บทเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

ข้ามไปที่: นำทาง, สืบค้น

เนื้อหา

ข้อมูลเบื้องต้น

แม่แบบ:เรียงลำดับ ผู้แต่ง:

บทประพันธ์

ตอนที่ ๑

๏
             

ตอนที่ ๒

๏
             

ตอนที่ ๓

๏
             

ตอนที่ ๔

๏
             

ตอนที่ ๕

๏
             

ตอนที่ ๖

๏
             

ตอนที่ ๗

๏
             

ตอนที่ ๘

๏
             

ตอนที่ ๙

๏
             

ตอนที่ ๑๐

๏
             

ตอนที่ ๑๑

๏
             

ตอนที่ ๑๒

๏
             

ตอนที่ ๑๓

๏
             

ตอนที่ ๑๔

๏
             

ตอนที่ ๑๕

๏
             

ตอนที่ ๑๖

๏
             

ตอนที่ ๑๗

๏
             

ตอนที่ ๑๘

๏
             

ตอนที่ ๑๙

๏
             

ตอนที่ ๒๐

๏
             

ตอนที่ ๒๑

๏
             

ตอนที่ ๒๒

๏
             

ตอนที่ ๒๓

๏
             

ตอนที่ ๒๔ กำเนิดพลายงาม

๏ ครานั้นวันทองผ่องโสภาอยู่เคหากับขุนช้างให้หมางหมอง
ไม่มีสุขทุกเวลาน้ำตานองด้วยว่าท้องสิบเดือนไม่เคลื่อนคลา
จะคลอดบุตรสุดปวดให้รวดร้าวตึงหัวเหน่าเหน็ดเหนื่อยเมื่อยต้นขา
แสงห่องห้อยพรอยพรายพร่างสายตาจะเรียกหาขุนช้างให้หมางใจ
แต่นวดนวดปวดมวนให้ป่วนปั่นสุดจะกลั้นกลอกหน้าน้ำตาไหล
พยุงท้องร้องเรียกพวกข้าไทจะขาดใจแล้วช่วยด้วยแม่คุณ
ขุนช้างตื่นฟื้นตัวหัวผงกเห็นเมียตกใจผวาออกว้าวุ่น
ประคองนางพลางบนเอาต้นทุนอย่าท้อแท้แม่คุณจงแข็งใจ
พลางดูท้องร้องว่าเออออกแล้วซิตั้งสติอารมณ์จะข่มให้
นางวันทองร้องเสือกกลิ้งเกลือกไปขุนช้างได้หมอนรองประคองคอ
เรียกหาข้าคนอลหม่านบนนอกชานพวกผู้หญิงออกวิ่งสอ
ให้ไปรับยายสายกับยายยอแต่ล้วนหมอตำแยเซ็งแซ่มา
เข้าถือท้องต้องถูกว่าลูกต่ำเอาหน้าคว่ำไขว่ขวางไปข้างขวา
ช่วยผันแปรแก้ไขใกล้เวลาบ้างตำยาขยำส้มต้มน้ำร้อน
นางวันทองร้องไห้ใจจะขาดพอกรรมชวาตวาตะประทะถอน
อรุณฤกษ์เบิกสุรินทร์ทินกรอุทรคลอนเคลื่อนคลอดไม่วอดวาย
พอพ้นท้องร้องแว้นางแม่หวีดหน้าซีดอกสั่นมิ่งขวัญหาย
ขุนช้างมองร้องอ้ายหนูเป็นผู้ชายทั้งย่ายายเยี่ยมลูกให้หยูกยา
แล้วทอดเตาเข้าไฟไม่ไข้เจ็บครั้นจะเก็บความกล่าวยาวหนักหนา
ค่อยกล่อมเกลี้ยงเลี้ยงไว้จนใหญ่มากระทั่งอายุเจ้าได้เก้าปี
ไม่คลาดเคลื่อนเหมือนแม้นขุนแผนพ่อเหลืองลอออวบอ้วนเป็นนวลศรี
ทั้งจุกผมกลมกล่อมกระหม่อมดีช่างพาทีฉอเลาะพูดเพราะพราย
นางวันทองน้องคะนึงถึงขุนแผนด้วยลูกแม้นเหมือนเหลือเป็นเชื้อสาย
บอกบ่าวไพร่ให้สำเหนียกเรียกลูกชายชื่อว่าพลายงามน้อยแก้วกลอยใจ ฯ
๏ ฝ่ายขุนช้างหมางจิตให้คิดแค้นลูกขุนแผนมั่นคงไม่สงสัย
เมื่อกระนั้นเหมือนกูครั้นดูไปก็กลับไพร่เหมือนพ่ออ้ายทรพี
อีแม่มันวันทองก็สองจิตช่างประดิษฐ์ชื่อลูกให้ถูกที่
เรียกพ่อพลายคล้ายผัวอีตัวดีทุกราตรีตรึกตราจะฆ่าฟัน
พอวันทองน้องป่วยลงด้วยเคราะห์มาจำเพาะจะวิโยคให้โศกศัลย์
ฟังเสียงเงียบระงับหลับกลางวันพลายงามนั้นนั่งกับพ่อที่หอกลาง
ขุนช้างเห็นเป็นทีไม่มีเพื่อนแกล้งชี้เชือนชักพาลงมาล่าง
ให้ขี่หลังนั่งบ่าแล้วว่าพลางไปชมช้างกวางทรายมีหลายพรรณ
ทั้งนกยูงฝูงหงส์มันลงเกลื่อนจับไก่เถือนมาเลี้ยงฟังเสียงขัน
พูดให้เพลินเดินพลางกลางอรัญแกล้งให้หมั่นดูแลฝูงแกกา
โพระดกนกงั่นกระตั้วเต้นกระแตเล่นไม้โจนโผนผวา
เจ้าพลายงามถามพ่อพูดจ้อมาขุนช้างพาเลี้ยวไปปะไม้ซุง
เห็นลับลี้ที่สงัดขัดเเขมรสะบัดเบนเบือนเหวี่ยงลงเสียงผลุง
ปะเตะซ้ำต้ำผางเข้ากลางพพุงถีบกระทุ้งถองทุบเสียงอุบโอย
พลายงามร้องสองมือมันอุดปากดิ้นกระดากถลากไถลร้องไห้โหย
พอหลุดมือรื้อร้องวันทองโวยหม่อมพ่อโบยตีฉันแทบบรรลัย
ไม่เห็นแม่แลหาน้ำตาตกขุนช้างชกฉุดคร่าไม่ปราศรัย
จนเหงื่อตกกระปรกประปรอมขึ้นคร่อมไว้หอบหายใจฮักฮักเข้าหักคอ
พลายงามดิ้นสิ้นเสียงสำเนียงร้องยกแต่สองมือไหว้หายใจฝ่อ
มันห้ามว่าอย่าร้องก็ต้องรอเรียกหม่อมพ่อเจ้าขาอย่าฆ่าเลย
จงเห็นแก่แม่วันทองของลูกบ้างพ่อขุนช้างใจบุญพ่อคุณเอ๋ย
ช่วยฝังปลูกลูกไว้ใช้เช่นเคยผงกเงยมันก้ทุบหงุบลงไป
บีบจมูกจุกปากลากกระแทกเสียงแอ้กแอ้กอ่อนซบสลบไสล
พอผีพรายนายขุนแผนผู้แว่นไวเข้ากอดไว้มิให้ถูกลูกของนาย
ขุนช้างเห็นว่าทับจนตับแตกเอาคาแฝกฝุ่นกลบให้ศพหาย
แล้วกลิ้งขอนซ้อนทับให้ลับกายทำลอยชายชมป่ากลับมาเรือนฯ
๏ ฝ่ายผีพรายนายขุนแผนแค้นขุนช้างอุตส่าห์ง้างขอนใหญ่ให้เขยื้อน
แล้วเป่าแผลแก้หายละลายเลือนเจ้าพลายเคลื่อนคลายฟื้นเหมือนตื่นนอน
นางพรายบอกว่าเราบ่าวขุนแผนมาทำแทนเมื่อมันทับช่วยรับขอน
ไม่ม้วยแล้วแก้วตาอย่าอาวรณ์อยู่นี่ก่อนเถิดนะเจ้าอย่าเศร้าใจ
แม่ของเจ้าเราจะบอกออกมารับแล้วหายวับวู่วามตามนิสัย
เจ้าพลายงามยามเย็นไม่เห็นใครเที่ยวร้องไห้หาแม่ชะแง้คอย
จะไปเรือนเพื่อนทางที่กลางป่านึกน้ำตาหยดเหยาะลงเผาะผ็อย
เจ้าแหงนดูสุริย์ฉายก็บ่ายคล้อยให้นึกน้อยใจพ่อพูดล่อลวง
เสียแรงลูกผูกใจจะได้พึ่งพ่อโกรธขึ้งสิ่งใดเป็นใหญ่หลวง
โอ้มีพ่อก็ไม่เหมือนเพื่อทั้งปวงมีแต่ลวงลูกรักไปหักคอ
รู้กระนี้มิอยากเรียกพ่อดอกจะไปบอกแม่วันทองให้ฟ้องพ่อ
เที่ยวผันแปรแลหาน้ำตาคลอนึกระย่อเยือกเย้นไม่เห็นใคร
ดูครึ้มครึกฟฤกษาป่าสงัดไม่แกว่งกวัดก้านกิ่งประวิงไหว
จังหรีดร้องก้องเสียงเคียงเรไรทั้งลองไนเรื่อยแร่แวแววับ
ดุเหว่าร้องมองเมียงเสียงว่าแม่ยืนชะแง้แลดูเงี่ยหูตรับ
อยู่นี่แน่แม่จ๋าจงมารับวิ่งกระสับกระสนวนเวียนไป ฯ
๏ ฝ่ายพวกพรายกายสิทธิ์ฤทธิรุทรเหมือนลมวุดวู่หนึ่งถึงไหนไหน
ไปเข้าฝันวันทองถึงห้องในเหมือนจะให้เห็นลูกคิดผูกพัน ฯ
๏ ครานั้นวันทองผ่องโสภาเมื่อลูกแก้วแววตาจะอาสัญ
คิ้วกระเหม่นเป็นลางแต่กลางวันให้หวั่นหวั่นหวิวหวิวหิวหาวนอน
พอม่อยหลับคลับคล้ายเห็นพลายน้อยขุนช้างถ่อยทับไว้ด้วยไม้ขอน
ผวาฟื้นตื่นตาด้วยอาวรณ์สะอื้นอ่อนในอกตกตะลึง
พอแมงมุมอุ้มไข่ไต่ตีตกนางผงกเงี่ยฟังดังผึงผึง
ประหลาดลางหมางจิตคิดคะนึงรำลึกถึงลูกชายเจ้าพลายงาม
ลุกออกมาหาจบไม่พบเห็นที่เคยเล่นอยู่กับใครเที่ยวไต่ถาม
แต่อีดูกลูกครอกมันบอกความว่าเห็นตามพ่อขุนช้างไปกลางไพร
นางแคลงผัวกลัวจะพาไปฆ่าเสียน้ำตาเรี่ยเรี่ยตกซกซกไหล
ออกนอกรั้วตัวคนเดียวเที่ยวเดินไปโอ้อาลัยเหลียวแลชะแง้เงย
เห็นคุ่มคุ่มพุ่มไม้ใจจะขาดพ่อพลายงามทรามสวาทของแม่เอ๋ย
เจ้าไปไหนไม่มาหาแม่เลยที่โคกเคยวิ่งเล่นไม่เห็นตัว
หรือล้มตายควายขวิดงูพิษขบไฉนศพสาบสูญพ่อทูนหัว
ยิ่งเย็นย่ำค่ำคลุ้มชอุ่มมัวยิ่งเริ่มรัวเรียกร่ำระกำใจ
เสียงซ้อแซ้แกกาผวาว่อนจิ้งจอกหอนโหยหาที่อาศัย
จักจั่นเจื้อยร้องริมลองไนเสียงเรไรหริ่งหริ่งที่กิ่งรัง
ทั้งเป็ดผีปี่แก้วแว่วแว่วหวีดเสียงจังหรีดกรีดแซ่ดังแตรสังข์
นางวันทองมองหาละล้าละลังหรือผีบังซ่อนเร้นไม่เห็นเลย
จะบนหมูสุรารำว่าครบขอให้พบลูกตัวทูนหัวเอ๋ย
แล้วลดเลี้ยวเที่ยวแลชะแง้เงยโอ้ทรามเชยหลากแล้วพ่อแก้วตา
ตะโกนเรียกพลายงามทรามสวาทใจจะขาดคนเดียวเที่ยวตามหา
สะอื้นโอ้โพล้เพล้เดินเอกาสกุณานอนรังสะพรั่งไพร
เห็นฝูงนกกกบุตรยิ่งสุดเศร้าโอ้ลูกเราไม่รู้ว่าอยู่ไหน
ชะนีโหวยโหยหวนรัญจวนใจยิ่งอาลัยแลหาน้ำตานอง
พอแจ้วแจ้วแว่วเสียงสำเนียงเรียกนึกสำเหนียกหลายหนขนสยอง
ตรงเซิงซุ้มคุ่มเคียงนางเมียงมองเห็นลูกร้องไห้สะอื้นยืนเหลียวแล
ความดีใจไปกอดเอาลูกแก้วแม่มาแล้วอย่ากลัวทูนหัวแม่
เป็นไรไม่ไปเรือนเที่ยวเชือนแชแม่ตามแต่ตะวันบ่ายเห็นหายไป ฯ
๏ เจ้าพลายน้อยสร้อยเศร้าแล้วเล่าว่าหม่อมพ่อพาเวียนวงให้หลงใหล
แล้วทุบถีบบีบจมูกของลูกไว้เอาขอนไม้ทับคอแทบมรณา
พอพวกพ้องของขุนแผนแล่นมาช่วยจึงไม่ม้วยแม่คุณบุญหนักหนา
ยังช้ำชอกยอกเหน็บเจ็บกายาพูดน้ำตาผ็อยผ็อยด้วยน้อยใจฯ
๏ นางวันทองร้องไห้ใจจะขาดโอ้ชาตินี่มีกรรมจะทำไฉน
แล้วเล่าความตามจริงทุกสิ่งไปเจ้ามิใช่ลูกเต้าเขาจึงชัง
พ่อของเจ้านั้นหรือชื่อขุนแผนเป็นคนแค้นกับขุนช้างแต่ปางหลัง
เอาทุกข์ร้อนก่อนเก่าเล่าให้ฟังเดี๋ยวนี้ยังอยู่ในคุกเป็นทุกข์ทน
จึงจนใจไม่มีที่จะพึ่งมันทำถึงสาหัสก็ขัดสน
ครั้นจะฟ้องร้องเล่าเราก็จนแม้นไม่พ้นมือมันจะอันตราย
แต่รู้อยู่ว่าย่าทองประศรีอยู่บ้านกาญจน์บุรีวัดเชิงหวาย
แม้นไปถึงพึ่งพาย่าพ่อพลายจะสบายบุญปลอดตลอดไป
แต่ทางนั้นวันครึ่งจึงถึงบ้านทางกันดารเดินดงจะหลงใหล
โอ้ใครเล่าเขาจะพาเจ้าคลาไคลนางร้องไห้สะอื้นกลืนน้ำตา ฯ
๏ เจ้าพลายงามถามซักตระหนักแน่พลางบอกแม่ลูกแสนแค้นหนักหนา
อ้ายคนนี้มิใช่พ่อจะขอลาไปหาย่าอยู่บ้านกาญจน์บุรี
สงสารแต่แม่คุณของลูกแก้วจะลับแล้วตายเป็นไม่เห็นผี
เพราะพ่อเลี้ยงเดียงสาไม่ปรานีอยู่ที่นี่ชีวันจะบรรลัย
ไปสู้ตายวายวางเสียข้างหน้าด้วยเกิดมามีกรรมจะทำไฉน
ขอลาแม่แต่นี้นับปีไปแล้วร้องไห้หวลคิดถึงบิดา
โอ้พ่อคุณขุนแผนของลูกเอ๋ยเมื่อไรเลยลูกจะได้ไปเห็นหน้า
ต้องติดคุกทุกข์ทุเรศเวทนาเจ้าครวญคร่ำร่ำว่าด้วยอาลัย ฯ
๏ นางวันทองร้องไห้จิตใจหายกอดเจ้าพลายงามน้อยละห้อยไห้
โอ้ลูกแก้วแววตาจะลาไปหนทางป่าค่าไม้พ่อไม่เคย
จะเลี้ยวหลงวงวกระหกระเหินเจ้าจะเดินไปถูกหรือลูกเอ๋ย
โอ้ยากเย็นเข็ญใจกระไรเลยเพราะกรรมเคยพรากสัตว์ให้พลัดพราย
เดี๋ยวนี้เล่าเจ้าจะพรากไปจากแม่แม่จะแลเห็นใครน่าใจหาย
พลางสวมสอดกอดแอบไว้แนบกายสะอื้นไห้ไม่วายฟายน้ำตา ฯ
๏ จนจวนค่ำน้ำค้างลงพร่างพรายปลอบลูกชายพลายน้อยเสน่หา
อ้ายศัตรูรู้ความจะตามมาแม่จะพาเจ้าไปฝากขรัวนากไว้
แล้วพากันดั้นดัดไปวัดเขาเห็นสมภารคลานเข้าไปกราบไหว้
แล้วเล่าความตามจริงทุกสิ่งไปเจ้าคุณได้โปรดด้วยช่วยธุระ
เอาลูกอ่อนซ่อนไว้เสียในห้องเผื่อพวกพ้องเขามาหาอย่าให้ปะ
ท่านขรัวครูผู้เฒ่าว่าเอาวะไว้ธุระเถิดอย่ากลัวที่ผัวเลย
ถ้าหากว่ามาค้นจนถึงห้องกูมิถองก็จงว่าสีกาเอ๋ย
ฆ่าลูกเลี้ยงเอี้ยงดูกูไม่เคยอย่าทุกข์เลยลุงจะช่วยลูกอ่อนไว้ ฯ
๏ นางวันทองหมองหมางไม่สร่างทุกข์กระหมวดจุกลูกยาน้ำตาไหล
เห็นจวนค่ำจำลาทั้งอาลัยลงบันไดเดินด่วนด้วยจวนเย็น
พอเข้าไปในรั้วด่าผัวโผงอ้ายตายโหงหักคอไม่ขอเห็น
แต่ชาตินี้กีกรรมจึงจำเป็นได้ชายเช่นนี้มาเป็นสามี
ขึ้นบนเรือนเหมือนใจจะจากร่างเห็นขุนช้างชิงชังผินหลังหนี
เข้าในห้องหมองอารมณ์ไม่สมประดีเห็นแต่ที่นอนเปล่ายิ่งเศร้าใจ
คิดถึงลูกผูกพันให้หวั่นอกน้ำตาตกผ็อยผ็อยละห้อยไห้
โอ้ลูกเอ๋ยเคยนอนแต่ก่อนไรจนเจ้าได้สิบปีเข้านี่แล้ว
อยู่หลัดหลัดพลัดพรากไปจากแม่แม่ยังแลเห็นแต่ฟูกของลูกแก้ว
โอ้พลายงามทรามสวาทจะคลาดแคล้วเสียงแจ้วแจ้วเจ้าวันทองนองน้ำตาฯ
๏ ฝ่ายขุนช้างคางเคราอ้ายเจ้าเล่ห์เมาโมเมยิ้มกริ่มอยู่ริมฝา
เสียงวันทองร้องไห้จุดไฟมาส่องดูหน้านั่งเคียงบนเตียงนอน
ทำไถลไถ่ถามเป็นความหยอกหรือหนามยอกเจ็บป่วยจะช่วยถอน
พลางรับขวัญวันทองร้องละครเจ้าทุกข์ร้อนรำคาญประการใด ฯ
นางวันทองข้องขัดสะบัดหน้าขุนช้างรำทำท่าเข้าคว้าไขว่
นางผลักพลิกหยิกข่วนว่ากวนใจไฮ้อะไรนี่เล่าเฝ้าเซ้าซี้
ลูกข้าหายตายเป็นไม่เห็นศพอย่ามากลบรอยเสือเบื่อบัดสี
เจ้าพาไปในป่าพนาลีแล้วก็มิพามาว่ากระไร ฯ
๏ ขุนช้างฟังช่างแก้อีแม่เจ้าข้าเมาเหล้าหลับซบสลบไสล
ใครบอกเจ้าเล่าว่าข้าพาไปหล่อนไม่ได้ตามข้าผ่าเถิดซิ
เมื่อกลางวันยังเห็นเล่นไม้หึ่งกับอ้ายอึ่งอีดูกลูกอีปิ
แล้วว่าเจ้าเล่าก็ช่างนั่งมึนมิว่าแล้วซิอย่าให้ลงไปดิน
ลูกปะหล่ำกำไลใส่ออกกลบฉวยว่าพบคนร้ายอ้ายคอฝิ่น
มันจะทุบยุบยับเหมือนกับริ้นง้างกำไลไปกินเสียแล้วกรรม
แล้วแก้เก้อเร่อออกไปนอกห้องตะโกนร้องเรียกข้ามาด่าพร่ำ
ไปเที่ยวตามถามหาถึงท่าน้ำไม่พบทำถอนใจกลับไปเรือน
รินสุรามาดื่มลืมสติอุตริร้องไห้ใครจะเหมือน
ขึ้นหอขวางกลางแจ้งเห็นแสงเดือนโอ้พ่อเพื่อนชีวิตของบิตุรงค์
แกล้งร้องร่ำคร่ำครวญทำหวนโหยสะโอดโอยเอกทุ้มจนลุ่มหลง
ถึงท่อนปลายกรายเกริ่นเป็นเดินดงปีกเจ้าอ่อนร่อนลงในดงเตย
แล้วรู้ตัวกลัวเมียร้องเสียใหม่เจ้าจำไกลพ่อแล้วลูกแก้วเอ๋ย
เสียงอ้อแอ้แผ่กายนอนหงายเลยจนลืมเลยซบเซาด้วยเมามาย ฯ
๏ นวลนางวันทองค่อยย่องย่างเห็นขุนช้างหลับสมอารมณ์หมาย
สะอื้นอั้นพันผูกถึงลูกชายจนพลัดพรายเพราะผัวเป็นตัวมาร
จึงเย็บไถ้ใส่ขนมกับส้มลิ้มทั้งแช่อิ่มจันอับลูกพลับหวาน
แหวนราคาห้าช่างทองบางตะพานล้วนต้องการเก็บใส่ในไถ้น้อย
ไปอยู่บ้านท่านย่าจะหายากเมื่ออดอยากอย่างไรได้ใช้สอย
แล้วนั่งนึกตรึกตราน้ำตาย้อยรำคาญคอยสุริยาจะคลาไคล ฯ
๏ จะกล่าวถึงพลายงามทรามสงสารพึ่งสมภารอยู่ในห้องนั่งร้องไห้
พวกศิษย์เณรเถรชีต้นช่วยฝนไพลมาลูบไล้แผลที่มันตีรัน
แล้วสมภารท่านก็หลับระงับเงียบยิ่งเย็นเยียบเยือกใจเมื่อไก่ขัน
เพราะแม่ลูกผูกจิตคิดถึงกันเฝ้าใฝ่ฝันเฟือนแลเห็นแม่มา
ดุเหว่าร้องซ้องเสียงสำเนียงแจ้วให้แว่วว่าวันทองร้องเรียกหา
สะดุ้งใจไหววับทั้งหลับตาร้องขานขาสุดเสียงแต่เที่ยงคืน
ครั้นรู้สึกนึกได้ให้ละห้อยเจ้าพลายน้อยนิ่งนอนถอนสะอื้น
จนเคาะระฆังหงั่งเหง่งเสียงเครงครื้นสมภารตื่นเตือนชีต้นสวดมนตร์เกณฑ์ฯ
๏ นางวันทองร้องไห้เมื่อใกล้รุ่งน้ำค้างฟุ้งฟ้าแดงเป็นแสงเสน
ด้วยวัดเขาเข้าใจเคยไปเจนโจงกระเบงมั่นเหมาะห่มเพลาะดำ
แล้วถือไถ้ใส่ขนมผ้าห่มหุ้มออกย่างดุ่มเดินเหย่าก้าวถลำ
ลงจากเรือนเชือนมาข้างท่าน้ำแล้วรีบร่ำเดินตรงเข้าดงตาล
ถึงวัดเขาเช้าตรู่ดูลูกน้อยเห็นมาคอยนั่งท่าน่าสงสาร
จะนั่งหยุดพูดจาจะช้าการลาสมภารพามาป่าสะแก
ให้ขนมส้มสูกแก่ลูกรักสงสารนักจะร้างไปห่างแม่
หนทางบ้านกาญจน์บุรีตรงนี้แลจำให้แน่นะอย่าหลงเที่ยววงเวียน
อุตส่าห์ไปให้ถึงเหมือนหนึ่งว่าให้คุณย่าเป็นอาจารย์สอนอ่านเขียน
จงหมายมุ่งทุ่งกว้างตามทางเกวียนที่โล่งเลี่ยนลัดไปในไพรวัน
แล้วเกล้าจุกผูกไถ้ที่ใส่ของให้แหวนทองทุกสิ่งทำมิ่งขวัญ
แล้วกอดลูกผูกใจจะไกลกันสะอื้นอั้นออกปากฝากเทวา
ขอเดชะพระไพรข้าไหว้กราบช่วยกำราบเสือสิงห์มหิงสา
ทั้งปู่เจ้าเขาเขินขอเชิญพาไปถึงย่าอย่าให้หลงเที่ยววงวน
ทั้งพ่อคุณขุนแผนแสนวิเศษบังเกิดเกศแก้วตาสถาผล
ช่วยลูกชายพลายงามเมื่อยามจนให้รอดพ้นภัยพาลถึงกาญจน์บุรี
นางคร่ำครวญร่ำว่าน้ำตาตกเหมือนหนึ่งอกพุพองเป็นหนองฝี
แม่อุ้มท้องครองเลี้ยงถึงเพียงนี้ได้สิบปีเศษแล้วจะแคล้วกัน
เคยกินนอนวอนแม่ไม่แหห่างจะอ้างว้างเปล่าใจในไพรสัณฑ์
ทั้งจุกไรใครเล่าจะเกล้าพันจะนับวันนับเดือนไปเลือนลับ
นับปีมิได้มาเห็นหน้าแม่จะห่างแหหายเหมือนเมื่อเดือนดับ
โอ้เสียชาติวาสนาแม่อาภัพให้ย่อยยับยากแค้นแสนระอา
จะมีผัวผัวก็พลัดกำจัดจากจนแสนยากอย่างนี้แล้วมิหนำ
มามีลูกลูกก็จากวิบากกรมสะอื้นร่ำรันทดสลดใจ ฯ
             

๏ เจ้าพลายงามความแสนสงสารแม่ชำเลืองแลดูหน้าน้ำตาไหล
แล้วกราบกรานมารดาด้วยอาลัยลูกเติบใหญ่คงจะมาหาแม่คุณ
แต่ครั้งนี้มีกรรมจะจำจากต้องพลัดพรากแม่ไปเพราะอ้ายขุน
เที่ยวหาพ่อขอให้ปะเดชะบุญไม่ลืมคุณมารดาจะมาเยือน
แม่รักลูกลูกก็รู้อยู่ว่ารักคนอื่นสักหมื่นแสนไม่แม้นเหมือน
จะกินนอนวอนว่าเมตตาเตือนจะจากเรือนร้างแม่ไปแต่ตัว
แม่วันทองของลูกจงกลับบ้านเขาจะพาลว้าวุ่นแม่ทูนหัว
จะก้มหน้าลาไปมิได้กลัวแม่อย่ามัวหมองนักจงหักใจ ฯ
๏ นางกอดจูบลูบหลังแล้วสั่งสอนอำนวยพรพลายน้อยละห้อยไห้
พ่อไปดีศรีสวัสดิ์กำจัดภัยจนเติบใหญ่ยิ่งยวดได้บวชเรียน
ลูกผู้ชายลายมือนั้นคือยศเจ้าจงอตส่าห์ทำสม่ำเสมียน
แล้วพาลูกออกมาข้างท่าเกวียนจะจากเจียนใจขาดอนาถใจ
ลูกก็และดูแม่แม่ดูลูกต่างพันผูกเพียงว่าเลือดตาไหล
สะอื้นร่ำอำลาด้วยอาลัยแล้วแข็งใจจากนางตามทางมา
เหลียวหลังยังเห็นแม่แลเขม้นแม่ก็เห็นลูกน้อยละห้อยหา
แต่เหลียวเหลียวเลี้ยวลับวับวิญญาณ์โอ้เปล่าตาต่างสะอื้นยืนตะลึง ฯ
๏ นางวันทองหมองมัวกลัวขุนช้างไม่เหมือนอย่างคนทั้งปวงมันหวงหึง
ออกชายทุ่งมุ่งเมินเดินตะบึงกลับมาถึงเรือนร่ำระกำตรอม
ทุกเช้าเย็นเศร้าหมองเฝ้าร้องไห้ด้วยอาลัยพลายงามทรามถนอม
ถึงยามกินสิ้นรสสู้อดออมจนซูบผอมผิวพรรณทุกวันคืน ฯ
๏ เจ้าพลายงามตามทางไปกลางทุ่งเขม้นมุ่งเขาเขินเดินสะอื้น
ออกหลังบ้านตาลตะคุ่มเป็นพุ่มพื้นร่มรื่นรังเรียงเคียงตะเคียน
ต้นแคคางกร่างกระทุ่มชอุ่มออกทั้งช่อดอกดูไสวเหมือนไม้เขียน
เจ้าพลายเพลินเดินพลางตามทางเกวียนตลอดเลี่ยนลมเรื่อยเฉื่อยเฉื่อยมา
ถงโคกฆ้องหนองสะพานบ้านกะเหรี่ยงเห็นโรงเรียงไร่ฝ้ายทั้งซ้ายขวา
พริกมะเขือเหลืออร่ามงามตาสาลิกาแก้วกินแล้วบินฮือ
เห็นไก่เตี้ยเขี่ยคุ้ยที่ขุยไผ่กระโชกไล่ลดเลี้ยวมันเปรียวปรื๋อ
พบนกยูงฝูงใหญ่ไล่กระพือมันบินหวือโห่ร้องคะนองใจ
จนเหน็ดเหนื่อยเมื่อยข้อให้ท้อแท้คิดถึงแม่วันทองแล้วร้องไห้
พระสุริยาสายัณห์ลงเรไรเหมือนจิตใจเจ้าจะขาดลงรอนรอน
พอจวนพลบพบฝูงจิ้งจอกน้อยวิ่งร่อยร่อยตามเขาแล้วเห่าหอน
แสยงเส้นโลมาให้อาวรณ์ถึงดงดอนแดนบ้านกาญจน์บุรี
เห็นวัดร้างข้างเขาดูเก่าแก่ยังมีแต่รูปพระชินสีห์
โบสถ์โบราณบานประตูยังดูดีพอราตรีกราบไหว้อาศัยนอน
ครั้นรุ่งเช้าเอาขนมทั้งส้มลิ้มพอกินอิ่มแล้วออกเดินเนินสิงขร
ถึงบ้านกร่างทางคนเขาหาบคอนเห็นเด็กต้อนควายอึงคะนึงไป
ไม่รู้ความถามเหล่าพวกชาวบ้านว่าเรือนท่านทองประศรีอยู่ที่ไหน
เด็กบ้านนอกบอกเล่าให้เข้าใจแกอยู่ไร่โน่นแน่ะยังแลลับ
มะยมใหญ่ในบ้านกินหวานนักกูไปลักบ่อยบ่อยแกคอยจับ
พอฉวยได้อ้ายขิกหยิกเสียยับร้ายเหมือนกับผีเสื้อแกเหลือตัว
ถ้าลูกใครไปเล่นแกเห็นเข้าแกจับเอานมยานฟัดกบาลหัว
มาถามหาว่าไรช่างไม่กลัวแกจับตัวตีตายยายนมยาน ฯ
๏ เจ้าพลายงามถามแจ้งแล้วแกล้งว่าเอ็งช่วยพาเราไปชมมะยมหวาน
จะขึ้นลักหักห่อให้พอการมาสู่ท่านทั้งสิ้นกินด้วยกัน
พวกเด็กเด็กดีใจไปสิหวาซ่อนข้าวปลาปล่อยควายแล้วผายผัน
บ้างเหน็บหน้าผ้านุ่งเกี้ยวพุงพันหัวเราะกันกูจะห่อให้พอแรง
พอถึงบ้านท่านยายทองประศรีพวกเด็กชี้เรือนให้แล้วแอบแฝง
เจ้าพลายงามขามจิตยังคิดแคลงค่อยลัดแลงเล็งแลมาแต่ไกล
ดูเงียบเชียบเลียบรอบริมขอบรั้วไม่เห็นตัวท่านย่าน่าสงสัย
ประตูหับยับยั้งยืนฟังไปเสียงแต่ในออดแอดแรดแรแร
รู้ว่าคนบนนั้นนั่งปั่นฝ้ายจะอุบายบอกความตามกระแส
ขึ้นมะยมห่มล้อทำตอแยให้ท่านแลเห็นเรามาเอาตัว
จึงจะบอกออกตามเนื้อความลับได้อยู่กับย่าบังเกิดกำเนิดหัว
แล้วเมียงมองย่องดอดเข้าลอดรั้วค่อยแฝงตัวขึ้นบนต้นมะยม
แล้วพยักกวักเรียกอ้ายเด็กเด็กลูกเล็กหลบลอบค่อยหมอบก้ม
ระวังตัวกลัวยายเฒ่าเจ้าคารมเก็บมะยมซุบซิบกระหยิบตา ฯ
๏ ครานั้นท่านยายทองประศรีกับยายปลียายเปลอยู่เคหา
ให้พวกเหล่าบ่าวไพร่ไปไร่นาตามประสาเพศบ้านกาญจน์บุรี
แต่ขุนแผนแสนสนิทต้องติดคุกไม่มีสุขเศร้าหมองทองประศรี
จนซูบผอมตรอมใจมาหลายปีอยู่แต่ที่ในห้องนองน้ำตา
แต่หูไวได้ยินมะยมหล่นเป็นทำวลแหวกมองตามช่องฝา
เห็นเด็กเด็กเล็ดดลอดดอเข้ามาแกฉวยคว้าไม้ตระบองค่อยมองเมียง
ลงบันไดอ้ายเด็กเล็กกเล็กวิ่งแกไล่ทิ้งด่าทอมันล้อเถียง
ชกโคตรเหง้าเหล่ากอเอาพอเพียงพอแว่วเสียงอยู่บนต้นมะยม
มองเขม้นเห็นลูกหัวจุกน้อยเหม่อ้ายจ้อยโจรป่าด่าขรม
อย่าแอบอิงนิ่งนั่งตั้งเทพนมลงมาก้มหลังลองตระบองกู ฯ
๏ เจ้าพลายงามคร้ามพรั่นขยั้นหยุดความกลัวสุดแสนกลัวตัวเป็นหนู
จึงว่าฉานหลานดอกบอกให้รู้อันอยู่ที่เมืองสุพรรณบ้านวันทอง
ทองประศรีชี้หน้าว่าอุเหม่อ้ายเจ้าเล่ห์หลานข้ามันน่าถอง
มาเถิดมาย่าจะให้ไม้ตระบองแกคอยจ้องจะทำให้หนำใจ
เจ้าพลายงามความกลัวจนตัวสั่นหยุดขยั้นอยู่ไม่กล้าลงมาได้
แล้วนึกว่าย่าตัวกลัวอะไรโจนลงไปกราบย่าที่ฝ่าตีน ฯ
๏ ทองประศรีตีหลังเสียงดังผึงจะมัดมึงกูไม่ปรับเอาทรัพย์สิน
มาแต่ไหนลูกไทยหรือลูกจีนเฝ้าลักปีนมะยมห่มหักราน
เจ้าพลายน้อยคอยหลบแล้วนบนอบฉันเจ็บบอบแล้วย่าเมตตาหลาน
ข้าเป็นลูกพ่อขุนแผนแสนสะท้านข้างฝ่ายมารดาชื่อแม่วันทอง
จะมาหาย่าชื่อทองประศรีอย่าเพ่อตีฉันจะเล่าความเศร้าหมอง
ย่าเขม้นเห็นจริงทิ้งตระบองกอดประคองรับขวัญกลั้นน้ำตา
แล้วด่าตัวชั่วเหลือไม่เชื่อเจ้าขืนตีเอาหลานรักเป็นหนักหนา
จนหัวห้อยพลอยนอพ่อนี่นาแล้วพามาขึ้นเรือนเตือนยายปลี
ช่วยฝนไพลให้เหลวเร็วเร็วเข้าอีเปลเอาขันล้างหน้าออกมานี่
แกตักน้ำร่ำรดหมดราคีช่วยขัดสีโซมขมิ้นสิ้นเป็นชาม
แล้วทาไพลให้หลานสงสารเลหือมานั่งเสื่อลันไตปราศรัยถาม
เจ้าชื่อไรใครบอกออกเนื้อความจึงได้ตามขึ้นมาถึงย่ายาย ฯ
๏ เจ้าพลายน้อยสร้อยเศร้าแล้วเล่าเรื่องแต่อยู่เมืองสุพรรณเหมือนมั่นหมาย
แม่วันทองครองเลี้ยงไว้เคียงกายให้ชื่อพลายงามน้อยแก้วกลอยใจ
ให้ไหว้บุญขุนช้างเหมือนอย่างพ่อมันลวงล่อหลานหลงไม่สงสัย
พาหลานเที่ยวเลี้ยวทางไปกลางไพรเอาขอนไม้ทับคอแทบมรณา
แม่จึงบอกออกว่าพ่อชื่อขุนแผนขุนช้างแค้นเคืองคิดริษยา
อยู่ไม่ได้ในสุพรรณจึงดั้นมาขอพึ่งบุญคุณย่าประสาจน ฯ
๏ ทองประศรีตีอกชกผางผางทุดอ้ายช้างชาติข้าอ้ายหน้าขน
ลูกอีเฒ่าเทพทองคลองน้ำชนจะฆ่าคนเสียทั้งเป็นไม่เอ็นดู
ทำราวเจ้าชีวิตกูคิดฟ้องให้มันต้องโทษกรณ์จนอ่อนหู
แกบ่นว่าด่าร่ำออกพร่ำพรูพ่อมาอยู่บ้านย่าแล้วอย่ากลัว
แม้นอ้ายขุนวุ่นมาว่าเป็นลูกมันมิถูกนมยานฟัดกบาลหัว
พลางเรียกอีไหมที่ในครัวเอาแกงคั่วข้าวปลามาให้กิน
พอบ่ายเบี่ยงเสียงละว้าพวกข้าบ่าวทั้งมอญลาวเลิกนาเข้ามาสิ้น
บ้างสุมไฟใส่ควันกันยุงริ้นตามถิ่นบ้านนอกอยู่คอกนา ฯ
๏ ครั้นพลบค่ำย่ำฆ้องทองประศรีเรียกยายปลียายเปลเข้าเคหา
เย็บบายศรีนมแมวจอกแก้วมาใส่ข้าวปลาเปรี้ยวหวานเอาจานรอง
เทียนดอกไม้ไข่ข้าวมะพร้าวพร้อมน้ำมันหอมแป้งปรุงฟุ้งทั้งห้อง
ลูกปะหล่ำกำไลไขออกกองบอกว่าของพ่อเจ้าแต่เยาว์มา
เอาสอดใส่ให้หลานสงสารเหลือด้วยหน่อเนื้อนึกรักเป็นหนักหนา
เหมือนพ่อแผนแสนเหมือนไม่เคลื่อนคลาทั้งหูตาคมสันเป็นมันยับ
พลางเรียกหาข้าคนมาบนหอให้นั่งต่อต่อกันเป็นอันดับ
บายศรีตั้งพรั่งพร้อมน้อมคำนับเจริญรับมิ่งขวัญรำพันไป ฯ
๏ ขวัญพ่อพลายงามทรามสวาทมาชมภาชนะทองอันผ่องใส
ล้วนของขวัญจันทร์จวงพวงมาลัยขวัญอย่าไปป่าเขาลำเนาเนิน
เห็นแต่เนื้อเสือสิงห์ฝูงลิงค่างจะอ้างว้างเวียนวกระหกระเหิน
ขวัญมาหาย่าเถิดอย่าเพลิดเพลินจงเจริญร้อยปีอย่ามีภัย
แล้วจุดเทียนเวียนวงส่งให้บ่าวมันโห่กราวเกรียวลั่นสนั่นไหว
คอยรับเทียนเเวียนส่งเป็นวงไปแล้วดับไฟโบกควันให้ทันที
มะพร้าวอ่อนป้อนเจ้าทั้งข้าวขวัญกระแจะจันทน์เจิมหน้าเป็นราศี
ให้สาวสาวลาวเวียงที่เสียงดีมาซอปี่อ้อซั้นทำขวัญนาย ฯ
             
๏ พ่อเมื้อเมืองดงเอาพงเป็นเหย้าอึดปลาอึดข้าวขวัญเจ้าตกหาย
ขวัญอ่อนร่อแร่ว้าเหว่สู่กายอยู่ปลายยางยูงท้องทุ่งท้องนา
ขวัญเผือเมื้อเมินขอเชิญขวัญพ่อฟังซอเสียงอ้อขวัญพ่อเจ้าจ๋า
ข้าวเหนียวเต็มพ้อมข้าวป้อมเต็มป่าขวัญเจ้าจงมาสู่กายพลายเอยฯ
             
๏ แล้วพวกมอญซ้อนซอเสียงอ้อแอ้ร้องทะแยย่องกระเหนาะย่ายเตาะเหย
ออระน่ายพลายงามพ่อทรามเชยขวัญเอ๋ยกกกะเนียงเกรียงเกลิง
ให้อยู่ดีกินดีมีเมียสาวเนียงกะราวกนตะละเลิงเคลิ่ง
มวยบามาขวัญจงบันเทิงจะเปิงยี่อิกะปิปอน
ทองประศรีดีใจให้เงินบาทเห็นแต่ทาสพรั่งพร้อมล้อมสลอน
ถึงเวลาพาเจ้าเข้าที่นอนมีฟูกหมอนมุ้งม่านสำราญใจ ฯ
๏ เจ้าพลายงามถามย่าว่าพ่อแผนต้องคับแค้นเคืองเข็ญเป็นไฉน
ไม่เคยคุ้นคุณย่าช่วยพาไปพอหลานได้เห็นหน้าบิดาตัว
ได้ฟังหลานท่านย่าน้ำตาตกสะอื้นอกอาดูรว่าทูนหัว
พ่อเอ็งย่าว่าไรเขาไม่กลัวเพราะเมามัวเมียลาวนางชาววัง
ไปทูลขอพระองค์ทรงพระโกรธให้ลงโทษทนทุกข์ใส่คุกขัง
แต่ไม่ต้องจองจำอยู่ลำพังถึงสิบปีแล้วยังไม่พ้นเลย
รุ่งพรุ่งนี้สิย่าจะพาเจ้าไปหาเขาอยู่ที่ทับริมหับเผย
ให้พ่อเห็นเย็นอารมณ์ได้ชมเชยพูดจนเลยลืมหลับระงับไป ฯ
๏ เห็นแสงทองหมองจิตคิดถึงลูกสั่งบ่าวผูกช้างสัปคับใหญ่
ใส่ข้าวปลาผ้าผ่อนท่อนสไบกับไต้ไฟฟักแฟงแตงน้ำตาล
ทั้งปูนยาสาคูแลพลูหมากจะไปฝากขุนแผนแสนสงสาร
อ้ายกุลาตาหลอเป็นหมอควาญแล้วพาหลานขึ้นช้างตามทางมา
ลงบางขามข้ามบ้านสะพานโขลงออกทุ่งโล่งเลี้ยวทางไปข้างขวา
สองวันครึ่งถึงกรุงอยุธยาลงเดินพาพลายงามไปตามทาง ฯ
๏ จะกล่าวฝ่ายนายขุนแผนที่แสนทุกข์แต่ติดคุกขัดข้องให้หมองหมาง
อยู่หับเผยเคยสะอาดขาดสำอางจนผอมซูบรูปร่างดูรุงรัง
ผมยาวเกล้ากระหวัดตัดไม่เข้าเหตุด้วยเขาคงทนทั้งมนตร์ขลัง
อยู่เปล่าเปล่าเล่าก็จนพ้นกำลังอุตส่าห์นั่งทำการสานกระทาย
ให้นางแก้วกิริยาช่วยทารักขุนแผนถักขอบรัดกระหวัดหวาย
ใบละบาทคาดได้ด้วยง่ายดายแขวนไว้ขายทั้งเรือนออกเกลื่อนไป
พอมารดามาถึงทับรับเข้าห้องทั้งข้าวของผู้คนขนมาให้
เห็นลูกชายพลายงามถามทันใดนี่ลูกใครหน้าตาน่าเอ็นดู ฯ
๏ ทองประศรีชี้แจงแถลงเล่านี่ลูกเจ้าแล้วเป็นไรไหว้เสียหนู
แล้วบอกความตามที่มีศัตรูขุนแผนรู้รับขวัญกลั้นน้ำตา
เข้าสวมสอดกอดจูบแล้วลูบหลังน้ำตาพรั่งพรั่งพรายทั้งซ้ายขวา
แค้นขุนช้างดังจะดิ้นสิ้นชีวามันชะล่าชะเลยจนเคยตัว
ฉุดคร่าพาวันทองไปครองคู่เห็นว่ากูถือสัตย์ไม่ตัดหัว
ทั้งลูกเต้าเอาไปฆ่าเหมือนม้าวัวหมายว่ากลัวแล้วกระมังอ้ายจังไร
วันนี้ค่ำจำจะไปให้ถึงบ้านสับกบาลหัวเชือดให้เลือดไหล
ลูกผู้ชายตายไหนก็ตายไปขัดใจฮึดฮัดกัดฟันฟาง ฯ
๏ ท่านย่าทองประศรีว่าอีพ่อแม่จะขอทัดทานเหมือนขัดขวาง
ไปฆ่าผีดีกว่าฆ่าขุนช้างจะสืบสร้างบาปกรรมไปทำไม
ลูกของเจ้าเล่าก็มาหาเจ้าแล้วใช่เชื้อแถวเจ้ายังมีอยู่ที่ไหน
จงฟังแม่แต่เท่านั้นแล้วกันไปพ่อจะได้ภาวนารักษากาย
ลูกของเจ้าเล่าแม่จะรับเลี้ยงช่วยกล่อมเกลี้ยงเลี้ยงไว้ได้ถวาย
ที่กริ้วโกรธโทษกรณ์จะผ่อนคลายคราวเคราะห์ร้ายเจ้าจงเจียมเสงี่ยมตน
โบราณท่านสมมุติมนุษย์นี้ยากแล้วมีใหม่สำเร็จถึงเจ็ดหน
ที่ทุกข์โศกโรคร้อนค่อยผ่อนปรนคงจะพ้นโทษทัณฑ์ไม่บรรลัย ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสุภาพก้มกราบมารดาน้ำตาไหล
ลูกเห็นแต่แม่คุณค่อยอุ่นใจช่วยสอนให้พลายงามเรียนความรู้
อันตำรับตำราสารพัดลูกเก็บจัดแจงไว้ที่ในตู้
ถ้าลืมหลงตรงไหนไขออกดูทั้งของครูของพ่อต่อกันมา
แล้วลูบหลังสั่งความพลายงามน้อยเจ้าจงค่อยร่ำเรียนเขียนคาถา
รู้สิ่งไรไม่สู้รู้วิชาไปเบื้องหน้าเติบใหญ่จะให้คุณ
เรายากแล้วแก้วตาอย่าประมาททั้งสิ้นญาติสิ้นเชื้อจะเกื้อหนุน
ทุกวันนี้มีแต่ย่ายังการุญพ่อพึ่งบุญเถิดลูกได้ปลูกเลี้ยง
จงนึกว่าย่าเหมือนกับแม่พ่อถึงด่าทอเท่าไรอย่าได้เถียง
อันพ่อนี้มิได้อยู่ใกล้เคียงไม่ได้เลี้ยงลูกแล้วนาแก้วตา
พลางกอดพลายงามแอบไว้แนบอกน้ำตาตกพร่างพรายทั้งซ้ายขวา
โอ้มีกรรมทำไว้แต่ไรมาพอเห็นหน้าลูกแล้วจะแคล้วกัน
มาหาพ่อพ่อไม่มีสิ่งไรผูกยังแต่ลูกประคำจะทำขวัญ
อยู่หอกปืนยืนยงคงกระพันได้ป้องกันกายาข้างหน้าไป ฯ
๏ เจ้าพลายงามความแสนสงสารพ่อน้ำตาคลอคลอตกซกซกไหล
รับประคำร่ำว่าประสาใจฉันจะใคร่อยู่ด้วยช่วยบิดา
ได้ตักน้ำตำข้าวทุกเช้าค่ำที่พอทำฟืนผักจะหักหา
ให้พ่อพ้นทนทุกข์แล้วลูกยาจะอุตส่าห์เล่าเรียนค่อยเพียรไป ฯ
๏ ขุนแผนแสนสวาทจะขาดจิตกะจิริดรู้ว่าจะหาไหน
น่าสงสารท่านย่าพลอยอาลัยน้ำตาไหลพรากพรากเพราะยากเย็น
ขุนแผนว่าจะอยู่ดูไม่ได้ในคุกใหญ่มันยากแค้นถึงแสนเข็ญ
เหมือนกับนรกตกทั้งเป็นมิได้เว้นโทษทัณฑ์สักวันเลย
แต่พ่อนี้ท่านเจ้ากรมยมราชอนุญาตให้อยู่ทับในหับเผย
คนทั้งหลายนายมุลก็คุ้นเคยเขาละเลยพ่อไม่ต้องถูกจองจำ
ทั้งข้าวปลาสารพันทุกวันนี้พระหมื่นศรีเธอช่วยชุบอุปถัมภ์
ค่อยเบาใจไม่พักต้องตักตำคุณท่านล้ำล้นฟ้าด้วยปรานี
ถ้าแม้นเจ้าเล่าเรียนความรู้ได้จะพาไปพึ่งพระจมื่นศรี
ถวายตัวพระองค์ทรงธรณีจะได้มีเกียรติยศปรากฏไป ฯ
             

๏ พลายงามน้อยสร้อยเศร้ารับเจ้าคะดีฉันจะพากเพียรเรียนให้ได้
ต่างพูดจาพาทีค่อยดีใจจนจวนใกล้โพล้เพล้ถึงเวลา
ทองประศรีสั่งความว่ายามค่ำแม่จะจำจากพ่อแก้วไปแล้วหนา
ขุนแผนแสนสะท้านไหว้มารดาพลายงามลาพ่อลูกผูกอาลัย
ตามย่ามาพ้นทับที่หับเผยไม่ลืมเลยเหลียวหน้าน้ำตาไหล
ทั้งขุนแผนแสนสวาทเพียงขาดใจต่างอาลัยแลลับวับวิญญาณ์
ไปขึ้นช้างข้างวัดท่าการ้องพอเดือนส่องแสงสว่างกลางเวหา
ออกข้ามทุ่งกรุงศรีอยุธยารีบกลับมาถึงบ้านกาญจน์บุรีฯ
๏ อันเรื่องราวกล่าวความพลายงามน้อยค่อยเรียบร้อยเรียนรู้ครูทองประศรี
ทั้งขอมไทยได้สิ้นก็ยินดีเรียนคัมภีร์พุทธเพทพระเวทมนตร์
ปัถมังตั้งตัวนะปัดตลอดแล้วถอนถอดถูกต้องเป็นล่องหน
หัวใจกริดอิทธิเจเสน่ห์กลแล้วเล่ามนตร์เสกขมิ้นกินน้ำมัน
เข้าในห้องลองวิชาประสาเด็กแทงจนเหล็กแหลมลู่ยู่ขยั้น
มหาทะมื่นยืนยงคงกระพันทั้งเลขยันตร์ลากเหมือนไม่เคลื่อนคลาย
แล้วทำตัวหัวใจปิติโสสะเดาะโซ่ตรวนได้ดังใจหมาย
สะกดคนมนตร์จังงังกำบังกายเมฆฉายสูรย์จันทร์ขยันดี
ทั้งเรียนธรรมกรรมฐานนิพพานสูตรร้องเรียกภูตพรายปราบกำราบผี
ผูกพยนต์หุ่นหญ้าเข้าราวีทองประศรีสอนหลานชำนาญมา
จนอายุพลายงามสิบสามขวบดูขาวอวบอ้วนท้วนเป็นนวลหน้า
ด้วยเนื้อแตกแรกรุ่นละมุนตากิริยาแย้มยิ้มหงิมหงิมงาม
นัยน์ตากลมคมขำดูดำขลับใครแลลับรักใคร่ปราศรัยถาม
ทองประศรีดีใจได้ฤกษ์ยามได้สิบสามปีแล้วหลานแก้วกู
จะโกนจุกสุกดิบขึ้นสิบค่ำแกทำน้ำยาจีนต้มตีนหมู
พวกเพื่อนบ้านวานมาผ่าหมากพลูบ้างปัดปูเสื่อสาดลาดพรมเจียม
ทั้งหม้อเงินหม้อทองสำรองตั้งมีทั้งสังข์ใส่น้ำมนตร์ไว้จนเปี่ยม
อัฒจันทร์ชั้นพระก็ตระเตรียมตามธรรมเนียมห้องกลองฉลองทาน
ถึงวันดีนิมนต์ขรัวเกิดเฒ่าอยู่วัดเขาชนไก่ใกล้กับบ้าน
พอพิณพาทย์คาดตระสาธุการท่านสมภารพาพระสงฆ์สิบองค์มา
นั่งสวดมนตร์จนจบพอพลบค่ำก็ซัดน้ำมนตร์สาดเสียงฉาดฉ่า
ผู้ชายเสียดเบียดสาวชาวละว้าเสียงเฮฮาฮึดฮัดเมื่อซัดน้ำ
ผู้หญิงหยิกตะกายผู้ชายทับเสียงหนุบหนับเหนาะแหนะแขยะขยำ
จนอีหังคลั่งใจถีบอ้ายดำลุกขึ้นปล้ำกันออกอึงเสียงตึงตัง
ทองประศรีดีใจว่าใครแพ้สนุกแน่แล้วอ้ายดำปล้ำอีหัง
แล้วให้หลานผลัดผ้ามาเก้กังเข้าไปนั่งกราบกรานสมภารครู
ขรัวเกิดแลมองเห็นทองประศรีถามว่านี่ลูกใครเล่าไอ้หนู
เจ้าขรัวย่าอ้าปากน้ำหมากพรูเล่าให้รู้แต่ต้นมาจนปลาย
เดี๋ยวนี้เล่าเจ้าขุนแผนยังติดคุกนี่โกนจุกแล้วจะได้ไปถวาย
ท่านขรัวครูดูพ่อของออพลายเคราะห์จะคลายเคลื่อนบ้างหรืออย่างไร ฯ
๏ ท่านขรัวครูรู้เรื่องให้เคืองแค้นทุดอ้ายแผนถ่อยแท้ไม่แก้ไข
เมื่อความรู้กูสอนเจ้าหล่อนไว้ยังวิ่งไปเข้าคุกสนุกจริง
อ้ายเจ้าชู้กูได้ว่ามาแต่ก่อนจะทุกข์ร้อนอ่อนหูเพราะผู้หญิง
หัวเราะพลางทางเอกเขนกอิงพินิจนิ่งดูกายเจ้าพลายงาม
เห็นน่ารักลักษณะก็ฉลาดจะมีวาสนาดีขี่คานหาม
ถ้าถึงวันชั้นโชคโฉลกยามก็ต้องตามลักษณะว่าจะรวย
แต่ที่เมียเสียถนัดปัตนิตัวตำหนิรูปขาวเป็นสาวสวย
แต่อ้ายนี่ขี้หลงจะงงงวยต้องถูกด้วยละโมบโลภโลกีย์
แล้วท่านขรัวหัวร่อว่าออหนูมันเจ้าชู้เกินการหลานอีศรี
ก็แต่ว่าอายุสิบแปดปีจะได้ที่หมื่นขุนเป็นมุลนาย
ทั้งเมียสาวชาวเหนือเป็นเชื้อแถวอีนั่นแล้วมันจะมาพาฉิบหาย
อันอ้ายขุนแผนพ่อของออพลายจะพ้นปลายเดือนยี่ในปีกุน
นับแต่นี้มีสุขไม่ทุกข์ร้อนได้เตียงนอนนั่งเก้าอี้เป็นที่ขุน
ทองประศรีดีใจไหว้เจ้าคุณช่วยแบ่งบุญให้ได้ฟื้นคืนสักที
สมภารรับกลับมายังอาวาสเสียงพิณพาทย์พวกพ้องทองประศรี
หาเสภามาทั่วที่ตัวดีท่านตามีช่างประทัดถนัดรบ
ดูทำนองพองคอเสีบงอ้อแอ้พวกคนแก่ชอบหูว่ารู้จบ
ตารองศรีดีแต่ขันรู้ครันครบกรับกระทบทำหลอกแล้วกลอกตา
แล้วนายทั่งดังโด่งเสียงโว่งโวกว่ากระโชกกระชั้นขันหนักหนา
ฝ่ายนายเพรชเม็ดมากลากช้าช้าตั้งสามวาสองศอกเหมือนบอกยาว
ส่วนนายมาพระยานนท์คนตลกว่าหยกหยกหยาบช้าคนฮาฉาว
ตาทองอยู่รู้ว่าภาษาลาวแล้วส่งกราวเชิดเพลงโหน่งเหน่งไป
ครั้นรุ่งเช้าเจ้าพลายก็โกนจุกเป็นพ้นทุกข์พ้นร้อนนอนหลับใหล
จนผมยาวเจ้าได้ตัดมหัดไทยคิดจะใคร่ไปเป็นข้าฝ่าธุลี
เดชะบุญทูลขอพ่อพ้นโทษเหมือนได้โปรดบิดาเป็นราศี
แต่นิ่งนึกตรึกตราจนราตรีเข้าข้างที่นอนย่าน้ำตาคลอ
ทำคลึงเคล้าเว้าวอนด้วยอ่อนหวานพรุ่งนี้หลานจะลาไปหาพ่อ
จะได้เฝ้าเจ้าชีวิตชิดชอบพอทูลขอเผื่อจะโปรดที่โทษทัณฑ์ ฯ
๏ ทองประศรีดีใจให้อนุญาตเจ้าเชื้อชาติพงศ์พลายจงผายผัน
จะได้ช่วยพ่อแม่คิดแก้กันตามกตัญญูเถิดประเสริฐดี
ย่าจะให้ไปส่งจนถึงพ่อจึงพาต่อไปหาพระหมื่นศรี
ตามแต่บุญวาสนาบารมีอันย่านี้นับวันจะบรรลัย
มีลูกเต้าเล่าก็ทำให้ซ้ำทุกข์ไม่มีสุขสักเวลาน้ำตาไหล
โรคก็ซ้ำช้ำบอบทั้งหอบไอใครจะได้เผาผีก็มิรู้
เจ้าจงจำตำราที่ย่าสอนจะถาวรเพิ่มยศไม่อดสู
ย่าจะให้ไอ้พลัดไอ้ปัดไอ้ปูเข้าไปอยู่ติดตามทั้งสามคน
พอถือร่มสมปักตักน้ำท่าหุงข้าวปลาสารพัดไม่ขัดสน
พูดจนดึกตรึกการกับหลานตนแล้วหลับจนแจ่มแจ้งแสงตะวัน ฯ
๏ รู้สึกกายยายทองประศรีย่าเอาเงินผ้าเสื้อใส่ในกำปั่น
ทั้งหวานคาวข้าวปลาสารพันขนขึ้นบรรทุกสัปคับช้าง
พลายงามลาย่าช่วยอวยสวัสดิ์ได้ฤกษ์พาสารพัดไม่ขัดขวาง
ขึ้นขี่หลังพังสะเทินเดินตามทางไม่แรมค้างข้ามทุ่งถึงกรุงไกร
ไปหาพ่อพอพบนั่งนบนอบขุนแผนสอบไต่ถามความสงสัย
เจ้าพลายน้อยค่อยเล่าให้เข้าใจลูกจะใคร่ให้พระนายถวายตัว ฯ
๏ ขุนแผนแสนสวาทอนุญาตว่าจงอุตส่าห์สืบตะรกูลเถิดทูนหัว
พ่อพงศ์พลายหมายศึกอย่านึกกลัวจะพาตัวเจ้าไปให้พระนาย
แล้วซักไซ้ไต่ถามถึงความรู้ให้ท่องดูได้สมอารมณ์หมาย
ที่เข้าออกบอกความตามอุบายสอนลูกชายอยู่จนสนธยา
พอเสียงฆ้องกลองย่ำเข้าค่ำพลบถึงเดินพบผู้ใดไม่เห็นหน้า
ชวนลูกชายพลายงามตามกันมาไปเคหาพระหมื่นศรีที่ริมคลอง
ขึ้นบันไดไฟอร่ามถามพวกบ่าวพอรู้ข่าวว่าสบายค่อยคลายหมอง
ตรงมาหอรอรั้งยั้งหยุดมองหมื่นศรีร้องเรียกว่ามาซิเกลอ
ด้วยรักใคร่ใจซื่อถือว่าเพื่อนไม่บากเบือนหน้าหนีดีเสมอ
ขุนแผนพาลูกไปนั่งไหว้เธอถามว่าเออนั่นใครที่ไหนมา ฯ
๏ ขุนแผนบอกออกว่าลูกเจ้าวันทองที่มีท้องเกือบแก่มาแต่ป่า
เอาความหลังทั้งนั้นพรรณนาจะพามามอบไว้ให้เจ้าคุณ
ด้วยไม่มีที่เห็นแต่เป็นโทษพระนายโปรดช่วยเหลือทั้งเกื้อหนุน
เป็นที่พึ่งจึงมาจงการุญเอาแต่บุญเถิดพ่อเจ้าเมื่อคราวจน
อันวิชาย่าสอนลูกอ่อนแล้วเห็นคล่องแคล่วการศึกพอฝึกฝน
ถ้ากระไรได้ช่องเห็นชอบกลช่วยผ่อนปรนโปรดถวายเจ้าพลายงาม ฯ
๏ พระหมื่นศรีดีใจปราศรัยทักดูแหลมหลักลูกทหารชาญสนาม
เป็นข้าเฝ้าเจ้าชีวิตอย่าคิดคร้ามมีสงครามเมื่อไรคงได้ดี
ไว้ธุระจะถวายช่วยบ่ายเบี่ยงให้ชุบเลี้ยงลูกรักเป็นศักดิ์ศรี
ที่กินอยู่ผู้คนของเรามีอยู่เรือนนี่นั่งนอนไม่ร้อนรน
ขุนแผนเล่าเจ้าก็รู้อยู่ว่ารักจนเจียนจักแหล่นตายด้วยหลายหน
ก็เอ็นดูอยู่ว่าเกลอถึงเธอจนที่ขัดสนสารพัดไม่ขัดกัน
แต่สุดช่วยด้วยว่าอาญาหลวงต่อได้ท่วงทีก่อนจะผ่อนผัน
จริงนะเจ้าเราก็คิดทุกคืนวันคงช่วยกันไปกว่ากายจะวายวาง ฯ
๏ นายขุนแผนแสนชื่นให้ตื้นอกอุตส่าห์ยกมือไหว้มิได้หมาง
สู้กลืนกล้ำน้ำตาแล้วว่าพลางพ่อเหมือนอย่างพ่อแม่ช่วยแก้ทุกข์
จนยากเย็นเป็นโทษเห็นโหดไร้ยังส่งให้ข้าวปลาเป็นผาสุก
ก็หมายมั่นกตัญญูถึงอยู่คุกกราบพ่อทุกทุกคืนได้ชื่นใจ
อันลูกชายพลายงามตามแต่พ่อลูกจะขอกราบลาช้าไม่ได้
พลางลูบหลังสั่งลูกผูกอาลัยพ่อจะไปก่อนแล้วนะแก้วตา
อยู่พึ่งบุญคุณพ่อต่อไปเถิดจะประเสริฐสมหวังเป็นฝั่งฝา
แล้วลงเรือนเดือนสว่างกระจ่างตาก็กลับมาหับเผยที่เคยนอน ฯ
๏ ครานั้นจมื่นศรีเสาวรักษ์ราชเรียกพลายงามทรามสวาทมาสั่งสอน
จะเป็นข้าจอมนรินทร์ปิ่นนครอย่านั่งนอนเปล่าเปล่าไม่เข้าการ
พระกำหนดกฎหมายมีหลายเล่มเก็บไว้เต็มตู้ใหญ่ไขออกอ่าน
กรมศักดิ์หลักชัยพระอัยการมนเทียรบาลพระบัญญัติตัดสำนวน
แล้วให้รู้สุภาษิตบัณฑิตพระร่วงตามกระทรวงผิดชอบคิดสอบสวน
ราชาศัพท์รับสั่งให้บังควรรู้จงถ้วนถี่ไว้จึงได้การ
ที่ไม่สู้รู้อะไรผู้ใหญ่เด็กมหาดเล็กสามต่อพ่อลูกหลาน
เสียตระกูลสูญลับอัประมาณเพราะเกียจคร้านคร่ำคร่าเหมือนพร้ามอญ
นี่ตัวเจ้าเหล่ากอทั้งพ่อแม่อย่าเชือนแชอุตส่าห์จำเอาคำสอน
แล้วจัดแจงห้องหับให้หลับนอนไม่อาวรณ์เธอช่วยเลี้ยงเป็นเที่ยงธรรม์ ฯ
๏ ครานั้นพลายงามทรามสวาทแหลมฉลาดเลขผาปัญญาขยัน
อยู่บ้านพระหมื่นศรียินดีครันทุกคืนวันตามหลังเข้าวังใน
เธอเข้าเฝ้าเจ้าก็นั่งบังไม้ดัดคอยฟังตรัสตรึกตราอัชฌาสัย
ค่อยรู้กิจผิดชอบรอบคอบไปด้วยมิได้คบเพื่อนเที่ยวเชือนแช
ครั้นอยู่บ้านอ่านคำพระธรรมศาสตร์ตำรับราชสงครามตามกระแส
ค่อยชื่นชุ่มหนุ่ตะกอดูฟ้อแฟ้นางสาวแส้ใส่ใจจะใคร่พบ
เข้าไปหามาสู่ไม่รู้เกี้ยวแต่พอเหลียวเห็นผู้หญิงก็วิ่งหลบ
อุตส่าห์เพียรเรียนรู้ดูจนครบรู้ขนบธรรมเนียมก็เจียมใจ ฯ
๏ ครานั้นท่านพระจมื่นศรีถึงวันดีได้ช่องก็ผ่องใส
จึงจัดแจงแต่งธูปเทียนดอกไม้จะเข้าไปทูลถวายเจ้าพลายงาม
นุ่งสมปักชักกลีบจีบสลับครั้นเสร็จสรรพสำราญขึ้นคานหาม
พวกข้าคนอลหม่านถือพานตามเจ้าพลายงามตามหลังเข้าวังใน
ถึงพระลานวานเขาพวกชาวที่ที่ค่อยมีกิริยาอัชฌาสัย
ถือพานทองรองธูปเทียนดอกไม้ยกเข้าไปเตรียมตั้งพอบังควร
ให้พลายงามตามไปนั่งตรงตั้งของตามทำนองพระหมื่นศรีสั่งถี่ถ้วน
ฝ่ายข้าเฝ้าเจ้าพระยาเวลาจวนต่างก็ชวนกันเข้ามาหน้าพระโรง
นุ่งสมปักชักชายกรายกรีดเล็บผ้ากราบเหน็บแนบหน้าดูอ่าโถง
พอเวลานาทีถ้วนสี่โมงเข้าพระโรงพร้อมหน้าข้าราชการ ฯ
๏ ครานั้นพระองค์ผู้ทรงเดชมงกุฎเกศอยุธยามหาสถาน
สถถิตแท่นแว่นฟ้าโอฬาฬารดังวิมานเมืองฟ้าสุราลัย
ห้ามแหนแน่นหนุนละมุนหมอบงามประกอบกิริยาอัชฌาสัย
ระเรื่อยรับขับร้องทำนองในสำราญราชหฤทัยทุกเวลา
ยามกลางวันนั้นก็ออกพระโรงรัตน์มีแต่ตรัสสรวลสันต์ทรงหรรษา
ทั้งเหนือใต้ไพรีไม่มีมาสำราญใจไพร่ฟ้าประชาชี
ด้วยเดชะบุญญาอานุภาพมีแต่ลาภมาประมูลพูนภาษี
แต่บรรดาข้าเฝ้าเหล่าเสนีใครทำดีได้ประทานถึงพานทอง ฯ
๏ ฝ่ายพระจมื่นศรีเสาวรักษ์ราชอภิวาทบาทมูลทูลฉลอง
ขอเดชะพระกรุณาฝ่าละอองดอกไม้ธูปเทียนทองของพลายงาม
บุตรขุนแผนแสนสะท้านหลานทองประศรีความรู้มีเรียบราบไม่หยาบหยาม
จะขอรองมุลิกาพยายามพลางกราบสามทีสดับตรับโองการ ฯ
๏ ครานั้นสมเด็จพระพันวษาเหลือบเห็นหน้าพลายงามความสงสาร
จะออกโอษฐ์โปรดขขุนแผนแสนสะท้านแต่กรรมนั้นบันดาลดลพระทัย
ให้เคลิ้มองค์ทรงกลอนละครนอกนึกไม่ออกเวียนวงให้หลงใหล
ลืมประภาษราชกิจที่คิดไว้กลับเข้าในแท่นที่ศรีไสยา ฯ
๏ อันเรื่องกล่าวความพลายงามสวาทเป็นมหาดเล็กแล้วค่อยแกล้วกล้า
อยู่ด้วยพระหมื่นศรีผู้ปรีชาเฝ้าเวลาเช้าเย็นไม่เว้นวัน
มุลนายถ้วนหน้าก็ปรานีมิได้มีใครรังเกียจเดียดฉันท์
ถึงว่าท่านจางวางทั้งสองนั้นก็ฝากตัวกลัวทั่นทุกคนไป ฯ
             

ตอนที่ ๒๕

๏
             

ตอนที่ ๒๖

๏
             

ตอนที่ ๒๗ พลายงามอาสา

๏ จะกล่าวถึงพระเจ้าเชียงใหม่แต่ได้นางมาไว้ในกรุงศรี
ไม่วายเว้นนึกคะนึงถึงไพรีเห็นจะมีศึกมาไม่ช้านัก
ด้วยล้านช้างข้างหนึ่งก็โกรธาฝ่ายข้างอยุธยาก็โกรธหนัก
ถ้าสองข้างต่างยกมาพร้อมพรักจะหาญหักต่อสู้ดูยากครัน
จำจะคิดชิงชัยข้างไทยก่อนต้องรีบรัดตัดรอนผ่อนผัน
ถ้าเสร็จสิ้นศึกไทยข้างใต้นั้นล้านช้างก็คงพรั่นไม่อาจมา
แต่นิ่งนึกตรึกไตรอยู่ในที่จนสุริย์ศรีเรืองแรงแสงกล้า
เสด็จออกท้องพระโรงรจนาท้าวพระยานอบน้อมอยู่พร้อมกัน
จึงปรึกษาเสนาข้าเฝ้าชาวเราจะเห็นเป็นไฉนนั่น
เดิมเจ้าอยุธยาทำอาธรรม์มาชิงเมียมิ่งขวัญของกูไป
ฝ่ายเราไปสั่งดักกักทางรับนางจับพวกมันมาได้
ถ้ารู้ข่าวราวเรื่องถึงเมืองไทยเห็นจะยกทัพใหญ่มาราญรอน
เราจะเตรียมกำลังตั้งต่อสู้หรือจะจู่ลงไปทำไทยก่อน
จงปรึกษาว่ากันให้แน่นอนจะตัดรอนคิดอ่านประการใด ฯ
๏ ครานั้นเสนาพระยาลาวพระยาท้าวแสนหลวงผู้เป็นใหญ่
ปรึกษากันพร้อมมูลแล้วทูลไปอันศึกไทยไพรีมีกำลัง
เห็นจะจู่ลงไปไม่ชนะแต่ถ้าละช้าไว้ให้พร้อมพรั่ง
จะเป็นศึกใหญ่มาดาประดังที่จะหวังต่อสู้ดูยากนัก
ขอให้คิดอ่านการอุบายท้าทายยั่วไทยให้โกรธหนัก
ให้รีบมาอย่าทันจะพร้อมพรักจึงจะหักศึกไทยได้ง่ายดาย ฯ
๏ พระเจ้าเชียงใหม่ได้ฟังทูลเค้ามูลเห็นสมอารมณ์หมาย
จึงได้แต่งสาราว่าท้าทายให้หยาบคายหมายยั่วให้โกรธา
เสร็จสรรพพับใส่ลงในกล่องมอบให้แสนกำกองตรีเพชรกล้า
คุมไพร่ร้อยถ้วนล้วนขี่ม้าไปส่งด่านอยุธยาธานี ฯ
๏ ครานั้นตรีเพชรแสนกำกองทั้งสองรับราชสารศรี
เรียกไพรได้ครบตามบาญชีแล้วขึ้นขี่ม้าตามกันหลามมา
ได้ข้าวตากใส่ไถ้ตะพายแล่งเครื่องม้าเครื่องแสงแดงดาดป่า
ทวนดูพู่ระยับจับนัยน์ตาข้ามท่าน้ำได้ไปลำพูน
ข้ามห้วยแม่ทามาเมืองนครไม่หยุดหย่อนขับควบเข้าไพรสูญ
ค่ำเข้าเขตเถินเดินพร้อมมูลแสงจันทร์จำรูญจำรัสฟ้า
ม้าคนหิวหอบอยู่บอบแบบขึ้นเขาช่องแคบแล้วลงป่า
แดดร้อนผ่อนพักเป็นเพลาหยุดให้ม้ากินหญ้าหากำลัง
พอหายเหนื่อยขึ้นมาพากันไปสะบัดย่างวางใหญ่ไม่เหลียวหลัง
สามวันดั้นมาไม่รอรั้งจนกระทั่งถึงด่านบ้านท่าเกวียน ฯ
๏ ครานั้นนายบุญเป็นขุนไกรเห็นลาวสงสัยว่าศึกเสี้ยน
จึงเรียกพวกไพร่เวรเกณฑ์จำเนียรออกยืนขวางทางเตียนตรงประตู
ถือสาตราอาวุธอยู่พร้อมหน้าโน่นแน่ลาวขี่ม้ามาเป็นหมู่
แต่งตัวโพกหัวพันชมพูแลดูแดงเถือกมะเหลือกมา
บ้างปิดประตูด่านงุ่นง่านไปยัดปืนใหญ่หับชุดจุดไว้ท่า
ไปไหนเหวยเฮ้ยสูอย่าได้ช้าดีร้ายเร่งว่าให้รู้พลัน
ถ้าดีมานี่แต่สองม้าร้ายแล้วยกมากูไม่พรั่น
บ้างแกว่งดาบถือปืนออกยืนยันต่างพากันเตรียมตัวออกทั่วไป ฯ
๏ ฝ่ายว่าพวกลาวเห็นชาวด่านอาจหาญยืนขวางหนทางใหญ่
จึงพากันหยุดยั้งรั้งม้าไว้บอกให้แจ้งใจมิได้ช้า
เราเป็นแต่ผู้น้อยที่นำสารจะมาเว้าชาวด่านแจ้งการหวา
เพชรกล้ากำกองแต่สองม้าเข้าไปส่งสาราแล้วว่าไป
เรื่องราวกล่าวด้วยพระท้ายน้ำกับไพร่ต้องจองจำอยู่เชียงใหม่
เจ้าเราให้สารมากรุงไทยสูจงรีบส่งไปให้กราบทูล ฯ
๏ ฝ่ายว่าขุนด่านรับสารมาไปตามดูหมู่ม้าเข้าป่าสูญ
เห็นมิใช่กองทัพกลับพร้อมมูลให้นายมูลนายหมวดอยู่ตรวจตรา
ขุนไกรได้สารขึ้นมาใช้สะบัดย่างวางใหญ่เข้าในป่า
ข้ามทุ่งชะเรียงเร่งตะเบ็งมาบ่ายหน้ามาตรงลงธานี
ถึงสังคโลกพลันทันใดลงม้าจูงคลาไคลไปเร็วรี่
ขุนนางกรมการนั่งศาลมีปรึกษาคดีอีเม้ยทอง
จีนแสไม่แก้ยอมให้ปรับว่าไสบวยพวยรับแต่คล่องคล่อง
พอเห็นขุนด่านกรมการร้องเยี่ยมมองอยู่ไยไม่เข้ามา
ขุนไกรตรงมาศาลากลางแหวกทางหมอบคลานเข้าไปหา
ส่งกล่องใส่ลานสารตราแล้วเล่าแจ้งกิจจาทุกสิ่งอัน ฯ
๏ ครานั้นจึงท่านเจ้าพระยาทั้งเวียงวังคลังนาอยู่ที่นั่น
กรมการถ้วนหน้าปรึกษากันเกิดเหตุสำคัญหนักหนานัก
ชิงนางมิหนำซ้ำจับทหารทำการอาจองทะนงศักดิ์
แล้วยังมีสารามาอึกฮักไม่รู้จักเหมือนริ้นบินเข้าไฟ
แต่ทว่าหญ้าแพรกจะแหลกก่อนต้องยกทัพขับต้อนจะร้อนไพร่
อย่าดูเบาเราต้องรีบส่งไปถ้านิ่งไว้เข้าร้ายตายทีเดียว
อ้ายลาวเจ้ากรรมทำแล้วหวาเขียนบอกปิดตราสักประเดี๋ยว
เสร็จสรรพใส่กลักถักเป็นเกลียวเคี่ยวคั่งติดประจำซ้ำตีตรา
แต่งให้พันมโนเป็นนายใหญ่ถือไปบอกกับไพร่ยี่สิบห้า
หาบโพล่แฟ้มยุ่งกรุ่งกริ่งมาลงเรือเก้าวากัญญายาว
ให้แก้หน้าจากท่าตะเบ็งพายเดือนหงายน้ำฟุ้งเป็นฟองขาว
ตะละเล่มเต็มเหนี่ยวเสียงเกรียวกราวโห่ฉ่าวฉ่าลั่นสนั่นไป
พอเช้าตรู่ลงมาถึงท่าเกษมหุงต้มกินเปรมทั้งนายไพร่
อิ่มแล้วรีบร้อนไม่นอนใจพันมโนนายใหญ่นั่งโยกมา
ครั้นพ้นวัดใหม่ไปบ้านตรุลุถึงท่ากงลงพิงหวา
เเข้าพิจิตรวังวังจันทร์นน้ำดันซ่ารับวาเฮ้ยโขนโดนเรือเจ๊ก
เออเรือขายเหล้าชาวเราหวยพะซี้ไบใส่บวยฉวยเหวยเด็ก
ยกขึ้นเรือได้ไหไม่เล็กถีบเรือเจ๊กเจ้าของร้องโล่ไป
มึงบึกกูบึกสะอึกคว้าเรือกัญญษหน้าโขนเข้าโนไผ่
จะร่ำพรรณนาให้ช้าไยเจ็ดวันมาได้ถึงท่าคัน ฯ
๏ พอเรือจอดทอดถึงที่หน้าท่าพันมโนรีบมาขมีขมัน
ทั้งบ่าวไพร่ตามไปอยู่พร้อมกันเห็นสาวชาววังนั้นก็ชอบเชิง
จุปากเจาะเจาะกระเดาะลิ้นหอมกลิ่นแหงนหงายเหมือนควายเบิ่ง
ทำกรีดกรายชายตาร่าเริงหลงละเลิงลดเลี้ยวเกี้ยวพานมา
งุ่มง่ามข้ามฉนวนประตูดินตาถินนายประตูครู่เอาผ้า
ชายพกหลุดลุ่ยหุยหม่อมตายั่นอ้ายบ้าลอยชายคาดใต้พก
พ่อเอ๋ยชาวบ้านนอกถือบอกมามึงซ่อนอะไรหวาเอาผ้าปก
ดูเป็นตะะกร้าใส่ไข่นกสกปรกชาวเหนือมันเหลือใจ
เสียเงินให้สลึงเขาจึงปล่อยหน้าจ๋อยกลับมาทั้งนายไพร่
เที่ยวถามหาศาลาลูกขุนในเขาชี้บอกให้ก็ตรงมา
เห็นหัวพันนายเวรเกณฑ์เมืองรั้งพันมโนก็นั่งลงตรงหน้า
พอนายควรสวนออกนอกศาลากราบไหว้วางตราอยู่ลนลาน
นายเวรต่อยกลักกับพนักผางชักบอกออกวางกับราชการ
อ่านดูรู้ข้อราชการก็รีบมาเรียนท่านลูกขุนใน
ฝ่ายท่านเจ้าพระยาจักรีเอกอัครอธิบดีเป็นใหญ่
ทราบเรื่องราชสารรำคาญใจสั่งให้รีบคัดจะกราบทูล ฯ
๏ จะกล่าวถึงพระองค์ผู้ทรงภพเลิศลบโภไคยมไหศูรย์
สถิตในห้องแก้วแพรวไพฑูรย์ไพบูลย์พูนสุขทุกเวลา
แต่เหตุการณ์ราชการหาทราบไม่ให้รุ่มร้อนฤทัยเป็นหนักหนา
ด้วยเทพเจ้าสิงสู่อยู่อัตรารักษาพระองค์ผู้ทรงธรรม์
ประทับอยู่ข้างในได้เวลาสามโมงนาฬิกาตีฆ้องลั่น
จะเสด็จออกท้องพระโรงคัลจรจรัลไปสรงพระคงคา
น้ำกุหลาบอาบอบตลบกลิ่นหอมประทิ่นพระสุคนธ์ปนบุปผา
ฝ่ายนางพนักงานก็คลานมาถวายภูษาทรงอลงการ
ทรงเครื่องเสร็จสรรพจับพระขรรค์เพชรกุดั่นพรรณรายฉายฉาน
นางในใจภักดิ์พนักงานถวายพานพระศรีแล้วกราบลง
เสวยเสร็จพระเสด็จลีลาศผุดผาดดั่งพระยาราชหงศ์
นางในตามชิดติดพระองค์ตรงขึ้นบรรยงค์รัตนาศน์
พระสูตรรูดกร่างขุนนางเฝ้าคู้เข่าคึกคักแทบถมปักขาด
กราบถวายบังคมบรมราชทั้งอำมาตย์เสนาพระยาครู
แตรสังข์กระทั่งถวายเสียงขุนนางหมอบเรียงเคียงเป็นหมู่
ตำรวจในไล่คนพ้นประตูคอยดูเข้าออกบอกไปมา ฯ
๏ ครานั้นเจ้าพระยาจักรีได้ทีก็ประนมก้มเกศา
กราบทูลขึ้นพลันมิทันช้าอันชีวาอยู่ใต้บาทบงสุ์
บัดนี้เชียงใหม่มีราชสารมอบให้นายด่านท่าเกวียนส่ง
พระยาเกษตรสงครามรามณรงค์ให้พันมโนจำนงนั้นถือมา
เรื่องราวกล่าวด้วยพระท้ายน้ำเชียงใหม่จับจำยังไม่ฆ่า
ให้ทรงฟังยังมิทันอ่านสาราก็โกรธากลุ้มกลัดขัดพระทัย
กระทืบบาทผาดพระสุรเสียงก้องพระแท่านทองสนั่นหวั่นไหว
เหม่อ้ายลาวจองหองคะนองใจมันพูดจาว่ากระไรให้บอกพลัน ฯ
๏ ขอเดชะในสารว่าทรงเดชครองนิเวศสน์เชียงใหม่มไหสวรรย์
ตั้งอยู่ในสัตย์สุตจริตธรรม์เป็นมหันต์อิศโรอันโอฬาร
ลือเดชทุกเขตอาณาจักรปรปักษ์ย่อท้อไม่ต่อต้าน
ในตำรับข้างที่มีมานานจารจารึกกไว้ในแผ่นทอง
ว่าพระเจ้ากษัตริย์ศึกองค์นี้เป็นมโหฬีเลื่องโลกไม่มีสอง
ดังอวตารมาผลาญศึกคะนองมิให้ข้องเคืองขุ่นราะคายมี
เดิมให้ราชทูตจำทูลสารไปขอองค์เยาวมาลย์โฉมศรี
ตามโบราณราชประเพณีบุตรีล้านช้างนางสร้อยทอง
หวังพระทัยจะได้ซึ่งองค์เอกมาอภิเษกสู่สมภิรมย์สอง
ยังเยาว์อยู่มิควรภิรมย์ครองจึงยังไม่รับรองมาแนบองค์
แต่เดิมมากรุงไทยอยู่ในสัตย์มาวิบัติถือจริตด้วยฤทธิ์หลง
ให้พระท้ายน้ำนำจตุรงค์ดั้นดงล่วงแดนของเรามา
ไม่เกรงเราผู้เป็นเจ้านคเรศโอหังบังเหตุแล้วมิสา
ยังซ้ำกลับรับองค์พระธิดาสร้อยทองเสนหาของเราไป
จึงได้เกณฑ์กองทัพออกรับรบตีตลบชิงนางนั้นไว้ได้
พระท้ายน้ำนายทัพกับพวกไทยเราจับจำคุกไว้ไม่ฆ่าตี
ครั้นจะไม่บอกมาว่าให้แจ้งจะเคลือบแคลงเราว่าพานางหนี
อันโฉมยงค์องค์ราชบุตรีรับมาไว้ในที่ตำหนักจันทน์
ถ้าประสงค์ซึ่งองค์อัคเรศละนิเวศน์ยกมาอย่าได้พรั่น
ขอเชิญเจ้าอยุธยามาประจัญตัวต่อตัวสู้กันบนหลังช้าง
มีชัยก็จะได้นางสร้อยทองไปสมสองสัมผัสไม่ขัดขวาง
พระท้ายน้ำเราจำเอาไว้พลางเป็นจำนำฝ่ายข้างอยุธยา
ครบสามเดือนจะฆ่าทั้งห้าร้อยเราคอยฟังอย่างไรให้เร่งว่า
จะไว้ยศให้ปรากฏกัลป์ปาหรือเกรงภัยไม่มาก็ว่าไป
จะกำหนดสงครามตามแบบอย่างอันองค์นางยังหาร่วมภิรมย์ไม่
กว่าจะได้รบพุ่งเจ้ากรุงไทยให้ประจักษ์ฤทธิไกรใครรุ่งเรือง
แล้วจึงจะอภิเษกให้ปรากฏเกียรติยศระบือลือเลื่อง
ว่าชนช้างได้นางเป็นศรีเมืองอ่านสารสิ้นเรื่องบังคมคัล ฯ
๏ ครานั้นพระองค์ได้ทรงฟังแค้นคั่งเคืองขัดจนอัดอั้น
ให้ร้อนรุ่มกลุ้มพระทัยดังไฟกัลป์จะเผาผลาญชีวันให้บรรลัย
เป็นครู่หนึ่งจึงเปล่งสิงหนาทกระทืบบาทสนั่นหวั่นไหว
ฉวยชักพระแสงออกแกว่งไกวข้าเฝ้าน้อยใหญ่ก็ถอยทรุด
หน้าซีดตัวสั่นอยู่งันงกบ้างล่วมหมากพลัดตกพกไม่หยุด
บ้างแอบเสาท้องพระดรงหมอบโค้งคุดอุตลุดหวั่นไหวไปทั้งวัง
ความกลัวดังจะแทรกแผ่นดินด้นบางคนลนลานคลานถอยหลัง
เปล่งพระสุรเสียงประเปรี้ยงดังนักสนมแน่นนั่งก็ตกใจ
เหม่เหม่อ้ายเชียงใหม่ใจพาลจับพวกพลทหารของกูได้
หยาบช้าท้าให้ไปชิงชัยกำเริบนี่กระไรใช่พอดี
อ้ายบ้านเล็กเมืองน้อยร้อยประเทศบังเหตุจะสู้กับกูนี่
มันเหมือนหนึ่งลูกมฤคีจะมาสู้ราชสีห์ให้วายปราณ
ตัวกูผู้เป็นหลักนัคเรศทุกประเทศมิได้รอต่อต้าน
อ้ายนี่โมหันธ์อันธการกรรมของมันบันดาลให้หลงคิด
เชียงใหม่ใหญ่เท่าสักหยิบมือไม่พอครือทัพไทยจะไปติด
จะพลอยพาโตตรวงศ์ปลงชีวิตอวดฤทธิ์ประจญชนช้างกู
เคลือบแฝงแกล้งว่าขอนางไว้ดังว่าเขายกให้ไม่อดสู
เมื่อตัวนางล้านช้างเขาให้กูทูตมาก็รู้อยู่ทั่วไป
ถ้ามันมีอำนาจดังราชสารเขากลัวโพธิสมภารไม่ขัดได้
นี่เพราะรู้เช่นเห็นจัญไรเขาจึงยกลูกให้เสียเมืองนี้
ชิงนางกลางคันแล้วมิหนำจับพระท้ายน้ำทำป่นปี้
เอาไว้ไยให้หนักพระธรณีเหวยพระยาจักรีเร่งเตรียมทัพ
อีกสามวันกูจะยกไปเชียงใหม่ถ้าตีเมืองไม่ได้กูไม่กลับ
เกณฑ์เมืองขึ้นน้อยใหญ่อย่าได้นับเร่งขับตามไปให้สิ้นพล
อ้ายพวกเชียงใหม่อย่าไว้มันพบที่ไหนไล่ฟันเสียให้ป่น
จนให้เมืองมันร้างว่างผู้คนรื้อจนกำแพงล้อมป้อมปราการ ฯ
๏ ครานั้นจตุสดมภ์กรมทั้งสี่ฟังคดีรับสั่งดั่งศรผลาญ
สะกิดกันตัวสั่นหวั่นสะท้านให้ท่านอธิบดีจักรีทูล
ขอเดชะพระองค์ผู้ทรงเดชปิ่นปักนัคเรศมไหศูรย์
บารมีทรงบำเพ็ญเห็นไพบูลย์จะเพิ่มพูนปรโยชน์โพธิสมภาร
ซึ่งพระองค์จะทรงกิจสงครามก็เห็นว่าเสี้ยนหนามไม่ต่อต้าน
ขอพระราชทานโทษจงโปรดปรานจะหนักหน่วงโพธิญาณให้นานไป
กับข้อราชการแต่เพียงนี้หาควรที่จะถึงเสด็จไม่
กับรบพุ่งพวกลาวชาวพงไพรใช่เสนาข้าใช้จะไม่มี
เห็นพระเกียรติยศจะถดถอยเชียงใหม่กลับจะพลอยได้ราศี
ว่าเป็นคู่สู้พระองค์ทรงธรณีไม่ควรที่แผ่นฟ้าลงมาดิน
ครั้นเมื่อสมเด็จพระรามาหนุมานอาสาก็เสร็จสิ้น
จนได้นางสีดาคืนธานินทร์อสุรินทร์ย่นย่อท้อทด
ครั้งนี้ถ้าเสด็จไปเชียงใหม่ตกทหารกรุงไกรนี้สิ้นหมด
ขอพระองค์ทรงชัยจงไว้ยศให้ปรากฏเหมือนครั้งพระรามา ฯ
๏ ครานั้นพระองค์ผู้ทรงศักดิ์ปิ่นปักหลักโลกนาถา
ได้ฟังคำทูลเป็นมูลมาพระตรึกตรานิ่งนึกในพระทัย
จึงตรัสถามเสนาข้าเฝ้านี่ออเจ้าคิดเห็นเป็นไฉน
เมื่อมาทานทัดขัดกูไว้ใครจะอาสาไปก็ว่ามา ฯ
๏ ครานั้นบรรดาท่านผู้ใหญ่จนใจด้วยไม่มีผู้อาสา
มิรู้ที่จะสนองพระบัญชาก็หมอบนิ่งก้มหน้าไปตามกัน
พระองค์ทรงพิโรธกระทืบบาทสุรเสียงสิงหนาทดังฟ้าลั่น
อย่างไรเล่าเอาจริงก็นิ่งงันเปล่าทั้งนั้นพูดเล่นไม่เป็นงาน
ดีแต่ฉ้อไพร่ไพล่เงินกินปลอบปลิ้นสิ้นลมประสมประสาน
เลี้ยงเสียเบี้ยหวัดไม่ต้องการมีศฤงคารยศศักดิ์หนักแผ่นดิน
กริ้วพลางทางเสด็จเข้าวังในขุนนางน้อยใหญ่กลับไปสิ้น
พรั่นตัวทุกคนเป็นมลทินด้วยได้ยินประภาษคาดโทษทัณฑ์ฯ
๏ จะกล่าวถึงพลายงามทรามสวาทเฉลียวฉลาดแกล้วกล้าวิชาขยัน
เรืองฤทธิ์ประสิทธิ์ทุกสิ่งอันหมายประจัญสงครามไม่ขามใคร
อยู่กับพระหมื่นศรีมาปีกว่าเจ้าอุตส่าห์ฝากตัวให้รักใคร่
จนเธอเลี้ยงเป็นลูกด้วยถูกใจสารพัดจัดให้ได้สุขสบาย
วันนั้นรู้คดีว่ามีศึกคะเนนึกเห็นจะสมอารมณ์หมาย
จะอ้อนวอนพึ่งบุญคุณพระนายเบี่ยงบ่ายให้ได้รับอาสาไป
ถ้ากระไรจะได้ทูลขอพ่อคิดมาน้ำตาคลอสะอื้นไห้
โอ้กรรมพ่อทำมาอย่างไรจึงต้องไปทนทุกข์ทรมาน
ติดคุกมาแต่ลูกอยู่ในท้องแม่วันทองช่างกระไรไม่สงสาร
เสียแรงร่วมยากมาเป็นช้านานครั้นถึงบ้านแล้วแม่ก็แชไป
เป็นหลายปีดีดักไม่อินังหาคิดถึงความหลังของพ่อไม่
แต่ตัวลูกจักแหล่นจะบรรลัยเพราะเหตุอ้ายขุนช้างเป็นตัวมาร
สะอื้นพลางทางคิดถึงคุณพพระเดชะความสัตย์อธิษฐาน
ข้าพเจ้าจะดำริตริการคิดอ่านขอโทษให้บิดา
ขอให้ได้สมอารมณ์คิดอย่าให้ผิดมุ่งมาดปรารถนา
อธิษฐานเสร็จพลันแล้ววันทาพอเพลาพลบค่ำเข้าไต้ไฟ
เห็นพระหมื่อนศรีอยู่หอกลางแสงเทียนสว่างกระจ่างไข
ลูกเมียหมอบนั่งสะพรั่งไปพระหมื่นศรีทีใจไม่สบาย
เล่าความถึงเรื่องกริ้วด้วยเรื่องทัพรับสั่งเสร็จสรรพให้บัตรหมาย
เตรียมทัพหลวงไว้ทั้งไพร่นายวุ่นวายอึกทึกทั้งพารา
พลายงามแอบฟังพระหมื่นศรีพอได้ทีก็คลานเข้าไปหา
พลางร่ายพระเวทให้เมตตาวันทาแล้วถามไปทันที
ดูคุณพ่อเป็นไรไม่สบายได้ยินว่าวุ่นวายทั้งกรุงศรี
เกณฑ์ทัพจับกันเป็นโกลีลูกนี้อยากรู้เป็นอย่างไร ฯ
             

๏ พระหมื่นศรีว่าเออพลายงามเอ๋ยรบพุ่งเราจะเคยก็หาไม่
วันนี้พระองค์ผู้ทรงชัยตรัสไถ่ถามทั่วทุกตัวคน
นิ่งหมดไม่มีใครอาสากริ้วดังฟ้าผ่าโกลาหล
เสด็จออกพรุ่งนี้เข้าที่จนเอากุศลเสี่ยงสุดแต่บุญกรรม
ถ้าไม่มีผู้ใดใครอาสาพ่อนี้เห็นว่าไม่เป็นส่ำ
จะพากันวุ่นวายตายระยำหน้าดำอยู่ทั่วทุกตัวคน ฯ
๏ พลายงามฟังความก็สมคิดหมอบชิดแล้วตอบอนุสนธิ์
คุณพ่ออย่าได้เป็นทำวลจงผ่อนปรนเพ็ดทูลให้ชอบที
ลูกนี้จะรับอาสาไปทำเมืองเชียงใหม่ให้ป่นปี้
จะจับเจ้าเชียงใหม่ไอ้ตัวดีมิให้มีลำบากแก่ไพร่พล
เสียแรงลูกเรียนรู้แต่ครูมาจะอาสาทำศึกเสียสักหน
ให้มีชื่อลือทั่วทั้งสากลว่าเป็นคนชาติทหารอันชาญชัย ฯ
๏ ครานั้นพระหมื่นศรีผู้ปรีชาฟังพลายงามว่ายังสงสัย
ซึ่งเจ้าจะกล้าอาสาไปพ่อนี้ยังไม่ไว้อารมณ์
ด้วยตัวเจ้ายังเล็กเด็กหนักหนาจะทูลความอาสาเห็นไม่สม
ไม่เคยเห็นวิชาอาคมเจ้าสะสมร่ำเรียนไว้อย่างไร
ลูกเอ๋ยการศึกนี้ลึกนักเอาแต่หาญหักนั้นไม่ได้
ถ้าเหมือนพ่อก็พอจะไว้ใจหรือพ่อเจ้าเขาให้ตำรับเรียน
ไปเพ็ดทูลถ้าดีก็มีหน้าเคลื่อนคลาดก็จะพากันถูกเฆี่ยน
จะเสียทีที่ลำบากพากเพียรไปพลั้งพลาดแล้วเจียนพากันตาย
ตรองดูให้ดีนะลูกรักจะหาญหักเพ็ดทูลมิใช่ง่าย
เอ็นดูอยู่ว่าเจ้าเป็นลูกชายพ่อหมายจะปลูกฝังให้เป็นตัว
มิใช่แกล้งเกียดกันฉันทาเกรงแต่ว่าจะไปไม่รอดชั่ว
อย่าประมาทคาดได้ด้วยไม่กลัวจงถ่ายเทดูให้ทั่วถึงทางความ ฯ
๏ เจ้าพลายนบนอบตอบวาจาคุณพ่อว่าเพราะรักจึงหักห้าม
ด้วยยังไม่เห็นดีของพลายงามมิใช่ลูกว่าตามใจคะนอง
เป็นลูกศิษย์มีครูรู้เที่ยงแท้ท่านทำนายไว้แน่ไม่เป็นสอง
ถ้าจะให้ปรากฎจะทดลองให้ถ่องแท้ได้เห็นเป็นแก่ตา
ว่าแล้วยกมือขึ้นไหว้ครูให้สิงสู่แล้วอ่านพระคาถา
หายตัวไปพลันมิทันช้าต่อหน้าคนผู้อยู่ทั้งนั้น
พระหมื่นศรีค่อยมีน้ำใจมาหัวเราะร่าเออเช่นนี้ดีขยัน
พอจะเอาการได้ไม่เสียพันธุ์คลายเวทย์พูดกันเถิดลูกยา
เจ้าพลายก็คลายให้คนเห็นกลับเป็นเสือโคร่งตัวคร่ำคร่า
โตทะมื่นยืนหยัดดัดกายาทำท่าเหมือนโดดโลดไล่คน
แต่บรรดาลูกเมียพระหมื่นศรีตกใจวิ่งหนีอยู่สับสน
แต่พระหมื่นศรีรู้ทีกลไม่ร้อนรนหัวร่ององันไป
พลายงามก็คลายฤทธิมนตร์กลับกลายเป็นคนลงนั่งไหว้
พระหมื่นศรีเปรมปริ่มยิ้มละไมลูบหลังลูบไหล่เจ้าพลายงาม
เอาการแน่แล้วลูกแก้วพ่อเจ้าเป็นต่อนักเลงอย่าเกรงขาม
เมื่อแรกพ่อแคลงใจจึงไม่ตามพึ่งเห็นความรู้ดีฉะนี้เจียว
อย่างนี้พระองค์ก็คงโปรดไม่พักทรงพิโรธเป็นสองเที่ยว
ทั้งพระหลวงเจ้าพระยาได้หน้ากรียวเพราะเจ้าคนเดียวได้รอดดอน
พูดกันสองคนจนสว่างสุริยาเยื้องย่างเยี่ยมสิงขร
ก็เลยเตรียมไปเฝ้าไม่เข้านอนได้เวลาพาจรจากบ้านพลัน ฯ
๏ พระหมื่นศรีขึ้นขี่คลานหามเจ้าพลายเดินตามขมีขมัน
เข้าไปในศาลาลูกขุนนั้นท่านผู้ใหญ่พร้อมกันอยู่ศาลา
กำลังท่านกลาโหมจักรีจตุสดมภ์ทั้งสี่นั่งปรึกษา
จึงพระหมื่นศรีผู้ปรีชาก็พาตัวพลายงามตามเข้าไป
กราบเรียนความพลันในทันทีว่าคนดีจะเข้ามาอาสาได้
ลูกขุนแผนแสนสะท้านหลานขุนไกรชื่อพลายงามว่องไวใจคอดี
วิชากล้าแกล้วแคล่วคล่องล่องหนหายตัวได้ถ้วนถี่
ท่านผู้ใหญ่ได้ฟังก็เปรมปรีดิ์เจ้าพระยาจักรีว่าชอบกล
หน่วยก้านหาญเหี้ยมดูเจียวเจ้าลาดเลาก็เห็นจะเป็นผล
เป็นลูกหลานทหารถึงสองคนฤทธิ์เดชเวทมนตร์คงได้การ
ดูคมคายคล้ายกับขุนแผนพ่อทั้งน้ำใจในคอก็อาจหาญ
นี่แน่เจ้าจะเข้ารับราชการถ้าเชี่ยวชาญเหมือนว่าแล้วอย่ากลัว
เราจะช่วยยกย่องให้มียศปรากฏเลื่องลือระบือทั่ว
ถ้าตีได้เชียงใหม่ไหนครอบครัวทั้งควายวัวเหลือหลายสบายใจ
พูดจาหารือกันเสร็จสรรพเป็นลำดับแต่ล้วนท่านผู้ใหญ่
จวนเสด็จออกท้องพระโรงชัยก็เตรียมเฝ้าเข้าไปได้เวลา ฯ
๏ จะกล่าวถึงพระองค์ทรงสวัสดิ์เนาในปรางค์รัตน์จำรัสหล้า
ครั้นรุ่งแจ้งแสงสีสุริยาพระผ่านฟ้าสระสรงทรงเครื่องครัน
ให้เร่าร้อนพระทัยด้วยไพรีพระเสด็จออกที่สุทธาสวรรย์
ขุนนางหมอบราบกราบพร้อมกันเสียงแตรแซ่สั่นเสนาะวัง
ทอดพระเนตรเห็นข้าราชการพระพักตร์เผือดเดือดดาลดังจะคลั่ง
เป็นอย่างไรนิ่งอยู่กูรอฟังใครจะอาสามั่งหรือไม่มี
อ้ายเลกทาสเลกสมกรมนอกในมันจะอาสาได้กระมังนี่
จะได้แต่งตั้งมันให้ทันทีถอดออเจ้าเหล่านี้ลงแทนมัน ฯ
๏ ครานั้นจมื่นศรีเสาวรักษ์อภิวาททูลไปมิได้พรั่น
ขอเดชะพระองค์ผู้ทรงธรรม์อันชีวันอยู่ใต้พระบาทา
กระหม่อมฉันออกไปไต่ถามได้นายพลายงามจะอาสา
เป็นบุตรขุนแผนแสนศักดาได้ร่ำเรียนวิชามาเชี่ยวชาญ
กระหม่อมฉันสงสัยได้ทดลองก็แคล่วคล่องสามารถอาจหาญ
เป็นคนดีมีวิชาอาการแล้วเหล่าปราณก็เคยสงครามมา ฯ
๏ พระองค์ทรงฟังพระหมื่นศรีเปรมปรีดิ์ดำรัสตรัสให้หา
ตัวมันอยู่ไหนอย่าได้ช้าเรียกให้กูดูหน้าให้เต็มใจ
พระหมื่นศรีเหลียวหลังสั่งให้เรียกเจ้าพลายงามสำเหนียกหาช้าไม่
ค่อยคลานผ่านหมู่หุ้มแพรไปนายเวรแหวกช่องให้เป็นทางมา
ถึงหน้าพระที่นั่งก็บังคมปลงอารมณ์ร่ายเวทพระคาถา
ผูกพระทัยให้ทรงพระเมตตาหมอบนิ่งภาวนาอยู่ในใจ ฯ
๏ ครานั้นพระองค์ผู้ทรงเดชทอดพระเนตรพอเห็นให้รักใคร่
จึงมีสีหนาทประภาษไปเฮ้ยไอ้พลายงามทรามคะนอง
โคตรเหง้าเหล่ามึงเป็นทหารอุตส่าห์ทำราชการให้แคล่วคล่อง
แม้นมึงทำลาวได้ดังใจปองเงินทองยศอย่างจะรางวัล
จะได้หรือมิได้ให้ว่ามากูดูหน้าตาก็คมสัน
น้ำใจในคอก็พ่อมันนิ่งอั้นอยู่ไยไม่ว่ามา ฯ
๏ ครานั้นจึงโฉมเจ้าพลายงามฟังความรับสั่งใส่เกศา
ขอเดชะพระองค์ทรงศักดาอันชีวาอยู่ใต้ฝ่าละออง
กระหม่อมฉันจะขอรับอาสาเอาพระเดชามาปกป้อง
จะจับเจ้าเชียงใหม่ใจคะนองมิให้ต้องร้อนใจแก่ไพร่พล
ขอพระราชทานโทษโปรดบิดาไปเป็นคู่ปรึกษากันกลางหน
ทั้งจะได้ช่วยเหลือเผื่ออับจนแก้กลศึกสู้ศัตรูนั้น
แม้นว่าได้ร่วมคิดกับบิดาจะขอรับอาสาจนอาสัญ
ถ้าพ่ายแพ้แก่พวกเชียงใหม่มันขอถวายชีวันทั้งโคตรปราณ ฯ
๏ ครานั้นสมเด็จนเรนทร์สูรฟังทูลตบพระหัตถ์อยู่ฉาดฉาน
ทรงพระสรวลร่วนรื่นชื่นบานเออเอ็งเอาการมิเสียที
อนิจจาอ้ายขุนแผนแสอาภัพตกอับเสียคนแทบป่นปี้
ติดคุกทุกข์ยากมาหลายปีกูนี้ก็ชั่วมัวลืมไป
ให้บังอกบังใจกระไรหนออ้ายพลายงามมาขอจึงนึกได้
ครั้งขออีลาวทองกูหมองใจจำไว้ช้านานถึงปานนี้
ดูดู๋ขุนนางทั้งน้อยใหญ่พากันนิ่งเสียได้ไม่พอที่
ทาระกรรมมันมาสิบห้าปีช่างไม่มีผู้ใดใครชอบพอ
เหตุด้วยอ้ายนี่ไม่มีทรัพย์เนื้อความมันจึงลับไปเจียวหนอ
ถ้ามั่งมีไม่จนคนก็ปรอมึงขอกูขอไม่เว้นวัน
นับประสาหาคนไปสู้ศึกก็ไม่มีใครนึกถึงมันนั่น
ด้วยอิจฉาว่าวิชาไม่เท่ามันมันไล่ฟันเอาเมื่อตามขุนช้างไป
ความกลัววิ่งหัวเป็นดอกล่อรู้จักฝีมือพ่อหรือหาไม่
พระยายมฟังว่าช้าอยู่ไยจงสั่งให้ไปถอดอ้ายแผนมา ฯ
๏ ท่านเจ้ากรมยมราชได้รับสั่งถวายบังคมคัลด้วยหรรษา
รีบออกนอกพระโรงรัตนาให้หานรบาลแล้วสั่งพลัน
ไปถอดขุนแผนเป็นการด่วนเวลาจวนพามาขมีขมัน
ให้ทันเฝ้าองค์พระทรงธรรม์นรบาลงกงันรีบออกไป
ถึงคุกเร่งรัดพัสดีถอดกันทันทีไม่ช้าได้
แล้วพาขุนแผนผู้แว่นไวเข้าในวังนั่งไหว้ท่านเจ้าคุณ
ท่านพระยายมราชก็ทักถามบอกความขุนแผนว่าแสนวุ่น
พลายงามทูลขอพ่อเป็นบุญทรงการรุญยกโทษโปรดประทาน
อนิจจาผมเผ้ายาวเลื้อยดินผิดหน้าตาสิ้นน่าสงสาร
เข้าไปเฝ้าเถิดเจ้าจะช้าการว่าแล้วก็คลานพาเข้าไป ฯ
๏ พระองค์ทรงศักดิ์กวักพระหัตถ์ตรัสเรียกขุนแผนเข้ามาใกล้
หมอบหน้าพลายงามทรามวัยบังคมไหว้กราบงามลงสามที
พระองค์ทรงตรัสประภาษไปเออไอ้ขุนแผนไม่พอที่
มึงจำเพาะเคราะห์ร้ายมาหลายปีวันนี้สิ้นเคราะห์เพราะลูกชาย
บัดนี้มีศึกข้างเชียงใหม่อ้ายลูกมันจะไปตีถวาย
มันจะขอพ่อไปเป็นเพื่อนตายปรึกษากับลูกชายก็เป็นไร
ตัวมึงกูเคยได้เชื่อถือไม้มือไม่มีใครหักได้
กูนี้ชั่วมัวเอามึงจำไว้ลืมไปใช่ว่าจะแค้นเคือง
มึงจะเอาผู้คนสักกี่หมื่นให้เร่งกะวันคืนอย่าร่ำเรื่อง
จะเอาไพร่ในกรุงหรือหัวเมืองวัวต่างช้างเครื่องให้หมายไป ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสุภาพก้มกราบแล้วทูลเฉลยไข
มิต้องให้ไพร่ยากไปมากมายครั้นกะเกณฑ์วุ่นวายจะช้าการ
ขอพระราชทานแต่ไพร่ราบพอหามหาบหาเสบียงเลี้ยงอาหาร
อันพวกพลจะประจญประจัญบานขอประทานคนโทษที่ในคุก
มีสามสิบห้าคนล้วนทนคงยืนยงสามารถอาจอุก
ได้ร่ำเรียนรู้ครบเชิงรบรุกเห็นมีทุกความรู้ครูต่างกัน ฯ
๏ ครานั้นพระองค์ผู้ทรงภพฟังขุนแผนพูดจบเห็นขบขัน
เออเขตแขวงเชียงใหม่สิใหญ่ครันคนมันมากมายเป็นหลายเมือง
ผู้คนเอ็งจะเอาไปเท่านี้ถึงว่าได้คนดีที่ปราดเปรื่อง
จะรบราฆ่าฟันมันไม่เปลืองกูเห็นเครื่องจะยับกลับลงมา
มันดีดีอย่างไรว่าไวว่องมะรืนนี้เอามาลองกันต่อหน้า
พระยายมว่าอย่างไรอย่าได้ช้าไปถอดทั้งสามสิบห้าให้แก่มัน
สั่งเสร็จพระเสด็จเข้าในที่ภูมีแสนสุขเกษมสันต์
พวกขุนนางออกมาพร้อมหน้ากันขุนแผนนั้นไหว้ทั่วตัวขุนนาง
บ้างทักทายปราศรัยเป็นไมตรีล้วนยินดีเชยชมกันต่างต่าง
ให้ศีลให้พรสั่งสอนพลางเคราะห์โศกสิ้นสร่างแล้วคราวนี้
ท่านเจ้ากรมยมราชก็เรียกหาทั้งพ่อลูกตามมากับจมื่นศรี
ให้จดหมายรายชื่อลงบาญชีครบคนโทษที่พระราชทาน
แล้วสั่งให้ประแดงไปถอดมาตรวจตัวทั่วหน้าให้นับอ่าน
ต่อหน้าขุนแผนแสนสะท้านสอบคำให้การให้ขานมา ฯ
๏ ข้าพเจ้าอ้ายพุกอยู่ลุกแกเมียชื่ออีแตพระเจ้าข้า
โทษปล้นให้รำระบำป่าให้อีมารำรื้อไปมือเดียว
ถัดไปอ้ายมีบ้านยี่ล้นเมียชื่ออีผลปล้นตาเขียว
แทงถูกอีชังกำลังเยี่ยวปากเบี้ยวล้มหงายน้ำลายฟด
ถัดไปอ้ายปานบ้านชีหนเมียชื่ออีสนปล้นบางปลากด
ผูกคอตาจ่ายกับยายรดเอาไฟจดจุดขนหล่นร่วงไป
ถัดนั้นอ้ายจันสามพันตึงเมียชื่ออีอึ่งบ้านเหมืองใหม่
พวกปล้นขุนศรีวิชัยเอาไม้เสียบก้นจนแกตาย
ถัดมาข้าชื่ออ้ายคงเคราเมียชื่ออีเต่าบ้านหนองหวาย
ปล้นบ้านบางภาษีเมื่อปีกลายได้ทรัพย์จับควายผูกต่างมา
ต่อมาข้านี้อ้ายสีอาดเมียชื่ออีกงราดพระเจ้าข้า
คบไทยไล่ปล้นบ้านละว้าแล้วเข่นฆ่าตาปานบ้านตาลเอน
ถัดไปอ้ายทองอยู่ช่องขวากผัวอีมากฆ่าลาวชื่อท้าวเสน
ขึ้นย่องเบาเอาบาตรผ้าพาดเณรทุบตาเถรแล้วซ้ำปล้ำหลวงชี
ที่นั่งถัดไปอ้ายช้างดำอยู่บ้านถ้ำย่องเบาเจ้าภาษี
เก็บเงินทองของข้าวบรรดามีของดีดีไม่น้อยทั้งพลอยเพชร
ถัดมาอ้ายบัวหัวกะโหลกโทษปล้นชีโคกที่บ้านเกร็ด
แล้วตีอ้ายดูกจมูกเฟ็ดฟันตาสายขายเป็ดบ้านตึกแดง
ถัดมาข้าชื่ออ้ายแตงโมเมียชื่อออีโตบ้านชุมสาย
ปล้นชีดักขนนขนพอแรงฆ่าขุนทิพย์แสงเจ้าทรัพย์ตาย
อ้ายอินเสือเหลืองเมืองชัยนาทเมียชื่ออีปาดบ้านขนาย
เที่ยวปล้นฆ่าคนสักร้อยรายลักควายแทงกินสิ้นเป็นเบือ
อ้ายมอญมือด่างบางโฉลงเมียชื่ออีโค่งเป็นชาวเหนือ
ลักถ้วนลักถี่ทั้งตีเรือครกกระบากสากกะเบือไล่เก็บครบ
ถัดไปอ้ายทองอยู่หนองฟูกเมียชื่ออีดูกลูกตาจบ
กลางวันปีนเรือนเหมือนชะมบแต่พอพลบคนเดียวเที่ยวย่องเมา
อ้ายมากสากเหล็กปล้นเจ๊กกือเมียมันตาปรือชื่ออีเสา
ถัดไปอ้ายกุ้งคุ้งตะเภาฟันผัวแย่งอีเม้าเอาเป็นเมีย
อ้ายสงผัวอีคงอยู่กงคอนตีชิงผ้าผ่อนฆ่ามอญเสีย
ถัดไปอ้ายกร่างอยู่บางเหี้ยหาเมียมิได้ไล่ตีเรือ
อ้ายกลิ้งผัวอีกลักดักขนนลักควายขายคนปล้นเรือเหนือ
อ้ายพานผัวอีพาบ้านนาเกกลือเอายาเบื่อหลวงโชฎึกเก็บตึกเตียน
อ้ายจั่วผัวอีปรางบางน้ำชนขึ้นย่องเบาหมื่นชนขนเอาเลี่ยน
อ้ายแมวผัวอีมาอยู่ท่าเกวียนเข้าบ้านทิดเพียนปล้นปลอมริบ
พิจารณาเป็นสัตย์ซัดทอดฟ้องเก็บเอาข้าวของนางทองกระหมิบ
ถัดไปอ้ายมั่นผัวอีจันทิพอยู่น้ำดิบปล้นตีหลวงชีเภา
หาได้แทงแกไม่ดังให้การนครบาลสอบแก้เป็นแผลเก่า
อ้ายจันผัวอีจานบ้านกระเพราโทษปล้นจีนเก๊าเผาโรงเจ๊ก
ยิงปืนปึงปังประดังโห่แล้วเอาสันพร้าโต้ต่อยหัวเด็ก
ถัดมาอ้ายสานกเล็กอยู่คุ้งถลุงเหล็กผัวอีดี
สกัดตีโคต่างทางโคราชแทงอ้ายขั้วผัวอีปาดล้มกลิ้งคี่
อ้ายมากหนวดผัวอีขวดอยู่บางพลีโทษตีเดิมบางเอากลางวัน
อ้ายเกิดกระดูกดำผัวอีคำด่างโทษสะดมกรมช้างกับหมอมั่น
ปล้นละว้าป่าดงคงกระพันกระหำไขว้ไข่ดันเป็นทองแดง
สิริคนโทษซึ่งโปรดมาครบสามสิบห้าล้วนกล้าแข็ง
อยู่ยงคงกระพันทั้งฟันแทงเรี่ยวแรงทรหดอดทน
ทำกรรมต้องจำมาช้านานสิ้นกรรมบันดาลจึงให้ผล
พลายงามทูลขอพ่อออกพ้นจึงปล่อยโปรดโทษคนทั้งนี้มา ฯ
๏ ครั้นตรวจตราสำเร็จเสร็จทั่วจึงมอบตัวไพร่ทั้งสามสิบห้า
ให้แก่ขุนแผนแสนศักดาท่านพระยายมราชก็อวยชัย
ให้พ่อชนะมารผลาญศัตรูเชิดชูพระยศปรากฏกระฉ่อน
ทั้งลูกชายพลายงามไปราญรอนตีนครเชียงใหม่ให้สมนึก
แล้วหันหน้ามาสั่งพวกทนายจงเลือกหาผ้าลายที่ในตึก
ทั้งส้มสูกลูกไม้ให้ครันครึกแจกพวกอาสาศึกให้ทั่วกัน
พวกทนายขนของมากองเกลื่อนพระยายมตัดเตือนให้เลือกสรร
ขุนแผนจึงจัดแจงแล้วแบ่งปันแจกให้ไพร่นั้นทุกตัวคน
ต่างผลัดผ้าเก่าเอาโยนเสียทุดกูขายหน้าเมียไม่ปิดก้น
บางคนเปลื้องกระสอบดูชอบกลมันช่างจนเหลือจนได้พ้นทุกข์
ชวนกันกินของร้องโมทนาตั้งแต่วันหน้าจะเป็นสุข
ถ้าหากพ่อไม่ขออกจากคุกก็สิ้นคิดติดกรุกจนตายไป
จะเป็นข้าของนายจนตายจากใช้สอยน้อยมากจะทำให้
ฝ่ายว่าขุนแผนผู้แว่นไวกราบกรานท่านผู้ใหญ่แล้วอำลา
พระหมื่นศรีขี่ม้านำมาบ้านผู้คนอลหม่านเป็นหนักหนา
พลายงามเดินตามขุนแผนมาพวกไพร่สามสิบห้าก็มาพลัน
พระหมื่นศรีจัดที่ให้พักอยู่แต่งสำรับเลี้ยงดูเกษมสันต์
พวกไพร่สามสิบห้าเฮฮากันพลุกพล่านจนตะวันลงรอนรอน ฯ
             

๏ จะกล่าวถึงนางแก้วกิริยาเจ้าติดตามผัวมาอยู่แต่ก่อน
อาศัยทับหับเผยเคยหลับนอนตั้งอุทรเติบใหญ่ได้สิบเดือน
ครั้นผัวพ้นทุกข์จากคุกได้หม้อกระออมโอ่งไหกองไว้เกลื่อน
ผ้าขี้ริ้วผ่อนขาดกลาดทั้งเรือนเคยเป็นเพื่อนเมื่อยากจะจากกัน
พิษฐานให้ทานคนโทษแล้วผ่องแผ้วตามมาหาผัวขวัญ
พระหมื่นศรีดีใจบอกไปพลันอยู่ด้วยกันอย่ากลัวผัวไปทัพ
แล้วชวนขุนแผนกับเจ้าพลายทั้งสามนายนั่งพร้อมล้อมลำดับ
เรียกให้เมียน้อยยกสำรับกินเสร็จสรรพระหมื่นศรีก็ชี้แจง
เกลอเอ๋ยน่าอดสูดูเผ้าผมทำรุงรังช่างสมอ้ายใจแข็ง
จะเป็นเจ๊กก็ใช่ไทยก็แคลงมันระแวงคล้ายละว้าน่าขันครัน
ขุนแผนหัวร่อคุณพ่อช่างว่าแล้วลุกมาเสกน้ำที่ในขัน
ชุบตัดมหาดไทยใส่น้ำมันเสร็จพลันอาบน้ำชำระกาย
ทาแป้งแต่งตัวเอี่ยมสะอาดนุ่งลายผ้าคาดดูเฉิดฉาย
แล้วกลับมาหน้าหอของพระนายทั้งเจ้าพลายสามคนสนทนา
ขุนแผนวอนไหว้พระหมื่นศรีว่าลูกนี้ตั้งใจจะอาสา
ยังเป็นห่วงบ่วงใยด้วยมารดาคร่อแคร่แก่ชราลงทุกวัน
อยู่บ้านกาญจน์บุรีไม่มีสุขจะเฝ้าทุกข์ถึงลูกกับหลานขวัญ
ถ้ารับมาเลี้ยงดูอยู่ด้วยกันถึงลูกไปทัพนั้นจะนอนใจ
พระหมื่นศรีฟังคำขุนแผนว่าโมทนาข้าจะเป็นธุระให้
รับมาจะลำบากยากอะไรพรุ่งนี้ข้าจะให้ไปรับมา
แล้วพูดกันสามคนจนดึกดื่นครั้นเที่ยงคืนก็เข้าในเคหา
ต่างระงับหลับใหลไสยาจนเวลารุ่งแจ้งแสงตะวัน ฯ
๏ จะกล่าวถึงสมเด็จพระพันวษาตรัสเรียกลาวทองมาขมีขมัน
อ้ายพลายงามอาสามันกล้าครันแล้วทูลขอพ่อมันพ้นจากคุก
มึงทรมานมากว่าสิบปีกูเห็นมึงนี้ไม่มีสุข
จะโปรดยกโทษให้พ้นทุกข์อย่าปักสะดึงกรึงกรุกเร่งออกไป
ลาวทองได้ฟังรับสั่งโปรดปราโมทย์ยินดีจะมีไหน
ถวายบังคมลามาทันใดออกไปกราบลาหม่อมป้าโต
เพื่อนฝูงร้องไปจะได้ลาภค่อยกระซิบกระซาบนางมีโหว่
นางสีนางพรมแม่ส้มโอเพื่อนฝูงอักโขจะลาไป
แล้วลาเจ้าขรัวนายกรายเข้าห้องหวีหัวกระจกส่องน้ำมันใส่
ทั้งกระแจะจันทน์ปรุงจรุงใจหวังจะให้ชื่นอารมณ์ชมชิด
นุ่งยกดอกกลมห่มม่วงอ่อนเทพนมห่มซ้อนดูวิจิตร
ก้มแลดูกายไม่วายคิดใส่จริตเยื้องย่างสำอางงาม
จัดแจงหีบหมากเครื่องนากทองถาดรองขันน้ำทำอย่างห้าม
ใส่เครื่องประดับวับแวววามออกประตูข้างข้ามประตูดิน
อีถึงถือหีบรีบตามนายอีกห้าคนขวนขวายเก็บของสิ้น
เพื่อนทักถามไถ่ไม่ได้ยินมาถึงถิ่นบ้านขึ้นบนบันได ฯ
๏ ขุนแผนครั้นเห็นนางลาวทองเจียนจะแปลกเจียวน้องนึกขึ้นได้
ร้องเรียกทันทีด้วยดีใจแปลกพี่ไปหรือเจ้าไม่เข้ามา
ลาวทองฟังคำจำเสียงได้เข้าใกล้ผัวรักรู้จักหน้า
กอดตีนร่ำไห้ฟายน้ำตาท่านโปรดโทษข้าข้าจึงรู้
ครั้นติดตามมาหาผัวรักแปลกไปไม่รู้จักจึงยืนอยู่
ไม่กล้าเข้าไปในประตูแลดูพ่อซูบผิดรูปไป
โอ้โอ๋เจ้าประคุณของเมียแก้วเหมือนตายแล้วเกิดมาหากันใหม่
ตั้งแต่เมียถูกขังอยู่วังในเฝ้าแต่ร่ำร้องไห้ไม่วายวัน
ยามกินกินข้าวไม่เป็นคำต้องฝืนกลืนกับน้ำร่ำโศกศัลย์
ยามนอนนอนคิดจิตผูกพันแทบจะกลั้นใจตายไม่วายเว้น
ปักสะดึงกรึงไหมมิได้หยุดจะสิ้นสุดเมื่อไรไม่แลเห็น
ได้แต่โศกเศร้าทั้งเช้าเย็นตั้งแต่เป็นทุกข์มาช้านานครัน
พูดพลางทางแลแล้วถามผัวทูนหัวใครนั่งข้างหลังนั่น
ขุนแผนจึงบอกออกมาพลันนางนั้นชื่อแก้วกิริยา
เมียข้าเมื่อพาวันทองหนีครั้นติดคุกนางนี้อยู่รักษา
นั่นลูกพี่ที่เขาทูลขอมาชื่อพลายงามมารดาคือวันทอง
ว่าแล้วก็พากันเข้าเรือนข้าวของกองเกลื่อนอยู่ในห้อง
ต่างปรึกษาหารือตามทำนองปรองดองมิได้คิดจิตฉันทาฯ
๏ ขุนแผนออกมาหน้าหอนั่งพลันสั่งทหารสามสิบห้า
ให้แต่งตัวตัดผมสมหน้าตาเตรียมผ้านุ่งห่มให้คมคาย
ขาดเหลือพึ่งพระจมื่นศรีพรุ่งนี้จะได้ไปลองถวาย
พระหมื่นศรีขุนแผนกับลูกชายทั้งสามนายสนทนาจนราตรี ฯ
๏ ครั้นรุ่งเช้าข้าวปลาหากินเสร็จจวนเสด็จออกต่างก็เร็วรี่
เข้าวังพร้อมกันในทันทีวันนี้ชาวเมืองนั้นเลื่องลือ
ว่าจะลองความรู้พวกอาสาต่างแตกตื่นกันมาออกอึงอื้อ
ไทยจีนมอญพม่าข่าลาวลื้อจูงมือลูกหลานซานเข้าไป
ยัดเยียดเสียดแทรกเข้าประตูนมจู้เบียดบีบกันเหลวไหล
เจ้าหนุ่มหนุ่มที่ลำพองคะนองใจเข้าคว้าไขว่สาวสาวออกกราวเกรียว
บ้างกระชากผ้าห่อมฉวยนมหมับพวกตำรวจหวดขวับเอาเต็มเหนี่ยว
จับตัวได้ใส่คาทำหน้าเซียวที่เลี่ยงเลี้ยวหลบได้ไพล่เข้าวัง
ยัดเยียดเบียดกันอยู่ชั้นนอกพอเวลาเสด็จออกก็พร้อมพรั่ง
สังข์แตรแซ่เสียงสนั่นดังถวายบังคมกราบลงพร้อมกัน ฯ
๏ ครานั้นพระองค์ผู้ทรงฤทธิ์เสด็จสถิตพระที่นั่งสุทธาสวรรย์
พระสูตรรูดกร่างกระจ่างพลันดังองค์พระสุริยันเหมื่อเยี่ยมรถ
ตรัสเรียกขุนแผนพลายงามทหารสามสิบห้าเข้ามาหมด
ต่างคลานเข้าเฝ้าองค์พระทรงยศน้อมประณตดาษดาหน้าพระลาน
ทนายเลือกตีวงตรงพระที่นั่งเอาเชือกหนังขึงขอบรอบหน้าฉาน
ข้างในล้วนบรรดาข้าราชการวงนอกไพร่บ้านพลเมือง
เสียงระเบ็งเซ็งแซ่ทั้งแก่หนุ่มมามั่วสุมคับคั่งนั่งเนื่อง
บ้างยงโย่แยงแย่แลชำเลืองบ้างยักเยื้องหยุกหยิกคะยิกกัน
พวกตำรวจเรียงรายถือหวายห้ามรอบทั้งท้องสนามเป็นกวดขัน
ฝ่ายว่าพระองค์ผู้ทรงธรรม์สั่งขุนแผนให้สรรกันเข้ามาฯ
๏ นายบัวหัวกะโหลกบ้านโคกขามถวายบังคมงามแล้วออกหน้า
นอนหงายร่ายมนตร์ภาวนาให้เอาขวานผ่าเป็นหลายซ้ำ
โปกโปกขวานกระดอนนอนพยักไม่แตกหักลุกมาหน้าแดงก่ำ
นายคงเคราเข้านั่งบริกรรมให้เอาหอกตำเข้าจำเพาะ
ถูกตรงยอดอกไม่ฟกช้ำแทงซ้ำหลายทีที่เหมาะเหมาะ
เสียงอักอักพยักหน้านั่งหัวเราะจนด้ามหอกหักเดาะไม่ทานทน
นายมอญนอนเปลือยเอาเลื่อยชักเลื่อยหักฟันเยินพระเนินย่น
ให้เปลี่ยนหน้ามาเลื่อยก็หลายคนเป็นหลายหนไม่เข้าเปล่าทั้งนั้น
นายช้างดำกำลังดังช้างสารถวายบังคมคลานมาไม่พรั่น
กระโดสูงสามวาตาเป็นมันแข็งขันข้อลำดำทมิฬ
นายสีอาดคลาดแคล้วแล้วไม่แตกหอกซัดเจ็ดแบกพุ่งจนสิ้น
ไม่ถูกเพื่อนเชือนไถลไปปักดินนายอินอึดใจแล้วหายตัว
นายทองลองให้เอาปืนยิงยืนนิ่งคอยรับจับลูกตะกั่ว
นายจันนั้นแปลกเข้าแบกวัวนายบัวทำคล้ายเป็นหลายคน
นายแตงโมทำโตได้เหมือนยักษ์คึกคักกรอกตาดูหน้าย่น
นายจั่งหัวหูดูพิกลเอาไฟลนทนได้ไฟวับวับ
ลองถวายสิ้นทั้งสามสิบห้าต่างสำแดงวิชาเป็นลำดับ
แล้วมาหมอบเรียงเคียงคำนับรับสั่งให้ประทานรางวัลพลัน
คนหนึ่งเงินตราห้าตำลึงกับผ้าสำรับหนึ่งให้จัดสรร
ทั้งเพิ่มนอกออกไปให้ต่างกันตามไม้มือมันใครเอกโท
ยังอ้ายพลายงามจะอาสาดีจริงหรือว่ามันโยโส
ดูตัวก็ไม่ใหญ่ใจมันโตเฮ้ยอ้ายแผนลองโต้กับลูกดู ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนพลายงามถวายบังคมตามกันทั้งคู่
ที่คนดูลุกยืนตื่นกันกรูคอยดูพ่อลูกจะลองกัน
เจ้าพลายงามขออภัยพ่อขุนแผนแล้วจับทวนทอดแขนดูขบขัน
ขุนแผนดาบสองมือถือยืนยันชักท่าทางวางหันเข้าสู้ทวน
กลองแขกติงทั่งตั้งเพลงรำไม่เพลี่ยงพล้ำถ้อยทีถี่ถ้วน
ชั้นเชิงกรีดกรายหลายกระบวนสับสวนท่าทางสันทัดกัน
ดูข้างพลายงามก็ไวว่องดูทำนองขุนแผนก็แข็งขัน
ได้ทีหนีไล่พัลวันกลับแทงแย้งฟันกันคนละที
ถูกฉับไม่เข้าเปล่าทั้งนั้นเจ้าพลายหันเยื้องย่องทำนองหนี
แต่พอห่างวางทวนกับปัถพีอัญชลีร่ายเวทเป็นไฟกัลป์
ลุกโพลงโผงผางกลางสนามเปลวฟู่วู่วามเสียงสนั่น
ลามไหม่ไล่คนทั้งหลายนั้นคนผู้อยู่นั่นก็หนีกรู
ตกใจหน้าซีดทุกตัวคนขุนแผนอ่านมนตร์ฝนตกซู่
เป็นน้ำไหลไฟดับอยู่วับวูเสียงคนดูฮาลั่นสนั่นอึง
ชมปรอพ่อลูกนี้เอาจริงวิชาเขายวดยิ่งไม่มีถึง
ฝ่ายขุนแผนเสกซ้ำพร่ำตะบึงประเดี๋ยวหนึ่งเป็นงูชูโพนเพน
อ้ายตัวใหญ่มีหงอนเท่าท่อนซุงเลื้อยพุ่งตาแดงดังแสงเสน
บริวารมากมายมาก่ายเกนแผ่พังพานเพ่นเพ่นสักสองพัน
เที่ยวเลี้ยวไล่ไชชอนไปทุกแห่งพวกคนดูแอบแฝงเป็นจ้าละหวั่น
เหล่าผู้หญิงวิ่งหนีพัลวันตัวสั่นหน้าซีดกรีดกราดไป
ผ้าผ่อนล่อนหลุดสะดุดล้มเหยียบทับกันจมออกเหลวไหล
พลายงามขว้างตะกรุดไปทันใดเป็นนกกดตัวใหญ่ไล่ตามงู
ตีนหยิกปากจิกปีกป้องรับงูขยับเลี้ยวฉกนกจิกสู้
ฝูงคนกล่นเกลื่อนกันมาดูนกกดคาบงูชูร่อนบิน
บรรดางูบริวารสิ้นทั้งหลายก็พลอยหายสาบสูญไปหมดสิ้น
พลายงามตัวเอกเสกก้อนดินนกหายกลายปลิ้นไปเป็นช้าง
ซับมันชันหูชูงวงงายาวขาวช่วงทั้งสองข้าง
เงยแหงนแปร๋มาคว้างคว้างขุนแผนยืนขวางรำขอรับ
เหยียบขึ้นปลายงาขาคร่อมคอช้างร้ายแรงหล่อเอาขอสับ
ฟันกระชากหน้าผาก.....ยับจนตาหลับแหงนหงายท้ายติดดิน
ช้างหายพลายงามทรามคะนองมีวิชาสำรองไม่รู้สิ้น
บริกรรมสำแดงแปลงกายินเปลี่ยนปลิ้นกลับกลายเป็นควายรับ
ขุนแผนหายกลายกลับเป็นเสือโคร่งเขี้ยวโง้งโดดหลอกกลอกกลับ
ล่อควายบ่ายหน้ามาที่ประทับตบขวับขวิดผึงทะลึ่งลอย
ชุลมุนผลุนผลันถลันโดดเสือโดดควายขวิดชิดไม่ถอย
สู้กันฟั่นเฝือจนเหงื่อย้อยต่างปละปล่อยกลายกลับไปฉับพลัน
พ่อเป็นนกแก้วแจ้วส่งเสียงลูกเลี่ยงเป็นสาลิกานั่น
บินไปจับต้นไม้อยู่ใกล้กันรู้พูดสารพันภาษาคน
แต่บรรดาคนผู้ดูจนเพลินสรรเสริญสองนายทุกแห่งหน
เออช่างศักดิ์สิทธิ์ฤทธิ์เวทมนตร์ข้าศึกไหนจะทนฤทธาเธอ
พระองค์ตบพระหัตถ์อยู่ฉัดฉานเบิกบานทรงพระสรวลสำรวลเร่อ
อ้ายคู่นี้ใช้ได้ไม่อมเออฤทธิ์เดชมันเสมอสมานกัน
ทีนี้จะได้ดูอ้ายเชียงใหม่มันอวดอิทธิ์ฤทธิไกรอย่างไรนั่น
จะสู้กับลูกกูอยากดูมันไม่ถึงวันก็จะวิ่งเข้าป่าไป
สิ้นพุงมึงเท่านี้แล้วหรือหวานกแก้วสาลิกาก็ทูลไข
ขอเดชะพระองค์ผู้ทรงชัยยังไม่สิ้นตำราของอาจารย์
ทูลแล้วพ่อลูกก็คลายมนตร์กลับเป็นคนมาหมอบอยู่หน้าฉาน
พระพันวษาปราโมทย์โปรดปรานให้เลื่อนเครื่องประทานแล้วตรัสมา
ฮ้าเฮ้ยอ้ายขุนแผนพลายงามมึงลูกพ่อต่อตามกันหนักหนา
ดูหน้านิ่วหิวเหนื่อยจะเลื่อยล้ากินข้าวปลาเสียทีให้มีแรง
แล้วจึงตรัสสั่งคลังวิเศษให้จัดเสื้อโหมดเทศอย่างก้านแย่ง
แพรจีนดวงพุดตานส่านสีแดงทั้งสมปักตามตำแหน่งขุนนางใน
ให้คลังหาสมบัติจัดเงินตราห้าชั่งเอามาประทานให้
มึงทั้งสองใช้ของเหล่านี้ไปกว่าจะได้บำเหน็จเสร็จสงคราม
ขุนแผนพลายงามความยินดีถวายบังคมอยู่ที่กลางสนาม
ด้วยทรงพระกรุณาสง่างามคนผู้ดูหลามไปทั้งวัง ฯ
๏ ครานั้นสมเด็จพระพันวษาตรัสเรียกโหราเข้ามาสั่ง
ให้คูณหารฤกษ์ยามตามกำลังวันไรจะตั้งให้ยาตรา
พระโหราหาฤกษ์แล้วทูลพลันขึ้นเจ็ดค่ำนั้นเป็นเศษห้า
ได้ฤกษ์เบิกพยุหเสนาเวลาสี่โมงเช้าเก้านาที
ปลอดทั้งผีหลวงห่วงวันยามนั้นได้เมื่อพระฤาษี
แค้นขัดมัดมือลิงกาลีจะไปตีบ้านเมืองย่อมมีชัย
พระองค์ทรงฟังก็สั่งพลันไปให้ทันฤกษ์พาอย่าช้าได้
มันขอแต่ไพร่ราบหาบของไปก็เกณฑ์ไพร่ให้มันเจ็ดสิบคน
สั่งเสร็จพระเสด็จเข้าในวังขุนนางลุกสะพรั่งอยู่สับสน
ออกบอบแบบแสบท้องจนเต็มทนอลวนกลับบ้านสำราญใจ
พวกคนดูโจษกันสนั่นมาไม่เลือกหน้าไทยเจ๊กเด็กผู้ใหญ่
เขาดีจริงยิ่งยวดในกรุงไกรแปลงตัวไปได้ดังเทวดา
ชั่วพ่อชั่วแม่ไม่เคยเห็นแต่รำเต้นนั้นก็ดูมาหนักหนา
สันนี้ได้เห็นเป็นบุญตาเรากำเนิดเกิดมาไม่เสียทีฯ
ฝ่ายว่าขุนแผนแสนสะท้านกลับมาอยู่บ้านพระหมื่นศรี
ครั้นรุ่งเช้าเข้าไปอัญชลีบอกคดีได้ข่าวบ่าวมันมา
ว่าบัดนี้คุณแม่ทองประศรีมาแต่กาญจน์บุรีอยู่เคหา
เพราะฝ่าเท้าเจ้าคุณกรุณาลูกกับบุตรภรรยาจะลาไป
พระหมื่นศรีเมตตาสั่งข้าคนให้ช่วยขนข้าวของไปส่งให้
พ่อลูกกราบลาแล้วคลาไคลภรรยาข้าไทก็ไปตาม
พวกทหารสามสิบห้ามาติดก้นเดินดาเต็มถนนจนล้นหลาม
ชาวตลาดแลดูไม่รู้ความกระซิบถามเพื่อนกันว่านั่นใคร
บ้างบอกพวกนี้ที่พ้นโทษโปรดให้ไปทัพจับเชียงใหม่
ขุนแผนมาถึงบ้านวัดตระไกรก็เข้าไปไหว้กราบท่านมารดา ฯ
๏ ครานั้นนวลนางทองประศรีเห็นลูกยินดีเป็นหนักหนา
ลูบหน้าลูบหลังถั่งน้ำตาเออเหมือนมาเกิดใหม่ได้พบกัน
กูขอบใจออแก้วกิริยามันอุตส่าห์ติดตัวตามผัวขวัญ
เอ็งจงเป็นพี่น้องลาวทองนั้นอย่าขึ้งเคียดเดียดฉันท์กันวุ่นไป
อนิจจาน่ารักออพลายงามเพียรติดตามทูลขอพ่อจนได้
นี่แลบุราณท่านกล่าวไว้ว่าเป็นชายมิให้ดูหมิ่นชาย
แล้วหันมาหาขุนแผนแสนสะท้านยิ่งสงสารดูไปใจคอหาย
ช่างผอมซูปวิปริตรผิดทั้งกายนี่หากว่าไม่ตายเสียในคุก
สิ้นเคราะห์โศกโรคภัยเถิดแก้วแม่ตั้งแต่นี้มีแต่ให้เป็นสุข
ร้อยปีพันปีอย่ามีทุกข์จงเป็นสุขตราบเท่าเข้านิพพาน ฯ
๏ ขุนแผนรับพรของมารดาแล้วออกมาเร่งรัดให้จัดบ้าน
ขนของขึ้นเรือนเกลื่อนนอกชานให้ปลูกร้านพวกไพร่จะได้นอน
เรือนเหย้าเก่าเกจะเซคว่ำเอาไม้ค้ำจุนดูพออยู่ก่อน
ทำกันจนตะวันลงรอนรอนต่างพักผ่อนลืมทุกข์สุขสำราญ ฯ
๏ ฝ่ายเจ้ากรมสัสดีก็มีหมายทุกตัวนายหมวดหมู่อยู่อลหม่าน
เป็นการจวนด่วนวิ่งไม่นิ่งนานเอาที่บ้านใกล้ใกล้จะได้ทัน
บ้างเร่งรัดมัดผูกลูกเมียมาอุตลุดฉุดคร่าจ้าละหวั่น
ผัดดผ่อนไม่ได้ไม่ฟังกัยครบครันเบ็ดเสร็จเจ็ดสิบคน
จึงสั่งให้นายสมุห์บาญชีไปส่งที่ขุนแผนออกสับสน
ลูกเมียหาข้าวสารอยูลานลนอลวนจัดแจงประจุบัน
หาได้ตามยากตามมีให้ทันทีตามส่งกันตัวสั่น
ที่ในบ้านขุนแผนออกแน่นนันต์พร้อมเพรียงสามวันจะครรไล ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนศักดาคิดกับลูกยาหาช้าไม่
จะปลุกเครื่องให้เรืองฤทธิไกรจึงชวนกันออกไปที่ป่าช้า
ให้ทหารปลูกศาลขึ้นฉับพลันตั้งบายศรีสามชั้นทั้งซ้ายขวา
หัวหมูเป็ดไก่ทั้งเหล้ายาเครื่องเซ่นจัดหามาเรียงราย
เอาผ้าขาวปูลาดดาดเพดานนมัสการจุดธูปเทียนถวาย
ในมณฑลนั้นให้อยู่แต่ผู้ชายวงสายสิญจน์สิณจน์รอบเป็นขอบคัน
ทั้งพ่อลูกเข้านั่งกลางมณฑลอ่านมนตร์โองการอันกวดขัน
ชุมนุมเทวดามาพร้อมกันทุกช่องชั้นอินทร์พรหมยมยักษ์
ทั้งพระเพลิงพระพายกรุงพาลีพระภูมิเจ้าที่อันมีศักดิ์
อีกพระไพรเจ้าป่าพนารักษ์พระนารายณ์ทรงจักรศิวาทิตย์
พระคเณศร์พินายทั้งซ้ายขวาขอเชิญลงมาให้ศักดิ์สิทธิ์
ทั้งคุณแก้วสามประการอันชาญชิตบิดามารดาสถาวร
คุณครูอุปัชฌาอาจารย์พระโองการบพิตรอดิศร
ขออับเชิญช่วยมาอวยพรให้เรืองฤทธิ์ขจรทุกสิ่งอัน
แล้วร่ายคาถามหาเวทปลุกเครื่องวิเศษทุกสิ่งสรรพ์
ว่านยาผ้าประเจียดมงคลนั้นตะกรุดโทนน้ำมันอันเรืองฤทธิ์
เดชะพระเวทอันเชี่ยวชาญเครื่องอานกลิ้งไปดังใครบิด
แล้วตั้งกองอัคคีทั้งสี่ทิศเอาเครื่องวางกลางมิดในกองไฟ
เปลวไฟคึกคึกไม่ขาดสายชั้นแต่เส้นด้ายหาไหม้ไม่
จึงเอาพระควำที่ทำไว้ใส่ขันสำริดประสิทธิ์มนตร์
ในขันนั้นใส่น้ำมันหอมเสกพร้อมเป่าลงไปสามหน
พระนั่งขึ้นได้ในบัดดลน้ำมันทาทนทั้งทุบตี
ล่องหนกำบังจังงังครบอุปเท่ห์เล่ห์จบเป็นถ้วนถี่
ปลุกเครื่องเสร็จพลันอัญชลีอ่านมนตร์เรียกผีพวกภูตพราย
ผีตายฟ้าผ่าทั้งห่าโหงอยู่ในหลุมในโลงสิ้นทั้งหลาย
ผีตายคลอดลูกผูกคอตายผีนายผีไพร่ให้รีบมา
ฝูงผีมิอาจจะซุ่มซ่อนด้วยเร่าร้อนฤทธิ์เวทพระคาถา
พากันเหลื่อนกลาดดาษดาพร้อมหน้ามาที่พิธีการ
บรรดาผู้นั่งอยู่ในมณฑลเห็นผีทุกคนออกพลุกพล่าน
พลายงามขุนแผนแสนสำราญเอาเหล้าข้าวใส่กบาลออกเซ่นวัก
เนื้อพล่าปลายำทำตามมีฝูงผีเข้ามากินหนักกว่าหนัก
ข้างนอกยังนั่งล้อมอยู่พร้อมพรักชักชวนกันกินสิ้นทั้งปวง
ที่อดหยากปากไหม้ไส้ขมต่างชื่นชมรับเอาเครื่องบวงสรวง
ล้อมกินปลิ้นตาอ้าปากกลวงตวงเหล้าเติบบ่อยอร่อยครัน
เสร็จแล้วพ่อลูกก็สั่งผีว่าพวกท่านวันนี้จงจัดสรร
มาอาสาศึกใหญ่ไปด้วยกันให้ทันฤกษ์พาเวลาเพล
พวกผีดีใจไปสิพ่อลูกจะขอเป็นบ่าวให้กราวเขน
อันทัพผีมิให้ต้องกะเกณฑ์จะเข้านอนออกเวรให้ทันการ ฯ
             

๏ ครานั้นขุนแผนกับพลายงามเสร็จพิธีมีความเกษมศานต์
จึงจัดแจงจงแบ่งปันซึ่งเครื่องอานแจกทหารกับไพร่ให้ผูกพัน
พวกพลทั้งสิ้นก็ยินดีเห็นอย่างนี้ละคุณพ่อใจคอมั่น
ถึงจะให้ไปไหนก็ไปกันจะสู้คนร้อยพันไม่พรั่นใจ
ครั้นเสร็จสรรพกลับพากันมาบ้านขุนแผนเรียกทหารเข้ามาใกล้
สาตราอาวุธจงเลือกใช้ใครถนัดอย่างไหนเอาไปพลัน
บางคนฉวยดาบชักวาบวับที่บางคนก็จับเอากั้นหยั่น
บ้างเข้ามาคว้าปืนถือยืนยันบางคนนั้นร้องบอกขอหอกยาว
อ้ายเฉยว่าฉันเคยแต่ไม้พลองอ้ายมาว่าฉันคล่องก็เพลงหลาว
อ้ายเพชรว่าพร้าก็พอกับคอลาวอ้ายทิดสาคว้าง้าวออกลองรำ
ต่างคนต่างเลือกหาเครื่องอาวุธอุตลุดสับสนอยู่จนค่ำ
แล้วแจกจ่ายเสื้อผ้ายาประจำกระบอกน้ำถุงไถ้ใส่ข้าวปลา
ที่พวกหาบหาไม้มาทำคานจักสานโพล่แฟ้มแซมตะกร้า
ที่ได้เป็นนายหมวดคอยตรวจตราเสียงเฮฮาครึกครื้นรื่นเริงกัน ฯ
๏ ฝ่ายนางทองประศรีกระปรี้กระเปร่าตั้งแต่เช้าจัดเสบียงเสียงสนั่น
พริกเกลือข้าวปลาสารพันใครเชือนช้าด่าลั่นไม่เลือกตัว
นางแก้วกิริยากับลาวทองจัดของเครื่องใช้ให้แก่ผัว
ปรึกษากันปรองดองไม่หมองมัวด้วยความกลัวผัวรักจักทุกข์ร้อน
หีบหมากเครื่องนากอยู่ในกลี่ซองบุหรี่ย่ามใหญ่ใส่ผ้าผ่อน
เสื้อผ้าจัดพับที่หลับนอนมุ้งหมอนพร้อมสิ้นทุกสิ่งอัน
ข้าวของขนมาไว้หน้าเรือนกองเกลื่อนบ่าวข้าจ้าละหวั่น
ส่วนว่าของนายพลายงามนั้นพระหมื่นศรีจัดสรรทุกสิ่งไป ฯ
๏ ครั้นรุ่งเช้าจะเข้าไปทูลลาขุนแผนลูกยาไม่ช้าได้
จัดพานธูปเทียนแลดอกไม้ไปหาท่านผู้ใหญ่ที่ในวัง
เวลาสี่โมงเสด็จออกพระโรงนอกเสียงแตรแซ่กระทั่ง
เสด็จประทับเหนืออาสน์ราชบังลังก์มีรับสั่งไต่ถามความนานา ฯ
๏ ครานั้นเจ้าพระยาจักรีได้ทีก็ประนมก้มเกศา
กราบทูลเบิกไปมิได้ช้าขอเดชะพระบาทามาปกครอง
ดอกไม้ธูปเทียนทองของถวายของขุนแผนนายพลายงามทั้งสอง
กราบถวายบังคมลาฝ่าละอองไปราชการศึกสนองพระเดชา ฯ
๏ ครานั้นสมเด็จนเรนทร์สูรฟังทูลทรงพระสรวลสำรวลร่า
เฮ้ยขุนแผนพลายงามทั้งสองราซึ่งอาสาทำชอบกูขอบใจ
จงไปดีมาดีศรีสวัสดิ์พ้นวิบัติเสี้ยนหนามความเจ็บไข
ให้ศัตรูพ่ายแพ้แก่ฤทธิไกรมีชัยได้เวียงเชียงใหม่มา
ตรัสพลางทางสั่งพนักงานพระราชทานเครื่องยศกับเสื้อผ้า
ทั้งกระบี่ทั้งทองของนานาเงินตราเตรียมไปใช้ในทัพ
อีกทั้งม้าต้นคนละม้าเครื่องอานพานหน้าให้พร้อมสรรพ
พวกไพร่ให้ผ้าคนละสำรับสั่งเสร็จเสด็จกลับเข้าวังใน ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนกับลูกยาเสด็จขึ้นกลับมาหาช้าไม่
หาธูปเทียนใส่พานคลานเข้าไปกราบไหว้ทองประศรีผู้มารดา
ลูกหลายจะมาลาคุณแม่จงอยู่ดูแลซึ่งเคหา
อันลาวทองกับเจ้าแก้วกิริยาคุณแม่ได้เมตตาช่วยดูแล
ถัาทุกข์ร้อนก่อนลูกกลับมาถึงจะหมายพึ่งผู้ใดให้เป็นแน่
พระหมื่นศรีแลเธอเป็นเกลอแท้คุณแม่เจ็บไข้จงไหว้วาน
เหย้าเรือนรุงรังจะพังคว่ำพอจะทำเงินมีอยู่ที่บ้าน
ขอแต่ให้คุณแม่อยู่สำราญถึงลูกไปช้านานไม่ร้อนใจ ฯ
๏ ครานั้นทองประศรีผู้มารดาฟังลูกหลานลาน้ำตาไหล
ลูบหลังลูบหน้าแล้วว่าไปอย่าเป็นห่วงบ่วงใยเลยทางนี้
เมียเจ้านั้นไซร้ไว้ธุระแม่จะดูแลสารพัดให้ถ้วนถี่
ทั้งเรือนเหย้าข้าวของบรรดามีได้พึ่งพระหมื่นศรีก็ดีแล้ว
แม่ขัดขวางอย่างไรจะไปหาเจ้าตั้งหน้าไปเถิดนะลูกแก้ว
ทุกข์โศกโรคภัยให้คลาดแคล้วจงผ่องแผ้วพูนสุขทุกเวลา
ให้เจ้าชนะมารผลาญศัตรูใครอย่ารอต่อสู้ได้สักหน้า
อองามเจ้าอย่าห่างข้างบิดายังเด็กนักเด็กหนาย่าห่วงนัก
อย่าประมาททอาจหาญการรบสู้ขุนไกรปู่นั้นแต่หนุ่มคุ้มฟันหัก
แกมิได้หมิ่นศึกทำฮึกฮักเบาหนักตรองดูให้รู้ความ
อนึ่งพวกพลไพร่ที่ไปด้วยใครเดือดร้อนผ่อนช่วยอย่าหยาบหยาม
อุตส่าห์เอาอกใจให้งดงามไปรบพุ่งเหมือนตามกันไปตาย
ถ้าใจเดียวเกลียวกลมกันหนึ่งแน่ถึงน้อยก็ไม่แพ้ที่มากหลาย
ท่านว่าป่าพึ่งเสือเรือพึ่งพายเราเป็นายก็ต้องพึ่งซึ่งไพร่พล
อนึ่งความกตัญญูรู้คุณเจ้าทุกค่ำเช้านึกไว้จะให้ผล
ให้รุ่งเรืองฤทธิเดชทั้งเวทมนตร์เจ้าจงสนใจจำคำย่าไว้ ฯ
๏ ขุนแผนพลายงามความยินดีรับพรทองประศรีแล้วก้มไหว้
ขุนแผนกลับมาสั่งข้าไทแล้วเข้าไปในห้องทั้งสองนาง
เจ้าลาวทองกับเจ้าแก้วกิริยาจงอุตส่าห์ปรองดองอย่าหมองหมาง
ไปทัพถ้าข้างบ้านเกิดรานทางมักเป็นลางให้ร้ายฝ่ายผู้ไป
การกินอยู่ดูแลแม่ทองประศรีอย่าให้มีทุกข์ยากลำบากได้
เจ้าแก้วก็อลักเอลื่ออยู่เหลือใจท้องไส้จงระวังจะนั่งนอน
เมื่อคลอดลูกลาวทองน้องช่วยดูทั้งฟืนไฟให้อยู่แลผ้าผ่อน
ให้บ่าวมันคั้นส้มต้มน้ำร้อนเอาผ้าซ้อนเปลลูกผูกเห่ช้า
อันที่จะทำมิ่งสิ่งขวัญเรื่องนั้นมอบไว้ให้คุณย่า
ด้วยท่านเป็นผู้ใหญ่ได้เคยมาถึงหยูกยาสารพัดทั่นเข้าใจ
อนึ่งพี่นึกได้ไปคราวนี้ท่วงทีจะได้พบท่านผู้ใหญ่
ด้วยเดินทางไม่ห่างสุโขทัยไปเชียงใหม่ก็จะผ่านบ้านจอมทอง
จะสั่งเสียอย่างไรไปถึงบ้างหรือสองนางเจ้าอยากฝากข้าวของ
พี่จะรับไปให้ดังใจปองถ้าได้ช่องคงพบประสบกัน ฯ
๏ ครานั้นลาวทองแก้วกิริยาฟังว่าอกใจให้ไหวหวั่น
จะร้องไห้กลัวลางในกลางคันอุตส่าห์กลั้นโศกาแล้วว่าไป
พ่ออย่าได้รำพึงถึงตัวน้องจะปรองดองผูกสมัครรักใคร่
รับการงานให้ท่านคุณแม่ใช้จะตั้งใจปฏิบัติเป็นอัตรา
ถ้าขึ้นไปได้พบกับพ่อแม่จงบอกแต่ว่าลูกเป็นสุขา
แล้วผัวเมียต่างคนสนทนาด้วยสนิทเสนหาต่างอาลัย ฯ
๏ ฝ่ายว่าขุนแผนแสนศักดาตื่นขึ้นเวลาปัจจุบันสมัย
บ้วนปากล้างหน้าแล้วคลาไคลชวนลูกออกไปตระเตรียมทัพ
ที่ตำบลวัดใหม่ชัยชุมพลเป็นมงคลเคยตั้งตามตำรับ
ผู้คนพร้อมพรั่งอยู่คั่งคับขุนแผนกับลูกยาตรวจตราการ
ทองประศรีลาวทองแก้วกิริยาก็ตามมาจัดเสบียงเลี้ยงอาหาร
ทั้งบ่าวไพร่พวกพงศ์วงศ์วารตามไปส่งพลุกพล่านทั้งลานวัด
พระหมื่นศรีดีจริงไม่นิ่งได้พาลูกเมียบ่าวไพร่ไปเป็นขนัด
ขาดเหลือเจอจานสารพัดแล้วช่วยจัดข้าวของจะเอาไป
ของใหญ่ให้เอาขึ้นหลังช้างวัวต่างนั้นบรรทุกเสบียงใส่
ที่เบาเบาเหล่าของต้องการใช้ให้พวกไพร่หาบหามตามติดนาย
ครั้นจัดเสร็จเรียบร้อยคอยเวลาโหราเหยียบเงาเอาชั้นฉาย
พอถ้วนนาทีสี่โมงปลายถึงฤกษ์จะขยายกระบวนพล ฯ
๏ ครานั้นนางแก้วกิริยาแต่เช้ามาหาสำรับอยู่สับสน
ท้องแก่อลักเอลื่อก็เหลือทนเจ็บท้องร้องทุรนจะขาดใจ
ทองประศรีว้าวุ่นเรียกขุนแผนแล้วลุกแล่นมาประคองทั้งสองไหล่
ขุนแผนทำน้ำสะเดาะให้ทันใดกลืนเข้าไปพอตลอดคลอดลูกชาย
ประจวบฤกษ์ดิถีกรีธาทัพต้องตำรับว่าประเสริฐเลิศหลาย
ทองประศรีอุ้มแอบไว้แนบกายให้ชื่อพลายชุมพลรณรงค์
แล้วเรียกเรือมารับกลับเข้าบ้านด้วยห่วงหลานลูกสะใภ้ไม่อยู่ส่ง
พระหมื่นศรีรับว่าอย่าพะวงจงวางใจให้ฉันไว้ทางนี้ ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนศักดาดูท้องฟ้าเห็นจำรัสรัศมี
สบยามตามตำราว่าฤกษ์ดีสั่งให้ตีฆ้องชัยไว้เดโช
ยกจากวัดใหม่ชัยชุมพลพวกพหลพร้อมพรั่งตั้งโห่
พระสงฆ์ส่งสวดชยันโตออกทุ่งโพธิ์สามต้นขับพลมา
โห่ร้องฆ้องลั่นมาหึ่งหึ่งนายจันสามพันตึงเป็นกองหน้า
กองหลังสีอาดราชอาญาพวกทหารสามสิบห้าต่างคลาไคล
บ้างคอนกระสอบหอบกัญชาตุ้งก่าใส่ย่ามตามเหงื่อไหล
บ้างเหล้าใส่กระบอกหอกคอนไปล้าเมื่อไรใส่อึกไม่อื้ออึง
บ้างห่อใบหระท่อมตะพายแล่งเงี่ยนยาหน้าแห้งตะแคงขึง
ถุนกระท่อมใส่ห่อพอตึงตึงค่อยมีแรงเดินดึ่งถึงเพื่อนกัน ฯ
๏ ขุนแผนพลายงามตามกันมาชักม้าข้ามทุ่งมุ่งไพรสัณฑ์
พอพ้นถิ่นก็สิ้นแสงตะวันผ่อนผันหยุดพักพิตเพียน
นายกำนันก็ชวนลูกบ้านช่องแบกสำรับเนืองนองไม่ต้องเฆี่ยน
ไฟฟืนดื่นไปทั้งไต้เตียนเยี่ยมเยียนกองทัพสับสนกัน
พวกกองทัพทั้งสิ้นกินข้าวปลาชาวบ้านเอามาเลี้ยงที่นั่น
แล้วกำนันไปจัดที่วัดพลันให้พวกกองทัพนั้นอาศัยนอน
รุ่งเช้าข้าวปลาหากินสรรพขับกันรีบไปไม่หยุดหย่อน
พ้นทุ่งเข้าป่ามาทางดอนพอแดดกล้าหน้าร้อนอ่อนระทม
มาถึงบ้านดาบก่งธนูพักร้อนเข้าอยู่อาศัยร่ม
พ่อลูกนั่งเล่นเย็นเย็นลมเชยชมลูกชายสบายใจ ฯ
๏ ขุนแผนจึงเรียกเจ้าพลายงามเดินตามไปที่ต้นไทรใหญ่
หมากพลูธูปเทียนเอาถือไปถึงต้นพระไทรก็กราบลง
บอกว่าฟ้าฟื้นของพ่อฝังไว้แต่ครั้งพระพิจิตรเขาบอกส่ง
ดาบนี้มีฟทธิ์ปราบณรงค์ฝังไว้ตรงกิ่งทิศบูรพา
พลายงามก็ขุดดินลงไปพบดาบดีใจเป็นหนักหนา
ส่งให้พ่อชักวาบปลาบนัยน์ตาขุนแผนทูนเกศาด้วยสุดรัก
ดาบนี้ต่อไปจะให้เจ้ารบพุ่งจะได้เอาไปเป็นหลัก
อันฟ้าฟื้นเล่มนี้ดียิ่งนักดาบอื่นสักหมื่นแสนไม่แม้นเลย
ถึงพระแสงทรงองค์กษัตริย์ไม่เทียมทัดของเราดอกเจ้าเอ๋ย
จะฝึกเจ้าให้ใช้เสียให้เคยชมเชยดาบพลางทางเดินมา ฯ
๏ กลับถึงที่สำนักแล้วพักผ่อนตะวันรอนแดดบ่ายลงชายป่า
เตือนกันทั้งสิ้นกินข้าวปลาพอเพลาลมตกยกต่อไป
ค่ำลงหยุดนอนลพบุรีเช้ายกจากที่อีกพักใหญ่
ตัดบางขามข้ามบ้านด่านโพธิ์ชัยล่องเข้าแขวงใกล้อู่ตะเภา
ตรงมาหัวแดนภูเขาทองหนองบัวห้วยเฉียงเลี่ยงชายเขา
ตัดลงชายดอนร้อนไม่เบาพอย่างเข้าทุ่งหลวงเพลาพลบ
ขุนแผนก็สั่งให้หยุดพักที่ล้าเมื่อยเหนื่อยหนักนอนสลบ
บรรดาพวกพหลพลรบจุดคบกองไฟไว้เป็นวง
ลางคนหาเขียงหั่นกัญชานั่งชักตุ้งก่าจนคอก่ง
บ้างมีแต่กัญชามานั่งลงผลัดกันหั่นส่งใส่ไฟโพลง
ที่ไม่มีขอซื้อสามมื้อสลึงพอส่งถึงรับหั่นชักควันโขมง
อยากหวานเมางวงล้วงกระโปรงบ้างโก้งโค้งค้นหาพุทรากวน
พวกขี้ยาขึงผ้าขึ้นบังมิดลงนอนขิดกองไฟใส่กล้องง่วน
สิ้นเนื้อเหลือขี้ลงรีรวนจวนหมดอตส่าห์สงวนไว้
เพื่อนกันขอปันหุนละบาทคราวขาดกลัวตายหาขายไม่
อ้ายที่เงี่ยนเต็มอ่อนวอนร่ำไรได้แต่ขี้สองชั้นพอกันตาย
เอาดาบหอกออกแลกกับขี้ยาจนชั้นขันล้างหน้าก็ยื่นขาย
พอแก้เงี่ยนเหียนห้อยค่อยสบายกินอยู่พูวายแล้วหลับนอน ฯ
             

ตอนที่ ๒๘ พลายงามได้นางศรีมาลา

๏ จะกล่าวถึงโฉมเจ้าพลายงามเพลายามสามหลับอยู่กับหมอน
กำนัดหนุ่มกลุ้มใจให้อาวรณ์เทพเจ้าจึงสังหรณ์ให้เห็นตัว
ฝันว่านารีเพิ่งรุ่นสาวผิวขาวคมคายมิใช่ชั่ว
สองเต้าเต่งตั้งดังดอกบัวมายืนยิ้มยั่วแล้วเยื้องกราย
พอภปรายทายทักชักสนิทนางเบือนบิดทำทีจะหนีหน่าย
ก็ลุกรีบตามติดเข้าชิดกายคว้าเข้าเจ้าก็หายไปกับมือ
เคลิ้มผวาคว้ากอดขุนแผนพ่อพูดจ้อนี่เจ้าไม่เมตตาหรือ
ขุนแผนตื่นฟื้นตัวก็ผลักมือร้องฮื้อพลายงามทำอะไร
เจ้าพลายกลัวพ่อใจคอหวั่นบอกว่าฝันเห็นผู้หญิงลูกวิ่งไล่
รุ่นสาวขาวอร่ามงามสุดใจจึงเผลอไปขอโทษได้โปรดปราน ฯ
๏ ขุนแผนฟังความพลายงามเล่าเอ๊ะออเจ้าช่างฝันดูขันจ้าน
ฝันเช่นนี้มีตำรับแต่บุราณใครฝันมักบันดาลได้เมียดี
หรือจะถูกลูกเจ้าบ้านผ่านเมืองทำนายพลางย่างเยื้องออกจากที่
บอกกันทั่วหน้าบรรดามีวันนี้ถึงพิจิตรไม่ทันเย็น
ว่าแล้วเตือนกันกินข้าวปลารีบยกยาตราขะมักเขม้น
ไม่หยุดหย่อนร้อนเหลือเหงื่อกรเด็นพอแลเห็นเมืองแวะเข้าวัดจันทร์ฯ
๏ ฝ่ายว่านวลนางศรีมาลาคืนวันนั้นนิทราก็ใฝ่ฝัน
ว่าลงสระเล่นน้ำสำราญครันเห็นบุษบันดอกหนึ่งดูพึงตา
ผุดขึ้นพ้นน้ำงามสะอาดนางโผดผาดออกไปด้วยหรรษา
เด็ดได้ดีใจว่ายกลับมากอดแนบแอบอุราประคองดม
ลืมตาคว้าดูดอกบัวหายเสียดายนี่กระไรไม่ได้สม
ปลุกอีเม้ยแก้ฝันหวั่นอารมณ์อีเม้ยชมว่าฝันของนายดี
ดอกบัวคือผัวมิใช่อื่นมิพรุ่งนี้ก็มะรืนคงถึงนี่
ไม่เหมือนอีเม้ยทายให้นายดีฝันอย่างนี้ได้ทายมาหลายคน
ศรีมาลาว่าไฮ้อีมอญถ่อยเอาผัวผ้อยมาพูดไม่เป็นผล
อุตริทำนายทายสัปดนถึงใครใครให้จนเทวดา
ถ้ามีหน้ามาเกี้ยวก็คงเก้ออย่าเพ้อเลยไม่อยากปรารถนา
อยู่คนเดียวไม่สบายเอาชายมาเขาย่อมว่ามันเป็นเจ้าหัวใจ
อีเม้ยมอญคะนองร้องอุยย่ายอย่าพักพูดเลยนายหาเชื่อไม่
ยังไม่พบปะก็พูดไปถึงตัวเข้าเมื่อไรได้ดูกัน
บ่าวนายสัพยอกหยอกเย้ารุ่งเช้าศรีมาลาก็ผายผัน
ไปดูการบ้านเรือนเหมือนทุกวันนึกถึงฝันพรั่นใจไม่รู้วาย ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสงครามพักอยู่อารามจนตกบ่าย
จะเข้าไปในจวนชวนลูกชายแล้วย่างกรายบ่าวตามออกหลามไป
ถือถาดหมากคนโทเป็นยศอย่างเดินมาตามทางกับบ่าวไพร่
พลายงามคิดถึงฝันปั่นป่วนใจเข้าในย่านตลาดก็แลชม
ที่เหล่าร้านขายผ้ามีหน้าถังลายสุหรัดมัดตั้งทั้งผ้าห่ม
ร้านถ้วยชามรามไหมีอุดมสะสมสินค้าสารพัด
สิ่งของทองเหลืองทั้งเครื่องแก้วเป็นถ่องแถวคนผู้ดูแออัด
พวกลูกสาวชาวร้านพานสันทัดทำเหยาะหยัดกิริยาท่าชาวกรุง
พวกขมิ้นเหลืองจ้อยสอยไรจุกมีแทบทุกหน้าถังบ้างเย็บถุง
แต่ละหน้าหน้านวลชวนบำรุงใส่กลิ่นหอมฟุ้งสองฟากทาง
นุ่งลายห่มสีไม่มีเศร้าผัดหน้าจับเขม่าเหมือนชาวล่าง
คนหนึ่งรูปขาวสาวสำอางดูคล้ายนางคืนนี้เป็นนวลจันทร์
ครั้นเข้าใกล้แลเขม้นเป็นแต่แม้นไม่อ้อนแอ้นเหมือนนางที่ในฝัน
ทั้งนมคล้อยหน่อยนึงจึงผิดกันนอกจากนั้นตะละอย่างต่างต่างไป
นางนิมิตติดใจมิได้ลืมยิ่งป่วนปลื้มถึงฝันให้หวั่นไหว
สู้เดินเมินหน้าไม่อาลัยล่วงตลาดเข้าไปในจวนพลัน ฯ
๏ พระพิจิตรนั่งเล่นอยู่หอขวางเห็นคนเดินมาสล้างก็นึกหวั่น
เอ๊ะข้าหลวงมาทำไมหลายคนครันที่เดินหน้ามานั่นดังพระยา
ครั้นดูไปจำได้ว่าขุนแผนดีใจลุกแล่นลงมาหา
จูงมือขึ้นจวนชวนพูดจาขุนแผนวันทากับลูกชาย
พระพิจิตรเรียกศรีบุษบาขุนแผนเขามาไปไหนหาย
บุษบาเยี่ยมหน้าเห็นสองนายยิ้มพรายออกมาด้วยดีใจ
นั่งลงไต่ถามความทุกข์ยากแต่ไปจากแม่ได้แต่ร้องไห้
มิรู้ที่จะถามข่าวคราวใครด้วยทางไกลเหลือไกลมิได้รู้
จะเป็นตายหายลับไปหลายปีวันนี้แลหวังว่ายังอยู่
เห็นเจ้าเหมือนใครให้แก้วชูด้วยเอ็นดูเหมือนลูกจึงผูกใจ
วันทองท้องแก่ไปแต่นี่คลอดง่ายดายดีหรือเจ็บไข้
ลูกเป็นชายหญิงอย่างกระไรเดี๋ยวนี้อยู่ไหนไม่พามา ฯ
๏ ขุนแผนเล่าความไปตามเรื่องเมื่อส่งไปจากเมืองก็สุขา
เขาผ่อนปรนจนถึงอยุธยาโปรดประทานโทษาไม่ฆ่าตี
เป็นความกับขุนช้างก็ชนะลูกไปอยู่บ้านพระจมื่นศรี
เผอิญกรรมตามซัดวิบัติมีไปเห็นชั่วเป็นดีไม่ควรการ
ให้ทูลขอลาวทองต้องติดคุกทนทุกข์โทษแทบถึงประหาร
วันทองท้องแก่เหลือกันดารทรมานว้าเหว่อยู่เอกา
อ้ายขุนช้างบังอาจฉุดเอาไปไม่มีผู้ใดจะตามว่า
จนคลอดลูกชายคนนี้มาชันษาเจ้าได้ถึงสิบปี
มันจะเอาไปฆ่าในป่ใหญ่พลายช่วยไว้ได้ไม่เป็นผี
หนีไปอยู่บ้านกาญจน์บุรีแม่ทองประศรีเลี้ยงไว้ให้เรียนรู้
พอมีศึกเจ้าสะอึกเข้าอาสาแต่ตัวข้ายังติดคุกอยู่
จึงเป็นเหตุให้พระองค์ทรงเอ็นดูได้ช่องคูทูลขอพ่ออกมา
ก็โปรดให้พลายงามด้วยความชอบรับสั่งมอบการศึกให้รักษา
ประทานคนโทษที่มีวิชาสามสิบห้าลูกหาบเจ็ดสิบคน
ที่มานี่จะยกไปเชียงใหม่ไปจับอ้ายลาวตีให้ปี้ป่น
นึกถึงคุณปกเกล้าเมื่อคราวจนจึงแวะวนเข้ามนมัสการ ฯ
๏ ครานั้นพระพิจิตรบุษบาฟังขุนแผนว่าน่าสงสาร
อนิจจาเคราะห์ร้ายแทบวายปราณนมนานน้อยหรือแต่ทนทุกข์
นี่หากลูกยากล้าทูลขอหวังจะแทนคุณพ่อสู้บั่นบุก
หาไม่ก็จะตายอยู่ในคุกเจ้าให้พ่อเป็นสุขมิเสียแรง
ผัวเมียชอบอารมณ์ชมเปาะหน้าตาเหมาะเจาะใจกล้าแข็ง
ชาติทหารเหมือนพ่อไม่ย่อแยงดูกล้องแกล้งนึกรักเฝ้าทักทาย
แค้นใจแต่ท้องบุษบาเป็นผู้หญิงเสียข้าขันใจหาย
คิดคิดขึ้นมาน่าเสียดายถ้าแม้นชายจะให้ไปด้วยพลัน
ว่าพลางทางร้องเรียกลูกสาวมาศรีมาลาเอ๋ยนั่งทำไมนั่น
ออกมาหาพี่ชายอย่าอายกันศรีมาลาหวั่นหวั่นแล้วแอบมอง
พี่เชื้อมาแต่ไหนไม่รู้จักค่อยค่อยผลักบานประตูดูตามช่อง
เห็นหนุ่มน้อยหน้านวลชวนคะนองสองคนพ่อลูกประหลาดตา
อีเม้ยรับขยับเข้ายืนชิดมือสะกิดเย้าเยาะหัวเราะว่า
นั่นเป็นไรใครบนเทวดาอีเม้ยทายแล้วว่าอย่าไม่ผิดคำ
ศรีมาลาว่าชิอีขี้เค้าว่าได้ว่าเอาไม่เป็นส่ำ
ขืนว่าแล้วจะด่าให้ระยำค้อนควักหน้าคว่ำแล้วยิ้มเมิน
พอพระพิจิตรเรียกซ้ำมาขานเจ้าขาค่อยเยี่ยมเฟี้ยมแฝงเขิน
นางอุทัจอัดใจมิใคร่เดินก้มสะเทินทรุดนั่งบังมารดา
ยกมือไหว้ขุนแผนกับพลายงามให้วาบหวามอารมณ์แล้วก้มหน้า
พลายงามรับไหว้ชายแลมาพอสบตาก็ตะลึงตะลานใจ
คนนี้แลแน่แล้วที่เราฝันรูปโฉมโนมพรรณหาผิดไม่
น้องเอ๋ยรูปร่างช่างกระไรถึงนางในกรุงศรีไม่มีเทียม
ดังพระจันทร์วันเพ็ญเมื่อผ่องผุดบริสุทธิ์โอภาสสะอาดเอี่ยม
สองแก้มแย้มเหมือนจะยั่วเรียมงามเงี่ยมราศีผู้ดีจริง
ทั้งจริตกิริรยามารยาทดูฉลาดไว้วางอย่างผู้หญิง
อ่อนชะอ้อนเหมือนจะวอนให้ประวิงจะยิ้มพรายก็พริ้งยิ่งเพราตา
ดูไหนไม่ขัดแต่สักอย่างนี่คู่สร้างของเรากระมังหนา
พอแลลอดสอดรับจับนัยน์ตาดังว่าเจ้าจะตัดเอาหัททัย
หญิงอื่นหมื่นแสนที่เคยเห็นก็หาจับใจเป็นเช่นนี้ไม่
ถ้าแม้นได้ร่วมรักสักอึดใจจะตายไปก็ไม่คิดสักนิดเดียว
นึกพลางเจ้าพลายร่ายพระเวทประสบเนตรเป่าไปให้ซ่านเสียว
ศรีมาลาต้องมนตร์ขนลุกเกรียวชำเลืองเหลียวแลมาประหม่าใจ
พอสบเนตรให้สะท้านละลานจิตยิ่งต่อตายิ่งคิดพิสมัย
อกอ่อนร้อนรุ่มดังสุมไฟไม่อยู่ได้นางก็ลาเข้ามาเรือน
แอบช่องมองดูอยู่ข้างในยิ่งเพ่งพิศพาใจอาลัยเลื่อน
ความรักมีแต่ชักกระตุ้นเตือนฟั่นเฟือนดังจะคลั่งตั้งตามอง
ชะชายคนนี้มิเสียแรงดังหนึ่งแกล้งหล่อเหลาไม่เศร้าหมอง
ดูเนื้อตัวหน้าตาดังทาทองไม่ขัดข้องสวยสมช่างคมคาย
รู้สึกตัวนึกอายระคายเขินไถลเดินเลยเข้าในห้องหาย
อีเม้ยยิ้มกริ่มตามไปถามนายวันนี้ดูไม่สบายเป็นอย่างไร
ออกไปไหว้พี่มาแต่กรุงแล้ววิ่งกลับเข้ามุ้งเหมือนเป็นไข้
หรือผีสางทักทายนายตกใจฉันจะบนบวงให้กบาลกิน
ผีมาแต่กรุงหรือบ้านนอกอย่าหลอนหลอกจงคลายให้หายสิ้น
ขอผัดหน่อยคอยตะวันให้ตกดินปัดยุงริ้นแล้วจะเซ่นในมุ้งนี้
ศรีมาลาต่อยหัวลงต้ำเหงาะเฝ้าค่อนเคาะร่ำไปไม่บัดสี
นี่แลสัญชาติไพร่ที่ไหนมีเซ่นผีในมุ้งมอญจัญไร
เย้ากันจนตะวันนั้นเย็นลงศรีมาลายิ่งพะวงหลงใหล
บุษบาเห็นช้าจึงเกริ่นไปเป็นอย่างไรสำรับไม่จัดแจง
ศรีมาลาฟังว่าก็ลุกไปช่วยดูแลข้าไทให้ตกแต่ง
จัดสำรับอุดมทั้งต้มแกงฝาชีแดงปิดปกแล้วยกมา
นางยกชามข้าวบ่าวยกสำรับใจวับวับมิค่อยออกไปนอกฝา
ครั้นถึงจัดวางข้างบิดาไม่อาจเงยดูหน้าเจ้าพลายงาม
พระพิจิตรก็ชวนกันกินข้าวเจ้าพลายร้อนเร่าประหวั่นหวาม
ตะลึงแลศรีมาลาคว้าแต่ชามกลืนข้าวเหมือนหนามอยู่ในคอ
กลัวเนื้อความจะฟุ้งสะดุ้งคิดเหลือบดูพระพิจิตรแล้วดูพ่อ
พระพิจิตรรู้ทีทำตัดพ้ออย่างไรหนอกินอยู่ดูระคาง
กินอะไรไม่อร่อยหรือพ่อหรือชาวเหนือฝีมือไม่เหมือนล่าง
รสชาตปิ้งจี่มันจืดจางหัวเราะพลางหยอกเย้าเจ้าพลายงาม
แล้วจึงชักชวนทั้งสองนายค้างที่นี่เถิดสบายอย่าเกรงขาม
บ้านมีอยู่ไยในอารามมาอยู่ตามชอบใจในหอนั้น
อิ่มเสร็จแล้วสั่งศรีมาลาให้จัดแจงฟูกผ้าทุกสิ่งสรรพ์
ที่นอนน้อยกำมะหยี่นุ่นสองอันเสื่ออ่อนสองชั้นจัดออกมา ฯ
๏ ขุนแผนถามพระพิจิตรพลันสีหมอกนั้นอยู่ดีหรือเจ้าขา
พระพิจิตรบอกว่าสีหมอกม้าอยู่ดีแต่ชราถนัดใจ
เนื้อหนังพาลติดจะเหี่ยวคร่ำอันหญ้าน้ำค่ำเช้าหาขาดไม่
ข้าก็ช่วยเยี่ยมเยียนเวียนมาไปเกณฑ์ให้อ้ายจันมันเลี้ยงดู
ขุนแผนจึงชวนลูกชายพลันไปเยี่ยมม้าด้วยกันเสียสักครู่
ว่าพลางทางออกนอกประตูตรงไปที่อยู่สีหมอกม้า
อ้ายจันครั้นเห็นยกมือไหว้ฉันเลี้ยงไว้อ้วนพีดีหนักหนา
พ่อลูกเข้าไปใกล้อาชาขุนแผนเสกหญ้าให้ม้ากิน ฯ
๏ สีหมอกม้าหญ้ามนตร์เข้าดลใจจำได้รู้ภาษาพูดจาสิ้น
ลงตีนโปกโปกโขกแผ่นดินเพียงจะดิ้นหลุดแหล่งด้วยดีใจ
เลียชมดมทั่วทั้งกายาขุนแผนกอดม้าน้ำตาไหล
ลูบหลังสีหมอกแล้วบอกไปข้านี้ต้องราชภัยเพิ่งพ้นมา
ไปติดคุกจนลูกทูนขอโทษท่านปล่อยโปรดจึงได้มาเห็นหน้า
เจ้าพลายนี้ลูกวันทองน้องยาที่ท่านรับบุกป่ามากับเรา
สีหมอกฟังเหลียวหน้าหาวันทองไม่เห็นน้องอยู่ไหนให้สร้อยเศร้า
มิรู้ที่จะถามความหนักเบาเฝ้าแต่ดูลูกพ่อคลอน้ำตา ฯ
๏ ขุนแผนบอกว่าข้าจะไปทัพหมายจะรับไปด้วยช่วยอาสา
เพราะได้เคยเห็นใจแต่ไรมาจะไปได้หรือว่าท่านหย่อนแรง
สีหมอกดีใจจะไปทัพเต้นหรับร้องร่าดัดขาแข้ง
ดังบอกว่าข้าจะไปอย่าได้แคลงขุนแผนแจ้งท่วงทีก็ดีใจ
จึงเลือกเด็ดยอดหญ้ามาเต็มมือถือเสกด้วยพระเวทมุขใหญ่
ป้อนม้ากินหญ้าในทันใดระงับโศกโรคภัยให้บรรเทา
เดชะพระเวทวิเศษขลังสีหมอกมีกำลังขึ้นดังเก่า
ผูกเครื่องเรืองอร่ามงามเพริศเพราขุนแผนขี่เหยาะเหย่าออกมาพลัน
ลองขับน้อยใหญ่ทั้งไล่หนีท่วงทีไวว่องคล่องขยัน
ถึงม้าหนุ่มจะเปรียบไม่เทียบทันสารพันถูกทำนองด้วยว่องไง
ขุนแผนดีใจลงจากหลังเรียกอ้ายจันมาสั่งหาช้าไม่
เอ็งดูให้อิ่มหนำสำราญใจจะขี่ไปในรุ่งพรุ่งนี้เช้าฯ
๏ ครั้นสั่งแล้วขุนแผนแสนศักดาเรียกลูกชายมาแถลงเล่า
พ่อเกรงว่าช้าอยู่เหมือนดูเบาเราจะยกในรุ่งขึ้นพรุ่งนี้
ด้วยปลอดสิ้นทักทอนยมขันเป็นฤกษ์เสาร์เก้าชั้นวิเศษศรี
มีตบะจะชนะแก่ไพรีเจ้านี้จะเห็นเป็นอย่างไร
พลายงามความอาลัยศรีมาลาไม่รับมาว่าจะจากพิจิตรได้
จะแจ้งข้อกลัวพ่อไม่ตามใจจึงแก้ไขเบือนบิดคิดเจรจา
ว่าไพร่พลบอบช้ำระกำอกจะด่วนยกไปไหนนี่เจ้าขา
ขอให้ไพร่พักสักเวลาพอหายเหนื่อยเมื่อยล้าจึงคลาไคล
ขุนแผนว่าดูเอาเถิดเจ้าพลายจะหยุดหาความสบายก็เป็นได้
การรับสั่งว่ายากลำบากไยที่ไหนจะเหมือนบ้านเรือนตน
เจ้าพลายงามตอบว่าหามิได้ลูกจะใคร่ปลุกเครื่องอีกสักหน
ด้วยยังหย่อนฤทธิ์เดชทั้งเวทมนตร์ขอพักพลปลุกเครื่องเสียสักนิด
ขุนแผนว่าถ้าไปเสียให้ทันพรุ่งนี้เป็นวันมหาสิทธิ์
จะปลุกเครื่องก็เรืองอิทธิฤทธิ์ประกอบกิจกับฤกษ์ที่เบิกไพร
อันพิธีในเรื่องปลุกเครื่องอานทำในบ้านไม่เหมือนในป่าใหญ่
ด้วยบ้านเมืองผู้คนเกลื่อนกล่นไปจะระงับดับใจไม่สู้ดี
เจ้าพลายว่าป่าไม้จะปลุกฤทธิ์ไม่ประสิทธิ์เหมือนหนึ่งป่าช้าผี
อยู่ในพาราป่าช้ามีก็เป็นที่สงัดเงียบปากคอ
ขุนแผนรู้ว่าบิดก็คิดเคืองเอ็งห่วงเมืองอยู่ทำไมไฉนหนอ
ธุระสิ่งไรมีจะรีรอพ่อพูดมิฟังช่างกระไร
พลายงามคร้ามพ่อไม่ต่อเถียงพูดเลี่ยงว่าธุระหามีไม่
แล้วพ่อลูกก็พากันคลาไคลขึ้นจวนใหญ่พลายน้อยคะนึงนาง
ขุนแผนพลายงามพระพิจิตรชอบชิดพูดจากันต่างต่าง
ถึงเรื่องรบพุ่งแลทุ่งทางพูดพลางต่างหัวร่อกันเรื่อยไป ฯ
๏ ครั้นสิ้นแสงสุริยนสนธยาพระจันทราแย้มเยี่ยมเหลี่ยมไศล
เคลื่อนคล้อนลอยฟ้านภาลัยหมดเมฆปัถไหมไม่หมองมอม
พระพายพามาลาละอองกลิ่นรวยรินรสร่อนขจรหอม
ศรีมาลาอาวรณ์นอนใจตรอมถนอมแนบหมอนข้างเคียงคะนึง
โอ้พ่อพลายงามของน้องเอ๋ยใครเลยจะเอ็นดูให้รู้ถึง
ว่าน้องนี้มีจิตคิดรำพึงดังศรตรึงทรวงโศกวิโยคคิด
พ่อชายตามาสบเมื่อน้องแลจะรู้แน่หรือจะแหนงแคลในจิต
ดูลาดเลาเจ้าก็ใคร่จะเป็นมิตรหรือวิปริตคิดว่าไม่ปรานี
อกน้องยากนักด้วยเป็นหญิงต้องซ่อนรักหนักนิ่งอยู่กับที่
แม้นเป็นชายพ่อพลายเป็นสตรีค่ำวันนี้เป็นตายจะหมายไป
นึกพลางนางนอนสะท้อนท้อน้ำตาคลอมิใคร่จะเคลิ้มได้
ให้เฟื่องฟุ้งพลุ่งพล่านรำคาญใจนึกอาลัยไปจนหลับกับที่นอน ฯ
๏ พระพิจิตรขุนแผนพลายงามพูดกันจนยามไม่หยุดหย่อน
พระพิจิตรว่าเช้าเจ้าจะจรจงพักผ่อนเสียเถิดทั้งสองรา
ว่าแล้วก็ลุกไปเข้าเรือนพลายงามฟั่นเฟือนเป็นหนักหนา
ชวนพ่อเข้านอนวอนพูดจาคุณพ่อขานี่ดึกแล้วกระมัง
ฉันวันนี้อย่างไรไม่สบายระส่ำระสายเหน็ดเหนื่อยเมื่อยสันหลัง
จะนอนเสียแต่หัวค่ำเอากำลังจะได้ตั้งหน้ายกแต่เช้าไป ฯ
ขุนแผนนึกในใจไอ้เจ้าชู้มันสำคัญว่ากูหารู้ไม่
กรรมกรรมเจียวจะทำเป็นอย่างไรมันจะแกล้งให้ผู้ใหญ่ผิดใจกัน
คิดแล้วก็ทำเป็นมารยาหลับตานอนนิ่งไม่พลิกผัน
คอยจับแยบคายลูกชายนั้นไม่วางใจให้หวั่นในอารมณ์ ฯ
             

๏ เจ้าพลายก่ายหมอนทำนอนนิ่งสุดประวิงอกไหม้ไส้พุงขม
กำเริบรักหนักแน่นแสนระทมโอ้เจ้านมพวงพี่ศรีมาลา
ป่านนี้เนื้ออ่อนจะนอนสนิทหรือดวงจิตจะนึกเสนหา
ดูทีเหมือนจะมีซึ่งเมตตาแต่ทว่าเป็นหญิงก็นิ่งไว้
อันความรักหนักแน่นในอกพี่ข้อนี้เจ้ารู้หรือหาไม่
แม้นรู้เค้าเจ้าก็เห็นจะอาลัยคงมิให้เสียทีพี่หมายชิด
เขาย่อมว่าถ้ามีมิตรใจแล้วคงไม่สาบสูญมิตรจิต
พี่รักเจ้าเทียมเท่าดวงชีวิตนี่จะคิดฉันใดให้เป็นการ
จะวนเวียนเพียรพูดให้ถึงปากก็สุดยากเชิงชักสมัครสมาน
ด้วยพรุ่งนี้ก็จะไปไม่อยู่นานจะพึ่งพานผู้ใดก็ไม่มี
ถ้าจะไว้สู่ขอต่อขากลับเห็นตัวพี่นี้จะยับลงเป็นผี
ด้วยความรักหนักใจเสียเต็มทีจะทวีขึ้นทุกวันจนบรรลัย
จำจะคิดเข้าสนิทให่สมนึกจึงจะคิดทำศึกต่อไปได้
แม้นมิได้ศรีมาลายาใจซึ่งจะไปเชียงใหม่อย่าสงกา
ตามแต่บุญกรรมเถิดน้องแก้วคนหลับแล้วจะลอบเข้าไปหา
ถ้าแม้นแก้วพี่มิเมตตาก็ตามแต่เวราจะเป็นไป
ยิ่งนึกยิ่งตรมอารมณ์หมองแสงเดือนเด่นส่องสว่างไสว
น้ำค้างพร่างพร้อยละห้อยใจเสียงไก่แก้วขันกระชั้นยาม
ฟังพ่อรอหูดูจนใกล้ไม่ไว้ใจแคลงคลำแล้วทำถาม
ขุนแผนรู้แยบคายเจ้าพลายงามไม่ตอบความนิ่งอยู่จะดูที
เจ้าพลายสำคัญว่าพ่อหลับค่อยขยับลุกย่องมาจากที่
พอออกนอกห้องได้ก็ยินดีหมายว่าหนีพ้นพ่อรอบังเงา ฯ
๏ ขุนแผนลุกมองแล้วย่องตามพอทันถามออกมาทำไมเจ้า
พลายงามแก้เก้อละเมอเดาฉันจะออกไปเบาที่นอกชาน
วันนี้มันให้ปวดแต่ท้องเยี่ยวหลายเที่ยวแล้วด้วยกล่อนมันสังหาร
จะปลุกพ่อขอยารับประทานขุนแผนว่าไม่ได้การแล้วเจ้าพลาย
อ้ายโรคกล่อนเช่นนี้มันขี้ถ่อยหมอสักร้อยรักษาก็ไม่หาย
ว่าพลางทางจูงมือลูกชายย่างกรายเข้าห้องต้องระวัง ฯ
๏ เจ้าพลายงามขัดใจไม่เป็นสุขล้มนอนแล้วลุกทะลึ่งนั่ง
แค้นพ่อเหมือนหัวอกจะฟกพังกระไรช่างแกล้งได้ไม่เมตตา
เป็นไรมีดีแล้วว่าไม่หลับจะคอยจับให้ได้ก็ไม่ว่า
พลางร่ายมนตร์ขลังสั่งนิทราตั้งสมาธิปลงตรงภวังค์
เป่าต้องขุนแผนแสนสนิทก็เคลิ้มจิตด้วยพระเวทวิเศษขลัง
หลับสนิทแน่วนิ่งลงจริงจังพลายงามสมหวังสิ้นอาวรณ์
ขยับเท้าก้าวย่างออกจากห้องพระจันทร์ส่องแสงจำรัสประภัสสร
พระพายพัดบุปผาพาขจรรวยรินรสอ่อนระรื่นไป ฯ
๏ มาถึงเรือนที่ศรีมาลาอยู่แอบบังเงาดูด้วยสงสัย
หลังนี้ดอกกระมังยืนชั่งใจแสงไฟวับวามตามตะเกียง
คิดพลางทางร่ายมนตร์สะกดหลับหมดเงียบดีไม่มีเสียง
สะเดาะกลอนถอนหลุดแล้วมองเมียงเลี่ยงเข้าในห้องย่องเดินมา
อัจกลับตามวางกระจ่างแสงเจ้าตกแต่งเครื่องเรือนไว้หนักหนา
เครื่องแป้งจัดตั้งไว้หลังม้าขันล้างหน้าพานรองของผู้ดี
เครื่องนากเครื่องทองสองสำรับเรียงลำดับวางไว้เป็นที่ที่
โถขี้ผึ้งแป้งร่ำน้ำมันตานีโต๊ะหวีตั้งเรียงไว้เคียงกัน
โตกพานหีบปัดจัดตั้งซ้อนทั้งผ้าผ่อนพับเรียบทุกสิ่งสรรพ์
เครื่องไหว้พระนั้นจัดอัฒจันทร์คันฉ่องแกะงาเป็นหน้าพรหม
กระจกใหญ่ใส่ตั้งทั้งไม้สอยอุบะห้อยรื่นรวยดูสวยสม
สะอาดสะอ้านลานตาน่านิยมพลางชมม่านกางข้างที่นอน
พื้นไหมใส่ทองเป็นลายปักน่ารักรูปร่างบางชะอ้อน
ปักระเด่นเป็นไข้ใจอาวรณ์ทุรนร้อนรักนุชบุษบา
เอาไฟเผาเข้าลักพระน้องนาฎโอบอุ้มใส่ราชรถา
ระเด่นแกล้งแปลงเป็นจรกาปักเป็นบุษบาเจ้าจาบัลย์
๏ พระรีบเร่งชักรถถึงคีรีเข้าสู่ถ้ำมณีภิรมย์ขวัญ
สองกษัตริย์เชยชมสมสู่กันพอรุ่งแสงสุริยันก็จากนาง
เข้ามาเมืองจะเปลื้องความสงสัยสั่งพี่เลี้ยงไว้มิให้ห่าง
ผลกรรมจำจากจะพรากร้างเผอิญข้างนางนึกนิยมไป
ออกทรงรถชมพรรณบุปผาปักปะการะตาหลาอันเป็นใหญ่
ให้ลมเพชรหึงลั่นสนั่นไพรพัดพาอรไทไปทั้งรถ
ครั้นไกลไปตกกลงกลางป่าบุษบายิ่งแสนโศกกำสรด
คิดถึงพระองค์ผู้ทรงยศนางระทดระทวยแทบทำลายชนม์
ปักเป็นระเด่นเที่ยวตามหาค้นคว้าจบแหล่งทุกแห่งหน
พระวงศาแยกย้ายหลายตำบลแปลงตนเป็นปันจุเหร็จไพร
ฉลาดนักปักงามนี้น้อยหรือช่างฟัดครือเรื่องพี่หาผิดไม่
อันองค์บุษบายาใจพิเคราะห์ไปเหมือนเจ้าศรีมาลา
อันอกของระเด่นมนตรีเหมือนอกพี่นี่ที่โหยหา
คล้ายระเด่นกับพระนุชบุษบาแต่ไม่มีจรกาจึงผิดกัน
ถ้าใครเป็จรกาเข้ามาแกล้งพี่ไม่แปลงอย่างเช่นระเด่นนั่น
จะจิกหัวจรกาเอามาฟันแล้วสรวลสันต์ผันแปรแลชำเลือง
เตียงจีนตีนตั้งบนตัวสิงห์ฉลุลายพรายพริ้งพร้อมทั้งเครื่อง
แลวิจิตรปิดทองดูรองเรืองมุ้งเหลืองแพรดอกกกระเด็นลอย
หน้าระบายลายทับสลับสีมุ้งผู้ดีมีแส้หางม้าห้อย
เปิดมุ้งเมียงมองเห็นน้องน้อยเจ้าหลับผ็อยเพ่งพิศจิตทะยาน
พักตร์พริ้มเหมือนยิ้มอยู่ทั้งหลับประทีปจับหน้านวลชวนสมาน
เจ้านิทรามารยาทไม่มีปานยิ่งคิดก็ยิ่งซ่านสวาทเตือน
ค่อยประคองลองจูบเจ้าทั้งหลับหอมกระไรใจวับขยับเขยื้อน
พอต้องเต้าตัวสั่นให้ฟั่นเฟือนค่อยลูบเลื่อนโลมเล้าละลานใจ
จับแล้ววางเล่าเฝ้ากลัดกลุ้มด้วยรุ่นหนุ่มชู้สาวหาเคยไม่
จะปลุกนางกลัวร้องย่องห่างไปคลายเวทแล้วก็ไอให้สำเนียง ฯ
๏ ครานั้นศรีมาลานารีรู้สึกสมประดีได้ยินเสียง
ลืมตาเห็นชายอยู่ปลายเตียงเจ้ามองเมียงจำได้ว่าพลายงาม
นึกสำคัญในจิตคิดว่าฝันไม่หวาดหวั่นยิ้มแล้วก็ทักถาม
นึกอย่างไรใจกล้าเข้ามาตามจะเกิดความงามหน้าพากันอาย
เจ้าพลายได้ฟังเข้านั่งอิงนางรู้ว่าคนจริงมิ่งขวัญหาย
ตกใจเพียงจะดิ้นสิ้นใจตายร้องว้ายแล้วก็ซบสลบไป ฯ
๏ อีเม้ยรับหลับอยู่ที่เฉลียงได้ยินเสียงนายร้องก็จำได้
ลุกขึ้นด้วยตระหนกตกใจเข้าในห้องมองเมียงถึงเตียงพลัน
เห็นเจ้าหนุ่มอุ้มนางวางบนตักรู้จักว่าเจ้าพลายที่หมายมั่น
ก็แจ้งใจในเหตุปัจจุบันมาฉวยขันน้ำส่งให้เจ้าพลาย
พ่อเอาผ้าชุบน้ำนี้ลูบหน้าลูบไล้ไปมากว่าจะหาย
แล้วปลอบโยนตามใจให้สบายถ้าขืนใจแล้วจะตายในพริบตา
ว่าแล้วปิดห้องย่องกลับไปอีเม้ยยิ้มละไมอยู่ในหน้า
คอยดูผู้คนจะไปมาด้วยสงสารศรีมาลากับพลายงาม ฯ
๏ จะกล่าวถึงท่านพระพิจิตรหลับสนิทเสียงลูกตกใจหวาม
จะเกิดเหตุอะไรไม่รู้ความจึงร้องถามอีเม้ยเฮ้ยเป็นไร
กูแว่วเหมือนเสียงศรีมาลามึงลืมตาขึ้นฟังมั่งหรือไม่
อีเม้ยเอ่ยตอบไปทันใดนายท่านเรียกฉันไปให้ปัดยุง
ปัดไปปัดมาไม่ทันดูจิ้งจกมันอยู่ที่ในอุ้ง
ฉันปัดมันพลัดลงจากมุ้งถูกพุงเธอจึงร้องออกก้องเรือน
พระพิจิตรว่าดูอีมอญถ่อยสักหน่อยอ่อนจะเลยเป็นกลากเกลื้อน
บุษบาว่าฉันก็ได้เตือนมันไม่เชือนดูแลแต่กลางวัน ฯ
๏ ฝ่ายว่าขุนแผนอยู่หอนั่งสะดุ้งฟื้นตื่นฟังใจหวั่นหวั่น
ออพลายหายแล้วไม่แคล้วกันอ้ายขี้เค้าคงถลันไปเข้ามุ้ง
อ้ายลูกเจ้ากรรมมาทำเข็ญพรุ่งนี้ทีเห็นจะเกิดยุ่ง
แต่ตริตรองแก้ไขสิ้นไส้พุงคืนยังรุ่งไม่ระงับหลับนอน ฯ
๏ ครานั้นนารีศรีมาลาค่อยฟื้นตื่นมายังเหนื่อยอ่อน
ได้สติลืมตาด้วยอาวรณ์เห็นเจ้าพลายกอดช้อนไว้ทั้งตัว
มือหนึ่งลูบน้ำชดลมหน้านางประหม่าขนพองสยองหัว
ใจเต้นหวามหวามด้วยความกลัวยังมึนมัวมิรู้ที่จะหนีไป
จึงค่อยเคลื่อนเลื่อนตัวลงจากตักละอายนักนิ่งนอนถอนใจใหญ่
ค่อยกระดิกพลิกตัวเข้าข้างในเจ้าแกล้งหันหลังให้ไม่แลดู ฯ
๏ ครานั้นพลายงามทรามสวาทยังไม่อาจถามทักเป็นสักครู่
ด้วยอาการอย่างไรยังไม่รู้เห็นนอนอยู่ดิบดีค่อยมีใจ
จึงหยิบพัดหางปลามารำเพยน้องเอ๋ยนอนเถิดจะพัดให้
เมื่อตะกี้พี่วิตกนี่กระไรถ้าบรรลัยพี่ชายจะตายตาม
พี่บนบวงเทวดาคงมาช่วยจึงรอดด้วยเทพไทมิได้ห้าม
ท่านเอ็นดูโฉมฉายกับพลายงามเพราะเห็นความรักพี่มีต่อน้อง
แต่แลพบสบตาเมื่อมาถึงพี่เหมือนหนึ่งกับปลามาติดข้อง
ทุรนร้อนรักรึงคะนึงปองถ้าเจ้าไม่ปรองดองก็ถึงตาย
เหลือที่พี่จะโศกโรครักร้างช่วยรักษาพี่บ้างพอห่างหาย
เชิญเจ้าผินหน้ามาหาพี่ชายพูดภิปรายพอให้พี่มีน้ำใจ ฯ
๏ ครานั้นนวลนางศรีมาลาได้ฟังวาจายิ่งรักใคร่
แต่หากมารยาแกล้งว่าไปนี่อยากรู้ว่าใครให้เข้ามา
เป็นผู้ดีช่างไม่มีอัชฌาสัยไม่เกรงใจพ่อแม่แต่สักหน้า
รู้จักกันไม่ทันล่วงเวลาจะมาฆ่าแท้แท้แก้ว่ารัก
รักจริงนิ่งไยมิไปขอบอกแม่พ่อเป็นผู้ใหญ่ให้ประจักษ์
ล่วงเกินแล้วมาเชิญให้ทายทักนี่จะให้ใครสมัครไปทักทาย ฯ
๏ อนิจจาแก้วตาช่างว่าได้ไม่เห็นใจหรือว่ารักสมัครหมาย
พี่กล้ามาถึงตัวไม่กลัวตายก็เพราะรักโฉมฉายกว่าชีวิต
ถ้าสามารถอาจขอต่อพ่อแม่แน่แล้วพี่จะขอต่อพระพิจิตร
ท่วงทีก็จะสมอารมณ์คิดท่านเป็นมิตรกับบิดามาช้านาน
เมื่อนั่งกินข้าวเย็นเห็นหรือเปล่าท่านหยอกเย้าพี่อย่างว่าลูกหลาน
แต่สุดคิดเพราะติดราชการจะต้องคุมพวกทหารไปพรุ่งนี้
ถ้าร้างรักหักใจไปจากเจ้าทุกค่ำเช้าจะระทมดังตรมฝี
คงบรรลัยไม่ทันเป็นไมตรีใช่ว่าพี่จงจิตจะคิดร้าย
เพราะขัดขวางอย่างอื่นไม่คิดเห็นจำเป็นจึงเข้ามาหาโฉมฉาย
ถ้าเจ้าไม่ปรานีพี่ยอมตายขอฝากกายไว้ในห้องของน้องรัก ฯ
๏ ศรีมาลาฟังความพลายงามว่านางตรึกตราทุกสิ่งจริงประจักษ์
นึกถึงตัวกลัวอายยิ่งร้ายนักเหมือนชวนชักชายไว้ที่ในเรือน
ถึงเพียงนี้แล้วที่ไหนจะไปจากยากที่จะผลัดวันประกันเลื่อน
ทั้งใจนางความรักก็ตักเตือนจึงลุกเบือนหน้าค้อนเข้าพลายงาม
อ้อชาวกรุงศรีเช่นนี้เจียวฉลาดเฉลียวลิ้นลมเป็นคมหนาม
จะว่าไรแก้ไขได้ทุกความมิน่าหญิงวิ่งตามกันปรอปรอ
ขึ้นมาถึงพิจิตรติดผู้หญิงครั้นติดทัพกลับนิ่งไม่สูขอ
ไปทัพก็ไม่ไปไถลรอจนแม่พ่อหลับใหลเข้าในเรือน
ไม่คบค้าก็ว่าจะบรรลัยชาวบ้านนอกที่ไหนใครจะเหมือน
ถ้าหญิงใดใจเบาให้เจ้าเชือนไม่ถึงเดือนก็จะทิ้งวิ่งไปทัพ
ปล่อยนางร้างเปล่าอยู่ข้างนี้ต้องให้คอยร้อยปีไม่มีกลับ
ให้เสียตัวชั่วช้ำระกำยับเพราะสับปลับหลงเสน่ห์เล่ห์ชาวกรุง
ฉันขอบคุณที่อุตส่าห์รักษาไข้ไปเสียเถิดพ่อไปจะใกล้รุ่ง
ถ้าพ่อแม่รู้ความจะลามนุงจะโกรธยุ่งไม่ได้ดังใจปอง ฯ
๏ น้องเอ๋ยที่จะไปอย่าได้คิดสิ้นชีวิตก็จะตายอยู่ในห้อง
พี่ไม่ลวงหลอกดอกนะน้องจะครอบครองเป็นคู่อยู่จนตาย
ปรานีพี่เถิดอย่าเฝ้าดื้อได้ถูกถือแล้วเช่นนี้ไม่มีหน่าย
ว่าพลางอิงแอบเข้าแนบกายเจ้าพลายจับต้องจะลองใจ ฯ
๏ ศรีมาลาป้องปัดสะบัดเบี่ยงเขาว่าแล้วยังเมียงเข้ามาใกล้
สัญญาว่าแต่ปากยากอะไรอย่าด่วนได้นะจงยั้งตั้งใจคิด
ถ้าจริงใจก็ให้ความสัตย์ก่อนให้แน่นอนภายหน้าว่าสุจริต
เชื่อได้จึงจะปลงลงเป็นมิตรถ้าเบือนบิดอย่าสำรวยให้ป่วยการ ฯ
๏ จริงจริงกระนั้นหรือน้องแก้วมันก็แล้วมิให้น้องต้องว่าขาน
พี่จะให้ความสัตย์ปฏิญาณขอบันดาลเทพยดาจงมาฟัง
ถ้าพี่นี้ทิ้งขว้างร้างหย่าไม่เลี้ยงเจ้าศรีมาลาไปวันหลัง
ขอให้มีอันเป็นเห็นจริงจังลงนรกตกกระทั่งถึงโลกันต์
พี่ให้สัตย์ปฏิญญาณอย่างนี้แล้วน้องแก้วยังสงสัยหรือไรนั่น
เชิญเจ้าช่วยรับรักพี่หนักครันจะหวาดหวั่นต่อไปไม่ต้องการ ฯ
๏ เห็นแล้วหม่อมพี่ที่รักน้องคงปรองดองร่วมรักสมัครสมาน
แต่ฉันยังเป็นไข้ให้สะท้านขอผัดพอนานนานจะตามใจ
เจ้าพลายรู้ใจไข้มารยาไม่รอช้ากอดรัดกระหวัดไขว่
ประจงจูบลูบลอดในสไบนางผลักไสอยู่จนพับกับที่นอน
ทั้งหนุ่มสาวคราวแรกภิรมย์รักไม่ประจักษ์เสนหามาแต่ก่อน
กำเริบรักเหลือทนทุรนร้อนพอร่วมหมอนก็เห็นเป็นอัศจรรย์
เหมือนเกิดพายุกล้ามาเป็นคลื่นครืนครืนฟ้าร้องก้องสนั่น
พอฟ้าแลบแปลบเปรี้ยงลงทันควันสะเทือนลั่นดินฟ้าจลาจล
นทีตีฟองนองฝั่งฝาท้องฟ้าโปรยปรายด้วยสายฝน
โลกธาตุหวาดไหวในกมลทั้งสองคนรสรักประจักษ์ใจ ฯ
๏ ครานั้นนวลนางศรีมาลาเสนหาพะวงหลงใหล
แอบผัวเคียงข้างไม่ห่างไกลเอาสไบซับเนื้อที่เหื่อนอง
พัดพลางถามผัวกลัวอิดโรยหิวโหยหรือข้าจะหาของ
เจ้าพลายสวมสอดกอดประคองได้แนบน้องเนื้อนิ่มพี่อิ่มทิพย์
กินอยู่ไม่ต้องกล่าวทั้งคาวหวานขึ้นสวรรค์เห็นวิมานอยู่หวิบหวิบ
ต่าคะนึงคลึงเคล้าเฝ้ากระซิบงุบงิบกันจนม่อยผ็อยหลับไป ฯ
๏ จวนอรุณเรื่อฟ้านภาแผ้วไก่แก้วขันเร่งปัจจุสมัย
ศรีมาลาตื่นนอนถอนฤทัยด้วยจำใจจะต้องพรากจากผัวนั้น
นางล้างหน้าทาแป้งแล้วหวีหัวค่อยขยับจับตัวผัวปลุกสั่น
ตื่นเถิดจวนจะแจ้งแสงตะวันอยู่ด้วยกันช้าไปจะได้อาย
เจ้าพลายตื่นฟื้นตัวมัวแต่จูบโลมลูบอยู่ใม่ใคร่จะผันผาย
จะเหินห่างนางไปให้เสียดายซังตายลุกมาล้างหน้าพลัน
ศรีมาลามพาไปที่เครื่องแป้งตกแต่งแป้งร่ำน้ำดอกไม้กลั่น
เจือกระแจะปรุงประทิ่นกลิ่นจวงจันทน์นางจัดสรรให้ผัวแต่งตัวไป
เจ้าพลายประแป้งแต่งตัวแล้วจะคลาดแคล้วสะท้อนถอนใจใหญ่
นั่งลงอุ้มนางวางตักไว้ยิ่งอาลัยยิ่งอนาถไม่อาจจร ฯ
๏ ครานั้นนวลนางศรีมาลาเจ้าโศกาสะอึกสอื้นอ้อน
นึกได้เหลียวหน้ามาว่าวอนคิดก่อนนะจะไปไกลจากน้อง
เรื่องของเราผู้ใหญ่ไม่รู้ความต้องคิดอ่านลากหนามไว้จุกช่อง
พ่อไปเผื่อใครจะขอร้องอย่าให้ต้องขืนขัดคำบิดา
ถึงน้องจะยากเข็ญเป็นอย่างไรก็คงจะเอาใจไว้รอท่า
เสร็จราชการทัพจงกลับมาอย่าเชือนช้าให้ม้วยด้วยตรอมใจ
พลายงามความอาลัยใจละเหี่ยฟังเมียไม่กลั้นน้ำตาได้
พี่นี้เหลือที่จะห่วงใยพี่จะไปบอกพ่อให้ขอน้อง
ถึงกระไรให้ขอพอได้หมั้นป้องกันมิให้ใครเกี่ยวข้อง
ถ้าหากว่าบิดาไม่ปรองดองถึงจะต้องฟันคอมิขอไป
อย่าวิตกหมกไหม้เลยน้องแก้วไปแล้วพี่หาลืมปลื้มจิตไม่
เจ้าจงจำคำสัตย์ของพี่ไว้เสร็จศึกเมื่อไรจะรีบมา
อย่าร้องไห้ไปนักจงฟังพี่พรุ่งนี้ใครเห็นจะผิดหน้า
ว่าพลางทางช่วยเช็ดน้ำตาแล้วจูบซ้ายย้ายขวาจะลาจร
ศรีมาลาอาลัยใจจะขาดนางมิอาจดูหน้าดังแต่ก่อน
ผละผัวตัวเจ้าเข้าที่นอนลงแอบหมอนซ่อนหน้าโศกาลัย ฯ
             

๏ ครานั้นจึงโฉมเจ้าพลายงามแลตามเมียขวัญให้หวั่นไหว
รามรามจะใคร่ตามกลับเข้าไปแต่จนใจจะกระจ่างสว่างฟ้า
หักใจเดินออกมานอกห้องค่อยค่อยย่องบังเงาเข้าริมฝา
ถึงหอนั่งตั้งใจจะไสยาเห็นบิดาตื่นอยู่ก็ตกใจ ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนศักดาเห็นพลายงามถามว่ามาแต่ไหน
เจ้าพลายทำเฉยเอ่ยตอบไปฉันปวดท้องลงบันไดไปที่เว็จ
ขุนแผนว่าเว็จไหนในเมืองนี้ถึงกับมีเครื่องแป้งแต่งตัวเสร็จ
หน้าตาทาแป้งเป็นเม็ดเม็ดกูรู้เช่นเห็นเท็จอย่าหลอกลวง
มาอยู่บ้านพระพิจิตรผู้บิดาพระคุณท่านมีมาเป็นใหญ่หลวง
เอ็งนี้จ้วงจาบละลาบละล้วงบังอาจล่วงลูกท่านผู้มีคุณ
หากว่าติดนิดหนึ่งด้วยการทัพหาไม่กูจะขับลงใต้ถุน
ไม่ถูกหวายลายพร้อยก็เป็นบุญทำวุ่นแล้วจะว่าประการใด ฯ
๏ ครานั้นพลายงามทรามสวาทฟังพ่อบริภาษหาเถียงไม่
คิดไปได้ทีก็ดีใจกราบไหว้ว่าลูกนี้ผิดจริง
ด้วยความรักอักอ่วนเหลือกำลังราวจะคลั่งจะใคล้ไปทุกสิ่ง
มิรู้ที่จะสลัดตัดทิ้งถ้าขืนนิ่งไปศึกนึกว่าตาย
จะพึ่งบุญคุณพ่อช่วยขอสู่ก็ว่าจะไม่อยู่ตอนบ่าย
คิดไปไม่ตลอดจะวอดวายจึงปีนป่ายเข้าห้องน้องศรีมาลา
อ่อนก็เป็นมิตรจิตไม่แหนงคุณพ่อก็เห็นแป้งที่ประหน้า
ลูกได้ให้คำมั่นเป็นสัญญาว่าจะบอกบิดาให้ขอร้อง
ถึงกระไรได้หมั้นพอกันเท็จการเบ็ดเสร็จไว้ว่าเมื่อขาล่อง
คุณพ่อโปรดด้วยช่วยปรองดองจะได้คล่องอกใจไปราวี ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสนิทนิ่งคิดใคร่ครวญดูถ้วนถี่
การทั้งปวงล่วงเลยถึงเเพียงนี้จะทิ้งไปไม่ดีเป็นเนรคุณ
อองามก็หลงจนงงงวยไม่ช่วยไปข้างหน้าจะว้าวุ่น
ตกกระไดพลอยโผนโจนตามบุญทำเป็นหุนหันโกรธเจ้าพลายงาม
อ้ายลูกนอกพ่อก่อความร้อนเมื่อแต่ก่อนทำไมไม่ไต่ถาม
เอาแต่ใจหนุ่มตะกรุมตะกรามเกิดความแล้วมาง้อพ่อทำไม
ถ้าไม่รักพระพิจิตรผู้บิดากูหาพักพูดจาให้มึงไม่
ลูกของท่านท่านรักดังดวงใจมึงทำให้เสียตัวเหมือนชั่วช้า
ก็จะต้องแก้ไขเสียให้หายอย่าให้ท่านอับอายขายหน้า
ถ้าวันหน้าทิ้งขว้างนางศรีมาลากูมิฆ่าอย่านับว่าเป็นชาย
เจ้าพลายดีใจกราบไหว้พ่อข้อนั้นมิให้มีที่เสียหาย
ว่าพลางล้างหน้าทั้งสองนายแล้วเยื้องกรายออกมาอยู่หน้าเรือน ฯ
๏ จะกล่าวถึงนวลนางศรีมาลาโศกาอาลัยใครจะเหมือน
กอดหมอนถอนใจให้ฟั่นเฟือนนอนแชเชือนจนเช้าเจ้าไม่ลุก
อีเม้ยเห็นนายยังหายเงียบค่อยย่องเกรียบไถลเข้าไปปลุก
เห็นนายเฉยเลยทำเหมือนเป็นทุกข์ลงนั่งปุกแกล้งสะท้อนแล้วถอนใจ
อนิจจาขัดสนช่างจนยากแต่จะหาใส่ปากมิใคร่ได้
ยังมาซ้ำฝันเห็นให้เป็นไปว่าเทพไทเธอมาเมื่อคืนนี้
กลับไปเมื่อใกล้จะสว่างไปกลางทางเธออยากหมากบุหรี่
เบี้ยหอยแต่สักร้อยก็ไม่มีจะเอาที่ไหนไปให้เทวดา
นายตื่นจะต้องขึ้นค่าตัวใช้ด้วยสงสารเทพไทเป็นหนักหนา
น่าเอ็นดูเธอสู้เหาะลงมาถ้านายไม่เมตตาจะเสียใจ ฯ
๏ ศรีมาลาไม่อินังกำลังเฉยฟังอีเม้ยแก้ฝันไม่กลั้นได้
ลุกขึ้นมาต่อยหัวตัวจัญไรไม่มีเลือกเสือกไปเที่ยวล่วงรู้
มึงอย่าพูดมากปากสำรวยมานั่งช่วยกันทำเสียสักครู่
ว่าพลางเจียนหมกแล้วจีบพลูบุหรี่มีในตู้เอาแก้มัด
เย็บกระทงประจงเจียนฝาชีใส่หมากพลูบุหรี่ที่นางจัด
ทั้งของกินระหว่างทางอัตคัดใส่ขวดอัดผูกผ้าตราประทับ
จัดเสร็จซ่อนใส่ในตะกร้าแล้วเอาผ้าซ้อนซ้ำเป็นลำดับ
เอ็งเอาไปให้ดีอีเม้ยรับของคำนับเทวดาที่หามึง ฯ
๏ ครานั้นพระพิจิตรบุษบาสั่งผู้คนจนเวลาสักโมงครึ่ง
เบิกเสบียงเลี้ยงกันอึงคะนึงครั้นเสร็จจึงออกมาหาสองนาย
พอนั่งลงบุษบาก็เรียกไปศรีมาลาเป็นไรไปไหนหาย
พ่อแผนจะไปแต่ในงายสายแล้วสำรับไม่ยกมา
อีเม้ยบอกไปใจคอหายผงเข้าตานายเมื่อล้างหน้า
ยังปวดแสบเต็มที่เห็นยี่ตาบุษบาว่ามึงเป็นแต่เล่นลิ้น
ทิ้งนายมานั่งตั้งสำออยสักหน่อยตาอ่อนจะบวมปลิ้น
ชาติอีมอญหน้าเป็นเห็นแก่กินน้ำขมิ้นไม่เอาไปหยอดตา ฯ
๏ เจ้าพลายได้ฟังนั่งนึกขันอีคนนี้สำคัญมันหนักหนา
คงรู้เห็นเป็นใจกับศรีมาลานึกหน้าได้แล้วเมื่อคืนนี้
ที่เข้าไปช่วยเหลือเมื่อนางแน่แล้วช่วยปดพ่อแม่เป็นถ้วนถี่
นิ่งนึกตรึกตรองเห็นช่องดีได้ทีบอกบุษบาพลัน
คุณแม่แก้ผงเข้าตาช้ำถ้าลืมตาในน้ำดีขยัน
กระตุกหนังตาช่วยไปด้วยกันทำอย่างนั้นก็จะหายระคายตา ฯ
๏ บุษบาได้ฟังนั่งหัวร่อพ่อคุณอารีดีหนักหนา
อีเม้ยมึงจำเอาตำราไปบอกศรีมาลาเหมือนพ่อพลาย
แล้วหันหน้ามาพูดกับขุนแผนแม่นี้แค้นตัวเองมิรู้หาย
มีลูกก็ไม่เห็นเป็นผู้ชายยังเสียดายอยากได้ไว้สักคน ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนศักดาเห็นสบท่าตอบต่ออนุสนธิ์
ลูกได้พึ่งฝ่าเท้าเมื่อคราวจนมีพระคุณเป็นพ้นคณนา
แต่ตริตรองจะสนองพระคุณตอบคิดดูรอบคอบเป็นหนักหนา
ยังไม่เห็นสิ่งใดในปัญญาจนขึ้นมาถึงพิจิตรบุรี
มาถึงก็รำพึงแต่เย็นวานเห็นการสมควรเป็นถ้วนถี่
คุณพ่อแม่ลูกชายนั้นไม่มีอองามนี้ลูกจะยกให้ช่วงใช้
ให้แทนคุณต่างตัวทั้งแม่พ่อตามแต่จะตีด่าหาว่าไม่
คุณพ่อจะเห็นเป็นอย่างไรใจเด็กก็สมัครรักฝ่าเท้า ฯ
๏ ครานั้นพระพิจิตรบิดาฟังว่าเต็มใจให้ลูกสาว
ยิ้มแล้วตอบความตามเรื่องราวอย่าต้องกล่าวอุปไมยไปเป็นเพลง
เจ้าว่าข้าก็เห็นว่าเป็นมิตรที่จริงจิตคิดดูก็เหมาะเหม็ง
แต่เป็นชาวบ้านนอกยังออกเกรงลูกข้าเองมันไม่สู้รู้อะไร
เป็นแต่คนซื่อซื่อไม่ดื้อดึงจะเอาถึงชาวกรุงนั้นไม่ได้
ฉวยวันหน้าถ้าลูกไม่ถูกใจเจ้าจะทำฉันใดอย่าให้อาย ฯ
๏ ขุนแผนนบนอบตอบพระพิจิตรข้อนั้นลูกก็คิดเป็นเหลือหลาย
เอาทานบาดคาดทานบนจนออพลายหายวิตกแล้วลูกจึงพูดจา
อันเช่นศรีมาลานารีถึงในที่กรุงศรีก็สุดหา
ทั้งรูปร่างท่วงทีกิริยาพอลูกมาเห็นลูกก็ถูกใจ
ถึงอองามจะเป็นเจ้าพระยาแขกไปใครมาก็รับได้
ทั้งตัวลูกก็จะอยู่ดูไปคงมิให้อับอายขายฝ่าเท้า ฯ
๏ พระพิจิตรจึงว่าถ้ากระนั้นพอเชื่อกันวางใจที่ในเจ้า
แต่บุษบาจะว่าข้าใจเบาลูกของเจ้าเจ้าถามบ้างเป็นไร ฯ
๏ บุษบาได้ฟังนั่งอมยิ้มใจสมัครรักปิ้มจะบอกให้
แต่คิดคิดก็ตะขิดตะขวงใจเป็นผู้ใหญ่จู่ลู่จะดูแคลน
จึงว่าลูกข้าก็คนเดียวขับเคี่ยวมาแต่น้อยคอยหวงแหน
ขอไปแม่จะได้ที่ไหนแทนพ่อแผนก็จำเพาะมาเจาะจง
เพราะรักเจ้าล้นเหลือเหมือนเนื้อไขไม่ขัดได้จำตามความประสงค์
แต่ทว่าข้าจะบอกออกตรงตรงยังนึกสงสัยบ้างทางเจ้าพลาย
มีธุระทางไกลไปเมืองลาวสาวสาวทางนั้นมันมากหลาย
ถ้ากระไรไปถูกลูกเจ้านายที่พูดกันมันจะกลายเป็นเหลวเลอะ
จะทำให้เสียหายฝ่ายผู้ใหญ่เกิดระกำช้ำใจกันไปเถอะ
เขาจะว่าข้านี้เป็นคนเคอะช่างซมเซอะไม่รู้จะดูชาย
ที่ว่านี้มิใช่จะตัดรอนรักเจ้ามาแต่ก่อนนั้นเหลือหลาย
จะควักแก้วตาไปให้เจ้าพลายก็เบี่ยงบ่ายอย่างไรให้มั่นคง ฯ
๏ ครานั้นจึงโฉมเจ้าพลายงามคิดแล้วกล่าวความตามประสงค์
ถ้าหากท่านผู้ใหญ่ได้ตกลงที่ตรงดีฉันนั้นอย่าแคลง
ถึงจะไปนอกฟ้าป่าหิมพานต์อันที่การนอกใจอย่าได้แหนง
แม้จะให้สัญญาปิดตราแดงจะขีดแกงไดให้ในสัญญา
ถึงเด็กอยู่รู้พระคุณแต่หนหลังพ่อแม่เล่าให้ฟังเป็นหนักหนา
จะขอเป็นเกือกทองรองบาทาคุณแม่พ่อขออย่าได้ปรารมภ์
ขุนแผนพ่อพูดต่อเจ้าพลายงามความที่มันสัญญาน่าจะสม
เห็นจะไม่โกหกพกลมแต่นานนมหนักไปก็ไม่ดี
ลูกคิดว่าถ้าหมั้นต่อกันไว้ถึงห่างไกลก็พะวงตรงที่นี่
เหมือนตัวไปใจอยู่ด้วยคู่มีอย่างนี้เป็นทำนองที่ป้องกัน
วันนี้ก็ประเสริฐเลิศดิถีจงปรานีรับรองซึ่งของหมั้น
แล้วจึงทำเหย้าเรือนหาเดือนวันการเหล่านั้นฝากไว้ในเจ้าคุณ
ด้วยจะต้องไปทัพรับอาสาการของลูกข้างหน้ายังว้าวุ่น
คุณพ่อแม่เมตตาได้การุญให้อุ่นอกเช่นครั้งแต่หลังมา ฯ
๏ ครานั้นจึงท่านพระพิจิตรทั้งบุษบาสมคิดก็หรรษา
รับทองหมั้นไว้มิได้ช้าพระพิจิตรจึงว่าเป็นไรมี
เจ้าคิดอ่านการศึกเอาเชียงใหม่ถ้าคล่องใจคงสำเร็จราวเดือนยี่
ยังจะต้องคุมทัพกลับธานีก็เดือนสี่แลประมาณการวิวาห์
ครั้นตกลงปลงใจให้กันแล้วต่างคนผ่องแผ้วเป็นหนักหนา
สำรับพร้อมล้อมนั่งกินข้าวปลาสนทนาเบิกบานสำราญใจ
เลี้ยงดูกันสำเร็จเสร็จสรรพพ่อลูกลากลับหาช้าไม่
พระพิจิตรมาส่งลงบันได้ออกจากจวนไปยังวัดจันทร์ ฯ
๏ ฝ่ายอีเม้ยดักทางอยู่ข้างบ้านพอขุนแผนเดินผ่านพ้นที่นั่น
กระแอมไอให้เสียงเป็นสำคัญเจ้าพลายหันมาดูก็รู้ที
จึงหลีกเข้าข้างทางหว่างต้นไม้ถามว่ามาทำไมจนถึงนี่
อีเม้ยบอกว่าตะกร้านี้มีของดีจะขายพ่อพลายงาม
เจ้าพลายยิ้มแล้วว่าข้าอยากได้จะถูกแพงเท่าไรไม่ต้องถาม
รับตะกร้ามาให้ไพร่แบกตามเอาเงินสามตำลึงส่งให้อีเม้ย
แล้วค่อยงุบงิบกระซิบสั่งกลับหลังเข้าเรือนอย่าเชือนเฉย
ถ้านายยังร้องไห้ไม่เสบยเจ้าคนเคยปฏิบัติอยู่อัตรา
ปลอยโยนนางไว้อย่าให้เศร้าตัวเจ้าจงพิทักษ์รักษา
ให้เป็นสุขค่ำเช้าจนเรามาเงินตราข้าจะเติมเพิ่มรางวัล
ว่าแล้วเท่านั้นก็ผันผายเจ้าพลายปรีดิ์เปรมเกษมสันต์
รีบตามบิดามาวัดจันทร์แล้วช่วยกันจัดพหลพลโยธี ฯ
๏ ครั้นเรียกคนสำรวจตรวจถ้วนจัดกระบวนหน้าหลังตั้งตามที่
พระพิจิตรมาช่วยอวยสวัสดีแล้วคลายคลี่พหลพลโยธา
กองหน้านายจันสามพันตึงพอฆ้องหึ่งโห่กระหน่ำออกนำหน้า
กองหลวงกองเสบียงเรียงกันมาราชอาญากองหลังนั้นรั้งพล
พวกชาวบ้านร้านตลาดดาษดื่นแตกตื่นมาดูอยู่สับสน
ที่ตามวัดก็พระประน้ำมนตร์ขุนด่านนำส่งจนพ้นพรมแดน ฯ
๏ จะกล่าวถึงโฉมเจ้าพลายงามขี่ม้ามาตามพ่อขุนแผน
ยังง่วงเหงาหาวนอนนั่งคลอนแคลนทรวงแสนกระสันโศกวิโยคครวญ
โอ้ว่าศรีมาลาแก้วตาพี่ป่านฉะนี้จะเศร้าเฝ้าโหยหวน
เหมือนใจพี่ที่นึกคะนึงนวลใครจะชวนโฉมฉายให้คลายใจ
ที่พูดกันเมื่อเช้าถ้าเจ้ารู้ว่าขอสู่แม่พ่อก็ยกให้
เห็นจะวายหวาดหวั่นพรั่นฤทัยนั่งนับวันไปจนถึงงาน
ค่ำเช้าเจ้าคะนึงถึงตัวพี่พอมีที่แก้ไขได้คิดอ่าน
ตระเตรียมจัดแจงแต่งเรือนชานแก้รำคาญเบ่งบานที่เศร้าใจ
๏ เออเมื่อคิดขึ้นมาก็น่ารู้ว่าเนื้อคู่คิดเห็นเป็นไฉน
จะตกแต่หอห้องทำนองใดใครจะเป็นที่ปรึกษาหารือนาง
คู่คิดเจ้าก็มีแต่อีเม้ยมันเป็นไพร่ไม่เคยคงพานขวาง
จะชวนซื้อหาใหม่ไปทุกทางของเก่ามีดีบ้างไม่นำพา
เครื่องเรือนในห้องของน้องแก้วล้วนดีดีมีแล้วก็หนักหนา
พี่ยังได้ชมเล่นเห็นแก่ตาจะต้องหาใหม่นั้นมีเพียงไร
๏ เตียงนอนค่อนจะแคบอยู่สักนิดแต่ก็ดีที่ชิดพิสมัย
ถึงหนาวร้อนก็ไม่นอนห่างกันไปอย่าต้องหาเตียงใหม่เลยน้องรัก
ม่านกรองทองทับสลับสีเรื่องระเด่นมนตรีที่เจ้าปัก
มันถูกเรื่องของเราเข้าทีนักจะเยื้องยักปักใหม่ไม่ต้องการ
ถ้ากระไรปักต่อก็จะดีเติมเมื่อตรงศึกชีอีกสักม่าน
ยังเครื่องแป้งแต่งไว้ไม่มีปานขันพานขวดน้อยน้อยน่าเอ็นดู
เมื่อคืนนี้ตอนดึกยังนึกได้เจ้าพาไปนั่งเรียงเคียงคู่
เครื่องเชี่ยนหมากนากทองของโฉมตรูยังติดตาพี่อยู่ทุกสิ่งอัน
พี่จะปลูกหอใหม่ให้ใหญ่กว้างทั้งของนางของพี่จะจัดสรร
ของของพี่มีมากหลากหลากกันเครื่องอาวุธยุทธภัณฑ์ก็ดีดี
๏ ยังเครื่องรางปลุกเสกด้วยเลขยันต์หรือขวัญข้าวเจ้ารังเกียจด้วยเกลียดผี
ก็ไว้ที่อื่นได้เป็นไรมีพี่จะสร้างหอน้อยเป็นหอพระ
ที่ในห้องของเราเอาพรมปูวางหมอนคู่เคียงไว้ไม่เกะกะ
ไว้นอนเล่นเย็นเช้านะเจ้านะพี่จะเฝ้าถนอมกล่อมน้องยา
ถึงจะนั่งกินข้าวทั้งเช้าเย็นเราอย่าให้ใครเห็นจะดีกว่า
ได้หยอกเอินพูดเล่นเจรจากินข้าวปลาเอิบอิ่มกระหยิ่มใจ
ทำไมกับเรื่องเครื่องเรือนชานจะเบิกบานก็ที่ชิดพิสมัย
ชั้นชั่วเสื่ออ่อนกับหมอนใบก็คงได้ความสุขทุกคืนวัน
๏ กำลังง่วงดวงจิตคิดเลื่อนเปื้อนเจ้าพลายฟั่นเฟือนเหมือนกับฝัน
สำคัญว่าเนื้อคู่อยู่ด้วยกันยิ่งยั่วยวนสรวลสันต์จำนรรจา
พี่ยังทุกข์อยู่นิดคิดไม่ถูกเผื่อเจ้าจะมีลูกในวันหน้า
พี่เห็นเขาเจ็บท้องร้องเต็มประดาแก้วตาจะอย่างไรก็ไม่รู้
เขาว่ามดถ่อหมอตำแยมักเชือนแชข่มขยำทำจู่ลู่
ถ้าหากไม่คอยนั่งระวังดูเคยลากถูจนตายมาหลายคน
พี่จะคอยถือตระบองมองกำกับถ้าสัปปลับเอาอย่างนี้ตีให้ป่าน
เคลิ้มฟาดแส้ม้ามาประดนถูกก้นม้าพ่อเข้าพอแรง ฯ
๏ ม้าผลุนขุนแผนเจียนจะตกหากแอบอกอยู่ที่ด้วยขี่แข็ง
พอรั้งอยู่เหลียวมาโกรธหน้าแดงนี่มึงแกล้งหรือไรให้ว่ามา
เจ้าพลายตกใจไม่มีขวัญบอกความพ่อพลันไม่มุสา
ลูกหลับใหลฝันไปว่าศรีมาลาเจ้าจะคลอดลูกยาเจ็บครวญคราง
เห็นยายหมอตำแยแกมักง่ายทำจู่ลู่ดูดายเมื่อลูกขวาง
เกรงจะเป็นอันตรายวายวางลูกตีแกดังผางพอถูกม้า
เพราะเคลิ้มเขลาเมามัวด้วยความฝันใช่จะแกล้งตีรันไม่มุสา
สีหมอกก็ได้มีพระคุณมาคุณพ่อได้เมตตาที่โทษกรณ์ ฯ
             

๏ ครานั้นขุนแผนแสนสนิทฟังลูกคิดคิดก็ใจอ่อน
นี่แลรักชักพาให้อาวรณ์ร้อนทั้งหลับตื่นทุกคืนวัน
ว่าแล้วนิ่งนึกตรึกตราอองามหลงศรีมาลาจนใฝ่ฝัน
ด้วยพึ่งแรกรู้จักความรักนั้นที่สำคัญทุกอย่างแต่ข้างดี
ลูกเอ๋ยยังไม่เคยรู้รสร้ายที่ความรักกลับกลายแล้วหน่ายหนี
อันเจ็บปวดยวดยิ่งทุกสิ่งมีไม่เท่าที่เจ็บช้ำระกำรัก
จะว่าเขาอื่นไกลไปไยเล่าถึงแม่เจ้าพ่อก็ช้ำระกำหนัก
ต้องทนทุกข์มากมายมาหลายพักจักแหล่นเลือดตาจะกระเด็น
เมื่อหนุ่มสาวคราวอยู่เป็นชู้ชื่นดังจะกลืนไว้ได้มิใช่เล่น
จะร่วมหอคลึงเคล้าทุกเช้าเย็นไม่คิดเห็นว่าจะพรากไปจากกัน
พอไปทัพกลับมาเห็นหน้านิดมันปลดปลิดผลาญรักหักสะบั้น
ต้องคับแค้นเพียงจะดิ้นสิ้นชีวันแต่โศกศัลย์โหยหาอยู่กว่าปี
สู้พากเพียรพยายามตามมาได้เที่ยวบุกป่าฝ่าไพรพากันหนี
ทนลำบากยากไร้ในพงพีไม่อาลัยชีวีเพราะความรัก
พอพ้นภัยหมายใจว่าพ้นทุกข์จะร่วมสุขอยู่เย็นเป็นแหล่งหลัก
เกิดวิบากผลกรรมมานำชักให้ไอ้มารผลาญรัก***ไป
ความแค้นแสนที่จะชอกช้ำก็มิรู้ว่าจะทำอย่างไรได้
เพราะตัวต้องทนทุกข์อยู่คุกในต้องเจ็บใจตรมมากว่าสิบปี
โอ้ว่าเจ้าวันทองน้องแก้วจะลืมพี่เสียแล้วกระมังนี่
ด้วยเริดร้างห่างนานเสียเต็มทีป่านนี้จะหลงบุญอ้ายขุนช้าง
หรือว่ายังมีจิตคิดคะนึงนึกถึงเพื่อนยากที่จากบ้าง
พี่คิดถึงเช้าเย็นไม่เว้นวางรำพึงพลางถอนใจอยู่ไปมา ฯ
๏ กองทัพยกออกนอกพิจิตรต้องเลียบชิดบึงบางที่ขวางหน้า
บางแห่งใหญ่โตมโหฬาร์เป็นที่ปลาอาศัยทั้งใหญ่น้อย
ดูจากหลังม้าเห็นคลาคล่ำบ้างโดดดำโผล่ผุดแล้วมุดถอย
ชะโดดุกอ้ายด้องขึ้นล่องลอยฝูงปลาสร้อยเป็นหมู่ดูคลับคล้าย
เทโพเทพาทั้งปลาช่อนเนื้ออ่นนวลจันทร์พรรณสวาย
สลิดสลาดปลาตะเพียนเวียนกรายหลากหลายว่ายแหวกอยู่ในบึง
ที่บางแห่งปลาชุมเหล่ากุมภาไล่ปลาฟาดหางดังผางผึง
พอได้ยินเสียงคนข้างบนอึงก็จมดึ่งหลีกหลบลงกบดาน
ยังเหล่าปักษาทิชาชาติเกลื่อนกลาดหาปลาเป็นอาหาร
กระทุงทองล่องลอยนทีธารเหนียงยานปากอ้าเอาราน้ำ
อ้ายงั่วดำด้นลงค้นปลาทั้งเหล่านกกระสาก็คลาค่ำ
นกยางยืนมองจ้องประจำพอพลบค่ำนกแขวกแกรกแกรกร้อง
ฝูงเหยี่ยวเที่ยวว่อนทั้งร่อนบินโฉบเฉี่ยวปลากินที่ในหนอง
ตะกรุมหัวเหม่เที่ยเร่มองขามันยาวก้าวท่องย่องสุ่มปลา
นกฝักบัวช้อนหอยแลปากห่างหลายอย่างต่างพรรณกันหนักหนา
ฝูงนกเกลื่อนกลาดดาษดาดูมาไม่สิ้นในถิ่นทาง
ยังพืชพรรณบุปผาลดาชาติก็ประหลาดมากมายเป็นหลายอย่าง
ล้วนผลิดอกออกใบในบึงบางต่างต่างน่าชมภิรมย์ใจ
ที่บางแห่งโกมุทบุษบันเป็นพืชพรรณติดต่อกอไสว
บ้างชูดอกออกฝักแล้วชักใบแลไปล้วนโกมุทจนสุดตา
เหล่าบัวสายรายกอกันห่างห่างพอสางสางก็ตระการบานบุปผา
ทั้งกระจับตับเต่าเถาสันตะวาในคงคาหลายอย่างต่างต่างพรรณ
พอเช้าตรู่หมู่ภมรร่อนมาถึงหึ่งหึ่งฟังจำเรียงเสียงสนั่น
เที่ยวซอกซอนเกสรบุษบันเลาะสรรรสหวานตระการใจ
ลมพัดเฉื่อยฉ่ำน้ำกระเพื่อมแลละเลื่อมริ้วริ้วปลิวไสว
ถึงแดดร้อนลมรื่นชื่นฤทัยทั้งนายไพร่เพลิดเพลินเดินชมมา ฯ
๏ พอพ้นแนวหนองคลองบึงบางก็เลี้ยวลัดตัดทางมากลางป่า
เป็นพงแซมแกมอ้อกอหญ้าคาทั้งซ้ายขวาสูงปรกดูรกชัฏ
เห็นแต่นกกระจาบคาบทำรังไม่มีทั้งสิงสาราสัตว์
ทางกันดารน้ำท่าสารพัดก็เร่งรัดรี้พลด้นเดินมา
พ้นป่าพงลงทางข้างตลิ่งถึงปากพิงเลี้ยวข้ามไปข้างขวา
เข้าทางป่าไม้ไพรพนาถึงพาราพิษณุโลกโอฆบุรี
ทั้งนายไพร่ไปวัดมหาธาตุไหว้พระชินราชชินสีห์
ขอให้มีชัยสวัสดีแล้วมาที่ศาลากลางวางท้องตรา
เจ้าพระยาพิษณุโลกกรมการอลหม่านเลี้ยงดูกันทั่วหน้า
พอพักไพร่หายเหนื่อยเลื่อยล้าก็ยกพลต่อมาเมืองพิชัย
ผู้รั้งกรมการด้านทางต่างเมืองต้อนรับไม่นิ่งได้
ยกฟากข้ามจากเมืองพิชัยไปถึงบ้านไกรป่าแฝกแล้วแยกมา
วันหนึ่งถึงเมืองสัชนาลัยกรมการผู้ใหญ่ก็พร้อมหน้า
เลี้ยงดูรับรองตามท้องตราพักอยู่สามเวลาในธานี ฯ
๏ ยกออกนอกเมืองสวรรคโลกข้ามโคกเข้าป่าพนาศรี
เจ้าพลายกระสันพันทวีรำลึกถึงนารีศรีมาลา
ถ้าแม้นแก้วตามาด้วยพี่จะชวนชี้ชมไม้ไพรพฤกษา
คิดพลางเดินพลางตามทางมาข้ามท่าเขินเขาลำเนาธาร
แลเห็นเขาเงาเงื้อมชะง่อนชะโงกเป็นกรวยโกรกน้ำสาดกระเซ็นซ่าน
โครมครึกกึกก้องท้องพนานต์พลุ่งพล่านมาแต่ยอดศิขรินทร์
เป็นชะวากวุ้งเวิ้งตะเพิงพักแง่ชะงักเงื้อมชะง่อนล้วนก้อนหิน
บ้างใสสดหยดย้อยเหมือนพลอยนิลบ้างเหมือนกลิ่นพู่ร้อยห้อยเรียงราย
ตรงตระพักเพิงผาศิลาเผินชะงักเงิ่นเงื้อมงอกชะแง้หงาย
ที่หุบห้วยเหวหินบิ่นทะลายเป็นวุ้งโว้งโพรงพรายดูลายพร้อย
บ้างเป็นยอดกอดก่ายระเกะระกะตะขรุตะขระเหี้ยนหักเป็นหินห้อย
ขยุกขยิกหยดหยอดเป็นยอดย้อยบ้างแหลมลอยเลื่อมสลับระยับยิบ
บ้างงอกเง้าเป็นเงี่ยงบ้างเกลี้ยงกลมบ้างโปปมเป็นปุ่มกระปุบกระปิบ
บ้างปอดแป้วเป็นพูดูลิบลิบโล่งตลิบแลตลอดยอดศิขรินทร์
เหล่ามิ่งไม้ไทรโศกอยู่ริมห้วยลมชวยหล่นตามกระแสสินธิ์
น้ำใสแลซึ้งถึงพื้นดินฟุ้งกลิ่นสุมามาลย์บานระย้า
สัตตบุษย์บัวแดงเข้าแฝงฝักพันผักพาดผ่านก้านบุปผา
แพงพวยพุ่งพาดพันสันตะวาลอยคงคาทอดยอดไปตามธาร
สาหร่ายเรียงเคียงทับกระจับจอกผักบุ้งงอกยอดชูดูสะอ้าน
ภุมรินบินเคล้าสุมามาลย์ในธาราปลาพล่านตระการตา
ชมพลางทางเดินเนิพนมรื่นร่มพรรณไม้ใบหนา
แลดูหมู่วิหคนกนานาสาลิกาพูดจ้ออยู่จอแจ
คุ่มขาบเขาขันสนั่นป่ากระสาจับกระสังส่งเสียงแซ่
กระลิงจับกิ่งประโลงแลคับแคไต่คางริมทางจร
ค้อนทองจับบนต้นกระถินแก้วจับแก้วกินแล้วบินร่อน
นกยูงจับยางแผ่หางฟ้อนกระทุงทองจับกระท้อนทำอ่อนคอ
กระจาบจ้อยดจนจับกระเจาเจ่าแซงแซวเซาจับสนดูซอมซ่อ
นกกระไนไก่ฟ้าพระยาลอนกกรอดพรอดจ้ออยู่กิ่งจันทน์
นกเขาจับเงื่อมเขาแล้วเคล้าคู่จู้หุกกูจู้ฮุกกูเฝ้าคูขัน
อัญชันจับกิ่งต้นชิงชันเบญจวรรณจับเจ่าเถาวัลย์เปรียง
ไก่ป่าวิ่งกรากกระต๊ากลั่นตัวผู้ขันเอกอี๊เอ๊กวิเวกเสียง
เข้ากินขุยคุ้ยเขี่ยยตัวเมียเมียงเห็นคนเลี่ยงลัดแลงเข้าแฝงกอ
นกกระทาราแต้แผ่ปีกปักขันชักปักกะจาดกะจ้าจ้อ
เห็นตัวเมียเขี่ยจังหวีดเข้ากรีดรอปักก้อป่องร่าดูน่าชม
เดินพลางชมพลางมากลางชัฎชักม้าหลีดลัดเข้าร่มร่ม
ตะวันชายบ่ายรังบังพนมเพลาลมตกตัดออกทางเตียน
ไฟป่าครอกหญ้าเพิ่งแตกอ่อนแผ่นดินร่อนแลโล่งตลิบเลี่ยน
หมู่สัตว์จตุบาทออกวาดเวียนบ้างหยอกกันหันเหียนหาคู่เคียง
พยัคฆีมีกำลังทะลวงโลดทะลึ่งโดดเท้าถีบปีบปะเปรี้ยง
มฤคกลัวตัวลอบลงหมอบเมียงบ้างหลีกเลี่ยงหลบเพริดเตลิดไป
ริมทางกวางทองดูผ่องผุดยั้งหยุดหย่งกีบบีบเสียงใส
กระทิงถึกโทนเที่ยวอยู่ในไพรกระบือเบิ่งเถลิงไล่กันดาดดง
อีเห็นเม่นหมีหมู่ชะมดกระจงจดจ้องกีบดูหยิบหย่ง
ละมั่งละมาดผาดเผ่นออกจากพงกระสู้ส่งซัดกระทิงออกวิ่งโทง
เสือดาวเดาะเราะรายหมายละมั่งช้างพังชักผากกระชากโผง
สมันเมินเดินดุ่มจากพุ่มโพรงออกเลียดินกินโป่งอร่อยไป
ตัดข้ามเขตระแหงแขวงเถินเดินเลยหาเยื้องเข้าเมืองไม่
สิบสี่วันดั้นเดินตามเนินไพรเกือบจะถึงเชียงใหม่อีกสองวัน
หยุดหนองโคกเต่าไม่เข้าบ้านพักทหารตั้งกองริมหนองนั่น
ชักหนามวงรอบเป็นขอบคันกำชับกันมิให้ใครเที่ยวไปมา ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสงครามเรียกลูกชายพลายงามมาปรึกษา
เราเกือบถึงเชียงใหม่ใกล้พาราจะด่วนเข้ายุทธนาไม่สู้ดี
มันจับพระท้ายน้ำจำเอาไว้เราตรงไปคงหั่นบั่นเกศี
จะคิดลอบเข้าไปในบุรีดูท่วงทีแก้ไขเอาไทยมา
แล้วจึงเข้าประชิดติดนครเราผันผ่อนเช่นนี้จะดีกว่า
พ่อกับเจ้าเข้าไปแต่สองราไปเที่ยวหาพวกไทยให้พบพาน
ต้องปลอมตัวเป็นลาวพวกชาวเมืองเราหาเครื่องแต่งตัวเอาตามบ้าน
จำจะรีบเข้าไปอย่าได้นานหรือเจ้าจะคิดอ่านประการใด ฯ
๏ เจ้าพลายเห็นชอบตอบบิดาคุณพ่อว่าต้องจิตหาผิดไม่
ถ้าเรายกโยธาผ่าเข้าไปมันเห็นไทยพวกลาวจะร้าวราน
จะระมือลือเลื่องทั้งเมืองใหญ่มิทันได้คนโทษจะฉาวฉาน
อ้ายคนต้องจองจำจะรำคาญมันประหารตายสิ้นสิเสียที
ถ้าเราลอบเข้าไปให้พบก่อนจะได้ผ่อนผู้คนให้พ้นที่
เป็นกำลังรบลาวชาวบุรีทั้งไทยยลาวราวสักสี่ห้าร้อยคน
ปรึกษากันทั้งสองเห็นต้องใจแล้วเหลียวไปข้างหลังสั่งพหล
จงซุ่มซ่อนนอนั่งระวังตนคอยดูผู้คนจะไปมา
ครั้นกำชับสั่งพลทุกคนทั่วพ่อลูกแต่งตัวงามสง่า
ประจงคาดเครื่องอานทาว่านยาแล้วโพกผ้าประเจียดประจุฤทธิ์
พลายงามจับดาบขยับยืนขุนแผนจับฟ้าฟื้นอันศักดิ์สิทธิ์
บ่ายหน้ามาสู่บูรพาทิศตั้งจิตหมายหมาดพิฆาตลาว
ขยับยืนภาวนานัยน์ตาหลับตามตำรับบุราณอาจารย์กล่าว
นิมิตดูลมกลาออกขวายาวก็ยกก้าวตีนขวาแล้วคลาไคล
พ่อลูกลัดเลาะละเมาะเมืองแยกเยื้องเสียหาเข้าหนทางไม่
พอแลเห็นไร่แตงเข้าแฝงไม้ริมทางลาวชาวไร่เดินไปมา ฯ
๏ จะยกกลับจับกล่าวลาวพ่อลูกออกไปปลูกห้างไร่อยู่ชายป่า
ปลูกผักฟักแฟงทั้งแตงกวาถั่วงากล้วยกล้ายเป็นหลายพรรณ
เมื่อจะถึงที่ตายวายชีวิตให้หงุดหงิดง่านใจอยู่ไหวหวั่น
คิดจะคืนกลับหลังแต่ยังวันก็ชวนกันออกเดินดำเนินมา
ตาพ่อถือดาบงามย่ามตะพายลูกชายถือทวนขึ้นพาดบ่า
เอาน้ำเต้าสอดด้ามซ้ำห้อยมาโพกชมพูดูสง่าพากันเดิน
ตาพ่อเฒ่าออกหน้ามาดุ่มดุ่มเจ้าลูกหนุ่มตามไปไม่ห่างเหิน
เมื่อถึงวันจะบรรลัยให้บังเอิญเจ้าลูกเพลินรับซอพ่อรับแคน
โอหนออ่อเจ้าสาวคำเอ๋ยข้อยอยากเซ้ยสาวเวียงที่เชียงแสน
ขอให้ข้อยเบิ่งนางที่ต่างแดนข้อยแค่นใจตายแล้วแก้วพี่อา
เพี้ยงเอ๋ยปู่เจ้าในเขาเขินช่วยชักเชิญสาวเวียงมาเคียงข้า
เหล้าเข้มไก่หมูจะบูชาจะเซ่นส้าบวงสรวงเข้าแทรกใจ ฯ
๏ พ่อลูกร้องขับรับกันมาใกล้พฤกษาที่ขุนแผนเข้าอาศัย
ขุนแผนเห็นลาวซ้องร้องแต่ไกลกระซิบบอกลูกให้ระวังตัว
เห็นหรือไม่เเล่านะเจ้าพ่ออ้ายลาวซอแลไปไม่มีหัว
มันถึงที่มรณาแล้วอย่ากลัวจิกหัวฟันเสียให้พร้อมกัน
ต่างถอดดาบจากฝักยืนหยักรั้งพอลาวเดินมากระทั่งถึงที่นั่น
ดังองคตหนุมานชาญฉกกรจ์ทะลึ่งถลันด้วยกำลังไม่รั้งรอ
ขุนแผนฟันป่ายพลายงามฟาดฉะฉาดหัวเด็ดกระเด็นปร๋อ
เลือดพุ่งโชนเชี่ยวสองเกลียวคอลาวลูกพ่อล้มดิ้นลงสิ้นใจ
เหลือกตาหน้าเผือดเลือดไหลนองทั้งสองยินดีจะมีไหน
หยิบเอาหัวมาต่อคอเข้าไว้สนิทนั่งตั้งใจภาวนา
ขุนแผนซัดข้าวสารอ่านมนตร์ปลุกผีลาวผุดลุกขึ้นต่อหน้า
เคารพราบกราบเท้าทั้งสองราขุนแผนว่าสองผีมีนามใด
สองผีหมอบราบแล้วกราบกรานกระผมชื่อขนานมโนใหญ่
นั่นลูกข้อยชื่อน้อยศรีวิชัยเจ้าประสงค์สิ่งไรจึงขึ้นมา
ขุนแผนว่าขนานมโนใหญ่เราตั้งใจมุ่งมาดปรารถนา
จะขึ้นไปประจญปล้นพาราเจ้าช่วยพาตัวเราเข้าบุรี
ผีคำนับนรับแล้วก็ล้มลงพ่อลูกตรงเข้าเปลื้องเอาผ้าผี
เอาดาบตัดผมพลันด้วยทันทีสีชมพูโพกเกล้าก็เอามา
พ่อลูกนุ่งห่มใส่ผมช้องโพกสะพองเหมือนลาวพวกชาวป่า
ขุนแผนหยิบย่ามใหญ่ใส่ไหล่มาพลายงามคว้าทวนถือติดมือพลัน
ทั้งลูกทั้งพ่อหัวร่อร่าก็พากันเดินขมีขมัน
ถึงโคกเต่าเข้าเพลาจะสายัณห์พวกอาสาทั้งนั้นก็ตกใจ
บ้างก็เข้าซ่อนซุ่มในพุ่มชิดสำคัญคิดว่าเป็นลาวพวกชาวไร่
ขุนแผนไม่แวะวงตรงเข้าไปพวกอาสาสงสัยว่าลาวจริง
พากันมองดูไม่รู้จักไม่มีใครถามทักต่างแอบนิ่ง
ขุนแผนว่าอย่างไรไม่ไหวติงทหารรู้กรูวิ่งมาวันทา
เจ้าประคุณนุ่งห่มใส่ผมยาวช่างเหมือนลาวจริงจังไม่กังขา
ลูกได้แอบพินิจพิจารณาช่างแปลกหน้าแปลกกายคล้ายพุงดำ
พ่อลูกปลดผมแล้วเปลื้องผ้าแล้วสั่งว่าเราจะไปเสียในค่ำ
ถ้าช้าอยู่มันจะรู้ซึ่งเงื่อนงำลาวจะร่ำลือดังไปทั้งกรุงฯ
ทหารรับจับจัดผูกช้างม้าแล้วก็ยกโยธามากลางทุ่ง
อย่าอื้อฉาวชาวเมืองจะเฟื่องฟุ้งพอจวนรุ่งเข้าดงปลงม้าช้าง
ให้แฝพุ่มซุ่มซ่อนนอนจนค่ำกลางคืนร่ำรุดไปจนใกล้สว่าง
สองคืนสองวันดั้นเดินทางกระทั่งถึงบึงกว้างเข้าทันใด
ก็หยุดทัพจับจัดตัดไม้ปักชักหนามวงรอบขอบบึงใหญ่
สงบทัพยับยั้งตั้งมั่นไว้ด้วยทางใกล้จวนถึงสักครึ่งวัน
ช้างม้าหญ้าน้ำก็สำราญพวกทหารพักผ่อนนอนที่นั่น
เอากูบอานเรีบเรียงเข้าเคียงกันให้สองท่านแม่ทัพนั้นยับยั้ง ฯ
             

ตอนที่ ๒๙ ขุนแผนแก้พระท้ายน้ำ

ตอนที่ ๒๙ ขุนแผนแก้พระท้ายน้ำ

๏ จะกล่าวถึงพระนายท้ายน้ำลาวมันจำครบไว้ในคุกขัง
เป็นกึ่งปีได้ออกนอกฝาบังแทบจะคลั่งไคล้ไปด้วยใจตรอม
แสนรันทดอดอยากลำบากกายแต่ร้องไห้ไม่วายจนผ่ายผอม
ไม่ถูกน้ำเนื้อตัวก็มัวมอมต้องอดออมเฝ้าสะอื้นทุกคืนวัน
โอ้ว่าพระทูลกระหม่อมแก้วจะทิ้งลูกเสียแล้วหรือไรนั่น
ต้องทนทุกข์ทรมานมานานครันพระทรงธรรม์มิได้ใช้ผู้ใดมา
ทั้งเพี้ยกึ่งกำกงที่ส่งนางก็ครวญครางขุ่นคอยละห้อยหา
ทนลำบากยากแค้นแสนเวทนากินน้ำตาต่างข้าวทุกเช้าเย็น
พระท้ายน้ำร่ำไห้ใจจะขาดโอ้อนาถยากแค้นนี้แสนเข็ญ
เหมือนมาอยู่ในนรกตกทั้งเป็นไม่ว่างเว้นโพยภัยกระไรเลย
แต่อ้ายหลอออสามันผาสุกมาปรับทุกข์กันบ้างเป็นไรเหวย
ช่างหน้าเป็นเล่นหัวมัวเสบยดูเชิงเฉยไม่ช้ำระกำใจ
ตาหลอว่าคุณพ่อก็ติดคุกถึงจะทุกข์จะทำอย่างไรได้
ต้องแช่มชื่นกลืนกล้ำด้วยจำใจจะดิ้นรนร้องไห้ก็ไม่พ้น
พระท้ายน้ำร่ำว่าอ้ายหลอเอ๋ยท่านละเลยเรานี้ให้ปี้ป่น
ประหลาดนักนอนพระทัยไม่ใช่คนให้กรูกรีรี้พลมาแก้กัน
ตาหลอว่าคุณพ่ออย่าดิ้นโดดคุณกับโทษมันก็เท่ากันอยู่นั่น
ถึงจะยกโยธามาประจัญลาวขยันมิใช่เล่นเห็นแก่ตา
ฝีมือศึกสอยดาวท้าวกรุงกาฬทหารปราบเมืองแมนแสนเพชรกล้า
ผิดพ่อแผนแม้นใช้ผู้ใดมาเหมือนเร่งให้มันฆ่าเสียเร็วพลัน
เมื่อเรายกแกยังนั่งติดคุกจะขุกเข็ญเป็นตายอย่างไรนั่น
ขุนนางไทยใครอื่นสักหมื่นพันเห็นไม่ทันมือลาวชาวเชียงอินทร์
พระท้ายน้ำฟังคำของตาหลอเอออ้ายพ่อเอ็งว่าก็จริงสิ้น
กูเล็งไม่เห็นใครในแผ่นดินที่จะภิญโญยิ่งขุนแผนไป
เจ้าประคุณเทวาสุราฤทธิ์ซึ่งสถิตในเศวตฉัตรใหญ่
จงช่วยดับทุกข์ทนดลพระทัยให้ทรงใช้ให้พ่อขุนแผนมา
แต่ปรับทุกข์สองคนจนค่ำลงอัสดงแดดดับลงลับหล้า
อ้ายผู้คุมเข้มงวดเที่ยวตรวจตราใส่ขื่อคาร้อยแหล่งทุกแห่งไป
พระท้ายน้ำกำกงพวกอาสามันจำห้าประการหมดหาลดไม่
ให้คนโทษตีเกราะเคาะไม้นั่งยามตามไปไม่นิทรา
แต่กำกงท้ายน้ำมันจำนั่งต้องบ่ายเบนเอนหลังพิงข้างฝา
หาวนอนอ่อนคอลงทับคาภาวนาไปจนม่อยผ็อยหลับลง ฯ
๏ คืนนั้นพระท้ายน้ำระกำจิตเกิดนิมิตเห็นพราหมณ์งามระหง
กระหมวดมุ่นมวยผมรูปสมทรงจิ้มประจงเจิมหน้าอุณาโลม
ถือสังข์ทรงศักดิ์ทักขินาวัฏสังวาลรัดเจ็ดเส้นเห็ฯเฉิดโฉม
ใส่ตุ้มหูห่มสไบไขว้กระโจมผ้าขาวโขมพัตถ์นุ่งดูรุ่งเรือง
บรรจงจีบโจงข้างแล้ววางชายพรรณรายรัศมีเนื้อสีเหลือง
เหาะลอยคล้อยลงตรงท้ายเมืองเปิดตะรางย้างเยื่องเข้าใกล้ตน
เอาน้ำสังข์โอสถรดเกศาเครื่องพันธนาทั้งปวงก็ร่วงหล่น
แล้วก็สาดราดรดหมดทุกคนเครื่องจำตนร่วงกราวทั้งลาวไทย
พรามหณ์ก็คลายหายวับไปกับตาสะดุ้งฟื้นตื่นผวาหาช้าไม่
คิดว่าจำหลุดกายสบายใจพอหวาดไหวตัวตึงอยู่ตรึงตรา
นิ่งนึกตรึกดูรู้ว่าฝันนิมิตนี้สำคัญเป็นหนักหนา
กระซิบปลุกตาหลอพ่อกูอาลุกขึ้นมาช่วยทำนายทายฝันที
ตาหลอว่าคุณพ่อฝันอย่างไรพระท้ายน้ำเล่าให้เป็นถ้วนถี่
จงตรองคำทำนายทายให้ดีนิมิตนี้ล้ำเลิศประเสริฐครัน ฯ
๏ ตาหลอยิ้มพลางทางทำนายไม่ตายในเชียงใหม่แล้วแม่นมั่น
คงจะพ้นพันธนาไม่ช้าวันเห็นสำคัญคนดีจะมีมา
พิเคราะห์ฤกษ์ก็งามเป็นยามเสาร์ทีนี้เรารอดแท้แน่นักหนา
ซุบซิบกันสองคนสนทนาจนเวลายามสองร้องเรียกยาม
ถึงชื่อใครลนลานขึ้นขานรับเสียงโวยวายเป็นลำดับตลอดหลาม
ใครไม่ขานเฆี่ยนสิ้นดิ้นโครมครามร้องเรียกตามโทษทั่วทุกตัวคน
ครั้นเสร็จแล้วตีเกราะเคาะห้องเสียงสนั่นลั่นก้องโกลาหล
ผลัดกันลุกปลุกกันนั่งระวังตนประจวบจนรุ่งแจ้งแสงรวี ฯ
๏ นายร้อยพะทำมะรงตรงเข้าคุกจ่ายคนโทษไปทุกตำแหน่งที่
ตาหลอกับตารักบักจันดีอ้ายเหล่านี้เกี่ยวหญ้าหาเคียวคาน
ตาหลอนึกถึงฝันท่านท้ายน้ำร้องรำปรีเปรมเกษมศานต์
ผู้คุมตามกันมาลนลานเดินผ่านล้วงตลาดวินาศไป
ฉวยกระชากหมากดิบหยิบใส่กระเขาโขลกพลาดกลับฉวยเอากล้วยไข่
เสียงฉุ่งฉิ่งวิ่งเลยไม่หลีกใครเจออะไรไขว่คว้ามาเป็นราว
โซ่ตรวนโกร่งกร่างตามทางมาเข้าร้านไหนแม่ค้าก็ฉ่าวฉาว
บ้างโกรธด่าเปรี้ยงเสียงกราวข้ามสะพานย่านยาวเหย่าเหย่ามา
ครั้นถึงทุ่งมุ่งตรงลงขอบหนองกำเริบร้องรำเคียวแล้วเกี่ยวหญ้า
ผู้คุมนั่งบังสุมทุมพุ่มพุทราแล้วปูผ้านอนเล่นเย็นหลับไป ฯ
๏ จะกล่าวถึงขุนแผนแสนสะท้านกำชับสั่งพวกหทารทั้งน้อยใหญ่
ให้ผลัดกันลุกนั่งระวังระไวอยู่แต่ในที่ซุ่มประชุมกัน
อย่าเที่ยวไปเที่ยวมารอท่าเราข้าสองคนจะเข้าไปเขตขัณฑ์
ไปคิดอ่านแก้ไทยในคุกนั้นกับพวกลาวเวียงจันทน์ที่มันจำ
เอารีบร้นมาให้พ้นจากพาราเราคงมาถึงนี่พรุ่งนี้ค่ำ
พวกทหารต่างคำนับรับถ้อยคำแล้วสั่งกำชับกันให้มั่นคง
สั่งเสร็จขุนแผนกับลูกชายต่างคนแต่งกายงามระหง
โพกประเจียดเคยประจญรณรงค์สอดสวมเสื้อลงเป็นองค์พระ
แล้วนุ่งผ้าลาวเหมือชาวไร่เอาช้องใส่สีชมพูโพกศีรษะ
ผูกพันกระสันเครื่องเรืองเดชะเข็มขัดปะขมองพรายคาดกายพลัน
ขุนแผนจับดาบกลายสะพายย่ามเจ้าพลายงามแบกทวนดูแข็งขัน
ดูดังสองสิหราชกาจฉกรรจ์เยื้องกรายผายผันเข้ากรุงไกร ฯ
๏ เดินปนมากับลาวชาวพาราหามีใครสงการสังเกตไม่
ด้วยฤทธิ์ผีแรงมนตร์เข้าดลใจเห็นป็นลาวชาวไร่เข้าพารา
นางสาวสาวชาวบ้านในชานเมืองชำเลืองดูพลายน้อยเสนหา
ให้วาบวับจับใจไม่วางตาเจ้าพลายเดินเมินหน้าไม่ดูใคร
พวกสาวแส้แม่ม่ายทั้งยายเฒ่าทักว่าเจ้าหนุ่มน้อยจะไปไหน
จงหยุดยั้งนั่งเล่นก่อนเป็นไรข้อยจะให้หมากพลูบุหรี่ดี
ปีศาจน้อยศรีวิชัยที่ไปด้วยก็ช่วยตอบคำลาวนางสาวศรี
สาวเอยเพื่อนว่าจงปรานีธุระมีจะไปในนคร
จิตข้อยนี้มักเจ้าหนักหนาแต่เดี๋ยวนี้พี่จะลาเจ้าไปก่อน
ไปเที่ยวเบิ่งเมืองเล่นพอเย็นรอนกลับมานอนจึงจะเข้ามาเว้ากัน
พูดพลางเดินพลางตามทางมาถึงแม่ค้าขายของล้วนคมสัน
เห็นโฉมฉายพลายน้อยเป็นนวลจันทร์คิดสำคัญว่าลาวชาวป่าดง
จึงทักทายแม่นายที่เดินหลังไม่เอิ้นมั่งนั่งบึ้งตะลึงหลง
อยากได้อะไรมั่งก็นั่งลงแล้วยื่นส่งดอกไม้ให้พลายงาม
เจ้าพลายรับจับมือรื้อสะกิดนางลาวบิดเบือนสะบัดประหวัดหวาม
บ้านเฮือนเพื่อนอยู่ใดอยากได้ความจะใคร่ตามหนุ่มน้อยไปแนบนอน
เจ้าพลายชายตาว่าพี่มักนางลาวรักทำทอดฤทัยถอน
ชมดชม้อยเชือนชายชม้ายงอนยิ้มแล้วก้มคมค้อนตะแคงดู
นางแม่ม่ายขายหมากปากคะนองร้องทักออกไปไม่อดสู
เจ้าหนุ่มน้อยรูปดีสีชมพูเพื่อนจะอยากหมากพลูของตูมี
นางสาวอ่องร้องห้ามนางสาวฟักเราบ่มักแม่ม่ายจึงหน่ายหนี
เพราะรูปร่างของสูไม่สู้ดีไปเรียกเขาเซ้าซี้บ่อายใจ
นางสาวฟักตอบว่าอย่ากั้นกางสาวนางอย่างสูสู้ข้อยบ่ได้
เพื่อนบ่เคยเชยชู้รู้อะไรทำนองในนางสาวเหมือนลาวตาย
มีแต่ลมหายใจใครจะมักเชิงเยื้องยักอย่าประมาทชาติแม่ม่าย
ยังหนุ่มเหมือนเพื่อนนี้ขี้งมงายถูกแต่ปลายเงื่อนกระทกจะงกไป ฯ
๏ ขุนแผนพลายงามตามกันมาถึงไหนแม่ค้าก็ปราศรัย
สองสูอยู้บ้านถิ่นฐานใดมีธุระสิ่งไรจึงได้มา
ผีที่ไปด้วยช่วยขุนแผนพูดแทนว่าเราเป็นชาวป่า
เขาลือว่าจับไทยไว้ในพาราข้อยบ่เคยเห็นหน้าไอ้บักไทย
อยากจะไปเบิ่งเล่นว่าเป็นหยังเขาจำขังคนโทษไว้ที่ไหน
พวกลาวบอกตามจริงไม่กริ่งใจเขาจำไว้ในตะรางข้างโรงม้า
แต่ตัวนายตรำตรากไม่ลากใช้พวกไพร่นั้นเขาคุมไปเกี่ยวหญ้า
เพื่อนจะเบิ่งบักไทยไปท้องนามันกลับมาสายัณห์ตะวัรอน
ขุนแผนชื่นชมสมปรารถนาว่ากระนั้นฉันจะลาท่านไปก่อน
พ่อลูกสองราพากันจรก็รีบร้อนตรงมุ่งไปทุ่งนา
เห็นพวกไทยไขว่คว้างอยู่กลางบึงก็ย่างเยาะเดาะดึ่งเข้าไปหา
เห็นผู้คุมคลุมหัวมัวหลับตาจึงเลาะลัดตัดมาที่ไทยพลัน ฯ
๏ ตารักกับตาหลอพอแลไปเจ้าสองรามาแต่ไหนดูคมสัน
พ่อลูกเดินเข้าไปพอใกล้กันตาหลอผันหน้าพิศพินิจแล
แต่แรกเห็นเป็นลาวชาวบ้านป่าครั้นดูซ้ำจำหน้าถนัดแน่
เอ๊ะพ่อขุนแผนแล้วแม่นแท้พาตารักรีบแร่ไปทันใด
พอเข้าใกล้ตาหลอว่าพ่อเราโถมเข้ากอดตีนแล้วร้องไห้
ซบหน้ากลิ้งเกลือกเสือกไปเป็นครู่หนึ่งจึงได้สติคืน
ขุนแผนว่าตาหลอกับตารักอย่าอึงนักอ้ายผู้คุมมันจะตื่น
โศกเศร้าแต่เท่านั้นจงกลั้นกลืนฉวยผู้อื่นมันเห็นไม่เป็นการ
ตาหลอกับตารักได้ฟังว่าเช็ดน้ำตาร่อยร่อยค่อยเล่าขาน
พ่อแผนลูกนี้แสนทรมานถูกจองจำทำประจานให้เจ็บช้ำ
มันใช้จับจ่ายหวายล่อหลังเหลือกำลังข้าวเช้าเป็นข้าวค่ำ
หลังลูกกว่าร้อยรอยระยำพระท้ายน้ำจำครบทุกคืนวัน
ทั้งเจ็บใจเจ็บเนื้อเหลือพรรณนาคิดจะฆ่าตัวเสียให้อาสัญ
เดชะบุญเจ้าประคุณขึ้นมาทันพ่อหนุ่มน้อยคนนั้นนั่นลูกใคร ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสงครามก็ชี้แจงแจ้งความหาช้าไม่
คนนี้มิใช่ผู้อื่นไกลลูกคนใหญ่เกิดแต่แม่วันทอง
พระนายถวายเป็นมหาดเล็กถึงตัวเด็กใจใหญ่ไม่มีสอง
เขาองอาจอาสาฝ่าละอองข้าพ้นจากจำจองเพราะเจ้าพลาย
ทูลขอคนดทษก็โปรดปรานสามสิบห้ากล้าหาญสิ้นทั้งหลาย
จะขึ้นมาแก้ไขให้พ้นตายบอกพระนายท้ายน้ำให้รู้ตัว
บอกทั้งพวกลาวชาวเวียงจันทน์กับพวกเราเหล่านั้นเสียให้ทั่ว
คืนนี้จะเข้าไปอย่าได้กลัวคอยช่วยกันหั่นหัวอ้ายผู้คุม
อย่าเห็นแก่หลับใหลให้ชักช้าจะเข้าไปในเวลาสักห้าทุ่ม
มัวพูดกันมันเห็นจะจับกุมแต่กลางวันนั้นจะซุ่มอยู่ไหนดี ฯ
๏ ตาหลอว่าคุณพ่อออย่าเป็นทุกข์วัดหนังหลังคุกเห็นชอบที่
กุฎีร้างริมสระพระไม่มีทั้งตาปีไม่เห็นใครเที่ยวไปมา
ว่าพลางทางชี้ตำแหน่งให้ตรงไปหลังเมืองเยื้องข้างขวา
ก็จะเห็นตะรางข้างโรงม้าวัดหนังหลังศาลาตรงเข้าไป ฯ
๏ ขุนแผนรู้ตำแหน่งแจ้งกิจจาพูดกันนักจักช้าเห็นไม่ได้
พ่อลูกสองราก็คลาไคลตัดทุ่งมุ่งไปที่หมู่ยาง
สังเกตผู้คนตามทางมาแวะข้างขวาข้ามย่านสะพานขวาง
หลีกคนด้นเดินเสียนอกทางผ่านตะรางเห็นถนัดวัดรุงรัง
ร้างรกปกคลุมล้วนพุ่มหนามเอออารามนี้แน่แลวัดหนัง
ตรงเข้ากุฎีคร่ำคร่ามีฝาบังต่างนอนนั่งคอยท่าเวลากาล ฯ
๏ พอสายัณห์ตะวันลงตรงปลายไม้ผู้คนเรียกคนไปเสียงมี่ฉาน
พวกคนโทษวิ่งรี่ตะลีตะลานจับสาแหรกแบกคานเข้าทุกคน
สวบสาบหาบหญ้ามาเป็นกลุ่มอ้ายผู้คุมถือหวายแล้วไล่ก้น
เสียงฉุ่งฉิ่งวิ่งออกอลวนหาบหญ้าผ่าถนนตลาดมา
แม่ค้าเห็นคนพวงล่วงเข้าตลาดบ้างยกกระจาดหับกระชังระวังผ้า
พวกที่นั่งร้านรายขายกุ้งปลาถือกะโล่โงง่าตั้งท่าคอย
ตาหลอหัวพวงล้วงปลาไหลตารักร่าคว้าใส่เอาปลาสร้อย
อ้ายลูกแล่งแย่งคว้าปลาเล็กน้อยเขาโขกคอยหลบหน้าแล้วด่าทอ
ตาหลอหัวร่อร่าออกราแต้วันนี้แลพ่อจะสั่งปีสังก้อ
เขาตีตบหลบขนเอาจนพอทั้งส้มกล้วยมะละกอก็พอการ
เสียงโซ่ตรวนโกร่งกร่างวางกันอึงนางคนหนึ่งรำมาะก้าออกหน้าบ้าน
ฉวยไม้คานตีผลับแกจับคานพลัดตกคานล้มเค้ลงเก้กัง
พวกแม่ค้าด่าเปรี้ยงเสียงเกรี้ยวโกรธอ้ายคนโทษวันนี้เป็นปีสัง
จึงเริงร่ากล้าหาญออกตึงตังจะไปเรียนเฆี่ยนหลังเสียให้เลอะ
ตาหลอว่าพ่อไม่อยากกลัวจะฟ้องใครไสหัวมึงไปเถอะ
ไม่พรั่นพรึงมึงดอกอีหน้าเคอะเชอะเข้ามากูจะใส่ให้นอนคราง
พ้นตลาดพอเวลาสายัณห์ก็ชวนกันวุ่นวิ่งมากริ่งกร่าง
หิ้วปลาหาบหญ้ามาตามทางถึงตะรางวางหญ้าลงหากิน
ชวนกันตั้งหม้อข้าวเผาปลาดุกประเดี๋ยวใจก็สุกอยู่เสร็จสิ้น
คดข้าวใส่กระบายให้นายกินพอตะวันตกดินลงทันใด
นายร้อยคอยนับคนโทษถ้วนตรวจตรวนแล้วก็ร้อยด้วยโซ่ใหญ่
ตะเกียงตามสามแห่งออกแดงไปกุญแจใส่ลั่นกลอนซ้อนสองชั้น ฯ
๏ พอผู้คุมสามคนขึ้นบนร้านตาหลอคลานหานายขมีขมัน
กระซิบบอกพระท้ายน้ำพลันคุณพ่อฝันแน่นักประจักษ์ตา
ที่พูดกับกระผมสมทุกสิ่งขุนแผนมาจริงเจียวพ่อขา
กับลูกชายแปลงกายเป็นลาวมากระผมยืนเกี่ยวหญ้าผ่าเข้าไป
ใส่ผมยาวเหมือนลาวสนิทนักแต่กระผมกับอ้ายรักยังจำได้
ถ่มถึงคุณเจียวขอรับกับพวกไทยข้าพเจ้าเล่าไปทุกสิ่งอัน
เธอให้บอกให้ทั่วเตรียมตัวท่าคืนวันนี้จะเข้ามาเป็นแม่นมั่น
จะสะกดให้หมดทั้งคุกนั้นสะเดาะกุญแจแก้กันให้พ้นไปฯ
๏ พระท้ายน้ำฟังคำตาหลอเล่าดังได้น้ำทิพย์มารดให้
สว่างอกอิ่มเอิบกำเริบใจดุจได้ไปผ่านพิมานอินทร์
เฮ้ยอ้ายหลอโม้โซ่มันยาวค่อยค่อยสาวกระซิบบอกกันให้สิ้น
พวกเชียงใหม่อย่าให้มันได้ยินพ่อจะพามาบินไปคืนนี้
ค่อยงุบงิบกระซิบกันต่อไปลาวไทยที่ติดตรวนรู้ถ้วนถี่
พวกคนโทษทั้งสิ้นก็ยินดีเตรียมตัวไว้ไม่มีใครนิทราฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสนิทเรืองฤทธิ์เชี่ยวชาญหาญกล้า
กับพลายงามลูกกรักอันศักดาดูเวลาปลอดห่วงการทัณฑ์
เห็นดวงดาวสะกดหมดจดแจ่มพระจันทร์แรมลบสิ้นดินสวรรค์
ดึกได้ฤกษ์งามยามสำคัญก็แต่งตัวจัดสรรให้มั่นคง
ปลดเปลื้องเครื่องลาวลงใส่ย่ามนุ่งม่วงสีครามงามระหง
เข็มขัดขมองโขมดคาดดูอาจองแล้วประจงโพกประเจียดประจุฤทธิ์
ใส่เสื้อลงเลขยันตร์ย้อมว่านยาเสกจันทน์เจิมหน้าประกาศิต
จับดาบย่างกรายบ่ายตามทิศแล้วยกเมฆได้นิมิตเหมือนรูปคน
ลมจันกลาล่องคล่องทางซ้ายก็ก้าวกรายซ้ายก่อนออกจรถนน
แล้วร่ายเวทจังงังกำบังตนเดินรีบร้นถึงตะรางสว่างไฟ
ขุนแผนอ่านอาคมสะดมคนทั้งตารางครางกรนไม่ทนได้
กระซิบสั่งโหงพรายทั้งหลายไปสะกดอ้ายนายคุกเสียทุกคน
แล้วแก้มนตร์พวกไทยที่ในคุกราวกลับปลุกตื่นเตือนกันเกลื่อนกล่น
สะเดาะประตูเปิดกว้างทั้งล่างบนทั้งสองคนเข้าไปมิได้ช้า ฯ
๏ ขุนแผนเสกข้าวสารหว่านซัดซ้ำเครื่องจำหลุดกายทั้งซ้ายขวา
ร่วงกราวเท้ามือทั้งขื่อคาต่างทะลึ่งลุกถลาทั้งลาวไทย
พระท้ายน้ำกำกงตรงออกมาวันทาขุนแผนทั้งนายไพร่
อ้ายลางคนขุ่นแค้นแสนเจ็บใจใครข่มเหงนึกได้ไล่ฟาดฟัน
อ้ายผู้คุมสามนายที่ร้ายกาจฟันผลัวะฉัวะฉาดขาดสะบั้น
เลือดอาบดาบมันแลฟันมันมันดุดันด่าเฆี่ยนพ่อเจียนตาย
ยังอ้ายผู้กำกับอยู่ทับนอกอ้ายขี้ครอกเฆี่ยนพ่อถึงสองหวาย
ตาหลอขึ้นทับคร่าฝาทลายเอาดาบป่ายปุบดิ้นสิ้นชีวี
ตารักแค้นใจอ้ายตรวจเพลิงมันตรวจหวดหลังเปิงอยู่ป่นปี้
จะเอามันไว้ไยไอ้อัปรีย์แกฟันทิ้งกลิ้งคี่อยู่คาเรือน
อ้ายคนโทษโกรธใครไล่พิฆาตฟันเสียหัวขาดออกกลาดเกลื่อน
ที่ไม่ถูกฆ่าฟันก็ฟั่นเฟือนละเมอกรนป่นเปื้อนเหมือนป่าช้า ฯ
ครั้นออกจากตะรางมาข้างนอกตาหลอจึงบอกขุนแผนว่า
พวกเราถูกรัดรึงไว้ตรึงตราจนง่อยเปลี้ยเสียขาไปหลายคน
จะคลุกคลีหนีไล่ไม่ถนัดฉวยมันตัดทางตีสิปี้ป่น
ต้องลักม้าไปบ้างต่างตีนตนได้ถ้วนคนตามพ่อพอจะทัน
พวกฉันจะไปดูด้วยรู้แห่งโรงข้างขวาม้าแซงนั้นแข็งขัน
โรงซ้ายม้าทาวนล้วนสำคัญเอาให้ครบขากันทุกคนไป ฯ
             

๏ ขุนแผนร้องว่าช้าตาเฒ่าแต่ลำพังพวกเจ้าเห็นไม่ได้
ไปเจอลาวก็จะฉาวทั้งเวียงชัยมันจะไล่เอาแหลกขี้แตกตาย
จึงสั่งตาหลอให้นำหน้าแล้วต่างคนตามมาสิ้นทั้งหลาย
ถึงโรงม้าซัดปาข้าสารปรายแล้วสั่งพรายให้กำบังระวังตัว
อ้ายพวกลาวเฝ้าม้าพากันหลับกอดประกับกรนดังทั้งเมียผัว
เปิดประตูกรูเข้าไปไม่คิดกลัวเที่ยวค้นของมองทั่วทุกสิ่งไป
บ้างฉวยคว้าผ้าแพรแก้ผ้านุ่งรูดเอาถุงเมียหมดปลดเอาไถ้
ทั้งเงินทองของดีที่พอใจพบที่ไหนฉวยคว้าไม่ปรานี
ขุนแผนร้องเหวยเฮ้ยอย่าช้าต่างก็มาแก้ม้าขมันขมี
เครื่องใครใส่มันเข้าทันทีแล้วขึ้นขี่พร้อมหน้าถ้วนขากัน
ตาหมอเลือกม้าดีให้สี่นายล้วนแยบคายขี่ถูกผูกเครื่องมั่น
พระท้ายน้ำขับม้านำหน้าพลันถัดนั้นกำกงมาตรงกลาง
ม้าขุนแผนพลายงามตามต้อนหลังกระทืบโกกลนกังกังสะบัดย่าง
ครั้นถึงสี่แพรกจะแยกทางขุนแผนถากไม้ทองหลางคาบหลักไว้
เอาถ่านมาจารึกอักษรศรีให้ชาวบุรีรู้ระบิลสิ้นสงสัย
ใครมาพบอักษรอย่านอนใจจงรีบเอาเข้าไปให้นายมึง
ครั้นสำเร็จเสร็จปักหลักสาราเผ่นขึ้นหลังม้ากระทืบผึง
ตามกันสะบัดย่างวางปรึงปรึงมาถึงทางจะออกนอกนคร ฯ
๏ ตาโม้กับตามาทั้งตาหลอว่าคุณพ่ออย่าเพ่อรีบไปก่อน
อ้ายพวกลาวเลี้ยงช้างอยู่กลางดอนล้วนงางอนงามงามสามสิบตัว
เราจะต้องรบรับยับยั้งถ้าช้างมีขี่มั่งจะยังชั่ว
ล้วนแต่ดีฝีงาน่ากลัวฉันรู้ที่ทอดทั่งทุกตำบล ฯ
ขุนแผนร้องว่าเออตาเฒ่าถ้าพวกเรารู้ตำแหน่งแห่งหน
คิดจะเข้าเอาช้างก็ชอบกลด้วยผู้คนของเราไม่มากมาย
ถึงแม้นได้ช้างงามมาหลายหลังพอจะได้เป็นกำลังเราทั้งหลาย
ควาญหมอเราก็มีดีมากนายไว้ดันแดกแหกค่ายทลายทัพ
แน่ตาหลอคุมไพร่ไปสักร้อยอ้ายลาวน้อยจงกลุ้มเข้ารุมจับ
ชิงช้างทั้งจำลองสัปคับเอาให้ได้พร้อมสรรพแล้วขับมา ฯ
๏ ตาหลอรับนับคนได้ร้อยเศษสังเกตที่ได้ชัดเดินลัดป่า
ถึงก็ยั้งตั้งโห่ขึ้นสามลาตรงเข้าคว้าจับเอาอ้ายชาวช้าง
ทำแต่ให้ตกใจไม่ฆ่าฟันมัดศอกติดกันทั้งสองข้าง
เข้าควักล้วงช่วงชิงวิ่งโกรงกรางเครื่องเคราขนพลางไม่รั้งรอ
ประโคนพานหน้าหลังหนังชนักอานจำหลักทั้งแหย่งกระแชงขอ
บรรดาของต้องการกว้านจนพอแล้วขึ้นคอไล่วิ่งลูกดิ่งตี
ช้างถูกลูกดิ่งวิ่งชิงคลองบ้างก็ร้องแหกป่ามาอึงมี่
พวกไทยลาวตัวลือฝีมือดีทั้งหมอควาญขับขี่ไม่มีช้า
ครู่หนึ่งถึงที่ขุนแผนคอยตาหลอตามรอยเข้าไปหา
บอกว่าลูกไปได้ช้างมาล้วนว่องไวใหญ่กล้างาลากดิน
ขุนแผนฟังตาหลอัวร่อร่าสั่งให้เดินช้างม้ามาทั้งสิ้น
กำลังดึกดาวกระจ่างน้ำค้างรินก็เข้าถิ่นจะถึงที่บึงบอน ฯ
๏ ฝ่ายข้างทหารสามสิบห้าได้ยินอื้ออึงมาป่ากระฉ่อน
สำคัญคิดว่าลาวชาวนครก็รีบร้อนแต่งตัวทั่วทุกคน
พรหมศรสำมะยังสั่งอาสาเราคอยท่าตัดทัพให้ยับย่น
ถ้าได้ยินกลองน้อยแล้วถอยตนฆ้องกระแตรีบร้นเร่งเข้ามา
สั่งกันเสร็จสรรพจับอาวุธคาดตะกรุดโพกประเจียดมงคลใส่
พรหมศรคุมอาสาแยกขวาไปสำมะยังคุมไพร่แยกซ้ายจร
ครั้นถึงที่แถบทางหว่างช่องแคบต่างเข้าไปแอบในพุ่มแล้วซุ่มซ่อน
แต่ล้วนคนหัวไม้ใจแน่นอนมิได้หย่อนย่อท้อต่อไพรี
พอพระท้ายน้ำที่นำหน้าขับม้าเดินเฉยเลยพ้นที่
สำมะยังสั่งให้โห่ขึ้นสามทีออกจากพงตรงรี่เข้าตัดทัพ
เผ่นขึ้นงาช้างง้างฟันคอถูกตาหลอพอเลือดเป็นยางหนับ
ตาหลอยกขอขึ้นรำรับฟาดขวับถูกถนัดพลัดตกตึง
หล่นปุกลุกขึ้นได้ใส่พวกม้าเอาดาบปาพระท้ายน้ำเข้าต้ำผึง
เสื้อขาดพลาดท่าควบม้าปรึงกระทืบโกลนโผ่นทะลึ่งไปตามช้าง
ทั้งพวกลาวไทยไม่รู้ตัวพากันกลัวโดดวิ่งทิ้งดาบผาง
ขุนแผนคิดว่าลาวมาดักทางกระทืบม้าผ่ากลางวางเข้าไป
เจ้าพลายกระทืบแผงแข่งบิดาฟันฟาดสาตราเข้าลุยใส่
ธรรมเถียรวิ่งถลันมาทันใดกับพวกไพร่กรูพร้อมล้อมเข้ามา
ขุนแผนตวาดอำนาจครุฑดาบหลุดหกล้มลงจมหญ้า
พรหมศรสำมะยังยืนจังก้าหยักรั้งตั้งท่าแล้วแทงเอา
ถูกอกขุนแผนเข้าต้ำอักหอกหักยู่ไปไม่ยักเข้า
ขุนแผนเห็นหอกหักชักนางกระเบาแทงอ่ายเฒ่าพรหมศรลงนอนดิ้น
ไม่เข้าหนังสำมะยังวิ่งเข้าแก้แร่เข้าฟันเจ้าพลายคล้ายฟันหิน
ชั้นเสื้อนอกหอกดาบก็ไม่กินหักบิ่นยู่พับยับย่อยไป
นายโดดกับนายเสือเงื้อหอกง่าขุนแผนปาลงต้ำฉาดพลาดไถล
สำมะยังธรรมเถียรเปลี่ยนแปลกใจนี่อย่างไรคงทนพ้นกำลัง
พิโรธแรงแกว่งดาบทะลวงไล่เหลือบไปเห็นขุนแผนก็ถอยหลัง
ใครนั่นหนอคุณพ่อดอกกระมังเออ้ายสำมะยังดอหรือไร
พวกทหารเห็นแม่นขุนแผนนายใจหายทิ้งดาบลงกราบไหว้
ไม่รู้ว่าคุณพ่อขออภัยคิดว่าลาวเชียงใหม่มันยกมา
แทงคุณพ่อกับพ่อพลายเป็นหลายทีโทษลูกถึงที่จะสังขาร์
ขุนแผนชอบใจไม่โกรธาว่าแกล้วกล้าเช่นนี้แลดีครัน
ครั้นรู้จักตัวกันทั่วหน้าให้ลดเลี้ยวเที่ยวหากันจ้าละหวั่น
ทั้งพวกช้างพวกม้าตามมาพลันเสียงเพรียกเรียกกันอึงคะนึง
กำกงกับพระท้ายน้ำนั้นด้วยความกลัวตัวสั่นจนมาถึง
ประทับทอดม้าช้างวางกันอึงพร้อมกันอยู่ที่บึงสบายใจ ฯ
๏ ครั้นรุ่งรางสางแสงสุริเยนทร์เยื้องพระเมรุเลื่อนล่องส่องแสงใส
พวกพนักงานลาวชาวเวียงชัยจะเบิกไขคนโทษไปทำงาน
ถึงประตูจู่เดินมาดุ่มดุ่มเห็นผู้คุมหัวขาดอยู่กลาดย่าน
ต่างตกใจไปค้านวิ่งลนลานพบซมซานยังไม่ตายก็หลายคน
เรือนนายตรวจหักแหกของแตกหายกระจัดกระจายไปทุกเรือนออกเกลื่อนกล่น
เข้าไปในตะรางที่ข้างบนเห็นผู้คนหายไปทั้งไทยลาว
นายร้อยพะทำมะรงลงกลิ้งกลาดบ้างหัวขาดเหลือกตาดูหน้าขาว
โซ่ตรวนหลุดกองทั้งสองราวคาขื่อมือเท้าเกะกะไป
โซ่พันยังลั่นกุญแจติดตรวนก็ชิดหาเห็นรอยตัดไม่
ขื่อลิ่มก็ยังดีนี่อย่างไรประหลาดใจโดดตะรางวางวิ่งมา
ฝ่ายอ้ายลาวเฝ้าม้าทั้งผัวเมียลุกขึ้นนั่งงัวเงียยังแก้ผ้า
ครั้นสร่างมนตร์เหลี้ยวคว้างเห็นว่างตาหมอนมุ้งกระบุงตะกร้าก็หายไป
เมียแลดูผัวเห็นตัวเปล่าเอ๊ะใครเอาผ้านุ่งไปเสียไหน
ผัวแลดูเมียเสียน้ำใจผ้าผ่อนล่อนกระไรไม่ติดกาย
ผัวเมียตีอกตกประหม่านางเมียไม่มีผ้าคว้าเสื่อหวาย
ผัวขยุ้มกุมจุ่นอยู่วุ่นวายฉวยกระสอบสวมกายคล้ายกางเกง
ทั้งโรงเหนือโรงใต้ไม่มีม้าพวกคนเลี้ยงวิ่งร่ามาเหยงเหยง
อ้ายบางคนแก้ผ้ามาดโทงเทงโรงกูเองก็หายตายแล้วเรา
กำลังพวกเลี้ยงม้าจ้าละหวั่นก็พบกันกับอ้ายพวกนายคุกเข้า
พูดกันฟั่นเฟือนเหมือนกับเมาพออ้ายเฒ่าเลี้ยงช้างวางวิ่งมา
พบกันเข้าทุกคนที่ต้นทางเล่าคดีถี่ห่างกันพร้อมหน้า
จะพากันเข้าไปในศาลามาพบหลักอักขราเข้ากลางทาง
ก็รู้ว่าหนังสือฝีมือไทยตรงเข้าไปถอนชักหลักทองหลาง
อ่านดูรู้แจ้งไม่แคลงคลางก็แบกวางเข้ามาศาลาใน ฯ
๏ ครานั้นแสนท้าวเหล่าพระยานั่งอยู่บนศาลาลูกขุนใหญ่
กำลังว่าราชการงานเวียงชัยแลไปเห็นคนวิ่งลนลาน
บ้างนุ่งเสื่อใส่กระสอบวิ่งหอบโครงบ้างโล่งโต้งแก้ผ้ามางุ่นง่าน
ก็ร้องทักถามไปไม่ได้การอ้ายพวกนั้นจัณฑาลเป็นสิใด
ผ้าผ่อนล่อนแก่นแล่นออกฉาวใครฉกชิงวิ่งราวหรือไฉน
คนดีหรือคนบ้ามาทำไมนายเวรไปถามดูให้รู้ความ
พอพวกนั้นเข้าไปในศาลาหมอบกราบคลานเข้ามาออกงุ่นง่าน
ปากคอสั่นให้ครั่นคร้ามฟังถามต่างก็แจ้งแห่งกิจจา
ว่าสาธุเจ้าประคุณบุญปกหัวโทษตัวข้อยนี้เป็นหนักหนา
เมื่อยามดึกคนดีมีเข้ามาสะกดฆ่าผู้คุมเสียมากมาย
สะเดาะโซ่กุญแจเข้าแก้ไทยทั้งพวกล้านช้างไปเสียศูนย์หาย
นายตรวนนายตรามันฆ่าตายเจ้าประคุณทั้งหลายได้โปรดปราน
ฝ่ายพวกกองช้างก็กราบเรียนมันผูกมัดรัดเฆี่ยนกระหม่อมฉาน
เข้าแก้แหล่งลักช้างทั้งเครื่องอานเอาช้างไปประมาณสามสิบตัว
อ้ายพวกม้าปากสั่นรันเรียนไปว่าสาธุคุณผู้ใหญ่ได้ปกหัว
มันสะกดข้าพเจ้าหลับเมามัวแก้ผ้าผ่อนล่อนตัวไม่ว่าใคร
แล้วเลือกม้าดีดีมีกำลังทั้งเครื่องอานเบาะหนังหาเหลือไม่
ประมาณม้าทั้งหลายที่หายไปนับได้เป็นม้าห้าร้อยปลาย
แล้วมาพบไม้หลักปักกลางทางปิดหนังสืออวดอ้างไว้มากหลาย
ว่ากล่าวหยาบช้าถึงท้าทายจะทำลายเชียงอินทร์ให้สิ้นกรุง ฯ
๏ พระยาลาวฟังแถลงแจ้งคดีอ้ายพวกไทยแล้วนี่ที่ทำยุ่ง
ต่างพิโรธโกรธใจดังไฟฟุ้งจับหนังสือถือมุ่งเขม้นดู
ครั้นรู้แจ้งประจักษ์ในอักษราต่างคนต่างผลัดผ้าไม่ช้าอยู่
เพี้ยกวานตามหลังมาพรั่งพรูกรูเข้าท้องพระโรงด้วยทันใด ฯ
ครานั้นเจ้าเชียงอินทร์ปิ่นพุงดำฤทธิ์ล้ำลึกจบพิภพไหว
สถิตแท่นสุวรรณอันอำไพอยู่ที่ในพระโรงรัตน์ชัชวาล
หร้อมหมู่แสนท้าวเหล่าพระยาบัญชาตรัสประภาษอยู่ฉาดฉาน
เห็นข้าเฝ้าเข้ามาดูลนลานเฮ้ยเพี้กวานเอาไม้อะไรมา ฯ
๏ เพี้ยกวานกราบทูลมูลเหตุว่าสาธุทรงเดชโปรดเกศา
เมื่อคืนมีโจรอหังการ์มาแก้ชาวอยุธยาพาหนีไป
ซ้ำลักเอาม้าห้าร้อยถ้วนเลือกแต่ล้วนตัวดีที่สูงใหญ
แล้วออกไปชิงช้างที่กลางไพรเอาไปได้งามงามสามสิบตัว
อ้ายคนโทษพวกลาวชาวล้านช้างก็พลอยหนีหมดตะรางพระทูนหัว
มันปักหนังสือท้าว่าไม่กลัวได้ค้นคว้าหาทั่วก็ไม่ทัน ฯ
๏ เจ้าเชียงใหม่ได้ฟังดังไฟผลาญร้องเรียกล่ามพนักงานขมีขมัน
เฮ้ยอ่านไปให้แจ้งแห่งสำคัญหนังสือนั้นมันว่าท่ากระไร ฯ
๏ ฝ่ายว่าพันจามล่ามพนักงานคลานมารับจับอ่านหาช้าไม่
ว่าพระจอมนครินทร์ปิ่นกรุงไทยบัญชาใช้ให้ทหารพระกาลมา
เราหรือชื่อพระยาแผนพิฆาฏคุมพวกไพร่อาทมาตสามสิบห้า
กับพลายงามลูกรักอันศักดายกมาจะประหารผลาญบุรี
ด้วยลาวชิงสร้อยทองของท่านไว้แล้วจับไทยจองจำทำป่นปี้
เราเข้ามาแก้ไขไทยเหล่านี้กับพวกที่ล้านช้างส่งนางไป
ให้พวกเรารอดพ้นทนทุกข์ก่อนจะหลบลี้หนีซ่อนนั้นหาไม่
จะรอเราให้เข้ามาชิงชัยหรือจะตามก็ไปที่บึงบัว
ถ้ารักชีวิตคิดถึงซึ่งพวกพ้องจงทูนนางสร้อยทองไว้บนหัว
ส่งให้แล้วคำนับรับว่ากลัวจึงจะปลอดรอดตัวไม่มรณา ฯ
๏ ครานั้นเจ้าเชียงใหม่ครั้นได้ฟังแค้นคั่งราวกับไฟไหม้เวหา
เหม่อ้ายไทยขี้ถังอหังการ์มาอวดกล้าท้าทายหยาบคายแท้
เฮ้ยบรรดาแสนท้าวเหล่าพระยาซึ่งมันว่ายังจะจริงฉะนั้นแน่
หรือพรั่นตัวกลัวเราจะตามแจจึงพูดแก้ขู่ไว้ให้รอช้า
กับพวกมันสามสิบสักหยิบมืออ้ายที่หนีคุกหรือจะสู้หน้า
ล้อมฟันเสยไม่ทันจะพริบตาซึ่งเราว่าใครจะเห็นเป็นอย่างไร ฯ
๏ ครานั้นพระยาจันทรังสีผู้ว่าที่สมุหทหารใหญ่
คิดพลางทางทูลไปทันใดมันท้าไว้ถ้อยคำก็สำคัญ
ถ้าไม่ดีไหนจะมีหนังสือท้าอ้ายคนที่ยกมาจะแข็งขัน
เรายกไปคงได้ถึงรบกันด้วยว่ามันอิ่มเอิบกำเริบใจ
แต่อ้ายพวกมาตามสามสิบห้าถึงดีแท้ก็จะมาทำไมได้
อ้ายห้าร้อยที่มันลักพาไปทั้งลาวไทยไม่มีอ้วนล้วนพุงโร
มันเสมือนหมู่เนื้อเสือเคยทับไหนจะกลับหันหน้าเข้ามาโต้
สามสิบห้าถึงจะกล้าเป็นเอกโทอ้ายคนโซก็จะพาอ้ายกล้าไป
ขอให้แต่งม้าใช้ออกไปดูถ้ามันยังตั้งอยู่ที่บึงใหญ่
จึงค่อยยกกองทัพขับพลไกรเข้าลุยไล่เสียให้แหลกเป็นผงคลี ฯ
๏ ครานั้นเจ้าเชียงอินทร์ปิ่นพิภพฟังจบตรึกตรองเห็นต้องที่
จึงสั่งตรัสมุงกะยองกองพาชีจงเลือกหาม้าดีขี่ออกไป
รีบไปสืบดูให้รู้แท้มันหนีแน่หรือยังอยู่ที่บึงใหญ่
ถ้ามันอยู่สูมาอย่านอนใจเราจะได้เกณฑ์ทัพไปจับมัน ฯ
๏ ครานั้นมุงกะยองมองไล่รับสั่งแล้วรีบไปขมีขมัน
ผูกม้าโผนธรณีสีจันทน์ขึ้นกระทบแผงผันผยองไป
ปล่อยใหญ่ใส่ห้อไม่ย่อหย่อนพอแดดอ่อนก็ถึงที่บึงใหญ่
ลงจากม้าดอดดุ่มเข้าพุ่มไพรขึ้นบนต้นไม้ลอบแลดู
ประมาณคนเบ็ดเสร็จเจ็ดร้อยกว่าเห็นทางท่าไม่หนีทีจะสู้
แต่แลไปไม่เห็นตั้งค่ายคูสังเกตรู้แน่ชัดถนัดตา
ลงจากต้นไม้มารี่หรับขึ้นพาชีขี่ขับไปกลางป่า
พอตะวันอัสดงก็ปลงม้าตรงเข้ามายังท้องพระโรงชัย
ครั้นถึงหน้าที่นั่งบังคมทูลตามมูลเหตุแจ้งแถลงไข
ข้าพเจ้าเล็ดลอดดอดเข้าไปเห็นลาวไทยลุกนั่งอยู่พรั่งพรู
ทั้งนายไพร่ใหญ่น้อยเจ็ดร้อยกว่าเห็นทางท่ารั้งรอจะต่อสู้
แต่อย่างไรไม่เห็นตั้งค่ายคูมันตั้งอยู่ที่บึงทางครึ่งวัน ฯ
๏ ครานั้นพระองค์ได้ทรงฟังแผดเสียงเปรี้ยงดังสนั่นลั่น
เหม่เหม่อ้ายไทยใจฉกรรจ์เจ็ดร้อยน้อยหรือนั่นมาขันรบ
ไม่พอครือมือลาวชาวเชียงใหม่สักอึดใจก็จะมัดดังรัดกบ
เพียงหักไม้คนละกิ่งทิ้งสมทบก็จะกลบเสียได้ไม่คณนา
ดำรัสตรัสประภาษอยู่ฉาดฉานสั่งท้าวกรุงกาฬตรีเพชรกล้า
จงเร่งพหลพลโยธาไปจับจิกหัวมาให้หนำใจ
อันเพี้ยปราบเมืองแมนแสนกำกองทั้งสองเคยเคี่ยวเข็ญเป็นผู้ใหญ่
ยกเป็นปีกซ้ายขวาคลาไคลให้กรุงกาฬนั้นไซร้เป็นแม่ทัพ
แสนตรีเพชรกล้าขี่ม้าคล่องเคยทำนองหักโหมเข้าโจมจับ
เป็นแม่ทัพสินธพไปรบรับให้พร้อมสรรพพรุ่งนี้สี่โมงปลาย ฯ
๏ พระยาจันทรังสีได้รับสั่งออกมานั่งศาลาให้บัตรหมาย
เร่งเรียกพลไกรทั้งไพร่นายจัดจ่ายช้างม้าเครื่องอาวุธ
ทัพม้าห้าพันสกรรจ์หมดใจคอทรหดเป็นที่สุด
เคยฝึกฝนทนทานชำนาญยุทธ์ทั้งซ้ายขวาอุตลุดล้วนขี่ม้า
บ้างถือทวนถือเสน่าเกาทัณฑ์เรี่ยวแรงแข็งขันเคยอาสา
มีนายกองนายหมวดคอยตรวจตราพร้อมสรรพทัพหน้าได้ห้าพัน
เพชรกล้าประทานม้าพระที่นั่งมีกำลังไวว่องคล่องขยัน
ชื่อว่าเหมรัศมีสีจันทน์ผูกเครื่องกุดั่นประดับพลอย
แผงข้างเขียงนางกินนรรำโกลนคร่ำโพธิ์ทองทั้งพู่ย้อย
อานปรุลายฉลุจำหลักลอยควาญประจำจูงคอยจะยาตรา ฯ
             

๏ กรุงกาฬทัพใหญ่ยกไว้ก่อนกล่าวถึงทัพอัสดรตรีเพชรกล้า
อันแม่ทัพคนนี้มีศักดาอยู่คงสาตราวิชาดี
แขนขวาสักรงเป็นองค์นารายณ์แขนซ้ายสักชาดเป็นราชสีห์
ขาขวาหมึกสักพยัคฆีขาซ้ายสักหมีมีกำลัง
สักอุระรูปพระโมคคัลลาน์ภควัมปิดตานั้นสักหลัง
สีข้างสักอักขระนะจังงังศีรษะฝังพลอยนิลเม็ดจินดา
ฝังเข็มแล่มทองไว้สองไหล่ฝังเพชรเม็ดใหญ่ไว้แสกหน้า
ฝังก้อนเหล็กไหลไว้อุราข้างหลังฝังเทียนคล้าแก้วตาแมว
เป็นโปเปาปุบปิบยิบทั้งกายดูเรี่ยรายรอยร่องเป็นถ่องแถว
แต่เกิดมาอาวุธไม่พ่องแพวไม่มีแนวหนามขีดสักนิดเดียว
สูงใหญ่รูปร่างเหมือนอย่างเสือกำลังเหลือเนื้อหนังก็แน่นเหนียว
หนวดโง้งโก่งฟั่นพันเป็นเกลียวฟันขาวปากเขียวดังปลิงควาย
นัยน์ตาดำคล้ำคล้ายกับตาเสือขอบตาแดงเรื่องดังชาดป้าย
คิ้วกระหมวดหนวดแดงดูแรงร้ายผมมุ่นมวยคล้ายกับโยคี
แต่รุ่นหนุ่มคุ้มใหญ่ไม่อาบน้ำเพื่อนตำแต่ว่านยาทาขัดสี
ไม่นอนด้วยภรรยาทั้งตาปีต่อศึกมีเมื่อไรได้อาบน้ำ
จะไปทัพจึงหาบรรดาว่านมาเสกอ่านอาคมถมถนำ
เครื่องรางตะกรุดลงองค์ภควัมบริกรรมเสกเป่าเข้าทันใด
แล้วตักน้ำตีนท่ามาใส่ขันหยิบเครื่องอานว่านนั่นเอาลงใส่
เสกเดือดพล่านพลั่งดังตั้งไฟเห็นประจักษ์วักได้ใส่หัวพลัน
หยิบเครื่องอานว่านยาขึ้นมาไว้เพชรกล้าลงไปในแม่ขัน
ประจงจบเคารพแล้วอาบพลันดูสำคัญในนทีจะมีลาง
ถ้าจะเกิดอันตรายวายชีวิตในนิมิตน้ำแดงเป็นแสงฝาง
ถ้าไม่ชนะไม่แพ้แต่ปานกลางน้ำเป็นอย่าสีรงลงละลาย
ถ้าจะไปมีชัยแก่ข้าศึกน้ำเลื่อมดังผลึกวิเชียรฉาย
ครั้งนั้นขาดชันษาชะตาตายนิมิตสายชลธีเป็นสีแดง
เพชรกล้ามุ่งเขม้นเห็นนิมิตรู้แท้แน่จิตประจักษ์แจ้ง
น้ำอย่างสีฝางลางร้ายแรงนึกแสยงสยดสยอนถอนฤทัย
เป็นสุดทุกข์ลุกออกมาผลัดผ้าประหนึ่งว่าไม่ดำรงทรงกายได้
แล้วนึกว่าชาติทหารอันชาญชัยถึงบรรลัยก็ให้ลือฝีมือลาว
ฮึดฮัดจัดแจงแต่งกายาวันจันทร์นุ่งผ้ายกพื้นขาว
คาดตะกรุดเครื่องรางปรอทวาวใส่แหวนเพชรเม็ดวาวเหมือนดาวราย
ประเจียดประจงจับตะเบงมานสอดสังวาลสะอิ้งรัดจำรัสฉาย
โพกผ้าขลิบพื้นขาวดาวกระจายเข็มขัดสายทองถักล้วนอักขรา
จบจับประคำทองเข้าคล้องคอผงดินสอเสกเสริมแล้วเจิมหน้า
ถือง้าวก้าวย่างสามขุมมาเผ่นขึ้นหลังม้าสง่างาม
ท่วงทีองอาจดังราชสีห์สมกับที่ชาญชัยในสนาม
ขยับยกเมฆในได้ฤกษ์ยามให้โห่สามลาเลิกโยธาไป
แม่ทัพสัปทนคนกางกั้นเสียงฝีเท้าม้าลั่นแผ่นดินไหว
พวกพลโห่ร้องคะนองใจเป็นโกลามาในอรัญวา ฯ
๏ จะกล่าวถึงกองทัพท้าวกรุงกาฬทหารแม่ทัพใหญ่ใจกล้า
ต่างเร่งรัดจัดแจงแต่โยะาสั่งให้ผูกช้างงาเข้าฉับพลัน
กรมช้างเร่งรัดจัดช้างตั้งล้วนพ่วงพีมีกำลังผูกเครื่องมั่น
ควาญหมอท้ายคอคนสำคัญทหารนั้นนั่งกลางข้างละคน
มีอาวุธพร้อมสรรพสำหรับช้างมายืนข้างสองแถวแนวถนน
สวมสอดเสื้อลงใส่มงคลล้วนอยู่ยงคงทนซึ่งสาตรา
บ้างอยู่ด้วยรากไม้ไพรว่านบ้างอยู่ด้วยโอมอ่านพระคาถา
บ้างอยู่ด้วยเลขยันตร์น้ำมันทาบ้างอยู่ด้วยสุราอาพัดกิน
บ้างอยู่ด้วยเขี้ยวงาแก้วตาสัตว์บ้างอยู่ด้วยกำจัดทองแดงหิน
บ้างอยู่ด้วยเนื้อหนังฝังเพชรนิลล้วนอยู่สิ้นทุกคนทนสาตรา
เพี้ยปราบเมืองแมนแสนเสนีคุมกองโยธีข้างปีกขวา
ขึ้นขี่คชสารตระหง่านงาโพกผ้าสีทับทิมริมขลิบทอง
ใส่เสื่อสีชมพูดูแดงฉาดขลิบตาดต้นแขนไว้ทั้งสอง
ฝ่ายข้างปีกซ้ายนายกำกองโพกทับทิมขลิบททองอยู่เหมือนกัน
ใส่เสื้อกำมะหยี่สีตองประคำทองคล้องคอดูแข็งขัน
ทั้งสองล้วนอยู่คงลงเลขยันตร์คุมพลข้างละพันทั้งขวาซ้าย
แต่ล้วนเหล่าทหารชำนาญยุทธ์ถือสาตราอาวุธเป็นเหล่าหลาย
นายสอยดาวคุมสกรรจ์ก็พันปลายเป็นทัพหลังรั้งท้ายสำราจพล
ขี่พลายแก้วมิ่งเมืองผูกเครื่องมั่นใส่เสื้อจีบสีจันทน์หนังไก่ย่น
หมวดโหมดลงยันตร์กั้นสัปทนพร้อมพรั่งทั้งพหลพลโยธี
ที่นั่งรองขององค์เจ้าเชียงใหม่ประทานให้แม่ทัพนั้นขับขี่
สำหรับทรงชิงชัยกับไพรีชื่อพลายพลิกธรณีมีน้ำมัน
สูงหกศอกกำมางารัดทองตะพองผายท้ายด้อยดังช้างปั้น
หางยาวหูใหญ่ใจฉกรรจ์โขมดหัวสองชั้นคั่นมงคล
จะย่างย่องว่องไวใช้กิริยาหนังหนาหน้ายักษ์ชักเนื้อย่น
อยู่ปืนฟืนไฟไม่ดิ้นรนหางสะพัดปัดส้นเส้นขนกลม
ผูกสะพักปักตระพองด้วยทองแล่งพู่แดงห้อยหูดูงามสม
พานหน้าท้านลายดาวเป็นดอกกลมสองช้างแนบแถบถมด้วยเงินยวง
สายชนักถักไหมกลางใส่เบาะขอเกาะปลายง้าวคมขาวช่วง
ควาญใส่เสื้อแดงแย่งชิงดวงใส่หมวกโหมดม่วงทะมัดทะแมง ฯ
๏ ครานั้นกรุงกาฬชำนาญทัพจบจับเครื่องอานเข้าตกแต่ง
นุ่งยกอย่างลาวขาวดอกแดงใส่เสื้อกรองทองแล่งเป็นแย่งครุฑ
สายสังวาลภควัมประจำคล้องแหวนทองปัทมราชคาดตะกรุด
เสื้อในลงยันต์กันอาวุธเข็มขัดขุดขมองพรายเป็นลายดุน
เหน็บกริชตรงลงคมประจุขาดแล้วซ้ำคาดราตคดหนามขุน
ใส่หมวกถักไหมทองกรองตาชุนสะพายดาบญี่ปุ่นฝักหุ้มทอง
เอาน้ำสระสรงองค์นารายณ์มาพรมกายกรายกรากออกจากห้อง
ควาญเทียบช้างประทับเข้ารับรองก็ย่างย่องขึ้นคอจับขอกราย
ภาวนาเขม้นเห็นนิมิตวิปริตเป็นรูปคนหัวหาย
จะยกต่อคอแขนไม่ติดกายเป็นลางร้ายวิปริตก็ผิดใจ
ครั้นจะทูลขอรั้งรออยู่ก็อดสูโยธาบรรดาไพร่
เกิดเป็นคนใครจะพ้นที่บรรลัยก็แข็งใจไปตามแต่เวรา
ขาขยับไสช้างพอย่างกรายเห็นลูกนกตกตายลงต่อหน้า
นกแสกแถกเสียดศีรษะมาแร้งกาบินจับสัปทน
วันนั้นท้าวกรุงกาฬสะท้านจิตโอ้ชีวิตกูนี้คงปี้ป่น
จะใจได้ฤกษ์ให้เลิกพลขานโห่สามหนแล้วยกไป
ดูชายธงตรงลิ่วไม่ปลิวสะบัดลมก็จัดวิปลาสไม่หวาดไหว
ทั้งเสียงโห่ก็ไม่ก้องให้หมองใจสะทึกสะท้อนถอนฤทัยมาในดง ฯ
๏ จะกล่าวถึงขุนแผนแสนสนิทเรืองฤทธิ์พริ้งเพริศระเหิดระหง
กับเจ้าพลายท้ายน้ำกึงกำกงนั่งปรึกษาการณรงค์กับโยธา
เห็นผงคลีกลุ้มกลบตลบบนชะรอยลาวยกพลมาหนักหนา
ขุนแผนนิ่งระงับหลับตาพิจารณารู้แน่ในทางปราณ
นี่ลาวยกทัพหมื่นมาดื่นป่าก็บัญชาสั่งให้ไพร่ทหาร
ไปตัดอ้อขมมาอย่าเนิ่นนานปักขนาบหน้ากระดานด้านท้ายบึง
แล้วปักแยกแหกฉีกเป็นปีกกาเอาไม้มาขีดคูดูขังขึง
ทั้งหอรบหอคอยร้อยแขมกรึงดูประหนึ่งปักเล่นไม่แน่นแฟ้น
พอแม่ทัพจับซัดข้าวสารปร๋อแขมอ้อกลายไปเป็นไม้แก่น
เชิงเทินรอบขัณฑ์ไม่คลอนแคลนปีกกาชักปักแน่นกว่าไม้จริง
ที่รอยขีดกลับเป็นคูดูลึกซึ้งอยู่ข้างบึงขวางดงตรงตลิ่ง
ถึงจะต้องปืนใหญ่ไม่ไหวติงทั้งหอรบครบสิ่งสำเร็จการ
ขุนแผนสั่งพวกไพร่ที่ในทัพกำชับเตรียมตัวทั่วทุกด้าน
แต่ตัวนายสี่คนอยู่บนร้านให้กองด่านดูลาวจะเข้ามา ฯ
๏ จะขอหยุดยับยั้งข้างขุนแผนกล่าวถึงทัพนายแสนตรีเพชรกล้า
รีบร้อนต้อนขับกองทัพม้ามาถึงป่าดอนตะแบกจะแยกทาง
ดูไปไกลประมาณสามสิบเส้นแลเห็นค่ายไทยทั้งใหญ่กว้าง
ทั้งขวาซ้ายรายชักปีกกากางขุดคูข้างขอบบึงไปถึงกัน
ครั้นถึงที่เห็นสนามตามตำรับก็หยุดทัพยับยั้งลงตั้งมั่น
แล้วปักธงยิงปืนเป็นสำคัญให้โห่สามลาลั่นสนั่นไป ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนทหารได้ยินลาวโห่ขานสะท้านไหว
ร้องประกาศบอกกันนั่นเป็นไรลาวยกทัพใหญ่มาคั่งคับ
เรากับลูกรักอันศักดาจะยกพลโยธาออกเคี่ยวขับ
ท่านทั้งสองคอยอยู่ดูในทัพเราจะรับมือลาวชาวเชียงอินทร์
แต่บรรดาพวกลาวบ่าวของท่านประจำการอยู่ในค่ายวงสายสิญจน์
แต่บรรดาพวกไทยใจทมิฬจงขี่ม้ามาสิ้นให้ครบกัน
เจ้าพลายงามยกไปเป็นทัพหน้าคุมพวกสามสิบห้าล้วนแข็งขัน
เราจะยกทัพใหญ่หนุนไปพลันถ้าได้ทีตีตะบันบุกเข้าไป
ถ้าพลลาวเหลือล้นพ้นประมาณเราจะไสคชสารเข้าลุยไล่
จะรบราฆ่ามันให้บรรลัยจงตั้งใจอย่าประมาทต้องอาจอง
สั่งแล้วขุนแผนกับลูกชายแต่งกายคาดเครื่องเรืองระหง
นุ่งผ้าตามตำรารณงค์เข็มขัดลงยันต์คาดสะอาดงาม
เสื้อลงเลขยันต์ใส่ชั้นในเสื้อนอกดอกใหญ่ทองอร่าม
แหวนมณฑปนพเก้าดูวาววามสังวาลสามสายแย่งตะแบงมาน
สวมสายประคำทองเข้าคล้องคอทั้งลูกพ่อองอาจชาติทหาร
ใส่หมวกขลิบตาดพระราชทานถือฟ้าฟื้นยืนตระหง่านสง่าดี
ภาวนาตาเขม้นเห็นเมฆฉายนิมิตเป็นรูปนารายณ์เรืองศรี
สี่กรร่อนติดบนเมฆีขุนแผนขึ้นคอขี่คชฉกรรจ์
เอานายเพชรเจ็ดปานเป็นควาญท้ายใส่เสื้อลายสีแดงแสงเฉิดฉัน
พลายงามขึ้นขี่ม้าสีจันทน์สั่งให้ลั่นฆ้องฤกษ์แล้วเลิกพล
ยิงปืนสัญญาณขึ้นห้าตึงฆ้องหึ่งขานโห่ขึ้นสามหน
นายปลออดโบกธงเป็นมงคลก็รีบร้นโยธาคลาไคล ฯ
๏ พอสองทัพถึงกันประจันหน้าลาวก็แยกปีกกาออกหวั่นไหว
แสนตรีเพชรกล้าทอดตาไปเห็นทัพไทยลิบลิบสักหยิบมือ
มันเสมือนแมลงเม่ามาเข้าไฟนี่เข้าใจว่าจะรอดไปแล้วหรือ
สั่งให้ขับอัสดรต้อนพลฮือคนละมือก็จะยับทั้งทัพไทย
เอาเหวยเอาหวาโยธาทัพจับเอาตัวมันให้จงได้
อย่าให้มันปลอดรอดหนีไปกระทืบม้าผ่าไล่ไพร่พลมา
เข้าล้อมหน้าล้อมหลังประดังฟันพวกไทยตัวกลั่นล้วนแกล้วกล้า
เจ้าพลายสั่งตั้งโห่ขึ้นสามลากระทืบม้าฝ่าฟันประจัญรับ
ลาวแทงเข้าด้วยทวนสวนสกัดไทยปัดทวนพลาดฟาดฟันฉับ
พวกลาวแร่แก้กันไทยฟันยับโถมจับล้มคะมำคว่ำโก้งโค้ง
ไล่ตะบันฟันฟัดสกัดสะแกงลาวแทงไทยผลุงสะดุ้งโหยง
ไม่เข้าไทยไทยกระทืบอยู่โกรงโกรงไล่ทันฟันโป้งเข้าหลังปึง
ลาวเงื้อทวนใหญ่แทงไทยปราดไทยฟาดคันทวนสวนแทงผึง
หัวถลำคว่ำถลาตกม้าตึงยิ่งตายยิ่งตะบึงเข้าบุกบัน ฯ
๏ เจ้าพลายกับพวกสามสิบห้าคว้างคว้างวางมาดังกังหัน
เห็นลาวล้อมเข้าใกล้ออกไล่ฟันลาวเข้ารันรุมตีไม่หนีไทย
ลาวแทงไทยฟันตะบันฆ่าที่อยู่เหยียบกันเข้ามาหาถอยไม่
เป็นกลุ่มกลุ่มกลุ้มห้อมล้อมเข้าไว้จนเต็มทีพวกไทยหัวไหล่ล้า
เจ้าพลายขับสีจันทน์เข้าฟันฟาดดาบลงยันต์ฟันขาดดังฟ้าผ่า
ถึงลาวคาดเครื่องอานกินว่านยาถูกดาบมรณาลงดาดดิน
ลาวรุมกลุ้มแทงเสียงอึกอักทวนหักหอกยู่บู้บิ่น
บุกตะบันฟันขนาบดาบไม่กินเจ้าพลายฟาดขาดดิ้นสิ้นเป็นเบือ
พวกลาวหวาดหวั่นพรั่นชะงักดังสุนัขพาหมู่เข้าสู้เสือ
ร้องว่าดาบเราบ่เข้าเนื้อกูฟันชั้นแต่เสื้อบ่เข้ามัน
เจ้าพลายแกว่งดาบอยู่วาบวาวพวกลาวถอยท้อย่อขยั้น
ดังพระยาสีหราชกาจฉกรรจ์เข้าผกผันเผ่นคว้างกลางฝูงวัว
เข้าไหนลาวหนีอยู่มี่ฉาวพวกลาวต่างขยั้นสั่นหัว
เกรงสง่าไม่กล้าเข้าใกล้ตัวด้วยความกลัวชีวันจะบรรลัย ฯ
๏ ครานั้นจึงแสนตรีเพชรกล้าขับต้อนโยธาอยู่หวั่นไหว
เห็นไพร่พลเรรวนปั่นป่วนไปเพชรกล้าขัดใจกระโจนมา
เท้ากระทืบแผงข้างผางผางลั่นเร่งรุกบุกบันขึ้นมาหน้า
เสียงตวาดประกาศก้องเป็นโกลามาจนหน้าม้าเจ้าพลายงาม
เห็นรูปร่างสำอางลออตาเพชรกล้าเข้าใกล้แล้วไต่ถาม
แน่ะเจ้านายทหารชาญสงครามเจ้านี้มีนามกรไร
พึ่งรุ่นหนุ่มร่างน้อยกะจิดริดเจ้าเป็นศิษย์ศึกษาอาจารย์ไหน
เป็นเผ่าพงศ์วงศ์วานท่านผู้ใดจงบอกไปให้แจ้งแก่กิจจา ฯ
๏ ครานั้นพลายงามทรามคะนองร้องตอบคดีตรีเพชรกล้า
อันตัวเราเป็นทหารอยุธยาชื่อว่าพลายงามมาตามวงศ์
บิดาชื่อพระยาแผนพิฆาฏพระราชทานตั้งนามตามประสงค์
ตัวเราเป็นศิษย์บิตุรงค์เผ่าพงศ์วงศ์พลายหลายชั่วมา
ท่านนี้มีนามกรใดครั้นจะถามถึงผู้ใหญ่ก็เกินหน้า
ถึงยังมีมิตายก็เต็มชราแต่เรียนรู้ครูบาอาจารย์ใด ฯ
๏ ครานั้นเพชรกล้าได้ฟังถามก็ชื่นชมตอบความหาช้าไม่
ซึ่งถามเราจะเล่าให้เข้าใจเจ้าชาวใต้ไม่รู้จู่ขึ้นมา
เราเป็นเชื้อเจ้าท้าวคำแมนมียศเป็นแสนตรีเพชรกล้า
เราเป็นเชื้อชาติทหารชาญศักดาในลานนาใครใครไม่ต่อแรง
พระครูผู้บอกวิทยาชื่อว่าศรีแก้วฟ้ากล้าแข็ง
สถิตยังเขาคำถ้ำวัวแดงทุกหนแห่งเลื่องลือนับถือจริง
เจ้าหนุ่มน้อยนี้หรือชื่อพลายงามช่างสมรูปสมนามดูงามยิ่ง
ตะละแกล้งหล่อเหลาเพราพริ้งรูปร่างอย่างผู้หญิงพริ้งพรายตา
จะเปรียบลูกก็อ่อนกว่าลูกเล็กจะเปรียบหลานพานจะเด็กกว่าหลานข้า
ไม่ควรจะรบสู้กับปู่ตากลับไปบอกบิดามารอนราญ
จะได้เป็นขวัญตาโยธาทัพเห็นฉบับแบบไว้ในทหาร
ยังเด็กอยู่คอยดูวิชาการเฮ้ยหลานพ่ออยู่ไหนไปบอกมา ฯ
๏ ครานั้นพลายงามทรามคะนองร้องตอบต่อคดีตรีเพชรกล้า
แน่เธออย่าเพ่ออหังการ์เจรจาหมิ่นประมาทเราชาติเชื้อ
ตัวท่านแก่กายอย่างควายเฒ่าอันตัวถึงเด็กเล็กลูกเสือ
ฝีมือใครไพร่ลาวแหลกเป็นเบืออย่าหลงเชื่อว่าผู้ใหญ่จะไม่แพ้
ถ้าไม่ดีที่ไหนใครจะมาจะขอลองวิชากับตาแก่
ให้ปรากฎฤทธีว่าดีแท้หรือเป็นแต่ปากกล้ากว่าฝีมือ
ขออภัยอย่าเพ่อให้ถึงบิดาแต่ลูกยาท่านจะชนะหรือ
มาลองดูสักหนให้คนลือจะปลกเปลี้ยเสียชื่อดอกกระมัง ฯ
๏ ครานั้นแสนตรีเพชรกล้าโกรธาตาแดงดังแสงครั่ง
เหม่อ้ายนี่หนักหนาว่าไม่ฟังมาโอหังอวดรู้สู้สงคราม
เท้ากระทืบกระทบโกลนโผนผกมุ่นหมกขับคว้างมากลางสนาม
ท่วงทีขี่ม้าสง่างามรำง้าวก้าวตามกระบวนทวน ฯ
๏ ฝ่ายเจ้าพลายงามทรามสง่าเห็นตรีเพชรขับม้ามาปั่นป่วน
ก็ชักม้ารับร่ายย้ายกระบวนแล้วหันทวนว่องไวในทำนอง
เพชรกล้ารำง้าววาววาววับเจ้าพลายรำดาบรับสองมือป้อง
สองนายร่ายรำตามทำนองม้าผยองผันผกวกวนเวียน
แล้วยกรำทำท่าหงส์สองคอเยื้องล่อเลี้ยวฟันหันเ***ยน
แล้วรำท่ามังกรช้อนวิเชียรผลัดเปลี่ยนว่องไวไม่เสียที
เพชรกล้าถือง้าวยาวกว่าดาบเจ้าพลายฉาบเข้าฟันแล้วผันหนี
เพชรกล้าขัดใจไม่คลุกคลีเจ้าพลายรำทำทีให้ไล่ทัน
เพชรกล้าได้ท่าปาลงฉาดเจ้าพลายหลบลาวพลาดคะมำหัน
พลายงามตามชิดติดตะบันสบท่าผ่าฟันลงต้ำตึง
หยึ่นเปล่าหาเข้าตรีเพชรไม่เยื้องขยับกลับใส่เจ้าพลายผึง
เจ้าพลายผันฟันบ่าเพชรกล้าปึงเนื้อประหนึ่งหินผาศิลาแลง
แสนตรีเพชรกล้าง่าง้าวกรายฟันเจ้าพลายงามพรวดดังกรวดแข็ง
ราวกับเกาหลังให้ยิ่งได้แรงฟันตะแบงบุกไปไล่ตะครุบ
เอาดาบฟาดฉาดฟันตะบันส่งเป็นหลายหนคงทนไม่บู้บุบ
เพชรกล้ากลับด่ำเข้าตำทุบถูกเนื้อยุบพอขยายก็หายไป ฯ
๏ แสนตรีเพชรกล้าระอาจิตสุดคิดที่จะเอาชนะได้
น่งนึกตรึกตราแต่ในใจชะเด็กไทยคนนี้มันดีจริง
ช่างกล้าแข็งแรงฤทธิ์นั้นเกินร่างดูแต่หน้าท่าทางอย่างผู้หญิง
มันสู้กูผู้ใหญ่ไหวมันจริงด้วยเชิงชิงชัยชาญชำนาญแท้
จะรบรันฟันฟาดด้วยสาตราเห็นทางท่าเอาชัยบ่ได้แน่
ต้องใช้มนตร์ทางในให้มันแพ้ก็ชักม้าราแต้ออกยืนไกล
หลับตาภาวนาร่ายพระเวทอันวิเศษเชี่ยวชาญอาจารย์ให้
เรียกมหาอาโปเป่าออกไปเป็นน้ำไหลพลุ่งพลั่งดังท่อธาร
พิลึกล้นท้นท่วมทั่วจังหวัดลมก็พัดเป็นระลอกกระฉอกฉาน
พวกทัพไทยต่างคนตะลนตะลานตะเกียกตะกายว่ายซานขึ้นต้นไม้
ทั้งขี่ม้าหยั่งขาไม่ถึงที่ด้วยนทีโชนเชี่ยวเป็นเกลียวไหล
เหล่าพวกอาสาระอาใจต่างร้องบอกนายไปให้แก้มนตร์ ฯ
             

๏ ครานั้นพลายงามเจ้าความคิดเรืองฤทธิ์ลือแจ้งทุกแห่งหน
อ่านคาถาเป่าปัดไปบัดดลก็ทดท้นน้ำแห้งทุกแห่งไป
แล้วอ่านมนตร์ดลเรียกเตโชธาตุเป่าปราดไปเป็นเพลิงเถกิงไหม้
โพลงพลุ่งทุ่งเถือกเป็นเปลวไฟวาบวามลามไล่ไพร่พลลาว
พอลาวเห็นไฟไหม้ลามมากระทืบม้าหนีพล่านออกฉานฉาว
กัมปนาทหวาดหวั่นตัวสั่นท้าวร้องเรียกเจ้านายช่วยข้าด้วยรา ฯ
๏ ครานั้นเพชรกล้าเป็นจ่าศึกเห็นไฟไหม้คึกคึกมาเต็มป่า
ระงับการร่ายพระเวทวิทยาเรียกกมหาวลาหกให้ตกลง
ก็เกิดเป็นเมฆตั้งขึ้นบังปกแล้วฝนตกโฉมซ่าป่าระหง
สักห่าใหญ่ไหลดาดแผ่นดินดงดับไฟไหม้พงนั้นสูญไป
เหล่าพวกอาสาโยธาหาญหนาวสะท้านทุกคนไม่ทนได้
เข้ามั่วสุมกลุ่มกลมใต้ร่มไม้ถูกเม็ดใหญ่ลูกเห็บเจ็บแทบตาย ฯ
๏ ครานั้นพลายงามความสามารถชาญฉลาดเฉลียวเลิศเฉิดฉาย
อ่านอาคมเรียกลมที่ในกายระบายวาโยธาตุเป่าปราดไป
ด้วยอาคมเกิดเป็นลมเพชรหึงตึงตึงพัดฝนไม่หล่นได้
ที่หยดหยาดขาดสายหายทันใดด้วยพระเวทฤทธิไกรอันชัยชาญ
แล้วเอาก้อนกรวดมาซัดปราดเป็นเม็ดฝนกรวดทรายกระเซ็นซ่าน
ตกต้องลาวพลตะลนตะลานอลหม่านหนีซุกไปทุกคน
บ้างขับม้าเข้าพุ่มคลุมหัวร้องบ้างถูกต้องเจ็บปวดเม็ดกรวดฝน
เป็นแผลเหือดเลือดไหลไปทุกคนเหลือทนเต็มประดาแก้ผ้าคลุม ฯ
๏ ครานั้นจึงแสนตรีเพชรกล้าเห็นโยธาหน้าฟกอกเป็นตุ่ม
แสนพิโรธโกรธใจดังไฟรุมประชุมนิ้วเหนือเกล้าแล้วเป่าไป
เกิดเป็นตารางกลางอากาศกั้นหยาดเม็ดฝนไม่หล่นได้
เม็ดฝนกรวดทรายหายทันใดแล้วสั่งไพร่ให้ลงจากพาชี
อันจะเข้ารบรุกกันคลุกคลีการว่องไวไม่ดีเหมือนเดินเท้า
ให้เอาม้าไปซุ่มเสียพุ่มชัฎเลือกจัดแต่ล้วนทวนแหลนหลาว
ให้พร้อมสรรพเครื่องยุทธ์อาวุธยาวสกัดก้าวห้อมล้อมให้พร้อมพรัก
พวกเราเอาแต่แรงแทงมันส่งถึงอยู่คงก็ถูกกระดูกหัก
ด้วยข้างเรากว่าพันมันน้อยนักเอาเสียพักเดียวเถิดอ้ายพ่อกู ฯ
๏ ทหารลาวกราวลงจากหลังม้าวิ่งผลุนหมุนมาเป็นหมู่หมู่
เข้าล้อมหน้าล้อมหลังออกพรั่งพรูเกรียวกรูทิ่มตำกระหน่ำแทง
เหล่าพวกอาสาเข้าฝ่าฟันถูกลาวขาดสะบั้นสะพายแล่ง
หัวขาดตัวขาดเลือดสาดแดงพวกกองหลังยังแซงแข่งเข้าไป
เกลื่อนกลุ้มหุ้มไทยไว้เป็นหมู่หอกยู่แทงเปล่าไม่เข้าได้
พวกอาสาฟันฟอนจนอ่อนใจยิ่งบรรลัยยิ่งรุมกลุ้มเข้ามา ฯ
๏ จนไหล่ตกยกมือขึ้นไม่ไหวอึดใจเรียกนายพ่อพลายขา
ลูกฟันมันจนสิ้นแรงระอาตายหนึ่งหนุนมาห้าหกคน ฯ
๏ ครานั้นจึงโฉมเจ้าพลายงามเชี่ยวชาญการสงครามไม่ย่อย่น
เห็นพวกอาสาบรรดาพลเหนื่อยจนไหล่ตกไม่ยกมือ
จึงรูดเอาใบมะขามมาสามกำเสกซ้ำเป็นต่อบินปร๋อปรื๋อ
ตั้งโกฎิแสนแน่นป่ามาฮือฮือดูออกคล่ำดำปื้อไปทุกละเมาะ
ตัวยาวราวก้อยไม่ต่อยไทยจำเพะลาวกราวไล่ใส่เปาะเปาะ
พิษสงเหล็กในดังใครเคาะถูกเหมาะเหมาะล้มทับกันยับยุบ
พวกลาวอาวุธหลุดมือถือเอาแต่มือตบสู้อยู่ปับปุบ
เหลือทนลุกล้มลงก้มฟุบโดดผลุบลงในน้ำดำหนีไป
พอเต็มกลั้นผุดฟ่อต่อต่อยซ้ำไม่กลับดำต่อยป่นทนไม่ได้
เพชรกล้าตาปิดพิษเหล็กในทั้งม้าม่อยต่อยไล่ไปพรั่งพรู
หน้าตาล้วนแต่คาเหล็กในต่อม้าลาพาห้อชักไม่อยู่
บ่าวนายพ่ายหนีวิ่งกรีกรูพวกไทยไล่ลู่ตะลุมบอน ฯ
๏ ครานั้นท่านท้าวกรุงกาฬเห็นทหารเพชรกล้าวิ่งว้าว่อน
กะปลกกะเปลี้ยเสียทีหนีซอกซอนก็ไสช้างวางต้อนโยธามา ฯ
๏ ฝ่ายว่าขุนแผนแสนสะท้านเห็นกรุงกาฬเข้าด้วยช่วยทัพหน้า
ก็ขับกุญชรต้อนโยธาไสช้างขวางหน้าเจ้ากรุงกาฬ
จึงร้องฮ้าท่านหรือทัพหลวงจึงเลยล่วงขับช้างมากลางทหาร
ดูช้างม้ารี้พลพ้นประมาณนี่จะไปรบราญบ้านเมืองใด ฯ
๏ ครานั้นกรุงกาฬชาญกำแหงได้ฟังคำเสียดแทงให้หมั่นไส้
สูนี้พระยาแผนแล้วแม่นใจมายกความถามไถ่ไม่มีอาย
เข้ามาลักช้างม้าพาคนหนีแล้วเข่นฆ่าราตีคนทั้งหลาย
ซ้ำปักหนังสือท้าว่าหยาบคายตัวไม่เป็นผู้ร้ายดอกหรือไร
อยุธยาช้างม้าไม่มีหรือจึงดึงดื้อมาปล้นจนเชียงใหม่
เรายกพลมาประจญจับโจรไพรถ้าคืนของกลางให้จะรอดตัว ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสะท้านได้ฟังท้าวกรุงกาฬก็ยิ้มหัว
ช่างพูดได้ไม่คิดถึงเงาตัวทำความชั่วถึงปิดไม่มิดควัน
ซึ่งล้านช้างส่งนางไปกรุงไทยเจ้าเชียงใหม่เมามืดด้วยโมหันธ์
ลอบไปฉกชิงนางไว้กลางคันจับพวกส่งลงทัณฑกรรมไว้
ข้าหลวงไทยที่มารับก็จับจำเฆี่ยนขับยับระยำทั้งนายไพร่
กระทำความข่มเหงไม่เกรงใจยังท้าให้ยกพลมาชนช้าง
เจ้าท่านนั้นแลเป็นโจรป่าเอาชีวาแลกสตรีไม่มีอย่าง
ถ้ารักตัวกลัวว่าจะวายวางให้ส่งนางคืนไปจะไม่ตาย ฯ
๏ กรุงกาฬทหารใหญ่ครั้นได้ฟังแค้นคั่งอสนีบาตฟาดสาย
จะตอบเหมือนล้มไม้ลงทับกายด้วยเจ้านายทำความไม่งามดี
จึงแกล้งกลบเกลื่อนเป็นเงื่อนงำอันถ้อยคำอาจเอิ้นเห็นเกินที่
เพราะเจ้าเวียงจันทน์นั้นไม่ดีเป็นพาลีสองหน้ามาแต่ไร
มีสารามาถวายองค์สร้อยทองแก่พระผู้ครองเมืองเชียงใหม่
แล้วกลับยกยักย้ายถวายไทยเราจึงได้อาฆาตวิวาทกัน
จนติดพันประจัญรณรงค์มากล่าวไยให้ส่งองค์นางนั้น
อย่าช้ามาชนช้างกันกลางครันถ้าใครดีชีวันไม่บรรลัย
ถ้าแม้นเราแพ้ท่านในการณรงค์ก็ควรละจะส่งสร้อยทองให้
ถ้าแม้นท่านเสียท่าปราชัยสร้อยทองต้องเอาไว้ในเชียงอินทร์
ว่าพลางทางสั่งปีกซ้ายขวาทั้งกองกลางช้างม้าดากันสิ้น
ให้รายล้อมพวกไทยใจทมิฬอย่าให้ปลิ้นหนีพล่านออกด้านใคร ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนวิเศษขจรเดชลือเลื่องกระเดื่องไหว
จึงร้องสั่งทหารอันชาญชัยอย่าคลุกคลีตีให้เป็นด้านกัน
สำมะยังรั้งรับกับปีกขวาพรหมศรรับราปีกซ้ายนั่น
ธรรมเถียรคอยทัพรับหลังมันตัวเราจะประจญเข้าชนช้าง
สั่งแล้วไสสีห์คชเดชร่ายพระเวทเป่าตะพองงาสองข้าง
ให้คงทนทั้งตัวทั่วสรรพางค์แล้วไสวางช้างมุ่งท้าวกรุงกาฬ ฯ
๏ ครานั้นกรุงกาฬชาญชัยศรีไสพลายพลิกธรณีมาง่านง่าน
กรายของ้าวรำด้วยชำนาญคชสารสองปะทะเข้าประงา
ด้วยช้างลาวกำลังที่คลั่งเมาเมื่อยกออกกรอกเหล้าไว้หนักหนา
คขเดชยั่งยืนชื่นนัยน์ตาบ่มมันกลั่นกล้าไม่กลัวช้าง
ครั้นพลายพลิกธรณีรี่เข้าชิดคชเดชก็ขวิดปลายงาผาง
พอช้างลาวเบนเสยเข้าเกยคางช้างไทยได้ล่างเข้าหว่างคอ
นายเจ็ดปานพานกระแชงแทงต้ำเฮือกถูกช้างลาวหน้าเสือกหงายท้ายย่อ
ขุนแผนคะยิกใหญ่ไม่รั้งรอช้างไทยเป็นต่อดันตะบึง
ช้างลาวถอยหลังยั้งไม่ถนัดเพียรจะงัดช้างไทยใส่ผึงผึง
ช้างไทยดันแดกกระแทกตึงช้างลาวถอยดึ่งทุกทีไป
กรุงกาฬเหนี่ยวสับให้กลับหันช้างไทยดันไม่ฝืนคืนมาได้
ด้วยช้างลาวเมาสุราเป็นบ้าใจครั้นเจ็บหนักยักไหล่สลัดคว้าง
ขุนแผนเห็นได้ทีไม่รีรอรำของ้าวฟาดลงฉาดผาง
ถูกกรุงกาฬซานซบทบคอช้างไม่เข้าคอพอเป็นยางออกช้ำช้ำ
กรุงกาฬฟื้นลุกคืนขึ้นมาได้ขุนแผนไสช้างกระชั้นไล่ฟันร่ำ
จนตีนหลุดจากชนักหัวปักปำขุนแผนซ้ำลงอีกฉาดพลาดตกตึง
ขุนแผนไสช้างเข้าร้องเอาพ่อช้างก็ปร๋อปราดแปร้นแล่นเข้าถึง
ม้วนงวงหลับตาลงงาตึงตีตะบึงแทงตะบันดันจนแบน
พอถอนงาคว้าผีขึ้นโยนขวับตกลงมางารับแล้วร้องแปร้น
ไส้ทะลักหักแหกหัวแตกแตนช้างลาวแล่นหนีออกนอกโยธา
สำมะยังคุมไพร่ไล่ขนาบตีกองปราบเมืองแมนข้างปีกขวา
พรหมศรต้อนพลกล่นเกลื่อนมาเข้ารบราปีกซ้ายนายกำกอง
สองข้างต่างโถมเข้าโจมตีถ้อยทีหนีไล่กันไวว่อง
ลาวแทงไทยจับเข้ารับรองไทยฟันลาวป้องจ้องเข้ารับ
พวกไทยไล่ทันฟันตะบึงนั่นปึงนี่ปังข้างหนึ่งปับ
สำมะยังโถมเข้าเอานายทัพนายปราบรันฟันปังดังเหล็กเพชร
สำมะยังเป่าไปให้ประจุขาดเอาดาบฟาดขาดสะบั้นกระเด็นเด็ด
ดาบล่อนเลือดฝาดดังชาดเช็ดอ้ายลาวเข็ดคิดขยาดไม่อาจรบ
พรหมศรเสกคาถาว่าถอนโบสถ์โดดแทงกำกองเข้าท้องกบ
ชักกั้นหยั่นฟันควาญลงซานซบทับศพผีนายลงก่ายกัน
สอยดาวเห็นแม่ทัพอัปรานายทั้งปีกซ้ายขวาก็อาสัญ
ก็ขับไสช้างงาเข้ามาพลันเอาง้าวหันพวกไทยไล่ตะลุย
ธรรมเถียรยืนดูอยู่ท่ามกลางขัดใจไสช้างมาฉุยฉุย
อ้ายพลายแก้วมิ่งเมืองไม่เงื่องงุยเอางาชุ่ยสอยดาวเข้าราวนม
นายสอยดาวทรงกายพอหายขัดเอาของคัดงาหันฟันประสม
ไทยเป่าโอ้ฟ้าผ่ามาตามลมฟันลาวง้าวจมลงครึ่งคอ
แล้วเหยียบดจนโผนทะยานฟันควาญท้ายอ้ายลาวบ่าวนายไม่เหลือหลอ
ฉัวะแาดขาดเด็ดทั้งสองคอพวกพลย่นย่อเข้าป่าไป ฯ
๏ จะกล่าวถึงแสนเพชรตรีกล้าสิ้นพิษต่อลืมตาขึ้นมาได้
แลเห็นทัพแตกตายกระจายไปก็ขัดใจขับม้ามาทันที
ร้องว่าฮ้าเจ้าพลายนายแผนนั้นมิสำคัญคิดเอาว่าเราหนี
ด้วยตัวต่อต่อยตาเอาพาชีมันแล่นลี้ชักฉุดไม่หยุดยั้ง
เรากลับมากล้าดีมาลองฤทธิ์อย่าได้คิดว่าเราจะถอยหลัง
มาตรแม้นแพ้นายวายชีวังจะให้ชื่อลือดังทั้งแผ่นดิน ฯ
ครานั้นขุนแผนแมนศักดาฟังคำเพชรกล้าพูดบ้าบิ่น
จึงร้องตอบคำไปให้ได้ยินยังเล่นลิ้นลอยหน้ามาท้าทาย
เราเห็นทำศักดากับทารกยังต้องยกธงล่าเข้าป่าหาย
แพ้ลูกกะจิดริดไม่คิดอายจะมาหมายต่อสู้ผู้บิดา
นี่แท้นายอายลาวพวกบ่าวไพร่จึงซ่องแซ่งแข็งใจมาแก้หน้า
ด้วยจนตรอกบอกไม่ได้แข็งใจมาในครั้งนี้ชีวาไม่คงชนม์ ฯ
๏ เพชรกล้าตาเขียวให้เกรี้ยวโกรธดังถูกหอกรอกโสตรสักแสนหน
เดือดดาลไม่ทันอ่านพระเวทย์มนตร์ก็ขับม้าผ่าพลเข้าชิงชัย
ขุนแผนตวาดอำนาจยักษ์เพชรกล้าง่าชะงักไม่ไหวได้
แล้วยกเงื้อง้าวฟาดฉาดลงไปถูกหัวไหล่ลาวล้มลงจมอาน
ตาหลอว่าคุณพ่อดิฉันเองวิ่งถลันฟันเป้งลงด้วยขวาน
ตารักว่าฉันด้วยช่วยลนลานเอาพลองกระทุ้งพุงกรานให้ตกม้า
นายโห้สามหอกกรอกด้วยทวนเหล็กม้วนไม่เข้าตรีเพชรกล้า
ทิ้งทวนเข้าปะทะฉะด้วยพร้านายปานขวานฟ้าเอาดาบฟัน
ราวกับฟาดทองแดงแทงก้อนหินหักบิ่นยู่ย่นไปจนกั่น
แม้กระดูกก็ไม่หักแต่สักอันคงกระพันชาตรีดีทั่วกาย
ตาหลอว่าคุณพ่อพ่อพลายขาอ้ายเพชรกล้าคนนี้ดีใจหาย
จะฟันแทงสักเท่าไรก็ไม่ตายยังนอนหายใจอยู่ดูพิกล
ขุนแผนร้องว่าอย่ามี่ฉาวเฮ้ยพวกเราเอาหลาวทะลวงก้น
ถึงมาตรแม้นอยู่ยงมันคงทนแยงให้จนถึงคอคงมรณา
ตาหลอกับตารักยืนหยักรั้งพวกทะลึ่งตึงตังเข้าแก้ผ้า
นายโม้กับนายเม้าเอาหลาวมาผ่าทวารเข้าปรอดตลอดตัว
หลายคนช่วยกันดันกระดอกเอาไม้ตอกกังกังกระทั่งหัว
หน้าเผือดเลือดแดงดังแทงวัวถูกรูรั่วเลือดราดลงดาดดิน ฯ
๏ พวกโยธาบรรดาที่เหลือตายบ้างหลบลี้หนีหายเข้าป่าสิ้น
พวกม้าเร็วรีบตะบึงถึงบุรินทร์บอกระบิลแสนท้าวเหล่าพระยา
ว่าสาธุโยธาทั้งห้าทัพตายยับสิ้นแล้วพระเจ้าข้า
เหล่าพวกที่หลบลี้มิมรณาไม่ทราบว่ามาได้สักเท่าไร ฯ
๏ พวกผู้ใหญ่ได้ฟังพวกม้าเร็วเอาผ้ากราบคาดเอวหาช้าไม่
วิ่งมางกงกด้วยตกใจตรงเข้าในท้องพระดรงรจนา
เห็นจอมนคเรศเกศเชียงอินทร์สถิตแท่นมณีนิลข้างฝ่ายหน้า
อำมาตย์หมอบยอบกรานคลานเข้ามาวันทาทูลพลันในทันใด
ว่าเพชรกล้าสอยดาวท้าวกรุงกาฬทหารปราบเมืองแมนทั้งนายไพร่
ยกออกไปรบกรับกับพวกไทยบรรลัยย่อยยับอัปรา
พวกทหารน้อยใหญ่ทั้งไพร่นายที่เหลือตายหลบลี้หนีเข้าป่า
ยังแตกซ่านซ่อนเร้นไม่เห็นมาไม่ทราบว่ามากน้อยกี่ร้อยคน ฯ
๏ ครานั้นเจ้าเชียงอินทร์ปิ่นนคเรศได้ฟังเหตุว่าทัพนั้นยับย่น
ดังพระกาลจะผลาญให้วายชนม์พระพักตร์หม่นหมองสลดระทดใจ
แต่มานะกษัตริย์ตรัสประภาษประกาศสั่งเสนาทั้งน้อยใหญ่
ให้เร่งรัดจัดรักษาซึ่งเวียงชัยให้ตั้งค่ายรายไปรอบพารา
ปิดทวารทั้งนั้นให้มั่นคงลงเขื่อนไม้แก่นให้แน่นหนา
ปืนหามแล่นเอาจุกทุกเสนาคาบศิลาใส่ตับลำดับไว้
ที่ขอบค่ายนั้นให้รายปืนจ่ารงที่ช่องตรงประตูกลางวางปืนใหญ่
เอาปะขาวกวาดวัดทั้งฉัตรชัยจุกใส่ให้ทุกช่องทวารา
บนทวารกำแพงข้างด้านใต้จงเอาซุงแขวนไไว้ให้หนักหนา
แม้นข้าศึกฮึกโหมโจมเข้ามาเอามีดพร้าตัดทับให้ยับไป
ในกำแพงถากถางหนทางเดินแนวถนนบนเชิงเทินให้กว้างใหญ่
ที่ตรงหว่างวางปืนกองฟืนไฟคั่วกรวดทรายไว้ให้ทุกกอง
ให้กรมเมืองร้องป่าวชาวประชาผู้ดีไพร่ให้เข้ามาทุกบ้านช่อง
นั่งยามตามไฟเที่ยวสอดมองตีฆ้องตรวจตระเวณกะเกณฑ์กัน
ผลัดกันลุกปลุกกันนั่งระวังไฟถ้าเกิดขึ้นเรือนใครจะอาสัญ
เหล่าบ้านนอกกำแพงทุกแห่งนั้นให้ผ่อนผันคนมาในธานี
สระบ่อท่อธารบ้านของใครขุดไขน้ำเข้าให้เต็มที่
ข้าวปลานาไร่ของใครมีให้ขนมาไว้ที่นี่สิ้นทั้งนั้น
แต่บรรดาแสนท้าวเหล่าเพี้ยกวานคอยระวังการงานให้แข็งขัน
ถ้าศึกเข้าด้านใดอย่าไว้มันเอาไปฟันเสียบเสียให้สาใจ ฯ
๏ ครานั้นแสนท้าวเหล่าพระยารับสั่งออกมาหาช้าไม่
อื้ออึงเอะอะกะเกณฑ์ไปลากปืนใหญ่จุกจ้องช่องประตู
ให้กรมเมืองร้องป่าวชาวประชาทั้งชายหญิงวิ่งมาเป็นหมู่หมู่
บ้างตั้งค่ายรายรอบที่ขอบคูบ้างเกณฑ์คนขึ้นอยู่บนกำแพง
เอาฟืนใส่ไฟก่อเอาหม้อตั้งคั่วกรวดทรายรายระวังไปทุกแห่ง
ให้มีสารวัตรเที่ยวจัดแจงตีฆ้องป๋องแป๋งออกรอบไป
ชุลมุนวุ่นแาวพวกชาวบ้านบ้างอุ้มลูกจูงหลานอยู่ขวักไขว่
เชี่ยนขันโตกพานในบ้านใครบ้างขุดไว้ฝังดินสิ้นทั้งนั้น
ลูกแหวนรวงทองของสะอาดบ้างเย็บไถ้ใส่คาดบั้นเอวมั่น
บ้างเอาผ้าปะในไว้อีกชั้นของสำคัญซ่อนซุกไว้ทุกคน
ที่แม่ม่ายยายแก่รำมะก้าเอาห่อผ้าใส่หนีบไว้กลีบก้น
ให้นึกกลัวพวกไทยจะไล่ค้นเอาซุกซนลงไว้ใต้พริกเกลือ
บ้างซ่อนใส่มวยผมผ้าห่มนอนบ้างซุกไว้ในหมอนซ่อนในเสื่อ
บ้างเอาชันปะไว้ใต้ท้องเรือไม่ให้เหลือสักนิดเอาติดไป
ที่รู้ว่าลูกผัวของตัวตายทั้งสาวแส้แม่ม่ายร่ำร้องไห้
ออกอัดแอแซ่เสียงทั้งเวียงชัยด้วยกวาดกันเข้ามาในกำแพง
ข้างในวังชุลมุนกันวุ่นวายเจ้านายทุกองค์ทรงกันแสง
ทั้งหม่อมคุณวุ่นว่อนข้อนอกแดงบ้างฝังแฝงของไว้ใต้ตึกราม ฯ
๏ ส่วนพระเจ้าเชียงอินทร์ปิ่นเชียงใหม่พูดเอาใจลูกเต้าเหล่าหม่อมห้าม
อ้ายศึกนิดพวกเราเบาสงครามเข้ารบรุมซุ่มซ่ามจึงเสียที
เฮ้ยฝีมือของกูสูคอยเบิ่งจะลุยไล่ให้เปิงแหกป่าหนี
กับอ้ายพวกห้าร้อยน้อยเท่านี้จะขยี้เสียให้ยับลงกับเท้า
จะร้องไห้ทำไมให้เป็นลางทัพขุนนางหรือจะสู้กูเป็นเจ้า
ถ้าขืนจะรุกรานบ้านเมืองเราระดมเอาเสียสักวันก็บรรลัย
พระตรัสพลางทางเสด็จออกข้างหน้าประกาศสั่งเสนาทั้งน้อยใหญ่
ให้เร่งรัดจัดเตรียมให้พร้อมไว้เอาเชียงใหม่เป็นค่ายได้สำคัญ
ถ้าแม้นมันบกตะบึงถึงบุรีอย่าเพ่อออกต่อตีให้ตั้งมั่น
ข้างเรามีข้าวปลาสารพพันพวกมันนั้นจะได้อะไรกิน
เหล่าบ้านนอกธานีมียุ้งข้าวเอาไฟเผายุ้งฉางล้างให้สิ้น
ตัดกำลังพวกไอ้ใจทมิฬมันจะบินไปข้างไหนได้เห็นกัน
พอเสบียงเลี้ยงท้องมันหมดตัวจึงออกไปจิกหัวเอาดาบหั่น
อ้ายศึกสักหยิบมือไม่ครือครันพวกเราทำเสียไม่ทันจะพริบตา ฯ
๏ ครานั้นเสนีสี่จตุสดมภ์ถวายบังคมเห็นชอบกันพร้อมหน้า
ซึ่งพระองค์ทรงดำริตริตราคงสมดังบัญชาทุกประการ
จะมีชัยอาศัยเพราะเสบียงตัดลำเลียงเสียให้หมดอดอาหาร
ข้าวตากมันจะมีกี่ทะนานหมดข้าวสารก็จะสิ้นกำลังลง
ถึงโดยมันมาล้อมเราอ้อมนอกอย่าให้ออกไปหาเสบียงส่ง
ไม่กี่วันจะวิ่งเป็นชิงธงคอยสกัดปากดงคงได้ตัว
ไม่พักต้องรบรับขับเคี่ยวโห่สักเกรียวก็จะบุกเที่ยวซุกหัว
อ้ายห้าร้อยเป็นเชลยมันเคยกลัวจับเป็นเอาให้ทั่วทั้งไพร่นาย
แต่บรรดาเพี้ยกวานท่านผู้ใหญ่ปรึกษาเห็นพร้อมใจสิ้นทั้งหลาย
ออกมานั่งสั่งความตามอุบายเอากำแพงเป็นค่ายรายเขื่อนคู ฯ
             

ตอนที่ ๓๐ ขุนแผนพลายงามจับเจ้าเชียงใหม่


ตอนที่ ๓๐ ขุนแผนพลายงามจับเจ้าเชียงใหม่

๏ จะกล่าวถึงขุนแผนแสนสนิทเรืองฤทธิ์ราวีไม่มีสู้
เห็นทัพลาวแตกพ่ายกระจายพรูที่เหลืออยู่พวกไทยไล่ตามฟัน
พอจวนเย็นเรียกทัพกกลับเข้าค่ายหุงต้มล้มควายกินจ้าละหวั่น
พวกทหารพูดจาเฮฮากันจนสิ้นแสงสุริยันลงทันใด
ขุนแผนบอกลูกชายเจ้าพลายกล้าจะเฉยช้าอยู่ที่นี่หาดีไม่
ควรกรูกรีรี้พลพหลไกรเข้าประชิดติดเชียงใหม่ให้ทันที
อย่าให้มันหยุดยั้งตั้งตัวได้เข้าลุยไล่รีบทำให้ป่นปี้
ด้วยเสบียงเลี้ยงไพร่เราไม่มีต้องคลุกคลีเสียให้ได้ในสองวัน ฯ
๏ ครานั้นจึงโฉมเจ้าพลายงามฟังความเท็จจริงทุกสิ่งสรรพ์
จะเนิ่นช้าอาหารกันดารครันด้วยลาวนั้นที่ไหนจะยกมา
พอรู้ข่าวก็จะหนาวสะท้านจิตเป็นจะปิดประตูน้ำค้ำประตูท่า
ถ้าเราไม่เข้าไปถึงพาราจะรอให้มันมาเห็นจะลึก
เอาทัพเราเข้าประชิดติดเวียงชัยแล้วสะกดเข้าไปเมื่อยามดึก
ถ้าจับเจ้าเชียงใหม่ได้สมนึกจะตัดศึกสิ้นลำบากไม่ยากใจ
พ่อลูกพูดจาปรึกษากันพอแสงจันทร์ส่องสว่างกระจ่างไข
สั่งให้พวกอาสาพากันไปตัดไม้ปลูกศาลขึ้นเพียงตา
วงสายสิญจน์เสกลงเลขยันต์เครื่องเซ่นสารพันให้จัดหา
เป็ดไก่เต่าหมูและสุราทั้งข้าวปลาอาหารทุกสิ่งอัน
สั่งแล้วขันแผนแสนสนิทประชุมฤทธิ์ปลุกตัวขมีขมัน
ใส่มงคลมนตร์เสกข้าวสารพลันเหน็บมีดหมอจรจรัลมาทันที
จุดเทียนติดศาลอ่านคาถาเรียกบรรดาโหงพรายโขมดผี
ทั้งปู้เจ้าเขาเขินเนินคีรีเชิญมารับบัดพลีพลีการ ฯ
๏ จะกล่าวถึงภูตพรายผีตายโหงที่ป่าโปร่งรังรุกข์ทุกสถาน
ทั้งปู่เจ้าเขาถ้ำทุกลำธารต้องมนตร์อลหม่านไปทั้งดง
พวกผีไทยไปทัพกับขุนแผนต่างเที่ยวแล่นเรียกหาทุกป่าระหง
ผีลาวครั่นคร้ามขามฤทธิรงค์ต่างก็ตรงมาที่พิธีกรรม์
แต่ล้วนผีดาษดื่นสักหมื่นแสนดูออกแน่นคั่งคึกพิลึกลั่น
ล้อมศาลรอบรายเป็นหลายชั้นคนทั้งนั้นนั่งเขม้นไม่เห็นกาย
แต่ขุนแผนแสนสนิทเรืองฤทธีเห็นผีสะพรั่งสิ้นทั้งหลาย
ที่ร้ายกาจผาดแผลงแกล้งอุบายเป็นสัตว์ร้ายต่างต่างวางเข้ามา
ขุนแผนเสกซัดข้าวสารปรายผีร้ายหมอบกราดลงดาดป่า
ซ้ำเป่าอาคมลมจินดาให้ฝูงผีมีเมตตาไปทุกตน
ขุนแผนว่าข้าแต่เทพารักษ์อันเรืองฤทธิ์สิทธิศักดิ์ทุกแห่งหน
ท่านจงยกพยุหบาตรปีศาจพลไปประจญอารักษ์หลักเชียงอินทร
ด้วยว่าเจ้าเชียงใหม่ไม่ครองธรรมถึงกรรมเมืองจะแหลกแตกสิ้น
จงช่วยเรามาอาสาแผ่นดินเชิญมากินเครื่องเซ่นอย่าเว้นตัว
เทพเจ้าเหล่าโขมดมายาต้องมนตร์จินดาก็ยิ้มหัว
ต่างรับอาสาว่าอย่ากลัวจะช่วยท่านเรียงตัวทั่วทั้งนั้น
กินเครื่องเซ่นสุราแล้วลาแล่นออกเยียดยัดอัดแน่นในไพรสัณฑ์
แผลงฤทธิ์บิดร่างต่างต่างกันแผ่นดินลั่นดังจะถล่มทลาย
สนั่นเมืองเปรื่องเปรี้ยงเสียงปีศาจดังพสุธาฟ้าฟาดไม่ขาดสาย
เหมือนจะล่มเมืองคว่ำให้ทำลายเข้ารุมรายล้อมรอบขอบบุรี ฯ
๏ ฝ่ายว่าอารักษ์หลักเชียงใหม่พระเสื้อเมืองเรืองชัยแลเจ้าผี
สถิตศาลน้อยใหญ่ในธานีที่ได้รับเครื่องพลีเจ้าเชียงอินทร์
เห็นผีไพรไทยมาเป็นสามารถก็เกณฑ์กวาดผีบ้านทุกฐานถิ่น
ผีป่าช้าอยู่ในใต้แผ่นดินเรียกมาสิ้นให้สู้หมู่ผีไทย
ต่างตนสำแดงฤทธิรุทรบ้างพุ่งซัดอาวุธอยู่หวั่นไหว
บ้างฉวยได้ม้าช้างขว้างออกไปคว้าท่อนไม้เท่าซุงเอาพุ่งโยน
ถูกผีป่าล้มคว่ำคะมำกลิ้งผีไทยผลุนหนุนวิ่งมาผาดโผน
เอากอหนาดฟาดไล่ดังไฟโชนพวกผีป่ากลับกระโจนเข้าโรมรัน ฯ
๏ เดิมเชียงอินทร์เป็นปิ่นเอกราชชะตาขาดนครอ่อนอาถรรพ์
จะเสื่อมสิ้นยศอย่างแต่ปางบรรพ์เป็นประจันตประเทศเขตกรุงไทย
ผีป่าจึงแข็งแรงร้ายกาจผีเมืองมิอาจจะสู้ได้
ก็ถอยป่นย่นยับอัปราชัยผีป่าเข้าไปไล่ลุยเมือง
เทพทุกศาลสิงออกวิ่งพล่านกำภูฉัตรพระกาฬโดดศาลเปรื่อง
ไม่หลอเหลือทั้งพระเสื้อเมืองพระทรงเมืองหอเครื่องเจตคุกบุกหนีไป
พวกเหล่าผีเล็กผีน้อยพลอยวิ่งว่อนทั้งนครเสียงมี่ผีร้องไห้
บ้างอุ้มลูกจูงหลานซานเข้าไพรเพราะผีป่าเข้าได้ในนคร ฯ
๏ เวลานั้นเจ้าเชียงใหม่เธอไสยาสน์ครั้นทัพผีวิปลาสเกิดสังหรณ์
ทั้งตระกูลประยูรญาติราษฎรพากันนอนใฝ่ฝันออกฟั่นเฟือน
เห็นเป็นกองทัพไทยไล่ฟันลาวขุนนางเจ้าชาวบุรีหนีเข้าเถื่อน
ตื่นแซ่แก้ฝันกันทุกเรือนหลากจิตนิมิตเหมือนกันทั้งนั้น
บ้างก็ว่าเวลาเคาะระฆังได้ยินดังคึกคึกพิลึกลั่น
เห็นชะรอยภูตผีเราหนีมันต่างวิตกอกสั่นทุกคนไป ฯ
๏ พระเจ้าเชียงใหม่ฟื้นตื่นนิทราลุกผวาหวั่นหวาดพระทัยไหว
ก็ทราบว่าผีบ้านย่านผีไพรอยู่ไม่ได้หนีออกนอกบุรี
แสนวิตกอกเมืองจะเคืองเข็ญต้องยากเย็นผู้คนจะป่นปี้
นี่เพราะกูทำความไม่งามดีไปชักให้ไพรีมีขึ้นมา
แล้วหวนมานะนึกกลับฮึกเหี้ยมอายุกูก็เยี่ยมหกสิบห้า
ถึงจะครองเมืองไปก็ไม่ช้าไม่ขายหน้ายอมไทยให้อัปประมาณ
อันชาติเสือถึงจะตายลายก็อยู่ให้ใครดูรู้ชาติว่าอาจหาญ
ชาติกษัตริย์ถึงจะป่นจนวายปราณมิให้พานชื่อชั่วว่ากลัวใคร
ถึงชีวันบรรลัยจะไว้ยศให้ปรากฏทั่วโลกวิสัย
เหมือนทศเศียรสุริย์วงศ์ทรงฤทธิไกรถูกลักล้วงดวงใจไปให้ราม
แม้นรักชีวิตรักวงศ์จะส่งนางเธอสู้ตายวายวางไม่คิดขาม
จึงเลื่องชื่อลือยศปรากฏนามมีเรื่องความในนิพนธ์จนทุกวัน
ถ้ากลัวเขาเราจะส่งสร้อยทองให้ก็คงไม่เกิดเข็ญเป็นมหันต์
สู้บรรลัยไว้ยศเหมือนทศกัณฐ์ให้ลือลั่นชั่วหล้าแลฟ้าดิน
ตริพลางทางเสด็จออกข้างหน้าดำรัสสั่งเสนาทั้งปวงสิ้น
ให้คอยระวังระไวพวกไพรินเราเอาเวียงเชียงอินทร์เป็นเรือนตาย ฯ
๏ อำมาตย์กับโองการคลานออกมาต่างเข้มงวดตรวจตราคนทั้งหลาย
ทุกค่ายคูปิดประตูหอรบรายกระทะทรายตั้งคั่วทั่วกำแพง
ทั้งหญิงชายให้มาขึ้นหน้าที่มองอัคคีให้สว่างกระจ่างแสง
ให้เหล่าสารวัตคอยจัดแจงทั่วตำแหน่งเกณฑ์ตรวจทุกหมวดกรม ฯ
๏ ครานั้นนางอัปสรสุมาลีมเหสีเชียงอินทร์ปิ่นสนม
เห็นบ้านเมืองวิปริตผิดนิยมจะแหลกล่มเสียกระมังในครั้งนี้
จำจะไปเพ็ดทูลมูลเหตุให้ทรงเดชวินิจฉัยให้ต้องที่
คิดพลางย่างเเยื้องจรลีไปเฝ้าเจ้าธานีในทันใด
ครั้นถึงกราบก้มประนมกรบังอรซบเศียรสะอื้นไห้
แล้วกราบทูลสามีพิรี้พิไรขอพระองค์จงได้กรุณา
เป็นความสัตย์สุจริตไม่คิดหึงหมายจะพึ่งภูวไนยจนสังขาร์
อันซึ่งศึกประชิดติดพาราด้วยสาเหตุเนื้อเคราะห์เพราะสร้อยทอง
จะเอานางไว้ไยในพาราให้ไพร่ฟ้าทุกข์ทนหม่นหมอง
เคืองระคายบาทาฝ่าละอองขอพระองค์จงตรองในพระทัย
พระสนมแน่งนวลควรประคองงามกว่าเจ้าสร้อยทองไม่นับได้
ไม่ควรจะขุ่นเคืองกับเมืองไทยถ้าส่งสร้อยทองให้กับนายทัพ
ที่คนเขาเขาก็คืนเอาไปได้เห็นพวกไทยจะเลิกกองทัพกลับ
ทั้งวังเวียงเชียงใหม่ไม่ย่อยยับเหมือนพระดับความเข็ญเย็นประชา
ให้หมดสิ้นเสี้ยนหนามได้ความสุขตัดยุคเสียอย่างนี้จะดีกว่า
ขอพระองค์ทรงพระกรุณาให้ไพร่ฟ้าแผ่นดินสิ้นทุกข์ภัย ฯ
๏ ครานั้นเจ้าเชียงอินทร์บดินทร์สูรฟังทูลก็สะท้อนถอนใจใหญ่
นึกสงสารสายสมรอ่อนพระทัยประเดี๋ยวใจหวนพิโรธโกรธขึ้นมา
น้องเอ๋ยพี่ไม่เคยให้ใครหยามเจ้าเวียงจันทน์ทำความไว้ข้ามหน้า
ยังมิหนำซ้ำพวกอยุธยาหยาบช้ามาประชิดติดนคร
ถ้าขอนางโดยดีพี่จะให้นี่มันไม่ยำเกรงข่มเหงก่อน
บังอาจลักช้างม้าฆ่าราษฎรลือกระฉ่อนออกดังทั้งแดนไตร
มันเขียนหนังสือว่าท้าประจานมิใช่พระในวิหารจะอดได้
จึงได้เกิดรบพุ่งกันยุ่งไปลาวบรรลัยมากมายเป็นหลายคน
ซึ่งจะส่งองค์นางไปเดี๋ยวนี้เหลือที่จะทำได้ให้ขัดสน
ไม่ขอส่งคงสู้จนวายชนม์เกิดเป็นคนถึงกรรมก็จำตาย ฯ
๏ ครานั้นนางอัปสรสุมาลีได้ฟังคำสามีก็ใจหาย
ช่างดึงดันโกรธเกรี้ยวไปเดียวดายจะทานทัดมากมายก็ไม่ควร
เคารพราบกราบลาพระสามีเทวีเสด็จมาโดยด่วน
ทอดองค์ลงกับแท่นแสนรัญจวนยิ่งปั่นป่วนโศกเศร้าเสียพระทัย
กรกอดลูกน้อยเจ้าสร้อยฟ้านางโศกาสะอึกสะอื้นไห้
แม่ไปทูลพระองค์ผู้ทรงชัยเธอดื้อดึงขึงไปไม่นำพา
ทั้งนี้เพราะเคราะห์กรรมนำนิยมจะให้ล่มโลกลาวตลอดหล้า
ทั้งหญิงชายก็จะฟายแต่น้ำตาคงยากเย็นเป็นข้าพวกไทยแท้
แสนวิตกโอ้อกเจ้าแม่เอ๋ยจะเป็นเชลยเขาเสียแล้วนะแก้วแม่
จึงเผอิญให้กษัตริย์วิบัติแปรที่ชั่วแน่กลับเห็นว่าเป็นดี
ตรัสทางพลางข้อนพระทรวงร่ำแสนระกำดังจะม้วยไปเป็นผี
เจ้าครอกน้อยสร้อยฟ้านารีก็โศกีลูกแม่แน่นิ่งไป
กำนัลนางต่างเอาสุคนธ์สรงค่อยชุ่มชื่นฟื้นองค์ขึ้นมาได้
แต่โศกแล้วโศกเล่าเฝ้าร่ำไรร้องไห้ข้อนอกจนฟกแดง ฯ
๏ จะกล่าวถึงขุนแผนแสนสนิทเรืองฤทธิ์ลือทั่วกลัวแสยง
พอรุ่งแสงทินกรขึ้นร้อนแรงก็จัดแจงกองทัพกำชับการ
ให้เร่งผูกอัสดรกุญชรชาติจะยกยาตราหลพลหาญ
ล่วงลัดตัดตรงเข้าดงดานประชิดชานเชียงใหม่ในวันนี้ ฯ
๏ พวกอาสารับสั่งไม่รั้งราต่างไปผูกช้างม้าอยู่อึงมี่
จับอาวุธวุ่นวิ่งเป็นสิงคลีประจำที่พยุหบาตรจะยาตรา
ให้พระนายท้ายน้ำนั้นนำศึกขี่พลายประกายพรึกมาข้างหน้า
เพี้ยกึงกำกงถัดลงมาขี่พลายพลิกพสุธามากลางพล
ขุนแผนขี่พลายศรีคชเดชพลายงามขี่พลายเกตุต้อนพหล
พวกอาสาร่าเริงทุกตัวคนรีบร้นโยธาคลาไคล
โห่สั่นลั่นก้องท้องอรัญครึ่งวันก็กระทั่งถึงเชียงใหม่
ให้หยุดทัพยับยั้งตั้งพลไว้นายไพร่พร้อมพรั่งอยู่คั่งคับ
เอาอ้อแขมมากระหนาบคาบเอาไว้ซัดข้าวสารหว่านไปเป็นค่ายตับ
ปักรายหลายชั้นกั้นหน้าทัพสำหรับปืนใหญ่ในบุรี ฯ
๏ ในชานเวียงเสียงสนั่นออกหวั่นไหวเห็นทัพไทยมาประชิดติดกรุงศรี
พวกลาวระวังตัวทั่วธานีเข้าประจำหน้าที่สิ้นทั้งนั้น
บ้างเคี่ยวชันหลอมตะกั่วคั่วทรายตั้งเตารายบนกำแพงไว้แข็งขัน
กองไฟรอบเมืองเนื่องเนื่องกันส่งแสงแดงฉานทั้งเวียงชัย
องค์พระเจ้าเชียงอินทร์ปิ่นนคราออกมาสั่งเสนาผู้น้อยใหญ่
ให้ระแวดระวังตั้งใจดูอย่าให้ผู้คนปนเข้ามา
เอาหอกดาบปืนผาอาวุธเครื่องยุทธ์เตรียมไว้ให้แน่นหนา
ชั้นแมวหมูสุนัขนกกาแม้นเข้าเมืองจับฆ่าให้วายชนม์
ให้เสนีสี่นายแยกย้ายไปตรวจไพร่โยธาโกลาหล
รอบจังหวัดอัดแอแต่ล้วนคนทุกถนนหนทางสว่างไฟ ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสนิทเรืองฤทธิ์ลือจบพิภพไหว
กับลูกชายพลายงามทรามวัยพอดึกได้สามยามตามตำรา
ฟ้าขาวดาวดวงสะกดแจ่มพระจันทร์แรมรีบดับลงลับหล้า
พ่อลูกจัดแจงแต่งกายานุ่งผ้าม่วงดำประจำกาย
สะเอวคาดราตคดก็สีดำคล้องประคำตะกรุดทองทั้งสองสาย
ใส่เสื้อยันต์ลงองค์นารายณ์เข็มขัดขมองพรายคาดกายพัน
ประจงจับจบประเจียดประจุพระโพกศีรษะทะมัดทะแมงดูแข็งขัน
ทั้งพ่อลูกผัดผงที่ลงยันต์แล้วเสกจันทน์เจิมหน้าสง่างาม
ขึงขังทั้งคู่ดูสง่าดังพระยาสีหราชเรืองสนาม
จบคำนับจับดาบปราบสงครามบ่ายหน้ามาตามยามอาทิตย์
ตรงเข้าไปในป่าแล้วปลุกตัวเป่าทั่วด้วยคาถาประกาศิต
ขยับยืนยกเมฆดูนิมิตเห็นรูปนารายณ์เรืองฤทธิ์ติดอัมพร
สี่หัตถ์ทรงศัตราคทาเพชรพร้อมเสร็จจักรสังข์พระแสงศร
ลมสองคลองคล่องขวาเวลาจรก็ก้าวเท้าขวาก่อนทั้งสองคน
กุมารทองโหงพรายรายรอบข้างพ่อลูกเยื้องย่างมาทางถนน
ร่ายเวทจังงังกำบังตนไม่มีคนทายทักแต่สักคำ
ปีนข้ามเนินคูประตูค่ายอ้ายพวกลาวบ่าวนายอยู่คลาคล่ำ
ล้วนต้องมนตร์ง่วงหงับระงับงำขุนแผนนำหน้าไปใกล้กำแพง
ยืนมองช่องประตูคนผู้ไขว่กองไฟไว้สว่างกระจ่างแสง
ทหารปืนยืนเป็นพวกใส่หมวกแดงเสียงฆ้องป๋องแป๋งออกรอบไป
ขุนแผนกับลูกชายร่ายพระเวทอันวิเศษสองนายใช้พรายได้
แล้วขึ้นคอผีกุมารอันชาญชัยผีก็แผลงฤทธิไกรวิสัยตน
ผาดโผนโจนข้ามกำแพงเมืองเปรื่องเดียวเข้าได้ไม่ขัดสน
ขุนแผนเป่าซ้ำกระหน่ำมนตร์สะกดคนหลับรอบขอบนคร
แล้วตรงมาถึงวังเจ้าเชียงใหม่ขุนแผนใช้พรายลาวเข้าไปก่อน
ให้ถอนลิ่มถอดสลักชักกลอนทั้งพ่อลูกบทจรเข้าวังใน ฯ
๏ ผู้หญิงลาวท้าวนางแลโขลนจ่าแลมาหาเห็นขุนแผนไม่
ทั้งคุณหม่อมจอมเจ้าแลสาวใช้จรลีสีไหล่กันไปมา
ขุนแผนพลายงามตามกันจรเที่ยวทุกตรอกซอกซอนทั้งซ้ายขวา
ขึ้นตำหนักเจ้าจอมหม่อมมารดาจะดูท่าชาววังเป็นอย่างไร
บ้างซุบซิบสนทนาถึงข้าศึกบ้างข้อนอกเข้าสะอึกสะอื้นไห้
บ้างจับเบี้ยบนผีพิรี้พิไรบ้างเย็บไถ้คาดแน่นใส่แหวนทอง
ทุกหนแห่งแสยงสยดทั่วไม่มีหัวมีแต่ไห้ไปทุกห้อง
พ่อลูกเล็ดลอดเที่ยวสอดมองเห็นหม่นหมองเวทนาในอารมณ์
แต่พวกเล่นจับคู่ไม่สู้ทุกข์ยังสนุกรื่นรวยทำสวยสม
บ้างไปมาหาคู่ที่เคยชมเชยแก้มแนมนมกระนี้กระนั้น
บ้างขึ้นมาหาสู่เหมือนชู้ชายแย้มคายลิ้นลมเป็นคมสัน
บ้างหวงหึงบึงบอนควักค้อนกันบ้างแดกดันทุ่งเถียงเสียงอลวน
ที่ลางนางทอดตัวเกาหัวแกรกถ้าเมืองแตกเรานี้คงปี้ป่น
ลางนางบ้างว่าอย่าร้อนรนของยังมีที่ตนไม่จนนาน
บ้างว่าถ้าตกไปเมืองใต้ทำอย่างไรจึงจะดีให้วิถาร
ที่ลางนางนอกคอกบอกอาการอย่าเกียจคร้านโต้ตอบชอบทุกคน
ที่คนโง่ถามว่าโต้อย่างไรขาถ้าผัวด่าด่าโต้หรือยังฉงน
ใครเขาให้โต้ปากอยากสัปดนให้เอาตนโต้ดอกบอกตามการ
ซึ่งโต้ตอบอย่างนี้ไม่มีครูด้วยต่างคู่ต่างวิสัยหลายสถาน
ถ้าโต้ตอบชอบใจแล้วไม่นานต้องซมซานฝากตัวกลัวจนงอ
แน่พวกเรานะอย่าเอาที่ผัวไพร่เหมือนกับเหยียบขี้ไก่มันไม่ฝ่อ
ปะนายมุลขุนนางวางให้พอเข้าเคลียคลอเคล้าคลึงให้ถึงใจ
ทั้งนวดฟั้นปรนนิบัติพัดวีทำให้ดีขี้คร้านจะหลงใหล
ยิ่งกว่ายาแฝดฝังยังเข้าใจท่านผู้หญิงทิ้งไล่เสียเลเพ
บิ่งงกงันฟันหักยิ่งรักสาวกลัวจะซานลานลาวเจ้าเสน่ห์
อุตส่าห์เฝ้าเอาใจใช้อุปเทห์แก่ขี้เหร่ดีนักยิ่งรักเมีย
ระวังแต่อ้ายหนุ่มกระจุ๋มกระจิ๋มมันมักชิมแล้วเฉยเลยทิ้งเสีย
ถ้าไม่ช่วยตัวได้อย่าให้เยียทำปัวเปียเสียพอป่องพร่องราคา ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนประเสริฐเลื่องชื่อลือเลิศตลอดหล้า
กับลูกชายหงายแหงนดูดาราพอเพลาดาวธงเข้าตรงรถ
ดูอากาศแผ้วผ่องเป็นคลองช้างแจ่มกระจ่งเด่นดาวดวงสะกด
พระจันทรล่อนดับลับบรรพตกำหนดต้องฤกษ์พาตำราเรียน
พ่อลูกเสกซัดข้าวสารกราวพวกแสนลาวล้มเกลือกลงเสือกเศียร
ที่นั่งขึงแข็งตาน่าวิงเวียนจนล้มพาดดาษเดียรลำดับกัน
ที่ลุกขึ้นกึกกักมาตักน้ำต้องอาคมล้มคะมำคว่ำทับขัน
ลางนางเช็ดไรใส่น้ำมันสำลีพันไม้คาหลับตาไป
ลางนางปักสะดึงตรึงตราขุนง่วงงุนหลับตามือคาไหม
ที่ปั่นฝ้ายกระหลอดลงกอดไนที่นั่งยามตามไฟไม่สมประดี
ขุนแผนสั่งผีโขมดกุมารทองจงเข้าไปในห้องปราสาทศรี
สะกดพระยาลาวเจ้าธานีมเหสีลูกสาวชาวพนักงาน ฯ
๏ ผีคำนับรับคำทำเดชาพอพริบตาเดี๋ยวหนึ่งถึงราชฐาน
ขึ้นบนตำหนักพลันมิทันนานเข้ากดทับหลับซานไปทุกคน
ด้วยเทวดารักษากำภูฉัตรผีไทยไล่กำจัดเข้าไพรสณฑ์
กุมารจึงเข้าไปได้ใกล้ตนทบเจ้าภูวดลไว้ตรึงตรา
องค์พระเจ้าเชียงใหม่ชัยศรีครั้นต้องมนตร์ดลผีให้มืดหน้า
ดังใจปลิดจิตปลิวจากกายาลงนิทราแน่นิ่งไม่ติงองค์ ฯ
๏ ขุนแผนกับลูกยาศักดาเดชร่ายพระเวทเป่าลมประสมส่ง
แล้วเยื้องย่างอย่างสองพยัฆค์ยงตรงเข้าเรือนทองห้องสุวรรณ
อเนกแน่นล้วนแสนสุรางค์ราชต้องอาคมล้มกลาดเป็นหลั่นหลั่น
ดูงามถ้วนล้วนเหล่าพระกำนัลผิวพรรณพึงชมสมสะคราญ
ผ้าผวยเทพประนมห่มนอนฟูกหมอนเสื่อสาดสะอาดสะอ้าน
กลิ่นฟุ้งมุ้งแพรแลละลานพนักงานต่างต่างทุกอย่างไป
พ่อลูกจรจรัลเข้าชั้นสองประทีปส่องแสงสว่างกระจ่างไข
พระสนมล้มหลับระเนนในล้วนวิไลเลิศล้ำดูสำอาง
ละม่อมเหมาะเพลาะกลอมหอมห่มบ้างเปิดนมขาวช่วงอล่างฉ่าง
ดูสองแก้มแจ่มเจียนผิวมะปรางล้วนแต่อย่างสาวใหญ่ไว้ท่วงที
สนิทนิ่งเหนือหมอนที่นอนนางดูสำอางอ่อนสะอาดลาดกำมะหยี่
มุ้งน้อยน้อยห้อยพู่ประตูมีล้วนแพรบางต่างสีดูสมทรง
พ่อลูกจรจรัลเข้าชั้นสามประทีปอัจกลับตามงามระหง
ทั้งสองย่างยุรยาตรดูอาจองเห็นองค์แน่งน้อยสนิทนอน
ล้วนรุ่นรุ่นรูปเรี่ยมจำเริญลักษณ์ผิวพักตร์ผ่องเกลี้ยงเพียงอัปสร
ห่มแพรสีมีวลัยใส่สวมกรเอาสร้อยอ่อนทำสายสะอิ้งรัด
ใส่ตุ้มหูซ้ายขวาระย้าย้อยเอวบางร่างน้อยนมถนัด
ดังปทุมตูมเต่งเคร่งครัดจำปาทัดถันได้ไม่ลอดทรวง
เจ้าพลายงามเดินหลังตั้งตาเขม้นเสียดายเป็นที่นั่งรองของหลวง
เอามือข้อนเข้าที่พุ่มปทุมทรวงไม่โรยร่วงกลีบกลัดกำดัดตึง
ขุนแผนเห็นลูกเข้าไปเคล้าคลอเอามือห่อป่ายหลังลงดังผึง
นี่ของหลวงนะอย่าเข้าไปเคล้าคลึงถ้าแม้นนึกลึกซึ้งสิเสียความ
ไม่ควรนะเจ้าเราเป็นไพร่เขาก็ได้เป็นนางระวางห้าม
ยิ่งจะให้เชี่ยวชาญการสงครามมาคุกคามลามลวนอย่าควรทำ
เจ้าพลายงามบอกความกับบิดาแวะเข้ามาชมเล่นเห็นขำขำ
เพียงลักหลับลูกต้องประคองคลำไม่ได้นึกลึกล้ำละเลิงใจ
เออนะเจ้าเราขอเสียคืนเดียวช่วยกันเคี่ยวแข็งข้อเอาให้ได้
ถ้าเสร็จศึกแล้วจะนึกเอานางใดเว้นแต่หม่อมยอมให้ทุกนารี ฯ
๏ พ่อลูกไคลคลามาทั้งสองถึงห้องทองที่ประทมเจ้ากรุงศรี
เสกสะเดาะลิ่มลั่นออกทันทีตรงขึ้นที่อัฒจันทร์บนชั้นพัก
เข้าปรางค์ทองชมห้องปราสาทศรีเธอเทียบที่พระประทมไว้สมศักดิ์
มีม่านทองสองไขใส่เชือกชักที่ฝาทำจำหลักเป็นลายลอย
เพดานเขียนลายทองเป็นถ่องแถวระย้าแก้วแพรวพรายสายโซ่ห้อย
โคมปัดอัจกลับระยับย้อยแสงสว่างพร่างพร้อยดูพรายตา
หน้าพระแท่นล้วนแต่แสนสาวสุรางค์อนงค์นางอยู่งานขนานหน้า
ดูรูปเรียบกะทัดรัดจำรัสตาโสภานิ่มนวลควรจะชม
ขนงเนตรเกศแก้มจำรัสถันก็ถัดกันทั้งคู่ดูงามสม
มีสุจหนี่นอนหมอนพรมล้วนแต่ห่มแพรสีมีขลิบริม
ทองวลัยใส่แขนแหวนสอดก้อยผูกสายสร้อยสิบนิ้วเจ้านุ่มนิ่ม
ใส่ตุ้มหูเฟื่องห้อยพลอยทับทิมดูหน้าตาจิ้มลิ้มดังลูกจันทน์
เหล่านางดีดสีที่ข้างแท่นละม้ายแม้นเหมือนตุ๊กตาปั้น
งามระหงทรงศรีฉวีวรรณประดับกายคล้ายกันทุกนารี
คนระนาดนอนหลับทับคนฆ้องนางคนร้องนอนทับกระจับปี่
คนโทนทับหลับใหลไม่สมประดีนางคนสีซอทับคนกรับนอน ฯ
๏ พ่อลูกชมย่างย่องขึ้นพระแท่นในห้องข้างซ้ายก่อน
แหวกวิสูตรสุวรรณอันบวรเข้าในที่บรรจถรณ์ด้วยทันใด
เห็นสองนางต่างองค์บรรทมหลับอัจกลับจับผิวดูผ่องใส
งามจริงพริ้งพร้อมละม่อมละไมเป็นนวลปลั่งดังใยสำลีชี
เพ่งพินิจพิศทรงพระองค์ใหญ่แลวิไลเลิศลักษณ์เป็นศักดิ์ศรี
ดูผิวพักตร์ก็ยังผ่องละอองดีแต่ตรงที่พระถันนั้นพร่องทรวง
เห็นอนงค์จะเป็นองค์ชนนีนางโฉมยงค์องค์นี้เป็นลูกหลวง
พึ่งเป็นสาวรุ่นร่างกระจ่างดวงดูสองถันนั้นเป็นพวงผกาทิพย์
เหมือนโกมุทพึ่งผุดหลังชลาพอต้องตาเตือนใจให้จะหยิบ
เจ้าพลายแลเล็งเพ่งไม่พริบพ่อกระซิบห้ามปรามก็ขามใจ
สนิทนิ่งเหนือหมอนดังท่อนแก้วพระพักตร์แผ้วมิได้มีรอยฝีไฝ
งามขนงก่งค้อมละม่อมละไมแต่เนตรหลับยังวิไลประหลาดนาง
นาสิกตะละทรงพระแสงขอโอษฐ์ลออเรี่ยมริมเหมือนจิ้มฝาง
สองปรางอย่างผิวผลมะปรางดูทรงศอคอคางอย่างกลึงกลม
งามระหงทรงศรีไม่พีผอมเพริศพร้อมแต่บาทจนถึงผม
กระหมวดมุ่นเกศาก็น่าชมปักปิ่นทองถมราชาวดี
กุณฑลสองข้างพร่างแสงเพชรสังวาลประดับสลับเม็ดพลอยต่างสี
กำไลกรทองร่อนรูปนาคีธำมรงค์เรือนมณีสีพร่างพราย
ผ้านุ่งถถุงยกกระหนกกรองห่มแพรริ้วทองจำรัสฉาย
มเหสีทรงยกกระหนกลายห่มแพรเหลืองลายมะลิทอง
พระเทพีมีบุตรจนเป็นสาวยังดูลาวสักสิบหกไม่บกพร่อง
กทัดรัดผิวเรี่ยมเอี่ยมละอองควรประคองไว้ถนอมเป็นจอมนาง ฯ
๏ ชมพลางย่างมาพระแท่นใหญ่ตรงเข้าไปรวบรูดวิสูตรกร่าง
แต่ล้วนเครื่องทองคำดูสำอางพระแสงวางข้างที่มีหลายองค์
แลเห็นเจ้าเชียงอินทร์ปิ่นไอศวรรย์สถิตบรรจถรณ์ประเทืองเรืองระหง
ดูขาวนวลอ้วนกลมสมทรวดทรงควรเป็นวงศ์อิศเรศเกศเชียงอินทร์
คลุมประทมถมเถือกด้วยทองชุดเป็นเครือครุฑยุดนาคดูเฉิดฉิน
ภูษาทรงพื้นแดงแย่งข้าวบิณฑ์ดูงามสิ้นสมศักดิ์กษัตรา
พลายงามก็กรายเข้าซ้ายองค์ขุนแผนแสนณรงค์เข้าเบื้องขวา
หยิบเอาพระแสงวางข้างที่มาจนสิ้นราชสาตราจะรอนราญ
แล้วสองนายเข้าประจำทั้งซ้ายขวาดังพระยาสีหราชอาจหาญ
ขุนแผนเป่ามนตร์ประทับขับกุมารผีก็คลานเคลื่อนตนลงพ้นองค์
ขุนแผนกระทืบเตียงทองร้องตวาดด้วยอำนาจพระยาครุฑสุดเสียงส่ง
ฝ่ายว่าท้าวเจ้าฟ้ามลาวงศ์สะดุ้งองค์ตกประหม่าสง่าครุฑ
ลืมพระเนตรเห็นไทยอยู่ในที่พระอินทรีย์เสียวสันพรั่นที่สุด
นึกมานะจะประจญรณยุทธ์คว้าหาอาวุธไม่พบพาน
ดังใครเอาตรีเพชรมาเด็ดเศียรพระทัยเจียนจะแยกแตกฉาน
ชีวิตกูตกอยู่ในมือมารไม่ช้านานมันคงฆ่าชีวาวาย
จะออกปากวอนง้อขอชีวิตก็ละอายแก่จิตไม่คิดหมาย
ลุกขึ้นนั่งนิ่งไม่ติงกายมาดหมายว่าไม่มีชีวาคง ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสนิทเห็นเจ้าเชียงอินทร์สิ้นคิดตะลึงหลง
หากมานะนั่งนิ่งไม่ติงองค์ขุนแผนส่งสุรเสียงประเปรี้ยงมา
ฮ้าเฮ้ยพระยาปัจจามิตรตัวเป็นคนพาลผิดริษยา
องค์พระจอมมงกุฎอยุธยามิได้มาย่ำยีเมืองเชียงอินทร์
เจ้าฟ้าสัตนาคนหุตถวายบุตรกรุงไทยดังใจถวิล
ตัวกระทำจัญไรใจทมิฬออกชิงไว้ให้สิ้นเสียไมตรี
ทั้งพวกไทยที่มารับก็จับจำเฆี่ยนขับยับระยำจนป่นปี้
แล้วมีสารไปท้าถึงธานีให้กรูกรีรี้พลมาชนช้าง
ไม่เจียมตัวเป็นประจันตประเทศช่างโอหังบังเหตุเสียสิ้นอย่าง
จึงตรัสใช้เราทหารแต่ปานกลางให้มาล้างชีวันให้บรรลัย
อย่านั่งก้มหน้านิ่งไม่ติงกายจะยอมตายหรือจะคิดกลับจิตใหม่
แผ่นดินลาวนี้จะเห็นเป็นของใครจะว่าไรว่ามาอย่านิ่งนาน ฯ
๏ ครานั้นเจ้าเชียงใหม่ครั้นได้ฟังอุระดังเพลิงไหม้ประลัยผลาญ
สุดฤทธิ์ที่จะคิดประจัญบานด้วยทหารกรุงไทยอยู่ใกล้ตน
จะต่อตีก็ไม่มีอาวุธสู้เป็นสุดรู้สุดฤทธิ์ติดขัดสน
จะผุดลุกหนีไปก็ไม่พ้นให้อัดอ้นจนจิตคิดเสียใจ
กลัวตายคลายมานะละทิฐิดำริแล้วดำรัสตรัสปราศรัย
นี่แน่ะท่านสองทหารอันชาญชัยข้อยก็ได้พลั้งจิตผิดเสียแล้ว
ถ้าท่านไว้ชีวิตคิดเมตตาจะเป็นข้าพระทูลกระหม่อมแก้ว
สร้อยทองข้อยบ่ได้ไปวี่แววมิได้แผ้วพานพ้องประเพณี
จะอ่อนน้อมยอมถวายเจ้านายแล้วทั้งลูกแก้วเมียมิ่งมเหสี
ทั้งเวียงชัยไพร่ฟ้าข้าบุรีถวายไว้ใต้ธุลีพระบาทา ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนกับพลายงามได้ฟังความเจ้าเชียงอินทร์สิ้นกังขา
เห็นเต็มหวั่นครั่นคร้ามความมรณาก็รู้ว่ายอมตัวกลัวเป็นแท้
จึงตอบว่าวาจาของเจ้าตรัสยังจะสัตย์สุจริตสนิทแน่
หรือเห็นเข้าที่คับจึงรับแท้แล้วจะเบือนเชือนแชดอกกระมัง ฯ
๏ เจ้าเชียงใหม่ได้ฟังจึงตอบถ้อยอันคำข้อยเว้าแล้วบ่ถอยหลัง
ทุกสิ่งสิ้นสารพัดเป็นสัจจังชาติกษัตริย์ตรัสดังว่าช้างงา
ถ้าขืนคดหดเหี้ยนเหมือนเศียรเต่าขอให้เราสิ้นชีวังสังขาร์
แล้วทนทุกข์ท่วมหัวชั่วกัลปาในมหาโลกันต์แต่วันตาย
จะเชื่อคำข้าเฝ้าเหล่าลูกเมียยุให้เสียสุจริตอย่าคิดหมาย
จะถือสัตย์ให้ตลอดจนวอดวายขอให้ท่านสองนายจงวางใจ ฯ
๏ ขุนแผนฟังท้าวเจ้าเชียงอินทร์ให้ความสัตย์สมถวิลสิ้นสงสัย
ทั้งสองนายคลายขู่ลงทันใดเข้านั่งใกล้แล้วกล่าววาจาพลัน
ถ้าเที่ยงตรงคงสัตย์ปฏิญญาณซึ่งโทษท่านนั้นไว้ให้หม่อมฉัน
จะเบี่ยงบ่ายทูลองค์พระทรงธรรม์มิให้ท่านอันตรายวายชีวิต
แล้วพ่อลูกก็ถวายพระแสงคืนจงชูชื่นเถิดอย่าช้ำระกำจิต
จะทูลลาพระองค์ผู้ทรงฤทธิ์คืนไปที่สถิตกองทัพไทย ฯ
๏ เจ้าเชียงอินทร์คำนับรับพระแสงพระพักตร์แดงมัวหมองค่อยผ่องใส
ถ้าแม้นท่านเมตตาเหมือนว่าไว้ก็จะรอดบรรลัยด้วยสองนาย
ขอมอบชีวิตไว้ที่ในท่านช่วยโปรดปรานเพ็ดทูลขยับขยาย
ให้พระองค์ทรงโปรดโทษเคลื่อนคลายจะเป็นตายก็เพราะท่านกรุณา ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสงครามกับลูกชายพลายงามงามสง่า
ได้ฟังเจ้าธานีมีเมตตาจึงตอบว่าอย่าแหนงแคลงพระทัย
ที่ทูลรับกับท่านนั้นทุกสิ่งเป็นคำจริงหามีมุสาไม่
แม้นพระองค์คงสัตย์เหมือนตรัสไว้คงมิให้ตัวท่านอันตราย
ทั้งสองคนพ่อลูกขอสมาแล้วลุกลาจรจรัลผันผาย
ลงจากปรางค์ย่างเยื้องชำเลืองกายกระซิบสั่งโหงพรายกุมารทอง
เอ็งจงดูอยู่ปรางค์อย่าห่างไกลประจำเจ้าเชียงใหม่อยู่ในห้อง
สะกดตามทุกรอยคอยสอดมองเธอจะตรองอย่างไรก็ให้รู้
ลูกเมียมาตะบอยอ้อยอิ่งเธอตรงไว้ไม่ประวิงให้นิ่งอยู่
ถ้าเชื่อเมียเสียสัตย์เป็นศัตรูเอ็งรีบออกไปบอกกูอย่านอนใจ
สั่งพลางทางแก้สะกดคนล่องหนออกทางช่องลูกดาลไข
ขุนแผนพลายงามตามกันไปถึงกองทัพไทยมิได้ช้า ฯ
๏ เดินยิ้มเข้าในค่ายไปนั่งลงพระท้ายน้ำกำกงพวกอาสา
ทั้งพวกไพร่ทั้งหลายเห็นนายมาต่างวันทาไต่ถามความณรงค์
ขุนแผนเล่าแจ้งแถลงความที่ไปกับพลายงามตามประสงค์
ลอบสะกดเข้าได้จนใกล้องค์แล้วปลุกขึ้นจะปลงชีวิตท้าว
เธอตกใจจวนตัวกลัวความตายยอมถวายสร้อยทองกับลูกสาว
ทั้งเสนาข้าแผ่นดินสิ้นเมืองลาวทั้งไพร่เจ้าเมียมิ่งแลศฤงคาร
ตัวเธอก็ถ่อมยอมเป็นข้าขอขึ้นอยุธยามหาสถาน
ขอแต่อย่าให้ตายวายปรารณได้ให้สัตย์ปฏิญญาณไว้แน่นอน ฯ
๏ พวกนายไพร่ได้ฟังขุนแผนว่าทั้งไทยลาวราวจะพากันบินร่อน
เสร็จศึกเชียงอินทร์สิ้นทุกข์ร้อนจะร้องละครไปบ้านสำราญใจ
ทั้งนายไพร่พูดจ้อหัวร่อร่าจนเวลาจวบจวนประจุสมัย
ขุนแผนกับพลายงามผู้ทรามวัยก็เข้าในที่สถิตแล้วนิทรา ฯ
๏ ครั้นอุทัยไขประเทองเรืองรุ่งรางส่องสว่างทั่วทศทิศา
ฝ่ายพระจอมเชียงอินทร์ปิ่นนคราเสด็จมาที่สถิตพระเทพี
ลดองค์ลงนั่งบัลลังก์รัตน์แล้วดำรัสบอกมิ่งมเหสี
พี่นอนหลับใหลในราตรีไพรีเข้ามาได้จนใกล้กาย
ครั้นสะดุ้งจิตฟื้นตื่นผวาคว้าหาอาวุธก็สูญหาย
จะแล่นหนีปัจจามิตรก็คิดอายจึงถวายกรุงลาวกับชาวไทย
ทั้งองค์นางสร้อยทองของสำคัญพระสนมกำนัลน้อยใหญ่
ทั้งเจ้าข้อยสร้อยฟ้าข้าเวียงชัยถวายไว้ใต้เบื้องบทมาลย์
พี่ยอมน้อมคำนับรับความผิดขอแต่ชีวิตอย่าสังหาร
จะถวายสุวรรณบรรณาการได้ให้สัตย์ปฏิญญาณทุกสิ่งไป
ก็ขอบใจไพรีที่เข้ามาเราสัญญาเขาก็กลับไปทัพใหญ่
ดวงจิตเจ้าอย่าคิดเสียน้ำใจเพราะมีกรรมทำไว้แต่ก่อนมา ฯ
๏ ครานั้นนางอัปสรมารศรีได้สดับคดีที่ผัวว่า
ดังพระกาฬจะผลาญให้มรณาก็โศกาข้อนทรวงเข้าร่ำไร
เจ้าประคุณทูลกระหม่อมของเมียแก้วได้ทูลแล้วหาฟังคำเมียไม่
เพราะรู้แน่แท้เที่ยงจะเกิดภัยแต่แรกไทยยกมาถึงธานี
สะกดคุกลักคนปล้นช้างม้าเข่นฆ่าผู้คนเสียป่นปี้
เพียงคนสามสิบห้ามาเท่านี้แม้นไม่ดีหรือจะหาญมาราญรอน
เสนาห้านายไปรบมันก็แตกตายก่ายทับเป็นไม้ขอน
ทั้งทัพผีก็หนีเข้าซอกซอนแต่ภูธรดื้อดึงตะบึงไป
แม้นพระองค์ทรงฤทธิ์คิดปรองดองส่งสร้อยทองคืนเสียไปเกลี่ยไกล่
กองทัพก็จะกลับไปกรุงไทยเชียงใหม่จะดำรงคงเจริญ
แต่นี้ไปไหนจะพ้นความฉิบหายถึงไม่ตายก็จะตกระหกระเหิน
ฝูงประชาก็จะซ้ำระยับระเยินต้องเป็นทุกข์ฉุกเฉินทั้งไพร่นาย
เหมือนปางหลังเมื่อครั้งนางสีดาเกิดมาล้างลงกาให้ฉิบหาย
ทศพักตร์รักหลงให้วงศ์วายต้องฆ่าฟันกันตายลงก่ายกอง
นางมณโฑทูลทัดท้าวขัดเคืองจึงบรรลัยไพร่เมืองได้หม่นหมอง
เหมือนครั้งนี้พระองค์หลงสร้อยทองจึงได้พาพวกพ้องต้องบรรลัย
นางสร้อยทองก็ทำนองนางสีดาเกิดมาล้างผลาญเมืองเชียงใหม่
ครั้นเมียห้ามก็ว่าหึงจึงจนใจร่ำพลางสะอื้นไห้ไม่สมประดี ฯ
๏ เจ้าเชียงใหม่ได้ฟังนางอัปสรให้เร่าร้อนฤทัยดังไฟจี้
จึงดำรัสตรัสตอบพระเทพีจะขืนเฝ้าเซ้าซี้ไปทำไม
ใช่พะวงหลงรักนางสร้อยทองเพราะเคืองข้องเวียงจันทน์นั้นข้อใหญ่
ไม่เกรงขามข้ามหน้าไปหาไทยเราจึงชิงนางไว้ในพารา
ถ้าแม้นพี่สมัครรักจริงไหนจะนิ่งเสียไม่ร่วมเสนหา
เป็นกึ่งปีพี่มิได้จะไปมานิจจาเจ้าเฝ้าว่าให้ช้ำใจ
รู้ว่าธานีจะมีทัพรบรับหมายจะสู้ศัตรูได้
เหมือนเขาเล่นการพนันกันอึงไปจะใคร่ดีมีชัยจึงเล่นกัน
ไม่สมมาตรคาดผิดก็แพ้เขาจะขืนเฝ้าเสียดแทงมาแกล้งกลั่น
ไหนไหนก็ได้พลั้งยั้งไม่ทันจะโศกศัลย์เสียเปล่าไม่เข้าการ
ถ้าร้องร่ำน้ำตาเป็นโลหิตความผิดก็ไม่คลายหายร้าวฉาน
จะถึงเข็ญมันก็เป็นไปตามกาลถึงที่ตายวายปราณก็คงตาย ฯ
๏ ตรัสเสร็จเสด็จออกข้างฝ่ายหน้าพร้อมเหล่าท้าวพระยาสิ้นทั้งหลาย
จึงตรัสเล่าอนุสนธิ์ต้นปลายซึ่งถวายเมืองขึ้นกับกรุงไทย
สูไปบอกนายไพร่ให้มันรู้ให้รื้อค่ายเปิดประตูเมืองเชียงใหม่
ปืนล้อลากกลับเข้าโรงในแล้วเลิกไล่คนออกเสียนอกวัง
ท้องสนามปราบปรามให้ราบเรียบปลูกทำเนียบขึ้นให้ดียี่สิบหลัง
ทำหอกลางขวางรีมีฝาบังไม้ไผ่ตั้งเรียงรำทำรั้วราย
สนามเล่นต่างต่างวิ่งช้างม้าเป็นข้างหน้าข้างในให้เฉิดฉาย
เอาผ้าขาวดาดเเพดานผูกม่านรายแล้วไปเชิญสองนายกับไพร่มา ฯ
๏ ครานั้นพระยาจันทรังสีได้สดับรับคดีใส่เกศา
ถอยหลังลนลานคลานออกมาสั่งเสนาหลายนายแยกย้ายไป
บ้างเกก็บงำปืนผาเลิกหน้าที่เปิดประตูบูรีอยู่ขวักไขว่
ปล่อยประชาชนชาวนอกให้ออกไปข้างในทำทำเนียบเทียบที่ทาง
ปลูกเรือนขวางรียี่สิบหลังระเนียดบังล้อมไว้ให้ใหญ่กว้าง
ทั้งปลูกโรงน้อยใหญ่ไว้ม้าช้างถากถางที่ปราบราบรื่นไป
แล้วบัญชาสั่งเสียพวกเพี้ยกวานให้ไปเชิญสองท่านเม่ทัพใหญ่
เข้ามาอยู่ที่เทียบทำเนียบในทั้งนายไพร่ไทยลาวชาวเวียงจันทน์ ฯ
๏ ท้าวหนูผู้เฒ่าเหล่าเพี้ยกวานจัดเอาคานหามมาขมีขมัน
ถึงกองทัพไทยเข้าไปพลันอภิวันท์อัญเชิญทั้งสองนาย
ว่าพระจอมเชียงอินทร์ปิ่นไอศวรรย์ให้มาเชิญสองทั่นนั้นผันผาย
กับทหารลาวไทยทั้งไพร่นายเข้าไปพักให้สบายในบุรี ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสนิทเรืองฤทธิ์แรงราวราชสีห์
เห็นเพี้ยกวานคลานมาอัญชลีเชิญเข้าไปอยู่ที่ทำเนียบใน
ชวนเจ้าพลายท้ายน้ำกำกึงกงกับอาสาจตุรงค์ทั้งนายไพร่
แล้วขุนแผนนำหน้าคลาไคลขึ้นนั่งในคานหามมาสามนาย
กำกงขี้ม้ามาข้างหลังสะพรั่งพร้อมโยธามาทั้งหลาย
ครั้นถึงที่ทำเนียบเขาเรียบรายทั้งนายไพร่ก็เข้าพักสำนักใน
ออกสะพรั่งนั่นอนสลอนหลามอยู่กันตามตำแหน่งผู้น้อยใหญ่
วิเสทแต่งเครื่องเทียบเพียบไปเลี้ยงกองทัพไทยทุกเพลา ฯ
             

ตอนที่ ๓๑ ขุนแผนพลายงามยกทัพกลับ

๏ ครานั้นขุนแผนแสนสงครามพระท้ายน้ำพลายงามนั่งปรึกษา
บัดนี้มีชัยได้พาราจำจะแจ้งกิจจาไปกรุงไกร
ให้พระองค์ทรงทราบข่าวคดีว่าเราตีเอาเมืองเชียงใหม่ได้
ทั้งตัวเจ้าเชียงอินทร์ปิ่นราชัยจะโปรดปรานประการใดให้รู้ความ
จึงพร้อมใจให้เขียนเป็นสาราประทับตราหนุมานชาญสนาม
กับสำเนาเข้าผนึกบันทึกความห่อสามชั้นใส่ในกลักพลัน
ปากกระบอกพอกคลั่งประจำตราสั่งนายปานขวานฟ้านายคงมั่น
เอ็งไปเลือกม้าดีที่สำคัญพากันรีบไปในพรุ่งนี้
ไปทางลัดตัดตรงลงระแหงพ้นกำแพงหมายมุ่งเอากรุงศรี
เสร็จการกลับมาอย่าช้าทีให้ถึงนี่ปลายเดือนอย่าเคลื่อนคลา ฯ
๏ สองนายคำนับรับกระบอกออกมารีบรัดจัดห่อผ้า
ได้ข้าวตากรอกไถ้ไปผูกม้าเลือกหาถูกทำนองที่ว่องไว
ได้ม้าเผ่นผจญด้นธรณีต่างขึ้นขี่ควบร่อยแล้วปล่อยใหญ่
ลัดป่าผ่าดงตรงไปพอได้สิบวันครึ่งถึงอยุธยา
ตรงมาศาลาลูกขุนในเรียนเจ้าคุณผู้ใหญ่อยู่พร้อมหน้า
บัดนี้ท่านขุนแผนแสนศักดาให้กระผมถือตรามากราบเท้า
บอกขานการไปรณรงค์ให้กราบทูลพระองค์ทรงทราบข่าว
ว่าบัดนี้มีชัยได้เมืองลาวจะโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมประการใด ฯ
๏ ครานั้นท่านเจ้าคุณอธิบดีทราบว่าตีได้เวียงเชียงใหม่
สั่งนายเวรทันทีด้วยดีใจคัดบอกไวไวมาให้เรา
นุ่งสมปักปูมแดงแย่งนาคราชหยิบผ้ากรายมาคาดบั้นเอวเข้า
จวนเสด็จออกข้างหน้าเวลาเช้าก็รีบไปคอยเฝ้าพระทรงธรรม์ ฯ
๏ จะกล่าวถึงพระองค์ผู้ทรงฤทธิ์สถิตที่ข้างในมไหศวรรย์
พอเวลาสายสีรวีวรรณจรจรัลออกพระโรงพรรณราย
ประทับเหนือพระที่นั่งบัลลังก์รัตน์ภายใต้เศวตฉัตรจำรัสฉาย
เหล่าอำมาตย์หมื่นหมอบนอบน้อมกายกราบถวายบังคมอยู่พร้อมกัน ฯ
๏ ครานั้นเจ้าคุณอธิบดีกราบทูลทันทีขมีขมัน
ขอเดชะพระองค์ผู้ทรงธรรม์ชีวันอยู่ใต้พระบาทา
บัดนี้ขุนแผนแสนสงครามกับนายพลายงามซึ่งอาสา
บอกมากราบทูลพระกรุณาเสมียนตราคลี่บอกออกอ่านพลัน ฯ
๏ ในบอกว่าขุนแผนแสนสงครามกับนายพลายงามคนขยัน
อาสาบาทบงสุ์พระทรงธรรม์คุมพหลพลขันธ์ไปชิงชัย
ได้เร่งรัดจตุรงค์ทวยหาญยกขึ้นไปถึงชานเมืองเชียงใหม่
ให้หยุดทัพยับยั้งตั้งซุ่มไว้แล้วปลอมตัวเข้าไปในพารา
เวลาค่ำลอบเข้าในคุกใหญ่แก้ไขไทยมาได้ถ้วนหน้า
ช่วยกันฆ่าคนปล้นช้างม้าแล้วกลับมาที่ตั้งยั้งโยธี
ครั้นรุ่งเช้าลาวยกมาห้าทัพไพร่พลคนคับทั้งไพรศรี
ข้าพเจ้าขับพลเข้าราวีต่อตีรุมรบตะลุมบอน
ฆ่านายตายลงในที่รบไพร่ก็หลบหนีหายกระจายว่อน
ทั้งห้าทัพกลับถอยเข้านครปิดประตูลงกลอนไว้ทุกชั้น
แล้วรักษาหน้าที่ใบเสมาตรวจตราเข้มงวดกวดขัน
กองไฟไว้สว่างเหมือนกลางวันคอยป้องกันตั้งรับกองทัพไทย
ในคืนนั้นข้าพเจ้ากับพลายงามลอบตามขึ้นปราสาทเจ้าเชียงใหม่
พบกำลังนอนหลับจับตัวไว้แล้วปลุกขึ้นตกใจอยู่ลนลาน
กลัวตายขอถวายองค์สร้อยทองกับพวกพ้องประยูรญาติราชฐาน
ทั้งธิดาเมียมิ่งแลศฤงคารไว้ใต้เบื้องบทมาลย์พระทรงฤทธิ์
ส่วนตัวนั้นก็ถ่อมยอมเป็นข้าถวายราชบรรณาจนดับจิต
ขอแต่อย่าให้ตายวายชีวิตให้ความสัตย์สุจริตทุกสิ่งอัน
เห็นรับเป็นสัจจังพอฟังได้จึงงดไว้ไม่ฆ่าให้อาสัญ
ข้าพเจ้าตรึกตราปรึกษากันให้นายปานกับนายมั่นถือบอกมา
ให้ความทราบบาทบงสุ์พระทรงฤทธิ์ถ้าพลั้งผิดได้โปรดเหนือเกศา
ยับยั้งฟังพระราชบัญชาจะทรงพระกรุณาประการใด ฯ
๏ ครานั้นพระองค์ผู้ทรงเดชทราบเหตุว่าตีเชียงใหม่ได้
ราวกับจอมสุทัศน์สหัสนัยน์มาเชิญให้ไปผ่านพิมานอินทร์
พระพักตร์ผุดผ่องพรรณรังสีเปรมปรีดิ์ชื่นชมสมถวิล
เออกระนี้สิหนอพอได้ยินเหมือนปลิดปลดหมดสิ้นที่ขุ่นแค้น
กูเป็นไข้ใจมานี่กว่าปีวันนี้หายป่วยด้วยขุนแผน
ที่มันทำความชอบจะตอบแทนทั้งพ่อลูกให้แม้นเสมอกัน
เจ้าพระยาจักรีจงมีตราให้หากองทัพกลับเขตขัณฑ์
ส่วนอ้ายเฒ่าเจ้าเมืองเชียงใหม่นั้นว่าโทษมันถึงอุกฤษฎ์เพราะคิดร้าย
ต้องตามกำหนดบทอัยการควรประหารชีวิตให้ฉิบหาย
พวกเสนาข้าเฝ้าเข้ากับนายก็ล้วนโทษถึงตายไม่เว้นตัว
ส่วนบุตรภรรยาข้าทาสต้องตกเป็นคนระบาตรด้วยโทษผัว
ริบทั้งช้างม้าแลควายวัวครอบครัวเงินทองของที่มี
ทั้งบรรดาหญิงชายชาวนครต้องกวาดต้อนเป็นเชลยมาตามที่
ข้อที่มันอ่อนน้อมยอมภักดีกูปรานียกให้ชีวิตไว้
แต่กวาดตัวเอาครัวมาให้หมดให้ปรากฏแก่ประเทศทั้งน้อยใหญ่
จะได้เป็นเยี่ยงอย่างข้างหน้าไปมิให้ใครทุจริตผิดเหมือนมัน
อนึ่งนางสร้อยทองผ่องโสภาซึ่งมันกล้าชิงไปเชียงใหม่นั่น
กับสร้อยฟ้าธิดาของมันนั้นให้ส่งกันมาอย่างเป็นนางใน
ด้วยว่าราชบุตรีศรีสัตนาเป็นต้นเหตุรบรากับเชียงใหม่
จึงจะเป็นเกียรติยศปรากฏไปว่ามีชัยได้นางนั้นคืนมา
จงจัดเรือประเทียบให้เรียบร้อยขึ้นไปคอยรับนางให้ถึงท่า
เรือรับอ้ายขุนแผนแสนศักดาก็เอาเรือกัญญาไปสองลำ
ทั้งพ่อลูกความดีมีหนักหนาให้มันขี่เรือกัญญามาให้ขำ
ให้ลือเลื่องเฟื่องฟุ้งทุกคุ้งน้ำว่าไปทำเชียงใหม่ได้บ้านเมือง
อันครอบครัวกับตัวอ้ายเชียงใหม่เอามันใส่เรือตามให้หลามเนื่อง
มันอยากทำวุ่นให้ขุ่นเคืองให้ชาวเมืองดูเล่นเป็นขวัญตา ฯ
๏ ท่านเจ้าคุณมหาดไทยชัยชาญรับพระราชโองการใส่เกศา
ออกจากพระโรงชัยไปศาลาให้ร่างเรื่องสารตราเข้าฉับพลัน
ขึ้นกระดาษเสร็จสรรพประทับตราใส่กลักปิดฝาสนิทมั่น
สองนายรับตรากราบลาพลันพากันรีบออกกนอกกรุงไกร
ขับม้าลัดไปในไพรสัณฑ์สิบวันเร่งตะบึงถึงเชียงใหม่
ลงจากม้าหมอบกรานคลานเข้าไปส่งกลักตราให้ขุนแผนพลัน ฯ
๏ ขุนแผนคำนับแล้วรับสารต่อยกลักออกอ่านขมีขมัน
ทราบเรื่องสารตราสารพันก็บอกกันถ้วนหน้าบรรดาไทย
แล้วสั่งลูกชายเจ้าพลายงามเจ้าเข้าไปแจ้งความเจ้าเชียงใหม่
ว่าบัดนี้พระองค์ผู้ทรงชัยให้กวาดครัวลงไปอยุธยา
เก็บทั้งสมบัติพัสถานประทานแต่ชีวิตไม่เข่นฆ่า
ให้บอกกล่าวกันทั่วตัวประชาเราจะรั้งรอท่าสิบห้าวัน ฯ
๏ พลายงามรับคำแล้วอำลาพวกอาสาตามหลังไปเป็นหลั่น
เข้าไปในท้องพระโรงพลันอภิวันท์ทูลท้าวเจ้าเชียงอินทร์
ว่ามีตรามาแต่พระราชฐานให้กวาดกว้านครัวไปให้เสร็จสิ้น
ด้วยความผิดคิดร้ายในแผ่นดินทั้งภูมินทร์เมียมิ่งศฤงคาร
ให้เสนารักษาเมืองเชียงใหม่คุมพระองค์ลงไปราชฐาน
ให้ต้องตามจารีตโบราณกาลพระราชทานแต่ชีวันไม่บรรลัย ฯ
๏ ครานั้นเจ้าเชียงอินทร์ปิ่นนคเรศทราบเหตุว่าจะกวาดไปกรุงใต้
แสนวิตกอกร้อนดังนอนไฟพระพักตร์ไหม้หมองหมดสลดพลัน
กล่าวสุนทรวอนว่ากับพลายงามก็รู้ความอยู่ว่าโทษเป็นมหันต์
ครั้งนี้ที่จะปลอดรอดชีวันก็เพราะทั่นแม่ทัพทั้งสองนาย
เจ้าพลายตอบว่าอย่าเศร้าจิตด้วยโทษท่านนั้นอุกฤษฎ์ผิดมากหลาย
จำเป็นจำยากลำบากกายจะช่วยทูลเบี่ยงบ่ายให้คืนเมือง ฯ
๏ สาธุข้อยก็หวังทั้งสองนายรอดตายก็เพราะท่านช่วยปลดเปลื้อง
แม้นได้คืนเชียงอินทร์สิ้นความเคืองจะมอบกายถวายเครื่องบรรณาการ
เจ้าพลายงามรับคำแล้วอำลากลับมาที่อยู่หมู่ทหาร
เจ้าเชียงใหม่สั่งเสียพวกเพี้ยกวานให้ร้องป่าวชาวบ้านทั้งบุรี
สั่งเสร็จก็เสด็จเยื้องย่างกลับเข้าในปรางค์ปราสาทศรี
พระทัยแสนโศกศัลย์พันทวีมาถึงที่แท่นทองห้องไสยา
ลดองค์ลงนั่งบัลลังก์รัตน์ตรัสบอกนางอัปสนเสนหา
ว่าพระจอมมงกุฎอยุธยามีท้องตรามาถึงท่านแม่ทัพ
ให้กวาดครัวกับตัวเราลงไปคงตกอยู่กรุงไทยมิได้กลับ
ทั้งผู้คนใหญ่น้อยจะพลอยยับต้องล้มตายก่ายทับไปรวดทาง
โอ้ว่ากองกรรมมานำจิตให้กระทำทุจริตไปผิดอย่าง
อยู่หลัดหลัดจะมาพลัดไปจากปรางค์ตรัสพลางโศกศัลย์รำพันครวญ ฯ
๏ ครานั้นนางอัปสรสุมาลัยได้ฟังร่ำไห้พิไรหวน
แสนสนมกำนัลก็รัญจจวนสุดกำสรวลแสนกำสรดสลดใจ
โอ้อกจะตกไปกรุงล่างจะย่อยยับอับปางเป็นไฉน
ต้องตกทุกข์ขุกเข็ญเป็นบ่าวไทยจะบรรลัยแหลกล่มถมดินดาน
ลูกเต้าจะกำจัดพลัดพ่อแม่ปู่เฒ่าย่าแก่จะพลัดหลาน
องค์กษัตริย์กำจัดจากศฤงคารสาวสนมก็จะพล่านไปพลัดวัง
คุณจอมหม่อมยายข้างฝ่ายในเสียงร้องไห้เซ็งแซ่ดังแตรสังข์
ลงกลิ้งเกลือกเสือกดิ้นสิ้นกำลังเหมือนนางรังต้องล้มระเนนไป ฯ
๏ ครานั้นเจ้าเชียงใหม่ใจอนาถตรัสประภาษแก่สนมทั้งน้อยใหญ่
จะกลั้นกลืนโศกเศร้าให้เบาใจมิบรรลัยคงได้มาพาราเรา
ถ้าตัวกูตายอยู่ในเมืองใต้เอ็งจึงจะต้องไปเป็นข้าเขา
เดชะบุญโทษทัณฑ์ถ้าบรรเทาพวกสูเจ้าคงไม่ตกอยู่เมืองไทย
นี่กองกรรมเราทำไว้ด้วยกันมาตามทันเราทั้งผองอย่าร้องไห้
จงสู้กรรมไปก่อนอย่าร้อนใจถึงร้องไปก็ไม่พ้นเวทนา ฯ
๏ ฝ่ายฝูงประชาชาติราษฎรก็ทุกข์ร้อนข้อนอกไปทั่วหน้า
ดังจะตีตนตายฟายน้ำตาต่างจัดหาของข้าวจะเอาไป
บ้างเลื่อยกลักจักระบอกกรอกปลาร้าทั้งน้ำปลาปลาแดกเอาแทรกใส่
พริกกะเกลือเนื้อกวางเอาย่างไว้บ้างเย็บไถ้ใส่ข้าวตากจัดหมากพลู
ครกกระบากสากจ่าปลาร้าปลาแห้งหม้อข้าวหม้อแกงกระทะหู
เที่ยววิ่งลนค้นหาน้ำตาพรูบ้างแลดูหน้าเมียเสียน้ำใจ
บ้างข้อนอกอึกอึกนึกถึงชู้บ้างแต่งขันหมากรากพลูอยู่ใหม่ใหม่
กำลังมัวหวานมันไม่ทันไรเข้าในห้องร้องไห้ทั้งผัวเมีย
ลางคนปลูกหอเพิ่งขอสู่พวกผู้ใหญ่ให้อยู่ด้วยกันเสีย
ที่ผัวตายเป็นม่ายมีแต่เมียลงทอดตัวงัวเงียร้องไห้งอ
ที่นักเลงขับร้องก็ตรองเตรียมเคี่ยมเคี้ยเพลี้ยแคนทั้งปี่อ้อ
โทนทับกระจับปี่สีซอเตรียมไปขอทานเขาเอามากิน
บ้างมีทองของแห้งเครื่องแต่งตนเอาซุกซนซ่อนไว้ในผ้าซิ่น
ทั้งแหวนเล็กแหวนน้อยหัวพลอยนิลบ้างถอดปิ่นที่ปักหักห่อไป
ที่ของหยาบหยาบเหลือหาบคอนเอาซุกซ่อนไว้ในโพรงต้นไม่ใหญ่
บ้างฝังแฝงปลอมผีที่วัดไว้บ้างซุกใส่สระบ่อแลท่อน้ำ
บ้างพ่อแม่แก่เกินเดินไม่รอดบ้างตาบอดเสียขาอะร้าอะร่ำ
ที่ป่วยเจ็บไข้จับระยับยำจะปลุกปล้ำกันไปไม่ไหวแท้
บ้างตาปู่อยู่บ้านลูกหลานไปเสียงร้องไห้รักกันสนั่นแซ่
ทั้งลูกเล็กเด็กกระจอมมอแมบ้างท้องแก่ไปไม่รอดลงทอดตัว
บ้างออกลูกมาสักครู่เพิ่งอยู่ไฟพ่อก็ไปทัพตายเป็นม่ายผัว
จะอยู่ก็ไม่ได้ไปก็กลัวแต่ตีอกชกหัวไปทั่วเมือง ฯ
๏ ครั้นจะใกล้เลิกทัพเขาขับต้อนเที่ยวหาบคอนเกลื่อนกล่นถนนเนื่อง
พวกนางในให้เทวษทวีเคืองต่างจัดเครื่องเงินทองข้าวของตน
องค์พระเจ้าเชียงอินทร์ปิ่นราชัยรับสั่งให้ผูกช้างมาเกลื่อนกล่น
ให้นางห้ามขึ้นนั่งหลังละคนข้าวของกองล้นบนสัปคับ
ตุณท้าวชาววังสั่งโขลนจ่าให้ขึ้นหน้าประจำอยู่กำกับ
พวกสนมกรมวังก็คั่งคับเทียบไว้เป็นอันดับออกดาดดิน
ช้างทรงสร้อยทองกับสร้อยฟ้ากระโจมทองสองหน้าดูเฉิดฉิน
ดาดพื้นสีแดงแย่งทรงข้าวบิณฑ์มีม่านทองป้องสิ้นกำบังองค์
ช้างที่นั่งเจ้าเชียงใหม่มเหสีแต่ล้วนขี่กูบทองก่องก่ง
หมอควาญคนขยันมั่นคงเทียบประทับเกยทรงตรงชลา ฯ
๏ ครานั้นขุนแผแสนสนิทเรืองฤทธิ์เเชี่ยวชาญหาญกล้า
กับพลายงามลูกรักอันศักดาต่างขึ้นคอช้างงาสง่างาม
พระท้ายน้ำกำกงธงอาสาก็ขึ้นขี่ช้างงามาทั้งสาม
เหล่าพวกทหารชาญสงครามขี่ช้างม้ามาตามออกหลามทาง
ขุนแผนสั่งกำชับกับพวกไทยจัดกันให้แยกกองเดินสองข้าง
พวกครัวเดินรายมาสายกลางให้กองช้างเดินก่อนผ่อนกันมา
ให้บรรดาพวกลาวชาวเวียงจันทน์ช่วยป้องกันเดินรายทั้งซ้ายขวา
คอยกำกับทัพลาวชาวพาราให้อาสาต้อนหลังระวังครัว
ช้างเถื่อนมากว่าต่ออย่าอ้อแอ้ดูแลไปทั้งมวลให้ถ้วนทั่ว
อ้ายพวกไหนสู้รบหรือหลบตัวออกสกัดตัดหัวอย่าไว้มัน ฯ
๏ ครั้นได้ฤกษ์ให้เลิกโยธาทัพคั่งคับพสุธาโกลาลั่น
พวกทหารขานโห่ขึ้นพร้อมกันยิงปืนครื้นครั่นสนั่นไป
องค์พระเจ้าเชียงใหม่มเหสีกับสนมนารีทั้งน้อยใหญ่
ขึ้นช้างพร้อมกันด้วยทันใดสั่งให้ท้าวหนูอยู่เฝ้าวัง
ออกช้างทางประตูบูรพทิศเจ้าเชียงอินทร์ผินพิศมาเบื้องหลัง
แลเห็นปรางค์มาศราชวังพระเนตรหลั่งชลนัยน์อาลัยลา
โอ้เสียดายปราสาทราชฐานได้อยู่มาช้านานแต่ปู่ย่า
คงย่อยยับเยือกเย็นเป็นป่าช้าจะรกร้างโรยราลงทุกวัน
พระปรัศว์ทัดเทียมเทวสถานปรางค์มาศดังวิมานเมืองสวรรค์
โอ้แต่นี้ลี้ลับไปฉับพลันสารพันจะผุพังเป็นรังแร้ง
แสนเสียดายมิ่งไม้ในสวนขวาทั้งสระแก้วปทุมาจะเหือดแห้ง
ท้องพระโรงก็จะร้างเป็นกลางแปลงที่นั่งโถงโรงแสงจะทรุดโทรม
นิจจาเอ๋ยเคยออกที่นั่งเย็นจะรกเป็นแฝกพงดงผักโหม
เรือนสนมทุกตำหนักจะหักโทรมทั้งเสาโคมสี่คันจะอันตราย
โอ้เสียดายโรงรถคชสารทั้งโรงพาชีชาญจะฉิบหาย
ป้อมกำแพงก็จะล่มถล่มทลายกระจัดกระจายทั่วสิ้นทั้งถิ่นเมือง
เสียดายเอ๋ยเคยเล่นสนามจันทน์นับวันก็จะลุ่มเป็นคลองเหมือง
ที่ท่าวังจะเป็นหาดน้ำขาดเคืองดินหล้าฟ้าจะเหลืองทั้งเมืองลาว ฯ
๏ มเหสีโฉมยงองค์อัปสรก็อาวรณ์วิตกอกร้อนผ่าว
ดังกริชกรดแกระทรวงให้ร่วงร้าวอารมณ์ราวจะวินาศลงขาดรอน
โอ้ตัวกูอยู่มาในเชียงใหม่เคยแต่ได้เสพสุขสโมสร
ชั้นแต่มีที่ไปในนครก็ทรงวออรชรให้ชูใจ
พวกชะแม่แลหลามมาตามหลังทั้งสนมกรมวังล้อมไสว
โอ้อกจะตกไปกรุงไทยจะเดินปนชนไหล่กับไพร่เลว
ชั้นข้าหลวงก็จะล่วงมาบังคับจะยากยับเจ็บอกเหมือนตกเหว
จนผ้าดีจะไม่มีอยู่พันเอวอกจะแยกแหลกเหลวทุกวันไป
โอ้อยู่เมืองเครื่องเสวยเคยประณีตตามจารีตมเหสีที่เชียงใหม่
ต้องพลัดพรากจากเมืองไปเคืองใจคงอดอยากยากไร้ไปตามกัน
ร่ำพลางนางข้อนกายสยายเกศชลเนตรไหลลงทรงโศกศัลย์
ทั้งเหล่าสาวสุรางค์นางกำนัลต่างครวญคร่ำรำพันในทางจร ฯ
             

๏ ครั้นยกออกนอกเวียงเมืองเชียงใหม่พวกไทยกองทัพก็ขับต้อน
พวกลาวครัวกลัวราบบ้างหาบคอนอุ้มลูกอ่อนจูงลูกแก่ออกแซ่ทาง
บ้างแก่เฒ่าง่อยเปลี้ยบางเสียขาเอาเปลหามกันมาอยู่ยุ่งย่าง
ที่ลางพวกผู้ดีไม่มีช้างเอาวัวควายใส่ต่างบรรทุกไป
ตารักตามาทั้งตาสายถือหวายต้อนมาไม่ปราศรัย
ใครบิดเบือนเชือนลัดพลัดออกไปเอาหวายไล่ลุกล้มวิ่งซมซาน
ตารักร้องว่าเอาอ้ายเฒ่าถีอีพวกนี้ชาวตลาดมันจาดจ้าน
กูกับอ้ายหลอไปขอทานมันเอาคานไล่เฆี่ยนหลังเจียนพัง
กูจำหน้ามันไว้ได้สิ้นเสร็จคราวนี้จะแก้เผ็ดมันเสียมั่ง
กูจะเฆี่ยนให้ร้องก้องดงรังเอาแต่เขากับหนังไปให้นาย
ถึงเวลาอัสดงก็ปลงทัพดูสะพรั่งคั่งคับคนทั้งหลาย
ประทับทอดม้าช้างต่างวัวควายออกเรียงรายแน่นไปในไพรวัน
ที่ประทับสร้อยทองกับสร้อยฟ้าทำพลับพลาฝารอบเป็นขอบกั้น
มีเพดานม่านทองไว้ป้องกันที่ชั้นนอกคนนั่งระวังยาม
เหล่าพวกครัวหน้านิ่วทั้งหิวอ่อนบ้างปลดหาบปลงคอนลงนอนหลาม
ธรรมเถียรนายกองร้องสั่งความให้ชักหนามวงป้องกองไฟแดง
อ้ายพวกไทยทรหดอดมานานพอพลบค่ำก็เที่ยวควานไปทุกแห่ง
เห็นสาวนอนเข้าเสียดเบียดตะแคงบ้างเข้าแฝงกูบอานคลานเข้าไป
คลำถูกเหี่ยวที่อกก็ยกมือปะที่ตึงดึงดื้อเข้าคว้าใส่
อีลาวตื่นคลำดูรู้ว่าไทยทำหลับเฉยเลยไปเสียก็มี
ปะลางทีที่มันไม่เล่นก้วยพอเข้าฉวยมันก็ร้องออกก้องมี่
ที่นอนใกล้ตกใจไม่สมประดีสำคัญว่าเสือหมีเข้ากัดลาว
ธรรมเถียรนายกองร้องห้ามไปอึงอะไรนั่นหวาออกฉ่าฉาว
อย่าตกใจมิใช่เสือหางยาวมันเป็นเสือสองเท้าหางนิดเดียว
อ้ายเสือเลยกระดากมาจากที่พอกองนี้เงียบไปได้ประเดี๋ยว
ยังไม่ทันหลับตากองหน้าเกรียวอ้ายตัวอื่นไปเกี้ยวเที่ยวรางควาน
ครั้นอรุณรุ่งรางสว่างฟ้าหุงข้าวเผาปลากินอลหม่าน
ครั้นอิ่มหนำสำเร็จเสร็จการยกเอาคานใส่บ่าพากันไป
ทั้งพวกวัวควายต่างแลช้างม้าเดินตามกันมาออกไสว
พวกรั้งทัพขับต้อนค่อนเคี่ยวไปเสียงแต่ลาวร้องไห้ในดงดอน ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสนิทเรืองฤทธิ์ราวราชไกรสร
ขี่คชเดชานำหน้าจรรีบร้อนเร่งไปไม่รั้งรา
ค่ำนอนรุ่งเดินดำเนินพลผู้คนติดตามมาหลามป่า
สิบสี่วันครึ่งตะบึงมากระทั่งถึงพาราพิจิตรพลัน
ก็หยุดหย่อนผ่อนพักพลโยธาทอดช้างวางม้าเป็นจ้าละหวั่น
พวกครัวคั่งคับนับร้อยพันอยู่ที่หลังวัดจันทน์ออกแน่นไป
สั่งให้ทำที่ประทับพลับพลาให้สร้อยทองสร้อยฟ้าอยู่อาศัย
ทั้งที่อยู่พระยาลาวเจ้าเวียงชัยส่วนพ่อลูกอาศัยศาลารี ฯ
๏ จะกล่าวถึงพระพิจิตรบุษบาแต่ทราบความตามตราพระราชสีห์
ว่าขุนแผนมีชัยได้ธานีก็ยินดีคอยรับจะกลับมา
เรือประเทียบขึ้นไปได้หลายวันให้จอดเคียงเรียงกันไว้หน้าท่า
พวกฝีพายจ่ายเสบียงเลี้ยงข้าวปลาให้พักอยู่ศาลาข้างหน้าววัด
ที่วัดจันทน์นั้นก็ให้ไปแผ้วทางปราบที่ทางกว้างใหญ่ไว้ถนัด
แฝกไม้ข้าวปลาสารพัดเตรียมจัดไว้วางทุกอย่างมี
วันนั้นพวกทนายไปสืบถามทราบความแล้วรีบมาเร็วรี่
ว่ากองทัพกลับมาถึงธานีก็ยินดีชวนกันจะครรไล
ทั้งผัวเมียรีบรัดผลัดผ้าแล้วสั่งเหล่าบ่าวข้าหาช้าไม่
ไปบอกขานกรรมการมาไวไวจะออกไปต้อนรับกองทัพมา
ครั้นปลัดยกกระบัตรมหาดไทยกรรมการผู้ใหญ่มาพร้อมหน้า
พระพิจิตรกับนางบุษบาก็ลงจากเคหาพากันไป ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสงครามกับพลายงามอยู่หน้าศาลาใหญ่
เห็นพระพิจิตรบุษบามาแต่ไกลต่างดีใจไปรับด้วยฉับพลัน
เชื้อเชิญขึ้นนั่งยังศาลาพ่อลูกวันทาทั้งสองทั่น
ว่าแรกถึงชุลมุนยังวุ่นครันหมายมั่นว่าจะเข้าไปกราบเท้า
แต่ครอบครัวผู้คนนั้นล้นหลายทั้งหญิงชายเด็กผู้ใหญ่ไพร่เจ้า
แต่พอเผลอสักหน่อยคอยเกรียวกราวด้วยเป็นลาวระบาตรต้องกวาดมา
ยังสร้อยฟ้าสร้อยทองสองนงเยาว์ข้าพเจ้าต้องพิทักษ์รักษา
ไม่มีใครไว้วางต่างหูตาจึงคิดว่าจะเข้าไปในพรุ่งนี้
คุณพ่อแม่เมตตาการุญเจ้าประคุณอุตส่าห์มาถึงนี่
ยังเป็นสุขทุกทิวาราตรีทั้งศรีมาลาอยู่ดีหรือฉันใด ฯ
๏ ครานั้นพระพิจิตรบุษบายิ้มแย้มตอบมาหาช้าไม่
อันพ่อแม่แลธิดายาใจไม่เจ็บไข้เป็นสุขทุกเวลา
นึกเป็นห่วงบ่วงใยอยู่เย็นเช้าคอยเอาใจช่วยเจ้าอยู่หนักหนา
พอรู้ว่าทีชัยได้พาราก็ตั้งใจคอยท่าทุกคืนวัน
ครอบครัวมากมายเป็นก่ายกองแต่สองคนดูไหวที่ไหนนั่น
กรรมการเมืองนี้มีครบครันจะให้มาช่วยกันมิเป็นไร
ว่าพลางทางเรียกหลวงปลัดยกกระบัตรกรมการผู้น้อยใหญ่
เข้ามาพร้อมกันในทันใดแล้วออกไปแถลงแจ้งกิจจา
ท่านเอ๋ยราชการพานหนักแน่นขุนแผนคุมลาวมาหนักหนา
ถ้าเกิดเหตุอย่างไรในพาราเราจะพากันผิดคิดให้ดี
ท่านปลัดจัดแจงแบ่งพวกเราให้ช่วยเขารักษาทุกหน้าที่
ด้วยว่าเป็นราชการงานธานีอย่าให้มีเหตุการณ์รำคาญใจ ฯ
๏ ขุนแผนพระพิจิตรกรมการปรึกษากันปันด้านหาช้าไม่
ขุนพลนั้นรับรองกองทัพไทยทั้งให้ดูลาวชาวล้านช้าง
มหาดไทยให้รับเลี้ยงช้างม้าโคกระทิงมหิงสาสัตว์ต่างต่าง
ขุนเมืองคุมครัวดูรั้วทางให้จัดวางจุกช่องแลกองไฟ
ขุนวางตั้งประจำที่พลับพลาทั้งที่บุตรภรรยาเจ้าเชียงใหม่
ขุนคลังนั้นให้นั่งระวังระไวสิ่งของน้อยใหญ่แลเงินทอง
ขุนนาหน้าที่เป็นกองกลางประจำฉางจ่ายข้าวแลสิ่งของ
การต้างต่างวางคนไว้สำรองทุกหมวดกองสรรพเสร็จสำเร็จพลัน
หลวงปลัดยกกระบัตรออกตรวจตราและกะเกณฑ์นานามาเลือกสรร
จะส่งทัพกับครัวไปพร้อมกันอีกสามวันจะล่องลงกรุงไกร
ครั้นวางการเป็นระเบียบเรียบร้อยตะวันชายบ่ายคล้อยพระสุริย์ใส
พระพินิจบุษบาก็คลาไคลกลับไปเคหาไม่ช้าที ฯ
๏ จะกล่าวถึงศรีมาลายาใจแต่เจ้าพลายจากไปให้หมองศรี
ค่ำเช้าเฝ้าคะนึงถึงสามีอยู่แต่ที่ในห้องนองน้ำตา
ถึงยามกินอาลัยฤทัยถอนถึงยามนอนใฝ่ฝันประหวั่นหา
ไม่แย้มสรวลพูดเล่นเจรจาเวียนแต่นอนซ่อนหน้ามาเกือบเดือน
พ่อแม่แลเห็นผิดสังเกตไม่แจ้งเหตุถามลูกก็เลื่อนเปื้อน
อีเม้ยรับร้อนใจเข้าในเรือนกระซิบเตือนนายว่าอย่าโศกนัก
เจ้าคุณคุณหญิงจะกริ่งใจมิใช่นายเจ็บไข้อะไรหนัก
ต้องแต่งตัวให้ผ่องละอองพักตร์ทายทักพูดเล่นเจรจา
ให้เขาเห็นเหมือนแต่ก่อนร่อนชะไรระงับโศกซ่อนไว้แต่ในหน้า
ถึงจะต้องทนไปก็ไม่ช้าหม่อมคงมาสมถวิลสิ้นทุกข์ร้อน
ศรีมาลาฟังว่าก็เห็นด้วยสู้ทำฝืนชื่นชวนยเหมือนแต่ก่อน
พอกลับเข้าห้องในให้อาวรณ์ถึงยามนอนถอนสะอื้นทุกคืนวัน
คิดถึงผัวให้วิตกอกสะทึกไปสู้ศึกจะอย่างไรไฉนนั่น
เฝ้าบนบวงเทพไทให้ป้องกันนับวันคอยเจ้าพลายมาหลายเดือน
พอได้ข่าวกองทัพกลับมาถึงประหนึ่งได้ดวงมณีไม่มีเหมือน
เรียกอีเม้ยเข้าไปที่ในเรือนเอ็งอย่าเชือนหาช่องย่องออกไป
ถ้าหม่อมพลายถามไถ่จะใคร่รู้จงบอกว่าตัวกูนี้เป็นไข้
และฟังดูจะพูดจาว่ากระไรเอ็งอย่าให้ใครพะวงสงกา
อีเม้ยยิ้มแต้แม่อย่ากลัวไม่ได้ตัวหม่อมพลายละนายด่า
ขอผลัดพรุ่งนี้มิให้ช้าแล้วพูดกันไปมาจนสายัณห์ ฯ
๏ ครั้นรุ่งแจ้งสุริยาภานุมาศผุดผาดแผ้วกระจ่างสว่างสวรรค์
ขุนแผนกับลูกยาปรึกษากันให้จัดสรรสิ่งของที่ต้องการ
จะไปให้พระพิจิตรบุษบาทั้งนวลนางศรีมาลายอดสงสาร
แล้วเรียกเหล่าบ่าวพวกบริวารให้ขนพานมาบ้านท่านผู้รั้ง
ครั้นถึงจึงขึ้นบนเคหาเห็นพระพิจิตรบุษบาอยู่หอนั่ง
เจ้าพลายแลหาละล้าละลังใจหวังอยู่แต่ที่ศรีมาลา
พวกบ่าวขนของมากองเรียงเต็มระเบียงหอขวางที่ข้างหน้า
พ่อลูกนั่งพลันแล้ววันทาบอกว่าได้ของมามั่งเล็กน้อย
โอลาวเสื่ออ่อนแลหมอนขวานโตกพานเช่นเชียงใหม่เขาใช้สอย
กระบุงหมากขันน้ำมีจอกลอยทั้งใบเมี่ยงน้ำอ้อยจัดเอามา
กราบเท้าเจ้าประคุณคุณพ่อแม่พอเป็นแต่ของฝากมาจากป่า
แหวนทับทิมวงนี้มีราคามาให้เจ้าศรีมาลายาใจ ฯ
๏ ครานั้นพระพิจิตรบุษบาว่าพ่อเอ๋ยอุตส่าห์เอามาให้
มิเสียแรงรักชอบน่าขอบใจช่างกระไรแผ่เผื่อเหลือจะดี
แล้วร้องเรียกเฮ้ยอีเม้ยหวาไปบอกเจ้าศรีมาลาออกมานี่
ว่าขุนแผนกลับมาถึงธานีทั้งหม่อมพี่พลายงามก็ตามมา
เขามีใจได้ของเอามาฝากอย่ากระดากให้อ่อนออกมาหา
อีเม้ยยิ้มละไมแล้วไคลคลาไปบอกนางศรีมาลาที่ห้องใน ฯ
๏ ครานั้นนวลนางศรีมาลาได้ยินเสียงพูดจาก็จำได้
หม่อมามแล้วซิมิใช่ใครแทบจะวิ่งออกไปด้วยความรัก
แต่คิดคิดก็วิตกอกผู้หญิงด้วยเรื่องจริงนั้นผู้ใหญ่ไม่ประจักษ์
ฉวยหม่อมพลายเผลอพล้ำระล่ำระลักทำบุ้ยใบ้ทายทักจะเสียการ
ต้องอดใจไว้พบเพลาอื่นกลางคืนเห็นจะมาหาถึงบ้าน
บอกอีเม้ยไปพลันมิทันนานเอ็งคิดอ่านบอกป่วยช่วยกูที
แล้วลุกมาแอบมองที่ช่องฝาและมาก็เห็นหม่อมพลายพี่
ดูอ้วนท้วนผึ่งผายสบายดีแต่ราศีถูกแดดแผดดจนคล้าม
ช่างนั่งบังหลังบิดานัยน์ตาจ้องเฝ้าแต่มองฝาเรือนเหมือนจะถาม
นางเปรมปริ่มยิ้มมองเจ้าพลายงามเฝ้าชะแง้แลตามไม่วางตา ฯ
๏ ฝ่ายว่าตัวดีอีสาวเม้ยทำหน้าเฉยเดินออกนอกเคหา
มาบอกความพระพิจิตรบิดาวันนี้นายศรีมาลาเธอตัวร้อน
ปวดศีรษะตุบตุบแต่กลางคืนพอนอนตื่นก็ละเหี่ยให้เพลียอ่อน
มึนเมื่อยเป็นกำลังเห็นยังนอนวอนสั่งให้กราบเท้าทั้งสองรา ฯ
๏ ครานั้นจึงท่านพระพิจิตรสำคัญคิดเข้าใจไม่กังขา
ว่าลูกสาวอายใจไม่ออกมาเพราะได้หมั้นการวิวาห์กับพลายงาม
จึงผินหน้ามายิ้มกับขุนแผนมันเหลือแสนไข้พิรุธสุดจะห้าม
พ่อก็อยากพูดจาปรึกษาความศึกสงครามก็สำเร็จเสร็จกันแล้ว
เราควรจะคิดอ่านการวิวาห์เป็นฝั่งฝาฝังปลูกให้ลูกแก้ว
มีเฟื้องจะได้ให้เสียยังแล้วให้ผ่องแผ้วพ้นบ่วงที่ห่วงใย
พ่อแม่คร่ำคร่าเป็นตายายจะล้มตายวันพรุ่งหารู้ไม่
เจ้าคิดหาฤกษ์พาดูเป็นไรจะได้หาไม้ไหล้ปลูกเรือนชาน ฯ
๏ ขุนแผนนบนอบตอบพระพิจิตรลูกมานี่ก็คิดจะว่าขาน
พอคุมทัพกลับไปมิได้นานจะขึ้นมาคิดอ่านงานทางนี้
ได้คำนวณฤกษ์พามาแต่วานวันอังคารแรมค่ำในเดือนสี่
ถูกชะตาร่วมกันขยันดีแล้วแต่บารมีจะโปรดปราน ฯ
๏ พระพิจิตรฟังคำขุนแผนว่าปรึกษากับบุษบาแล้วว่าขาน
เดือนสี่ดีแล้วกำหนดงานเรือนชานก็คงเสร็จสำเร็จทัน
แล้วว่ากับขุนแผนแสนสงครามจะพักอยู่อารมทำไมนนั่น
กว่าจะล่องลงไปยังหลายวันมาอยู่นี่ด้วยกันก็เป็นไร ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแสนสนิทนิ่งคิดนึกพรั่นให้หวั่นไหว
ออพลายสิพรากจากเมียไปถ้ากลับมาอยู่ใหม่ไหนจะยั้ง
พอมืดค่ำก็จะคลำเข้าไปหาถ้าหากไม่มิดมาเหมือนหนหลัง
เกิดเซ็งแซ่แพร่หลายกระจายดังจะเสียทั้งสองฝ่ายขายหน้าตา
นึกพลางตอบความตามทำนองลูกนี้ขัดข้องอยู่หนักหนา
ด้วยว่ากองทัพที่กลับมาทั้งนายไพร่มากกว่าเมื่อขาไป
ไหนนางสร้อยทองและสร้อยฟ้าทั้งพวกบุตรภรรยาเจ้าเชียงใหม่
ทั้งต้องคุมครัวลาวชาวพงไพรมาอยู่ไกลกลัวจะทำให้รำคาญ
พระท้ายน้ำกับพวกที่อยู่นั่นจะพากันบอกกล่าวเป็นข่าวขาน
ว่าพ่อลูกบ่ายเบี่ยงเลี่ยงราชการมาอยู่บ้านเป็นสุขสนุกสบาย
ไหนไหนก็ลำบากมามากแล้วอย่าให้มีวี่แววความเสียหาย
จำต้องทนถ่อร่างค้างกายไปจนเสร็จสมหมายที่รับมา
ว่าแล้วอำลาท่านทั้งสองเยื้องย่องกลับลงจากเคหา
เจ้าพลายตามไปไม่พูดจาให้แค้นขัดอัธยาบิดาตัว
อนิจจาพ่อก็รู้อยู่แก่ใจว่ารักใคร่ได้เสียเป็นเมียผัว
จะสะกดเข้าไปไม่ต้องกลัวยังมามัวกีดกันขันจริงจริง
ดีแล้วเป็นไรได้เห็นกันอย่าสำคัญว่าแคล้วแล้วจะนิ่ง
ต่อให้ทำกรงใส่ไว้เป็นลิงพอค่ำลงคงจะวิ่งมาหานาง
คิดพลางทางเดินทำเมินเฉยเลยออกนอกจวนมาจนห่าง
เห็นอีเม้ยนั่งยิ้มอยู่ริมทางแกล้งอำพรางใช้ใบ้ให้ตามมา ฯ
๏ ครั้นถึงวัดจันทน์ตะวันสายกรมการมากมายมาคอยหา
ขุนแผนเป็นกังวลสนทนาเจ้าพลายหลบหน้ามาข้างวัด
ไปถึงที่ลี้ลับไม่มีคนเห็นต้นพิกุลใหญ่ได้ถนัด
ที่ใต้ต้นเตียนรื่นพื้นทรายซัดก็หลีกลัดเข้านั่งบังต้นไม้
อีเม้ยเลยเดินมาข้างหลังครั้นถึงจึงนั่งยกมือไหว้
เจ้าพลายยิ้มพลางทางว่าไปข้านี้หวังตั้งใจจะพบพาน
ธุระร้อนของเราเจ้าก็รู้ถึงตัวไปใจอยู่แต่ที่บ้าน
ค่ำเช้าเฝ้าคะนึงถึงนงคราญนางสำราญอยู่หรือประการใด
เมื่อเช้าเข้าไปนั่งตั้งตาคอยจะพบพักตร์สักหน่อยก็หาไม่
หรือว่านางขุ่นเคืองด้วยเรื่องไรจึงแกล้งว่าเจ็บไข้ไม่ออกมา
เมื่อจะไปได้กำชับกับตัวเจ้าให้โลมเล้าเอาใจไว้คอยท่า
เจ้าทอดทิ้งคำมั่นที่สัญญาหรือว่าคงวาจาก็ว่าไป ฯ
๏ อีเม้ยสะบัดหน้าว่าพุทโธ่มาพาลโกรธาก็เป็นได้
ไม่เห็นอกนายมั่งช่างกระไรต่อหน้าคนหรือจะให้ออกไปรับ
ซึ่งบอกว่าเจ็บไข้ไม่ออกมาไม่มุสาหลอนหลอกแกล้งกลอกกลับ
ตั้งแต่วันหม่อมพลายยกกองทัพเธอก็จับไม่สบายหลายเดือนมา
ไม่เป็นอันกินนอนจนอ่อนเปลี้ยน้ำตาเรี่ยไม่แห้งไม่แกล้งว่า
ฉันต้องอยู่ดูแลทุกเวลาเฝ้าพูดจาเอาใจให้ประทัง
หม่อมกลับมาถึงนี่ฉันดีใจเผื่อจะได้หยูกยามาลงมั่ง
ฉันจึงรีบตั้งหน้าออกมาฟังจะสั่งให้พยาบาลสถานใด
อันถ้อยยำคำมั่นที่สัญญากลัวแต่ว่าหม่อมดอกจำไม่ได้
ของกำนัลมุลนายออกก่ายไปส่วนอีไพร่อดแห้งแกล้งเฉยเมย ฯ
๏ ชิชะปากคอช่างพอตัวอย่ามามัวพ้อเราเลยเจ้าเอ๋ย
แล้วหยิบเงินยื่นให้ไม่ละเลยนี่แลของนางเม้ยเป็นรางวัล
อันซึ่งนายเจ็บไข้ไม่สบายเรามียาสมุนพรายดีขยัน
แต่เป็นยาปลุกเสกลงเลขยันต์กินกลางวันไม่ได้คนไข้ตาย
พอดึกหน่อยจะไปให้ถึงบ้านเจ้าคิดอ่านเปิดรับขยับขยาย
เราจะไปให้ยารักษานายคงจะหายเจ็บไข้ในพรุ่งนี้
ครั้นสัญญาอาณัติเสร็จสรรพอีเม้ยรับลาลุกไปจากที่
เจ้าพลายกลับมาศาลารีมิได้มีใครพะวงสงกา ฯ
             

๏ ครั้นค่ำพลบลบแสงสุริย์ฉายไพร่นายพร้อมพรั่งประดังหน้า
พวกนายกองนายหมวดออกตรวจตราต่างพิทักษ์รักษารอบวัดจันทน์
ฝ่ายเจ้าพลายงามทรามสวาทชาญฉลาดเล่ห์กลมนตร์ขยัน
ทำเป็นเที่ยวตักเตือนเหมือนทุกวันตรวจกองนี้กองนั้นทุกชั้นไป
แต่พอร่วมเวลาสักยามปลายเจ้าพลายลดเลี้ยวเที่ยวไถล
ไปถึงตรงกุฎีชีต้นไทยเห็นจุดไฟตั้งวงเล่นหมากรุก
พวกอาสามาเล่นอยู่เป็นหมู่ทั้งพระเถรเณรดูกันสนุก
บ้างนั่งมองบ้างเบียดเข้าเสียดซุกฉุกละหุกเสียงสนั่นลั่นกุฎี
เจ้าพลายนิ่งนึกตรึกตราจำจะลวงบิดาว่าอยู่นี่
จะทำเป็นเล่นหมากรุกให้คลุกคลีจนพ่อหลับจึงจะหนีไปหานาง
คิดพลางทางขึ้นบนกุฎีเฮ้ยขอกูเดินทีแล้วลุกผาง
อ้ายพวกไพร่ให้นายเข้านั่งกลางทั้งสองข้างอื้ออึงคะนึงไป
ฝ่ายว่าขุนแผนพ่อรอเจ้าพลายเห็นไปหายนึกพะวงให้สงสัย
ย่องลงจากศาลาแล้วคลาไคลเห็นแสงไฟที่กุฎีรี่ไปพลัน
แต่พอใกล้ได้ยินเสียงเฮฮาก็รู้ว่าลูกยาอยู่ที่นั่น
เห็นกำลังเล่นหมากรุกสนุกครันก็หันกลับคืนมาศาลาลัย ฯ
๏ ครานั้นจึงโฉมเจ้าพลายงามสักสองยามเห็นพอพ่อหลับใหล
จึงลุกออกจากวงลงบันไดลอบไปจัดแจงแต่งกายา
ลูบตัวทาน้ำอบตลบฟุ้งแป้งปรุงประเจิมเฉลิมหน้า
สีขี้ผึ้งเสกละลวยด้วยวิชาแล้วนุ่งผ้ายกไหมไปล่ปลิว
ห่มผ้าของประทานส่านสีมือขวาคว้าคลี่พัดด้ามจิ้ว
แหวนทับทิมวงใหม่เอาใส่นิ้วถือเช็ดหน้าผ้าริ้วแล้วคลาไคล
มาถึงกลางวัดสงัดคนเจ้าพรายร่ายบมนตร์ขึ้นมุขใหม่
โหงพรายมาพร้อมห้อมล้อมไปเข้าในเมืองพิจิตรบุรี
มินานผ่านมาถึงหน้าจวนหน้าหลังทั้งกระบวนล้วนแต่ผี
เห็นรั้วรอบขอบชิดสนิทดีประตูมีกลอนลั่นไว้ชั้นใน
เจ้าพลายร่ายมนตร์มหาสะเดาะกลอนหลุดผลุดเผลาะอยู่หวั่นไหว
ประตูบ้านบานระเบิดเปิดออกไปเจ้าพลายเข้าได้ในประตู ฯ
๏ ฝ่ายว่าทาสีอีเม้ยมอญอยู่บนเรือนถอดกลอนนอนคอยอยู่
ประตูบ้านลั่นกรุกกลุกขึ้นดูพอแลเห็นก็รู้ว่าเจ้าพลาย
เปิดประตูลงมาพาขึ้นเรือนคนนอนเกลื่อนหลีกลอดคอยสอดส่าย
นำหน้ามาถึงเรือนนายแล้วอุบายบ่ายเบี่ยงเลี่ยงหลบไป ฯ
๏ ครานั้นพลายงามทรามคะนองครั้นถึงห้องยินดีจะมีไหน
ค่อยย่องเหยียบเบาเบาเข้าข้างในแสงไฟส่องงามอร่ามเรือน
แลเห็นศรีมาลาดวงสมรเจ้านิ่งนอนท่วงทีไม่มีเหมือน
นี่แก้วพี่หลับสนิทหรือบิดเบือนอารมณ์เตือนนั่งเคียงบนเตียงทอง
ประจงจูบลูบประคองน้องแก้วพี่มาแล้วจงคลายหายหม่นหมอง
แต่พี่เฝ้าคิดถึงคะนึงน้องใจปองมิได้คลาดขาดสักวัน
ถึงยามกินสิ้นรสหมดโอชาครั้นเวลาหลับไปก็ใฝ่ฝัน
ถ้าไม่เกรงพระองค์ผู้ทรงธรรม์จะผลุนผลันกลับมาเสียช้านาน
เดชะบุญของเรานะเจ้าพี่มีชัยได้กลับมาถึงบ้าน
มารู้ข่าวว่าเจ้าไม่เบิกบานพี่รำคาญกลุ้มอุรามาแต่เช้า
เมื่อนั่งอยู่หน้าเรือนเหมือนกับบ้าเฝ้าแลมาแลไปไม่เห็นเจ้า
พี่มาดหมายตายเป็นก็ทำเนาคงจะเข้ามาหาในราตรี
ต้องรั้งรอจนพ่อนั้นหลับใหลจึงดึกไปพี่พึ่งมาถึงนี่
ขอเชิญพุ่มพวงดวงชีวีผินหน้ามาทางนี้ให้พี่ชม ฯ
๏ ครานั้นนวลนางศรีมาลาทำนิ่งนอนหลับตาเอาผ้าห่ม
ฟังผัวพูดปลอบชอบอารมณ์สมคิดจิตหวามด้วยความรัก
ลุกขึ้นนั่งเรียงเคียงหน้าหันมากราบลงที่ตรงตัก
นึกว่าหม่อมล้าเรื่อยยังเหนื่อยนักเห็นจะพักเสียก่อนไม่ย้อนมา
ไปทัพมีชัยได้เมืองลาวสาวสาวเหล่าเชลยก็หนักหนา
ได้ยินเลอเลิศลอยชื่อสร้อยฟ้ามิไขว่คว้าเข้าบ้างหรืออย่างไร
ทำไมกับลูกสาวชาวพิจิตรมันไม่น่าเชยชิดพิสมัย
เหมือนดอกหญ้าเห็นงามเมื่อยามไร้แต่พอมีดอกไม้ไม่ต้องการ
นี่คงนึกสมเพชเวทนาจึงอุตส่าห์บุกมาจนถึงบ้าน
พอเห็นหน้าก็จะเบื่อเหลือรำคาญไม่อยู่นานห่วงทัพคงกลับไป ฯ
๏ ดูซิค่อนว่านิจจาเจ้ามาใส่ความเปล่าเปล่าก็เป็นได้
เป็นสัตย์จริงหญิงอื่นในแดนไตรทั้งลาวไทยไม่เคยไปคบค้า
แต่จากไปใจพี่อยู่ที่น้องหม่นหมองเศร้าสร้อยละห้อยหา
ถึงเห็นลาวก็ไม่รู้ดูหน้าตาเห็นแต่รูปศรีมาลาประจำใจ
อันนางสร้อยฟ้านารีเป็นราชบุตรีเจ้าเชียงใหม่
เขาถวายพระองค์ผู้ทรงชัยกับทรามวัยสร้องทองเป็นสองคน
ตัวพี่นี้อุตส่าห์รักษาตัวถ้าครองไตรโกนหัวก็ชีต้น
เคร่งครัดค่ำเช้าเฝ้าสวดมนตร์แผ่กุศลให้โยมศรีมาลา
ได้แหวนแทนส่วนบุญลงมาให้บัดนี้ไซร้ก็ออกพระวษา
โยมจงปลงใจได้เมตตาพี่จะลาสิกขาค่ำวันนี้
ศรีมาลาสรวลสันต์ไม่กลั้นได้เจ้าพลายคว้าไขว่ขมันขมี
ภิรมย์รักสุขเกษมเปรมปรีดิ์อยู่ยังที่เตียงทองทั้งสองรา ฯ
๏ ฝ่ายนางศรีมาลายาใจเตรียมสำรับตั้งไว้ที่ข้างขวา
จึงชวนสามีให้ลีลามาเลี้ยงดูโภชนาสำราญใจ
กินพลางต่างคนสนทนาศรีมาลายิ้มย่องผ่องใส
เจ้าพลายยั่วยวนกวนร่ำไปไม่หลับใหลผัวเมียเฝ้าเคลียเคล้า
จนดาวเดือนเลื่อนลับเวหาสห้องแซ่ซ้องจำเรียงเสียงดุเหว่า
จำจากทรามสงวนด้วยจวนเช้าจะเวียนมาหาเจ้าทุกคืนไป
พอคุมทัพกลับถึงอยุธยาพี่จะรีบกลับมาหาเจ้าใหม่
พอเสร็จงานการวิวาห์ดังว่าไว้เป็นมิให้ห่างหน้าสักราตรี
ว่าพลางโลมลูบจูบน้องแล้วออกมาจากห้องของโฉมศรี
อีเม้ยนำหน้าพาจรลีเร็วรี่เดินออกมานอกรั้ว
รับรัดลัดมาหน้าวัดจันทน์พอถึงนั่นเช้ามืดขมุกขมัว
หลีกเลี่ยงหลบหน้าบิดาตัวชักผ้าคลุมหัวแล้วหลับไป
ขุนแผนตื่นนอนขึ้นตอนเช้าเห็นเจ้าพลายงามยังหลับใหล
นึกว่าเล่นหมากรุกสนุกใจไม่พะวงสงสัยในลูกยา
ครั้นค่ำลงเจ้าพลายก็หายอีกหลบหลีกไปเล่นพอเห็นหน้า
พอดึกดึกไปที่ศรีมาลาขึ้นหาสมสวาทไม่ขาดคืน
ถึงคืนหลังสั่งเสียกันเมียผัวเผลอตัวหลับไปไม่ทันตื่น
จนสางสางเจ้าพลายจึงได้ฟื้นลุกขึ้นล้างหน้าแล้วคลาไคล ฯ
๏ จะกล่าวถึงบุษบาผู้มารดรคืนนั้นตื่นนอนแต่ก่อนไก่
ห่วงสำรับคับค้อนให้ร้อนใจด้วยขุนแผนจะไปแต่รุ่งเช้า
ลุกขึ้นเปิดหน้าต่างจะล้างหน้าเจ้าพลายงามเดินมาก็เห็นเข้า
เอ๊ะเกิดวิปริตผิดแล้วเราลูกเต้าเห็นจะทำให้รำคาญ
มาปลุกผัวตัวสั่นท่านเจ้าขาเจ้าพลายงามเข้ามาจนในบ้าน
พึ่งลงจากเรือนไปไม่ทันนานจะเกิดการข้างในอย่างไรแล้ว
โบราณว่าหมาขี้ที่มูลฝอยดูร่องรอยมันจะถึงซึ่งลูกแก้ว
เราผัวเมียเสียทีไม่มีแววอย่าสอดแคล้วเลยจะคิดประการใด ฯ
๏ ครานั้นพระพิจิตรบิดาได้ฟังภรรยาก็นึกได้
ตอบว่าข้าก็คิดเห็นผิดใจดูอย่างไรอยู่ที่ศรีมาลา
แต่ครั้งกองทัพบกยกขึ้นไปเหมือนเจ็บไข้เคืองขุ่นวุ่นหนักหนา
จะไต่ถามว่ากระไรไม่เข้ายามิรู้ว่าลอบลักไปรักกัน
วันเมื่อกองทัพกลับมาถึงก็อ้ำอึ้งหลบเชือนเหมือนหวาดหวั่น
นี่คงถึงเนื้อตัวเสียพัวพันหาไม่ไหนมันจะขึ้นมา
จะไปโกรธโทษลูกก็ใช่ที่อ้ายคนนี้สำคัญมันหนักหนา
รู้ล่องหนจังงังบังกายาสารพัดทั้งเสน่ห์เล่ห์กล
ถึงมีกำแพงเพชรสักเจ็ดชั้นมันเสกเป่าเท่านั้นก็เปิดป่น
รักใครก็เป่าเอาด้วยมนตร์ต้องหลงมันทุกคนไม่เว้นตัว
แต่ได้สู่ขอเป็นหอห้องถึงอย่างไรก็คงต้องมาเป็นผัว
เพียงแต่มันด่วนได้ไม่เกรงกลัวจะมามัวโกรธไปทำไมมี
ถ้าต่อว่าต่อขานพานอื้อฉาวจะรานร้าวถึงขุนแผนไม่พอที่
เขาก็ยังซื่อตรงคงภักดีเรานี้เป็นผู้ใหญ่อย่าใจเบา
จะขึ้นชื่อลือเสียงศรีมาลาว่าคบชู้สู่หาขายหน้าเขา
เป็นนมยานกลิ้งชกอกของเราทำเฉยเลยเถิดเจ้าอย่าแพร่งพราย
เสร็จปรึกษาหารือกันเมียผัวก็แต่งตัวจะไปมิให้สาย
ออกมาหาเรียกบ่าวเหล่าทนายแล้วเยื้องกรายตรงมาหน้าวัดจันทน์ ฯ
๏ นาวามาทอดจอดคับคั่งกรมการพร้อมพรั่งอยู่ที่นั่น
กำลังลงเรือแพกันแจจันจ้าละหวั่นวุ่นไปในลานวัด
ส่วนเรือประเทียบทองทั้งสองลำพระท้ายน้ำกำกงลงไปจัด
ขาดเหลือเรียกกระเบ็งเร่งรัดเป็นขนัดในส่วนกระบวนนาง
เรียกพระท้ายน้ำให้นำหน้าเรือทหารอาสามาสองข้าง
เรือประเทียบให้พายในสายกลางส่วนเรือนางสาวใช้ไปข้างท้าย
ต่อมาถึงกระบวนส่วนแม่ทัพเรือกัญญามารับก็เฉิดฉาย
พ่อลูกลงประจำลำละนายพลพายล้วนทหารชำนาญยุทธ์
แล้วถึงเรือสิ่งของต้องพัทยาถัดมาเรือลาวเป็นที่สุด
พวกอาสาคุมาเป็นชุดชุดอุตลุดขับต้อนไม่ผ่อนปรน
เรือเจ้าเชียงใหม่นั้นไปหน้าเรือบุตรภรรยามาตามก้น
แล้วถึงเรือท้าวพระยาข้าคนเรือพลอาสามาข้างท้าย
ครอบครัวยังเหลือเรือไม่พอทั้งช้างม้าวัวมอสิ้นทั้งหลาย
เครื่องสาตราอาวุธก็มากมายหมายฝากให้หัวเมืองรักษาไว้ ฯ
๏ ครั้นบรรทุกสำเร็จเสร็จสรรพจะให้ล่องกองทัพกลับกรุงใต้
ขุนแผนลูกยาพากันไปกราบไหว้พระพิจิตรบุษบา
ลูกจะขอกราบลาฝ่าเท้าลงไปเฝ้าสมเด็จพระพันวษา
พอเฝ้าแหนเสร็จสรรพจะกลับมาตามสัญญาว่าไว้ให้ทันการ
พระพิจิตรบุษบานารีใจดีอวยพรสุนทรสาร
ลงไปให้พระองค์ทรงโปรดปรานพระราชทานยศอย่างทั้งรางวัล
จำเริญจำเริญสุขีศรีสวัสดิ์สมบูรณ์พูนสมบัติทุกสิ่งสรรพ์
ทั้งพ่อลูกอยู่เย็นเป็นนิรันดร์อันตรายขุ่นข้องอย่าพ้องพาน
เมื่อไปทำราชการงานแผ่นดินเสร็จสิ้นแล้วจึงกลับขึ้นมาบ้าน
มาปรึกษาหารือเรื่องการงานคิดอ่านให้สำเร็จเสร็จไป ฯ
๏ ครานั้นขุนแผนแแสนสุภาพกับพลายงามก้มกราบท่านผู้ใหญ่
พ่อลูกอำลาแล้วคลาไคลลงในเรือกัญญาที่หน้าวัด
นายไพร่พร้อมพรั่งทั้งเรือแพผู้คนเซ็งแซ่อยู่แออัด
ให้สัญญายิงปืนขึ้นสามนัดออกเรือเป็นขนัดไปทันใด
เรือกระบวนหน้าหลังคั่งคับเป็นลำดับล่องตามแม่น้ำไหล
ข้ามบ้านผ่านเมืองเนืองเนืองไปจนเข้าเขตกรุงไกรใกล้พารา ฯ
๏ พวกหญิงชายวิ่งพรูดูกองทัพทั้งสองฝั่งคั่งคับกันหนักหนา
อึงอื้อยกมือขึ้นวันทาชมบุญญาบารมีพระทรงชัย
ว่าทรงพระเดชาอานุภาพปราบได้เมืองลาวเจ้าเชียงใหม่
ได้เชลยมาตามออกหลามไปเมืองไหนหรือจะรอต่อบุญฤทธิ์
เห็นเรือแม่ทัพมาพากันชี้พ่อลูกคู่นี้ช่างศักดิ์สิทธิ์
ขุนแผนเขาเคยดีมีความคิดเจ้าชีวิตท่านโปรดยกโทษไป
บางคนไม่รู้จักก็ซักถามเรือเจ้าพลายงามนั้นลำไหน
ที่รู้จักบอกกันนั่นเป็นไรเรือกัญญาลำใหญ่พนักทอง
ลำหน้าท่านตาขุนแผนพ่อลำเจ้าพลายพายต่อมาที่สอง
ดูแบบางร่างน้อยนวลละอองพวกคนดูต่างมองจ้องดูมา
ครั้นเรือคล้อยลอยหน้ามาฉนวนพวกผู้หญิงปั่นป่วนกันหนักหนา
เห็นรูปร่างพลายงามอร่ามตาบ้างชมว่าเท่านี้ช่างมีฤทธิ์
บ้างแลเล็งเพ่งพิศให้ติดใจถ้าแม้นได้แล้วจะกอดไว้ให้ติด
ที่บางคนเล่นเพื่อนเคยเชือนชิดมากลับใจได้คิดว่าผิดไป
นางคนหนึ่งใส่ไคล้ใครเห็นบ้างเจ้าพลายช่างเล่นตาเอาจนได้
นี่แกล้งทำให้ประวิงหรือจริงใจไม่ทันไรกลับมาจะหาเมีย
บ้างว่าเช่นเราเขาไม่ขอมีแต่กรอกินเปล่าให้เราเสีย
อย่าใจเติบเกินตัวไปปัวเปียละห้อยละเหี่ยถึงเขาก็เปล่าตาย
ที่ตรงลำเรือกัญญาตาขุนแผนชะแง้แหงนดูแต่พวกแม่ม่าย
ที่เป็นสาวทึกทึกนึกละอายได้เจ้าพลายหรือพ่อก็พอใจ
คนผู้ดูหลามตามตลิ่งทั้งชายหญิงไทยเจ๊กเด็กผู้ใหญ่
พวกไปทัพกลับมาเฮฮาไปถึงกรุงไทยพ้นทุกข์สนุกสบาย ฯ
             

ตอนที่ ๓๒

๏
             

ตอนที่ ๓๓

๏
             

ตอนที่ ๓๔

๏
             

ตอนที่ ๓๕

๏
             

ตอนที่ ๓๖

๏
             

ตอนที่ ๓๗

๏
             

ตอนที่ ๓๘

๏
             

ตอนที่ ๓๙

๏
             

ตอนที่ ๔๐

๏
             

ตอนที่ ๔๑

๏
             

ตอนที่ ๔๒

๏
             

ตอนที่ ๔๓

๏
             

เชิงอรรถ

ที่มา

เว็บบอร์ดบ้านวรรณกรรม

รับข้อมูลจาก "https://www.reurnthai.com/wiki/%C3%A0%C2%B8%C5%A1%C3%A0%C2%B8%E2%80%94%C3%A0%C2%B9%E2%82%AC%C3%A0%C2%B8%C2%AA%C3%A0%C2%B8%C2%A0%C3%A0%C2%B8%C2%B2%C3%A0%C2%B9%E2%82%AC%C3%A0%C2%B8%C2%A3%C3%A0%C2%B8%C2%B7%C3%A0%C2%B9%CB%86%C3%A0%C2%B8%C2%AD%C3%A0%C2%B8%E2%80%A1%C3%A0%C2%B8%E2%80%9A%C3%A0%C2%B8%C2%B8%C3%A0%C2%B8%E2%84%A2%C3%A0%C2%B8%C5%A0%C3%A0%C2%B9%E2%80%B0%C3%A0%C2%B8%C2%B2%C3%A0%C2%B8%E2%80%A1%C3%A0%C2%B8%E2%80%9A%C3%A0%C2%B8%C2%B8%C3%A0%C2%B8%E2%84%A2%C3%A0%C2%B9%C2%81%C3%A0%C2%B8%C5%93%C3%A0%C2%B8%E2%84%A2"
เครื่องมือส่วนตัว