บทละครพูดเรื่องหัวใจนักรบ

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

เนื้อหา 1 ข้อมูลเบื้องต้น 2 บทประพันธ์ 2.1 ตัวละคร 2.2 ชุดที่ ๑ 2.3 ชุดที่ ๒ 2.4 ชุดที่ ๓ 3 เชิงอรรถ 4 ที่มา

ข้อมูลเบื้องต้น

แม่แบบ:เรียงลำดับ พระราชนิพนธ์: พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว

บทประพันธ์

ตัวละคร

ชุดที่ ๑

ฉาก ห้องรับแขก บ้านพระภิรมย์วรากร ที่เมืองมณีบูรณ์ มณฑลหัสดินบุรี เป็นห้องในเรือนตึกอย่างเก่าๆ ด้านหลังมีประตูเปิดออกไปเฉลียง ต่อเฉลียงไปมีสวน ด้านขวามีหน้าต่าง ด้านซ้ายมีประตูสำหรับเข้าไปภายในเรือน เครื่องตกแต่งมีเป็นโต๊ะเก้าอี้อย่างกระนั้นๆ ไม่สู้ดีปานใด โต๊ะตั้งกลาง เก้าอี้ล้อมโต๊ะ และมีเก้าอี้ตั้งติดๆ กับฝาบ้าง มีรูปถ่ายติดฝาเป็นรูปหมู่โดยมาก และมีรูปพระภิรมย์ฯ แต่งเต็มยศข้าราชการพลเรือนชั้นอำมาตย์โท (หมายเหตุ-ซ้ายขวาคือซ้ายขวาของตัวละคร)

(เมื่อเปิดม่าน นายสวายกับนายสวัสดิ์เดินเข้ามาด้วยกันจากเฉลียง นายสวายแต่งตัวสวมกางเกงแพรกับเสื้อชั้นใน นายสวัสดิ์แต่งตัวสวมกางเกงขาสั้นสีดำอย่างลูกเสือ ใส่ถุงเท้ารองเท้าดำ ใส่เสื้อขาวแต่ภายในเสื้อขาวนั้นมีเสื้อลูกเสือ และมีผ้าพันคอลูกเสือคาดพุงทับเข็มขัด ถือห่อกระดาษ ๑ อัน)

(พระภิรมย์วรากร กับหลวงมนูธรรมธุราธรเดินเข้ามาด้วยกันจากเฉลียง พระภิรมย์ฯ สวมกางเกงแพรใส่เสื้อกุยเฮง หลวงมนูธรรมฯ แต่งเครื่องเสือป่า)

(สวัสดิ์แลดูตาหลวงมนูฯ หลวงมนูฯ อดหัวเราะไม่ได้)

(ขณะนั้นได้ยินเสียงนกหวีดเป่าประชุม นายสวัสดิ์ทำท่าจะไป)

(นายสุดใจ ผู้กำกับลูกเสือ เข้ามาจากเฉลียง คำ ตามมาเพียงเฉลียงแล้วหยุดอยู่ที่นั้น นายสุดใจคำนับหลวงมนูฯ แล้วจึงถอดหมวกก้มหัวคำนับพระภิรมย์ฯ อีกที ๑)

(นายสวัสดิ์ยินดีวิ่งไปคำนับนายสุดใจ นายสุดใจคำนับพระภิรมย์ฯ กับหลวงมนูฯ แล้วออกไปทางหลัง พร้อมด้วยนายหมู่พร นายสวัสดิ์ และนายคำ)

(พระภิรมย์ฯ นั่งตลึงอยู่ครู่ ๑ แล้วนายสวายจึงเข้ามาจากทางหลัง)

(แม่แย้มภรรยาหลวงพระภิรมย์ฯ ออกมาจากประตูซ้าย)

(หลวงมณีราษฎร์บำรุงเข้ามาจากทางเฉลียง หลวงมณีฯ แต่งเสือป่าเดินเข้ามาในห้อง คำนับ อุไรตามมาด้วย แต่แอบอยู่ที่เฉลียง)

(หลวงมณีฯ กลับมาอีกแต่มายืนอยู่เพียงประตูด้านหลัง)

(ตำรวจภูธรนำตัวนายสวิงมาที่เฉลียง นายสวิงนั้นแต่งตัวใส่กางเกงจีนใส่เสื้อชั้นใน ดูเสื้อ ผ้ายู่ยี่ หน้าตาซีด ผมยุ่ง)

(หลวงมณีฯ คำนับ แล้วกลับหลังหันเดินดุ่มๆ ไปทางหลัง ตำรวจภูธรพาตัวนายสวิงตามไป พระภิรมย์ฯ ยืนตลึงแลดูตามไปครู่ ๑ แล้วทรุดตัวลงนั่ง)

ชุดที่ ๒

ฉากเหมือนชุดที่ ๑

(เมื่อเปิดม่าน พระภิรมย์ฯ เดินไปเดินมาอยู่ในห้อง ท่าทางไม่สู้พอใจ นายซุ่นเบ๋งเดินเข้ามาจากทางเฉลียง นายซุ่นเบ๋งแต่งตัวนุ่งผ้าสวมเสื้อขาว)

(ขณะนั้นได้ยินเสียงนกหวีดเป่ายาวบอกสัญญาหยุดที่ข้างนอก พระภิรมย์ฯ กับนายซุ่นเบ๋งต่างคนต่างลุกขึ้นไปยืนดูที่หน้าต่างข้างขวา)

(นายสวายกับแม่เน้ยพากันออกมาจากประตูซ้าย)

(พระภิรมย์ฯ เดินขึ้นมาที่เฉลียงสวายกับเน้ยได้ยินฝีเท้าก็ออกห่างจากกันไป พระภิรมย์ฯ เดินเข้ามา แลดูทั้ง ๒ คน นายสวายเลี่ยงออกไป)

(นายซุ่นเบ๋งเดินขึ้นมาที่เฉลียง แล้วกระแอม)

(นายซุ่นเบ๋งไปที่หน้าต่างอัน ๑ ข้างขวา โบกผ้าเช็ดหน้าขึ้นลงสามที สักครู่ ๑ นายสวิงก็เข้ามาทางด้านหลัง นายสวิงแต่งเครื่องสนามอย่างพลทหารกรมทหารราบที่ ๒๙ แต่ไม่มีปืน หน้าตาค่อยมีเลือดฝาดรูปร่างท่าทางก็แข็งแรงขึ้น)

(เสียงปืนยิงพร้อมกันอย่างยิงเป็นตับ)

(เสียงปืนเป็นอย่างยิงตามลำพัง ตั้งแต่นี้ไปเสียงมากบ้างน้อยบ้างเป็นพักๆ แม่แย้ม แม่อุไร แม่เน้ย นายสวาย พากันออกมาทางประตูด้านซ้าย)

(เสียงนกหวีดเป่ายาว เสียงปืนหยุดยิง)

(นายสวิงกับนายสวัสดิ์วิ่งขึ้นมาทางเฉลียงนำเสือป่าขึ้นมา เสือป่าแต่งเครื่องสนาม มีหลวงมณีฯ เป็นผู้ควบคุม กับหลวงมนูฯ ก็มาด้วย)

(แย้มกับอุไรแลดูเน้ยด้วยกิริยาอย่างดูถูก แล้วพากันออกไปทางซ้าย)

(นายซุ่นเบ๋งค่อยๆ เลี่ยงออกไปทางหลัง)

(เสือป่า ๒ คนหามนายสวิงเข้ามา หลวงมณีฯ ชี้ให้วางลง พอขุนรัตนแพทย์ออกมาจากทาง ซ้ายกับนายสวัสดิ์)

(ขุนรัตนแพทย์ตรวจนายสวิงครู่ ๑ ระหว่างนี้แม่แย้มกับแม่อุไรออกมาจากทางขวายืนตะลึง อยู่ ขุนรัตนฯ ตรวจแล้วลุกขึ้นยืนก้มศีรษะ)

(แม่แย้มกับแม่อุไรคุกเข่าลงร้องไห้ที่ศพ พระภิรมย์ฯ ยืนตะลึงอยู่ เสือป่าเปิดหมวก ฝ่ายแม่เน้ยเป็นลม นายสวายเข้าประคองไว้ ฝ่ายหลวงมณีฯ ก้มลง ค้นในตัวผู้ตาย เพื่อหาใบแจ้งเหตุไม่พบ ครู่ ๑ แล้วจึงพบอยู่ในกระเป๋าเสื้อ หลวงมณีฯ หยิบมาดูครู่ ๑)

(นายเทพวิ่งออกไปทางหลัง หลวงมณีฯ ไปยืนมองที่หน้าต่างสักครู่ใหญ่ๆ แล้วจึงหันมาทางนายสวัสดิ์)

(นายหมู่เอกเทพที่รับใช้ไปนั้นกลับเข้ามา)

(เงียบอยู่ครู่ ๑ แล้วหลวงมนูฯ เข้ามาทางซ้ายพระภิรมย์ฯ ตามมาด้วย)

(หลวงมนูฯ ออกไปที่เฉลียง เป่านกหวีดสัญญาประชุม เสียงคนคึกคักวิ่งมา เสียงนายอินสั่งหยุด แล้วตัวนายอินจึงเข้ามาในห้องพร้อมด้วยหลวงมนูฯ)

(หลวงมณีฯ หลวงมนูฯ นายอิน พากันไปทางหลัง เสียงบอกเสือป่าให้แบกอาวุธหน้าเดิน เงียบอยู่สักครู่ใหญ่ๆ แล้วจึงได้ยินเสียงปืนยิงข้างนอก เป็นอย่างยิงตามลำพัง นายเทพสั่งให้ปิดประตูหลัง แล้วเตรียมยิง อีกครู่นายเทพจึงสั่งให้ยิงตามลำพัง เสือป่าต่างคนต่างยิง พระภิรมย์ฯ เข้ามาจากทางซ้าย มาชะเง้อดูอยู่)

(พระภิรมย์ฯ ไปเรียกขุนรัตนแพทย์ออกมา ขุนรัตนฯ ให้เสือป่าผู้ถูกยิงถลกแขนขึ้น แล้วจัดการเอาผ้าพันให้ แล้วผู้เจ็บก็จับปืนขึ้นยิงไปใหม่ อีกครู่ ๑ อีกคน ๑ ล้ม ขุนรัตนฯ เข้าไปดู ชี้ที่น่าอก แล้วก็ช่วยกันกับพระภิรมย์ฯ หามเข้าไปทางซ้าย แล้วพระภิรมย์ฯ กลับออกมาดูอยู่อีกข้างในห้องหยุดยิง เสียงปืนข้างนอกได้ยินอยู่ห่างๆ)

(อ้ายสีตรงเข้าไปจะจับมือนายซุ่นเบ๋ง แต่นายซุ่นเบ๋งไม่ให้จับเดินกระทืบตีนไปทางซ้าย พระภิรมย์ฯ ยิงออกไปทางหน้าต่างเป็นครั้งเป็นคราว นานๆ ยิงครั้ง ๑ ได้ยินเสียงยิงกันมากข้างหลังไกลๆ หน่อยแล้ว เสียงเฮ พระภิรมย์ฯ ก็ยิงเรื่อยไปจนทหารข้าศึกสองหรือสามคนเข้ามาทางซ้าย เข้าจับพระภิรมย์ฯ ได้แล้วแย่งปืนไปจากมือพระภิรมย์ฯ ยืนตลึงอยู่หว่างทหารข้าศึกคู่ ๑ นายร้อยตรีทหารข้าศึกคน ๑ ยืนอยู่ตรงหน้า ต่างคนต่างจ้องกัน)

ชุดที่ ๓

ฉากอย่างเดิม แต่เครื่องแต่งขยับเขยื้อนไปบ้าง คือโต๊ะเล็กตั้งริมหน้าต่างข้างขวา ใช้เป็นโต๊ะเขียนหนังสือ โต๊ะกลางลากค่อนไปข้างขวา มีแผนที่วางบนนั้น กับมีเตียงผ้าใบอัน ๑ ตั้งริมฝาข้างขวา

(เมื่อเปิดม่าน ผู้บังคับการทหารศัตรูนอนอยู่บนเตียงผ้าใบ เครื่องสนามของเขานั้นได้ถอดแขวนไว้ที่หลังเก้าอี้ตัว ๑ เกือกขี่ม้าถอดวางอยู่หน้าเตียง มีทหารยามถือปืนยืนอยู่ที่ประตูหลังที่เฉลียง เปิดม่านแล้วครู่ ๑ ปลัดกรมทหารศัตรูจึงเดินเข้ามาจากประตูซ้าย)

(ปลัดกรมออกไป แล้วพาพระภิรมย์ฯ กับอ้ายสีเข้ามาทางซ้าย มีทหารคุมเข้ามา ๒ คน ผู้บังคับการลุกขึ้นไปนั่งที่เก้าอี้ริมโต๊ะเขียนหนังสือ ปลัดกรมนั่งที่ริมโต๊ะวางแผนที่ จดคำให้การไปพลาง)

(ผู้บังคับการแลดูพระภิรมย์ฯ นิ่งอยู่ครู่ ๑ แล้วพยักหน้าเรียกปลัดกรม ปลัดกรมลุกไปที่ผู้บังคับการนั่ง ผู้บังการกระซิบสั่งอะไรอัน ๑ ปลัดกรมพยักหน้าแล้วออกไปทางซ้าย สักครู่ ๑ จึงพาแม่แย้มกับแม่อุไรเข้ามาทางซ้าย)

(ผู้หญิงทั้งสองไหว้พระภิรมย์ฯ แล้วร้องไห้ ผู้บังคับการศัตรูลุกขึ้นเดินไปยืนมองที่หน้าต่างสักครู่ ๑ แล้วยักไหล่ หันหน้าพยักเรียกปลัดกรมมาพูดกระซิบกันอีก ปลัดกรมออกไปทางซ้าย แล้วพานายสวายกับเน้ยเข้ามา ทั้งสองนี้ท่าทางดูกลัวมาก)

(นายร้อยตรีคำนับ แล้วตรงไปจะไปจับตัวนายสวาย เน้ยร้องกรี๊ดเข้าไปกอดไว้ พระภิรมย์ฯ แม่แย้ม แม่อุไร ตะลึงแลดู ผู้บังคับการยิ้มกับปลัดกรม)

(นายร้อยตรีลากตัวนายซุ่นเบ๋งไป ซุ่นเบ๋งร้องขอโทษไปจนสุดเสียง ผู้บังคับการกอดอกเฉยอยู่ คนอื่นๆ ก็นิ่งกันอยู่หมดจนเงียบเสียงซุ่นเบ๋งไปแล้ว ผู้บังคับการจึงหันไปทางพระภิรมย์ฯ)

(เสียงปืนยิงไกลๆ ปลัดกรมลุกไปดูที่หน้าต่าง)

(นายทหารทั้งสองคนดูแผนที่ต่อไป ผู้บังคับการชี้แจงและปลัดกรมพยักหน้าบ้าง หรือปลัดกรมชี้แล้วผู้บังคับการพยักหน้าบ้างดูทีเข้าใจกันดี ปลัดกรมจดอะไรลงในสมุดพกครั้งคราว เสียงปืนถี่ขึ้น และใกล้เข้ามา นายร้อยตรีเข้ามาทางด้านหลัง นำใบแจ้งเหตุเข้ามาส่งให้ปลัดกรมแล้วกลับไป)

(ผู้บังคับการจุดบุหรี่แล้วนั่งตรอง เสียงปืนยิงไกลๆ เรื่อยอยู่สักครู่ ๑ ปลัดกรมจึงกลับเข้ามา)

(นายร้อยตรีเข้ามาจากทางหลัง)

(นายร้อยตรีออกไปแล้วนายทหารนักบินเข้ามาทางหลัง นักบินนั้นตกแต่งมีกางเกงขาสั้น สนับแข้ง เสื้อดุมสองแถวปิดคอ คอเสื้อพับใหญ่ มีผ้าพันคอสวมหมวกแก๊ปมีปิดหู)

(ปลัดกรมออกไป ผู้บังคับการเก็บพับแผนที่และเก็บของต่างๆ ลงย่าม แล้วแต่งตัว คือสวมรองเท้าและเครื่องสนาม ในระหว่างนี้เสียงปืนใกล้เข้ามาทุกที นายร้อยตรีเข้ามาจากทางด้านหลัง)

(เสียงปืนยิงใกล้เข้ามาทุกที แล้วสักครู่ ๑ มีเสียงประหนึ่งว่าทางในเขตบ้านยิงโต้ตอบ อ้ายสีแง้มประตูดูข้างซ้ายมองเข้ามาในห้องแล้วหันไปพยักหน้าและไหว้ พระภิรมย์ฯ เข้ามาทางซ้ายตรงไปดูที่หน้าต่าง อ้ายสีก็ไปเยี่ยมดูด้วย)

(เสียงเฮข้างนอกอย่างประจันบาน)

(นายร้อยเอก หลวงเรืองฤทธิ์ราวีเข้ามาจากเฉลียง มีนายสิบพลทหารตามเข้ามาบ้างจุกประตู อยู่บ้าง หลวงเรืองฤทธิ์ฯ แต่งเครื่องสนามพร้อม ถือกระบี่)

(นายกองตรี พระยาวิสูตรสงคราม เข้ามาทางด้านหลัง พร้อมด้วยหลวงมณีราษฎร์บำรุง หลวงมนูธรรมธุราธร กับสวัสดิ์ ทุกคนกูเสื้อผ้ามอมแมมไปหมด พระยาวิสูตรฯ ตรงไปจับมือกับพระภิรมย์ฯ สวัสดิ์ไปหามารดา)

(ต่างคนต่างนั่ง ในระหว่างที่พูดกันต่อไปนี้ อุไรกับนายสวัสดิ์นำของมาเลี้ยง คือน้ำร้อนน้ำเย็น หมากบุหรี่เป็นต้น)

(หลวงเรืองฤทธิ์ฯ เข้ามาจากทางหลัง ตรงไปที่พระยาวิสูตรฯ)

(พระภิรมย์ฯ แต่งเสือป่า เข้ามาทางซ้าย แม่แย้มแม่อุไรกับนายสวัสดิ์ก็ตามเข้ามา)

(อุไรไปยืนอยู่ที่หน้าต่าง พิงกรอบหน้าต่าง เสียงคำสั่งข้างนอกบอกเตรียมเดิน แล้วอีกครู่ ๑ มีบอกหน้าเดิน ทันใดนั้นได้ยินเสียงเสือป่าร้องลำฝรั่งรำเท้าบทอย่างที่ใช้แสดงตำนาน คือ “อันพวกเราชวนกันสวามิภักดิ์ จงรักร่วมชาติศาสนา ยอมตายไม่เสียดายชีวา เพื่อรักษาอิสระคณะไทย สมานสามัคคีให้ดีอยู่ จะสู้ศึกศัตรูทั้งหลายได้ ควรจะทนงจงใจ เป็นไทยจนสิ้นดินฟ้า”)

ดนตรีบรรเลงสรรเสริญเสือป่า

ปิดม่าน

เชิงอรรถ

ที่มา

อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ เจ้าพระยาสุรบดินทรสุรินทรฦๅชัย (พร จารุจินดา) ณ เมรุวัดเทพศิรินทราวาส วันที่ ๑๙ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๙๘ โรงพิมพ์ตีรณสาร

ขอขอบคุณ นายสะอาด บ้านปทุม ผู้พิมพ์เป็นวิทยาทาน