กลอนไดเอรีซึมทราบกับตามเสด็จไทรโยค

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

เนื้อหา 1 ข้อมูลเบื้องต้น 2 บทประพันธ์ 2.1 ไดอรีซึมทราบ 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.1.5 2.2 เรื่องตามเสด็จไทรโยค 3 เชิงอรรถ 4 ที่มา

ข้อมูลเบื้องต้น

แม่แบบ:เรียงลำดับ พระราชนิพนธ์: พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

คำนำ

พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าหญิงผ่อง จะทรงบำเพ็ญพระกุศลฉลองพระชันษาครบ ๖๐ ปีบริบูรณ์ในเดือนธันวาคม พ.ศ. ๒๔๗๐ นี้ สมเด็จพระศรีสวินทรา บรมราชเทวี พระพันวัสสามาตุจฉาเจ้า มีพระประสงค์จะพิมพ์หนังสือประทานช่วยสำหรับจะได้ถวายแลจ่ายแจกเปนมิตรพลี มีรับสั่งมายังราชบัณฑิตยาสภาให้เลือกเรื่องหนังสือแลจัดการพิมพ์ถวาย ก็เรื่องหนังสือซึ่งเคยพิมพ์แจกในงานมงคลฉลองพระชันษาเช่นนี้ มักเคยพิมพ์พระราชนิพนธ์มาเปนพื้น ข้าพเจ้าเลือกดูหนังสือพระราชนิพนธ์พระยามสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จะหาเรื่องซึ่งยังไม่เคยพิมพ์ทีเดียวในเวลานี้ขาดมือยังไม่มี จึงได้เลือกพระราชนิพนธ์กลอนเรื่องไดเอรีซึมทราบกับตามเสด็จไทรโยค ซึ่งเคยพิมพ์ครั้งหนึ่งแต่นานช้ากว่าสิบปีมาแล้ว เปนหนังสือหายาก ผู้ซึ่งยังไม่เคยอ่านก็เห็นจะมีมาก เห็นว่าถ้าพิมพ์ขึ้นอิกครั้งหนึ่ง ผู้ที่จะได้รับไปก็เห็นจะยินดีไม่เลือกหน้า

อธิบาย

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสันทัดแต่งบทกลอนมาแต่ยังทรงพระเยาว์ เมื่อเสด็จประทับอยู่ณพระตำหนักเดิมสวนกุหลาบ ได้ทรงพระราชนิพนธ์บทระบำแลบทละคอน ระบำนั้นได้มาเล่นเมื่อเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติแล้วครั้งหนึ่ง เดี๋ยวนี้หาบทไม่ได้ น่ากลัวจะสูญ สักรวา เพลงยาว โคลง ฉันท์ แลกลอนเบ็ดเตล็ดที่ได้ทรงไว้นั้นมีมาก กอพระสมุด ฯ ได้รวบรวมพิมพ์แล้วแทบทั้งนั้น พระราชนิพนธ์บทกลอนที่ทรงไว้เปนเรื่องใหญ่ คือ

• โคลงพระราชพิธีถือน้ำแลคเชนทรัศวสนาน เรื่อง ๑ พิมพ์แล้ว
• โคลงดั้นพระราชพิธีโสกันต์ เรื่อง ๑ พิมพ์แล้ว
• ลิลิตนิทราชาคริช เรื่อง ๑ พิมพ์แล้ว
• บทละคอนเรื่องเงาะป่า เรื่อง ๑ พิมพ์แล้ว
• โคลงพระนามพระเจ้าลูกเธอรัชกาลที่ ๔ เรื่อง ๑ พิมพ์แล้ว
• บทละคอนเรื่องวงศ์เทวราชเรื่อง ๑ พิมพ์แล้ว

บทละคอนพระราชนิพนธ์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวยังมีอีกประเภท ๑ ซึ่งเปนจำพวกแกล้งทรงแต่งโดยมีมูลเหตุต่างกัน บางเรื่องทรงพระราชดำริห์เห็นว่าแต่งเปนเรื่องของผู้อื่นทางโวหารจะเหมาะกับเรื่องดีกว่าแต่งเปนพระราชนิพนธ์ของพระราชา จึงทรงพระราชนิพนธ์เปนเหมือนผู้อื่นแต่ง แต่ก็มิได้ปกปิด ในจำพวกนี้มี ๒ เรื่อง คือ

• โคลงนิราสท้าวสุภัติการภักดี (นาก) เรื่อง ๑ พิมพ์แล้ว
• กลอนตามเสด็จไทรโยค ทรงพระราชนิพนธ์เปนอย่างข้าราชการฝ่ายในแต่งเรื่อง ๑ ซึ่งพิมพ์ในสมุดเล่มนี้ นอกนี้ที่ทรงพระราชนิพนธ์แทรกอยู่ในเรื่องอื่นเช่นกลอนนิราสรัตนในหนังสือไกลบ้านเปนต้นก็มี

มูลเหตุอีกอย่าง ๑ เกิดทรงเบื่อหน่ายหนังสือชนิด ๑ ซึ่งเจ้านายเรียกกันว่าอย่าง "ซึมทราบ" คือผู้แต่งไม่รู้จักถ้อยจักคำไม่รู้จักอักษรรู้แต่กลอนก็แต่งไป แต่ก็ยังมีคนพอใจอ่าน จึงทรงแต่งบทกลอนอย่างซึมทราบล้อเล่นบ้าง ในจำนวนนี้มีกลอนไดเอรีซึมทราบ ทรงพระราชนิพนธ์ให้เปนของข้าราชการฝ่ายในแต่งเรื่อง ๑ ซึ่งพิมพ์ในสมุดเล่มนี้

ไดเอรีซึมทราบนี้ พระบามสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์เปนอย่างหนังสือของข้าราชการฝ่ายในแต่ง แกล้งทรงพระราชนิพนธ์ ทั้งวิธีใช้ถ้อยคำแลสัมผัสเช่นหนังสือกลอนอย่างซึมทราบ เพราะฉะนั้นต้องใช้อักษรวิธีอย่างซึมทราบ จึงเปนกลอนได้

ไฟล์:ดำรงราชานุภาพ.JPG

นายกราชบัณฑิตยสภา

วันที่ ๑๔ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๗๐

บทประพันธ์

ไดอรีซึมทราบ

---

เรื่องตามเสด็จไทรโยค

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสทางแม่น้ำน้อยแขวงเมืองกาญจนบุรี ๓ ครั้ง ได้ทรงพระราชนิพนธ์หนังสือระยะทางทุกคราว ครั้งแรกเมื่อปีระกาเบญจศก พระพุทธศักราช ๒๔๑๖ เสด็จทรงเรืองมุรธาวสิทธสวัสดีเปนเรือพระที่นั่ง เสด็จจากกรุงเทพฯ ออกทางทะเล ไปเข้าปากน้ำแม่กลอง ทรงเรือปิกนิกเรือไฟโยงไปประทับเมืองราชบุรี เสด็จทางสถลมารคจากเมืองราชบุรี ประทับแรมที่หนองบัวค่ายด่านทับตะโกแลท่าสะคร้อ เสด็จลงเรือพระที่นั่งกระบวนเรือแจว ล่องกลับกรุงเทพฯ ทางเมืองกาญจนบุรี ราชบุรี เสด็จคราวนั้นทรงพระราชนิพนธ์โคลงนิราส ให้เปน ของท้าวสุภัติการภักดี (นาก) แต่ง เรื่อง ๑

ครั้งที่ ๒ เมื่อปีฉลูนพศก พระพุทธศักราช ๒๔๒๐ เสด็จทรงเรือปิกนิกเปนเรือพระที่นั่ง เรือกลไฟโยงจากกรุงเทพฯ ไปทางคลองบางกอกน้อย เข้าคลองมหาสวัสดีออกลำน้ำนครไชยศรี เข้าคลองเจดีย์บูชา ขึ้นประทับพระนครปฐม แล้วเสด็จกระบวนสถลมารคจากพระนครปฐม ไปประทับพระแท่นดงรัง ค่ายหลวงเมืองกาญจนบุรี แล้วเสด็จจากค่ายหลวงโดยทางชลมารคขึ้นตามลำน้ำ ไปประทับที่กลอนโด วังหมึก สองพี่น้อง บ้านเหนือค่าย หาดตาเล็ก หาดหน้าเมือง ไทรโยค

เสด็จกลับโดยกระบวนเรือล่องจากไทรโยค มาประทับหาดกระแจะ สองพี่น้อง กลอนโด สำรอง โพธาราม ราชบุรี ทรงพระราชนิพนธ์เปนระยะทางความเรียง ซึ่งได้พิมพ์ในงานศพเจ้าจอมมารดาชุ่มใน พ.ศ. ๒๔๕๕

ครั้งที่ ๓ เมื่อปีชวดสัมฤทธิศก พระพุทธศักรา ๒๔๓๑ เสด็จโดยทางเดียวกับเมื่อเสด็จครั้งที่ ๑ ทรงพระราชนิพนธ์กลอนระยะทางให้เหมือนข้าราชการฝ่ายในแต่ง ซึ่งพิมพ์ต่อไปนี้ เปนหนังสือ ๑๒ เล่ม สมุดไทย เนื้อความต่อกับเรื่องไดอรี่ซึมทราบ จึงได้พิมพ์ไว้ต่อกันตามที่ทรงพระราชนิพนธ์

---

ตามเสด็จไทรโยค

หนังสือนี้เปนของมารดาแต่งให้แก่ลูก

อันเปนที่รักที่ปลื้มใจเปนนิตย

คำนำ

ผู้แต่ง

พระบรมมหาราชวังกรุงเทพ ฯ

วันศุกร์ เดือน ๓ ขึ้น ๘ ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิศก^๒๑ ๑๒๕๐

เชิงอรรถ

ที่มา

กลอนไดเอรีซึมทราบกับตามเสด็จไทรโยค พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์ สมเด็จพระศรีสวรินทราบรมราชเทวี พระพันวัสสามาตุจฉาเจ้า ทรงให้พิมพ์ประทานช่วย พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าหญิงผ่อง ในงานทรงบำเพ็ญกุศลฉลองพระชันษาครบ ๖๐ ปีบริบูรณ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๐

(ขอขอบคุณ คุณพิกุลแก้ว สมาชิก kaewkao.com ผู้พิมพ์เป็นวิทยาทาน)