นิราศสุโขทัย

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

(ความแตกต่างระหว่างรุ่นปรับปรุง)
ข้ามไปที่: นำทาง, สืบค้น
(→๓)
(→๔)
แถว 578: แถว 578:
=== ๔ ===
=== ๔ ===
 +
<tpoem>
 +
มาถึงพิษณุโลกประโยคสุด  รถไฟหยุดค้างจังหวัดแออัดเสียง
 +
ต่างรีบลงส่งของกองรวมเรียง  พ่อเถียวเลี่ยงไปว่าภัตตาคาร
 +
เช่าสี่ห้องของใช้ไม่ต้องขน  พวกคนยลภัตตามาขนาน
 +
ขนขึ้นให้ถึงห้องที่ต้องการ  ค่อยสำราญขึ้นสำนักพักราตรี
 +
มีเวลาพากันขึ้นรถยนต์  ถึงตำบลวัดใหญ่ประไพศรี
 +
นมัสการพระพุทธวิสุทธี  พระนามมีชินราชโอภาสทรง
 +
ประทับในเรือนเฉลาเนาวรัตน์  เศวตฉัตรกั้นเชิดระเหิดระหง
 +
งามประเสริฐประดุจพุทธองค์  ประทับทรงโปรดสัตว์จรัสกาล
 +
ฉันน้อมกายถวายเบญจางคประดิษฐ์  พลางอุทิศน้ำใจอันใสสานต์
 +
บูชาคุณตรัยรัตน์ชัชวาล  ขอนิพพานจงอย่าแคล้วข้าไป
 +
ตำนานกล่าวราวเรื่องของเมืองนี้  พระเจ้าศรีธรรมไตรปิฎกใหญ่
 +
เป็นกษัตริย์เชียงแสนแดนไผท  มาสร้างไว้สองฝั่งข้างนที
 +
ทั้งสร้างวัดปรางค์เจดีย์โบสถ์วิหาร  พระประธานสามองค์ล้วนทรงศรี
 +
เมื่อพุทธศกดกพันห้าร้อยปี  ท้าวโกสีย์แปลงมาช่วยอำนวยการ
 +
ปั้นเบ้าหล่อต่อเสริมพระนลาฏ  ตรีศูลพาดไว้ประจักษ์ศักดาหาญ
 +
พระชินราชอาจองค์แทนทรงญาณ  ให้ยืนนานชั่วกัลป์พุทธันดร
 +
แล้วกราบลาองค์พระชินราช  ยุรยาตรหวนไห้ฤทัยถอน
 +
ขึ้นที่พักพร้อมหน้าคลายอาวรณ์  สโมสรรับอาหารสำราญรมย์
 +
มีโต๊ะตั้งทั้งบ๋อยคอยปฏิบัติ  สารพัดตามจะซื้อชื่อขนม
 +
ตะเกียงแสงจันทร์จ้าเป็นน่าชม  ฝนระดมตกใหญ่ในราตรี
 +
แขกยามแบกปืนยาวเที่ยวก้าวตรวจ  วางท่าอวดอำนาจดังราชสีห์
 +
ตามหน้าห้องช่องทางที่ขวางรี  สองชั้นมีหลายสิบห้องต้องระวัง
 +
สามชั้นมีสี่ห้องละสองบาท  เตียงสะอาดเอี่ยมดีมีที่นั่ง
 +
หน้าห้องมีเฉลียงโถงลูกกรงบัง  ห้องน้ำทั้งห้องถ่ายอยู่ฝ่ายบน
 +
ห้องสองชั้นเป็นพื้นคืนละบาท  ความสะอาดธรรมดาอย่าฉงน
 +
ให้กุญแจคนละห้องไม่ต้องปน  ฝนตกจนตีหนึ่งจึงได้ซา
 +
ดึกสงัดรัตติกาล์นิทราตื่น  อยู่ห้องพื้นสูงอย่างกลางเวหา
 +
วิเวกว่างห่างกระทบสบวิญญาณ์  ลมอัสสาสะประสาทสะอาดดี
 +
ดวงจิตดิ่งนิ่งนังดังวิมุตติ  เป็นสุขสุดจนกระทั่งเกือบรังสี
 +
สิ่งสมมติฉุดเบิกเลิกพิธี  กลับมามีอุปาทานรำคาญเคือง
 +
คิดอีกทีดีได้ขณะหนึ่ง  ดีกว่าซึ่งหมกมุ่นจิตขุ่นเหลือง
 +
ทั้งตาปีมีแต่เหตุกิเลสเนือง  ชีวิตเปลืองเปล่าประโยชน์ล้วนโทษภัย
 +
เสียงอธึกกึกก้องทุกห้องตื่น  ลงจากพื้นภัตตาที่อาศัย
 +
ต่างกังวลขนของปองครรไล  ขึ้นรถไฟไปสวรรคโลกทันที
 +
อากาศหนาวคราววิโยคสุดโศกซ้ำ  ฝนพรูพรำชืดชาหมดราศี
 +
นั่งระทมไม่เป็นสมประฤดี  อันอินทรีย์เหมือนจะแข็งด้วยแรงเย็น
 +
ไหนจะหนาวห่างอุ่นละมุนอก  ไหนจะหนาวฝนตกฟกเหลือเข็ญ
 +
ไหนจะหนาววายุดุลำเค็ญ  ฝนกระเซ็นปิดแกลแล้วแจจัน
 +
ต่างนั่งจ๋องมองหน้ากันตาแจ๋ว  แต่มองแล้วมองเล่าเฝ้าเหหัน
 +
ดูสิ่งใดก็ไม่เห็นเหมือนเช่นกัน  ต่างนิ่งอั้นตาขยิบปริบปริบไป
 +
บ้างโงกหงับหลับตาทีท่าขัน  บ้างเอนหันพิงเก้าอี้กรนฟี้ใหญ่
 +
บ้างง่วงหงุบฟุบผงกตื่นตกใจ  เห็นใครใครเข้ายิ้มยิ่งนิ่มอาย
 +
บ้างหาวหวอดกอดอกดังนกเจ็บ  นั่งหนาวเหน็บชาพานสะท้านหลาย
 +
เมื่อคืนนอนไม่หลับระงับกาย  กระสับกระส่ายเพราะแรกแปลกที่นอน
 +
ในรถไฟขายอาหารทั้งหวานคาว  เกาเหลาข้าวแกงดีมีสลอน
 +
กินสิ่งใดทำให้ของร้อนร้อน  ไม่อาวรณ์จานหนึ่งสลึงเดียว
 +
ถึงบ้านตูมฝนซาเปิดหน้าต่าง  ค่อยสว่างหัวใจหมองไหม้เหี่ยว
 +
คิดประทุมตูมแย้มแฉล้มเรียว  เกสรเสียวชื่นทรวงดวงกมล
 +
นิจจาเอ๋ยเคยชื่นระรื่นกลิ่น  มาสูญสิ้นอ้างว้างอยู่กลางหน
 +
โอ้แต่นี้ที่ไหนจะได้ยล  ดวงอุบลเบิกบานตระการตา
 +
ถึงแควน้อยข้ามกระแสแลชม้อย  อันแควน้อยย่อมอาศัยแควใหญ่กล้า
 +
จึงมีน้ำนำให้ฝ่ายนาวา  ได้ไปมาค้าขายสบายตัว
 +
ถ้าป่ารกยกทำคลองถนน  จะมีผลกว้างใหญ่มิใช่ชั่ว
 +
ผู้ขัดสนได้ผงกยกครอบครัว  ไปปลูกถั่วปลูกงาทำนากิน
 +
มนุษย์เราไม่เหมือนสัตว์ในปัถวี  เครื่องทิพย์มีมิต้องตรองถวิล
 +
ไม่วิตกยกหามตามแผ่นดิน  ก็เหลือกินมีเองไม่เกรงกลัว
 +
มนุษย์เราจำเป็นต้องนุ่งห่ม  ที่บังลมแดดฝนให้พ้นหัว
 +
อาหารต้องอิ่มหนำประจำตัว  จะมามัวเกี่ยงหาให้ช้าการ
 +
เหมือนเรือใหญ่พายเดียวน้ำเชี่ยวปราด  เมื่อใดอาจจะถึงยังห้วงสถาน
 +
แม้ช่วยพายหลายแรงแข่งทะยาน  มิทันนานก็จะถึงซึ่งสบาย
 +
คอยผิดจับสับฟันกันให้ยุ่ง  เหมือนตบยุงจะสูญประยูรหาย
 +
หาการงานให้ทำประจำกาย  ที่ลอยชายต้องบังคับให้จับงาน
 +
ป้องกันให้หายอดเหมือนทดน้ำ  ได้ชื่นฉ่ำอิ่มเอมเกษมสานต์
 +
ความหิวโหยโปรยประโยชน์โทษสาธารณ์  เห็นคชสารเท่ามดหมดความกลัว
 +
บ้านกรับพวงพวงกรับตีขับร้อง  แลกข้าวของกินบ้างค่อยยังชั่ว
 +
ที่โง่โซโออนาถดังชาติวัว  เห็นเพื่อนตัวไปทางไหนก็ไปตาม
 +
จะเป็นตายร้ายดีก็มิรู้  สุดแต่กูกินได้แล้วไม่ขาม
 +
จะตีขับจับขังก็รังความ  อยู่ในนามไทยสนิทน่าคิดดู
 +
ชาติของเราคนน้อยด้อยพละ  ควรจะสะสมให้มากบากบั่นสู้
 +
การทำลายกันเองใช่เพลงครู  ต้องเชิดชูจุนค้ำให้จำเริญ
 +
ถึงหนองตมตมก็เกิดต่อน้ำ  ละลายทำดินแห้งที่แข็งเขิน
 +
ให้เหลวไหลไปตามทางน้ำเดิน  บังเอิญไหลไม่พ้นข้นเป็นตม
 +
ดุจเหล็กแข็งแรงเหล็กรันต้องพลันนิ่ม  ก้อนเกลือจิ้มน้ำกลายหายเค็มขม
 +
ต้นไม้ใหญ่หักเดาะก็เพราะลม  ลิ้นคนคมร้ายกาจยิ่งสาตรา
 +
อาวุธอื่นหมื่นแสนแม้นประหาร  คนนับล้านในแผ่นดินสิ้นสังขาร์
 +
ให้พร้อมกันอันตรายวายชีวา  ย่อมไม่สามารถทำสำเร็จการ
 +
แต่ชิวหาอาวุธนี้สุดร้าย  อาจทำลายล้านโกฏิอุโฆษหาร
 +
ชีวิตมนุษย์ไม่มีที่ประมาณ  อาจล้างผลาญรอบล้อมลงพร้อมกัน
 +
ลิ้นที่ดีมีประโยชน์ล้างโทษร้าย  คนทั้งหลายสิ้นทุกข์เป็นสุขสันต์
 +
ทุกประเทศทุกถิ่นลิ้นสำคัญ  ตัวของฉันกลัวจริงยิ่งสาตรา
 +
ถึงบ้านบุ่งมุ่งมองยิ่งหมองอก  เห็นป่ารกโออนาถสัญชาติหญ้า
 +
เที่ยวขึ้นบุกรุกรานการไร่นา  อ่อนระอากันทั่วกลัวศัตรู
 +
ไม้ที่ดีมีผลต้องขวนขวาย  ส่วนไม้ร้ายมิต้องปลูกดอกลูกหรู
 +
เหมือนวิชาที่ดีต้องมีครู  ที่ชั่วดูมิต้องนำก็ชำนาญ
 +
ถึงบ้านโดนโดนกันสนั่นภพ  ยิ่งปรารภเรื้อรังชาติสังขาร
 +
อยู่คนเดียวในโลกก็โศกซาน  อยู่รวมกันบันดาลรำคาญเคือง
 +
นี่ของฉันนั่นของแกมาแส่แย่ง  นี่ของข้าอย่ามาแกล้งแสวงเรื่อง
 +
อยู่ดีดีรี่มาชนเข้าป่นเปลือง  เจ้ามันเงื่องไม่หลีกข้าว่ากระไร
 +
ต่างฝ่ายต่างก็ว่าข้าไม่ผิด  ไม่มีจิตปรองดองให้ผ่องใส
 +
ถ้ารักแล้วดีทั้งนั้นชมกันไป  ชังแล้วไม่มีราคาแกล้งว่าเดา
 +
ไม่เที่ยงแท้แน่นอนพระสอนสั่ง  ให้ระวังอยาตนะเขา
 +
ทั้งระวังอยาตนะเรา  กระทบเข้าจะเถกิงเป็นเพลิงกอง
 +
เวรใดทำกรรมใดสร้างแต่ปางไหน  เป็นปัจจัยแต่งทำให้ช้ำหมอง
 +
ไม่จดจำสำนึกคิดตรึกตรอง  มานั่งมองดินฟ้าระอาอาย
 +
ถึงพิชัยขอให้ชัยชนะ  สิ้นราคาโทสะโมหะหลาย
 +
จงพ้นสุขทุกข์สมานสราญกาย  จนวางวายชนม์ชีพถึงนิพพาน
 +
ถึงไร่อ้อยอ้อยตาลยังหว่านผล  ให้ฝูงชนกินน้ำชื่นฉ่ำหวาน
 +
มนุษย์ดีกว่าอ้อยร้อยประการ  มิให้ทานเงินทองของชอบใจ
 +
เพราะตระหนี่ถี่ห่างก็ช่างเถอะ  ที่เลอะเทอะปลูกเท็จเก็บเด็ดใส่
 +
ปลูกอิจฉากาล่อนต้นบอนใบ  จงถอนให้ทานเตาเผาอัคคี
 +
ข้ามสะพานแม่น้ำน่านสำราญรื่น  พลางขึ้นยืนเยี่ยมแกลแลวิถี
 +
ดูเวิ้งว้างกว้างใหญ่สายวารี  หาดทรายมีเรียบราบดังปราบทำ
 +
เป็นแหลมคุ้งวุ้งเว้าล้วนเหล่าทราย  น่าสบายสนุกทุกฉนำ
 +
น่าตั้งบ้านเรือนดูอยู่ประจำ  เสียแรงธรรมชาติสร้างสำอางดี
 +
ที่เปล่าว่างอย่างถูกมิปลูกอยู่  ที่อุดอู้ยัดเยียดเบียดเสียดสี
 +
อากาศอับสับสนพนธุลี  ไม่หน่ายหนีอดทนอยู่จนตาย
 +
ถึงตำบลบ้านดาราสถานี  อันเป็นที่ทางแยกดูแปลกหลาย
 +
ต้องรีบลงจากรถรันทดกาย  จะขึ้นสายสวรรคโลกครรไล
 +
ต้องกรำฝนวนวิ่งขนสิ่งของ  ลงมากองกลางหาวหนาวถึงไส้
 +
เห็นร่มกระดาษขายมีค่อยดีใจ  ซื้อมาได้ห้าคันกั้นกายา
 +
รถเก่าไปลำปางต่างแลเหลียว  หัวใจเสียวหวนไห้อาลัยหา
 +
ผู้รู้จักกันเมื่อนั่งร่วมทางมา  ต่างอำลาแยกทางกันต่างจร
 +
พอรถไฟสายพายัพกลับมาหยุด  อุตลุดเซ็งแซ่แลสลอน
 +
บ้างขึ้นลงส่งของประคองกร  ต้องเปียกปอนกลัวกันไม่ทันรถ
 +
พวกเราขึ้นรถใหม่สายสั้นหน่อย  พอเรียบร้อยพวกอื่นขึ้นกันหมด
 +
รถล่องลงแลหลามช่างงามงด  สายเราบทจรหลังแยกทางกัน
 +
ไม่เห็นมีบ้านช่องมองเปล่าเปลี่ยว  เหมือนมาเดี่ยวเศร้าในหัวใจฉัน
 +
ดูภูมิพื้นกว้างใหญ่เสียดายครัน  เมื่อไรนั่นชาวไทยจะไพบูลย์
 +
ไปที่ใดได้พบคนมีล้นหลาม  ล้วนตึกงามคับคั่งดังไอศูรย์
 +
เทียมหน้าอย่างต่างภาษาไม่อาดูร  จรัสจรูญเจริญเพลิดเพลินทรวง
 +
อันดินแดนของเราว่างเปล่ามาก  ทิ้งให้ตากแดดเล่นมิเป็นห่วง
 +
เอาแต่เที่ยวเอาแต่เล่นกันเป็นพวง  นอนจนดวงตะวันขึ้นไม่ตื่นตา
 +
เสียประโยชน์หาทรัพย์สำหรับร่าง  ไม่เอาอย่างผู้อื่นดื่นภาษา
 +
เขาพากันข้ามทะเลเฮกันมา  ขนเงินตราเมืองเราเอาสบาย
 +
บ้างตั้งห้างสร้างตู้ชูสิ่งของ  ทั้งเพชรทองวางเย้ยเฉลยขาย
 +
เพราะพวกเราไม่กังวลจะจนตาย  จะทนอายให้เขาหยามไม่งามตา
 +
เมื่อตัวเธอยากจนทนอายได้  ประเทศไซร้ต้องสมัครกันรักษา
 +
อย่างให้ยากจนได้ขายพักตรา  แก่นานาประเทศเขาเราเป็นไทย
 +
เป็นขี้ข้าตัวเองอย่าเกรงเหนื่อย  เราป่วยเมื่อยนึกจะพักก็พักได้
 +
ถ้ามีนายใช้ทำกระหน่ำไป  หยุดไม่ได้เขาหาเอื้ออาทร
 +
ถึงคลองละมุงมองเห็นคลองน้อย  ไร่นาจ้อยมีแต่ไพรไม้สลอน
 +
เต็งรังลิ่วงิ้วชะง้ำเงื้อมอัมพร  พะยอมดอนกระแบกกระเบาเหล่าเพกา
 +
มะกอกมะเกลือระดะต้นตะโก  เทพทาโรมะไฟไม้มะค่า
 +
ต้นยางยูงสูงเยี่ยมเทียมเมฆา  กิ่งสาขาเชิดยอดทอดระทวย
 +
พระพายพัดกวัดไกววิไลล้ำ  ดังระบำกรีดกรอ่อนสลวย
 +
ทุกก้านใบไหวจังหวะอันจรวย  เหล่าใบชวยเชิดช้อยชม้อยเมียง
 +
ลมพัดหวนป่วนปั่นเลื่อนลั่นเปราะ  ไม้ไผ่เสนาะเอนเบียดออดเอียดเสียง
 +
ดุจดนตรีตีรับศัพท์สำเนียง  เป็นคู่เคียงสำหรับจับระบำ
 +
อันพรรณะเหล่าไม้ใส่ใจคิด  เห็นงามพิศดารกว่าเลขาขำ
 +
งามสิ่งอื่นฝืนฝืดจืดประจำ  พ่ายแพ้ธรรมชาติประหลาดงาม
 +
งามจืดเจียนเปลี่ยนความงามเพริศพริ้ง  ผลิดอกกิ่งออกใหม่ยอดใบหลาม
 +
พอแก่เก่าเล่าก็เวียนแลกเปลี่ยนความ  แตกใบตามยอดระย้าทั้งตาปี
 +
ฝูงวิหคผกผินลงบินเกาะ  ส่งเสียงเพราะวังเวงดังเพลงปี่
 +
กระรอกไต่ไม้ชะแง้กระแตมี  หมู่ชะนีเหนี่ยวไม้โหนไปมา
 +
ลิงทโมนโจนจ้องมองเขม้น  บ้างโผนเผ่นเลิกคิ้วทำนิ่วหน้า
 +
เขาว่าคนซนเหมือนลิงจริงวาจา  หรือยิ่งกว่าลิงร้ายกี่ก่ายกอง
 +
มาถึงคลองมาปรับใคร่รับรู้  ปรับไหมผุ้ใดเล่าได้ข้าวของ
 +
เพียงแต่มาถ้าจะปรับไม่รับรอง  ให้อยู่คลองปรับหาไม่ว่าไร
 +
ตำบลนี้มีวัดขนาดย่อม  หมู่บ้านหย่อมน้อยโขไม่โตใหญ่
 +
ล้วนป่าไม้เบญจพรรณทั่วกันไป  ให้เปลี่ยวใจเปลี่ยวตานั่งชาเย็น
 +
อากาศคลุ้มอุ้มเมฆเป็นหมอกมืด  ยิ่งชื้นชืดหนาวใจใครจะเห็น
 +
วายุจัดพัดไม้ไหวกระเด็น  ดังสนั่นลั่นเช่นป่าทลาย
 +
พอฝนซาฟ้าคะนองก้องกัมปนาท  สุนีบาตรตกที่ไหนอกใจหาย
 +
รถวิ่งแหวกกลางฝนจนฝนคลาย  ค่อยสบายหายกลัวนั่งตัวตรง
 +
ถึงคลองบางต้นยางสล้างล้ำ  ล้วนหลายกำครื้นในไพรระหง
 +
กล้วยไม้เหมาะเกาะก่อเป็นกอกง  ออกดอกส่งกลิ่นฟุ้งจรุงใจ
 +
เอื้องคำช้อยช่อช่วงดังพวกทอง  ช้างเผือกผ่องขาวลออช่อไสว
 +
สามปอยตระการบานฟ้อช่อวิไล  อีกดอกไอยเรศสะพรั่งช่อดังงา
 +
ทั้งฟ้ามุ่ยเอื้องแซะแหละตีนเต่า  เอื้องแมลงเม่าเอื้องดาวช้างน้าวหา
 +
สายวิสูตรช่อม่วงพวงโมรา  ย้อยระย้าน่าชมภิรมย์ทรวง
 +
ถึงสวรรคโลกเรื่องเมืองมนุษย์  เป็นสิ้นสุดทางไปรถไฟหลวง
 +
จะขึ้นต่อรถยนต์คนทั้งปวง  เขาทักท้วงว่าทางอย่างกันดาร
 +
เมื่อคืนนี้ฝนตกเสียโชกชุ่ม  ถนนเป็นหลุมเป็นบ่อข้อโดยสาร
 +
จะไปสุโขทัยไม่ได้การ  เพียงบางตาลถ้าจะไปพอได้ดี
 +
ต้องเปลี่ยนทางจ้างเรือเป็นเหลือคาด  หกสิบบาทจนจิตจะคิดหนี
 +
ต้องรีบไปให้ทันกฎกำหนดมี  ถ่ายของที่รถส่งลงนาวา
 +
ฝนพรูพร่ำจำใจไปไม่รอด  เรือต้องจอดค้างคืนสุดฝืนท่า
 +
ช่างเคราะห์ร้ายย้ายโยกโชคชะตา  สุริยาพลบค่ำเดือนรำไร
 +
นอนอนาถขาดสุขลุกขึ้นนั่ง  ท่านช่างตั้งนามสวรรคโลกชั้นไหน
 +
ภูมิประเทศเขตขอบดูรอบไป  ไม่สมให้นามสวรรค์เช่นนั้นเลย
 +
กันดารน้ำตามตลิ่งสูงจริงเจียว  ลำน้ำเชี่ยวแดงขุ่นแม่คุณเอ๋ย
 +
จะอาบกินอย่างใดเล่าหรือเขาเคย  ก็เสบยไปตามด้วยความชิน
 +
อันนิสัยไทยเราเป็นเหล่ามาก  ถึงจนยากอย่างใดไม่ไกลถิ่น
 +
ไม่เหมือนเจ๊กแขกฝรั่งต่างก็บิน  มาหากินเมืองเราจนเขารวย
 +
ขนเงินไปบำรุงเขตประเทศเขา  ทั้งพวกเราก็ช่วยยุ่งผดุงด้วย
 +
เปลือกหรือแก่นซื้อส่งเฝ้างงงวย  จะระหวยละห้อยน้อยใจใคร
 +
อันเมืองนี้มีตำนานโบราณกล่าว  สร้างกว้างยาวเรียบร้อยหาน้อยไม่
 +
กว้างห้าสิบยาวร้อยเส้นเช่นของไทย  กำแพงใหญ่ล้อมรอบเป็นขอบคัน
 +
กว้างสองวาสูงสี่วาศิลาแลง  ฤๅษีแจ้งกลับมาจากฟากสวรรค์
 +
จึงเอานามตามชั้นฟ้ามาประพันธ์  ชื่อสวรรคโลกเลิศประเสริฐนาม
 +
พระยาธรรมราชาเลออาสน์รัตน์  เป็นกษัตริย์เฟื่องฟุ้งทุกกรุงขาม
 +
ถวัลย์รัชสืบมาพยายาม  นับได้สามกษัตริย์ขัตติยา
 +
ภายหลังพระอรุณราชกุมาร  ชนขนานนามพระร่วงโชติช่วงหล้า
 +
ได้ปกป้องครองเมืองเรืองเดชา  สร้างมหาถาวรขจรนาม
 +
ได้ธิดากรุงจีนเป็นชิ้นเอก  มาภิเษกเป็นมเหสีองค์ที่สาม
 +
ทั้งได้ลำเภตราสง่างาม  บริวารตามเข้ามารวมห้าร้อย
 +
ทำถ้วยชากาน้ำชามกระเบื้อง  ขายทั่วเมืองซื้อไว้ได้ใช้สอย
 +
เหตุใดไทยไม่จำทำตามรอย  ซื้อเขาน้อยไปเมื่อไรชาติไทยเรา
 +
ทำไม่เป็นไม่อุตส่าห์น่าบัดสี  เกิดมามีเท้ามือนั้นหรือเปล่า
 +
เครื่องนุ่งห่มงมงายฟูมฟายเมา  ซื้อเขาเอาเสียทุกอย่างไม่สร้างเอง
 +
การทิ้งสิทธิ์คิดให้ดีเถอะพี่น้อง  เราจะต้องถูกระดมเขาข่มเหง
 +
ถ้าพวกเรามีสามัคคีมีคนเกรง  ควรรีบเร่งรักษาสิทธิ์ทุกกิจการ
 +
</tpoem>
 +
=== ๕ ===
=== ๕ ===
=== ๖ ===
=== ๖ ===

การปรับปรุง เมื่อ 14:53, 31 พฤษภาคม 2556

เนื้อหา

ข้อมูลเบื้องต้น

แม่แบบ:เรียงลำดับ ผู้แต่ง: [คุณหญิงเขื่อนเพ็ชรเสนา] (ส้มจีน อุณหะนันท์)

บทประพันธ์

๑

๏ นิราศรักหักใจจำไกลบ้าน
ไปสุโขทัยเบื้องเมืองโบราณชมสถานแถวทางให้สร่างใจ
ทั้งประสงค์ส่งพ่อเถียวเกี่ยวเป็นญาติไปรับราชกิจวินิจฉัย
เป็นอัยการจังหวัดนัดกันไปพออุทัยไขศรีฉวีเรือง
ที่ยี่สิบเจ็ดมิถุนาวันคลาคลาดพุทธศักราชสองพันกันต่อเนื่อง
สี่ร้อยเจ็ดสิบสามยามประเทืองจึงย่างเยื้องยังหมู่ที่บูชา
จุดเทียนน้อมเศียรกราบพุทธรูปและจุดธูปที่อัฐิปริปากว่า
ขอลาไกลไปดูเมืองบูราณ์แล้วไคลคลาจากตึกรู้สึกงง
เห็นเด็กเด็กเลี้ยงมาล้อมหน้าหลังล้วนแต่ตั้งใจงามจะตามส่ง
คิดห่วงหลังห่วงหน้าพะว้าพะวงค่อยดำรงกายออกนอกประตู
ระทวยอ่อนถอนใจอาลัยเหลียวเคยไปเที่ยวครั้งใดก็ไปคู่
ไปคนเดียวเสียวเจตน์น้ำเนตรพรูมิได้ดูสิ่งใดหักใจจร
ถึงสถานีใหญ่รถไฟจวนจะออกล้วนเซ็งแซ่แลสลอน
เป็นหลายสายย้ายพรากจากนครเรารีบจรพร้อมเสร็จรวมเจ็ดคน
นั่งที่สองของใช้ไปรถตู้ดูคนผู้ส่งรับกันสับสน
บ้างอวยชัยให้ล้วนส่วนมงคลส่งกันจนรถออกนอกชาลา
เป็นขบวนขบวนไม่ป่วนปั่นแต่ละคันท่วงทีมีสง่า
ควรภูมิใจไทยเจริญเพลิดเพลินตานับเวลายิ่งทวีบริบูรณ์
ลอดสะพานกษัตริย์ศึกจารึกยศอันปรากฏเกียรติไว้มิให้สูญ
พระกำจัดไพรินทร์จนสิ้นมูลทรงเพิ่มพูนอำนาจของชาติไทย
เป็นดิเรกเอกราชชาติในโลกอุปโภคสารพันทันสมัย
พระสร้างทำบำรุงเป็นกรุงไกรสืบมาให้ไปภายหน้าคุ้มฟ้าดิน
มาถึงจิตรลดาสถานีมิใช่ที่ชาวประชาอย่าถวิล
สำหรับพระราชะจอมนรินทร์เสด็จลินลาศตรงทรงรถไฟ
เห็นดุสิตคิดเหมือนได้ไปดุสิตชวลิตแลตลอดยอดไสว
พระที่นั่งดังสถานพิมานไชยสวยดังไกรลาสสวรรค์อันรุ่งเรือง
เห็นโบสถ์วัดเบญจมบพิตรแลวิจิตรสี่มุขแสงสุกเหลือง
ดังทองทาบปลาบปลั่งมลังเมลืองสีกระเบื้องแลระยับจังนภางค์
ฉันน้อมกายถวายอภิวาทพระชินราชองค์ที่สองจำลองสร้าง
โปรดพิทักษ์รักษาทุกท่าทางให้สำอางสำเร็จเจตนา
ข้าพเจ้าเขาทั้งหลายทุกชายหญิงจงพ้นสิ่งโรคภัยให้ถ้วนหน้า
มีดวงใจใสกระจ่างทางสัมมาวัฒนาลาภล้ำอร่ามเรือง
ถึงสามเสนไม่ได้ความเรื่องสามเสนใครประเคนชื่อไว้ไฉนเรื่อง
เอาพิมเสนแลกเกลือเห็นเหลือเปลืองล้วนแต่เครื่องเสียค่าราคาควร
ถึงบางซื่อซื่อตรงลงว่าโง่โอ้พุทโธ่คิดมาก็น่าสรวล
ที่ตลบแตลงแต่งสำนวนกลับชมชวนกันว่าอาจฉลาดดี
คนชนิดไหนนะเรียกฉลาดที่จอมปราชญ์ยกย่องว่าผ่องศรี
ถ้าจะมีใครโผล่โต้วาทีและทั้งมีกรรมการประหารความ
คงได้ฟังคารมอุดมแปลกต่างจะแหวกเอาชัยในสนาม
ต่างชี้เลศเหตุผลจนให้งามซึ่งจะคร้ามปากกันนั้นไม่มี
ฉลาดใดไม่เหมือนการชาญฉลาดรักษาอาตม์ให้ดำรงตรงวิถี
แห่งสัมมาอาชีวะนั่นแหละดีมิให้มีอกุศลปนมลทิน
จึงควรนับว่าเป็นปราชญ์ฉลาดล้ำอันบาปกรรมมิให้เข้ากายสิ้น
ครองชีวิตสุขาเป็นอาจิณอยู่ในศีลซื่อสัตย์สวัสดี
เห็นตึกเตาเผาดินเป็นหินผงแล้วขายส่งเฟื่องฟุ้งทั้งกรุงศรี
ทำสะพานบ้านเรือนเขื่อนกุฎีแห้งเป็นศีลาแท่งแข็งแรงทน
บางซื่อนี้โรงมีทหารบกปลูกล้อมวกกว้างใหญ่ดั่งไพรสณฑ์
มีทหารชาญชัยหลายกองพลเป็นน่ายลยินดีบุรีเรา
ถึงบางเขนเลนมากต้องลากเข็นเรือติดเลนหรือเช่นเข็นซุงเสา
ก็พอจะเข็นได้สบายเบาแต่ว่าเจ้าความรักนี้หนักครัน
ลงติดตรังฝังใจเข็นไม่ออกยิ่งกว่าตอกด้วยตะปูคิดดูขัน
บางทีถึงร่างกายวายชีวันเพราะรักนั้นมิได้สมอารมณ์ปอง
สมรักแล้วแคล้วคลาดนิราศร้างนี่อีกอย่างก็ระทมอกตรมหนอง
เป็นโรคร้ายหายยากมากทำนองยิ่งตรองตรองเรื่องรักชักรำคาญ
ถึงหลักสี่มีนาธัญญาไสวขอขอบใจชาวนามหาศาล
สู้เหนื่อยยากตรากตรำกระทำการไถคราดหว่านเก็บเกี่ยวด้วยเรี่ยวแรง
การกินอยู่ดูทุเรศสมเพชเหลือกะปิเกลือปลาร้าน่าแสยง
นอนโรงจากฟากปูสู้ตะแคงโคลนตมแห้งเกรอะกรังเขายังทน
เราลำบากยากใจอะไรหน่อยบ่นตะบอยกันทั้งวันตั้งพันหน
มีที่อยู่ดังวิมานสำราญตนกินดังปนเพชรทองยังร้องคราง
เอาแต่สุขส่วนตัวทั่วทุกผองขอเชิญมองดูคั่นคนชั้นล่าง
ตรองสักนิดคิดสักหน่อยอย่างปล่อยวางจะเห็นทางเพื่อนมนุษย์สะดุดใจ
อันหลักสี่นี้นามยังงามอยู่หลักหนึ่งสองสามไม่รู้ไปอยู่ไหน
รัชกาลที่สี่มีพระทัยบำรุงไพร่พลเมืองให้เฟื่องฟู
ให้ขุดคลองแยกจากคลองผดุงผ่านท้องทุ่งป่าละเมาะถึงเกาะคู่
ตำบลบางปะอินถิ่นควรรู้ปักไว้ให้ดูตลอดทาง
หลักละ ๕๐ เส้นเป็นหลักหลักตั้งแต่หนึ่งถึงสำนักหลักที่สอง
ที่สามที่สี่ห้าหกเจ็ดเขตรองรองนับเกือบสองพันเส้นสร้างกว้าง ๕ วา
ราวร้อยเส้นเป็นมีศาลาพักตัวไม้สักมุงกระเบื้องเขื่องอยู่หนา
เมื่อยังเยาว์เราได้เห็นเด่นนัยน์ตาแต่เวลานี้ไม่เห็นดังเช่นเคย
ทรงพระราชทานนามตามนุสรณ์ชื่อคลองเปรมประชากรสุนทรเฉลย
ชื่อตามหลักยักเป็นอื่นไม่คืนเลยเหลือพิเปรยสี่กับหกก็ตกลง
อันบูราณสถานที่มีประวัติถ้าเปลี่ยนผลัดชื่อใหม่ย่อมไหลหลง
ต้องเรียนใหม่ไถ่ถามเพราะความงงเอาไว้คงชื่อไม่ได้ไฉนนา
ถึงดอนเมืองเนืองนองกองเครื่องบินวิชาศิลป์สิ่งนี้ดีหนักหนา
ชวนกันหัดให้จบทางนพภาจะไปมาเร็วพลันเท่าทันการณ์
มิควรกลัวตกดินสิ้นชีวิตความตายคิดไม่ประหลาดชาติสังขาร
ถ้าถึงที่ชีวันอันตรธานอยู่กับบ้านมันก็มรณา
เป็นทหารนักบินควรยินดีเกิดมามีโชคแก่ชาติศาสนา
ถ้ามาตรแม้นไพรีมาบีฑาอาจรักษาปกป้องได้ว่องไว
แม้จะเสียชีวาตม์อย่าขลาดหลบต้องรุกรบจนศัตรูอยู่ไม่ได้
ช่วยกันรักษาเอกราชของชาติไทยถาวรไว้ในหล้าคุ้งฟ้าดิน
ให้สมศักดิ์อัครฐานทหารกล้ายามเวลาสงบสมอารมณ์ถวิล
รีบฝึกหัดให้ชำนาญในการบินรอบรู้ถิ่นทั่วประเทศเขตของเรา
รู้ทางหนีทีไล่ย่อมได้เปรียบไหวพริบเฉียบแหลมดีไม่มีเศร้า
สามัคคีมีไว้ไม่ใจเบาแม้ภูเขาก็อาจสามารถทำลาย
ทหารบกทหารเรือและเสือป่าย่อมมีหน้าที่เหมือนกันดังมั่นหมาย
ควรไว้เกียรติศักดิ์หลักผู้ชายมิให้อายแก่เขาชาวโลกา
ดูเขาหรือคือบุคคลที่ต้นคิดเพียรประดิษฐ์ยานยนตร์ด้นเวหา
มิได้เกรงตกตายวายชีวมทำจนสามารถเสร็จสำเร็จการ
โลกมนุษย์สุดประเสริฐเกิดชีวิตนักประดิษฐ์ต่างต่างอย่างวิตถาร
ถ้าช่างคิดประดิษฐ์ทำเครื่องสำราญเครื่องประหารชีวิตไม่คิดทำ
มีเมตตาอารีเหมือนพี่น้องใครขัดข้องช่วยชุบอุปถัมภ์
โลกจะแสนสุขประเสริฐเลิศล้ำเหมือนหนึ่งสำนักสวรรค์ชั้นอินทรา
ทางซ้ายมือมีตลาดขนาดใหญ่ของกินใช้สารพันน่าหรรษา
ใกล้ทางรถทางน้ำส่ำนาวาคลองเปรมประชากรขนานยานรถไฟ
ถึงหลักหกจีนยกร่องทำสวนแต่ผักล้วนแลลิ่วทิวไสว
ในท้องร่องปลูกข้าวไม่เปล่าไปเขาทำได้ประโยชน์คล่องทั้งสองทาง
การขยันขันข้อแล้วหนอเจ๊กงานใหญ่เล็กไม่เลือกคลำทำทุกอย่าง
ที่สุดขนอุจจาระไม่ระคางได้เงินอย่างเดียวนั้นเป็นชั้นดี
การหากินถูกอย่างทางสัมมาไม่เลวทรามต่ำช้าน่าบัดสี
การทุจริตมิจฉาชีพราคีและเป็นที่อับอายขายหน้าตา
เห็นบัวหลวงตระการบานแฉล้มบ้างตูมแย้มงามเล่ห์ดังเลขา
สัตตบุษย์ผุดพ้นชลธาร์สัตตบันวรรณาน่ายินดี
สัตตบงกชสดใสวิลัยลักษณ์บัวเผื่อนสะพักบัวผันกระชั้นสี
สะพรั่งพร้อมเยียยงจงกลมณีให้เปรมปรีดิ์เจริญเพลินกมล
ดอกไม้น้ำดอกไม้ดินสิ้นทั้งหลายดอกกล้วยไม้กินน้ำค้างกลางเวหน
ล้วนเป็นเครื่องชูจิตยามพิศยลกลิ่นระคนยั่วยวนชวนสำราญ
ความอยากชมดมกลิ่นถวิลหวังจึงปลูกฝังกันชุกแทบทุกบ้าน
ที่ใดมีผกาสุมามาลย์ดูสง่าพาบ้านโอฬารงาม
คลองรังสิตพิศตรงไม่โค้งคดมีการทดน้ำมาทำนาหลาม
มีคลองน้อยซอยสลับนับหนึ่งนามไปจนสามสิบกว่าล้วนนาดี
มีประตูระวังปิดขังน้ำถ้าเหลือล้ำระบายออกนอกวิถี
แต่น้ำรักไหลรวมท่วมฤดีมิรู้ที่จะระบายให้คลายใจ
มาถึงเชียงรากใหญ่ไฉนหรือจึงระบือชื่อเสียงเวียงที่ไหน
หรือเป็นเพียงตั้งรากแล้วจากไกลก็มิได้เห็นซากของรากเลย
สถานที่ย่อมมีประวัติการณ์จึงเรียกขานตำบลนุสนธิ์เฉลย
ทั้งบกเรือเหนือใต้ใช้กันเคยไปมาเอ่ยชื่อเค้าได้เข้าใจ
เหมือนความดีความชั่วตัวบุคคลแม้ร่างกายตายหล่นไปไหนไหน
ชื่อยังอยู่รู้แจ้งทุกแห่งไปลมน้ำไฟก็มิอาจสามารถทำลาย
รถข้ามสะพานเหล็กรองก้องกระทบดังตลบวับหวือหูอื้อหาย
ความเร็วของรถมองตาลายมิได้วายอาวรณ์อ่อนอารมณ์
มาถึงเชียงรากน้อยยิ่งสร้อยเศร้าไฉนเล่าจะทราบเรื่องเบื้องประถม
เชียงรากคู่อยู่ใกล้ไม่ระทมเราโศกซมเพราะคู่ไปอยู่ไกล
ข้ามสะพานเรียกร้องคลองเชียงรากเสียงดังมากอีกเหมือนกันสนั่นไหว
รถหยุดหน้าสถานีค่อยมีใจลืมอาลัยลืมตัวมัวแต่ดู
เขาขึ้นลงส่งรับกันสับสนเดินมาชนถูกตัวและหัวหู
ไม่ถือโกรธทำจำคำครูเบียดเสียดสู้อดทนปนกันไป
เชียงรากหรือเชิงลากยากจะคิดถูกหรือผิดตามแต่จะแก้ไข
เขาเล่ายักษ์สถุลมารพาลสุดใจหวังจะให้พระรถหมดชีวา
ทำประชวรกวนผัวดังตัวเปรตสยายเกศกระสับกระส่ายทั้งซ้ายขวา
เอาข้าวเกรียบเรียบไว้ใต้ไสยาแล้วครางว่ากระดูกลั่นจะบรรลัย
ทำฉะอ้อนวอนทูลอาดูรดิ้นว่าเคยกินผลพฤกษาในป่าใหญ่
มะม่วงผู้รู้หาวขาวอำไพมะนาวไซร้รู้โห่รสโอชา
จงโปรดให้พระรถทรงยศเดชไปแจ้งเหตุแก่เมรีที่ภูผา
ได้มากินก็จะสิ้นซึ่งโรคาซองสารานี้นำไปให้แก่นาง
พระราชางวยงงด้วยหลงใหลดำรัสใช้โอรสาไปป่ากว้าง
ฝ่ายพระรถขับม้ามาหลงทางจึงพักค้างที่กุฎีพระชีไพร
เห็นอักษรแก้ขยายชายภูสิตในลิขิตว่าผู้ถือหนังสือไข
ถึงกลางวันกินกลางวันอย่าพรั่นใจถึงกลางคืนกลืนให้มันวายปราณ
พระฤๅษีสงสารกุมารน้อยจึงแปลงถ้อยความใหม่ลงในสาร
ถึงกลางคืนรับกลางคืนให้ชื่นบานถึงกลางวันพลันสมานการไมตรี
พระรถไปได้นางได้ดวงเนตรยาวิเศษหนีลับกลับกรุงศรี
พระบิตุรงค์ทราบความตามคดีอสุรีมันแกล้งจำแลงมา
จึงลงโทษนางนั้นชีวันวายราพณ์ร้ายกลายพักตร์เป็นยักษา
มีร่างกายใหญ่โตต้องโกลาลากใหญ่มาหยุดหน่อยลากน้อยไป
ต้องตัดกรรอนเช่นกันเป็นชิ้นโลหิตนองกองดินดั่งธารไหล
ที่ตำบลขนกายมารร้ายไซร้พื้นไผทแดงดลจนทุกวัน
ตรงเนื้อหนาผ่าวิ่นเป็นชิ้นจิ๋วเป็นแปดริ้วหิ้วหามตามขยัน
จึงเรียกแปดริ้วนามไปตามกันเท็จจริงนั้นอยู่แก่เขาผู้เล่ามา
ถึงบางปะอินถิ่นเหมาะเป็นเกาะคู่พระราชวังตั้งอยู่ดูสง่า
แต่ตัวเราว้าเหว่อยู่เอกาอนิจจาเหมือนเกาะแกล้งเยาะเรา
มีคำกล่าวเล่าว่าเกาะนี้เดิมเป็นที่อาศัยของผู้เฒ่า
มีบุตรหลานหลายกระท่อมล้วนย่อมเยาปลูกน้ำเต้าฟักแฟงไว้แกงกิน
ที่ราบต่ำทำนาเป็นอาหารสุขสำราญตามทำนองของท้องถิ่น
มีหลานสาวขาวบางชื่อนางอินเขาเรียกถิ่นนี้เฉพาะเกาะเลนตม
ภายหลังมีสุริยวงศ์พระองค์หนึ่งเรือมาถึงหัวเกาะจำเพาะล่ม
เกิดพายุแรงกล้านาวาจมต้องระทมว่ายน้ำแทบจำตาย
ถึงตลิ่งทิ้งองค์ลงกับพื้นจะเดินยืนไม่ไหวฤทัยหาย
เห็นแสงไฟกระท่อมน้อยอยู่พร้อยพรายเรียกโวยวายช่วยด้วยจะม้วยมรณ์
พวกชายหญิงวิ่งไปเอาไฟส่องช่วยกันประคองมาประทับลงกับหมอน
ได้สมสองนางอินครั้นทินกรรุ่งแล้วจรกลับไปไม่ได้มา
ฝ่ายนางอินมีครรภ์ถ้วนกำหนดคลอดโอรสงามพักตร์เป็นหนักหนา
ได้เจ็ดขวบองอาจประหลาดตาจึงจัดพาไปถวายให้บิตุรงค์
ครั้นเติบใหญ่ได้เป็นมหาอำมาตย์ในพระราชทินนามตาประสงค์
เป็นเจ้าพระยากลาโหมสุริยวงศ์แล้วได้ดำรงสยามราชปราสาททอง
ทรงสร้างวัดไชยชุมพลมงคลสถานซึ่งพระองค์ท่านสมภพประสบสนอง
ชาวบ้านเรียกเกาะอออินอออินครองบ้างเรียกร้องบางปะอินถิ่นพบกัน
อันเกาะนี้มีกษัตริย์หลายรัชช์ประทับสร้างสำหรับประพาสเปรมเกษมสันต์
แล้วเลิกร้างห่างมาช้านานครันพระทรงธรรม์มหาปิยายง
วงศ์จักรีที่ห้าพระปราโมทย์พระองค์โปรดสร้างขนาดราชประสงค์
พระที่นั่งใหญ่ใหญ่เป็นหลายองค์ที่งามทรงเลื่องลือฝีมือไทย
พระที่นั่งไอศวรรย์ทิพยอาสน์เป็นปราสาทปลูกสร้างกลางสระใหญ่
ที่เกาะนอกออกมหาชลาลัยสร้างวัดไว้ท้ายเกาะเพราะศรัทธา
ทรงพระราชทานนามความพิเศษวัดนิเวศธรรมประวัติจัดศึกษา
ให้พระสงฆ์เรียนร่ำพระธรรมาบำรุงพุทธศาสนาถาวรเนา
ถึงบางโพธิโพธิมีที่ไหนแน่เห็นแต่แพปากคลองขายของข้าว
รถวิ่งข้ามสะพานปร๋อไม่รอเบาดูไม่เท่าไม่ทั่วของตัวคลอง
เลียบใกล้ทางข้างแม่น้ำเจ้าพระยาเห็นนาวากลไฟแล่นไวว่อง
จูงเรือข้าวยาวยืดเป็นพืดมองบ้างขึ้นล่องขนสินค้าทั้งมาไป
ทางน้ำนั้นก็นั่งสบายไม่พายถ่อทางบกก็ไม่ต้องเดินเพลินหรือไม่
ถ้าไม่ต้องกินอาหารประการใดจะสำราญบานใจไปทุกคน
การเหนื่อยยากกรากกรำทำทั้งสิ้นเพราะต้องกินเป็นเหตุประเภทผล
จะนั่งนอนร้อนเร่าเฝ้ากังวลจนวายชนม์นั่นแหละสิ้นถวิลปอง
             

๒

ถึงศรีอยุธยาเวลาสายน่าเสียดายกรุงเก่ามาเศร้าหมอง
เคยรุ่งเรืองจำรัสกษัตริย์ครองโอ้มาต้องกลับกลายเป็นไร่นา
ตำนานเก่าเล่าเรื่องแต่เบื้องก่อนพระนครไพบูลย์พูนสุขา
แต่ครั้งหนึ่งไร้กษัตริย์ขัดติยาพวกเสนาพร้อมเพรียงกันเสี่ยงเรือ
สุพรรณหงส์เอกชัยไปตามน้ำประหลาดล้ำเรือคว้างไปทางเหนือ
ดุจจะมีวิญญาณมาจานเจือไปหยุดเกื้อกูลเผ่าพวกชาวนา
มีฝูงเด็กเลี้ยงโคบ้างโห่ร้องเล่นทำนองยกทัพรับอาสา
ตั้งหัวหน้าหนึ่งเป็นเจ้าชาวประชามีเสนาหมอบก้มประนมกร
เอาจอมปลวกต่างบัลลังก์นั่งบัญชาลงอาชญาผู้ผิดกิจสังหรณ์
เอาต้นกกต่างดาบปราบฟันฟอนถูกคนนอนมรณาน่าอัศจรรย์
พวกอำมาตย์ถ้วนทั่วเชิญหัวหน้าลงนาวาประโคมร้องฆ้องกลองสนั่น
ให้ครองศรีอโยธยาเป็นราชันย์ทรงนามนั้นสายน้ำผึ้งซึ่งก็มี
ว่าพระนามกษัตริย์สายน้ำผึ้งครองกรุงถึงสุโขทัยหาใช่ที่นี่
องค์เดียวกันหรือไฉนไม่ทราบดีแต่ก็มีเรื่องเกี่ยวข้อเดียวกัน
ว่าไปได้ธิดามหาประเทศกรุงจีนเขตห่างไกลไอศวรรย์
ได้เงินทองเภตราสารพันบริวารนั้นตามมาพาราไทย
ถึงบางกระจะพระเสด็จนิเวศน์ก่อนแล้วย้อนเสด็จกลับมารับใหม่
พระนางสร้อยดอกหมากมิอยากไปกลั้นพระทัยแดดิ้นจนสิ้นชนม์
พระเจ้าสายน้ำผึ้งจึงให้สร้างวัดพระนางเชิงไว้ให้กุศล
ทั้งสร้างวัดกุฎีดาวคราวมงคลนิรมลมเหสีมีศรัทธา
ทรงสร้างวัดมเหยงค์ยังคงอยู่สังเกตดูตามทางแนวข้างขวา
พระเจดีย์เรียงรายสุดสายตาล้วนมหาเจดีย์มีมากองค์
จะเห็นได้ใช่ชั้นสามัญสร้างชำรุดร้างไม่มีใครใจประสงค์
แนวแม่น้ำเก่ายังอยู่เป็นคู่ตรงแต่ในพงศาวดารข้ามฐานมา
จับเอาครั้งตั้งกรุงเทพฯทวาราวดีลงบัญชีปึกแผ่นไว้แน่นหนา
ยกเอานามบุรีศรีอยุธยารวมเข้ามากล้ำกลืนเป็นพื้นเดียว
ก็เริดร้างอย่างอนาถขาดชะตากลายเป็นป่าอีกไม่มีที่แลเหลียว
ความจริงคนละเมืองต่างเรื่องเจียวคิดแล้วเหี่ยวแห้งใจครรไลลา
โอ้สิ่งใดก็ไม่เที่ยงทุกเยี่ยงอย่างจะก่อสร้างปึกแผ่นไว้แน่นหนา
ถึงหลอมเหล็กหล่อแล่นแผ่นศิลาก็ไม่ถาวรเที่ยงจะเถียงใย
มนุษย์เรากระดูกหนอเนื้อห่อหุ้มมันนิ่มนุ่มกระทบกระเทือนความเคลื่อนไหว
หรือจะอาจทนทานการณ์โลกัยย่อยบรรลัยเปื่อยเน่าไม่เนานาน
ความประพฤติดีและข้อทรลักษณ์นั่นแหละจักดำรงคงสัณฐาน
ไม่เปื่อยพังตั้งมั่นอันตรธานตลอดกาลฟ้าดินจะสิ้นไป
ถึงบ้านม้าม้าที่มีพยศทั้งโกงคดเหลือกำลังจะรั้งไหว
ขืนขับขี่มีแต่จะแพ้ภัยไม่ขอใกล้กายาของม้าโกง
กลัวม้าร้ายควายขวิดไม่ชิดใกล้มันก็ไม่มีเรื่องเครื่องโขมง
คนทมิฬหินชาติอุบาทว์โครงหลีกอยู่โพรงเขายังแผ่กระแสลาม
เกิดเป็นคนยากจะพ้นวิกลเหตุดังอยู่เขตรบระหว่างกลางสนาม
ล้วนแต่ศึกกึกก้องทำนองความมีสงครามกว่าชีวันจะบรรลัย
นั่งรำพึงถึงระยะมาบพระจันทร์ยิ่งร้าวรัญจวนจิตพิสมัย
ดวงจันทร์แจ่มแรมกลับมืดลับไปข้างขึ้นได้กลับมาแจ่มแอร่มตา
แต่ดวงพักตร์ลักขณาลี้ลาลับมิได้กลับมาเหมือนจันทร์ดั้นเวหา
จะชมอื่นเอี่ยมโอ่ทั่วโลกาไม่เหมือนหน้าคนรักประจักษ์ใจ
ถึงพระแก้วมิประสบพบพระแก้วแต่จิตแน่วถึงพระไม่ไถล
คำนึงถึงคุณพระรัตนตรัยเป็นฉัตรชัยกั้นเกล้าทุกเช้าเย็น
มาถึงบ้านภาชีที่ใหญ่กว้างรถหลีกทางรางไขว่น่าใคร่เห็น
มีโรงใหญ่ปลูกขวางคร่อมทางเป็นกั้นร่มเช่นฝนแดดระแวดระวัง
รางรถค้อมอ้อมไปทั้งซ้ายขวาตัวสถานีวางอยู่กลางตั้ง
มีตลาดสองฟากดุจฉากประดังใต้ทางยังมีอุโมงค์เป็นโพรงยาว
เดินได้ตลอดลอดทางกว้างวากว่าคนไปมาทางนั้นกันอื้อฉาว
ได้ปลอดภัยรถไขว่กันระนาวถ้าเดินก้าวข้ามข้างบนรถชนตาย
เสียงจ้อกแจ้กจอแจกันแซ่ซ้องขนข้าวของขึ้นลงกลัวหลงหาย
ที่รู้จักทักถามความต้นปลายบ้างเรียกฝ่ายไกลเพียงสุ้มเสียงเครือ
ดูอะไรไม่เห็นยุ่งเท่าพุงมนุษย์ช่างแสนสุดยุ่งยากลำบากเหลือ
พอรุ่งเช้างันงกทั้งบกเรือวุ่นจนเหงื่อเป็นน้ำมันทุกวันไป
บ้างขายค้าหากำไรได้ง่ายคล่องแลกเปลี่ยนของสุจริตติดนิสัย
บ้างทุจริตบิดงอไม่ขอใครเห็นถ้าได้เป็นประชิดไม่คิดอาย
บ้างขี้เกียจทำงานขอทานเขาบ้านปล้นเอาซึ่งหน้าฆ่าเสียหาย
บ้างแย่งชิงวิ่งราวฉาวกระจายบ้างตะกายตลบตะแลงตะแคงลิ้น
สุดแต่ได้เอาทั้งนั้นไม่หวั่นหวาดได้โอกาสแล้วไม่เลือกกระเดือกปลิ้น
มิได้มีจรรยาเป็นอาจิณพอได้กินได้ผดุงให้พุงเต็ม
การกินอยู่มนุษย์นี้สุดยากต้องกินมากหลายประการคาวหวานเข้ม
ทั้งของอ่อนแข็งเคี้ยวรสเปรี้ยวเค็มต้องและเล็มตามคอหอยน้อยเมื่อไร
จะบรรจุเรือกำปั่นสักพันหมื่นให้เต็มพื้นแล้วมิต้องเติมของใหม่
บรรจุท้องมนุษย์นั้นทุกวันไปย่อมมิได้เต็มตามความยินดี
ถึงหนองวิวาทอยู่ดีไม่วิวาทเห็นต่างอาตม์ต่างอยู่ไม่สูสี
มนุษย์เราถ้าวิวาทขาดไมตรีไม่มีดีมีแต่ร้ายทำลายกัน
ทำอย่างใดจะให้เราเหล่ามนุษย์ละสมมุติโทโสไม่โมหันธ์
ไม่อิจฉาพยาบาทขาดสัมพันธ์ยุติธรรม์ถ้วนทั่วทุกตัวคน
แม้ผิดบ้างพลั้งให้อภัยผิดกระทำจิตมุ่งหมายฝ่ายกุศล
ไม่เบียนเบียดเสียดส่อก่อกังวลจะมีผลสุขศานติ์สำราญกัน
ถึงท่าเรือเมื่อสัปปุรุษไปพุทธบาทที่ชายหาดเรือเรียงเคียงมหันต์
ข้ามสะพานเหล็กรานสะท้านครันแล้วลอดขั้นสะพานไม้ครรไลคลา
เพราะที่ทางจอแจจำแก้ไขกลัวรถไฟจะทับดับสังขาร์
ช่างรอบคอบกอบโกยโปรยเมตตาโมทนาสิ่งที่ทำดีกระไร
หน้าสถานีใหญ่รถไฟหยุดสัปปุรุษเซ็งแซ่แลไสว
ทั้งทางบกทางนทีที่ใกล้ไกลพากันไปล้นหลามตามมรรคา
มีรถไฟสายน้อยคอยรับส่งฝ่าทุ่งดงเลียบเดินริมเนินผา
ผู้ที่ไปได้กุศลผลบูชาทั้งได้ค่าบันเทิงสำเริงรมย์
ไปเที่ยวเขาเข้าถ้ำดูน้ำบ่อได้เคลียคลอรวยรินชื่นกลิ่นฉม
ซื้อของลาวชาวต้องสู้เที่ยวดูชมขอบรมบูราณตระการครัน
ถึงบ้านหมอหมอยาหรือผ่าตัดช่วยกำจัดเชื้อโรคโศกกระศัลย์
ให้สูญหายได้สนิทไม่ติดพันไม่เห็นชั้นหมอกล้ามารับรอง
ไม่มีหมอท้อจิตคิดวิตกโอ้เอ๋ยอกเราเห็นต้องเป็นหนอง
เพราะโรครักหมักหมมระทมมองหมดทางช่องเยียวยารักษาเลย
ถึงหนองโดนโดนอีกตั้งกระมังนี่โดนแต่ที่ทุกข์ซ้ำอีกกรรมเอ๋ย
มาจ่อตาว่าวุ่นดังคุ้นเคยพลางเมินเฉยชมตลาดสะอาดตา
มีโรงพักตำรวจตรวจผิดจับคอยระงับความทุกข์เป็นสุขา
ตามแผ่นดินราบรื่นล้วนพื้นนามีมรรคาไปถึงซึ่งคีรี
ใกล้มณฑปบริสุทธิ์พุทธบาทประชาราษฎร์ครึกครื้นในพื้นที่
ความเจริญเดินถึงพนาลีก็เพราะมีน้ำใช้ไม่กันดาร
ที่แห่งใดไร้น้ำสำคัญมากเจริญยากขัดสนผลอาหาร
ถ้ามีห้วยน้ำหนองคลองลำธารอาจตั้งบ้านตั้งหน้าการหากิน
ถึงบ้านกลับคิดใคร่กลับไปบ้านเคยสำราญสถิตนิจศีล
มานั่งเมื่อยเหนื่อยตาดูป่าดินกว่าถึงถิ่นกำหนดรันทดใจ
ถึงป่าหวายหวายเหนียวเป็นเกลียวเชือกมีแ...อกเหนียวแน่นแค่นไม่ไหว(ต้นฉบับขาดหายไป)
ไม่เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่แก่ผู้ใดมีเงินไม่มีโชคแก่โลกเอย
ที่เหลือล้นขนเข้าไว้ไม่จ่ายแจกตายจะแบกเอาไปได้ไฉนเอ๋ย
คิดบางคนจนยากอ้าปากเงยกินน้ำเคยนุ่งห่มโสมมมอม
ควรเมตตาการุณย์เจือจุนบ้างพอประทังร่างกายที่ผ่ายผอม
เหมือนช่วยคนเรือล่มระทมงอมกุศลย่อมจะได้หลายประการ
มาถึงลพบุรีทวีเศร้าเห็นซากเก่าปรางค์ปราสาทราชฐาน
สร้างลำดับนับกษัตริย์หลายรัชกาลเป็นบูราณนานครันกว่าพันปี
เดิมพระยากาวัณดิศราชให้พราหมณ์อำมาตย์มาสร้างถางถิ่นที่
ตั้งปราสาทราชวังทั้งมณฑีร์สิบเก้าปีพร้อมพรั่งทั้งอาราม
เมื่อพุทธศกดกพันเศษสองส่วนจุลสิบถ้วนระกาภาษาสยาม
เรียกว่าเมืองละโว้โสภณนามพันสี่สิบสามบรรจุธาตุพระศาสดา
จุลมีสี่สิบสองในปีเถาะอันงามเหมาะชูชาติศาสนา
ได้สองพรรษกษัตริย์ก็มรณาครั้นต่อมาพระยาศรีธรรมไตร
ปิฎกองค์ทรงภิเศกเจ้าไกรสรณ์ครองนครละโว้อันโตใหญ่
แล้วก็มาพระยาจันทปโชติไซร้ต่อมานัยจะสูญสิ้นบุญญา
ภายหลังจึงพระนารายณ์มหาราชโปรดประพาสเมืองละโว้อันโอ่อ่า
ให้สร้างซ่อมพร้อมหมดรจนาเปลี่ยนนามว่าลพบุรีที่ยิ่งยง
พระเดชาอำนาจราชประวัติสารพัดสมพระราชประสงค์
พอประชวรควรหรือหมดเดชยศลงเป็นน่าสงสารเหตุสังเวชใจ
ต้องกำจัดตัดอำนาจราชศักดิ์ไม่ปกปักษ์ข้าหลวงทั้งปวงได้
ทรงสลดรันทดพระราชหฤทัยเอาธงชัยอรหันต์กันผดุง
ทรงอุทิศปรางค์ปราสาทราชมณฑีร์ให้เป็นที่สีมาเขตวิสุง
บวชเสวกสามสิบสองปองบำรุงได้สมมุ่งทุกคนพ้นไพรี
ยังเหลือแต่พระปิยะไม่ละราชฉลองพระบาทบงกชบทศรี
กตัญญูรู้กตเวทีพวกไพรีผลักตกฟกบรรลัย
เป็นกษัตริย์ขัตติยามหาเดชต่างประเทศทั้งหลายไม่กรายใกล้
แต่เกิดมีศัตรูอยู่ภายในกระทำให้ราชอำนาจถึงขาดลอย
พิโรธล้ำดำรงองค์พระแสงจะตัดแล่งกบฏให้ถดถอย
ไม่สมหวังด้วยกำลังพระองค์น้อยวาโยพลอยพาท่านสวรรคต
ปลูกไม้ใหญ่ใกล้เรือนเหมือนเช่นว่าทับเคหาพังทลายกระจายหมด
ขับขี่ม้าตัวดีมีพยศแต่ว่าหมดกำลังจะรั้งไว้
ลพบุรีมีตำนานหลายท่านสร้างแต่ก็ร้างแล้วกลับต่อก่อสร้างใหม่
เป็นหลายครั้งหลายคราน่าอาลัยขอจงให้มีผู้สร้างอย่างร้างเลย
ข้างขวามือมีศาลพระกาฬสูงมีพวกฝูงลิงไพรอาศัยเฉย
ตามต้นไม้ใหญ่น้อยคอยก้มเงยคนที่เคยขึ้นไปไหว้พระกาฬ
ให้ขนมส้มกล้วยรวยกินเสมอถ้าใครเผลอไม่ได้ให้อาหาร
เข้าแย่งของจากกายหลายประการแล้วทะยานเอาไปทิ้งไว้กิ่งไม้
ต้องนำกล้วยอ้อยไปวางพลางเรียกหาเอาคืนมาเถิดเจ้าเราเปลี่ยนให้
รู้เหมือนคนเอามาวางอย่างเห็นใจรวบของไปกินพลางยื่นคางชู
บางทีขึ้นรถไฟไปเที่ยวป่านั่งหลังคาเต็มหมดไม่หดหู
คนไล่ขับกลับคะนองจ้องตาดูตะคอกขู่เลิกคิ้วพลิ้วร่างกาย
พอรถหยุดสถานีที่ประสงค์ก็เผ่นลงจากหลังคาเข้าป่าหาย
เที่ยวเสียสองสามคืนชื่นสบายแล้วก็ผายมาคอยท่าสถานี
พอรถไฟใช้จักรมาพักหยุดต่างรีบรุดขึ้นหลังคาไม่ล่าหนี
กลับยังที่เคยอยู่ลพบุรีสัตว์ยังมีใจสมัครรักถิ่นครอง
เราเกิดมาเป็นมนุษย์สุดประเสริฐรักชาติเถิดบำรุงไว้อย่าให้หมอง
จงร่วมใจร่วมจิตคิดปรองดองอย่าคอยมองผิดกันฉะนั้นเลย
ถึงตำบลโคกกระเทียมเรียมวิโยคมาพบโคกกระเทียมซ้ำอีกกรรมเอ๋ย
หวนสะท้อนร้อนใจไม่เสบยจำแลเชยชมอื่นให้คืนคลาย
เห็นสีดินดำคล้ำดังหมึกมีไพรพฤกษ์ทัศนาภูผาหลาย
เป็นแนวทิววิเวกเทียมเมฆพรายจดสุดสายเนตรไม่หมดบรรพตเวียน
ถึงหนองเต่าเท้าสั้นกระนั้นเต่าแข่งเอาเจ้ากระต่ายแพ้พ่ายเลี่ยน
ถือขายาวก้าวไวไปจวนเจียนแต่เต่าเพียรเดินไม่หย่อนถึงก่อนพลัน
ความเพียรดีมีตำราว่าไว้มากแต่มิอยากทำตามเป็นความขัน
ไม่เพียรหาเพียรแต่จ่ายทุกรายวันจะป้องกันความจนได้กลใด
ถึงทรายขาวขาวหรือดำในน้ำจิตสุดที่จะพิศให้แจ้งแถลงไข
ที่ใจดำอำมหิตยิ่งพิษไฟภายนอกใสขาวช่วงหลอกปวงชน
ที่ภายนอกมัวคล้ำแต่น้ำจิตขาวสนิทใจฉ่ำดังน้ำฝน
เห็นใครมีทุกข์ร้อนช่วยผ่อนปรนถ้าดูคนดูแต่ผิวมักพลิ้วแพลง
ถึงบ้านหมี่มี่ก้องมองระเหิดเขาระเบิดภูผามาเป็นแผง
เสียงสนั่นลั่นเลื่อนสะเทือนแรงเอาเหล็กแทงพะเนินดอกออกกระจาย
ที่เป็นก้อนคอนขนขึ้นบนรถทำมีหมดทุกขนาดตามมาดหมาย
พ่วงรถไฟยาวยืดไม่ฝืดคลายส่งไปขายตามระยะพระนคร
เขามีเพียรไม่น้อยขุดต่อยหินเราขุดดินง่ายง่ายไม่สังหรณ์
ร้องลำบากยากเหนื่อยเมื่อยบาทกรจะนั่งนอนคอยท่าเวลาตาย
ศิลาแข็งแกร่งกล้าหนาแน่นสุดเขายังอุตส่าห์ทยอยงัดต่อยขาย
หวังได้เงินมาบำรุงผดุงกายให้สบายพูนสวัสดิ์วัฒนา
ถึงห้วยแก้วเงินหรือคือเหมือนแก้วถ้ามีแล้วก็อาจปรารถนา
นึกสิ่งใดได้สิ่งนั้นทันวิญญาณ์เขาบูชาเงินกันทุกวันมี
จะเลวทรามต่ำช้าถ้ามีทรัพย์เขามักนับว่าเลิศประเสริฐศรี
ที่ยากจนข้นแค้นถึงแสนดีเขาไม่ชี้เชิดชมนิยมยิน
ถึงจันเสนชื่อแฝงจันแดงแน่เป็นยาแก้โรคภัยได้ทั้งสิ้น
กล่าวกันว่าถ้าใครได้ไปกินจะมีอินทรีย์อ้วนเป็นนวลแดง
ไม่รู้แก่รู้ป่วยสวยเสมอหาไม่เจอกันสักคราเป็นน่าแหนง
ถ้าฉันพบจะผจญขนเต็มแรงเอามาแบ่งให้ทุกคนได้ฝนกิน
ไม่เจ็บป่วยสวยแท้ไม่แก่เฒ่ามนุษย์เราก็จะสมอารมณ์ถวิล
จะมีสุขสำราญปานเมืองอินทร์จะแสนยินดีตัวทั่วทุกมวล
ถึงช่องแคแลบุกค้นทุกช่องไม่เห็นร่องรอยใดฤทัยหวน
รถสะท้อนร้อนอบนั่งซบซวนยิ่งเรรวนใจหวามมาตามทาง
ถึงตำบลบ้านตาคลีนี้ประหลาดแผ่นดินดาดแดงทั่วไม่มัวหมาง
พฤกษาเขียวเกลียวกลมสมสำอางถึงห้วยหวายดินก็อย่างแดงต่างกัน
สีชมพูดูงามอร่ามฉายบ้านหนองโพธิดินก็คล้ายกับที่นั่น
แต่แดงสีมีคล้ำเป็นสำคัญบ้านหัวงิ้วก็เช่นนั้นช่างขันจริง
สี่ตำบลนี้กระมังครั้งพระรถฆ่ารากษสตัดแล่งเป็นแง่งขิง
ว่าเลือดนองพสุธาน่าประวิงมาเห็นสิ่งสีดินให้กินใจ
มาถึงบ้านมะกอกยิ่งชอกช้ำดังใครนำกรดมากรอกทุกซอกใส่
ปวดระทมโทมนัสดวงฤทัยโอ้เวรใดแน่หนอมาทรมาน
มาถึงบ้านเขาทองมองดูถิ่นเป็นเนินดินเหลืองแดงแข่งขนาน
รถไฟไปกลางเนินเหินทะยานถึงสถานอ่างหินดินธรรมดา
เถาวัลย์วกกกพันวรรณพฤกษ์เป็นเซิงซึกซึ้งไปไกลหนักหนา
ทั้งสองข้างป่าชัฏริมรัถยาสกุณาเคียงคลอกันจอแจ
เหมือนจะทักถามเราเจียวเจ้านกพลอยวิตกเห็นเรานั่งเศร้าแน่
โอปักษียังมีแก่ใจแท้มนุษย์แชเชือนชาไม่การุณย์
             

๓

ถึงหนองปลิงปลิงทากต้องบากบิดกลัวเกาะติดทำให้หัวใจขุ่น
สูบโลหิตสดสดให้หมดทุนหลงวายวุ่นลงหนองจะต้องคราง
มาถึงปากน้ำโพโกลาหลเสียงผู้คนเซ็งแซ่แลสล้าง
รถหยุดยั้งบ้างลงบ้างตรงทางบ้างขนพลางหาบขนปนกันไป
บ้างขายของร้องถามตามหน้าต่างชูของพลางเชิญดูหมูเป็ดไก่
หมี่ก๋วยเตี๋ยวข้าวผัดถนัดใจข้ามต้มใส่ชามช้อนร้อนร้อนดี
ทั้งข้าวโพดข้าวหมากอ้อยและน้อยหน่าเสียงจ๊ะจ๋าซื้อกันสนั่นมี่
ได้ลงเดินชมจังหวัดฝั่งนทีเรือแพมีคับคั่งสองฝั่งชล
เป็นทางร่วมรวมสามแม่น้ำมาเป็นแม่น้ำเจ้าพระยาโอฬาร์ผล
ได้ชื่นชุ่มภูมิพื้นรื่นกมลประชาชนขายซื้อกันอื้ออึง
ตลาดนี้สำคัญมากทางภาคเหนือทั้งบกเรือเป็นแอ่งที่แข็งขึง
ขนสินค้าคับคั่งเสียงดังตึงบ้างฉุดดึงไม้ซุงมุ่งทำแพ
นับพันหมื่นดื่นดาษดูกลาดกลุ้มเป็นที่ประชุมซื้อขายกระจายแพร่
บ้างค้าซุงเป็นเศรษฐีก็มีแท้บ้างค้าแพฝรั่งแขกจนแหลกลาญ
การค้าขายถ้าไม่มีไหวพริบย่อมจะฉิบหายป่นธนสาร
ไหวพริบไม่มีตำราและอาจารย์จะสอนอ่านเขียนให้ได้วิชา
ไหวพริบอาจเกิดจากเหตุสังเกตทั่วสิ่งดีชั่วเลวงามตามยถา
บรรดาได้เห็นรู้ทางหูตาพิจารณาโดยสุขุมมิสุ่มไป
จะบังเกิดวิทยาอันสามารถประจำอาตม์เป็นนิจติดนิสัย
เมื่อได้ยินได้เห็นการเช่นใดย่อมมีไหวพริบผับโดยฉับพลัน
จะขอกล่าวเปรียบเทียบไว้ถึงศรีธนญชัยคนขยัน
เป็นตลกหลวงสำคัญปัจจุบันคิดคล่องไม่ต้องนาน
ทรงธรรม์พันวษาลงสรงสนานองค์ในท้องธารละหาน
จึงมีพระราชโองการธนญชัยเจ้าชาญปรีชา
ถ้าเอ็งหลอกข้าขึ้นฝั่งได้จะตั้งให้ยงยศปรากฏกล้า
หลอกไม่ได้ไม่ไว้ชีวาเร่งว่าเร็วพลันจะบรรลัย
ธนญชัยไม่พรั่นหวั่นไหว
บังคมทูลยอหัตถ์บัดใจชีวิตอยู่ใต้บาทบงสุ์
แม้พระเสด็จขึ้นก่อนพอจะวอนทูลให้กลับไปสรง
นี่จนเกล้าอยู่เพราะรู้องค์แล้วแต่ทรงกรุณาข้าธุลี
กรุงกษัตริย์ตรัสว่าถ้าเช่นนั้นข้าจะผันผายขึ้นพื้นที่
จึงเสด็จจากฟากวารีอ้ายอวดดีจะหลอกบอกมา
ธนญชัยกราบปลกยกมือตั้งรับสั่งให้หลอกออกจากท่า
ก็ลวงองค์ขึ้นฝั่งดังจินดาพระกลับมารับสั่งดังนี้
จะให้ลวงล่อต่อไปเล่นกับไฟไม่พ้นเป็นผี
ผู้อื่นจะชอบตอบคดีพระองค์มีคุณตอบไม่ชอบทาง
พระรู้สึกเสียกลธนญชัยโปรดอภัยไม่ทรงอางขนาง
เสด็จกลับขึ้นคืนปรางค์ประทานรางวัลล้นธนญชัย
ดำรัสชมสมกายชายชาติสามารถเอากูแพ้รู้ได้
มีไหวพริบดีนี่กระไรคนใดมีวิชาสารพัน
แต่ไหวพริบปัจจุบันไม่ทันเพื่อนมัวคิดฝันเฝือนเหมือนฝัน
เสียประโยชน์โทษขำสำคัญไม่ทันที่เขาผู้เชาวน์ไว
ดูแต่พระมหากษัตริย์ยังตรัสชมผู้อุดมปฏิภาณวิตถารใหญ่
ชมนิยมชมชอบระบอบนัยซึ่งมิใช่เอาคารมเที่ยวข่มกัน
รถหยุดสิบนาทีที่กำหนดแล้วเคลื่อนรถจากตอนนครสวรรค์
ตามทางนี้ดีเหมาะเพาะปลูกกันกล้วยแลพันธุ์ข้าวโพดประโยชน์รวย
ที่ขายสดเหลือมากก็ตากแห้งคั่วขายแพงราคาดีกว่ากล้วย
เขาปลูกันแลตลอดยอดระทวยพระพายชวยริ้วริ้วเหมือนทิวธง
บ้านทับกฤชกฤชแขกแปลกภาษาดูไม่น่าจะคมสมประสงค์
ดาบของไทยใสขาวแบนยาวตรงใครเห็นทรงยำเยงกลัวเกรงคม
อันคมกฤชคมดาบย่อมทราบฤทธิ์แต่ดวงจิตคมเข้มทั้งเค็มขม
เห็นสุดรู้อยู่ลับดังจับลมไม่นั่งงมก็เหมือนนั่งรู้อย่างใด
มาถึงคลองปลากดกำสรดเศร้าให้ง่วงเหงาแทบกับจะหลับใหล
ตาไม่หลับแต่กลับเป็นหลับในจนรถไฟถึงชุมแสงจึงแจ้งการ
สถานีผู้คนดูล้นหลามบ้างหิ้วหามขึ้นลงส่งเสียงฉาน
ตลาดยาวยืดตั้งใกล้ฝั่งธารแม่น้ำน่านเรือแพเซ็งแซ่จริง
ทั้งตลาดหันหน้ามาทางรถขายของสดของแห้งทุกแจ้งสิ่ง
ยุ้งข้าวเจ๊กมากหนักหนามองตาวิงคอยแย่งชิงซื้อข้าวของชาวไทย
บรรทุกข้าวมาทางเกวียนเดียรดาษเป็นตลาดข้าวแท้แลไสว
เจ๊กหามขนเป็นพัลวันไปใส่ยุ้งไว้เต็มรักกักราคา
คอยฟังว่าราคาดีแล้วพี่เจ๊กก็ขายเขกเต็มแรงไม่แกล้งว่า
ทั้งพ่อพวกโรงสีก็ปรีดาแต่ชาวนาเหนื่อยมากกลับยากจน
เขาจนทรัพย์ขัดสนเพียรขวนขวายก็เหือดหายจนได้กำไรผล
ฉันจนจิตคิดตั้งหวังกมลมิได้พ้นจนใจแทบวายปราณ
ครั้นถึงบ้านวังกร่างค่อยสร่างหลับแต่กระสับกระส่ายหลายสถาน
ให้ปวดเศียรเวียนวิงนิ่งรำคาญไม่อุทานนั่นมองตามช่องแกล
แต่นิ่งยลถึงตำบลบางมูลนาคบ้านเรือนมากสะพรั่งฝั่งกระแส
ตลาดบกทางน้ำส่ำเรือนแพฉางข้าวแลวัดวาสถานี
คนขึ้นลงขายค้ากันหนาแน่นตามพื้นแผ่นดินแดงทุกแห่งที่
มีเกร็ดกล่าวว่านาคจากวารีแปลงอินทรีย์เป็นนางสำอางตา
มาภิรมย์สมพาสชาติมนุษย์จนเกิดบุตรผิดอย่างต่างภาษา
เป็นไข่ฟองใหญ่ประหลาดชาตินาคาแล้วหายหน้าไม่มีใครที่ได้พบ
ฝ่ายฟองไข่อยู่ชายกระแสสินธุ์กะเทาะบินขยายคลายประกบ
เป็นเด็กชายงามสะอ้านอาการครบออกนั่งตบน้ำเล่นน่าเอ็นดู
พากันไปถวายเด็กชายประหลาดก็องอาจเดินได้ในผลู
พระราชาปราโมทย์โปรดเชิดชูเลี้ยงไว้อยู่เป็นโอรสยศไกร
ภายหลังบุตรภุชงค์ผู้ทรงเดชได้ประเวศพนาพฤกษาไสว
ลงบังคนบ้านบ่นเหม็นกระไรขัดพระทัยสาปต้องเป็นของกลืน
ซึ่งติว่าเฝื่อนเหม็นจงเห็นหอมอย่าให้ยอมกินสวัสดิ์จงขัดขืน
ให้หนามเหนียวเกี่ยวยับดังสับฟืนจึงได้กลืนเนื้ออยากทำปากบอน
พระวาจาประสิทธิ์สฤษดิ์ผลเกิดเป็นต้นชูดอกออกสลอน
คือทุเรียนเดียรดาษกลาดดินดอนยังอีกตอนว่านั่งฝั่งคงคา
ทรงเสวยโภชนามีปลาทอดพระหัตถ์สอดแกะกระทั่งหมดมังสา
ยังแต่ก้างพระวางในธาราดำรัสปลาว่ายไปในสายชล
ก้างปลากลายว่ายน้ำบ้างดำผุดคนสมมติเรียกนามตามนุสนธิ์
ว่าพระร่วงร่วงมาแต่ฟ้าบนจึงฝูงคนเรียกมูลนาคติดปากมา
แต่พระราชพงศาวดารเหนือว่ากษัตริย์ชาติเชื้อพราหมณ์นาถา
นามอภัยคามมุนีศิลาจาริ์ไปรักษาองค์ศีลอภิญญาณ
ที่เขาใหญ่ไกลปราสาทราชนิเวศน์นาคแปลงเพศเป็นกัลยามาสมาน
พระชื่นชมนางนั้นเจ็ดวันวารนางกรายกรานทูลลาท้าวอาลัย
พระราชทานประวิชภูษิตทรงไว้ต่างองค์จงคิดพิสมัย
นางนาคาลาย่างลับร่างไปภูวนัยเศร้าสะอื้นกลับคืนวัง
ฝ่ายนาคีมีครรภ์แต่วันจากนางคลอดฝากผู้ใดไม่สมหวัง
พระฤๅษีหนีไปไม่จีรังนางทรุดนั่งแหวนผูกกรลูกยา
ทั้งผ้าทรงวงพันกระสันห่อของของพ่อให้อยู่ดูต่างหน้า
แล้ววางไว้ในบรรณศาลาพรานป่ามาพบกุมารสงสารครัน
พาไปเลี้ยงเพียงบุตรสุดถนอมอยู่กระท่อมตามยากสู้บากบั่น
สองคนกับภรรยาไม่อาธรรม์แต่ช่วยกันเลี้ยงมาได้กว่าปี
มาวันหนึ่งจึงท้าวอภัยราชสร้างปราสาทเพิ่มเติมเฉลิมศรี
อำมาตย์จึงเกณฑ์เหล่าชาวบุรีทำหน้าที่ถากไม้ไสกระดาน
ฝ่ายนายช่างตั้งเสาเอาขื่อทอดแล้วยกยอดปรางค์รวมสวมประสาน
ติดทวยเทพประนมพรหมประธานครุฑทะยานเหนี่ยวพระยาวาสุกรี
อันเครื่องบนต่างต่างวางสำเร็จทั้งมุขเด็จบุษบกยกขึ้นที่
ยังอยู่แต่พื้นล่างทางปัถพีรีบทวีแรงแต่งทุกแห่งการ
ฝ่ายพรานป่ามาทำประจำกิจเป็นห่วงคิดถึงบุตรสุดสงสาร
ให้ภรรยาพาเอาเจ้ากุมารพักชายชานปราสาทชัยในเวลา
สุริยงค์ส่งแสงอันแรงร้อนต้องเด็กอ่อนเหงื่อหลั่งตามมังสา
องค์ปราสาทไหวหวั่นเอนหันมาให้ฉายาร่มทรงองค์กุมาร
พระจอมเจ้านครินทร์ปิ่นประเทศได้ยลเหตุอัศจรรย์จึงบรรหาร
ให้สอบถามได้ความของประทานภูษาสร้านธำมรงค์ไม่สงกา
ท้าวปราโมทย์โปรดประกาศราชโอรสให้ทรงยศอำนาจวาสนา
ครั้นต่อไปได้เป็นพระราชาคนเรียกว่าพระร่วงตามท่วงที
คนละองค์หรือองค์เดียวกันแน่สุดจะแก้ปัญหาว่าคงที่
เพราะต่างคนต่างก็ว่าตำราดีตามแต่มีความเห็นกันเช่นใด
ดงตะขบไม่ประสบตะขบต้นเขาว่าคนขบไม่แตกแปลกหรือไม่
ผลมะตูมแข็งนอกออกง่ายใจมะกอกในแข็งกระด้างช่างต่างกัน
เมื่อพิเคราะห์ดูต้นผลไม้ช่างกระไรธรรมชาติประสาทสรรค์
มีลูกมิได้ผิดชนิดพันธุ์เป็นที่มั่นหมายแน่มิแปรปรวน
จะปลูกฝังหวังผลต้นอะไรก็ย่อมได้รับผลไม่พ้นส่วน
ลูกสิงห์สัตว์จัตุบาทอาจคำนวณมีลูกล้วนเหมือนพันธุ์ไม่ผันแปร
แต่ส่วนลูกมนุษย์สุดมุ่งหมายมักกลับกลายกล่นเกลื่อนไม่เหมือนแม่
ไม่เหมือนพ่อหนอช่างน่าชังแท้ควรหรือแชเชือนไปไกลพืชพันธุ์
ที่ลูกดีมีหน้าพาตระกูลเรืองจรูญดังผ่านพิมานสวรรค์
ที่ลูกชั่วตัวมารผลาญฉกรรจ์ครอบครัวนั้นก็ต้องตรมหนองบวม
ถึงตำบลตะพานหินถิ่นสถานอันสะพานเหมือนวิชารีบหาสวม
ใส่กายตนขนควบเร่งรวบรวมมัวแต่ต้วมเตี้ยมช้าหาไม่ทัน
รวยวิชาถ้ามีอุปสรรควิชาชักจูงตนพ้นอาถรรพณ์
ข้ามกันดารผ่านขุ่นคุณอนันต์ช่วยเลื่อนชั้นฐานาลาภาพูน
มาถึงบ้านคลองลาวกล่าวสำเหนียกช่างมาเรียกคลองลาวให้เค้าสูญ
ควรเรียกร้องคลองไทยให้ไพบูลย์สืบประยูรเผ่าพงศ์ของวงศ์ไทย
ถึงหัวดงพงรกปกคลุมเครือน่าเกรงเสือจะมาอยู่อาศัย
เรามานั่งพร้อมหมดบนรถไฟสัตว์ร้ายไม่หาญกล้ามาราวี
แต่มนุษย์สุทธิชาติอนาถหลายควรหรือกลายชาติเชื้อเป็นเสือหมี
อยู่บ้านเรือนนอนสบายไม่ว่าดีต้องหลบหนีกระดอนไปนอนดิน
หนุนรากไม้ใบหญ้าต่างผ้าหมอนต้องซุกซ่อนแอบตัวกลัวหัวบิ่น
ทั้งอดอยากปากแห้งแย่งเขากินมดยุงริ้นกัดตอมจนผอมโซ
เที่ยวฆ่าปล้นซนทำกรรมอุบาทว์ไม่พ้นราชอาชญามาอักโข
ประพฤติดีมีสัมมากัมมันโตจะภิญโญดีกว่าเจือเสือเป็นพาล
การเข้าใจตัวเองว่าเก่งกาจทำอำนาจวางโตอวดโวหาร
เที่ยวขัดใจขัดคอก่อรำคาญที่เขาคร้านหลีกตัวว่ากลัวตน
ยิ่งโอหังบังอาจประมาทหมิ่นไม่มองดินมองแต่ฟ้าคอยท่าฝน
ไม่ทำมาหากินปลอกปลิ้นชนไหนจะพ้นเวรกรรมนำบันดาล
บ้านวังกลมสร้างแต่ปางไหนก็มิได้แจ้งเค้าสำเนาสาร
หรือจะเป็นวังวนชลธารไม่ทราบการณ์เลยไม่ใส่ใจจำ
ถึงพิจิตรคิดคะนึงถึงขุนแผนชมว่าแสนเป็นเจ้าชู้ดูไม่ขำ
จากนางพิมไปทัพกลับมาทำให้พิมช้ำใจร้าวเพราะลาวทอง
เรือมาถึงบันไดไม่ขึ้นบ้านไม่สมานพิมให้คลายเศร้าหมอง
หล่อนละห้อยคอยท่าน้ำตานองไม่เข้าห้องหอขุนช้างอย่างเห็นใจ
เพราะความรักขุนแผนแสนสวาทแม่เกรี้ยวกราดเฆี่ยนป่นสู้ทนได้
รู้ผัวกลับวิ่งมารับถึงบันไดขุนแผนไม่เที่ยงธรรมนำเหตุเอง
แล้วกลับมาพาหนีสู่พิจิตรนี่ก็ผิดอีกกรรมทำข่มเหง
พระไวยรับแม่มาหากริ่งเกรงกลับใช้เพลงเจ้าชู้อีกไม่หลีกกลัว
กระทำจนวันทองต้องโทษตายขุนแผนร้ายวันทองจึงต้องชั่ว
พระพันวษาก็กระไรไปพันพัวเรื่องส่วนตัวเอาเขาฆ่าน่ารำคาญ
จะฆ่ากันให้บรรลัยทำไมหนาคนเกิดมาต้องตายเองเพลงสังขาร
ใครจะอยู่คู่ฟ้าสุธาธารไม่ช้านานเท่าใดในระวาง
พิจิตรเมืองโบราณนัยการกล่าวว่าลูกท้าวโคตะบองปกครองสร้าง
ยังมีซากอิฐกำแพงพอแจ้งทางเมืองวัดร้างหญ้ารกขึ้นปกคลุม
พิจิตรใหม่ย้ายมาอยู่แม่น้ำน่านภูมิสถานใหญ่กว้างอย่างสุขุม
มีบึงมากนักหนาข้าวปลาชุมเพราะน้ำชุ่มชื้นชะกสิการ
เดิมชื่อเมืองสระหลวงทบวงเก่าพื้นที่เล่าใหญ่โตรโหฐาร
มีบึงใหญ่ดังทะเลคะเนการกว้างประมาณเจ็ดพันไร่น่าใคร่ชม
ปลูกบัวหลวงช่วงโชติประโยชน์หลายเก็บเมล็ดขายบรรทุกเกวียนเดียรดาษถม
เป็นสินค้าหากำไรได้อุดมควรนิยมกันปองแต่ของไทย
เมล็ดบัวกินดีมีกำลังทำได้ทั้งคาวหวานสมานไส้
ทำเป็นแป้งแห้งเก็บไปกินไกลดัดแปลงได้โอชาสารพัน
อุตริตริอย่างใดอยากให้บอกซื้อของนอกกินกันเล่นไม่เห็นขัน
ให้เงินทองล่องไหลไปทุกวันค่าน้ำมันเราก็แย่ยังแส่กิน
การกินอยู่ฟูฟ่องเป็นของง่ายการหาเงินยากหลายแทบตายสิ้น
เห็นแต่กินพล่อยพล่อยอร่อยลิ้นมิได้จินตนานัยครวจไตร่ตรอง
ถึงท่าฬ่อล่อหลอกกันออกฉาวให้นึกหนาวร้อนตัวกลัวสยอง
กลัวทั่งล่อทั้งชนขนหัวพองขอจงผ่องพ้นล่อจนมรณา
บ้านกระท่อมคิดดูอยู่กระท่อมมีกินพร้อมนุ่งห่มพอสมหน้า
ไม่มีหนี้ไม่มีผู้บีฑาก็ดีกว่าอยู่สถานบ้านโตโต
แต่ขัดสนจนทวีเจ้าหนี้แหนบเหมือนคับแคบทั้งศัตรูก็ขู่โห่
งานสะบักสะบอมเผือดผอมโซต้องโอดโอ้ประดาษอนาถตา
ไร้วิชาอาหารกันดารกิจสิ้นลาภยศหมดมิตรเสน่หา
ถึงอยู่ตึกเจ็ดชั้นสุวรรณทาก็ไม่ผาสุกจิตเหมือนติดกรง
ถึงแม่เทียบเห็นแต่ป่าไร่นาอ้อยตะวันคล้อยลับไม้ไพรระหง
ให้หวิวหวิวรันทดสลดทรงนั่งบรรจงตัวไปหัวใจลอย
ถึงบ้านใหม่เขาปองแต่ของใหม่ของเก่าไม่รักษาน่าละห้อย
เห็นเป็นเก่าแก่แล้วยังนั่งตะบอยยังไม่ค่อยจะตายช่างร้ายจริง
อันของใหม่อาศัยเก่าเอากำเนิดใช่จะเกิดอุปาติกะระดะสิ่ง
ย่อมได้นามชลัมพุชยุดพึ่งพิงควรหรือชิงชังทำใจลำเอียง
             

๔

มาถึงพิษณุโลกประโยคสุดรถไฟหยุดค้างจังหวัดแออัดเสียง
ต่างรีบลงส่งของกองรวมเรียงพ่อเถียวเลี่ยงไปว่าภัตตาคาร
เช่าสี่ห้องของใช้ไม่ต้องขนพวกคนยลภัตตามาขนาน
ขนขึ้นให้ถึงห้องที่ต้องการค่อยสำราญขึ้นสำนักพักราตรี
มีเวลาพากันขึ้นรถยนต์ถึงตำบลวัดใหญ่ประไพศรี
นมัสการพระพุทธวิสุทธีพระนามมีชินราชโอภาสทรง
ประทับในเรือนเฉลาเนาวรัตน์เศวตฉัตรกั้นเชิดระเหิดระหง
งามประเสริฐประดุจพุทธองค์ประทับทรงโปรดสัตว์จรัสกาล
ฉันน้อมกายถวายเบญจางคประดิษฐ์พลางอุทิศน้ำใจอันใสสานต์
บูชาคุณตรัยรัตน์ชัชวาลขอนิพพานจงอย่าแคล้วข้าไป
ตำนานกล่าวราวเรื่องของเมืองนี้พระเจ้าศรีธรรมไตรปิฎกใหญ่
เป็นกษัตริย์เชียงแสนแดนไผทมาสร้างไว้สองฝั่งข้างนที
ทั้งสร้างวัดปรางค์เจดีย์โบสถ์วิหารพระประธานสามองค์ล้วนทรงศรี
เมื่อพุทธศกดกพันห้าร้อยปีท้าวโกสีย์แปลงมาช่วยอำนวยการ
ปั้นเบ้าหล่อต่อเสริมพระนลาฏตรีศูลพาดไว้ประจักษ์ศักดาหาญ
พระชินราชอาจองค์แทนทรงญาณให้ยืนนานชั่วกัลป์พุทธันดร
แล้วกราบลาองค์พระชินราชยุรยาตรหวนไห้ฤทัยถอน
ขึ้นที่พักพร้อมหน้าคลายอาวรณ์สโมสรรับอาหารสำราญรมย์
มีโต๊ะตั้งทั้งบ๋อยคอยปฏิบัติสารพัดตามจะซื้อชื่อขนม
ตะเกียงแสงจันทร์จ้าเป็นน่าชมฝนระดมตกใหญ่ในราตรี
แขกยามแบกปืนยาวเที่ยวก้าวตรวจวางท่าอวดอำนาจดังราชสีห์
ตามหน้าห้องช่องทางที่ขวางรีสองชั้นมีหลายสิบห้องต้องระวัง
สามชั้นมีสี่ห้องละสองบาทเตียงสะอาดเอี่ยมดีมีที่นั่ง
หน้าห้องมีเฉลียงโถงลูกกรงบังห้องน้ำทั้งห้องถ่ายอยู่ฝ่ายบน
ห้องสองชั้นเป็นพื้นคืนละบาทความสะอาดธรรมดาอย่าฉงน
ให้กุญแจคนละห้องไม่ต้องปนฝนตกจนตีหนึ่งจึงได้ซา
ดึกสงัดรัตติกาล์นิทราตื่นอยู่ห้องพื้นสูงอย่างกลางเวหา
วิเวกว่างห่างกระทบสบวิญญาณ์ลมอัสสาสะประสาทสะอาดดี
ดวงจิตดิ่งนิ่งนังดังวิมุตติเป็นสุขสุดจนกระทั่งเกือบรังสี
สิ่งสมมติฉุดเบิกเลิกพิธีกลับมามีอุปาทานรำคาญเคือง
คิดอีกทีดีได้ขณะหนึ่งดีกว่าซึ่งหมกมุ่นจิตขุ่นเหลือง
ทั้งตาปีมีแต่เหตุกิเลสเนืองชีวิตเปลืองเปล่าประโยชน์ล้วนโทษภัย
เสียงอธึกกึกก้องทุกห้องตื่นลงจากพื้นภัตตาที่อาศัย
ต่างกังวลขนของปองครรไลขึ้นรถไฟไปสวรรคโลกทันที
อากาศหนาวคราววิโยคสุดโศกซ้ำฝนพรูพรำชืดชาหมดราศี
นั่งระทมไม่เป็นสมประฤดีอันอินทรีย์เหมือนจะแข็งด้วยแรงเย็น
ไหนจะหนาวห่างอุ่นละมุนอกไหนจะหนาวฝนตกฟกเหลือเข็ญ
ไหนจะหนาววายุดุลำเค็ญฝนกระเซ็นปิดแกลแล้วแจจัน
ต่างนั่งจ๋องมองหน้ากันตาแจ๋วแต่มองแล้วมองเล่าเฝ้าเหหัน
ดูสิ่งใดก็ไม่เห็นเหมือนเช่นกันต่างนิ่งอั้นตาขยิบปริบปริบไป
บ้างโงกหงับหลับตาทีท่าขันบ้างเอนหันพิงเก้าอี้กรนฟี้ใหญ่
บ้างง่วงหงุบฟุบผงกตื่นตกใจเห็นใครใครเข้ายิ้มยิ่งนิ่มอาย
บ้างหาวหวอดกอดอกดังนกเจ็บนั่งหนาวเหน็บชาพานสะท้านหลาย
เมื่อคืนนอนไม่หลับระงับกายกระสับกระส่ายเพราะแรกแปลกที่นอน
ในรถไฟขายอาหารทั้งหวานคาวเกาเหลาข้าวแกงดีมีสลอน
กินสิ่งใดทำให้ของร้อนร้อนไม่อาวรณ์จานหนึ่งสลึงเดียว
ถึงบ้านตูมฝนซาเปิดหน้าต่างค่อยสว่างหัวใจหมองไหม้เหี่ยว
คิดประทุมตูมแย้มแฉล้มเรียวเกสรเสียวชื่นทรวงดวงกมล
นิจจาเอ๋ยเคยชื่นระรื่นกลิ่นมาสูญสิ้นอ้างว้างอยู่กลางหน
โอ้แต่นี้ที่ไหนจะได้ยลดวงอุบลเบิกบานตระการตา
ถึงแควน้อยข้ามกระแสแลชม้อยอันแควน้อยย่อมอาศัยแควใหญ่กล้า
จึงมีน้ำนำให้ฝ่ายนาวาได้ไปมาค้าขายสบายตัว
ถ้าป่ารกยกทำคลองถนนจะมีผลกว้างใหญ่มิใช่ชั่ว
ผู้ขัดสนได้ผงกยกครอบครัวไปปลูกถั่วปลูกงาทำนากิน
มนุษย์เราไม่เหมือนสัตว์ในปัถวีเครื่องทิพย์มีมิต้องตรองถวิล
ไม่วิตกยกหามตามแผ่นดินก็เหลือกินมีเองไม่เกรงกลัว
มนุษย์เราจำเป็นต้องนุ่งห่มที่บังลมแดดฝนให้พ้นหัว
อาหารต้องอิ่มหนำประจำตัวจะมามัวเกี่ยงหาให้ช้าการ
เหมือนเรือใหญ่พายเดียวน้ำเชี่ยวปราดเมื่อใดอาจจะถึงยังห้วงสถาน
แม้ช่วยพายหลายแรงแข่งทะยานมิทันนานก็จะถึงซึ่งสบาย
คอยผิดจับสับฟันกันให้ยุ่งเหมือนตบยุงจะสูญประยูรหาย
หาการงานให้ทำประจำกายที่ลอยชายต้องบังคับให้จับงาน
ป้องกันให้หายอดเหมือนทดน้ำได้ชื่นฉ่ำอิ่มเอมเกษมสานต์
ความหิวโหยโปรยประโยชน์โทษสาธารณ์เห็นคชสารเท่ามดหมดความกลัว
บ้านกรับพวงพวงกรับตีขับร้องแลกข้าวของกินบ้างค่อยยังชั่ว
ที่โง่โซโออนาถดังชาติวัวเห็นเพื่อนตัวไปทางไหนก็ไปตาม
จะเป็นตายร้ายดีก็มิรู้สุดแต่กูกินได้แล้วไม่ขาม
จะตีขับจับขังก็รังความอยู่ในนามไทยสนิทน่าคิดดู
ชาติของเราคนน้อยด้อยพละควรจะสะสมให้มากบากบั่นสู้
การทำลายกันเองใช่เพลงครูต้องเชิดชูจุนค้ำให้จำเริญ
ถึงหนองตมตมก็เกิดต่อน้ำละลายทำดินแห้งที่แข็งเขิน
ให้เหลวไหลไปตามทางน้ำเดินบังเอิญไหลไม่พ้นข้นเป็นตม
ดุจเหล็กแข็งแรงเหล็กรันต้องพลันนิ่มก้อนเกลือจิ้มน้ำกลายหายเค็มขม
ต้นไม้ใหญ่หักเดาะก็เพราะลมลิ้นคนคมร้ายกาจยิ่งสาตรา
อาวุธอื่นหมื่นแสนแม้นประหารคนนับล้านในแผ่นดินสิ้นสังขาร์
ให้พร้อมกันอันตรายวายชีวาย่อมไม่สามารถทำสำเร็จการ
แต่ชิวหาอาวุธนี้สุดร้ายอาจทำลายล้านโกฏิอุโฆษหาร
ชีวิตมนุษย์ไม่มีที่ประมาณอาจล้างผลาญรอบล้อมลงพร้อมกัน
ลิ้นที่ดีมีประโยชน์ล้างโทษร้ายคนทั้งหลายสิ้นทุกข์เป็นสุขสันต์
ทุกประเทศทุกถิ่นลิ้นสำคัญตัวของฉันกลัวจริงยิ่งสาตรา
ถึงบ้านบุ่งมุ่งมองยิ่งหมองอกเห็นป่ารกโออนาถสัญชาติหญ้า
เที่ยวขึ้นบุกรุกรานการไร่นาอ่อนระอากันทั่วกลัวศัตรู
ไม้ที่ดีมีผลต้องขวนขวายส่วนไม้ร้ายมิต้องปลูกดอกลูกหรู
เหมือนวิชาที่ดีต้องมีครูที่ชั่วดูมิต้องนำก็ชำนาญ
ถึงบ้านโดนโดนกันสนั่นภพยิ่งปรารภเรื้อรังชาติสังขาร
อยู่คนเดียวในโลกก็โศกซานอยู่รวมกันบันดาลรำคาญเคือง
นี่ของฉันนั่นของแกมาแส่แย่งนี่ของข้าอย่ามาแกล้งแสวงเรื่อง
อยู่ดีดีรี่มาชนเข้าป่นเปลืองเจ้ามันเงื่องไม่หลีกข้าว่ากระไร
ต่างฝ่ายต่างก็ว่าข้าไม่ผิดไม่มีจิตปรองดองให้ผ่องใส
ถ้ารักแล้วดีทั้งนั้นชมกันไปชังแล้วไม่มีราคาแกล้งว่าเดา
ไม่เที่ยงแท้แน่นอนพระสอนสั่งให้ระวังอยาตนะเขา
ทั้งระวังอยาตนะเรากระทบเข้าจะเถกิงเป็นเพลิงกอง
เวรใดทำกรรมใดสร้างแต่ปางไหนเป็นปัจจัยแต่งทำให้ช้ำหมอง
ไม่จดจำสำนึกคิดตรึกตรองมานั่งมองดินฟ้าระอาอาย
ถึงพิชัยขอให้ชัยชนะสิ้นราคาโทสะโมหะหลาย
จงพ้นสุขทุกข์สมานสราญกายจนวางวายชนม์ชีพถึงนิพพาน
ถึงไร่อ้อยอ้อยตาลยังหว่านผลให้ฝูงชนกินน้ำชื่นฉ่ำหวาน
มนุษย์ดีกว่าอ้อยร้อยประการมิให้ทานเงินทองของชอบใจ
เพราะตระหนี่ถี่ห่างก็ช่างเถอะที่เลอะเทอะปลูกเท็จเก็บเด็ดใส่
ปลูกอิจฉากาล่อนต้นบอนใบจงถอนให้ทานเตาเผาอัคคี
ข้ามสะพานแม่น้ำน่านสำราญรื่นพลางขึ้นยืนเยี่ยมแกลแลวิถี
ดูเวิ้งว้างกว้างใหญ่สายวารีหาดทรายมีเรียบราบดังปราบทำ
เป็นแหลมคุ้งวุ้งเว้าล้วนเหล่าทรายน่าสบายสนุกทุกฉนำ
น่าตั้งบ้านเรือนดูอยู่ประจำเสียแรงธรรมชาติสร้างสำอางดี
ที่เปล่าว่างอย่างถูกมิปลูกอยู่ที่อุดอู้ยัดเยียดเบียดเสียดสี
อากาศอับสับสนพนธุลีไม่หน่ายหนีอดทนอยู่จนตาย
ถึงตำบลบ้านดาราสถานีอันเป็นที่ทางแยกดูแปลกหลาย
ต้องรีบลงจากรถรันทดกายจะขึ้นสายสวรรคโลกครรไล
ต้องกรำฝนวนวิ่งขนสิ่งของลงมากองกลางหาวหนาวถึงไส้
เห็นร่มกระดาษขายมีค่อยดีใจซื้อมาได้ห้าคันกั้นกายา
รถเก่าไปลำปางต่างแลเหลียวหัวใจเสียวหวนไห้อาลัยหา
ผู้รู้จักกันเมื่อนั่งร่วมทางมาต่างอำลาแยกทางกันต่างจร
พอรถไฟสายพายัพกลับมาหยุดอุตลุดเซ็งแซ่แลสลอน
บ้างขึ้นลงส่งของประคองกรต้องเปียกปอนกลัวกันไม่ทันรถ
พวกเราขึ้นรถใหม่สายสั้นหน่อยพอเรียบร้อยพวกอื่นขึ้นกันหมด
รถล่องลงแลหลามช่างงามงดสายเราบทจรหลังแยกทางกัน
ไม่เห็นมีบ้านช่องมองเปล่าเปลี่ยวเหมือนมาเดี่ยวเศร้าในหัวใจฉัน
ดูภูมิพื้นกว้างใหญ่เสียดายครันเมื่อไรนั่นชาวไทยจะไพบูลย์
ไปที่ใดได้พบคนมีล้นหลามล้วนตึกงามคับคั่งดังไอศูรย์
เทียมหน้าอย่างต่างภาษาไม่อาดูรจรัสจรูญเจริญเพลิดเพลินทรวง
อันดินแดนของเราว่างเปล่ามากทิ้งให้ตากแดดเล่นมิเป็นห่วง
เอาแต่เที่ยวเอาแต่เล่นกันเป็นพวงนอนจนดวงตะวันขึ้นไม่ตื่นตา
เสียประโยชน์หาทรัพย์สำหรับร่างไม่เอาอย่างผู้อื่นดื่นภาษา
เขาพากันข้ามทะเลเฮกันมาขนเงินตราเมืองเราเอาสบาย
บ้างตั้งห้างสร้างตู้ชูสิ่งของทั้งเพชรทองวางเย้ยเฉลยขาย
เพราะพวกเราไม่กังวลจะจนตายจะทนอายให้เขาหยามไม่งามตา
เมื่อตัวเธอยากจนทนอายได้ประเทศไซร้ต้องสมัครกันรักษา
อย่างให้ยากจนได้ขายพักตราแก่นานาประเทศเขาเราเป็นไทย
เป็นขี้ข้าตัวเองอย่าเกรงเหนื่อยเราป่วยเมื่อยนึกจะพักก็พักได้
ถ้ามีนายใช้ทำกระหน่ำไปหยุดไม่ได้เขาหาเอื้ออาทร
ถึงคลองละมุงมองเห็นคลองน้อยไร่นาจ้อยมีแต่ไพรไม้สลอน
เต็งรังลิ่วงิ้วชะง้ำเงื้อมอัมพรพะยอมดอนกระแบกกระเบาเหล่าเพกา
มะกอกมะเกลือระดะต้นตะโกเทพทาโรมะไฟไม้มะค่า
ต้นยางยูงสูงเยี่ยมเทียมเมฆากิ่งสาขาเชิดยอดทอดระทวย
พระพายพัดกวัดไกววิไลล้ำดังระบำกรีดกรอ่อนสลวย
ทุกก้านใบไหวจังหวะอันจรวยเหล่าใบชวยเชิดช้อยชม้อยเมียง
ลมพัดหวนป่วนปั่นเลื่อนลั่นเปราะไม้ไผ่เสนาะเอนเบียดออดเอียดเสียง
ดุจดนตรีตีรับศัพท์สำเนียงเป็นคู่เคียงสำหรับจับระบำ
อันพรรณะเหล่าไม้ใส่ใจคิดเห็นงามพิศดารกว่าเลขาขำ
งามสิ่งอื่นฝืนฝืดจืดประจำพ่ายแพ้ธรรมชาติประหลาดงาม
งามจืดเจียนเปลี่ยนความงามเพริศพริ้งผลิดอกกิ่งออกใหม่ยอดใบหลาม
พอแก่เก่าเล่าก็เวียนแลกเปลี่ยนความแตกใบตามยอดระย้าทั้งตาปี
ฝูงวิหคผกผินลงบินเกาะส่งเสียงเพราะวังเวงดังเพลงปี่
กระรอกไต่ไม้ชะแง้กระแตมีหมู่ชะนีเหนี่ยวไม้โหนไปมา
ลิงทโมนโจนจ้องมองเขม้นบ้างโผนเผ่นเลิกคิ้วทำนิ่วหน้า
เขาว่าคนซนเหมือนลิงจริงวาจาหรือยิ่งกว่าลิงร้ายกี่ก่ายกอง
มาถึงคลองมาปรับใคร่รับรู้ปรับไหมผุ้ใดเล่าได้ข้าวของ
เพียงแต่มาถ้าจะปรับไม่รับรองให้อยู่คลองปรับหาไม่ว่าไร
ตำบลนี้มีวัดขนาดย่อมหมู่บ้านหย่อมน้อยโขไม่โตใหญ่
ล้วนป่าไม้เบญจพรรณทั่วกันไปให้เปลี่ยวใจเปลี่ยวตานั่งชาเย็น
อากาศคลุ้มอุ้มเมฆเป็นหมอกมืดยิ่งชื้นชืดหนาวใจใครจะเห็น
วายุจัดพัดไม้ไหวกระเด็นดังสนั่นลั่นเช่นป่าทลาย
พอฝนซาฟ้าคะนองก้องกัมปนาทสุนีบาตรตกที่ไหนอกใจหาย
รถวิ่งแหวกกลางฝนจนฝนคลายค่อยสบายหายกลัวนั่งตัวตรง
ถึงคลองบางต้นยางสล้างล้ำล้วนหลายกำครื้นในไพรระหง
กล้วยไม้เหมาะเกาะก่อเป็นกอกงออกดอกส่งกลิ่นฟุ้งจรุงใจ
เอื้องคำช้อยช่อช่วงดังพวกทองช้างเผือกผ่องขาวลออช่อไสว
สามปอยตระการบานฟ้อช่อวิไลอีกดอกไอยเรศสะพรั่งช่อดังงา
ทั้งฟ้ามุ่ยเอื้องแซะแหละตีนเต่าเอื้องแมลงเม่าเอื้องดาวช้างน้าวหา
สายวิสูตรช่อม่วงพวงโมราย้อยระย้าน่าชมภิรมย์ทรวง
ถึงสวรรคโลกเรื่องเมืองมนุษย์เป็นสิ้นสุดทางไปรถไฟหลวง
จะขึ้นต่อรถยนต์คนทั้งปวงเขาทักท้วงว่าทางอย่างกันดาร
เมื่อคืนนี้ฝนตกเสียโชกชุ่มถนนเป็นหลุมเป็นบ่อข้อโดยสาร
จะไปสุโขทัยไม่ได้การเพียงบางตาลถ้าจะไปพอได้ดี
ต้องเปลี่ยนทางจ้างเรือเป็นเหลือคาดหกสิบบาทจนจิตจะคิดหนี
ต้องรีบไปให้ทันกฎกำหนดมีถ่ายของที่รถส่งลงนาวา
ฝนพรูพร่ำจำใจไปไม่รอดเรือต้องจอดค้างคืนสุดฝืนท่า
ช่างเคราะห์ร้ายย้ายโยกโชคชะตาสุริยาพลบค่ำเดือนรำไร
นอนอนาถขาดสุขลุกขึ้นนั่งท่านช่างตั้งนามสวรรคโลกชั้นไหน
ภูมิประเทศเขตขอบดูรอบไปไม่สมให้นามสวรรค์เช่นนั้นเลย
กันดารน้ำตามตลิ่งสูงจริงเจียวลำน้ำเชี่ยวแดงขุ่นแม่คุณเอ๋ย
จะอาบกินอย่างใดเล่าหรือเขาเคยก็เสบยไปตามด้วยความชิน
อันนิสัยไทยเราเป็นเหล่ามากถึงจนยากอย่างใดไม่ไกลถิ่น
ไม่เหมือนเจ๊กแขกฝรั่งต่างก็บินมาหากินเมืองเราจนเขารวย
ขนเงินไปบำรุงเขตประเทศเขาทั้งพวกเราก็ช่วยยุ่งผดุงด้วย
เปลือกหรือแก่นซื้อส่งเฝ้างงงวยจะระหวยละห้อยน้อยใจใคร
อันเมืองนี้มีตำนานโบราณกล่าวสร้างกว้างยาวเรียบร้อยหาน้อยไม่
กว้างห้าสิบยาวร้อยเส้นเช่นของไทยกำแพงใหญ่ล้อมรอบเป็นขอบคัน
กว้างสองวาสูงสี่วาศิลาแลงฤๅษีแจ้งกลับมาจากฟากสวรรค์
จึงเอานามตามชั้นฟ้ามาประพันธ์ชื่อสวรรคโลกเลิศประเสริฐนาม
พระยาธรรมราชาเลออาสน์รัตน์เป็นกษัตริย์เฟื่องฟุ้งทุกกรุงขาม
ถวัลย์รัชสืบมาพยายามนับได้สามกษัตริย์ขัตติยา
ภายหลังพระอรุณราชกุมารชนขนานนามพระร่วงโชติช่วงหล้า
ได้ปกป้องครองเมืองเรืองเดชาสร้างมหาถาวรขจรนาม
ได้ธิดากรุงจีนเป็นชิ้นเอกมาภิเษกเป็นมเหสีองค์ที่สาม
ทั้งได้ลำเภตราสง่างามบริวารตามเข้ามารวมห้าร้อย
ทำถ้วยชากาน้ำชามกระเบื้องขายทั่วเมืองซื้อไว้ได้ใช้สอย
เหตุใดไทยไม่จำทำตามรอยซื้อเขาน้อยไปเมื่อไรชาติไทยเรา
ทำไม่เป็นไม่อุตส่าห์น่าบัดสีเกิดมามีเท้ามือนั้นหรือเปล่า
เครื่องนุ่งห่มงมงายฟูมฟายเมาซื้อเขาเอาเสียทุกอย่างไม่สร้างเอง
การทิ้งสิทธิ์คิดให้ดีเถอะพี่น้องเราจะต้องถูกระดมเขาข่มเหง
ถ้าพวกเรามีสามัคคีมีคนเกรงควรรีบเร่งรักษาสิทธิ์ทุกกิจการ
             

๕

๖

เชิงอรรถ

อ้างอิง

รถไฟไทยดอทคอม [1]

รับข้อมูลจาก "https://www.reurnthai.com/wiki/%C3%A0%C2%B8%E2%84%A2%C3%A0%C2%B8%C2%B4%C3%A0%C2%B8%C2%A3%C3%A0%C2%B8%C2%B2%C3%A0%C2%B8%C2%A8%C3%A0%C2%B8%C2%AA%C3%A0%C2%B8%C2%B8%C3%A0%C2%B9%E2%80%9A%C3%A0%C2%B8%E2%80%9A%C3%A0%C2%B8%E2%80%94%C3%A0%C2%B8%C2%B1%C3%A0%C2%B8%C2%A2"
เครื่องมือส่วนตัว