บทละครเรื่องอิเหนา พระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

(ความแตกต่างระหว่างรุ่นปรับปรุง)
ข้ามไปที่: นำทาง, สืบค้น
(→บทประพันธ์)
(→)
แถว 687: แถว 687:
ประทานเงินเสื้อผ้าสารพัน  ให้เป็นของขวัญพระลูกยา ฯ
ประทานเงินเสื้อผ้าสารพัน  ให้เป็นของขวัญพระลูกยา ฯ
ฯ ๑๖ คำ ฯ
ฯ ๑๖ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ เมื่อนั้น  ฝ่ายอิเหนากุเรปันโอรสา
 +
ปรีดิ์เปรมเกษมสุขทุกทิวา  จนจำเริญชนมาสิบห้าปี
 +
งามรับสรรพสิ้นสรรพางค์  ยิ่งอย่างเทวาในราศี
 +
ทรงโฉมประโลมใจนารี  เป็นที่ประดิพัทธ์ผูกพัน
 +
เนาในติกาหลังวังสถาน  ดังวิมานเมืองฟ้ากระยาหงัน
 +
พร้อมด้วยสุรางค์นางกำนัล  พี่เลี้ยงกิดาหยันโยธา
 +
อันศิลปศาสตร์สำหรับกษัตริย์  ทุกสิ่งสารพัดหัดหา
 +
รำกริชกระบี่ขี่อาชา  ศึกษาซ้อมเล่นไม่เว้นวัน ฯ
 +
ฯ ๘ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ ครั้นพระสุริย์ฉายบ่ายลง  ก็แต่งองค์ทรงเครื่องเรืองฉัน
 +
เสด็จจากปราสาทแก้วแพรวพรรณ  จรจรัลไปท้องสนามชัย ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ ครั้นถึงพลับพลาหน้าจักรวรรดิ  ที่เคยหัดจตุรงค์น้อยใหญ่
 +
จึงตรัสสั่งกิดาหยันทันใด  ให้เรียกมโนมัยเข้ามา ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ บัดนั้น  กิดาหยันรับสั่งใส่เกศา
 +
พลางพยักกวักเรียกกรมม้า  รีบจูงอาชามาฉับพลัน ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ เมื่อนั้น  พระสุริย์วงศ์เทวากระยาหงัน
 +
จึงขึ้นทรงม้าเหลืองเครื่องสุบรรณ  ระเด่นดาหยันนั้นขี่ม้าแดง
 +
รำท่าเพลงทวนกระบวนรบ  ถ้อยทีขี่สินธพเข้มแข็ง
 +
ชักเป็นโคมเวียนเปลี่ยนแปลง  ประปรายปลายพระแสงทวนทอง ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ แล้วลงทรงกระบี่ตีเล่น  กับระเด่นดาหยันเคล่าคล่อง
 +
กรีดกรายร่ายรำเป็นทำนอง  รับรองป้องปัดไปมา ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ ครั้นเหนื่อยก็หยุดยับยั้ง  สถิตยังพลับพลาพลันหรรษา
 +
ทอดพระเนตรกิดาหยันโยธา  ซ้อมหัดศาตราสารพัน ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ ใครดีฝีมือแคล่วคล่อง  ก็ประทานเงินทองทุกสิ่งสรรพ์
 +
พอจวนเวลาสายัณห์  ก็จรจรัลคืนยังวังใน ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ เสด็จนั่งเหนืออาสน์ลาดปู  พระยี่ภู่เขยทองผ่องใส
 +
สาวสุรางค์นางบำเรอบำรุงใจ  แสนสำราญหฤทัยทุกเวลา ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ มาจะกล่าวบทไป  ถึงระตูผู้ผ่านหมันหยา
 +
อยู่จำเนียรกาลนานมา  พระมารดาสุดสิ้นทิวงคต
 +
มเหสีสุริย์วงศ์พงศ์พันธุ์  ต่างแสนโศกศัลย์กำสรด
 +
ทั้งองค์ระตูผู้มียศ  ก็ระทดพระทัยพันทวี
 +
จึงให้เชิญพระศพใส่โกศทอง  สถิตไว้ในห้องปราสาทศรี
 +
ตกแต่งตามตำแหน่งประเพณี  กษัตราธิบดีแต่ก่อนมา
 +
แล้วมีพจนารถประสาทสั่ง  อำมาตย์ดะหมังยาสา
 +
ท่านจงจัดแจงแต่งตรา  บอกบรรดาเมืองขึ้นของเรา
 +
ให้ผู้รั้งทั้งปวงหลวงปลัด  เกณฑ์ไพร่เร่งรัดไปตัดเสา
 +
กำหนดยาวใหญ่ย่อมกล่อมเกลา  ให้ได้เท่าตามอย่างช่างให้การ
 +
ทุกสิ่งสารพัดผัดแผง  จัดแจงข้าส่วยให้ช่วยสาน
 +
จงหมายบอกทุกตำแหน่งพนักงาน  จะทำการให้เสร็จในปีนี้
 +
แล้วสั่งปาเตะตำมะหงง  ท่านจงแต่งราชสารศรี
 +
ไปดาหากุเรปันพระบุรี  ว่าพระชนนีนั้นมรณา ฯ
 +
ฯ ๑๔ คำ ฯ
 +
</tpoem>
 +
==== ====
 +
<tpoem>
 +
๏ บัดนั้น  อำมาตย์ทั้งสี่มียศถา
 +
รับส่งแล้วบังคมลา  ออกมาจากพระโรงรูจี ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
 +
 +
 +
๏ รีบเขียนหนังสือบอกหลายฉบับ  แล้วประทับปิดตราพระราชสีห์
 +
ให้ม้าใช้ถือไปทุกธานี  ตามมีรับสั่งพระทรงธรรม์
 +
แล้วแต่งราชสารลงลานทอง  มอบให้สองสามนต์คนขยัน
 +
จงรีบไปหากุเรปัน  สิบห้าวันให้ถึงพารา ฯ
 +
ฯ ๔ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ บัดนั้น  เสนีสองนาซ้ายขวา
 +
คำนับรับราชสารา  มาขึ้นม้าแยกย้ายกันไป ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
 +
 +
 +
๏ ครั้นถึงกุเรปันนคเรศ  ก็เข้าในนิเวศน์วังใหญ่
 +
บอกแก่ยาสาเสนาใน  แล้วส่งสารให้ทันที ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ บัดนั้น  ยาสาเสนาบดีศรี
 +
พาอำมาตย์หมันหยาธานี  เข้าไปเฝ้าธุลีพระบาทา ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
 +
 +
 +
๏ ครั้นถึงจึ่งถวายบังคม  นบนิ้วประนมเหนือเกศา
 +
ทูลแถลงแจ้งความตามกิจจา  แล้วถวายสาราพระทรงธรรม์ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ เมื่อนั้น  พระผู้ผ่านกรุงไกรไอศวรรย์
 +
คลี่สารอ่านทราบทุกสิ่งอัน  จึงมีพระบัญชาไป
 +
พระประชวรฉันใดก็ไม่รู้  ควรหรือระตูช่างนิ่งได้
 +
ต่อเมื่อพระสวรรคาลัย  จึ่งให้มาแจ้งกิจจา ฯ
 +
ฯ ๔ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ บัดนั้น  เสนีที่มาแต่หมันหยา
 +
ได้ฟังพจนารถประภาษมา  จึ่งสนองบัญชาพระทรงยศ
 +
แต่แรกประชวรมาได้ห้าวัน  พระโรคนั้นเห็นพอจะเปลื้องปลด
 +
โภชนาอาหารก็มีรส  เสวยพระโอสถทุกเวลา
 +
ระตูภูธรไว้พระทัย  ว่าจะไม่เป็นไรหนักหนา
 +
จึ่งว่ามิได้มีราชสารา  มาทูลกิจจาภูวไนย
 +
พระโรคนั้นกลับกลายเมื่อภายหลัง  หนักลงเหลือกำลังจะแก้ไข
 +
สองวันก็สวรรคาลัย  ภูวไนยจงทราบฝ่าธุลี ฯ
 +
ฯ ๘ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ เมื่อนั้น  องค์ท้าวกุเรปันเรืองศรี
 +
ได้ฟังจะแจ้งแห่งคดี  ภูมีจึงสั่งเสนา
 +
จงจัดแจงแต่งของไทยทาน  ไปช่วยการพระศพในหมันหยา
 +
สั่งเสร็จเสด็จลีลา  เข้าหาปราสาทรูจี ฯ
 +
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
 +
 +
 +
๏ นั่งเหนือบัลลังก์รัตน์ชัชวาล  พร้อมห้าเยาวมาลย์มเหสี
 +
พระยื่นสารนั้นทันที  ให้ประไหมสุหรีกัลยา ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ เมื่อนั้น  องค์ประไหมสุหรีเสนหา
 +
คลี่สารอ่านแจ้งกิจจา  ว่าพระมารดาพิราลัย
 +
ดั่งหนึ่งพระกาญชาญฤทธิ์  มาเด็ดดวงชีวิตไปได้
 +
ชลเนตรฟูมฟองนองนัยน์  สะอื้นไห้ครวญคร่ำรำพัน ฯ
 +
ฯ ๔ คำ ฯ โอด
 +
 +
 +
๏ โอ้พระชนนีของลูกเอ๋ย  พระคุณเคยปกป้องประคองขวัญ
 +
เชยชมเช้าเย็นเป็นนิรันด์  สารพันมิให้อนาทร
 +
ยังมิได้ทดแทนสนองคุณ  ซึ่งการุญรักพร่ำสั่งสอน
 +
หรือมาละลูมไว้ให้อาวรณ์  หนีไปอมรเมืองฟ้า
 +
พระประชวรโรคคันคุ้งบรรลัย  ก็มิได้พิทักษ์รักษา
 +
เสียแรงที่อุ้มท้องประคองมา  กัลยาร่ำพลางทางโศกี ฯ
 +
ฯ ๖ คำ ฯ โอด
 +
 +
 +
<sup>ร่าย</sup>
 +
๏ ครั้นค่อยเคลื่อนวายเทซษ  จึงกราบทูลภูวเรศเรืองศรี
 +
ข้าขอบังคมลาฝ่าธุลี  ไปดูแลเปลวอัคคีพระมารดา ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ เมื่อนั้น  พระสุริย์วงศ์องค์ศรีปัตหรา
 +
นิ่งนึกตรึกไตรไปมา  ครั้นจะให้กัลยาคลาไคล
 +
เกลือกระตูผู้ผ่านแผ่นดิน  จะดูหมิ่นประมาทหาควรไม่
 +
จะเสียเกียรติยศปรากฏไป  ทุกกรุงไกรจะติฉินนินทา
 +
คิดพลางทางปลอบมเหสี  อย่ากันแสงโศกีฟังพี่ว่า
 +
อันเกิดแล้วไม่แคล้วมรณา  ถึงพรหมินทร์อินทราก็เหมือนกัน
 +
ซึ่งจะส่งสักการพระมารดา  ยังนครหมันหยาเขตขัณฑ์
 +
กันดารโดยมาคาอารัญ  ทั้งทรงครรภ์ได้แปดเดือนปลาย
 +
เกลือกจะเกิดเหตุใหญ่ขึ้นในป่า  จะลำบากายาโฉมฉาย
 +
รู้ไปถึงไหนจะได้อาย  เขาจะฉินยินร้ายทุกพารา
 +
เจ้าจงจัดแจงแต่งไทยทาน  ส่งสักการพระศพดีกว่า
 +
ให้อิเหนาลูกเราลีลา  ก็เหมือนกับกัลยาคลาไคล ฯ
 +
ฯ ๑๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ เมื่อนั้น  องค์ประไหมสุหรีศรีใส
 +
ได้ฟังภิปรายค่อยคลายใจ  อรไททูลสนองพระวาจา
 +
ซึ่งพระอง๕ืตรัสโปรดมาทั้งนี้  เห็นชอบท่วงทีเป็นหนักหนา
 +
ว่าแล้วถวายบังคมลา  ลงมาที่อยู่เยาวมาลย์ ฯ
 +
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
 +
 +
 +
๏ เมื่อนั้น  พระองค์ผู้ดำรงราชฐาน
 +
จึงตรัสสั่งดะหมังมิทันนาน  จงรีบไปแจ้งการอนุชา
 +
เราจะให้ระเด่นมนตรี  ไปปลงศพอัยกียังหมันหยา
 +
จะจัดแจงใครไปก็ให้มา  สองเมืองจะได้พากันคลาไคล ฯ
 +
ฯ ๔ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ เมื่อนั้น  ดะหมันรับสั่งบังคมไหว้
 +
มาเร่งรัดจัดกันทันใด  พร้อมเหล่าบ่าวไพร่แล้วไคลคลา ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
 +
 +
 +
๏ มาถึงทางร่วมพนาลี  ก็พบพวกเสนหมันหยา
 +
ต่างคนต่างรีบเร่งมา  ก็ถึงกรุงดาหาพร้อมกัน
 +
จึงไปหาปาเตะเสนี  แถลงเล่าคดีขมีขมัน
 +
พอเพลาเฝ้าองค์พระทรงธรรม์  ก็พากันไปพระโรงรูจี ฯ
 +
ฯ ๔ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ จึงก้มเกล้าประณตบทมาลย์  พระผู้ผ่านดาหากรุงศรี
 +
อำมาตย์หมันหยาธานี  อัญชลีทูลถวายสารา ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ เมื่อนั้น  พระสุริย์วงศ์องค์ศรีปัตหรา
 +
คลี่สารอ่านแจ้งในกิจจา  ให้สังเวชวิญญาณ์จาบัลย์
 +
จึงสั่งคลังวิเศษศุภรัต  จงจัดไทยทานทุกสิ่งสรรพ์
 +
แล้วถามดะหมังกุเรปัน  พระทรงธรรม์ใช้มาว่าไร ฯ
 +
ฯ ๔ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ บัดนั้น  ดะหมังบังคมแถลงไข
 +
บัดนี้พระเชษฐาบัญชาใช้  มาทูลให้ทราบธุลีพระบาทา
 +
พระจะให้องค์ระเด่นมนตรี  เสด็จไปบุรีหมันหยา
 +
อันเครื่องไทยทานการนานา  ให้พร้อมแต่สิบห้าราตรี ฯ
 +
ฯ ๔ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ บัดนั้น  ท้าวดาหาสุริย์วงศ์เรืองศรี
 +
ได้แจ้งแห่งคำเสนี  ภูมีนิ่งนึกตรึกไตร
 +
พระเชษฐาน่าจะแหนงฤทัยอยู่  ด้วยระตูจะประมาทหมิ่นได้
 +
หวังมิให้กัลยาคลาไคล  จึงอุบายเป็นนัยมาดังนี้
 +
คิดพลางทางมีบัญชาสั่ง  ดะหมังจงคืนไปกรุงศรี
 +
ทูลพระเชษฐาธิบดี  ว่าเราอัญชลีพระบาทา
 +
จะให้เสนานำของไป  ยังนิเวศเวียงชัยพระเชษฐา
 +
บรรจบกับอิเหนานัดดา  ไปเขตขัณฑ์หมันหยาธานี
 +
สั่งเสร็จเสด็จยุรยาตร  ไปปราสาทองค์ประไหมสุหรี
 +
นั่งเหนือบัลลังก์รัตน์รูจี  พระส่งสารศรีให้กัลยา ฯ
 +
ฯ ๑๐ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ เมื่อนั้น  องค์ประไหมสุหรีเสนหา
 +
คลี่สารอ่านพลันมิทันช้า  แจ้งว่าชนนีทิวงคต
 +
นางตระหนกอกสั่นขวัญหาย  เพียงจะวายชีวิตปลิดปลง
 +
สองกรข้อนอุรารันทด  พิไรร่ำกำสรดโศกา ฯ
 +
ฯ ๔ คำ ฯ โอด
 +
 +
 +
๏ โอ้ว่าพระมารดาเจ้า  พระบาทเคยปกเกล้าเกศา
 +
เฝ้าถนอมกล่อมเกลี้ยงเลี้ยงลูกมา  มิให้เคืองวิญญาณ์เท่ายองใย
 +
พระเจ็บไข้ก็มิได้พยาบาล  จะรู้ข่าวอาการก็หาไม่
 +
จนสุดสิ้นชีวันบรรลัย  ลูกมิได้เห็นใจพระมารดร
 +
ร่ำพลางทางทรงโศกี  ทอดองค์ลงกับที่บรรถรณ์
 +
ดังจะม้วยชีวาด้วยอาวรณ์  บังอรไม่เป็นสมประดี ฯ
 +
ฯ ๖ คำ ฯ โอด
 +
 +
 +
<sup>ร่าย</sup>
 +
๏ ครั้นค่อยคลายอาดูรจึงทูลไป  ภูวไนยจงโปรดเกศี
 +
ข้าขอบังคมลาไปธานี  ดูเปลวอัคคีพระมารดา ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ เมื่อนั้น  พระองค์ทรงพิภพดาหา
 +
จึ่งโลมเล้าเอาใจไปมา  เจ้าอย่าอาวรณ์ร้อนฤทัย
 +
อันกำเนิดเกิดมาในสากล  ใครจะพ้นมรณะก็หาไม่
 +
จงระงับดับความอาลัย  ถึงโศกไปใช่ที่จะเป็นมา
 +
ซึ่งเจ้าว่าจะลาบทจร  ไปนครเขื่อนขัณฑ์หมันหยา
 +
ในฤดูเดือนนี้จะลีลา  กันดารโดยมรคาท่าทาง
 +
ฝูงโขมดมายาย่อมอาเพศ  ให้เกิดเหตุอันตรายหลายอย่าง
 +
ใช่จะแกล้งเกียดกันกั้นทาง  ถึงพี่นางก็ไม่ไคลคลา
 +
โฉมยงจงจัดไทยทาน  ส่งสักการพระศพจะดีกว่า
 +
ให้เสนีนำไปด้วยนัดดา  ก็เหมือนกัลยาคลาไคล ฯ
 +
ฯ ๑๐ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ เมื่อนั้น  องค์ประไหมสุหรีศรีใส
 +
ได้ฟังบัญชาภูวไนย  อรไทค่อยคลายโศกา
 +
จึงมีเสาวนีย์ตรัสสั่ง  พนักงานชาวคลังซ้ายขวา
 +
จงจัดเครื่องไทยทานนานา  จะให้ไปหมันหยาธานี ฯ
 +
ฯ ๔ คำ ฯ
 +
 +
 +
๏ บัดนั้น  ฝ่ายนางพนักงานสาวศรี
 +
รับสั่งแล้วรีบจรลี  มาจัดตามเสาวนีย์กัลยา ฯ
 +
ฯ ๒ คำ ฯ
 +
</tpoem>
</tpoem>

การปรับปรุง เมื่อ 09:26, 7 กันยายน 2552

เนื้อหา

ข้อมูลเบื้องต้น

แม่แบบ:เรียงลำดับ พระราชนิพนธ์: พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

บทประพันธ์

ช้าปี่
๏ มาจะกล่าวบทไปถึงสี่องค์ทรงธรรม์นาถา
เป็นหน่อเนื้อเชื้อวงศ์เทวาบิตุเรศมารดาเดียวกัน
รุ่งเรืองฤทธาศักดาเดชได้ดำรงนคเรศเขตขัณฑ์
พระเชษฐาครองกรุงกุเรปันถัดนั้นครองดาหาธานี
องค์หนึ่งครองกาหลังบุรีรัตน์องค์หนึ่งครองสิงหัดส่าหรี
เฉลิมโลกโลกาธาตรีไม่มีผู้รอต่อฤทธิ์
ระบือลือทั่วทุกประเทศย่อมเกรงเดชเดชาอาญาสิทธิ์
บำรุงราษฎร์ดับเข็ญอยู่เป็นนิจโดยทางทศพิศราชธรรม์
ฯ ๘ คำ ฯ
ชมตลาด
๏ มีพระมเหษีห้าองค์ดั่งอนงค์นางฟ้ากระยาหงัน
เลือกล้วนสุริย์วงศ์พงศ์พันธุ์กษัตริย์ครองเขตขัณฑ์สวรรยา
ตั้งแต่งตามตำแหน่งครบที่คือประไหมสุหรีเสน่หา
มะเดหวีที่สองรองลงมาแล้วมะโตโสภานารี
ที่สี่ลิกูนงเยาว์ที่ห้านั้นเหมาหลาหงี
อันอัครชายาทั้งห้านี้ตั้งได้แต่สี่พารา
ประดับด้วยสุรางค์นางสนมล้วนอุดมรูปทรงวงศา
ถ้วนหมื่นหกพันกัลยาวิลาศเลิศลักขณาทุกนางใน
สำหรับขับรำบำเรอราชพิณพาทย์จำเรียงเสียงใส
ผลัดกันปั่นโมงมาคอยใช้พนักงานของใครระไวระวัง
มีเหล่าเถ้าแก่ท้าวนางงานเครื่องงานกลางผู้รับสั่ง
โขลนจ่าหลวงแม่เจ้าชาวคลังจัดแจงแต่งตั้งครบครัน
ฯ ๑๒ คำ ฯ
ร่าย
๏ มีหมู่มาตยาสามนต์โยธีรี้พลแข็งขัน
นับหมื่นพื้นหาญชาญฉกรรจ์เคยณรงค์โรมรันไม่ครั่นคร้าม
ม้ารถคชไกรไม่ใช่ชั่วแต่ละตัวแกล้วกล้ากลางสนาม
ทนปืนยืนยงในสงครามฦานามขามฤทธิทุกทิศไป
นานานัคเรศประเทศราชเข็ดขยาดย่อท้อไม่ต่อได้
ต่างถวายสุวรรณมาลัยโอรสยศไกรและธิดา
ฯ ๖ คำ ฯ
ยานี
๏ อันสี่ธานีราชฐานกว้างใหญ่ไพศาลหนักหนา
เทเวศร์นฤมิตด้วยฤทธาสนุกดั่งเมืองฟ้าสุราลัย
มีปราสาททั้งสามตามฤดูเสด็จอยู่โดยจินดาอัชฌาสัย
หลังคาฝาผนังนอกในแล้วไปด้วยโมราศิลาทอง
ภูเขาเงินรองฐานมีมารแบกยอดแทรกยอดใหญ่ไม้สิบสอง
แก้วไพฑูรย์ทำเป็นลำยองบัญชรช่องชัชวาลบานบัง
พระปรัศว์ซ้ายขวาอ่าโถงท้องพระโรงรจนาหน้าหลัง
พระแท่นแก้วกุดั่นบัลลังก์กางกั้นเศวตฉัตรอยู่อัตรา
บรรจถรณ์ที่ไสยาสน์อาสน์สุวรรณมีฉากแก้วแพรวพรรณคั่นฝา
ที่เสวยที่สรงคงคาที่นั่งเย็นอยู่หน้ามนเทียรทอง
พรรณไม้ดอกลูกปลกกระถางไว้หว่างอ่างแก้วเป็นแถวถ้อง
ราบรื่นพื้นชาลาดังหน้ากองอิฐทองปูลาดสะอาดตา
ที่ทิมที่ล้อมวงองครักษ์นอกกองเกณฑ์พิทักษ์รักษา
โรงแสงโรงภูษามาลาเรียงเรียบรัถยาหน้าพระลาน
เครื่องเนืองกันเป็นหลั่นลดโรงม้าโรงรถคชสาร
ติกาหลังสำหรับพระกุมารอยู่นอกปราการกำแพงวัง ฯ
ฯ ๑๖ คำ ฯ
ร่าย
๏ ประตูลักลงท่าชลาลัยมีโรงเรือเรียงไปริมฝั่ง
เรือศรีสุวรรณบัลลังก์เรือแข่งเรือที่นั่งตั้งบนม้า
เรือกิ่งเอกชัยใส่บุษบกงามกระหนกลวดลายท้ายหน้า
พนักงานตำรวจใหญ่ไตรตราเกณฑ์ไพร่ให้รักษานาวี
ตำหนักแพแลล้ำอำไพมุขดลพาไลหลังคาสี
ช่อฟ้าหน้าบันปราลีล้วนมณีเนาวรัตน์ชัชวาล
ข้างหน้าตำหนักน้ำนั้นทำเกรงสำหรับราชสุริย์วงศ์สรงสนาน
เบื้องบนบังสาดดาดเพดานผูกม่านมู่ลี่ลายทอง
ฤดูสิบเอ็ดเสด็จลงลอยกระทงทรงประทีปเป็นแถวถ้อง
ทอดทุ่นท้ายน้ำประจำซองตั้งกองล้อมวงพระทรงธรรม์
อันถนนหนทางท้องฉนวนศิลาลายลาดล้วนเลือกสรร
มีตึกแถวทิมรอบขอบคันเรือนสนมกำนัลเป็นหลั่นมา ฯ
ฯ ๑๒ คำ ฯ
สมิงทอง
๏ ท้องสนามแกล้งปราบราบรื่นพ่างพื้นปถพีไม่มีหญ้า
กว้างใหญ่ไพศาลสุดตาเตียนสะอาดดาษดาด้วยทรายทอง
มีสุวรรณพลับพลาบนปราการสูงตระหง่านเอื้อมฟ้าสิบห้าห้อง
ช่อฟ้าปราลีลำยองฉลักฉลุบุทองอร่ามไป
สำหรับที่ทอดพระเนตรสระสนานล่อแพนผัดพานเป็นการใหญ่
ประลองเหล่าทหารชาญชัยยิงธนูศรใส่ยาพิษ
ตั้งป้อมหัดปืนยิงหุ่นแม่นยำซ้ำกระสุนไม่มีผิด
โล่ดั้งดาบฟันกระชั้นชิดเพลงกริชสันทัดทั่วทุกตัวตน
บ้างรำทวนเปลี่ยนท่าบนพาชีขับขี่เคยศึกฝึกฝน
ประลองคชสารสู้บำรูชนใช้ชำนาญในกลการยุทธ์ ฯ
ฯ ๑๐ คำฯ
ร่าย
๏ รอบราชนิเวศน์เขตขัณฑ์มีปราการแก้วกั้นสูงสุด
ซุ้มทวารบานสุวรรณชมพูนุทประตูลักช่องกุฎิ์สลับกัน
มีทิวแถวโรงช้างระวางค่ายเชิงเรียงรายเขื่อนเพชรเขื่อนขัณฑ์
หอรบแลสล้างนางจรัลป้อมสูงสามชั้นเป็นหลั่นลด
รายปืนจินดาจังกาส่องวางประจำทุกช่องเสมาหมด
เชิงเทินดังเนินบรรพตบันไดลดเลี่ยนลาดสะอาดตา ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ
ชมตลาด
๏ ท่ามกลางทางท้องสถลมาศลำดับดาดอิฐแผ่นแน่นหนา
บ้านช่องสองข้างมรรคาล้วนเคหาหน้าถังนั่งร้าน
เหล่าพวกกรมท่าเจ้าภาษีมั่งมีสมบัติพัสถาน
เรือนริมรัถยาฝากระดานตึกกว้านบ้านขุนนางนองเนือง
สุเหร่าเรียงเคียงคั่นปั้นหยาก่อผนังหลังคามุงกระเบื้อง
ศาลเทพารักษ์หลักเมืองนับถือลือเลื่องทั้งกรุงไกร
เสาชิงช้าอาวาสวัดพราหมณ์ทำตามประเพณีพิธีไสย
หอกลองอยู่กลางเวียงชัยแม้เกิดไฟไพรีตีสัญญา
สะพานข้างทางข้ามคชสารก่ออิฐปูกระดานไม้หนา
คลองหลอดแลลิ่วสุดตาน้ำลงคงคาไม่ขอดเคือง
นาวาค้าขายพายขึ้นล่องตามแม่น้ำลำคลองแน่นเนื่อง
แพจอดตลอดท่าหน้าเมืองนองเนืองเป็นขนัดในนัที
ข้าวของต่างต่างเอาวางขายแพรม้วนมากมายหลายสี
ยกทองล่องจวนเจ็ดตะคลีพลอยมณีเพชรนิลจินดา
บริบูรณ์พูนสุขด้วยสมบัติแก้วเก้าเนาวรัตน์วัตถา
ทุกสิ่งสรรพ์เอมโอชโภชนาย่อมเยาราคาสารพัน ฯ
ฯ ๑๖ คำ ฯ
เบ้าหลุด
๏ ลูกค้าวานิชทุกนิเวศน์มาแต่ต่างประเทศเขตขัณฑ์
สำเภาจอดทอดท่าเรียงรันสลุบแขกกำปั่นวิลันดา
จีนจามอะแจแซ่ซ้องคับคั่งทั้งสิบสองภาษา
แสนสนุกสุขเกษมเปรมปราถ้วนหน้าประชาชนมนตรี
บ้างฝึกสอนคนรำทำบทบาทพิณพาทย์ระนาดฆ้องอึงมี่
ลูกค้าวาณิชทุกนิเวศน์มาแต่ต่างประเทศเขตขัณฑ์
พวกขุนนางต่างหัดมโหรีลาวสาวเสียงดีมีหลายคน
บ้างลงท่าโกนจุกสนุกสนานมีงานการกึกก้องทุกแห่งหน
บ้างตั้งบ่อนปลากัดงัดไก่ชนทรหดอดทนเป็นเดิมพัน
บ้างเล่นวิ่งวัวคนโคระแทะชนแพะแกะกระบือคูขัน
บ้างเล่นว่าวคุลาคว้าพนันปากเป้าสั้นโห่ฉาววิ่งราวมา
ราตรีมีหนังประชันเชิดฉลุฉลักลายเลิศเลขา
บ้างเล่นเพลงครึ่งท้อนกลอนสักวาทั้งสุดใจไก่ป่าสารพัน ฯ
ฯ ๑๒ คำ ฯ
ชมตลาด
๏ ฝ่ายฝูงสาวสาวชาวกรุงก็บำรุงรูปโฉมเฉิดฉัน
ขัดขมิ้นหนุนเนื้อเจือจันทน์หวีผมคมสันกันไร
ที่ลูกเหล่าพงศ์เผ่าพวกผู้ดีรูปทรงส่งศรีผ่องใส
ซ่อนตัวกลัวจะเก็บเป็นางในถึงมีงานการใหญ่ไม่ไปดู
ลางพวกเพิ่งดรุณีแรกสาวเจ้าบ่าวไปปลูกหอขอสู่
บ้างลอบลักรักเร้นเป็นชู้หมากพลูพวงมาลัยให้กัน
พวกหนุ่มหนุ่มพากเพียรเวียนแวดขายมุ่งหมายรักใคร่ใฝ่ฝัน
..............................วรรคนี้หายไปไม่มีในต้นฉบับ........................
บ้างดีดนิ้วผิวปากทำเพลงล้วนนักเลงเจ้าชู้ฉุยฉาย
ลดเลี้ยวเที่ยวเล่นตามสบายหญิงชายเป็นสุขทุกคืนวัน ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
ปลิ่ม
๏ ทิศใต้ภายนอกธานีมีสระสวนศรีสะตาหมัน
มิ่งไม้หลายอย่างต่างพรรณล้วนแกล้งกลั่นสรรสาปลูกไว้
บ้างเผล็ดผลผการะย้าย้อยช่อช้อยชูก้านบานไสว
พ่างพื้นรื่นร่มสำราญใจมีตำหนักน้อยในวารี
อันโบกขรณีสี่เหลี่ยมน้ำเปี่ยมเทียบปากสระศรรี
ใสสะอาดปราศจากราคีดังแสงแก้วมณีรจนา
มีสุพรรณโกสุมปทุมมาลย์ตูมบานแย้มกลีบกลิ่นเกล้า
เกสรร่วงลงคงคาพระพายพาหอมฟุ้งจรุงใจ ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
สระบุหร่ง
๏ นอกกเมืองมีสระตำยลหนึ่งวารีลึกซึ้งเย็นใส
ริมรอบขอบคันล้วนพรรณไม้ระบัดใบบังแสงสุริยง
เป็นที่ภูธรแต่ก่อนมาแม้นปราบข้าศึกเสร็จเสด็จสรง
ประดับด้วยโกมุทบุษบงลินจงอุบลบัวบาน
มีพลับพลาที่ประทับยับยั้งอยู่ริมฝั่งสระใหญ่ไพศาล
สำหรับเมืองเนื่องมาแต่บุราณทั้งสี่ราชฐานพารา ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
พระทอง
๏ แต่กรุงดาหาธานีมีคิรีวิลิศมาหรา
อยู่นอกเมืองข้างเบื้องบูรพามรรคาวันหนึ่งถึงบรรพต
อารักษ์เรืองฤทธิ์สถิตสถานเชี่ยวชาญเดชาปรากฏ
ย่อมเป็นที่นับถือลือยศแห่งชาวชนบทพระบุรี
แม้นมีเหตุเภทพานประการใดก็บวงบนเทพไทเรืองศรี
ทำตามบุราณราชประเพณีถึงปีไปเคารพอภิวันท์
ทั้งที่พระองค์วงศ์เทเวศร์ดำรงนคเรศเกษมสันต์
ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินสิ้นทั้งนั้นเป็นสุขทุกวันทุกเวลา ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
ช้า
๏ มาจะกล่าวบทไปถึงพิชัยเขตขัณฑ์หมันหยา
แสนสนุกสุขเกษมเปรมปราบรรดากรุงชวาไม่เทียมทัด
เป็นใหญ่ยิ่งกว่าทุกธานีแต่ก่อนทั้งบุรีสี่กษัตริย์
ประกอบด้วยแก้วเก้าเนาวรัตน์ไอศูรย์สมบัติศฤงคาร
มีหมู่มาตยาข้าเฝ้าสองเหล่าพลเรือนแลทหาร
โยธีนับหมื่นพื้นเชี่ยวชาญแต่ละคนเคยชำนาญในการรบ
อยู่ยงคงกระพันสาตราวิชาโล่เขนเจนจบ
ราชรถคชสารสินธพเลิศลบเลือนกว่าทุกธานี ฯ
ฯ ๑๘ คำ ฯ
ร่าย
๏ ปางก่อนพระนครหมันหยาประชาราษฎร์มาตยาเกษมศรี
ตั้งแต่ระตูภูมีสุดสิ้นชีวีทิวงคต
ก็เย็นเยียบเงียบเหงาเปล่าใจทั่วนิเใศน์เวียงชัยชยนบท
ตั้งแต่ประไหมสุหรีมียศโศกศัลย์รันทดทุกเวลา
มีราชธิดาสามองค์งามทรงวงพักตร์เพียงเลขา
พี่นางทรงนามสมญาชื่อนิหลาอระตาเทวี
พระผู้ผ่านพิภพกุเรปันตุนาหงันเป็นประไหมสุหรี
อันระเด่นดาหลาวาตีบุตรีที่สองรองลงมา
ท้าวดาหาตุนาหงันไปเป็นประไหมสุหรีในดาหา
ยังแต่น้องนุชสุดโสภากัลยาแรกรุ่นจำเริญวัย
ชื่อระเด่นจินดาส่าหรีพระชนนีถนอมนักรักใคร่
กษัตริย์ใดมาขออรทัยไม่ยินยอมยกให้ไปไกลองค์
หวังจะให้เป็นเอกในเศวตฉัตรสืบตระกูลกษัตริย์สูงส่ง
อันท้าวมังกันฤทธิ์วงศ์ก็เนื่องในสุริย์วงศ์กันมา
ได้ครอบครองสวรรยาธานีทรงธรรม์นั้นมีโอรสา
พระคิดถึงระตูผู้มรณาจะบำรุงพาราให้เรืองไป
จึงตกแต่ของมาตุนาหงันชนนีนางนั้นก็อวยให้
อภิเษกเอกองค์โอรสไว้ในพิชัยหมันหยาธานี ฯ
ฯ ๑๘ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นฝ่ายท้าวกุเรปันเรืองศรี
เสวยราชสมบัติสวัสดีสุขเกษมเปรมปรีดิ์มาช้านาน
จึงมีพระโอรสาด้วยลิกูกัลยายอดสงสาร
ชื่อกระหรัดตะปาตีกุมารรูปทรงสัณฐานโสภา
พระบิตุเรศมารดาทั้งห้าองค์พิศวงจงรักหนักหนา
เย็นเช้าเฝ้าชมทุกเวลาแสนสนิทเสน่หาดังดวงใจ ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ
๏ จึ่งจัดกิดาหยันน้องน้อยถ้วนร้อยโปรดปรานประทานให้
ทั้งนางนมพี่เลี้ยงแลสาวใช้เจ้าขรัวยายผู้ใหญ่ได้บังคับ
ประทานทั้งเงินทองของขวัญตามขนมครบครันเครื่องประดับ
สร้อยสุวรรณสังวาลบานพับเกี้ยวแก้วแวววับสำหรับยศ
ให้ตั้งกรรมทำกิจวิทยาพร้อมคณะพรามหาดาบส
ชุบกริชประสิทธิ์ให้โอรสเลื่องหล้าปรากฎฤทธิไกร
ครั้นท้าวกาหลังมีบุตรีด้วยลิกูนารีศรีใส
ชื่อบุษบารากายาใจตุนาหงันกล่าวไว้แก่ลูกยา ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
๏ คิดจะให้ประไหมสุหรีนั้นทรงครรภ์พระโอรสา
จะได้สืบสุริวงศ์พงศ์เทวาดำรงขัณฑเสมาธานี ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
             

๏ คิดพลางทางถวายเครื่องบวงสรวงบำบวงเทวราชเรืองศรี
ขออารักษ์หลักเมืองเรืองฤทธีได้ปรานีเชิญช่วยจงสคิด
ให้ประไหมสุหรีนั้นมีบุตรเป็นบุรุษรูปโฉมประโลมจิต
ได้ครอบครองพระนครขจรฤทธิ์ลือสะท้านทั่วทิศทั้งปวง
แม้นสมปรารถนาดังว่าขานจะแต่งแก้บนบานบวงสรวง
เทียนทองชวาลาบุปผาพวงพรรณรายรุ้งร่วงด้วยเนาวรัตน์
จะแผ่ทองเนื้อเก้าหุ้มเสาศาลเอาตาดคำทำม่านเพดานดัด
อีกทั้งทิวธงราชวัติชุมสายเศวตฉัตรชัชวาล
ทั้งแพะแกะโคกระทิงสิ่งละร้อยจะปล่อยไว้ในเทวสถาน
จะสมโภชเจ็ดทิวาราตรีกาลมีงานมหรสรพครบครัน ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
ช้า
๏ เมื่อนั้นองค์ปะไหมสุหรีเฉิดฉัน
ร่วมภิรมย์สมสุขด้วยทรงธรรม์เมื่อจวนจะมีครรภ์พระลูกรัก
ราตรีเข้าที่พระบรรทมด้วยบรมนรินทร์ปิ่นปักษ์
บังเกิดนิมิตฝันอัศจรรยบ์นักว่านงลักษณ์นั่งเล่นที่ชาลา
มีพระสุริยงทรงกลดชักรถมาในเวหา
แจ่มแจ้งแสงสว่างทั้งโลกาตกลงตรงหน้านางรับไว้
ครั้นนิทราตื่นฟื้นองค์ให้หลากจิตพิศวงสงสัย
จึงทูลพระภัสดาพลันทันใดโดยนัยนิมิตเยาวมาลย์ ฯ
ฯ ๘ คำฯ
ร่าย
๏ เมื่อนั้นองค์ศรีปัตหราได้ทราบสาร
นิ่งนึกตรึกดูก็แจ้งการจะมีครรภ์กุมารเป็นมั่นคง
พระเร่งเกษมสันต์หรรษาสมถวิลจินดาดังประสงค์
พอรุ่งรางสว่างแสงสุริยงก็อ่าองค์ทรงเครื่องรูจี
เสด็จออกยังท้องพระโรงคัลนั่งเหนือแท่นสุวรรณจำรัสศรี
แล้วเล่าความนิมิตเทวีแก่โหรเฒ่าทั้งสี่ทันใด ฯ
ฯ ๖ คำฯ
๏ บัดนั้นทั้งสี่โหราอัชฌาสัย
พิเคราะห์ดูเห็นแจ้งไม่แคลงใจต่างทูลภูวไนยไปพลัน
อันพระสุบินนี้ดีนักจะได้โอรสรักเป็นแม่นมั่น
อาจองทรงเดชดังสุริยันทุกนิเวศน์เขตขัณฑ์ไม่ต้านทาน
จะเป็นที่ดับเข็ญให้เย็นยุคราษฎรจะได้สุขเกษมศานต์
ซึ่งนิมิตยามจันทร์วันอังคารจวนเวลากาลอโณทัย
สิ่งใดพระองค์ประสงค์นักตำราว่าจักพลันได้
แต่ในสองเดือนถ้าเคลื่อนไปพระอย่าไว้ชีวิตโหรา ฯ
ฯ ๘ คำฯ
๏ เมื่อนั้นพระทรงภพกุเรปันหรรษา
จึ่งดำรัสตรัสสั่งเสนาให้จัดเสื้อผ้าแพรพรรณ
ทั้งเงินทองข้าวของหลากหลายมาให้โหรผู้ทายทำนายฝัน
สั่งเสร็จเสด็จจรจรัลเข้าปราสาทสุวรรณรจนา ฯ
ฯ ๘ คำ เสมอ ฯ
๏ เมื่อนั้นองค์ปะไหมสุหรีเสน่หา
อยู่เย็นเป็นสุขทุกเวลาประมาณเดือนหนึ่งมาก็มีครรภ์
ยิ่งผุดผาดผิวผ่องละอององค์ดังอนงค์นางฟ้ากระยาหงัน
เมื่อจวนจะถ้วนกำหนดนั้นให้บังเกิดอัศจรรย์จลาจล
พสุธาสะเทือนเลื่อนลั่นเป็นควันตลบทั้งเวหน
มืดมิดปิดแสงพระสุริยนฟ้าลั่นอึงอลนภาลัย
แลบพรายเป็นสายอินทรธนูสักครู่ก็เกิดพายุใหญ่
ไม้ไล่ลู่ล้มระทมไปแล้วฝนห่าใหญ่ตกลงมา
เปรี้ยงเปรี้ยงเสียงฟ้าฟาดสายแต่มิได้อันตรายจักผ่า
เย็นทั่วฝูงราษฎร์ประชาทั้งเจ็ดทิวาราตี ฯ
ฯ ๑๐ คำฯ
๏ เมื่อนั้นองค์ท้าวกุเรปันเรืองศรี
เสด็จยังปรางค์รัตน์มณีภูมีเห็นนิมิตผิดใจ
เกิดมาแต่ก่อนบ่ห่อนเห็นจะอุบัติขัดเข็ญเป็นไฉน
คิดพลางย่างเยื้องคลาไคลเสด็จออกพระโรงชัยฉับพลัน ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
๏ จึงมีพระราชบรรหารถามโหราจารย์คนขยัน
ซึ่งเกิดมหัศจรรย์ผิดอย่างปางบรรพ์ไม่เคยมี
หรือจะเป็นเหตุการณ์แก่บ้านเมืองระคายเคืองขุ่นข้องหมองศรี
จงเร่งทำนายร้ายหรือดีเรานี้ให้ฉงนสนเท่ห์ใจ ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้นขุนโหรกราบทูลแถลงไข
ข้าพิเคราะห์เห็นไม่เป็นไรแต่วันแรกนั้นได้ปรึกษากัน
คูณควณสวนสอบทุกตำราดูชะตานคเรศเขตขัณฑ์
วางลัคน์อินทพาทบาทจันทร์ก็ไม่เห็นสำคัญอันตราย
เพราะอานุภาพพระโอรสให้ปรากฏแก่โลกทั้งหลาย
ซึ่งฟ้าร้องสนั่นลั่นแลบพรายบันดาลเป็นสายอินทรธนู
จะกึกก้องเกียรติยศทั้งทศทิศเรืองฤทธิ์ไม่มีที่เคียงคู่
พระจะเที่ยวโรมรันพันตูปราบหมู่อริราชทุกบุรี
อันเกิดพายุใหญ่ไม้ล้มระตูจะบังคมบทศรี
ซึ่งฝนตกเจ็ดวันเจ็ดราตรีบรรณาการจะมีเนืองมา
เมื่อพระชันษาสิบห้าขวบพระเคราะห์ร้ายประจวบกันหนักหนา
จะพลัดพรากจากเมืองถึงสามคราแต่ว่าเห็นไม่เป็นไรนัก
พระจะไปได้นางในเมืองอื่นชมชื่นรื่นรสด้วยยศศักดิ์
แล้วจำเป็นจะจากกันทั้งรักพระจะได้ทุกข์นักเพราะนารี
นางใจที่ประสงค์จำนงให้ไม่อาลัยจะสลัดหลีกหนี
ซึ่งเมฆหมอกมืดมัวทั่วราตรีบดบังรังสีสุริยน
พระองค์ดั่งดวงทินกรทรงเดชขจรทุกแห่งหน
พระโอรสยศยิ่งภูวดลเหมือนเมฆเกลื่อนกล่นเข้าบังไว้
ซึ่งเป็นควันตลบอบอัมพรภูธรจะทุกข์ทนหม่นไหม้
ด้วยโอรสาจะคลาไคลจำเป็นจำให้กำจัดกัน
พระจะเที่ยวมะงุมมะงาหราย่ำยีบีฑาทุกเขตขัณฑ์
สิบสามปีจะคืนกุเรปันจะได้สองนางนั้นมาธานี
จึงจะเย็นแหล่งหล้าประชากรสโมสรเป็นสุขเกษมศรี
จะสมบูรณ์ยิ่งกว่าทุกวันนี้พระจะมีมเหสีถึงสิบองค์
บรรดากรุงชวาทั้งปวงจะขึ้นแก่กุเรปันเป็นส่วยส่ง
ข้าเห็นพร้อมกันเป็นมั่นคงมิได้พะวงสงกา ฯ
ฯ ๒๖ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นองค์ท้าวกุเรปันนาถา
ฟังคำทำนายโหราเกษมสันต์หรรษาเป็นพ้นนัก
จึงประทานบำเหน็จนานาเสื้อผ้านุ่งห่มสมปัก
ให้โหรเฒ่าผู้ทำนายทายทักแล้วทรงศักดิ์เสด็จจากพระโรงคัล ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
๏ เมื่อนั้นองค์ประไหมสุหรีเฉิดฉัน
ตั้งแต่เกิดเหตุมหัศจรรย์นับได้เจ็ดวันเจ็ดคืนมา
พระครรภ์ครบกำหนดทศมาสจะประสูติพระราชโอรสา
ให้เจ็บปวดรวดร้าวทั้งกายาประหนึ่งว่าชีวันจะอันตราย ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
๏ บัดนั้นฝูงสุรางค์นางกำนัลทั้งหลาย
ทั้งเถ้าแก่ชะแม่เจ้าขรัวนายเห็นโฉมฉายปั่นป่วนประชวรครรภ์
บ้างเข้าหนุนพระขนองประคองรับกำชับหมอตำแยที่แปรผัน
บ้างไปเฝ้าองค์พระทรงธรรม์บังคมคัลทูลแถลงให้แจ้งใจ ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นพระผู้ผ่านพิภพกรุงใหญ่
ฟังข่าวเร่าร้อนฤทัยภูวไนยก็รีบลีลา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
๏ ครั้นถึงพระจึงเสด็จนั่งเหนือสุวรรณบัลลังก์เลขา
พร้อมสี่มเหสีกัลยาสุริย์วงศ์พงศามากมี ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นโฉมยงค์ประไหมสุหรี
ครั้นได้ฤกษ์พานาทีเทวีก็ประสูติพระกุมาร
ชาวประโคมก็ประโคมแตรสังข์พร้อมพรั่งจำเรียงเสียงประสาน
อันอัศจรรย์ซึ่งบันดาลก็อันตรธานทันใดฯ
ฯ ๔ คำ ฯ มโหรี
๏ เมื่อนั้นองค์มะเดหวีศรีใส
จึงเอาข่ายแก้วแววไวรับพระดนัยโฉฉมยง
แล้วเอาน้ำดอกไม้ใสสดมารินรดชำระสระสรง
ลูบไล้ด้วยเครื่องสุคนธ์ทรงวางลงบนยี่ภู่พานสุวรรณ ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นองค์ศรีปัตหรารังสรรค์
พิศโฉมลูกยาวิลาวัณย์สารพันงามสิ้นทั้งอินทรีย์
ดำแดงแน่งเนื้อนวลผจงน่ารักรูปทรงส่งศรี
สมหมายเหมือนถวิลยินดีเสน่หาพ้นที่จะพรรณนา ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้นท้าวนางข้างในถ้วนหน้า
ทั้งเถ้าแก่ชะแม่จ่าชาก็จัดสรรภรรยาเสนี
เป็นนางสนมสมบูรณ์ด้วยรูปร่างครบถ้วนตามอย่างหกสิบสี่
เว้นโทษขาวดำผอมพีไม่มีต่ำสูงเสมอกัน
แล้วจัดเหล่านารีพี่เลี้ยงที่ควรเคียงถือต้องประคองขวัญ
สี่อนงค์ทรงลักษณ์ลาวัลย์ล้วนวงศ์พงศ์พันธุ์กษัตรา
กับนางกำนัลน้อยน้อยสองร้อยรูปร่างโอ่อ่า
ทั้งเงินทองของขวัญนานานำมาถวายทันที ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
๏ บัดนั้นจึงมหาอำมาตย์ทั้งสี่
กับทั้งเหล่าเสนามนตรีแต่บรรดาที่มีบุตรนั้น
ให้จัดแจงแต่งตัวทั้งแปดร้อยล้วนน้อยน้อยหน้าตาคมสัน
พาไปเฝ้าองค์พระทรงธรรม์ถวายเป็นข้าขวัญพระกุมาร ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นพระปิ่นปักนัคเรศราชฐาน
ชื่นชมโสมนัสเบิกบานจึงมีบัญชาการตรัสไป
อันบุตรเสนาปาเตะตั้งที่ยะรุเดะพี่เลี้ยงใหญ่
บุตรตำมะหงงเสนาในตั้งให้เป็นที่ปูนตา
อันบุตรดะหมังมนตรีตั้งเป็นที่ประสันตาครบครัน
พื้นดรุณรุ่นหนุ่มน้อยน้อยรูปร่างแช่มช้อยเฉิดฉัน
พระสั่งให้ประทานรางวัลตามหลั่นพี่เลี้ยงแลมนตรี ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นฝ่ายสามอนุชาเรืองศรี
อีกองค์สมเด็จพระอัยกีกับประไหมสุหรีหมันหยานั้น
ทั้งระภูธรทุกประเทศครั้นเห็นเหตุวิปริตผิดผัน
ต่างองค์ทรงคิดอัศจรรย์ให้สงสัยไหวหวั่นหฤทัย
บ้างให้ค้นดูตำรับข้างที่จดหมายเหตุคัมภีร์น้อยใหญ่
คนแก่เฒ่าก็เอามาซักไซ้บ้างถามไถ่โหราพฤฒาจารย์
บ้างให้หาบีกูประมาหนาฤาษีชีป่าในไพรสัณฑ์
ที่ได้กสิณอภิญญาณก็แจ้งการทำนายมาเหมือนกัน
ต่างรู้ประจักษ์แจ้งแห่งเหตุผู้มีเดชลงมาจากสวรรค์
เป็นโอรสท้าวกุเรปันจะประสูติจากครรภ์พระชนนี
อันท้าวดาหาแลกาหลังอีกทั้งท้าวสิงหัดส่าหรี
กับองค์อัครราชเทวีชื่นชมยินดีเป็นสุดคิด
จึงจัดของขวัญพระกุมารสร้อยสนสังวาลวิภูษิต
มงกุฎแก้วกุณฑลตาบทิศตามอย่างราชนิติบุราณมา
ให้มหาเสนานำไปยังกรุงไกรบรมเชษฐา
เฉลิมขวัญพระราชนัดดาโดยตำราตราตั้งจิรังกาล
ฝ่ายองค์สมเด็จพระอัยกีในหมันหยาธานีราชฐาน
จัดระเด่นดาหยันกุมารซึ่งเป็นวงษ์วารกษัตรา
กับพี่เลี้ยงแลนางนมล้วนอุดมรูปทรงวงศา
ชายหญิงสิ่งละร้อยโดยตรามอบให้เสนานำไป ฯ
ฯ ๒๐ คำ ฯ
๏ บัดนั้นเสนาหมันหยากรุงใหญ่
ถวายบังคมลาคลาไคลออกจากพิชัยธานี ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
เร่งรัดรีบมสิบห้าวันก็ลุถึงกุเรปันกรุงศรี
พบทูตทั้งสามพระบุรีพากันจรลีเข้าวังใน ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
ครั้นถึงจึงตรงเข้าไปหาปะเตะเสนาแลดาหมัง
ต่างแถลงแจ้งความให้ฟังแล้วพากันมาพระโรงชัย ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้นท้าวนางกำนัลน้อยใหญ่
ครั้นถึงวันสมโภชพระดนัยก็วุ่นวายวิ่งไขว่ไปทั้งวัง
เร่งให้หาโหราพราหมณ์ชีชาวประโคมดนตรีแตรสังข์
เอาขันสาครใหญ่ในคลังมันจัดแจงแต่งตั้งเตียงรอง
ปักสุวรรณราชวัติฉัตรธงรายรอบที่สรงเป็นแถวถ้อง
ทั้งมะพร้าวเต่าปลาเงินทองจัดต้องตามธรรมเนียมเตรียมไว้
ตั้งบายศรีเงินทองสองสำรับแซมยอดสอดประดับดอกไม้ไหว
ลังข์กลศแว่นเวียนเทียนชัยแต่งไว้เสร็จถ้วนทุกสิ่งอัน ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นองค์ศรีปัตหรารังสรรค์
เวลาควรจวนฤกษ์ก็จรจรัลไปปราสาทสุวรรณพระโอรส ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
นั่งเหนือบัลลังก์รูจีพร้อมพระมเหสีทั้งปวงหมด
ต่างกราบบาทบงสุ์พระทรงยศพอกำหนดพระฤกษ์เวลา
จึงให้เชื้อพระวงศ์ผู้ใหญ่เข้าอุ้มองค์พระดนัยเสน่หา
เชิญสี่บีกูนั้นเข้ามาจำเริญเกศาพระกุมาร ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
แล้วเชิญลงสรงน้ำในสาครอับอบอายเกสรหอมหวาน
ชีพราหมณ์โหราพฤฒาจารย์ต่างอ่านพระเวทย์ถวายชัย
ราชครูบีกูทั้งสี่เอาเสาวคนธ์วารีมาสรงให้
แล้วเชิญลงอู่แก้วแววไวอ่านมนต์แกว่งไกวไปมา ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
             

ยานี
๏ มาจะกล่าวบทไปถึงองค์อสัญแดหวา
ซึ่งเป็นบรมอัยการสถิตยังชั้นฟ้าสุราลัย
จึงนิมิตกริชแก้วสุรกานต์นามกรพระหลานจารึกใส่
ครั้นเสร็จเสด็จจากวิมาชัยเหาะมากรุงไกรกุเรปัน ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ รัว
ร่าย
๏ ครั้นถึงจึงวางกริชลงข้างองค์พระกุมารหลานขวัญ
อวยชัยให้พรแล้วเทวัญกลับคืนกระยาหงันชั้นฟ้า ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
๏ เมื่อนั้นองค์มะเดหวีเสน่หา
ประคองกรช้อนอุ้มพระลูกยาเชิญมาจากอู่อำไพ
เห็นกริชนั้นวางอยู่ข้างที่มารศรีหลากจิตคิดสงสัย
จึงหยิบมาดูด้วยดีใจแล้วถวายภูวไนยฉับพลัน ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นพระผู้ผ่านโภไคยไอศวรรย์
ชืนชมโสมนัสอัศจรรย์เอากริชนั้นออกพิจารณา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ จึงเห็นจารึกอักษรนามกรพระโอรสา
ชื่อหยังหยังหนึ่งหรัดอินดราอุดากนสาหรีปาตี
อิเหนาเองหยังตาหลาเมาะตาริยะกัดดังสุรศรี
ดาหยังอริราชไพรีเองกะนะกะหรีกุรปัน ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ ครั้นอ่านเสร็จสิ้นในอักษรภูธรยิ่งแสนเกษมสันต์
จึงยอกรถวายอภิวันท์อัยกาทรงธรรม์เลิศไกร
พระมาช่วยอุปถัมภ์บำรุงจะลือเกียรติทุกกรุงน้อยใหญ่
สมคำโหรทายทำนายไว้ประจักษ์ในนิมิแต่เดิมมา
แล้วสั่งประโคมเป็นสำคัญเฉลิมขวัญพระโอรสา
เอาฤกษ์ได้กริชเทวาเป็นมหามหัศอัศจรรย์ ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ
๏ ครั้นเสร็จสมโภชพระดนัยพระผู้ผ่านโภไคยไอศวรรย์
จึงสั่งพนักงานทั้งปวงนั้นให้จัดสรรเครื่องใช้แลเครื่องทรง
มงกุฎเพชรพาหุรัดจำรัสเรืองกับเมืองขึ้นสิบเมืองเป็นส่วยส่ง
ทั้งเสนีรี้พลจัตุรงค์ประทานองค์โอรสยศไกร ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ ครั้นเสร็จพระเสด็จเยื้องย่างจากปรางค์ปราสาททองผ่องใส
มายังโรงคัลทันใดเสนาในเฝ้าแหนแน่นนันต์ ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
๏ บัดนั้นปาเตะเสนาคนขยัน
จึงนำเสนีสี่เมืองนั้นมาบังคมคัลมิทันนาน ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ แล้วทูลว่าสามกษัตริย์ทรงเดชผู้ดำรงนคเรศราชฐาน
ให้เสนีนำของมาประทานพระหลานรักราชสุริย์วงศ์
แต่องค์สมเด็จพระอัยกีให้หมันหยาธานีสูงส่ง
ให้ระเด่นดาหยันโฉมยงซึ่งเป็นเชื้อพระวงศ์พงศ์พันธุ์
ทั้งหมู่ชายหญิงสิ่งละร้อยล้วนหนุ่มน้อยหน้าตาคมสัน
กับพี่เลี้ยงนางนมทั้งนั้นถวายเป็นข้าขวัญพระนัดดา ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นพระสุริย์วงศ์ศรีปัตหรา
ชื่นชมโสมนัสปรีดาจึงมีบัญชาตรัสไป
ซึ่งพระมารดาการุญพระคุณนั้นหาที่สุดไม่
ท่านจงทูลแถลงให้แจ้งใจว่าเราบังคมไปใต้บาทา
อันพระอนุชาสามธานีเรานี้ชอบใจเป็นหนักหนา
จงจำเริญสุขทุกเวลาอันตรายโรคาอย่าแผ้วพาน
แล้วประทานเสื้อผ้าแก่เสนีซึ่งมาแต่สี่ราชฐาน
อันระเด่นดาหยันกุมารพระประธานเงินทองของพึงใจ
ให้อยู่ยังที่ติกาหลังนิเวศน์วังลูกหลวงอาศัย
ครั้นเสร็จเสด็จเข้าข้างในเสนีกลับไปพารา ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นองค์ประไหมสุหรีหมันหยา
ทรงครรภ์ถ้วนทศมาตราประสูติมาเป็นราชบุตรี
งามงอนอ่อนระทวยนวยแน่งดำแดงนวลเนื้อสองสี
ผ่องพักตร์ผิวพรรณดังจันทรีนางในธานีไม่เทียมทัน
องค์พระอัยกีเป็นที่รักถนอมนักเชยชมภิรมย์ขวัญ
บิตุราชมาตุรงค์แลพงศ์พันธุ์พร้อมกันประทานนามพระธิดา
ชื่อจินตหราวาตีศรีสวัสดิ์เฉลิมวงศ์พงศ์กษัตริย์ในหมันหยา
อ่อนเดือนกว่าอิเหนาพี่ยาทั้งสองชันษาเดียวกัน
พร้อมพระพี่เลี้ยงนางนมนักสนมกรมในสาวสวรรค์
ประโลมเลี้ยงพระธิดาดวงจันทร์ทุกวันทุกเวลาราตรี ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นพระทรงภพกุเรปันเรืองศรี
ทั้งท้าวดาหาธิบดีสองประไหมสุหรีพี่นางนั้น
จึงจัดของขวัญอันอุดมทั้งพี่เลี้ยงนางนมเลือกสรร
ให้เสนาคุมของจรจรัลไปทำขวัญพระนัดดานารี ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นองค์ท้าวสิงหัดส่าหรี
มีโอรสแรกเริ่มเดิมทีกับประไหมสุหรีศรีโสภา
เทเวศร์ให้กริชเป็นของขวัญเหมือนกันกับอิเหนาเชษฐา
จารึกนามใส่ในกริชมาชื่อระเด่นสุหรานากง
ครั้นท้าวกาหลังมีบุตรีด้วยประไหมสุหรีนวลหง
ชื่อสกาหนึ่งหรัดโฉมยงรูปทรงโสภายาใจ
จึงแต่งของไปตุนาหงันบิตุรงค์ทรงธรรม์ก็อวยให้
ตามจารีตวงศาสุราลัยตุนาหงันกันได้แต่สี่เมือง
อยู่มามีราชบุตรีนวลละอองสองสีขาวเหลือง
พักตร์ผ่องผิวเนื้อเรื่อเรืองจึงให้นามตามเรื่องมารดา
ชื่อระเด่นจินดาส่าหรีพระชนกชนนีเสน่หา
สามเมืองส่งเครื่องบรรณามาทำขวัญพระธิดานารี
แล้วจัดสาวสนมกำนัลเลือกสรรรูปทรงส่งศรี
ตั้งที่พี่เลี้ยงพระบุตรีเหมือนกันทั้งสี่พารา ฯ
ฯ ๑๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นองค์ประไหมสุหรีดาหา
อยู่เย็นเป็นสุขทุกทิวานานมาโฉมยงทรงครรภ์
เมื่อจะประสูติพระดนัยเวลาประจุสมัยไก่ขัน
บังเกิดมหัศอัศจรรย์กลิ่นสุคันธรสรวยริน
ดอกไม้ทุกพรรณบันดาลเบิกบานเกสรขจรกลิ่น
ภุมเรศร่อนร้องโบยบินประสานเสียงเพียงพิณพาทย์ฆ้อง
ดนตรีแตรสังข์ก็ดังเองอัศจรรย์บรรเลงกึกก้อง
ครั้นอรุณรุ่งรางสร่างแสงทองดังแสงรุ้งเรืองรองอร่ามไป
สุรศรีดังสีธรรมชาติเลื่อมพรายโอภาสผ่องใส
จึงประสูติธิดายาใจงามวิไลล้ำเลิศเพริศพราย
อันอัศจรรย์ที่บันดาลก็อันตรธานสูญหาย
ยังแต่กลิ่นหอมรวยชวยชายจึงถวายพระนามตามเหตุนั้น
ชื่อระเด่นบุษบาหนึ่งหรัดลออเอี่ยมเทียมทัดนางสวรรค์
ทั้งในธรณีไม่มีทันผิวพรรณผุดผ่องดังทองทา
อันองค์มะเดหวีมีศักดิ์ถนอมอุ้มฟูมฟักรักษา
ทั้งสามมเหสีโสภารักราชธิดาดังดวงใจ ฯ
ฯ ๑๖ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นพระผ่านภพดาหากรุงใหญ่
แสนสวาทพระราชดนัยดังดวงฤทัยทรงธรรม์
จึงจัดสี่พี่เลี้ยงพระธิดาคนนั้นชื่อว่าบาหยัน
หนึ่งชื่อส่าเหง็ดลาวัณย์หนึ่งชื่อประเสหรันนารี
หนึ่งชื่อปะลาหงันกัลยาตามตำราชื่อตั้งทั้งสี่
แล้วจัดสรรกำนัลที่รูปดีนารีน้อยน้อยแปดร้อยปลาย
บรรดาบุตรเสนาน้อยใหญ่ต่างคนเต็มใจเอาไปถวาย
พระประทานรางวัลมากมายมอบให้เจ้าขรัวยายบังคับ
บ้างหัดร้องลำนำจำเรียงประสานเสียงซักซ้อมกล่อมขับ
บ้างหัดซอกกระจับปี่ตีโทนทับสำหรับบำเรอพระธิดา ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นพระทรงภพกุเรปันนาถา
แจ้งว่าองค์อนุชามีราชธิดาลาวัณย์
พระเร่งชื่นชมโสมนัสจึงให้จัดสิ่งของไปทำขวัญ
กับเครื่องบรรณาการนอกนั้นเป็นของตุนาหงันกัลยา
ขอระเด่นบุษบาโฉมยงให้องค์อิเหนาโอรสา
ตามจารีตบุราณสืบมาหวังมิให้วงศาอื่นปน
ครั้นเสียศักดิ์สุริย์วงศ์เทเวศร์ก็เกิดเหตุอันตรายหลายหน
ไพร่ฟ้าประชากรร้อนรนจลาจลต่างต่างทั้งธานี
ฝ่ายพระอนุชากาหลังอีกทั้งสิงหัดส่าหรี
ต่างแต่งบรรณาการมากมีไปทำขวัญบุตรีพระพี่ยา ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นพระองค์ทรงพิภพดาหา
ตั้งแต่มีราชธิดาช้านานประมาณห้าปี
จึงมีโอรสยศยงด้วยองค์ประไหมสุหรี
งามละม้ายคล้ายกันกับบุตรีใครเห็นเป็นที่เจริญใจ
องค์อสัญแดหวาวราฤทธิ์เสกแสร้งนฤมิตกริชให้
วางลงข้างองค์พระดนัยจารึกนามนั้นใส่ในกริชมา
ชื่อระเด่นสียะตราหนึ่งหรัดสืบวงศ์พงศ์กษัตริย์อสัญหยา
พระชนกชนนีก็ปรีดาเสน่หาดังดวงฤทัย
สี่เมืองส่งเครื่องบรรณาการมาทำขวัญพระกุมารประสูติใหม่
ของขวัญตามตำรับบังคับไว้โดยในสุริย์วงศ์เทวา
แล้วจัดสรรพี่เลี้ยงทั้งสี่ล้วนลูกเสนีมียศถา
พี่เลี้ยงเอกนั้นชื่อปุนตาหนึ่งกะระตาหลาพี่เลี้ยงรอง
หนึ่งชื่อยะรุเดะพี่เลี้ยงตรีที่สี่ประสันตาปัญญาว่อง
ล้วนหนุ่มน้อยรุ่นรามทรามคะนองตั้งต้องตามขนบครบครัน
ให้บุตรขุนหมื่นพื้นน้อยน้อยแปดร้อยกุมารากิดาหยัน
ประทานเงินเสื้อผ้าสารพันให้เป็นของขวัญพระลูกยา ฯ
ฯ ๑๖ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นฝ่ายอิเหนากุเรปันโอรสา
ปรีดิ์เปรมเกษมสุขทุกทิวาจนจำเริญชนมาสิบห้าปี
งามรับสรรพสิ้นสรรพางค์ยิ่งอย่างเทวาในราศี
ทรงโฉมประโลมใจนารีเป็นที่ประดิพัทธ์ผูกพัน
เนาในติกาหลังวังสถานดังวิมานเมืองฟ้ากระยาหงัน
พร้อมด้วยสุรางค์นางกำนัลพี่เลี้ยงกิดาหยันโยธา
อันศิลปศาสตร์สำหรับกษัตริย์ทุกสิ่งสารพัดหัดหา
รำกริชกระบี่ขี่อาชาศึกษาซ้อมเล่นไม่เว้นวัน ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
๏ ครั้นพระสุริย์ฉายบ่ายลงก็แต่งองค์ทรงเครื่องเรืองฉัน
เสด็จจากปราสาทแก้วแพรวพรรณจรจรัลไปท้องสนามชัย ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ ครั้นถึงพลับพลาหน้าจักรวรรดิที่เคยหัดจตุรงค์น้อยใหญ่
จึงตรัสสั่งกิดาหยันทันใดให้เรียกมโนมัยเข้ามา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้นกิดาหยันรับสั่งใส่เกศา
พลางพยักกวักเรียกกรมม้ารีบจูงอาชามาฉับพลัน ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นพระสุริย์วงศ์เทวากระยาหงัน
จึงขึ้นทรงม้าเหลืองเครื่องสุบรรณระเด่นดาหยันนั้นขี่ม้าแดง
รำท่าเพลงทวนกระบวนรบถ้อยทีขี่สินธพเข้มแข็ง
ชักเป็นโคมเวียนเปลี่ยนแปลงประปรายปลายพระแสงทวนทอง ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ แล้วลงทรงกระบี่ตีเล่นกับระเด่นดาหยันเคล่าคล่อง
กรีดกรายร่ายรำเป็นทำนองรับรองป้องปัดไปมา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ ครั้นเหนื่อยก็หยุดยับยั้งสถิตยังพลับพลาพลันหรรษา
ทอดพระเนตรกิดาหยันโยธาซ้อมหัดศาตราสารพัน ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ ใครดีฝีมือแคล่วคล่องก็ประทานเงินทองทุกสิ่งสรรพ์
พอจวนเวลาสายัณห์ก็จรจรัลคืนยังวังใน ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เสด็จนั่งเหนืออาสน์ลาดปูพระยี่ภู่เขยทองผ่องใส
สาวสุรางค์นางบำเรอบำรุงใจแสนสำราญหฤทัยทุกเวลา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ มาจะกล่าวบทไปถึงระตูผู้ผ่านหมันหยา
อยู่จำเนียรกาลนานมาพระมารดาสุดสิ้นทิวงคต
มเหสีสุริย์วงศ์พงศ์พันธุ์ต่างแสนโศกศัลย์กำสรด
ทั้งองค์ระตูผู้มียศก็ระทดพระทัยพันทวี
จึงให้เชิญพระศพใส่โกศทองสถิตไว้ในห้องปราสาทศรี
ตกแต่งตามตำแหน่งประเพณีกษัตราธิบดีแต่ก่อนมา
แล้วมีพจนารถประสาทสั่งอำมาตย์ดะหมังยาสา
ท่านจงจัดแจงแต่งตราบอกบรรดาเมืองขึ้นของเรา
ให้ผู้รั้งทั้งปวงหลวงปลัดเกณฑ์ไพร่เร่งรัดไปตัดเสา
กำหนดยาวใหญ่ย่อมกล่อมเกลาให้ได้เท่าตามอย่างช่างให้การ
ทุกสิ่งสารพัดผัดแผงจัดแจงข้าส่วยให้ช่วยสาน
จงหมายบอกทุกตำแหน่งพนักงานจะทำการให้เสร็จในปีนี้
แล้วสั่งปาเตะตำมะหงงท่านจงแต่งราชสารศรี
ไปดาหากุเรปันพระบุรีว่าพระชนนีนั้นมรณา ฯ
ฯ ๑๔ คำ ฯ
             

๏ บัดนั้นอำมาตย์ทั้งสี่มียศถา
รับส่งแล้วบังคมลาออกมาจากพระโรงรูจี ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
๏ รีบเขียนหนังสือบอกหลายฉบับแล้วประทับปิดตราพระราชสีห์
ให้ม้าใช้ถือไปทุกธานีตามมีรับสั่งพระทรงธรรม์
แล้วแต่งราชสารลงลานทองมอบให้สองสามนต์คนขยัน
จงรีบไปหากุเรปันสิบห้าวันให้ถึงพารา ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้นเสนีสองนาซ้ายขวา
คำนับรับราชสารามาขึ้นม้าแยกย้ายกันไป ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
๏ ครั้นถึงกุเรปันนคเรศก็เข้าในนิเวศน์วังใหญ่
บอกแก่ยาสาเสนาในแล้วส่งสารให้ทันที ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ บัดนั้นยาสาเสนาบดีศรี
พาอำมาตย์หมันหยาธานีเข้าไปเฝ้าธุลีพระบาทา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
๏ ครั้นถึงจึ่งถวายบังคมนบนิ้วประนมเหนือเกศา
ทูลแถลงแจ้งความตามกิจจาแล้วถวายสาราพระทรงธรรม์ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นพระผู้ผ่านกรุงไกรไอศวรรย์
คลี่สารอ่านทราบทุกสิ่งอันจึงมีพระบัญชาไป
พระประชวรฉันใดก็ไม่รู้ควรหรือระตูช่างนิ่งได้
ต่อเมื่อพระสวรรคาลัยจึ่งให้มาแจ้งกิจจา ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้นเสนีที่มาแต่หมันหยา
ได้ฟังพจนารถประภาษมาจึ่งสนองบัญชาพระทรงยศ
แต่แรกประชวรมาได้ห้าวันพระโรคนั้นเห็นพอจะเปลื้องปลด
โภชนาอาหารก็มีรสเสวยพระโอสถทุกเวลา
ระตูภูธรไว้พระทัยว่าจะไม่เป็นไรหนักหนา
จึ่งว่ามิได้มีราชสารามาทูลกิจจาภูวไนย
พระโรคนั้นกลับกลายเมื่อภายหลังหนักลงเหลือกำลังจะแก้ไข
สองวันก็สวรรคาลัยภูวไนยจงทราบฝ่าธุลี ฯ
ฯ ๘ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นองค์ท้าวกุเรปันเรืองศรี
ได้ฟังจะแจ้งแห่งคดีภูมีจึงสั่งเสนา
จงจัดแจงแต่งของไทยทานไปช่วยการพระศพในหมันหยา
สั่งเสร็จเสด็จลีลาเข้าหาปราสาทรูจี ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
๏ นั่งเหนือบัลลังก์รัตน์ชัชวาลพร้อมห้าเยาวมาลย์มเหสี
พระยื่นสารนั้นทันทีให้ประไหมสุหรีกัลยา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นองค์ประไหมสุหรีเสนหา
คลี่สารอ่านแจ้งกิจจาว่าพระมารดาพิราลัย
ดั่งหนึ่งพระกาญชาญฤทธิ์มาเด็ดดวงชีวิตไปได้
ชลเนตรฟูมฟองนองนัยน์สะอื้นไห้ครวญคร่ำรำพัน ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ โอด
๏ โอ้พระชนนีของลูกเอ๋ยพระคุณเคยปกป้องประคองขวัญ
เชยชมเช้าเย็นเป็นนิรันด์สารพันมิให้อนาทร
ยังมิได้ทดแทนสนองคุณซึ่งการุญรักพร่ำสั่งสอน
หรือมาละลูมไว้ให้อาวรณ์หนีไปอมรเมืองฟ้า
พระประชวรโรคคันคุ้งบรรลัยก็มิได้พิทักษ์รักษา
เสียแรงที่อุ้มท้องประคองมากัลยาร่ำพลางทางโศกี ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ โอด
ร่าย
๏ ครั้นค่อยเคลื่อนวายเทซษจึงกราบทูลภูวเรศเรืองศรี
ข้าขอบังคมลาฝ่าธุลีไปดูแลเปลวอัคคีพระมารดา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นพระสุริย์วงศ์องค์ศรีปัตหรา
นิ่งนึกตรึกไตรไปมาครั้นจะให้กัลยาคลาไคล
เกลือกระตูผู้ผ่านแผ่นดินจะดูหมิ่นประมาทหาควรไม่
จะเสียเกียรติยศปรากฏไปทุกกรุงไกรจะติฉินนินทา
คิดพลางทางปลอบมเหสีอย่ากันแสงโศกีฟังพี่ว่า
อันเกิดแล้วไม่แคล้วมรณาถึงพรหมินทร์อินทราก็เหมือนกัน
ซึ่งจะส่งสักการพระมารดายังนครหมันหยาเขตขัณฑ์
กันดารโดยมาคาอารัญทั้งทรงครรภ์ได้แปดเดือนปลาย
เกลือกจะเกิดเหตุใหญ่ขึ้นในป่าจะลำบากายาโฉมฉาย
รู้ไปถึงไหนจะได้อายเขาจะฉินยินร้ายทุกพารา
เจ้าจงจัดแจงแต่งไทยทานส่งสักการพระศพดีกว่า
ให้อิเหนาลูกเราลีลาก็เหมือนกับกัลยาคลาไคล ฯ
ฯ ๑๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นองค์ประไหมสุหรีศรีใส
ได้ฟังภิปรายค่อยคลายใจอรไททูลสนองพระวาจา
ซึ่งพระอง๕ืตรัสโปรดมาทั้งนี้เห็นชอบท่วงทีเป็นหนักหนา
ว่าแล้วถวายบังคมลาลงมาที่อยู่เยาวมาลย์ ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
๏ เมื่อนั้นพระองค์ผู้ดำรงราชฐาน
จึงตรัสสั่งดะหมังมิทันนานจงรีบไปแจ้งการอนุชา
เราจะให้ระเด่นมนตรีไปปลงศพอัยกียังหมันหยา
จะจัดแจงใครไปก็ให้มาสองเมืองจะได้พากันคลาไคล ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นดะหมันรับสั่งบังคมไหว้
มาเร่งรัดจัดกันทันใดพร้อมเหล่าบ่าวไพร่แล้วไคลคลา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
๏ มาถึงทางร่วมพนาลีก็พบพวกเสนหมันหยา
ต่างคนต่างรีบเร่งมาก็ถึงกรุงดาหาพร้อมกัน
จึงไปหาปาเตะเสนีแถลงเล่าคดีขมีขมัน
พอเพลาเฝ้าองค์พระทรงธรรม์ก็พากันไปพระโรงรูจี ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ จึงก้มเกล้าประณตบทมาลย์พระผู้ผ่านดาหากรุงศรี
อำมาตย์หมันหยาธานีอัญชลีทูลถวายสารา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นพระสุริย์วงศ์องค์ศรีปัตหรา
คลี่สารอ่านแจ้งในกิจจาให้สังเวชวิญญาณ์จาบัลย์
จึงสั่งคลังวิเศษศุภรัตจงจัดไทยทานทุกสิ่งสรรพ์
แล้วถามดะหมังกุเรปันพระทรงธรรม์ใช้มาว่าไร ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้นดะหมังบังคมแถลงไข
บัดนี้พระเชษฐาบัญชาใช้มาทูลให้ทราบธุลีพระบาทา
พระจะให้องค์ระเด่นมนตรีเสด็จไปบุรีหมันหยา
อันเครื่องไทยทานการนานาให้พร้อมแต่สิบห้าราตรี ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้นท้าวดาหาสุริย์วงศ์เรืองศรี
ได้แจ้งแห่งคำเสนีภูมีนิ่งนึกตรึกไตร
พระเชษฐาน่าจะแหนงฤทัยอยู่ด้วยระตูจะประมาทหมิ่นได้
หวังมิให้กัลยาคลาไคลจึงอุบายเป็นนัยมาดังนี้
คิดพลางทางมีบัญชาสั่งดะหมังจงคืนไปกรุงศรี
ทูลพระเชษฐาธิบดีว่าเราอัญชลีพระบาทา
จะให้เสนานำของไปยังนิเวศเวียงชัยพระเชษฐา
บรรจบกับอิเหนานัดดาไปเขตขัณฑ์หมันหยาธานี
สั่งเสร็จเสด็จยุรยาตรไปปราสาทองค์ประไหมสุหรี
นั่งเหนือบัลลังก์รัตน์รูจีพระส่งสารศรีให้กัลยา ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นองค์ประไหมสุหรีเสนหา
คลี่สารอ่านพลันมิทันช้าแจ้งว่าชนนีทิวงคต
นางตระหนกอกสั่นขวัญหายเพียงจะวายชีวิตปลิดปลง
สองกรข้อนอุรารันทดพิไรร่ำกำสรดโศกา ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ โอด
๏ โอ้ว่าพระมารดาเจ้าพระบาทเคยปกเกล้าเกศา
เฝ้าถนอมกล่อมเกลี้ยงเลี้ยงลูกมามิให้เคืองวิญญาณ์เท่ายองใย
พระเจ็บไข้ก็มิได้พยาบาลจะรู้ข่าวอาการก็หาไม่
จนสุดสิ้นชีวันบรรลัยลูกมิได้เห็นใจพระมารดร
ร่ำพลางทางทรงโศกีทอดองค์ลงกับที่บรรถรณ์
ดังจะม้วยชีวาด้วยอาวรณ์บังอรไม่เป็นสมประดี ฯ
ฯ ๖ คำ ฯ โอด
ร่าย
๏ ครั้นค่อยคลายอาดูรจึงทูลไปภูวไนยจงโปรดเกศี
ข้าขอบังคมลาไปธานีดูเปลวอัคคีพระมารดา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นพระองค์ทรงพิภพดาหา
จึ่งโลมเล้าเอาใจไปมาเจ้าอย่าอาวรณ์ร้อนฤทัย
อันกำเนิดเกิดมาในสากลใครจะพ้นมรณะก็หาไม่
จงระงับดับความอาลัยถึงโศกไปใช่ที่จะเป็นมา
ซึ่งเจ้าว่าจะลาบทจรไปนครเขื่อนขัณฑ์หมันหยา
ในฤดูเดือนนี้จะลีลากันดารโดยมรคาท่าทาง
ฝูงโขมดมายาย่อมอาเพศให้เกิดเหตุอันตรายหลายอย่าง
ใช่จะแกล้งเกียดกันกั้นทางถึงพี่นางก็ไม่ไคลคลา
โฉมยงจงจัดไทยทานส่งสักการพระศพจะดีกว่า
ให้เสนีนำไปด้วยนัดดาก็เหมือนกัลยาคลาไคล ฯ
ฯ ๑๐ คำ ฯ
๏ เมื่อนั้นองค์ประไหมสุหรีศรีใส
ได้ฟังบัญชาภูวไนยอรไทค่อยคลายโศกา
จึงมีเสาวนีย์ตรัสสั่งพนักงานชาวคลังซ้ายขวา
จงจัดเครื่องไทยทานนานาจะให้ไปหมันหยาธานี ฯ
ฯ ๔ คำ ฯ
๏ บัดนั้นฝ่ายนางพนักงานสาวศรี
รับสั่งแล้วรีบจรลีมาจัดตามเสาวนีย์กัลยา ฯ
ฯ ๒ คำ ฯ
             

เชิงอรรถ

ที่มา

  • คุณพรพรรณ วัฑฒนายน ผู้พิมพ์เป็นวิทยาทาน
  • [1]
รับข้อมูลจาก "https://www.reurnthai.com/wiki/%C3%A0%C2%B8%C5%A1%C3%A0%C2%B8%E2%80%94%C3%A0%C2%B8%C2%A5%C3%A0%C2%B8%C2%B0%C3%A0%C2%B8%E2%80%9E%C3%A0%C2%B8%C2%A3%C3%A0%C2%B9%E2%82%AC%C3%A0%C2%B8%C2%A3%C3%A0%C2%B8%C2%B7%C3%A0%C2%B9%CB%86%C3%A0%C2%B8%C2%AD%C3%A0%C2%B8%E2%80%A1%C3%A0%C2%B8%C2%AD%C3%A0%C2%B8%C2%B4%C3%A0%C2%B9%E2%82%AC%C3%A0%C2%B8%C2%AB%C3%A0%C2%B8%E2%84%A2%C3%A0%C2%B8%C2%B2_%C3%A0%C2%B8%C5%BE%C3%A0%C2%B8%C2%A3%C3%A0%C2%B8%C2%B0%C3%A0%C2%B8%C2%A3%C3%A0%C2%B8%C2%B2%C3%A0%C2%B8%C5%A0%C3%A0%C2%B8%E2%84%A2%C3%A0%C2%B8%C2%B4%C3%A0%C2%B8%C5%BE%C3%A0%C2%B8%E2%84%A2%C3%A0%C2%B8%CB%9C%C3%A0%C2%B9%C5%92%C3%A0%C2%B8%C5%BE%C3%A0%C2%B8%C2%A3%C3%A0%C2%B8%C2%B0%C3%A0%C2%B8%C5%A1%C3%A0%C2%B8%C2%B2%C3%A0%C2%B8%E2%80%94%C3%A0%C2%B8%C2%AA%C3%A0%C2%B8%C2%A1%C3%A0%C2%B9%E2%82%AC%C3%A0%C2%B8%E2%80%9D%C3%A0%C2%B9%E2%80%A1%C3%A0%C2%B8%CB%86%C3%A0%C2%B8%C5%BE%C3%A0%C2%B8%C2%A3%C3%A0%C2%B8%C2%B0%C3%A0%C2%B8%C5%BE%C3%A0%C2%B8%C2%B8%C3%A0%C2%B8%E2%80%94%C3%A0%C2%B8%CB%9C%C3%A0%C2%B9%E2%82%AC%C3%A0%C2%B8%C2%A5%C3%A0%C2%B8%C2%B4%C3%A0%C2%B8%C2%A8%C3%A0%C2%B8%C2%AB%C3%A0%C2%B8%C2%A5%C3%A0%C2%B9%E2%80%B0%C3%A0%C2%B8%C2%B2%C3%A0%C2%B8%E2%84%A2%C3%A0%C2%B8%C2%A0%C3%A0%C2%B8%C2%B2%C3%A0%C2%B8%C2%A5%C3%A0%C2%B8%C2%B1%C3%A0%C2%B8%C2%A2"
เครื่องมือส่วนตัว