การปรับปรุง เมื่อ 08:53, 24 สิงหาคม 2552

เนื้อหา

1 ข้อมูลเบื้องต้น
2 บทประพันธ์
- 2.1
- 2.2
- 2.3
- 2.4
- 2.5
- 2.6
3 เชิงอรรถ
4 ที่มา

ข้อมูลเบื้องต้น

แม่แบบ:เรียงลำดับ พระราชนิพนธ์: พระบาทสมเด็จพระพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

บทประพันธ์


^ช้า
๏ เมื่อนั้น		นางจันทรเทวีศรีใส
อินทรามาเข้าดลใจ		เผอิญให้ร้อนรนพ้นปัญญา
คิดจะใคร่ไปสรงชลธี		ยังที่ฉนวนน้ำประจำท่า
ชวนฝูงกำนัลในไคลคลา		ลีลามาสู่ตำหนักแพ
ฯ ๔ คำ ฯ เพลงช้า


^ร่าย
๏ ครั้นถึงจึงลงสรงสนาน		กับบริวารข้าสาวชาวแม่
หัวระริกซิกซี้กันซ้อแซ้		ชุ่มแช่ชลธารสำราญใจ
ฯ ๒ คำ ฯ เพลงฉิ่ง เจรจา


๏ นางจันทรทอดทัศนา		เห็นดอกบัวลอยมาในน้ำไหล
ไม่แจ้งว่างูร้ายอยู่ภายใน		ครั้นเข้ามาใกล้ก็หยิบเอา
กลิ่นหอมรวยรื่นชื่นอารมณ์		นางเชยชมดมแล้วดมเล่า
แซมมวยเล่นลองต้องเบาเบา		งูงอดตอดเอาพระเศียรนาง
ขึ้นมาบนฉนวนครวญคราง		นวลนางซอนชบสลบลง
ฯ ๖ คำ ฯ โอด


๏ บัดนั้น		กำนัลนางต่างคนตะลึงหลง
บ้างเข้าประคองต้ององค์		เห็นโฉมยงแน่นิ่งไม่ติงกาย
บ้างว่างูขบสลบไป		ทำกระไรกระนี้จึงจะหาย
บ้างวิ่งไปถึงโรงฝีพาย		หาหมอผู้ชายก็ไม่มี
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ บรรดาข้าหลวงทั้งปวงนั้น		ต่างตระหนกอกสั่นขวัญหนี
เข้ากลุ้มอุ้มองค์เทวี		พาไปยังที่พระบรรทม
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ เถ้าแก่ท้าวนางต่างตกใจ		อลหม่านอกไหม้ไส้ขม
บ้างไปเรียกขอเฝ้าเจ้ากรม		บ้างขึ้นมาบังคมทูลคดี
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ เมื่อนั้น		ท้าวพิชัยนุราชเรืองศรี
ครั้นรู้ก็รีบจรลี		พระมณีพิชัยก็ไคลคลา
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ นั่งลงทรงลูบปฤษฏางค์		กายนางเย็นฉ่ำดังน้ำท่า
ตกใจสำคัญว่ากัลยา		มอดม้วยมรณาก็จาบัลย์
ฯ ๒ คำ ฯ โอด


๏ จึงตรัสสั่งลูกรักให้เร่งหา		หมองูเข้ามาขมีขมัน
ใครแก้ไขให้หายจะรางวัล		แพรพรรณเงินทองล้วนของดี
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		พระโอรสรับสั่งใส่เกศี
มาหาหมอวุ่นวิ่งเป็นสิงคลี		อึงมี่ตึงตังทั้งวังใน
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ มดหมอแก้ไขก็หนักหนา		นางจะฟื้นคืนมาก็หาไม่
จึงให้ตีฆ้องร้องป่าวไป		หมองูอยู่ที่ไหน เอาตัวมา
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


^{ลาวปืนตลิ่ง}
๏ เมื่อนั้น		โฉมเจ้าพราหมณ์น้อยละห้อยหา
นั่งอยู่ยังบรรณศาลา		เห็นเขามาร้องป่าวก็เข้าใจ
ชะรอยท่านแม่ผัวตัวอิจฉา		บาปหนางูขบสลบไสล
เหมือนคำโกสีย์ที่สาปไว้		สมน้ำหน้าสาใจนางเทวี
ฯ ๔ คำ ฯ


^ร่าย
๏ ครั้นหยุดเสียงฆ้องก็ร้องถาม		ถ้อยความอะไรขาว่าเมื่อกี้
เชิญแวะมาหาข้าข้างนี้		เล่าคดีให้ฟังมั่งเป็นไร
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		เสนาฟังพราหมณ์ถามไถ่
จึงบอกว่ามเหสีของท้าวไท		งูขบสลบไปไม่ฟื้นองค์
หมองูเอายาทาถวาย		ก็ไม่คลายสักนิดที่พิษสง
ถ้าใครแก้ฟื้นคืนคง		พระองค์จะให้ทองเท่าลูกฟัก
เข้าใจมั่งหรือพ่อเป็นหมองู		ชีพราหมณ์ความรู้มักแหลมหลัก
ปากเปราะเราะรายมาทายทัก		จะรับรักษาได้หรือไรนา
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์ยิ้มพลางทางว่า
ข้าเจ้าเป็นหมองูรู้มนตรา		จะรักษาก็ได้เป็นไรมี
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		เสนาได้ฟังถ้วนถี่
จึงว่าขอเชิญเจ้าพราหมณ์ชี		ไปรักษามเหสีท้าวไท
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์กล่าวแกล้งแถลงไข
เท้าข้าป่วยเจ็บเป็นเหน็บไป		เดินเหินไม่ได้นะเสนา
ท่าทางกลางดงก็กันดาร		แม้นท่านจะให้ไปรักษา
จงไปทูลอาการพระผ่านฟ้า		ให้เอาวอออกมารับเรา
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		เสนีดีใจใครจะเท่า
ซักไซ้ได้ความตามลำเนา		แล้วกลับเข้าบุรีเร็วพลัน
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ ครั้นถึงทูลแถลงแจ้งความ		ข้าไปพบเจ้าพราหมณ์ในไพรสัณฑ์
เป็นหมองูรู้จบครบครัน		หยูกยาว่าขยันเคยทดลอง
จะพามาด้วยก็ป่วยเท้า		เดินก้าวไม่ถนัดขัดข้อง
สั่งมาว่าจะเอาวอทอง		ไปรับรองจึงเจ้าจะเข้ามา
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		ท้าวพิชัยนุราชนาถา
ได้ฟังจึงสั่งเสนา		อย่าช้าเร่งรัดกันบัดนี้
วอทองของกูที่ทำใหม่		จงเอาไปให้เจ้าพราหมณ์ขี่
เชื้อเชิญพูดจาให้จงดี		รับเจ้าพราหมณ์ชีเข้ามา
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		เสนีรับสั่งใส่เกศา
มาจัดแจงแต่งวอช่อฟ้า		เสร็จแล้วก็พากันคลาไคล
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ ครั้นถึงจึงบอกแก่เจ้าพราหมณ์		เล่าความจะแจ้งแถลงไข
บัดนี้พระองค์ทรงภพไตร		สั่งให้มารับฉับพลัน
ฯ ๒ คำ ฯ


^{จระเข้หางยาว}
๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์เพราเพริศเฉิดฉัน
ในจิตคิดจะใคร่จรจรัล		ไปประสบพบกันกับผัวรัก
แต่เมียพลัดพรากจากมา		พระจะแสนโศกาเพียงอกหัก
วันนี้เข้าไปได้พบพักตร์		จะรู้จักเมียบ้างหรืออย่างไร
คิดคะนึงถึงความเสน่หา		จะอดกลั้นโศกามิใคร่ได้
เห็นเขาแลดูอดสูใจ		ทำเมียงเมินเดินไปในศาลา
ฯ ๖ คำ ฯ


^ร่าย
๏ อาบน้ำชำระสระสวย		หวีผมเกล้ามวยแล้วนุ่งผ้า
มาขึ้นวอสุวรรณมิทันช้า		ทั้งสี่เสนาก็นำไป
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ มาถึงปราการกั้นชั้นสอง		จึงลงจากวอทองผ่องใส
เถ้าแก่ท้าวนางข้างใน		ออกไปรับเจ้าพราหมณ์ให้ตามมา
ฯ ๒ คำ ฯ เพลง


^{ช้าปี่}
๏ เมื่อนั้น		พระมณีพิชัยใฝ่ฝันหา
เห็นโฉมเจ้าพราหมณ์งามโสภา		กิริยารูปร่างเหมือนนางเมีย
แล้วจะเป็นยอพระกลิ่นเมียพี่		ที่พระชนนีขับเสีย
ร้อนอกหมกไหม้ดังไฟเลีย		สำคัญคิดว่าเมียก็เข้ามา
แย้มยิ้มหยอกยุดฉุดข้อมือ		ไปไหนน้อยหรือพึ่งเห็นหน้า
พิศวงหลงใหลไขว่คว้า		อนิจจาถอยหนีพี่ไย
ฯ ๖ คำ ฯ


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์ปัดกรค้อนให้
แลสบหลบเนตรภูวไนย		แย้มยิ้มละไปไปมา
คิดคะนึงถึงความเมื่อยามรัก		สงสารพระทรงศักดิ์เป็นหนักหนา
ชลเนตรคลอคลองนัยนา		เมียงเมินพักตราไม่พาที
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระมณีพิชัยโฉมศรี
จึงกุมกรเจ้าพราหมณ์จรลี		มานั่งเหนือแท่นที่อันเดียวกัน
คิดพะวงสงสัยอยู่ไม่วาย		เหมือนละม้ายยอพระกลิ่นเมียขวัญ
จะใคร่รู้ข้อขำสำคัญ		จึงถามไถ่ไปพลันทันที
นามกรของเจ้านั้นชื่อไร		อย่าใส่ไคร้ย้อนยอกจงบอกพี่
สุริยวงศ์พงศ์เผ่าของเจ้ามี		หรือกำเนิดเกิดที่แห่งใด
อันถิ่นฐานบ้านช่องของน้องรัก		แรกเริ่มเดิมสำนักอยู่ที่ไหน
บอกพี่เถิดเจ้าพราหมณ์อย่าขามใจ		เหตุไรมาอยู่ที่ศาลา
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์ยิ้มเยื้อนเบือนหน้า
เสแสร้งแกล้วกล่าววาจา		พระอย่ากินแหนงแคลงใจ
ตัวข้าชื่อว่าอารียพราหมณ์		ขนานนามตามสังเกตเพศไสย
บิดามารดาข้าบรรลัย		แต่อายุข้าได้สิบปี
จึงเที่ยวสัญจรซอนซอก		อยู่บ้านนอกปลายแดนกรุงศรี
เรียนวิชาหาครูความรู้ดี		แล้วมาอยู่ยังที่ศาลา
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระมณีนิ่งฟังให้กังขา
ถ้อยคำน้ำเสียงจำนรรจา		เหมือนเสียงแก้วแววตาของพี่ชาย
ขนงเนตรเกศแก้มแย้มเยื้อน		ละม้ายเหมือนยอพระกลิ่นโฉมฉาย
กิริยาพาทีก็ขวยอวย		ผิดชายหนักหนาน่าอัศจรรย์
ถอยถอขยดเข้านั่งชิด		ทอดสนิทติดใจใฝ่ฝัน
จะใคร่ดูให้รู้สำคัญ		เป็นไรนั่นกลิ่นอายก็หายไป
นั่งนึกตรึกถวิลยังกินแหนง		จึงแสแสร้งแกล้งกล่าวถามไถ่
ยามร้อนผ้าผ่อนเจ้าห่มไย		ซื้อหรือใครให้จึงได้มา
เนื้อหนังดีหนอจะขอชม		เจ้าพราหมณ์ห่มสมตัวหนักหนา
ฉุดชิงชายสไบไขว่คว้า		นัยนาแลลอดสอดดู
ไม่เห็นแยบคายก็อายใจ		ทอดถอนใจใหญ่แล้วยิ้มอยู่
แก้เก้อนั่งกัดปูนพลู		อดสูแก่ใจไม่เจรจา
ฯ ๑๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์ยิ้มพลางทางว่า
ผ้าของข้านี้ที่ห่มมา		ไปรักษาคนไข้เขาให้ปัน
ไม่เคยพบผ้าหรือเอามือหยิบ		มิใช่ว่าผ้าทิพย์ผ้าสวรรค์
ประเพณีชีพราหมณ์พรหมจรรย์		ห่มผ้ามากระนั้นตามธรรมเนียม
ข้าเจ้านี้หรือคนซื่อตาย		ไม่รู้ทำแยบคายอายเหนียม
เป็นคนโง่เง่าไม่เท่าเทียม		สงบเสงี่ยมอยู่ตามพราหมณ์ชี
อย่าทำลามลวนหาควรไม่		สะบัดกรค้อนให้แล้วลุกหนี
ไปรับมาให้รักษาชนนี		ก่นแต่เฝ้าเซ้าซี้รำคาญใจ
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระมณีนึกพะวงสงสัย
ดำเนินเดินตามเจ้าพราหมณ์ไป		รอเรียงเคียงไหล่ชำเลืองดู
จึงว่าตัวเจ้าก็เป็นชาย		ไม่พอที่จะอายอดสู
หามาจะให้ปัดพิษงู		จงทำตามความรู้ที่เรียนไว้
เครื่องเทศเครื่องไทยอะไรมั่ง		พี่จะสั่งให้เขาเอามาให้
เหมือนหนึงกันเองอย่าเกรงใจ		จะต้องการสิ่งไรจะบอกเรา
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์ว่าร้อนใจไปไยเล่า
เครื่องเทศสมุนไพรก็ไม่เอา		ข้าเจ้าจะให้หายด้วยวิทยา
แม้นพระมารดาฟื้นคืนคง		พระองค์จะให้อะไรข้า
จงให้ความสัตย์สัญญา		ต่อหน้าทั้งปวงเป็นพยาน
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระมณีพิชัยจึงว่าขาน
แม้นรักษาหายไม่วายปราณ		จะทดแทนคุณท่านให้ถึงใจ
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ เจ้าเอยเจ้าพราหมณ์		ทั้งนี้ก็ตามอัชฌาสัย
น้องรักจักประสงค์สิ่งใด		พี่จะหาให้ดังใจนึก
หรือจะใคร่ได้เมียที่สาวสาว		ขาวขาวดีดีมีไม่ตรึก
สมบัติวัตถาโอฬารึก		จงเลือกนึกเอาตามชอบใจ
เว้นแต่ดาวเดือนดอกฟ้า		นอกนั้นพี่ยาจะหาให้
เงินทองของข้าวจงเอาไป		สิ่งไรสารพัดไม่ขัดกัน
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์สำรวลสรวลสันต์
จึงตอบว่าเงินทองของทั้งนั้น		ข้าเป็นพราหมณ์พรหมจรรย์ไม่ชอบใจ
ถ้าพระจะยอมไปเป็นข้า		จึงจะรับรักษามารดาได้
ครูข้ากำชับบังคับไว้		มิให้เอาสินบนเงินทอง
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระมณีได้ฟังก็เศร้าหมอง
นิ่งนึกดำริตริตรอง		ดูทำนองโฉมงามเจ้าพราหมณ์นี้
จะเป็นยอพระกลิ่นดอกกระมัง		จึงจำเพาะเจาะจังเอาตัวพี่
แก้วแหวนเงินทองล้วนของดี		สาวสรรค์สตรีไม่ชอบใจ
จำจะยอมถ่อมตัวเป็นทาสา		ตามไปถึงศาลาที่อาศัย
จะเป็นชายหรือหญิงยังกริ่งใจ		ก็จะได้สำคัญเป็นมั่นคง
คิดพลางทางว่ากับเจ้าพราหมณ์		พี่จะตามใจน้องต้องประสงค์
จงช่วยชุบชีวาตม์มาตุรงค์		ให้ฟื้นคืนคงเป็นมา
ฯ ๘ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์ได้ฟังก็หรรษา
ชวนองค์พระมณีลีลา		เข้ามาสู่สถานพระมารดร
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ


๏ จึงหยิบเอาหมากมาสามคำ		เสกคำทำตามที่โกสีย์สอน
สำรวมจิตใจให้แน่นอน		ประนมกรมัสการอ่านมนต์
ฯ ๒ คำ ฯ ตระ


^{เชื้อ}
๏ โอมอสรพิษฤทธิ์กล้า		งูทับสมิงคลาเป็นต้น
งูเห่างูงอดตอดคน		ก้นขบจงอางขว้างค้อน
พระอินทร์ตรัสใช้ให้กูมา		ร้องเรียกร้อยหาอย่าซุ่มซ่อน
ตัวใดที่ขบนางจันทร		เร่งมาสูบถอนเอกพิษไป
แม้นข้าจะใช้ให้จักรเพชร		ตัดหัวขาดเด็ดไม่อยู่ได้
อ่านจบเจ็ดคาบกำราบไป		บัดใจงูร้ายก็เลื้อยมา
ฯ ๖ คำ ฯ คุกพาทย์


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		พระมณีตระหนกตกประหม่า
สิ้นสติตกใจภาวนา		กลัวงูหูตาเหลือกลาน
ร้องเรียกเจ้าพราหมณ์ให้ช่วยด้วย		พี่จะม้วยชีวาวังสังขาร
น้อยหรือนั่นมันเลิกพังพาน		ไม่ได้การแล้วจะไปข้างไหนดี
ฝ่ายฝูงสาวสรรค์กำนัลใน		ตกใจตัวสั่นขวัญหนี
ร้องกรีดหวีดวิ่งเป็นสิงคลี		อึงมี่ไปทั้งวังใน
ฯ ๖ คำ ฯ เชิด เจรจา


๏ เมื่อนั้น		โฉมเจ้าพราหมณ์ชีศรีใส
จึงร่ายพระเวทอันเรืองชัย		เป่าไปได้ครบสามครา
งูเห่าเข้าสูบเอาพิษสง		โดยดังจำนงปรารถนา
แล้วเลื้อยหายไปมิได้ช้า		กัลยาค่อยรู้สึกองค์
ฯ ๔ คำ ฯ รัว เชิด


๏ เจ้าพราหมณ์จึงสั่งไปทันใด		เร่งให้เอาน้ำมาโสรจสรง
สุคนธาลูบไล้ชโลมลง		นางโฉมยงคงคืนฟื้นกาย
ฯ ๒ คำ ฯ สาธุการ เจรจา


^ช้า
๏ เมื่อนั้น		ท้าวพิชัยนุราชฤาสาย
พิศโฉมเจ้าพราหมณ์งามเพริศพราย		เหมือนละม้ายเทวีศรีสะใภ้
หน้าตาจิ้มลิ้มยิ้มแย้ม		สองแก้มนวลลอกดังปอกไข่
จึงตรัสแก่พระมณีพิชัย		เหมือนเมียเจ้ากระไรไม่ผิดเพี้ยน
เอวองค์อรชรอ้อนแอ้น		แขนแมนรูปร่างเหมือนอย่างเขียน
กิริยามารยาทแนบเนียน		พระพินิจพิศเพียนไม่วางตา
ฯ ๖ คำ ฯ เชิด


^ช้า
๏ แล้วมีบัญชาว่าไป		เจ้าพราหมณ์ได้มีคุณหนักหนา
อยู่ด้วยพ่อเถิดอย่าไคลคลา		บิดาจะเลี้ยงเป็นโอรส
สาวสรรค์กัลยาจะหาให้		อย่าพะวงสงสัยพ่อไม่ปด
ข้าวของนองเนืองเครื่องยศ		ขอเชิญโอรสครอบครอง
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์นบนิ้วทูลสนอง
โภไคยไอศูรย์มูลมอง		แก้วแหวนเงินทองไม่ต้องการ
พระมณีพิชัยได้สัญญา		จะยอมไปเป็นข้ากระหม่อมฉาน
อย่าให้เสียสัตย์ปฏิญาณ		จะขอรับประทานเอาตัวไป
ว่าแล้วเข้าไปในที่		เฝ้าพระชนนีศรีใส
จึงบังคมทูลถามความใน		เขาเลื่องลืออื้อไปทั้งพารา
ก็มิใช่กลการของชีพราหมณ์		แต่มีความสงสัยอยู่หนักหนา
นึกแหนงจะใคร่แจ้งกิจจา		พระมารดาจงเล่าให้เข้าใจ
ไหนว่ายอพระกลิ่นนั้นกินแมว		จริงแล้วเหมือนลือหรือไฉน
สับปลับก็จะกลับตายไป		ลูกช่วยไม่ได้พระมารดา
ฯ ๑๐ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		นางจันทรร้อนใจเป็นนักหนา
ครั้นจะไม่แจ้งอรรถดังสัจจา		ก็กลัวว่าจะตายวายชีวิต
แต่เหลียวหน้าเหลียวหลังกระทั่งไอ		ละอายใจอิดเอื้อนเบือนบิด
ค่อยขยดเข้าไปให้ชิด		แล้วสะกินบอกความเจ้าพราหมณ์ไป
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เดิมเอยเดิมที		พระมณีลูกยาไปป่าใหญ่
ได้นางคนหนึ่งในปล้องไม้		หลงใหลพิศวาสเทวี
กรุงจีนให้มีราชสาร		ไปแต่งการกับลูกสาวศรี
พระมณีพิชัยไม่ใยดี		รักเมียข้างนี้อยู่มิไป
แม่กลัวกรุงจีนจะโกรธา		ยกมารบพุ่งเอากรุงใหญ่
จึงแกล้งทำแยบยลกลใน		พาโลลูกสะใภ้ด้วยมารยา
เอาเลือดวิฬาร์ทาปากนาง		ตัดหางแซมใส่ในเกศา
แล้วขับไล่ไปเสียจากพารา		พาลผิดริษยานางทรามวัย
แม่ทำชั่วน่าชังทั้งนี้		เพราะจะให้พระมณีมีเมียใหม่
บอกเจ้าตามจริงทุกสิ่งไป		อย่าให้แม่ม้วยชีวี
ฯ ๑๐ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		ท้าวพิชัยนุราชเรืองศรี
แอบองค์แฝงบังฟังคดี		ภูมีกริ้วกราดตวาดไป
ชิชะพระมเหสีเอก		ทำย้อนยอกโหยกเหยกอย่างนี้ได้
ใส่ถ้อยร้อยความลูกสะใภ้		ช่างไม่สมเพชเวทนา
ขับเมียเขาพรากไปจากผัว		ทำตามใจตัวไม่ปรึกษา
ถึงกรุงจีนจะยกทัพมา		ก็สู้กันสิหนาไม่พรั่นใจ
ทั้งแก่กระนี้ไม่หนีเลย		มึงไม่เคยเห็นฝีมือหรือไฉน
ชาติเจ๊กกินหมูจะสู้ไทย		โกฎิแสนแน่นไปก็ไม่กลัว
น้อยหรืออีเฒ่าเจ้าความคิด		ทุจริตอิจฉาขายหน้าผัว
เสกสรรปั้นน้ำเป็นตัว		เอออะไรไม่กลัวเขานินทา
นั่นแลเทวดาจึงอาเพศ		ปฏิเหตุงูขบสมน้ำหน้า
เจ้าพราหมณ์แก้ไขขึ้นไยนา		ให้มันม้วยชีวาสาแก่ใจ
พระพิโรธโกรธเกรี้ยวเคี้ยวฟัน		กระทืบบาทตัวสั่นมันไส้
ฉวยได้ไม้เรียวเลี้ยวไป		แล่นไล่ตีรันนางจันทร
ฯ ๑๔ คำ ฯ เชิด


๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์พิดทูลผันผ่อน
นางได้รับผิดแล้วบิดร		ขอโทษโปรดก่อนอย่าโบยตี
เหตุนี้เพราะข้ามาไต่ถาม		นางจึงบอกออกความถ้วนถี่
จะเป็นบาปเป็นกรรมแก่พราหมณ์ชี		ภูมีจงทรงพระเมตตา
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ท้าวพิชัยนุราชจึงร้องว่า
จะขอโทษมันไว้ใยนา		ชังน้ำหน้าตีเสียให้แทบตาย
เจ้าพราหมณ์ซ้ำวอนก็อ่อนจิต		ได้คิดดุเดือดค่อยเหือดหาย
จึงว่ามันพาพ่อได้อาย		พอดีพอร้ายไปเมื่อไร
นี่หากพ่อเห็นแก่เจ้าพราหมณ์		ถ้าคนอื่นมาห้ามหาฟังไม่
ว่าแล้วทิ้งไม้เสียทันใด		ลงนั่งหอบหายใจไปมา
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		โฉมเจ้าพราหมณ์น้อยเสน่หา
จึงชวนพระมณีพี่ยา		เวลาเย็นแล้วจะด่วนไป
เป็นห่วงบ่วงใยอะไรเล่า		ลูกเต้าเมียมีอยู่ที่ไหน
จะหนักหน่วงชักช้าอยู่ว่าไร		มาจะไปยังบรรณศาลา
ฯ ๔ คำ ฯ


^{สามเส้า}
๏ เมื่อนั้น		พระมณีฟังความเจ้าพราหมณ์ว่า
ทอดถอนใจใหญ่ไปมา		แล้วผัดผาว่ากล่าววิงวอน
วันนี้เวลาก็สายัณห์		จงอยู่นอนด้วยกันสักคืนก่อน
ต่อรุ่งรางสางแสงทินกร		จึงค่อยบทจรก็เป็นไร
พี่จะให้ไพร่พลมนตรี		ออกไปส่งถึงที่อาศัย
มรคาป่ากว้างทางไกล		จงขี่วอกลับไปเหมือนเมื่อมา
เขาจะได้ลือเล่าว่าเจ้าพราหมณ์		ขี่วอคนหามงามนักหนา
เป็นหมองูรู้เวทมนตรา		จะซ้องสาธุการสำราญใจ
ฯ ๘ คำ ฯ


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์กล่าวแกล้งแถลงไข
ข้าเป็นพราหมณ์ชีนี้ไซร้		จะนอนในรั้ววังไม่บังควร
เคยอยู่แต่ศาลาพนาเวศ		รักษาพรตตามเพศพระอิศวร
อย่าเฝ้าหน่วงหนักชักชวน		สายัณตะวันจวนจะด่วนไป
ฯ ๔ คำ ฯ


^{โอ้ปี่}
๏ เมื่อนั้น		สองกษัตริย์โศกศัลย์ไม่กลั้นได้
สงสารลูกน้อยกลอยใจ		จะต้องไปเป็นข้าพราหมณ์ชี
จะกะตรกกะตรำลำบาก		อดอยากอยู่ในไพรศรี
ริ้นยุงบุ้งร่าสใช่พอดี		ทุกทิวาราตรีจะตรอมใจ
ยากแค้นเพราะแทนพระคุณแม่		ความสัตย์เที่ยงแท้จะหาไหน
พลางกอดลูกยาโศกาลัย		สะอึกสะอื้นไห้ไปมา
ฯ ๖ คำ ฯ โอด


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		โฉมเจ้าพราหมณ์น้อยคอยท่า
เห็นสามกษัตริย์โศกา		พิไรร่ำล่ำลาอาลัย
จึงแย้มเยื้อนเตือนองค์พระมณี		อย่าโศกีเศร้าสร้อยละห้อยไห้
แม้นรำลึกถึงสองท้าวไท		จึงกลับมาก็ได้เป็นไรม่
ว่าแล้วถวายบังคมลา		บิตุเรศมารดาทั้งสองศรี
ผันพักตร์กวักเรียกพระมณี		อย่าเซ้าซี้มาไปด้วยกัน
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระมณีเศร้าสร้อยโศกศัลย์
บังคลสององค์ทรงธรรม์		แล้วจรจรัลเดินตามเจ้าพราหมณ์ไป
ฯ ๒ คำ ฯ ทยอย


^{โอ้ลาว}
๏ เดินพลางมากลางมรคา		พระราชาทอดถอนใจใหญ่
โอ้ว่าเวรกรรมได้ทำไว้		จำไปเป็นข้าเจ้าพราหมณ์ชี
อกเอ๋ยไม่เคยจะตกยาก		ลำบากเคืองข้องหมองศรี
ไม่รู้ใจนายร้ายหรือดี		แล้วจะตีกันเล่นไม่เว้นวัน
ครั้นเจ้าพราหมณ์เหลียวมาทำหน้าม่อย		อุยหน่าหนามยอกน้อยไปหรือนั่น
ทำนิ่วพักตร์ชักหนามฉับพลัน		ค่อยเหยียบยันโขยกเขยกมา
เห็นสุมทุมพุ่มไม้ในไพรชัฎ		เกรงกริ่งสิงสัตว์ที่ในป่า
เดินพลางทางนึกภาวนา		ร้องเตือนนายขาระวังตัว
ได้ยินเสียงสกุณีมี่ก้อง		ชะนีเหนี่ยวไม้ร้องเรียกผัว
ใจหายกายสั่นอยู่รัวรัว		คิดกลัวผีสางปะรางควาน
ดำเนินเดินตามเจ้าพราหมณ์ไป		เปลี่ยวเปล่าเศร้าใจในไพรสาณฑ์
ขึ้นเขาข้ามน้ำลำธาร		ดัดดั้นดงดานเดินมา
ฯ ๑๒ คำ ฯ เชิด


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์ชีมีใจหรรษา
มาถึงที่บรรณศาลา		จึงพาพระมณีเข้าไป
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ


๏ นั่งเหนือเสื่อสาดลาดปู		ที่เคยอยู่นิทราอาศัย
พิศพักตร์ภัสดาก็อาลัย		สงสารภูวไนยช่างไม่รู้
ครั้นจะลามลวนชวนชิด		ก็เกรงเดชโกสิตบิดาอยู่
แต่ยิ้มใหญ่ยิ้มน้อยชม้อยดู		คิดอดสูแสร้งกล่าวเป็นมารยา
วันนี้เหนื่อยนักจักเอนหลัง		พระองค์จงนั่งระวังข้า
ต่อดึกหน่อยจึงค่อยนิทรา		แล้วหลับตานิ่งอยู่ดูท่วงที
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระมณีพิชัยเรืองศรี
ถ่อมตัวกลัวเกรงเจ้าพราหมณ์ชี		ปรนนิบัติพัดวีให้นิทรา
ฯ ๒ คำ ฯ


^{ชมโฉม}
๏ นั่งพินิจพิศโฉมเจ้าพราหมณ์น้อย		แช่มช้อยน่ารักเป็นนักหนา
พิศพักตร์ผ่องผิวโสภา		ดังจันทราทรงกลดหมดมลทิน
รูปทรงสารพัดไม่ขัดขวาง		เหมือนละม้ายคล้ายนางยอพระกลิ่น
นวลละอองสองแก้มดังลูกอิน		จะแย้มเยื้อนเหมือนสิ้นทุกสิ่งอัน
หรือจะเป็นนวลละอองน้องแก้ว		เมียพี่คนนี้แล้วเป็นแม่นมั่น
พลางขยดเข้าใกล้ใจผูกพัน		ลืมองค์หลงสำคัญว่ากัลยา
ฯ ๖ คำ ฯ


^ร่าย
๏ ค่อยยกพระหัตถ์สัมผัสต้อง		ยิ้มพลางทางมองดูหน้า
เห็นคล้ายละม้ายเหมือนไม่เคลื่อนคลา		พระราชาสวมสอดกอดรัด
ครั้นเจ้าพราหมณ์ถามมาว่าอะไร		ก็ตกใจแก้เก้อว่ายุงกัด
ทำเหลียวหลังเหลียวหน้าคว้าพัด		โบกปัดพัดวีไปมา
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		เจ้าพราหมณ์ยิ้มละไมอยู่ในหน้า
ดูทำนองพระมณีพี่ยา		เห็นว่าจะจู่ลู่วู่วาม
จึงพลิกตัวถอยถอด้วยอดสู		ลุกขึ้นนั่งตั้งกระทู้ขู่ถาม
เอออะไรไม่ควรมาลวนลาม		เซ้าซี้ชีพราหมณ์เป็นน่าชัง
ข้านี้มิใช่นายหม่อมหรือ		ไม่นับถือยำเยงเกรงใจมั่ง
จะว่าโดยดีก็มิฟัง		ไม้เรียวจะลงหลังสักที
จงบรรทมเสียเถิดให้สำราญ		รำคาญวานอย่าจู้จี้
ว่าแล้วนิทราในราตรี		พระมณีพิชัยก็ไสยา
ฯ ๘ คำ ฯ ตระ


๏ รุ่งเอยรุ่งราง		แสงทองส่องสว่างเวหา
เจ้าพราหมณ์นิ่งนึกตรึกตรา		จะลองภัสดาสามี
ท้าวเธอจะสัตย์ซื่ออยู่หรือไม่		หรือจะเป็นไฉนให้รู้ที่
คิดพลางทางว่าไปทันที		นี่แน่พระมณีสุริย์วงศ์
วันนี้ตัวข้าจะคลาไคล		ออกไปหิมวาป่าระหง
เที่ยวหายาหยูกในแดนดง		พระองค์จงอยู่เฝ้าศาลา
ข้าจะให้น้องสาวมาอยู่เพื่อน		เสือสางกลางเถื่อนดุนักหนา
สั่งเสียเสร็จสรรพกำชับกำชา		แล้วลงจากศาลาคลาไคล
ฯ ๘ คำ ฯ เพลง


๏ ลัดแลงแฝงพุ่มพนาลี		มิให้พระมณีสงสัย
จึงร่ายเวทมัฆวานประทานไว้		จำแลงแปลงได้ดังใจปอง
ฯ ๒ คำ ฯ ตระ

เชิงอรรถ

ที่มา

บทละครนอกเรื่อง มณีพิชัย สถาบันภาษาไทย กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ ๒๕๔๐

( ขอขอบคุณ คุณพิกุลแก้ว สมาชิก kaewkao.com ผู้พิมพ์เป็นวิทยาทาน)

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

การปรับปรุง เมื่อ 08:53, 24 สิงหาคม 2552

เนื้อหา

ข้อมูลเบื้องต้น

บทประพันธ์

เชิงอรรถ

ที่มา

ดู

เครื่องมือส่วนตัว

ป้ายบอกทาง

สืบค้น

เครื่องมือเพิ่ม

@@ แถว 413: / แถว 413: @@
 ==== ====
 <tpoem>
+<sup>สามเส้า</sup>
+๏ เมื่อนั้น   พระมณีฟังความเจ้าพราหมณ์ว่า
+ทอดถอนใจใหญ่ไปมา   แล้วผัดผาว่ากล่าววิงวอน
+วันนี้เวลาก็สายัณห์   จงอยู่นอนด้วยกันสักคืนก่อน
+ต่อรุ่งรางสางแสงทินกร   จึงค่อยบทจรก็เป็นไร
+พี่จะให้ไพร่พลมนตรี   ออกไปส่งถึงที่อาศัย
+มรคาป่ากว้างทางไกล   จงขี่วอกลับไปเหมือนเมื่อมา
+เขาจะได้ลือเล่าว่าเจ้าพราหมณ์   ขี่วอคนหามงามนักหนา
+เป็นหมองูรู้เวทมนตรา   จะซ้องสาธุการสำราญใจ
+ฯ ๘ คำ ฯ
+<sup>ร่าย</sup>
+๏ เมื่อนั้น   เจ้าพราหมณ์กล่าวแกล้งแถลงไข
+ข้าเป็นพราหมณ์ชีนี้ไซร้   จะนอนในรั้ววังไม่บังควร
+เคยอยู่แต่ศาลาพนาเวศ   รักษาพรตตามเพศพระอิศวร
+อย่าเฝ้าหน่วงหนักชักชวน   สายัณตะวันจวนจะด่วนไป
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sup>โอ้ปี่</sup>
+๏ เมื่อนั้น   สองกษัตริย์โศกศัลย์ไม่กลั้นได้
+สงสารลูกน้อยกลอยใจ   จะต้องไปเป็นข้าพราหมณ์ชี
+จะกะตรกกะตรำลำบาก   อดอยากอยู่ในไพรศรี
+ริ้นยุงบุ้งร่าสใช่พอดี   ทุกทิวาราตรีจะตรอมใจ
+ยากแค้นเพราะแทนพระคุณแม่   ความสัตย์เที่ยงแท้จะหาไหน
+พลางกอดลูกยาโศกาลัย   สะอึกสะอื้นไห้ไปมา
+ฯ ๖ คำ ฯ โอด
+<sup>ร่าย</sup>
+๏ เมื่อนั้น   โฉมเจ้าพราหมณ์น้อยคอยท่า
+เห็นสามกษัตริย์โศกา   พิไรร่ำล่ำลาอาลัย
+จึงแย้มเยื้อนเตือนองค์พระมณี   อย่าโศกีเศร้าสร้อยละห้อยไห้
+แม้นรำลึกถึงสองท้าวไท   จึงกลับมาก็ได้เป็นไรม่
+ว่าแล้วถวายบังคมลา   บิตุเรศมารดาทั้งสองศรี
+ผันพักตร์กวักเรียกพระมณี   อย่าเซ้าซี้มาไปด้วยกัน
+ฯ ๖ คำ ฯ
+๏ เมื่อนั้น   พระมณีเศร้าสร้อยโศกศัลย์
+บังคลสององค์ทรงธรรม์   แล้วจรจรัลเดินตามเจ้าพราหมณ์ไป
+ฯ ๒ คำ ฯ ทยอย
+<sup>โอ้ลาว</sup>
+๏ เดินพลางมากลางมรคา   พระราชาทอดถอนใจใหญ่
+โอ้ว่าเวรกรรมได้ทำไว้   จำไปเป็นข้าเจ้าพราหมณ์ชี
+อกเอ๋ยไม่เคยจะตกยาก   ลำบากเคืองข้องหมองศรี
+ไม่รู้ใจนายร้ายหรือดี   แล้วจะตีกันเล่นไม่เว้นวัน
+ครั้นเจ้าพราหมณ์เหลียวมาทำหน้าม่อย   อุยหน่าหนามยอกน้อยไปหรือนั่น
+ทำนิ่วพักตร์ชักหนามฉับพลัน   ค่อยเหยียบยันโขยกเขยกมา
+เห็นสุมทุมพุ่มไม้ในไพรชัฎ   เกรงกริ่งสิงสัตว์ที่ในป่า
+เดินพลางทางนึกภาวนา   ร้องเตือนนายขาระวังตัว
+ได้ยินเสียงสกุณีมี่ก้อง   ชะนีเหนี่ยวไม้ร้องเรียกผัว
+ใจหายกายสั่นอยู่รัวรัว   คิดกลัวผีสางปะรางควาน
+ดำเนินเดินตามเจ้าพราหมณ์ไป   เปลี่ยวเปล่าเศร้าใจในไพรสาณฑ์
+ขึ้นเขาข้ามน้ำลำธาร   ดัดดั้นดงดานเดินมา
+ฯ ๑๒ คำ ฯ เชิด
+<sup>ร่าย</sup>
+๏ เมื่อนั้น   เจ้าพราหมณ์ชีมีใจหรรษา
+มาถึงที่บรรณศาลา   จึงพาพระมณีเข้าไป
+ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
+๏ นั่งเหนือเสื่อสาดลาดปู   ที่เคยอยู่นิทราอาศัย
+พิศพักตร์ภัสดาก็อาลัย   สงสารภูวไนยช่างไม่รู้
+ครั้นจะลามลวนชวนชิด   ก็เกรงเดชโกสิตบิดาอยู่
+แต่ยิ้มใหญ่ยิ้มน้อยชม้อยดู   คิดอดสูแสร้งกล่าวเป็นมารยา
+วันนี้เหนื่อยนักจักเอนหลัง   พระองค์จงนั่งระวังข้า
+ต่อดึกหน่อยจึงค่อยนิทรา   แล้วหลับตานิ่งอยู่ดูท่วงที
+ฯ ๖ คำ ฯ
+๏ เมื่อนั้น   พระมณีพิชัยเรืองศรี
+ถ่อมตัวกลัวเกรงเจ้าพราหมณ์ชี   ปรนนิบัติพัดวีให้นิทรา
+ฯ ๒ คำ ฯ
+<sup>ชมโฉม</sup>
+๏ นั่งพินิจพิศโฉมเจ้าพราหมณ์น้อย   แช่มช้อยน่ารักเป็นนักหนา
+พิศพักตร์ผ่องผิวโสภา   ดังจันทราทรงกลดหมดมลทิน
+รูปทรงสารพัดไม่ขัดขวาง   เหมือนละม้ายคล้ายนางยอพระกลิ่น
+นวลละอองสองแก้มดังลูกอิน   จะแย้มเยื้อนเหมือนสิ้นทุกสิ่งอัน
+หรือจะเป็นนวลละอองน้องแก้ว   เมียพี่คนนี้แล้วเป็นแม่นมั่น
+พลางขยดเข้าใกล้ใจผูกพัน   ลืมองค์หลงสำคัญว่ากัลยา
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sup>ร่าย</sup>
+๏ ค่อยยกพระหัตถ์สัมผัสต้อง   ยิ้มพลางทางมองดูหน้า
+เห็นคล้ายละม้ายเหมือนไม่เคลื่อนคลา   พระราชาสวมสอดกอดรัด
+ครั้นเจ้าพราหมณ์ถามมาว่าอะไร   ก็ตกใจแก้เก้อว่ายุงกัด
+ทำเหลียวหลังเหลียวหน้าคว้าพัด   โบกปัดพัดวีไปมา
+ฯ ๔ คำ ฯ
+๏ เมื่อนั้น   เจ้าพราหมณ์ยิ้มละไมอยู่ในหน้า
+ดูทำนองพระมณีพี่ยา   เห็นว่าจะจู่ลู่วู่วาม
+จึงพลิกตัวถอยถอด้วยอดสู   ลุกขึ้นนั่งตั้งกระทู้ขู่ถาม
+เอออะไรไม่ควรมาลวนลาม   เซ้าซี้ชีพราหมณ์เป็นน่าชัง
+ข้านี้มิใช่นายหม่อมหรือ   ไม่นับถือยำเยงเกรงใจมั่ง
+จะว่าโดยดีก็มิฟัง   ไม้เรียวจะลงหลังสักที
+จงบรรทมเสียเถิดให้สำราญ   รำคาญวานอย่าจู้จี้
+ว่าแล้วนิทราในราตรี   พระมณีพิชัยก็ไสยา
+ฯ ๘ คำ ฯ ตระ
+๏ รุ่งเอยรุ่งราง   แสงทองส่องสว่างเวหา
+เจ้าพราหมณ์นิ่งนึกตรึกตรา   จะลองภัสดาสามี
+ท้าวเธอจะสัตย์ซื่ออยู่หรือไม่   หรือจะเป็นไฉนให้รู้ที่
+คิดพลางทางว่าไปทันที   นี่แน่พระมณีสุริย์วงศ์
+วันนี้ตัวข้าจะคลาไคล   ออกไปหิมวาป่าระหง
+เที่ยวหายาหยูกในแดนดง   พระองค์จงอยู่เฝ้าศาลา
+ข้าจะให้น้องสาวมาอยู่เพื่อน   เสือสางกลางเถื่อนดุนักหนา
+สั่งเสียเสร็จสรรพกำชับกำชา   แล้วลงจากศาลาคลาไคล
+ฯ ๘ คำ ฯ เพลง
+๏ ลัดแลงแฝงพุ่มพนาลี   มิให้พระมณีสงสัย
+จึงร่ายเวทมัฆวานประทานไว้   จำแลงแปลงได้ดังใจปอง
+ฯ ๒ คำ ฯ ตระ
 </tpoem>
 ==== ====
 <tpoem>