สุขุมาลนิพนธ์
จาก ตู้หนังสือเรือนไทย
(ความแตกต่างระหว่างรุ่นปรับปรุง)
(→กาพย์ตอบกรมพระดำรงฯ ถวายพระพรสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร์ในวันประสูติ) |
(→โคลงแลกลอนสำหรับสอดในชักเปี๊ยะพร้อมกับแหวน) |
||
| แถว 390: | แถว 390: | ||
===โคลงแลกลอนสำหรับสอดในชักเปี๊ยะพร้อมกับแหวน=== | ===โคลงแลกลอนสำหรับสอดในชักเปี๊ยะพร้อมกับแหวน=== | ||
ทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๔ | ทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๔ | ||
| + | |||
| + | |||
| + | '''คำอธิบาย''' | ||
| + | |||
| + | เมื่อปีระกา พ.ศ. ๒๔๖๔ สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า ฯ เจริญพระชันษาครบ ๖๐ ปีบริบูรณ์ ในงานฉลองพระชันษาได้ทรงเชิญเสด็จพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวกับพระบรมวงศ์ทั้งพระองค์ชายและพระองค์หญิงไปเสวยเวลาค่ำ ณ วังบางขุนพรหม เมื่อวันที่ ๑๑ พฤษภาคมเนื่องในของซึ่งแจกชำร่วยที่โต๊ะเสวยนั้น สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า ฯ ทรงพระดำริห์ให้สร้างพระธำมรงค์ลงยาสีตามวันประสูติของเจ้านายที่ประทับเสวยทุกพระองค์ แล้วทรงพระนิพนธ์กลอนต่างๆ ซึ่งพิมพ์ต่อไปนี้บทหนึ่ง สำหรับกำกับพระธำมรงค์วงหนึ่ง หมายจะซ่อนไว้ด้วยกันในห่อชักเปี๊ยะวางไว้ตรงที่ประทับทุกพระองค์ สำหรับจะได้ทรงชักเปี๊ยะได้ธำมรงค์แลทรงอ่านบทกลอนเปนของฉลากประกอบความรื่นเริง แต่ต่อมาเปลี่ยน กระแสพระดำริห์ งดบทกลอนเหล่านี้ มาได้พิมพ์ห่อพระธำมรงค์แจกไม่ | ||
| + | |||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ ประวิชวรรณประจำวาร ประสูติท่านทุกองค์มา | ||
| + | ประชุมเลี้ยงกระยาพา หทัยเริงสราญรมย์ | ||
| + | ๏ ผิทรงจับฉลากได้ มิตรงสีประสูติสม | ||
| + | พระหัตถ์สอดมิชวนชม นิยมใช้บมีดี | ||
| + | ๏ ประทานส่งพระวงศ์ใด ประสบวรรณประสูติมี | ||
| + | ประสงค์เสาะฉเพาะสี ประสูติทรงจะส่งสวย | ||
| + | ๏ เจริญอายุวรรณ สุขเพิ่มพลังรวย | ||
| + | พระยศยิ่งภิยโยพวย พพุ่งเกียรติกำจร ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ สียาในประวิชนี้ สำหรับ วันแฮ | ||
| + | ท่านอุบัติวันใดจับ ฉลากได้ | ||
| + | ไป่เหมาะจุ่งเปลี่ยนสับ กันแหละ กันนา | ||
| + | ให้สบวันท่านใช้ สอดนิ้วในงาร ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ ประวิชน้อยห้อย ส.ม. มีสีพอครบเจ็ดวัน | ||
| + | ชักเปี๊ยะฉลากอัน บรรจงห่อมาวางถวาย | ||
| + | ๏ แม้สีมิต้องวาร ประสูติท่านจงขวนขวาย | ||
| + | แลกเปลี่ยนอย่าดูดาย ให้สีตรงจึงทรงงาม ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ ธำมรงค์วงน้อยในฉลาก | ||
| + | มีสีมากเบ็จเสร็จครบเจ็ดสี | ||
| + | ผิดสีวันประสูติใช้ไม่เข้าที | ||
| + | ทรงเปลี่ยนกันสรรที่สีตรงวัน ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ ฉลากแหวนก้านพลูน้อย สีต่างห้อยนามสุขุมาล | ||
| + | เสร็จเสวยพระอาหาร โปรดสรรทรงให้ตรงวัน ฯ | ||
| + | ๏ สีแหวนแผกมิพ้องวาร อุบัติท่านจงแปรผัน | ||
| + | เปลี่ยนผัดซึ่งกันแลกัน คงได้เหมาะฉเพาะสี ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ ฉลากแหวนแทนขอบพระคุณเหลือ | ||
| + | ที่ทรงเอื้อเสด็จมาเลี้ยงอาหาร | ||
| + | สีน้ำยานี้ประสงค์ให้ตรงวาร | ||
| + | ประสูติท่านทุกพระองค์ที่ทรงรับ | ||
| + | แม้นสีไม่เหมาะส่งพระวงศ์แลก | ||
| + | ถ้ายังแผกสีเวียนเที่ยวเปลี่ยนสับ | ||
| + | คงสบเหมาะเพราะได้คิดพินิจนับ | ||
| + | ได้ตรงกับวันพระวงศ์ทุกองค์ เอย ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ ธำมรงค์ที่ทรงจับฉลากได้ | ||
| + | ถ้าสีไม่เหมาะวันพระชันษา | ||
| + | โปรดส่งสับกับองค์ที่มีสียา | ||
| + | ตามตำรานามวันฉนั้น เทอญฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ ธำมรงค์ไร้มณีสียาต่าง | ||
| + | ถ้วนเจ็ดอย่างตามวันพระชันษา | ||
| + | สีไม่ถูกวันอุบัติขัดตำรา | ||
| + | ทรงไปไหนขายหน้าท่าไม่ดี | ||
| + | จงเปลี่ยนกันกับพระวงศ์ที่ทรงรับ | ||
| + | คงจะจับได้วงที่ตรงสี | ||
| + | สวมพระหัตถ์วัฒนสวัสดี | ||
| + | ทุกเมื่อมีสุขเกษมเปรมกมล ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ สีแสงแดงโลหิต คู่วันอาทิตย์พิศตาตรู | ||
| + | สีด่อนจันทรหรู สีชมพูคู่วันอังคาร | ||
| + | ๏ พุธเขียวพฤหัสเหลือง ศุกร์เรืองน้ำเงินสอ้าน | ||
| + | เสาร์ดำคล้ำสคราน ถ้วนเจ็ดวารสีธำมรงค์ | ||
| + | ๏ ท่านได้ไม่ถูกวัน เชิญเปลี่ยนกันตามประสงค์ | ||
| + | เลือกสรรให้สีตรง ทรงสวมหัตถ์เพิ่มสวัสดี ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ แหวนสีแดงท่านให้แต่งวันอาทิตย์ | ||
| + | ฉลากผิดวันพระองค์จงหาใหม่ | ||
| + | แลกเจ้าน้องหรือเจ้าพี่มีถมไป | ||
| + | ได้สวมใส่นิ้วพระหัตถ์ชัดตำรา ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ พระจันทรจรกระจ่างในกลางหาว | ||
| + | แหวนสกาวเทียบสีดีหนักหนา | ||
| + | ถ้าไม่พ้องวันพระองค์จงทรงพา | ||
| + | แหวนที่ได้ไปหาแลกมาทรง ฯ | ||
| + | ประวิชสีที่ทรงจับฉลากได้ | ||
| + | ถ้ามีไม่เหมาะวันพระชันษา | ||
| + | จงเปลี่ยนสับกับท่านทุกองค์มา | ||
| + | เสวยอาหารด้วยกันวันนี้ เทอญ ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ วันใดท่านสมภพ สบสีใดในประวิชน้อย | ||
| + | จุ่งท่านสรรสอดก้อย เพื่อต้องตามวัน ท่านนา ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ ถ้าแหวนผิดวันพระองค์ทรงสมภพ | ||
| + | จงปรารภแลกลองพี่น้องท่าน | ||
| + | แม้ประสบพบสีที่ตรงวาร | ||
| + | ขอประทานเปลี่ยนมาอย่าช้าที ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ ประวิชวงที่ทรงหัตถ์ ถ้าสีซัดมิต้องวัน | ||
| + | ใครเห็นจะเย้ยหยัน จงแลกกันให้ตรงวาร ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ อังคารคู่ชมพูสีที่ประวิช | ||
| + | ถ้าแม้ผิดวันพระองค์จงเปลี่ยนผลัด | ||
| + | ให้ต้องสีเหมาะตรงไม่หลงพลัด | ||
| + | สวมพระหัตถ์วัฒนสถาพร ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ ถ้าได้แหวนผิดวันจงหันเหียน | ||
| + | เวียนถามตามพี่น้องท่าน | ||
| + | คงสมใจได้สีที่ต้องการ | ||
| + | ขอประทานเปลี่ยนวงสมทรงงาม ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ แหวนเอยแหวนลงยา | ||
| + | สีสัปดาห์ครบวันท่านอุบัติ | ||
| + | ดูจงดีอย่าให้สีมันจับพลัด | ||
| + | ทรงสวมหัตถ์จะได้งามตามบุราณ ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | ---- | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | ๏ แหวนสีสัปดาหะ กะถ้วนวันประสูติแล้ว | ||
| + | ผิวท่านได้ฉลากแคล้ว คลาดพ้องเชิญเปลี่ยน กันนา ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
===โคลงสุภาสิต=== | ===โคลงสุภาสิต=== | ||
การปรับปรุง เมื่อ 17:51, 17 พฤศจิกายน 2552
ข้อมูลเบื้องต้น
พระนิพนธ์: สมเด็จพระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี
บทประพันธ์
โคลงดั้นสุภาสิตวชิรญาณ
ทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๑
| ๏ คราวเข็ญจะเฝ้าแต่ | โศกศัลย์ | ||
| โศกจะดับขุ่นเข็ญ | ห่อนได้ | ||
| ยิ่งโศกยิ่งจักพลัน | รอญชีพ | ||
| ควรปลดควรเปลื้องให้ | โศกคลาย ฯ | ||
| ๏ ละโศกเร่งตริรู้ | สึกเข็ญ ตนนา | ||
| รู้เข็ดเข็ญคงวาย | ว่างบ้าง | ||
| ทิ้งชั่วยึดที่เปน | ทางชอบ | ||
| จึงจักเริศร้างพ้น | เหตุภัย ฯ | ||
โคลงสุภาสิต
เริ่มทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๑
คำอธิบาย
โคลงสุภาษิตนี้ทรงแต่งตามเค้าโครงสุภาสิตใหม่ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์กับเจ้านายที่บางปอิน เมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๐ (ฉบับพิมพ์เรียกว่า “โคลงสุภาษิตใหม่” ) สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าฯ ทรงพระนิพนธ์โคลงสุภาสิตนี้ทรงกับเจ้านายผู้หญิงอีกหลายพระองค์ด้วยกัน คัดเอามาพิมพ์ในสมุดนี้แต่โคลงพระนิพนธ์ของสมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า ฯ
| ๏ รักเรียนต้องกอปด้วย | วิริยะ | ||
| รักยศควรอุสาหะ | กิจไท้ | ||
| รักทรัพย์อย่าพึงสละ | ทรัพย์จ่าย เฝือนา | ||
| รักชอบกอบกิจให้ | ถ่องแท้ยุติธรรม ฯ | ||
| ๏ รักตนประพฤติล้วน | สุจริต | ||
| รักลูกเพียรดัดจิต | ลูกไว้ | ||
| รักมิตรมากที่มิตร | รักตอบ | ||
| รักบ่าวเมื่อคราวใช้ | ไป่ลี้หนีงาร ฯ | ||
| ๏ ชังพูดเปนเล่ห์เลี้ยว | หลอกหลอน | ||
| ชังชาตินิรคุณบอน | บ่อนไส้ | ||
| ชังโจรเที่ยวซอกซอน | ลักทรัพย์ ท่านนา | ||
| ชังมากบอยากใกล้ | เผ่าพ้องอสัทธรรม ฯ | ||
| ๏ กล้าคิดเพราะเหตุด้วย | ใจมาน | ||
| กล้าเชื่อเพื่อปฏิญาณ | สัตย์ไว้ | ||
| กล้าพูดเพราะเชื่อชาญ | เชาวน์ว่อง | ||
| กล้ารักชักกล้าให้ | สู่สู้ริปูแทน ฯ | ||
| ๏ อาญาไทธิราชเผ้า | แผ่นสยาม | |||
| เกรงไป่มีโมงยาม | ว่างน้อ | |||
| ภัยพิบัติมัจจุราชตาม | ฉกชีพ | |||
| กลัวบ่เว้นทุ่มท้อ | จิตลี้หนีไฉน ฯ | |||
| ๏ กลัวบาปบส่อให้ | โทษถึง ท่านนา | |||
| กลัวท่านผูกเวรตรึง | ติดติ้ว | |||
| กลัวกรรมจักตามดึง | ตนสู้ อบายพ่อ | |||
| กลัวชอบบุญหอบหิ้ว | อาตม์ขึ้นสุขภูมิ์ ฯ | |||
| ๏ เพียรประพฤติสุจริตอ้าง | อวยผล | ||
| เพียรประพฤติยุติธรรมดล | ดับไร้ | ||
| เพียรประพฤติกอปกุศล | บุญส่ง สุขนา | ||
| เพียรประพฤติเมตตจิตได้ | ห่างพ้นคนชัง ฯ | ||
| ๏ เพียรประพฤติทุจริตร้อน | แรงไฟ นรกพ่อ | ||
| เพียรประพฤติฉ้อฉกภัย | จักพ้อง | ||
| เพียรประพฤติบาปบไกล | ทุกข์ถับ ถึงนา | ||
| เพียรประพฤติเหี้ยมโหดต้อง | ตกข้างคนฉิน ฯ | ||
| ๏ หมั่นเขียนหมั่นอ่านอ้าง | อักษร | ||
| เพียรแต่งโคลงลิลิตกลอน | ดอกสร้อย | ||
| กลบทอีกบทละคอน | ฉันท์กาพย์ | ||
| เพียรดั่งนี้ฤาคล้อย | คลาดผู้ชาญกวี ฯ | ||
| ๏ โกสัชชัดเชิดอ้าง | โทษา | ||
| ฉัพพรรคอรรถกถา | กล่าวแจ้ง | ||
| นรชาติปราศวิริยา | นฤสุข | ||
| จักสฤษดิกิจใดแสร้ง | ผัดเพี้ยนผ่อนตน ฯ | ||
| ๏ หนาวหนักจักกอปเกื้อ | การใด ได้พ่อ | ||
| บางผ่อนร้อนจัดใจ | จักหวิ้น | ||
| บางคาบก็ขานไข | ยลย่ำ แล้วนา | ||
| กอปกิจบควรสิ้น | รติแผ้วควรทำ ฯ | ||
| ๏ ยามพรุกพร่ำผัดเพี้ยน | ทำงน มากนา | ||
| งายหน่อยจึงจักขวน | กิจไซร้ | ||
| บางผ่อนอุทรรน | ร้อนภักษ์ ภุญช์พ่อ | ||
| บางผัดอิ่มหนักให้ | หย่อนน้อยค่อยทำ ฯ | ||
| ๏ สันดานประกอบด้วย | โกสัช | ||
| ผิสฤษดิ์กิจใดผัด | พรุ่งเพล้ | ||
| เพี้ยนหนาวผัดร้อนจัด | อิ่มพร่อง อุทรนา | ||
| กว่าจะเสร็จประสงค์เอ้ | อูดพ้นพันทวี ฯ | ||
| ๏ พุทธรัตน์ธรรมรัตน์ทั้ง | สงฆ์สรรพ์ พิสุทธิ์แฮ | ||
| อีกชนกชนนีอัน | เกิดเกล้า | ||
| สยามรัฐดิลกธรร | มิกแห่ง ตนฤา | ||
| ควรซื่อสุจริตเช้า | ค่ำน้อมนมัสการ ฯ | ||
| ๏ โกงคิดทรยศผู้ | บำรุง ตนแฮ | ||
| หมายลาภเปิดลับจุง | โทษให้ | ||
| ความชั่วติดตัวนุง | เหนียวเหนอะ | ||
| สบลาภก็พลันไร้ | เพื่อร้อนแรงกรรม ฯ | ||
| ๏ อาลัยลูกจักเมื้อ | ยุรเปียน ทวีปแฮ | ||
| ใจคิดเปนนิจเวียน | วาบว้ำ | ||
| อาลัยเพื่อเคยเสถียร | สถิตสุข เสมอนา | ||
| ใจห่วงเหลือจักปล้ำ | ปลิดให้อาลัยสูญ ฯ | ||
| ๏ เบื่อโลกเห็นโลกล้วน | อนิจจัง | ||
| เบื่อทุกข์ทุกวันประดัง | รุกเร้า | ||
| เบื่อเคราะห์เบื่อกรรมฝัง | รกราก | ||
| เบื่อหน่ายตายเกิดเฝ้า | รับท้นทุกข์ทวี ฯ | ||
| ๏ ราชภัยพิบัติแม้ | หลีกหนี | ||
| อัคนิภัยพิบัติลี | ลาศแคล้ว | ||
| โจรภัยพิบัติมี | หลบรอด โจรนา | ||
| สามสิ่งโสมนัสแผ้ว | ผ่องชื้นกมลเปรม ฯ | ||
| ๏ ยินดีได้ลาภล้น | มูลมอง | ||
| ยินลาภยศศักดิ์ปอง | ศักดิ์ได้ | ||
| ยินดีอนี้ตรอง | ตรึกรงับ บ้างพ่อ | ||
| ยินลาภนักมักให้ | ช่องให้ชนหยัน ฯ | ||
| ๏ กลางประชุมแม้ว่าต้อง | ถูกทัก | ||
| โดยเท็จหรือจริงประจักษ์ | สุดพื้น | ||
| เก่าเหลือที่จะหัก | ใจกลับ ใหม่แม่ | ||
| โทมนัสขัดจิตตื้น | อกน้ำตาคลอ(๑) ฯ | ||
| ๏ คิดเห็นประโยชน์แล้ว | จึ่งทำ | ||
| กลายกลับเปนผิดนำ | โทษพ้อง | ||
| เสียใจที่ใจสำ | คัญผิด | ||
| โทษอื่นบได้ต้อง | โทษแท้ตนเอง ฯ | ||
| ๏ ริษยาเกิดขึ้นเพราะด้วย | เสียจิต ก่อนนา | ||
| เสียจิตเพาะริษยา | กอปสร้าง | ||
| สองอย่างต่างประชันปิด | ประชันส่อ กันแฮ | ||
| ปวงปราชญ์อาจมละล้าง | คู่ข้อมลายสูญ ฯ | ||
| ๏ พยาบาทนี่นี้ขาด | ทางธรรม นะพ่อ | ||
| ผิเกิดไป่คนึงรำ | งับแล้ว | ||
| ดังฤาจักดลสำ | ราญสุข พ่อเอย | ||
| ไปปรโลกฤาจักแคล้ว | คลาดพ้นเวรจอง ฯ | ||
| ๏ ปราชญ์มองเห็นโทษแท้ | จึ่งประหาร ขาดนา | ||
| เวรรงับดับเวรผลาญ | หมดเชื้อ | ||
| อาฆาฏขาดจิตสราญ | รมย์ยิ่ง ยงแฮ | ||
| เขษมสุขประจวบเมื้อ | สู่ยั้งนฤพาน ฯ | ||
| ๏ ประสงค์ศิลปศาสตรต้อง | เติมเพียร | ||
| ประสงค์มั่งมีทรัพย์เรียน | เรื่องค้า | ||
| ประสงค์ยศจุ่งหมั่นเวียน | เฝ้าบพิตร เสมอนา | ||
| ประสงค์สุขหน่วงจิตคว้า | สัตย์ไว้นิจกาล ฯ | ||
| ๏ หยิ่งยศถือยศก้ำ | เกินคน | ||
| หยิ่งศักดิ์หวังศักดิ์ตน | ใหญ่กว้าง | ||
| หยิ่งทรัพย์ส่ายทรัพย์กล | ดั่งทรัพย์ จักรฤา | ||
| สามหยิ่งจักพาค้าง | ขาดสิ้นนิจผล ฯ | ||
โคลงทรงตอบพระราชนิพนธ์ เมื่อสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงทรงประชวร
ในระหว่าง พ.ศ. ๒๔๓๖ กับ พ.ศ. ๒๔๓๗
| ๏ เจ็บนานหนักอกผู้ | บริรักษ์ ปวงแฮ | ||
| คิดใคร่ลาลาญทัก | ปลดเปลื้อง | ||
| ความเหนื่อยแห่งสูจัก | พลันเสื่อม | ||
| ตูจะสู่ภพเบื้อง | น่านั้นพลันเขษม | ||
| ๏ สรวมชีพข้าบาท | ภักดี | ||
| พระราชเทวีทรง | สฤษดิ์ให้ | ||
| สุขุมาลมารศรี | เสนอยศ นี้นา | ||
| ขอกราบทูลท่านไท้ | ธิราชเจ้าจอมสยาม ฯ | ||
| ๏ ประชวรนานหนักอกข้า | ทั้งหลาย ยิ่งแล | ||
| ทุกทิวาวันบวาย | คิดแก้ | ||
| สิ่งใดซึ่งจักมลาย | พระโรค เร็วแฮ | ||
| สุดยากเท่าใดแม้ | มาทม้วยควรแสวง ฯ | ||
| ๏ หนักแรงกายเจ็บเพี้ยง | เท่าใด ก็ดี | ||
| ยังบหย่อนหฤทัย | สักน้อย | ||
| แม้พระจะด่วนไกล | ข้าบาท ปวงแฮ | ||
| อกจะพองหนองย้อย | ทั่วหน้าสนมนาง ฯ | ||
โคลงสุภาสิตเบ็ดเตล็ด
ความลอาย| ๏ มีอายอาจสกัดกั้น | กันทาง ชั่วแฮ | ||
| จักประพฤติชั่วอายขวาง | ขัดไว้ | ||
| ผู้มีหฤทัยจาง | จืดต่อ หิรินา | ||
| จึงประพฤติความชั่วได้ | แน่แท้เทียวเธอ ฯ | ||
| ๏ อุด(๑)นานแรกออกนั้น | แสนอาย | ||
| ลมล่อยพลอยจับกาย | รริกเริ้ม | ||
| หน้ามือจักษุลาย | แลพร่าง | ||
| เหงื่อหยดขาสั่นเทิ้ม | อุทัจด้วยคนดู ฯ | ||
| ๏ เพ็ญบูรณ์เกียรติยศทั้ง | บริวาร | ||
| งามเลิศใดบปาน | เปรียบได้ | ||
| เพ็ญทรัพย์อีกคำขาน | สัตย์ทุก เมื่อนา | ||
| งามยิ่งงามแท้ให้ | ทั่วผู้สรรเสริญ ฯ | ||
| ๏ ผู้หาญราญเศิกสู้ | ไป่หนี | ||
| หนึ่งเหล่าคณะเมธี | ทั่วหน้า | ||
| อีกสงฆ์พิสุทธิ์ศี | ลวัตยิ่ง ยงเฮย | ||
| หญิงซื่อสุจริตกล้า | สี่นี้ควรชม ฯ | ||
โคลงสุภาสิต ทรงถอดความจากวชิรญาณสุภาสิต
| ๏ บุญมากหากกอปเกื้อ | ปัญญา มากนา | |||
| โดยป่วยก็พลันหาย | ห่างไข้ | |||
| มากคนรักไปมา | เช้าค่ำ | |||
| เคยเกลียดกลับรักได้ | เพราะบุญ ฯ | |||
| ๏ บุญต่ำนำชักให้ | หมดความ คิดนา | |||
| กำเริบไข้แรงรุน | โรคร้าย | |||
| มิตรญาติขาดรักยาม | บุญอับ | |||
| พบปะก็คล้ายคล้าย | แขกเมิน ฯ | |||
| ๏ ความรู้มีมากล้น | เพียงใด ก็ดี | |||
| แต่ขาดความเพียรใจ | เกียจคร้าน | |||
| เฉกผู้มากทรัพย์ใน | เรือนฟุ่ม เฟือยนา | |||
| ตระหนี่เก็บไว้แต่บ้าน | ห่างใช้ไฉนเติม ฯ | |||
| ๏ วิชาเดิมมีน้อยแต่ | มีเพียร มากฮา | |||
| ยังบ่ทราบใดเรียน | มากไว้ | |||
| ผู้น้อยทรัพย์ค่อยเบียน | ทรัพย์จ่าย เสมอนอ | |||
| ทรัพย์จะเสริมเติมได้ | มากด้วยแรงเพียร ฯ | |||
โคลงสุภาสิตทรงแต่งเล่นกับเจ้านายผู้หญิง
เมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๓
| ๏ ความเพลินมีทั่วทั้ง | ฝ่ายดี ทรามเฮย | ||
| สุดแต่ผู้เพลินมี | สติค้น | ||
| เพลินชอบก็พลันทวี | ลาภยศ ปวงแฮ | ||
| เพลินผิดก็ไป่พ้น | ภาคร้ายเร็วถึง ฯ | ||
| ๏ รูปต่ำซ้ำศิระงุ้ม | ปานปม เปรอะนา | ||
| รสพลับแช่ฝาดขุย | เกาะลิ้น | ||
| กลิ่นสาบมนุษย์ระดม | กลิ่นอุต พิษแฮ | ||
| เสียงพูดปลอกปลิ้นปลี้ | เปล่าความ ฯ | ||
| ๏ งามโฉมแต่หยุดอ้า | อาตม์โฉม | ||
| ฤาแต่งเกินพองาม | เงื่อนหน้า | ||
| มารยาทลุกลนโครม | ครามเตะ ต่อยเฮย | ||
| ปวงกล่าวทั้งนี้ข้า | สุดรำคาญ ฯ | ||
| ๏ ปรารถนาของมนุษย์นั้น | หมดไฉน ท่านเฮย | ||
| แม้จักพรรณาไป | ไป่สิ้น | ||
| แต่ผู้ว่องวุฒิไวย | รู้เลือก สรรแฮ | ||
| ควรดับฤาควรดิ้น | โดดยั้งตามควร ฯ | ||
ร่ายประทานพระพรกรมพระดำรงในวันประสูติ
ทรงนิพนธ์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๒
| ๏ ขษณพระพุทธศก | ตกสองพันสี่ร้อย | ||
| ห้อยเศษหกสิบสองปี | วีสะดิถีมิถุนายน | ||
| ดลอภิลักขิตสมัย | ในพระเจ้าบรมวงศ์ | ||
| กรมพระยาดำรงราชานุภาพ | คาบพระชนม์คำณวน | ||
| ประมวลกึ่งสตพรรษ | อีกเศษอัฐฉนำกาล | ||
| มานพระหฤทัยจำนง | ประสงค์กอปกุศลอุทิศ | ||
| เปนนิรามิสราชพลี | แด่ภูวบดีปิยมหาราช | ||
| ทั้งพระบาทบรมอัยกา | ราชปิตุลาบวรอิศเรศ | ||
| เหตุสมภาคมายุสม์ | ลุอำนวยทานสงฆ์ | ||
| ปลงธนสารบำรุง | ผดุงสภากาชาดสยาม | ||
| พยาบาลพระนามบัญญัติ | ข้อยมีมนัสปราโมทย์ | ||
| มาโนชในพระกุศล | จึงนิพนธ์ถวายชัย | ||
| ด้วยน้ำใจสุทธิ์สอาด | สรวมอำนาจพระรัตนตรัย | ||
| อีกไทยเทพทรงมหิทธิศักดิ์ | ซึ่งพิทักษ์สยามณาเขต | ||
| สรวมพระเดชนฤบดินทร์ | เจ้าสยามินทร์ห้าพระองค์ | ||
| ทรงแผ่พระเดชานุภาพ | ปราบปวงอุปัทวภัย | ||
| ไกลอุปสัคไกลโศก | นิราสโรคนิราสทุกข์ | ||
| เนืองนิตย์ยุกต์สุขารมณ์ | อุดมพระปรีชาเชาวน์ | ||
| เนาประมุขโบราณคดี | ทวีพระยศฦาเลื่อง | ||
| เฟื่องกิตติคุณฦาเลวง | ล้ำยิ่งเพรงบันดาล | ||
| พระชนมานยืนยง | ธำรงวังวรดิศ | ||
| พิพิธสุขพิศาล | กอปศฤงคารไพบูลย์ | ||
| วงศ์ประยูรพรั่งพร้อม | น้อมมนัธยาศัย | ||
| ในพระเมตตาคุณ | การุญรักษ์ดิเรก | ||
| เฉกโพธิพฤกษ์ฉายา | ร่มบริจาร์แลดนัย | ||
| เหล่าข้าไทยทั้งผอง | ใดธปองจงประสบ | ||
| ใดธปรารภจงสัมฤทธิ์ | สิทธิดังมโนหวัง | ||
| ดังข้อยผู้ภคินี | อื้นวจีพจน์สุนทร | ||
| อำนวยพระพรถวายฉนี้ | สรวมเทพช่วยชี้ | ||
| ช่องให้คงเขษม | โสตถิ เทอญ ฯ | ||
โคลงตอบกรมพระดำรงฯ ถวายพระพรสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร์ในวันประสูติ
ทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๒
โคลงของกรมพระยาดำรงราชานุภาพ
| ๏ ฝาตลับรูปไข่ถ้วย | ทูลถวาย | ||
| เฉกเช่นไข่ขวัญหมาย | อรรถชี้ | ||
| นิพนธ์พจนแทนบาย | ศรีปาก ชามแฮ | ||
| สมโภชวันเฉลิมนี้ | เพิ่มพร้อมพรถวาย ฯ | ||
| ๏ สมเด็จพระพี่เจ้า | จอมสยาม | ||
| จงโปร่งปราศพยาธิความ | ขุ่นไข้ | ||
| เสวยสุขสวัสดิ์งาม | วรรณผ่อง เพ็ญเทอญ | ||
| เจริญพละพระชนม์ให้ | ร่วมร้อยปีประมาณ ฯ | ||
โคลงทรงตอบแทนทูลกระหม่อมหญิง
| ๏ ไข่ถ้วยแทนไข่เข้า | เฉลิมขวัญ | ||
| อีกพจนประพันธ์อวย | สวัสดิ์พร้อม | ||
| ประทานลูกสมัยวัน | อุปัติศก นี้นา | ||
| ลูกธมาโนชน้อม | นบน้อมขอบพระคุณ ฯ | ||
กาพย์ตอบกรมพระดำรงฯ ถวายพระพรสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร์ในวันประสูติ
ทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๓
กาพย์กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
| ๑๖ | |||
| ๏ สถิติสถานบ้านแป้งแหล่งตำบล | จวบกันยายน | ||
| สิบสี่ประสบครบดิถี | |||
| ๏ เฉลิมชนม์พระเชฏฐภคินี | สมเด็จกษัตรี | ||
| ศรีรัตนโกสินทร์สมร | |||
| ๏ อยู่ไกลใคร่จะถวายพร | จึงเพียรเขียนกลอน | ||
| จำทูลถวายอย่างต่างตน | |||
| ๏ ลูกหลานว่านเครือหลายคน | ก็บอกยุบล | ||
| ให้กราบบาทมูลทูลผสม | |||
| ๏ ร่วมใจปรีดาสารภิรมย์ | ยอกรบังคม | ||
| ถวายพรพิพัฒน์สวัสดี | |||
| ๏ ให้ทรงสุขเกษมเปรมปรีดิ์ | ทุกทิวาราตรี | ||
| อย่ารู้นิราสคลาดคลาย | |||
| ๏ ผ่องพระฉวีพรรณราย | ดุจเดือนเด่นฉาย | ||
| มลทินพยาธิขาดสูญ | |||
| ๏ เจริญพละพระกำลังเพิ่มพูน | สมบุรณบริบูรณ | ||
| ทุกสิ่งทรงมาทปรารถนา | |||
| ๏ ขอให้เจริญพระชันษา | ยั่งยืนวัฒนา | ||
| การเกิดประโยชน์โพธิผล | |||
| ๏ ได้ทรงสมาทานการกุศล | ปรฏิบัติพระชน | ||
| นีแลเลี้ยงเหล่าประยูร | |||
| ๏ อุปการ์ข้าไทเอาธูร | โอบเอื้อเกื้อกูล | ||
| ตลอดจนเหล่าชาวประชา | |||
| ๏ จิรฐิติกาลนานช้า | เรือนร้อยพรรษา | ||
| ให้สมดังสัจอธิฐาน ฯ | |||
ทรงตอบแทนทูลกระหม่อมหญิง
| ๑๖ | |||
| ๏ จวบวันอุบัติกาล | ณวารที่สิบสี่กันย์ | ||
| ได้รับลายพระหัตถ์อัน | ไพเราะห์พจนพาที | ||
| ๏ ข้อยมีมนัสนึก | รฦกในพระอารี | ||
| แก่ภาคินัยมี | ประจำมั่นนิรันดร | ||
| ๏ ขอโอนศิโรดม | บังคมรับบวรพร | ||
| ด้วยกาพย์ลำเนากลอน | อันแต่งโดยพระมารดา | ||
| ๏ อนึ่งปวงประยูรวงศ์ | ทุกองค์ร่วมพระหัทยา | ||
| แด่ปิตุลปิตา | อำนวยศุภมงคล | ||
| ๏ ขอเธอทั้งหลายจง | ธำรงสุขสถาผล | ||
| โรคภัยอันใดดล | พลันบำราศประลาตไกล | ||
| ๏ สรวมพรชมัยพร | จงประสิทธิ์ทุกสิ่งไกษย | ||
| อำนาจสัจวจีใจ | ประจวบปองสนองเสนอ ฯ | ||
โคลงแลกลอนสำหรับสอดในชักเปี๊ยะพร้อมกับแหวน
ทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๔
คำอธิบาย
เมื่อปีระกา พ.ศ. ๒๔๖๔ สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า ฯ เจริญพระชันษาครบ ๖๐ ปีบริบูรณ์ ในงานฉลองพระชันษาได้ทรงเชิญเสด็จพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวกับพระบรมวงศ์ทั้งพระองค์ชายและพระองค์หญิงไปเสวยเวลาค่ำ ณ วังบางขุนพรหม เมื่อวันที่ ๑๑ พฤษภาคมเนื่องในของซึ่งแจกชำร่วยที่โต๊ะเสวยนั้น สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า ฯ ทรงพระดำริห์ให้สร้างพระธำมรงค์ลงยาสีตามวันประสูติของเจ้านายที่ประทับเสวยทุกพระองค์ แล้วทรงพระนิพนธ์กลอนต่างๆ ซึ่งพิมพ์ต่อไปนี้บทหนึ่ง สำหรับกำกับพระธำมรงค์วงหนึ่ง หมายจะซ่อนไว้ด้วยกันในห่อชักเปี๊ยะวางไว้ตรงที่ประทับทุกพระองค์ สำหรับจะได้ทรงชักเปี๊ยะได้ธำมรงค์แลทรงอ่านบทกลอนเปนของฉลากประกอบความรื่นเริง แต่ต่อมาเปลี่ยน กระแสพระดำริห์ งดบทกลอนเหล่านี้ มาได้พิมพ์ห่อพระธำมรงค์แจกไม่
| ๏ ประวิชวรรณประจำวาร | ประสูติท่านทุกองค์มา | ||
| ประชุมเลี้ยงกระยาพา | หทัยเริงสราญรมย์ | ||
| ๏ ผิทรงจับฉลากได้ | มิตรงสีประสูติสม | ||
| พระหัตถ์สอดมิชวนชม | นิยมใช้บมีดี | ||
| ๏ ประทานส่งพระวงศ์ใด | ประสบวรรณประสูติมี | ||
| ประสงค์เสาะฉเพาะสี | ประสูติทรงจะส่งสวย | ||
| ๏ เจริญอายุวรรณ | สุขเพิ่มพลังรวย | ||
| พระยศยิ่งภิยโยพวย | พพุ่งเกียรติกำจร ฯ | ||
| ๏ สียาในประวิชนี้ | สำหรับ วันแฮ | ||
| ท่านอุบัติวันใดจับ | ฉลากได้ | ||
| ไป่เหมาะจุ่งเปลี่ยนสับ | กันแหละ กันนา | ||
| ให้สบวันท่านใช้ | สอดนิ้วในงาร ฯ | ||
| ๏ ประวิชน้อยห้อย ส.ม. | มีสีพอครบเจ็ดวัน | ||
| ชักเปี๊ยะฉลากอัน | บรรจงห่อมาวางถวาย | ||
| ๏ แม้สีมิต้องวาร | ประสูติท่านจงขวนขวาย | ||
| แลกเปลี่ยนอย่าดูดาย | ให้สีตรงจึงทรงงาม ฯ | ||
| ๏ ธำมรงค์วงน้อยในฉลาก | |||
| มีสีมากเบ็จเสร็จครบเจ็ดสี | |||
| ผิดสีวันประสูติใช้ไม่เข้าที | |||
| ทรงเปลี่ยนกันสรรที่สีตรงวัน ฯ | |||
| ๏ ฉลากแหวนก้านพลูน้อย | สีต่างห้อยนามสุขุมาล | ||
| เสร็จเสวยพระอาหาร | โปรดสรรทรงให้ตรงวัน ฯ | ||
| ๏ สีแหวนแผกมิพ้องวาร | อุบัติท่านจงแปรผัน | ||
| เปลี่ยนผัดซึ่งกันแลกัน | คงได้เหมาะฉเพาะสี ฯ | ||
| ๏ ฉลากแหวนแทนขอบพระคุณเหลือ | |||
| ที่ทรงเอื้อเสด็จมาเลี้ยงอาหาร | |||
| สีน้ำยานี้ประสงค์ให้ตรงวาร | |||
| ประสูติท่านทุกพระองค์ที่ทรงรับ | |||
| แม้นสีไม่เหมาะส่งพระวงศ์แลก | |||
| ถ้ายังแผกสีเวียนเที่ยวเปลี่ยนสับ | |||
| คงสบเหมาะเพราะได้คิดพินิจนับ | |||
| ได้ตรงกับวันพระวงศ์ทุกองค์ เอย ฯ | |||
| ๏ ธำมรงค์ที่ทรงจับฉลากได้ | |||
| ถ้าสีไม่เหมาะวันพระชันษา | |||
| โปรดส่งสับกับองค์ที่มีสียา | |||
| ตามตำรานามวันฉนั้น เทอญฯ | |||
| ๏ ธำมรงค์ไร้มณีสียาต่าง | |||
| ถ้วนเจ็ดอย่างตามวันพระชันษา | |||
| สีไม่ถูกวันอุบัติขัดตำรา | |||
| ทรงไปไหนขายหน้าท่าไม่ดี | |||
| จงเปลี่ยนกันกับพระวงศ์ที่ทรงรับ | |||
| คงจะจับได้วงที่ตรงสี | |||
| สวมพระหัตถ์วัฒนสวัสดี | |||
| ทุกเมื่อมีสุขเกษมเปรมกมล ฯ | |||
| ๏ สีแสงแดงโลหิต | คู่วันอาทิตย์พิศตาตรู | ||
| สีด่อนจันทรหรู | สีชมพูคู่วันอังคาร | ||
| ๏ พุธเขียวพฤหัสเหลือง | ศุกร์เรืองน้ำเงินสอ้าน | ||
| เสาร์ดำคล้ำสคราน | ถ้วนเจ็ดวารสีธำมรงค์ | ||
| ๏ ท่านได้ไม่ถูกวัน | เชิญเปลี่ยนกันตามประสงค์ | ||
| เลือกสรรให้สีตรง | ทรงสวมหัตถ์เพิ่มสวัสดี ฯ | ||
| ๏ แหวนสีแดงท่านให้แต่งวันอาทิตย์ | |||
| ฉลากผิดวันพระองค์จงหาใหม่ | |||
| แลกเจ้าน้องหรือเจ้าพี่มีถมไป | |||
| ได้สวมใส่นิ้วพระหัตถ์ชัดตำรา ฯ | |||
| ๏ พระจันทรจรกระจ่างในกลางหาว | |||
| แหวนสกาวเทียบสีดีหนักหนา | |||
| ถ้าไม่พ้องวันพระองค์จงทรงพา | |||
| แหวนที่ได้ไปหาแลกมาทรง ฯ | |||
| ประวิชสีที่ทรงจับฉลากได้ | |||
| ถ้ามีไม่เหมาะวันพระชันษา | |||
| จงเปลี่ยนสับกับท่านทุกองค์มา | |||
| เสวยอาหารด้วยกันวันนี้ เทอญ ฯ | |||
| ๏ วันใดท่านสมภพ | สบสีใดในประวิชน้อย | ||
| จุ่งท่านสรรสอดก้อย | เพื่อต้องตามวัน ท่านนา ฯ | ||
| ๏ ถ้าแหวนผิดวันพระองค์ทรงสมภพ | |||
| จงปรารภแลกลองพี่น้องท่าน | |||
| แม้ประสบพบสีที่ตรงวาร | |||
| ขอประทานเปลี่ยนมาอย่าช้าที ฯ | |||
| ๏ ประวิชวงที่ทรงหัตถ์ | ถ้าสีซัดมิต้องวัน | ||
| ใครเห็นจะเย้ยหยัน | จงแลกกันให้ตรงวาร ฯ | ||
| ๏ อังคารคู่ชมพูสีที่ประวิช | |||
| ถ้าแม้ผิดวันพระองค์จงเปลี่ยนผลัด | |||
| ให้ต้องสีเหมาะตรงไม่หลงพลัด | |||
| สวมพระหัตถ์วัฒนสถาพร ฯ | |||
| ๏ ถ้าได้แหวนผิดวันจงหันเหียน | |||
| เวียนถามตามพี่น้องท่าน | |||
| คงสมใจได้สีที่ต้องการ | |||
| ขอประทานเปลี่ยนวงสมทรงงาม ฯ | |||
| ๏ แหวนเอยแหวนลงยา | |||
| สีสัปดาห์ครบวันท่านอุบัติ | |||
| ดูจงดีอย่าให้สีมันจับพลัด | |||
| ทรงสวมหัตถ์จะได้งามตามบุราณ ฯ | |||
| ๏ แหวนสีสัปดาหะ | กะถ้วนวันประสูติแล้ว | ||
| ผิวท่านได้ฉลากแคล้ว | คลาดพ้องเชิญเปลี่ยน กันนา ฯ | ||
โคลงสุภาสิต
ทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๗ และ ๒๔๖๘
เพลงยาวกลบท
พระโอวาทประทานทูลกระหม่อมพระองค์ชาย เมื่อจะเสด็จไปทรงศึกษาในยุโรป
เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๗
พระนิพนธ์ที่สุด ลายพระหัตถ์ประทานพระพรในวันประสูติกรมพระยาดำราชานุภาพ
เชิงอรรถ
ที่มา
สุขุมาลนิพนธ์ พระนิพนธ์กาพย์กลอนแลร้อยแก้วของ สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า สุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต โปรดให้พิมพ์เนื่องในการทรงบำเพ็ญพระกุศลสนองพระคุณสมเด็จพระชนนี เมื่อพระศพครบปัญญาสมวาร ณ วันที่ ๒๗ สิงหาคม พ.ศ.๒๔๗๐ โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร
(ขอขอบคุณ คุณพิกุลแก้ว สมาชิก kaewkao.com ผู้พิมพ์เป็นวิทยาทาน)
