คำà¸à¸¥à¸à¸™à¸ªà¸¸à¸ าษิตเรื่à¸à¸‡à¸žà¸²à¸¥à¸µà¸ªà¸à¸™à¸™à¹‰à¸à¸‡à¹à¸¥à¸°à¸žà¸´à¹€à¸ à¸à¸ªà¸à¸™à¹€à¸šà¸à¸à¸²à¸¢
จาก ตู้หนังสือเรือนไทย
(ความแตกต่างระหว่างรุ่นปรับปรุง)
(หน้าที่ถูกสร้างด้วย '== ข้อมูลเบื้องต้น == {{เรียงลำดับ|คำกลอนสุภาษิตรเือ…') |
(→พาลีสอนน้อง) |
||
| แถว 55: | แถว 55: | ||
ทำ เทียบเปรียบโบราณ เรื่องนี้ | ทำ เทียบเปรียบโบราณ เรื่องนี้ | ||
สำ แดงแต่งตามการ เดิมก่อน | สำ แดงแต่งตามการ เดิมก่อน | ||
| - | นวน เปรียบพาลีชี้ | + | นวน เปรียบพาลีชี้ ชาติเชื้อชายเฉลิม ฯ |
| แถว 244: | แถว 244: | ||
ร่ำจบรบจำน้อย หนึ่งน้ำคำสอน ฯ | ร่ำจบรบจำน้อย หนึ่งน้ำคำสอน ฯ | ||
</tpoem> | </tpoem> | ||
| + | |||
===พิเภกสอนเบญจกาย=== | ===พิเภกสอนเบญจกาย=== | ||
<tpoem> | <tpoem> | ||
รุ่นปัจจุบันของ 09:48, 3 พฤศจิกายน 2552
เนื้อหา |
ข้อมูลเบื้องต้น
แม่แบบ:เรียงลำดับ ผู้แต่ง: พระธรรมสาตร (ศุข)
บทประพันธ์
พาลีสอนน้อง
| โคลง | |||
| ๏ พระพุทธมรกตแก้ว | เกศเพ็ชร | ||
| สถิตประเทศใดเผด็จ | ดับร้อน | ||
| อินทร์องค์ทรงสร้างเสร็จ | สืบศาส นานา | ||
| พุทธฤทธิ์สิทธิ์ศักดิ์สะท้อน | เทพแสร้งรังสรรค์ ฯ | ||
| ๏ นบนับสรรพสืบสิ้น | พระพุเธ | ||
| พระธรรมเมศร์เวทมนตร์มเห | มากน้อย | ||
| พระปเตยกโพธิสังเฆ | ขอกราบ บาทเอย | ||
| พระปิตุมารดาข้อย | นอบน้อมอาจารย์ ฯ | ||
| ๏ อภิวันท์ภวรรคพร้อม | พรหมาน | ||
| ทุกทิศเทพไทสถาน | ทั่วท้าว | ||
| จอมกษัตริย์ประเสริฐสาร | สืบราชย์ เรืองนา | ||
| ขอพระเดชปกเกล้า | กระหม่อมพ้นพันไภย ฯ | ||
| ๏ สัคเคสามคาบข้า | ขอเชิญ | ||
| เทพทั่วสถานเทอญ | เถิดไท้ | ||
| โปรดราช่วยจำเริญ | รังสฤษดิ์ | ||
| โดยเรื่องบูราณไว้ | ว่าด้วยสวัสดี ฯ | ||
| ๏ อุทิศหัตถ์ทัดธูปแท้ | เทียนทอง | ||
| เศียรพุ่มประทุมฉลอง | เลิศแล้ว | ||
| กายแทนแว่นฟ้ารอง | รับเครื่อง สการนา | ||
| ชีพช่วงดังดวงแก้ว | เก็บไว้วอนถวาย ฯ | ||
| ๏ สมญาข้าศุขดั้ง | เดิมนาม | ||
| แต่หนุ่มเป็นนายยาม | อยู่แล้ว | ||
| คราวแก่โปรดชำระความ | โดยชอบ | ||
| เป็นพระธรรมสาตรแกล้ว | กล่าวถ้อยทางธรรม์ ฯ | ||
| ๏ พระ พรหมประสิทธิ์ไซร้ | สัญญา บัตรนา | ||
| ธรรม ที่คดีประชา | ชอบถ้อย | ||
| ม โนแน่อุเบกขา | คำกล่าว กลับฤา | ||
| สาตร ศุขสำนวนน้อย | หนึ่งข้าหลวงเดิม ฯ | ||
| ๏ สอน คิดบรรดิฐด้วย | โวหาร | ||
| ทำ เทียบเปรียบโบราณ | เรื่องนี้ | ||
| สำ แดงแต่งตามการ | เดิมก่อน | ||
| นวน เปรียบพาลีชี้ | ชาติเชื้อชายเฉลิม ฯ | ||
| ๏ พา นรวอนสั่งสิ้น | สุริยวงศ์ | ||
| ลี ลาศอาศน์เอนองค์ | โอฐอ้า | ||
| สอน สิทธิฤทธิแรงณรงค์ | รอนชีพ แล้วพ่อ | ||
| น้อง สนิทคิดควรข้า | พี่แล้วยอมตาย ฯ | ||
| ๏ พา ลีพิลาปแล้ว | โลมนวล | ||
| นร นั่งฟังคำควร | คู่แก้ว | ||
| สอน สุดสั่งทรามสงวน | งามเสงี่ยม สง่าพ่อ | ||
| บุตร บบิตุเรศแล้ว | ลูกตั้งระวังตัว ฯ | ||
| ๏ ขอยกยศบทกระบินทร์อันสิ้นสูญ | |||
| นามพระยาพาลีมีตระกูล | เรืองจำรูญฤทธิแรงกำแหงฮึก | ||
| ดังจักรกรดทศทิศคิดขยาด | เดชอำนาจดั่งพระกาฬมาผลาญศึก | ||
| ทุกทิศทั่วกลัวชื่อฤาพิลึก | โอฬารึกโยธีกระบี่กระบินทร์ | ||
| เป็นบุตราตรีเนตรบรมนารถ | ดำรงราชย์รุ่งเรืองเมืองขีดขิน | ||
| กับนวลนาฎดารายุพาพินทร์ | อมรินทร์อวยฤทธิประสิทธิ์พร | ||
| นี่พระอนุชาชื่อสุครีพ | สี่ทวีปเกรงหมดสยดสยอน | ||
| แสนศัตรูหมู่มารไม่ทานกร | ทศทิศฤทธิ์สะท้อนเริงพระไทย | ||
| เธอเป็นบุตรบิตุรงค์องค์อาทิตย์ | อิทธิฤทธิ์ผลักพระเมรุก็เอนไหว | ||
| เทพทุกชั้นฟ้าสุราไลย | ก็อวยไชยสรรเสริญเจริญฤทธิ์ | ||
| แต่พาลีพี่ชายนั้นเสียสัตย์ | เพราะกำหนัดด้วยราคจริต | ||
| ชิงเมียน้องชายทำลายมิตร | เป็นความผิดจริงใจมิได้แคลง ฯ | ||
| ๏ สงสารพระยาพาลีจะพินาส | เมื่อต้องศรพรหมมาศนารายณ์แผลง | ||
| เห็นศรวับจับศรด้วยกรแรง | ศรก็แกว่งอยู่ในกรจะรอนราญ | ||
| พระหัตถ์ซ้ายกรายกวักอนุชา | พระหัตถ์ขวากุมศรแสนสงสาร | ||
| พร้อมบุตรอนุชหนุมาน | เข้ากราบกรานโสกาด้วยอาลัย | ||
| พาลีลูบหลังแล้วสั่งสอน | สามพระยาพานรผู้พิสมัย | ||
| อย่าลืมคำจำจดกำหนดใจ | จะสอนให้สามกระบี่ทวียศ | ||
| เจ้าจะเป็นเกือกทองฉลองพระบาท | บรมนารถนาถาให้ปรากฏ | ||
| จงตั้งจิตต์สุจริตอย่าคิดคด | นึกกำหนดสารพัตรให้สัจจัง | ||
| สุจริตจิตต์เป็นอุเบกษา | ตั้งสัจจาไว้เป็นคู่ตราชูชั่ง | ||
| ตัวเป็นใหญ่ใจเป็นเด็กไม่จีรัง | จงระวังไพรีพระสี่กร ฯ | ||
| ๏ อนึ่งโสดจะทำศึกอย่านึกขาม | ใช่ชายทรามเจ้าเป็นชายชาญสมร | ||
| อย่าเสียชาติที่เป็นราชพานร | จงสังวรอินทรีย์ดั่งพี่ชาย | ||
| แนะข้อหนึ่งพึงจำคำเชษฐา | ถึงศักดาเจ้าจะล้ำพระสุริย์ฉาย | ||
| อย่าควรคิดรอฤทธิ์ณรงค์นารายน์ | เป็นชาติชายไว้ชื่อให้ฦาชาญ | ||
| จะทำศึกแล้วอย่าฮึกโหมโมหันต์ | ดูเชิงชั้นพวกกระบี่โยธีหาญ | ||
| ที่จะล่าถ้าจะไล่อย่าได้นาน | จงตรองการกลศึกให้ลึกความ | ||
| แม้นไพรีตีตอบอย่าชอบเชื่อ | อย่าฟั่นเฝื่อเอาเป็นมิตรจงคิดขาม | ||
| อย่าเสียเชิงหลงละเลิงสตรีงาม | กลความกลศึกจงตรึกตรอง | ||
| ผู้ใดดีมีชอบประกอบกิจ | จงควรคิดอนุกูลทูลฉลอง | ||
| ใครพลาดพลั้งระวังด้วยช่วยประคอง | เป็นทำนองตามธรรมเนียมประเพณี | ||
| อย่าฉันทาอาฆาตแลมาดร้าย | ทั้งไพร่นายอย่ากระเบียดแลเสียดสี | ||
| แต่บรรดาข้าทูลละอองธุลี | พ่อจงมีเมตตาเป็นประธาน | ||
| จะคบมิตรแล้วจงคิดให้รอบคอบ | เอาแต่ชอบเสียผิดคิดสมาน | ||
| ที่ต่ำศักดิ์รักเช่นอย่าเป็นพาล | ที่สูงนักหากประมาณจงเจียมตัว ฯ | ||
| ๏ อย่าทะนงองอาจประมาทเขา | อันตัวเราก็อย่าให้ผู้ใดหัว | ||
| อย่าเสพสุรายาเหล้าให้เมามัว | ชื่อว่าชั่วแล้วอย่าสมาคม ฯ | ||
| ๏ อนึ่งพ่อข้อนี้เป็นที่ห้าม | อย่าหยาบหยามบรมพงศ์องค์สยม | ||
| อย่าควรข้ามพระปรมินทร์ด้วยลิ้นลม | อย่าทุ่มถมท้าวไทไม่บังควร ฯ | ||
| ๏ อนึ่งอนงค์นางในที่ใช้สรอย | อย่าเพลินพลอยไอกระแอมและแย้มสรวล | ||
| จะเจราจาสิ่งไรจงใคร่ครวญ | อย่าลามลวนเหลาะแหละและแทะโลม | ||
| เป็นบุรุษสุดสวัสดิ์ให้สัตย์ซื่อ | สงวนชื่อรักเชื้อบำรุงโฉม | ||
| พ่อผู้พงศ์สุริยันพันธุ์โพยม | อย่าหักโหมด้วยโวหารการทั้งปวง ฯ | ||
| ๏ ธรรมดาข้าเฝ้าเจ้าพิภพ | จงปรารภตรึกตรองซึ่งของหลวง | ||
| เอาใจใส่ถามตามกระทรวง | ดูห้ามหวงอย่าให้หายเสียดายแทน | ||
| พระราชทรัพย์นับโกฏิโปรดประทาน | พลทหารทั้งปวงอย่าหวงแหน | ||
| ทั้งเสื้อผ้าสารพัตรจัดอย่าแคลน | ตามแบบแผนชาวพระคลังระวังการ | ||
| พระประสงค์สิ่งไรให้สำเร็จ | ทุกสิ่งเสร็จพลเรือนเตือนทหาร | ||
| ให้รู้จบครบทุกพนักงาน | ราชการเป็นร้อนจงผ่อนปรน ฯ | ||
| ๏ อย่ามีจิตต์ฤษยาและอาฆาต | พยาบาทจองภัยไม่เป็นผล | ||
| ให้เป็นที่พึ่งพาประชาชน | จงเจือใจไพรพลโยธา | ||
| ท้าวตรัสถามความจริงจึ่งทูลท้าว | อย่าแกล้งกล่าวผรุสและมุสา | ||
| ไม่จริงใจแล้วอย่าได้เจราจา | ควรเป็นข้าคู่บุญพระบาทบงสุ์ | ||
| พ่อหมั่นเฝ้าเช้าเย็นเป็นสวัสดิ์ | สารพัตรคุ้มภัยอย่าใหลหลง | ||
| กตัญญูคู่ชีวิตจนปลิดปลง | รักษาองค์โอบอ้อมถนอมยศ | ||
| ท้าวชุบเลี้ยงเพียงพูนพอสมพักตร์ | อย่าเสริมศักดิ์ให้สูงเกินกำหนด | ||
| อัชฌาสัยไว้คมให้สมยศ | ให้เรียนกฎรู้กิจราชการ ฯ | ||
| ๏ จะเหาะเหินเดินยืนนั่งนอนนึก | เร่งระลึกพระคุณคิดจิตต์สมาน | ||
| สิโรดมประณมหัตถ์นมัสการ | เป็นกำแพงจักรพาฬไม่มีภัย ฯ | ||
| ๏ พี่อวยพรสอนเจ้าแต่เท่านี้ | สามกระบี่พ่อหนาอัชฌาสัย | ||
| พี่มีกรรมจำลาเจ้าคาไลย | ขอมอบฉัตรเวียงไชยประชาชน | ||
| สั่งแล้วชำเลืองดูภูวนารถ | บังคมบาทโดยงามครบสามหน | ||
| ขอฝากบุตรอนุชานัดดายุคล | ถวายพลแสนสมุทรสุดสกรรจ์ ฯ | ||
| ๏ ปางพระองค์พงศ์สยมบรเมศร | ทรงสังเวชตรัสว่าอย่าอาสัญ | ||
| ขอโลหิตในอกอิ่มแมลงวัน | พอเจิมขวัญปลายศรตามสัญญา ฯ | ||
| ๏ จอมกระบี่ชุลีฉลองเฉลย | มิขอคงชีวงค์เลยเท่าเกศา | ||
| มีความผิดคิดก้มบังคมลา | ให้ลับหน้าลับเนตรทั้งลับนาม ฯ | ||
| ๏ พระตรัสตอบปลอบพระยาพานเรศร | ท่านเรืองเดชขจรจบพิภพสาม | ||
| เชิญท่านอยู่เป็นผู้ใหญ่ในสงคราม | ช่วยกันตามโฉมฉายที่หายไป | ||
| เราแรมทางกลางเถื่อนเป็นเพื่อนแท้ | ไม่รู้แน่เลยว่านางไปทางไหน | ||
| เชิญท่านช่วยอาสาอย่าบัลไลย | เรามิได้ถือโทษอย่าโกรธเลย ฯ | ||
| ๏ ควรมิควรขอพระเดชปกเกศแก้ว | ได้ลั่นแล้วเหลือจะอายเป็นชายเฉลย | ||
| พระโปรดข้าขอบพระคุณเหมือนคุ้นเคย | จะอยู่ไยให้เขาเย้ยผิดสัญญา | ||
| เพราะรักเมียเสียสัตย์จึ่งต้องศร | ให้ขจรใจชายไปภายหน้า | ||
| รักสนิทผิดสนัดตัดชีวา | โอ้ตัวข้าคนผิดจิตต์เป็นพาล | ||
| ลูกเขาเมียใครมิได้คิด | เพราะเชื่อฤทธิ์ทนงศักดิ์เที่ยวหักหาญ | ||
| ชิงเมียจากเมืองพระยามาร | กระทำการกองกรรมร่ำร่ำมา | ||
| อันความผิดคิดไปแล้วใจหาย | เป็นเชื้อชายอย่าควรเคียงดูเยี่ยงข้า | ||
| ถึงกองกรรมจำจิตต์ปลิดชีวา | ในเวลานแล้วไม่แคล้วเลย ฯ | ||
| ๏ พระกุมศรพระกรสั่นดันพระแสง | ฤทธิ์ศรแรงเหลือจะหน่วงแล้วทรวงเอ๋ย | ||
| สงสารทรวงยังไม่มีราคีเคย | ศรเสวยแล้วไม่ขอรอชีวา | ||
| ข้ารับผิดแต่พระองค์ผู้ทรงเดช | จงโปรดเกศขออภัยให้แก่ข้า | ||
| มิขอผัดตัดตามความสัญญา | พระอินทร์ยมพรหมายังม้วยมรณ์ | ||
| ไม่ขอเอื้อเฟื้ออาลัยในชีวิต | บรรจงจิตต์เบญจางค์แล้ววางศร | ||
| ล้มลงตรงพักตร์พระสี่กร | สามพระยาพานรเคียงประคอง ฯ | ||
| ๏ พระเอื้อนโอฐออกว่าโอ้อนุชา | พี่ขอลาอยู่หลังฝากทั้งสอง | ||
| จงตั้งใจอาสาฝ่าละออง | สามพี่สี่น้องบำรุงกัน | ||
| จงเจียมตัวกลัวพระราชอาชญา | พระเดชานุภาพปราบสวรรค์ | ||
| ประเสริฐศักดิ์จักรเพ็ชรเสด็จพลัน | มาล้างหล้าอาธรรม์อันธพาล | ||
| เจ้าอยู่หลังฟังคำแล้วจำไว้ | จงตั้งใจอาสาทั้งอาหลาน | ||
| ให้เลื่องชื่อฦาชาวันหน้านาน | ว่าทหารเอกองค์พระทรงธรรม์ | ||
| ขอฝากสร้อยสาวสวรรค์ผู้ขวัญเนตร | จะพูนเทวษวิโยคเฝ้าโศกศัลย์ | ||
| พระสยมทรงญาณโปรดปราณครัน | วงศ์สวรรค์เสวยทิพย์จะอาทวา | ||
| สั่งสั่งฟังสิ้นกระแสเสียง | เซียบสำเนียงดับชีวังสิ้นสังขาร์ | ||
| เป็นเทพบุตรสุดฤทธิ์อิศรา | สืบมาจนปางล้างพิธี ฯ | ||
| ๏ จึงปรากฏเป็นบทแบบฉบับ | เกียรติศัพท์เฟื่องฟ้าทุกราษี | ||
| เรื่องมิใช่ในคาถาพระบาลี | เป็นคัมภีร์ไสยศาสตรสืบมา | ||
| เป็นตัวอย่างปางอยู่จำเริญยศ | ยังปรากฏชั่วกัปป์สำหรับหล้า | ||
| ไม่รักชีพรักแต่ชื่อให้ฦาชา | อยู่ชั้วฟ้าดินฝนแลลมไฟ ฯ | ||
| ๏ เรียมจำเริญเรื่องนรินทร์กระบินทรราช | นามพระธรมสาตรศุขใส | ||
| ประสงค์สอนผู้อ่อนอ่านวิจารณ์ใจ | สดับได้เป็นปัญญาประสาจน | ||
| สำหรับชายภายหน้าเป็นข้าท้าว | ทุกค่ำเช้าปฏิบัติอย่าขัดสน | ||
| รำพันสอนสั่งสิ่งมิ่งมงคล | ให้โสภณสารพัตรกำจัดภัย | ||
| พ่อหนุ่มน้อยหน่อเนื้อชมพูนุท | ประเสริฐสุดสิ่งสอนส่างสงไสย | ||
| จงประจักษ์ควักจริงสิ่งความใน | เจียดออกแทรกแจกเอาใส่สอนกุมาร | ||
| อันลมใดในโลกโยกมนุษย์ | สิ่งที่สุดลมสิ้นไม่สิ้นหวาน | ||
| น้ำผึงรวงรสอร่อยน้ำอ้อยตาล | ไม่เปรียบปานชิวหาโอชารส | ||
| ประกอบกายกิริยาอัชฌาไศรย | ทั้งวาจาน้ำใจแจ่มหมดจด | ||
| จงส้อนคมสมควรสงวนคด | ที่แบบบอกนอกบทบรรยาย | ||
| เชิงอัฌชาอย่างดีเป็นที่ตั้ง | จะนอนนั่งยืนเดินอย่าเมินหมาย | ||
| เหมือนเกราะเพ็ชรเจ็ดชั้นให้กันกาย | สำหรับชายเชิงอัฌชาสารพัตร | ||
| ภูมิที่สอนพรที่สั่งพ่อฟังสาร | ใครเอ่ยอ่านขอให้มีศรีสวัสดิ์ | ||
| เดโชไชยในชมพูให้ชูชัด | จงกำจัดภัยกำจายให้หายจน | ||
| เจนจำใจจริงทุกสิ่งสอน | แต่พื้นพรโอภาสถาผล | ||
| ให้ภิยโยยศยิ่งทุกสิ่งยล | เสร็จในพรสอนนิพนธ์สิ่งรำพัน | ||
| พึงทำเทียบท่านครูเฒ่าสำเนาก่อน | แต่งกาพย์กลอนโคลงเพลงพากย์ฉันท์ | ||
| สอนเสนาะเพราะพริ้งทุกสิ่งอัน | ไม่ขอขันคู่เคียงสำเนียงสำนวน | ||
| เหตุโวหารทานเทียบจะเปรียบรส | เหมือนโอสถเสพแก้โศกกำศรวล | ||
| หลายขนานอ่านอ้างจางรัญจวน | ฉันเชิญชวนชิมกระสายละลายชะโลม | ||
| ล้วนเครื่องหอมพร้อมเสร็จเกสรสรรพ์ | แทรกอำพันชะมดเชียงพิมเสนโสม | ||
| กินแก้สรรพโรคที่โศกโทรม | จะชูโฉมให้จำเริญเชิญอ่านเอย ฯ | ||
| ๏ สอนเสร็จพระธรรมสาตรสร้อง | สาธุการ | ||
| ปรุงรศพจนโวหาร | แห่งข้า | ||
| ไว้สำหรับกับกุมาร | มีศักดิ์ | ||
| เชิญอ่านวานช้าช้า | ชอบใช้ในสนาม ฯ | ||
| ๏ อกเอยใครอ่านโอ้ | เอนดู | ||
| เชิญช่วยชมเชยชู | ชอบถ้อย | ||
| ฉลาดเฉลยเฉลิมหู | หาญสั่ง สอนนา | ||
| จงพ่อหนุ่มน้อยน้อย | นั่งเฝ้านอนฟัง ฯ | ||
| ๏ อักษรอ่อนศักดิ์สู้ | สำแดง | ||
| เขียนร่ำคำเรียนแถลง | เล่าถ้อย | ||
| ข้อผิดคิดพอแจง | แจกกระจ่าง ใจพ่อ | ||
| ร่ำจบรบจำน้อย | หนึ่งน้ำคำสอน ฯ | ||
พิเภกสอนเบญจกาย
| ๏ พิ ลาปเล่าลูกแล้ว | แลโฉม | ||
| เภก พักตร์หนักทรวงโทรม | โศกแส้ | ||
| สอน สาวสั่งสองโลม | ลาญสวาสดิ์ | ||
| บุตร เบญจกายหมายแหม้ | ไม่ม้วยมาเมือง ฯ | ||
| ๏ โอ้สงสารมารซื่อชื่อพิเภก | ||||||
| โหรารู้ดูดีคัมภีร์เอก | เลิศในเลขไตรเพทวิเศษยา | |||||
| เมื่อทำนายทายสุบินทศพักตร์ | พระยายักษ์เคืองคิดจะเข่นฆ่า | |||||
| กุมภกรรฐ์อินทรชิตคิดเมตตา | ทูลขอโทษาพระยายักษ์ | |||||
| สั่งให้ไล่ขับเสียจากเมือง | ให้แค้นเคืองวิตกเพียงอกหัก | |||||
| มาปราสาทโศกสุดบุตรเมียรัก | ซบพักตร์โสกาน้ำตานอง | |||||
| ส่างสะอื้นกลืนกลั้นที่กรรแสง | จึ่งชี้แจงสอนสั่งเจ้าทั้งสอง | |||||
| จงสงวนนวลนางอยู่ปรางทอง | เป็นกรรมของพี่แล้วจะขอลา | |||||
| เจ้าอยู่หลังฟังคำแล้วจำไว้ | อย่าถือใจเลยว่าเจ้ามีวงศา | |||||
| ทุกเช้าเย็นเขาเห็นกับภรรดา | คราวชาตาตกอับนับจะอาย | |||||
| เคยสำอางอย่างแต่ก่อนจงผ่อนผัน | แป้งน้ำมันเขม่าขมิ้นสิ้นทั้งหลาย | |||||
| ให้รู้จักรักเจียมเสงี่ยมกาย | แม้นมิตายคงพบประสพกัน | |||||
| ตรีชดาอาดูรพูนเทวษ | ชลเนตรนองปรางนางกระสัน | |||||
| เข้ากราบบาทภรรดาแล้วจาบัลย์ | อภิวันท์วอนทูลมูลคดี | |||||
| จะอยู่ไยได้ทุกข์ขอทุกข์ด้วย | อยู่คงม้วยแม้นไปไม่บัดสี | |||||
| พระเคยโปรดสุขเกษมเปรมปรีดี | โอ้ครั้งนี้จะเห็นใครขอไปตาม ฯ | |||||
| ๏ สงสารแต่เบญจกายสายสวาท | ดังนางนาฏในสวรรค์ชั้นที่สาม | |||||
| วิไลลักษณ์พักตร์ผิวดั่งเพ็ญงาม | พยายามเยาวรุ่นจำเริญทรง | |||||
| สงวนไว้ในปรางเหมือนนางแก้ว | เป็นกรรมแล้วลูกน้อยจะพลอยผง | |||||
| โอ้ครั้งนี้ที่ไหนจะเป็นองค์ | นางโศกทรงสองทุกข์เข้าทับทรวง ฯ | |||||
| ๏ พระยายักษ์ยอหัตถ์สัมผัสปลอบ | เจ้าว่าชอบเชิงหญิงทุกสิ่งหวง | |||||
| จงอยู่เลี้ยงลูกยาธิดาดวง | อย่าเป็นห่วงกับพี่เจ้าตรีชดา | |||||
| อันครั้งนี้พี่จะไปไกลแล้ว | น้องแก้วอยู่หลังระวังหน้า | |||||
| สงวนองค์จงดีมีอัฌชา | เลี้ยงลูกยายังเยาว์อย่าเบาความ ฯ | |||||
| ๏ อนึ่งนางสาวใช้ในปราสาท | จะพลั้งพลาดเล็กน้อยค่อยไต่ถาม | |||||
| จงไว้หูฟังหูอย่าวู่วาม | พูดให้งามไพร่ผู้ดีมีเมตตา | |||||
| อย่าถือผิดเป็นชอบประกอบสัตย์ | ระวังไว้ในสวัสดิรักษา | |||||
| เป็นสตรีที่ชั่วทั่วนินทา | เหมือนนางกากีกลกับคนธรรพ์ | |||||
| ที่กรุงพาลสอนอุษาธิดาท้าว | เธอว่ากล่าวควรจะชมคมสัน | |||||
| กฤษณาสอนน้องของสำคัญ | จงผ่อนผันเลือกใช้ที่ได้การ | |||||
| พิศโฉมเบญจกายเสียดายนัก | โอ้ลูกรักเป็นกำพร้าน่าสงสาร | |||||
| อันสตรีดีด้วยชายหมายประมาณ | หญิงข้าวสารชายข้าวเปลือกเกลือกสุธา | |||||
| เจ้าเป็นบุตรสุดรักของบิตุเรศ | ดั่งดวงเนตรควรเมืองอยู่เบื้องขวา | |||||
| เจ้าจงจำคำคิดถึงบิดา | จะเจรจาลุกนั่งและนอนเดิน | |||||
| อิริยาบถสี่เป็นที่ยิ่ง | รักษาสิ่งสัตย์สุดสรรเสริญ | |||||
| สำรวมเนตรสังเกตใจอย่าได้เมิน | นุ่งประเชินห่มเจียมเสงี่ยมจน | |||||
| สงวนงามยามอับอาภัพญาติ | อย่าหมายมาตรพึ่งผู้ใดไม่เป็นผล | |||||
| เห็นหน้าแต่แม่ลูกกันสองคน | จะขัดสนไปข้างหน้าสารพัน ฯ | |||||
| ๏ เบญจกายกอดบาทอนาถแน่ | ก็โศกแซ่ส่งเสียงต่างกระสัน | |||||
| พร้อมพี่เลี้ยงสุรางค์นางกำนัล | สะอื้นอั้นโอดเสียงสำเนียงครวญ ฯ | |||||
| ๏ ตรีชดาว่าโอ้พระโพธิ์สวรรค์ | ดั่งดวงจันทร์แจ่มฟ้าเวหาหวน | |||||
| พระจรพรากจากไกลใจรัญจวน | จะสงวนชีพไว้ทำไมมี ฯ | |||||
| ๏ เบญจกายว่าพระจอมกระหม่อมแก้ว | พระลับแล้วลูกขอลาไปเมืองผี | |||||
| จะอยู่ไยให้ยักษาทำยายี | ไม่ถึงที่แต่กรรมต้องจำตาย ฯ | |||||
| ๏ นางสาวใช้ว่าเฉกเศวตฉัตร | สารพัตรเที่ยงธรรม์สุดมั่นหมาย | |||||
| รู้ทุกสิ่งจริงประจักษ์ที่ทักทาย | ได้สะบายพึ่งบุญพระคุณเย็น | |||||
| พระทัยเหมือนน้ำในอโนดาต | จากปราสาทแล้วที่ไหนจะได้เห็น | |||||
| จะอาดูรพูนเทวษน้ำเนตรกระเด็น | ไม่วายเว้นโศกศัลย์ถึงพันปี ฯ | |||||
| ๏ พระยายักษ์หักห้ามที่ความโศก | อย่าวิโยคร่ำร้องไม่ต้องที่ | |||||
| ประโลมปลอบวรนุชพระบุตรี | จำเริญศรีรุ่นทรงเจ้าจงจำ | |||||
| จะเป็นสาวคราวโศกรักษาศักดิ์ | ให้รู้จักข้อผิดคิดข้อขำ | |||||
| จะเจรจาอย่าให้คนเขาเคืองคำ | ถ้าจะทำสิ่งไรให้พินิจ | |||||
| จะนุ่งผ้าทาแป้งและแต่งองค์ | พอสมทรงสารพัตรอย่าดัดจริต | |||||
| งามยศมารยาตรทั้งผาดพิศ | อย่าคบคิดคนพาลสันดานโกง | |||||
| ทศกรรฐ์เจ้ากรุงลุงของเจ้า | เป็นคนเมาราคะจะตายโหง | |||||
| ทำโมโหโกรธาบ้าลำโพง | โป้งโหยงหยาบช้าทำสาธารณ์ | |||||
| พ่อทูลเธอตามซื่อมาถือโกรธ | พิฆาตโทษถึงชีวิตจะคิดผลาญ | |||||
| จะอยู่ไยไล่ขับให้อัประมาณ | ไปเป็นข้าพระอวตารเต็มพระทัย | |||||
| แม่ศรีวังฟังสอนบิดรสั่ง | เจ้าอยู่หลังลุงอาอัชฌาสัย | |||||
| อย่าประจบคบหาเวียนมาไป | อยู่แต่ในปรางค์มาศราชวัง | |||||
| อย่ารู้เห็นเป็นใจได้อาสา | ตรีชดาเบญจกายอยู่ภายหลัง | |||||
| จงขอดคำจำไว้ให้ระวัง | เชิงเขาชังลุงป้าบิดาดู | |||||
| จำเจ็บอกตกยากลำบากแล้ว | โอ้ลูกแก้วรักตัวกลัวอดสู | |||||
| จงตรองเกรงตรึกกริ่งสิ่งศัตรู | เจ้าเร่งรู้ระวังองค์ให้จงควร | |||||
| เป็นสตรีมีศักดิ์ให้บริสุทธิ์ | แม่เป็นบุตรองค์เดียวบิดาสงวน | |||||
| อยู่ปรางค์มาศราชวังเปล่งปลั่งนวล | จะรัญจวนเจ็บจิตต์เพราะบิดา ฯ | |||||
| ๏ เธอตรัสสั่งบุตรสาวเมื่อคราวส่าง | กำนัลนางแน่นน้อมอยู่พร้อมหน้า | |||||
| แกล้งสั่งสอนผ่อนผันเป็นชั้นมา | ทั้งทาสีทาสาแลสาวใช้ | |||||
| เมื่อคราวดีมีสุขเมื่อทุกข์โศก | สำหรับโลกทั่วหล้าอัชฌาสัย | |||||
| คราวเคราะห์ร้ายนายโกรธจะโทษใคร | โทษเอาใจตัวเองไม่เกรงนาย | |||||
| จงฝากตัวกลัวผิดคิดให้ชอบ | ตามระบอบโบราณประมาณหมาย | |||||
| ข้าดีเพราะรักเจ้าบ่าวรักนาย | อันเรื่องร้ายนอกในระไวระวัง ฯ | |||||
| ๏ จงสัตย์ซื่อสวามิภักดิ์รักนาย | อย่ามองหมายถมทับเมื่อลับหลัง | |||||
| ให้รู้เก็บรู้กินสิ้นหรือยัง | ถ้านายสั่งทำการอย่าคร้านแช | |||||
| แม้นนายทุกข์เจ้าอย่าสุขเกษมเสียง | จงคอยเคียงนิ่งนั่งฟังกระแส | |||||
| ถ้าอยู่ไกลไม่ทันจะผันแปร | แม้นนายใช้อย่าได้แชให้ช้าเชือน | |||||
| ตัวเป็นข้าอย่าให้ผ้าเหม็นสาบได้ | ระวังระไวนุ่งเจียมพอเทียมเพื่อน | |||||
| ไพร่ผู้ดีมีจนพลเรือน | ก็แม้นเหมือนกันสิ้นกินกับการ ฯ | |||||
| ๏ ตัวเป็นหญิงสิ่งไรไม่สันทัด | ให้เจนจัดในทำนองของคาวหวาน | |||||
| ถึงจะเป็นเจ้าจอมหม่อมพนักงาน | คงโปรดปราณได้ชื่อเป็นมือดี | |||||
| สารพัตรหัดให้เห็นเป็นวิชา | เขาย่อมว่าชาววังช่างบายศรี | |||||
| รู้ไว้เผื่อเมื่อหน้าได้สามี | ถึงเป็นที่ท่านผู้หญิงอย่าทิ้งครัว | |||||
| ดูจัดแจงแต่งหาโภชาหาร | พนักงานของสตรีแม้นมีผัว | |||||
| ให้เกรงกราบสามีเป็นที่กลัว | รู้ฝากตัวรักกายเสียดายงาม ฯ | |||||
| ๏ ธรรมเนียมนางวางไหนให้เป็นหนึ่ง | อย่ารำพึงตรึกตรองเป็นสองสาม | |||||
| อย่าถือใจไหลหลงว่าทรงงาม | เมื่อยามสาวก็ยังสวยสำรวยทรง | |||||
| เหมือนสายหยุดสุดสายก็หายหอม | พวงพยอมมลิลามหาหง | |||||
| เมื่อยามแย้มภุมเรศเจตร์ประจง | พิศวงอยู่ด้วยกลิ่นถวิลวอน | |||||
| ครั้นโรยร่วงพวงผกาก็คลาคลาด | แรมนิราสร่ายเร่หาเกสร | |||||
| มีดื่นดงทรงช่ออรชร | หมู่ภมรเหมือนชายที่หมายเชย ฯ | |||||
| ๏ เป็นหญิงดีมีอัฌชารักษาผัว | รู้ฝากตัวชายไม่ร้างนะนางเอ๋ย | |||||
| แม้นสตรีดีจริงไม่ทิ้งเลย | เราก็เคยได้รู้เช่นได้เห็นเชิง | |||||
| สอนสิ่งดีที่ชั่วไว้ผัวสอน | จงผันผ่อนเข้าค่ำอย่าทำเหลิง | |||||
| ตกลำบากยากจนจะป่นเปิง | แตกกระเจิงจากผัวเพราะตัวทำ | |||||
| อย่าโทษชายลายชั่วอยู่ตัวหญิง | แม้นตีจริงชายคงชุบอุปถัมภ์ | |||||
| คบชายชั่วพาตัวยับระยำ | ถ้าชอกช้ำบุบฉลายไม่หายเลย ฯ | |||||
| ๏ เป็นนารีที่จำเริญบำรุงร่าง | จงสำอางเอี่ยมสะอาดฉลาดเฉลย | |||||
| ให้หอมหวนชวนชื่นรื่นรำเพย | ชอบชายเชยชมเชิงละเลิงโลม | |||||
| สัมผัสสี่มีรูปรศแลกลิ่นเสียง | นี้แท้เที่ยงเครื่องประดับสำหรับโฉม | |||||
| เป็นที่ชื่นหมื่นชายหมายประโลม | จะน้อมโน้มนำเสน่ห์สนิทนาน | |||||
| ถ้าทำดีมีอัชฌาสวามิภักดิ์ | ถึงมิรักก็คงจะสงสาร | |||||
| อย่ารู้มากปากกล้าทำสามานย์ | เหมือนผจานหน้าตัวให้มัวมอม | |||||
| แม้นทำดีมีชื่อบรรฦายศ | อยู่ปรากฏตัวตายไม่หายหอม | |||||
| ถ้าทำร้ายชายร้างต้องหมางตรอม | จะพาผอมเผือดซูบผิดรูปทรง | |||||
| ทำเล่นตัวจนผัวมีเมียน้อย | นั่งตะบอยบ่นบ้าว่าลุ่มหลง | |||||
| ถูกเสน่ห์เล่ลมงมงวยงง | พาโลลงโทษชายแต่ฝ่ายเดียว ฯ | |||||
| ๏ อันจิตต์ชายได้หนึ่งรำพึงสอง | ตามทำนองนอนนึกตรึกเฉลียว | |||||
| น้ำมากปลาไม่ตายว่ายกลมเกลียว | สายน้ำเชี่ยวชอบมัจฉาในสาชล | |||||
| เป็นเมียหลวงหวงหึงเสน่หา | เหมือนพาลพาภัยรำพึงไม่มีผล | |||||
| สารพัตรป่วยงานการของตน | ทั้งผู้คนพาลด่าว่ากระทบ | |||||
| เขาย่อมว่าสามานย์ผจานผัว | ไม่ไว้ตัวเมียน้อยจะพลอยตบ | |||||
| รู้ใกล่เกลี่ยเมียน้อยคอยนอบนบ | จงปรารภรักผัวของตัวเดิม | |||||
| ถึงเสียทองเท่าตัวผัวอย่าเสีย | ทำไมเมียน้อยน้อยปล่อยให้เหิม | |||||
| ใครพลั้งพลาดขาดเหลือช่วยเจือเติม | จงส่งเสิมสอนให้ชอบปลอบไว้ใช้ | |||||
| อันแม่เรือนเหมือนแมวเมียน้อยหนู | ศิษย์กับครูธรรมดาอัชฌาสัย | |||||
| เขาก็จิตต์คิดดูเจ้าเราก็ใจ | รักกันไว้ดีกว่าชังระวังรัก | |||||
| ถ้าเขาซื่อเราซื่ออย่าถือยศ | แม้นใครคดเราก็คมอยู่ในฝัก | |||||
| ชอบจะใช้ได้เชือดเลือดจึ่งชัก | ให้รู้จักแข็งอ่อนผ่อนปัญญา ฯ | |||||
| ๏ แม้นมีกรรมต่ำต้องเป็นเมียน้อย | เมียหลวงคอยหยิบผิดด้วยอิจฉา | |||||
| ถึงทำดีก็เป็นร้ายหมายนินทา | จงอุตสาห์ฝากตัวเจ้าผัวไว้ | |||||
| ทำให้ชอบมอบตัวเช่นทาสี | ให้ท่านมีเมตตาอัชฌาสัย | |||||
| จงตั้งจิตต์คิดประจบให้สบใจ | ตัวเป็นไทยก็เหมือนทาสชาติเมียน้อย | |||||
| มันเจ็บใจไม่ชั่วผัวของเขา | เหมือนแกล้งเอาไฟจี้เข้าที่ฝอย | |||||
| ทั้งเมียหลวงล่วงว่าขี้ข้าพลอย | แต่เห็นมากกว่าร้อยย่อมเรื้อรัง ฯ | |||||
| ๏ เป็นสตรีมีศัตรูรู้ตรองตรึก | คะเนนึกอยู่เป็นนิตย์จิตต์สมหวัง | |||||
| แม้นเมินเมิ่นประมาทฉวยพลาดพลั้ง | ชายจะชิงหญิงจะชังชวนเป็นเชิง | |||||
| ถ้ายากจนไปข้างหน้าคิดค้าขาย | อย่าเสียดายลมล่อยอให้เหลิง | |||||
| ซื้อก็ง่ายขายก็คล่องด้วยต้องเชิง | ปลูกเป็นเพิงน่าถังนั่งร้านชำ | |||||
| หญิงเรียกแม่ชายเรียกพ่อง้อให้ซื้อ | ผู้ใดหรือจะไม่ชมว่าคมขำ | |||||
| ถ้าปากร้ายขายค้าว่าระยำ | ฟังน้ำคำคนก็คิดเคืองระคาย ฯ | |||||
| ๏ อันวาจาอัชฌาสัยไม่ลงทุน | แต่มีคุณเป็นประโยชน์ไม่โหดหาย | |||||
| ถ้าพูดผิดคิดเข้าติดลอบตาย | ทั้งหญิงชายเหมือนกันสำคัญลิ้น | |||||
| อาวุธใดในพิภพไม่ลบปาก | ถึงน้อยมากฟันฟาดขาดเป็นสิน | |||||
| จะเป็นต้นก็แต่กลกันกานกิน | ในโลกสิ้นสามภพจบเจรจา ฯ | |||||
| ๏ จะร่ำสอนอ่อนเสียงแต่เพียงสั่ง | เจ้าจงฟังเริ่มเรื่องไปเบื้องหน้า | |||||
| อันองค์ท้าวทศพักตร์หลักลงกา | พระชันษากิ่วกึ่งจะถึงกาล | |||||
| โอ้เกาะแก้วลงกาเคยผาสุก | แสนสนุกดังดาวดึงส์สถาน | |||||
| ปราสาทมุกด์สุกแม้นเมืองวิมาน | ส่งแสงพานโอภาสในอัมพร | |||||
| ตั้งแต่นี้มีแต่นับจะลับแล้ว | โอ้แท่นแก้วที่บรรธมบรรจถรณ์ | |||||
| พระยี่ภู่ปูเคยเขนยนอน | ช่องบัญชรฉากชั้นกั้นลับแล | |||||
| แลลับนับเวไลจะไกลแล้ว | โอ้ลูกแก้วเบญกายอยู่กับแม่ | |||||
| จงฝากตัวทาสไทยให้ดูแล | พวกสาวแส้เคยอยู่รู้ฝากตัว | |||||
| เจ้าจงจำทำนายไปภายหน้า | เมืองลงกาเพลิงใหญ่จะไหม้ทั่ว | |||||
| พระยายักษ์ไม่รู้สึกสำนึกกลัว | นิมิตรชั่วในตำราท่านว่าร้าย | |||||
| ท้าวถามทูลตามซื่อถือตำหรับ | เธอแกล้งกลับดุเดือดไม่เหือดหาย | |||||
| หวงหึงษ์นางสีดาว่าวุ่นวาย | ตัดตายตัดเป็นไม่เห็นกัน | |||||
| ชาวลงกาจะเป็นข้าอยุธเยศ | เจ้าสังเกตจงจำคำให้มั่น | |||||
| องค์พระรามฤาษีพ่อชีนั้น | นารายณ์ภาคจากสวรรค์แสวงนาง | |||||
| อันองค์พระลักษมีสีดาแม่ | องค์นี้แน่เจ้าอย่านึกอางขนาง | |||||
| จงฝากตัวท่านไว้ใช้พลางพลาง | จะได้อ้างภายหน้าข้าหลวงเดิม | |||||
| นางใช้สอยอัชฌาสัยให้สนิท | สุจริตสองกษัตริย์เป็นฉัตรเฉลิม | |||||
| สีดาตกเสด็จตามสงครามเติม | ม่ารอเริ่มแรมร้างอยู่ฝั่งชล | |||||
| ไปถวายกายเป็นข้าสวามิภักดิ์ | ทูลทรงศักดิ์ให้ท้าวทราบอนุสนธิ์ | |||||
| เสด็จด้วยโยธีกระบี่พล | จองถนนถมสมุทรรีบรุดมา ฯ | |||||
| ๏ ได้ฤกษ์ดีตีสิบเอ็ดพอเสร็จสอน | เผยบัญชรดูในห้องพระเวหา | |||||
| ดาวก็เลื่อนเดือนก็ลับบรรพตา | ได้เวลาเพ็ชรฤกษ์จำเริญยาม | |||||
| ท้าวจัดแจงแต่งตัวไปตามเพศ | ร่ายพระเวทพระมนตร์จบคำรบสาม | |||||
| ประณมหัตถ์มนัสน้อมนึกพระนาม | เดชะความอธิษฐานบันดาลดล | |||||
| อำนาจพระบารมีบรเมศร | สยองเกศแสยงกายทุกขุมขน | |||||
| ให้หอมหวนล้วนทิพย์สุคนธ์ปน | มาเอิบอาบซาบสกลสำราญกาย | |||||
| ให้เหตุเห็นเป็นมหัศอัศจรรย์ | แสงฉ้อชั้นโชติช่วงวิเชียรฉาย | |||||
| บันดาลให้ตัวลอยพลอยพระพาย | หอบเหาะหายข้ามมหาสาคร | |||||
| กุมกระบองล่องฟ้าด้วยสามารถ | โดยอำนาจบุญฤทธิ์มหิศร | |||||
| น้อมเกศนมัสการพระสี่กร | ลอยร่อนตั้งหน้าพระพลาเอย ฯ | |||||
เชิงอรรถ
ที่มา
คำกลอนสุภาษิตเรื่องพาลีสอนน้องและพิเภกสอนเบญกาย พิมพ์แจกเป็นที่ระลึกในการปลงศพนางอิ่ม ชื่นสมทรง วันที่ ๑๑ เมษายน พ.ศ.๒๔๘๐ ณ วัดประยุรวงศาวาส
(ขอขอบคุณ คุณหญิง.มะ ผู้พิมพ์เป็นวิทยาทาน)
