จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

(ความแตกต่างระหว่างรุ่นปรับปรุง)

รุ่นปัจจุบันของ 08:08, 24 สิงหาคม 2552

ข้อมูลเบื้องต้น

แม่แบบ:เรียงลำดับ พระราชนิพนธ์: พระบาทสมเด็จพระพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

บทประพันธ์

ท้าวสันนุราชหานางผมหอม


^ช้า
๏ มาจะกล่าวบทไป		ถึงท้าวสันนุราชจอมกษัตริย์
เสวยราชย์ธานีบุรีรัตน์		กรุงพทธวิสัยสวรรยา
ท้าวมีอัคเรศมเหษี		ชื่อคันธมาลีเสนหา
อยู่ด้วยกันแต่หนุ่มคุ้มชรา		ชันษาหกสิบสี่ปีปลาย
หน้าพระทนต์บนล่างห่างหัก		ดวงพระพักต์เหี่ยวเห็นเส้นสาย
เกศาพึ่งจะประปราย		รูปกายชายจะพีมีเนื้อ
พระเสวยมื้อละชามสามเวลา		ทรงกำลังวังชาประหลาดเหลือ
พอใจเกี้ยวผู้หญิงริงเรือ		ผูกพันฟั่นเฝือไม่เบื่อใจ
ราวกับหนุ่มคลุ้มคลั่งนั่งบ่น		จะหางามเล่นสักคนหนึ่งให้ได้
รำพึงคนึงคิดเปนนิจไป		มิได้ว่างเว้นสักเวลา
ฯ ๑๐ คำ ฯ


^ร่าย
๏ เมื่อจะมีเหตุเภทภัย		ให้เร่าร้อนฤทัยเปนหนักหนา
จึงชวนกำนัลกัลยา		ลงมายังที่ตำหนักแพ
ฯ ๒ คำ ฯ เพลง


๏ ท้าวเสด็จนั่งเหนือเรือบัลลังก์		สาวสนมกรมวังเซงแซ่
พระเอนอิงพิงพนักผันแปร		เหลียวแลเห็นผะอบลอยมา
หยิบขึ้นเขม้นอยู่เปนครู่		เปิดดูก็เห็นเส้นเกศา
หอมกลิ่นรวยรื่นชื่นวิญญา		พระนิ่งนึกตรึกตราในอารมณ์
ผมนี้ดีร้ายนางสาวน้อย		แกล้งลอยหาคู่สู่สม
ชะรอยบุญเราเคยได้เชยชม		จึงพบผะอบผมกัลยา
ฉุนคิดเคลิ้มคลั่งขึ้นทั้งแก่		กะสันเสียวเหลียวแลชำเลืองหา
เห็นนางพนักงานคลานเข้ามา		ยิ้มแย้มพยักหน้าว่านงลักษณ์
ค่อยขยดลดองค์ลงนั่งใกล้		เห็นมิใช่ผุดลุกขึ้นกุกกัก
ดูนางห้ามแหนยิ่งแค้นนัก		ให้ละล่ำละลักลืมองค์
ท้าวกอดผะอบทองประคองไว้		มิได้ชำระสระสรง
ขึ้นจากเรือสุวรรณ์บรรจง		เสด็จตรงมายังวังใน
ฯ ๑๒ คำ ฯ เชิด


๏ ครั้นถึงจึงเข้าไปในห้อง		ขึ้นบนแท่นทองผ่องใส
กอดผะอบประทับกับทรวงไว้		ถอนฤทัยครวญคร่ำรำพรรณ์
ฯ ๒ คำ ฯ


^{โอ้ช้า}
๏ โอ้ว่านวลน้องเจ้าของผม		ถ้าได้ชมจะถนอมเปนจอมขวัญ
เกศาหอมฟุ้งดังปรุงจันทน์		จะทรงโฉมโนมพรรณ์ฉันใด
ทรวดทรงสูงต่ำดำขาว		ชันษาแก่สาวสักคราวไหน
แม้นรู้ว่าอยู่บุรีใด		พี่จะไปติดตามเจ้าทรามชม
ถึงจะเปนกระไรก็ไม่ว่า		แต่ให้ได้เห็นหน้าเจ้าของผม
คิดละห้อยละเหี่ยเสียอารมณ์		ร้องไห้ร้องห่มไม่สมประดี
ฯ ๖ คำ ฯ โอด


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีมเหษี
เห็นพระพร่ำกำสรดโศกี		จึงเข้าไปในที่บรรธม
แล้วนางทูลทัดภัศดา		พระอย่าโศกเศร้าด้วยเผ้าผม
จงคิดรั้งรักหักอารมณ์		แม้นเคยคู่สู่สมไม่คลาศแคล้ว
หยุดยั้งตั้งสติตริตรอง		ดับความมัวหมองให้ผ่องแผ้ว
ทรงพระชราหนักหนาแล้ว		ทูลกระหม่อมเมียแก้วจงหักใจ
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชเคลิ้มองค์หลงไหล
เห็นเมียมาเซ้าซี้พิรี้พิไร		ขัดใจเกรี้ยวกราดตวาดอึง
ดูดู๋ทำราวกับสาวแส้		ไม่เจียมตัวว่าแก่สักนิดหนึ่ง
แกล้งมานั่งเฝ้าพเน้าพนึง		จะคอยหึงษ์หวงข้าฤๅว่าไร
ฉวยพระขรรค์งันงกกะปลกกะเปลี้ย		พิโรธโกรธเมียดังเพลิงไหม้
สดุดโดนสาวสรรค์กำนัลใน		แล่นไล่ลุกล้มไม่สมประดี
ฯ ๖ คำ ฯ เชิด


๏ เมื่อนั้น		องค์อัครชายามารศรี
ความกลัวอาญาพระสามี		วิ่งหนีไปซ่อนซอนซุก
เหล่าพวกสาวสรรค์กำนัลนาง		วิ่งวางวนเวียนจนเจียนจุก
บ้างเข้าแฝงม่านคลานคลุก		บ้างลุกแอบเตียงเมียงมอง
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชยิ่งเศร้าหมอง
แสนคนึงถึงเจ้าผะอบทอง		เสด็จตรงออกท้องพระโรงไชย
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ


^ช้า
๏ ลดองค์ลงนั่งเหนืออาศน์		พรั่งพร้อมอำมาตย์น้อยใหญ่
จึงตรัสสั่งมหาเสนาใน		เร่งไปร้องป่าวชาวพารา
ผู้ใดใครรู้เห็นบ้าง		ตำแหน่งนางผมหอมเสนหา
ถ้าแม้นนำไปได้นางมา		เงินทองเสื้อผ้าจะรางวัล
ท้าเย่าเรือนไร่นาจะหาให้		ข้าไทชายหญิงทุกสิ่งสรรพ์
จงเร่งรีบรัดจัดกัน		ไปป่าวร้องให้ทันวันนี้
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


^ร่าย
๏ บัดนั้น		อำมาตย์รับสั่งใส่เกศี
ออกมาเกณฑ์กันทันที		เสนีตีฆ้องร้องป่าวไป
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		ฝ่ายเถ้าทัศประสาทชาติไพร่
ฟังเสียงร้องป่าวก็เข้าใจ		นึกได้ลูกสาวของเจ้านาย
ผมหอมปรากฏรสเร้า		จะนำเขาไปพามาถวาย
กูจะได้พึ่งบุญเปนคุณยาย		คิดแล้วเดินชายมาถามทัก
ท่านขามานี่จะบอกเล่า		นางผมหอมข้าเจ้านี้รู้จัก
รูปโฉมโนมพรรณ์ขยันนัก		จะอาสาทรงศักดิ์ไปพามา
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		เสนีถามซักเปนหนักหนา
เห็นถ้อยยำคำมั่นสัญญา		ก็รีบพายายเถ้าเข้าวังใน
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ ครั้นถึงจึงคลานเข้าไปเฝ้า		ก้มเกล้าทูลแจ้งแถลงไข
ยายเถ้ารับคำจะนำไป		ว่าได้รู้จักนางเทวี
เปนลูกสาวท่านท้าวพรหมจักร		ปิ่นปักจันทราบุริศรี
แต่เมืองนั้นพลไพร่ไม่มี		นกอินทรีย์กินตายเสียก่ายกอง
ที่ในวังยังแต่นางผมหอม		งามพร้อมสารพัดไม่ขัดข้อง
บิดาซ่อนนางไว้ที่ในกลอง		จงทราบลอองพระบาทา
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชสำรวลร่า
ชื่นชมสมถวิลจินดา		ดังได้เห็นหน้านางนงเยาว์
จึงตรัสว่าถ้าสมคะเนนึก		อึกกระทึกใจหายแล้วยายเถ้า
มั่งมีดีกว่าค้าตะเภา		ทุกข์ร้อนอะไรเล่ากับเงินทอง
ยายจะเอาอะไรไปบ้าง		ท่าทางกันดารบ้านช่อง
เร่งรีบคลาไคลดังใจปอง		ให้ได้นางในกลองกลับมา
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		ยายเถ้าทูลพลันด้วยหรรษา
จะเอาเรือเอกไชยไคลคลา		ไปรับกัลยามากรุงไกร
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชเปนใหญ่
ได้ฟังจึงสั่งเสนาใน		จงจัดเรือเอกไชยฉับพลัน
เกณฑ์ยกสำรับใหญ่ใส่ให้เต็ม		เลือกล้วนแต่เล่มคอนขยัน
เรือนำเรือตามจงครามครัน		ให้ทันแต่ในเวลานี้
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		เสนารับสั่งใส่เกศี
ออกจากวังวิ่งเปนสิงคลี		จัดเรือตามมีพระบัญชา
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		ยายเถ้าทำประหนึ่งกิ้งก่า
ขึ้นขี่แคร่คานหามคนตามมา		ประตูดินตีนท่าหน้าตะพาน
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ ลงนั่งยังเรือเอกไชย		พลพายนายไพร่อลหม่าน
ออกเรือพร้อมกันมิทันนาน		ร้องขานโยนยาวฉาวมา
ฯ ๒ คำ ฯ เห่เรือ เชิด


๏ ผ่อนพักพลพายมาหลายแห่ง		น้ำเชี่ยวเรี่ยวแรงหนักหนา
สิบห้าวันถึงจันทบุรา		ประทับท่าที่ท้ายเวียงไชย
จึงสั่งผู้คนพลพาย		ทั้งไพร่นายอย่าเที่ยวไปข้างไหน
แต่ตัวของเราจะเข้าไป		สมคะเนเมื่อไรจะกลับมา
สั่งแล้วเข้าสู่พระบูรี		พรั่นตัวกลัวผีเปนหนักหนา
เห็นกระดูกเกลื่อนกลาดดาษดา		รีบเดินภาวนาเข้าในวัง
ฯ ๖ คำ ฯ เชิด


๏ ครั้นถึงจึงขึ้นปราสาททอง		เมียงมองลับล่อแล้วถอยหลัง
เสียงคนพูดอยู่เงี่ยหูฟัง		ทรุดนั่งแอบประตูดูท่วงที
ฯ ๒ คำ ฯ


^ช้า
๏ เมื่อนั้น		โฉมนางจันท์สุดามารศรี
สมสู่อยู่ด้วยพระคาวี		เปรมปรีดิ์ประดิพัทธ์กำหนัดใน
หยอกเย้ายิ้มแย้มแกมกล		จะระคายผู้คนก็หาไม่
สงัดเงียบเซียบเสียงทั้งเวียงไชย		สำราญใจอยู่ในห้องสองคน
ฯ ๔ คำ ฯ


^ร่าย
๏ บัดนั้น		ยายเถ้าเพ่งพิศคิดฉงน
ชายนี้ทีท่วงชอบกล		เห็นจะไม่ใช่คนต่ำช้า
ใส่เครื่องประดับองค์ทรงพระขรรค์		รูปโฉมโนมพรรณ์งามหนักหนา
ต่อจะเปนลูกเต้าท้าวพระยา		จันท์สุดาจึงปลงลงใจ
กูคิดไว้ไม่สมอารมณ์คิด		จะลงล้างชีวิตเสียให้ได้
แต่องค์กัลยาจะพาไป		ทูลถวายท้าวไทเอารางวัล
คิดพลางทางคลานเข้าไปหา		ทำทีกิริยาโศกศัลย์
ก้มกราบบาทาสุดาจันท์		แล้วตีอกงกงันร่ำไร
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		โฉมตรูดูยายก็จำได้
เปนข้าเก่าเจ้าเคยช่วงใช้		จึงพูดจาปราไสด้วยเมตตา
ยายหนีนกอินทรีย์ไปช้านาน		ลูกหลานอยู่ไหนไม่เห็นหน้า
ฤๅนกมันกินสิ้นชีวา		เออตาผัวอยู่ดอกฤๅยาย
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		ยายเถ้ากล่าวเกลี้ยงเบี่ยงบ่าย
ลูกหลานกระจัดพลัดพราย		ท่านตาก็ตายแต่คราวนั้น
ข้าไปอยู่เถื่อนถ้ำลำบาก		จึงพ้นปากปักษาไม่อาสัญ
ได้ยินเหล่าชาวป่าพูดจากัน		ว่าแม่จันท์สุดาได้สามี
ข้าสู้ดั้นด้นมาจนถึง		จะอยู่พึ่งบุญทั้งสองศรี
ยังพรั่นตัวกลัวแต่นกอินทรีย์		มันมานี่ฤๅไม่เยาวมาลย์
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		โฉมจันท์สุดาจึงว่าขาน
ผัวข้ามาล้างมันวายปราณ		หายมาช้านานจนปานนี้
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		ยายเถ้าทำเปนเกษมศรี
จึงว่าแม่คุณบุญสิ้นที		ได้สามีเรืองอิทธิฤทธา
งามทั้งรูปโฉมโนมพรรณ์		น่าชมสมกันหนักหนา
สมคิดของยายที่หมายมา		จะอยู่กับกัลยาเปนข้าไท
แล้วทำท่วงทีกะปรี้กะเปร่า		ตักน้ำตำเข้าเอาใจใส่
ครั้นสองเจ้าเข้าที่บรรธรมใน		ยายไปปฏิบัติพัดวี
ฯ ๖ คำ ฯ ตระ


๏ เห็นพระราชานิทราสนิท		นั่งพินิจพิศดูถ้วนถี่
ผิดกับกษัตราทุกธานี		ขัดพระขรรค์เข้าที่บรรธมใน
คิดพะวงสงสัยอย่างไรอยู่		จะล่อลวงถามดูให้จงได้
ครั้นรุ่งรางส่างแสงอโณทัย		ยายเถ้าเข้าไปอยู่ในครัว
จันท์สุดามาทำเครื่องเสวย		ตามเคยจัดแจงแต่งให้ผัว
ยายเข้าเมียงหมอบยอบตัว		แล้วว่าแม่ทูลหัวอย่าไว้ใจ
อันองค์ภัศดาสามี		เห็นทีหาซื่อต่อแม่ไม่
เหน็บพระขรรค์บรรธมทุกคืนไป		น่าจะแหนงแคลงฤทัยเทวี
แม่จงถามไถ่ให้ประจักษ์		ถ้าท้าวรักก็จะแจ้งถ้วนถี่
แม้นมิบอกออกความลับลี้		นานไปจะหนีแม่มั่นคง
ฯ ๑๐ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดาพาซื่อลุ่มหลง
สำคัญมั่นหมายว่ายายตรง		โฉมยงเห็นชอบก็ตอบไป
จริงอยู่ยายว่าข้านึกพรั่น		ขัดพระขรรค์ติดองค์น่าสงสัย
จะทูลถามทรงศักดิ์ซักไซ้		ให้ได้ความขำสำคัญ
ว่าพลางนางเข้าไปในที่		ปรนนิบัติพัดวีให้ผัวขวัญ
ทำทีทอดสนิทติดพัน		นวดฟั้นนั่งแนบแอบอิง
สัพยอกหยอกเย้าแย้มสรวล		ชักชวนพูดจามารยาหญิง
ได้ช่องก็ฉะอ้อนวอนวิง		ทูลถามความจริงภูวไนย
น้องนึกกินแหนงแคลงจิตต์		พระขรรค์ของทรงฤทธิเปนไฉน
มิได้ละวางให้ห่างไกล		ฤๅว่าไม่ไว้ใจน้อง
ฯ ๑๐ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีแจ้งระหัศขัดข้อง
หวั่นหวาดประหลาดจิตต์ผิดทำนอง		ค่อยประคองเล้าโลมโฉมงาม
รับขวัญกัลยาแล้วพาที		วันนี้หลากใจมาไต่ถาม
ฤๅยายยุเจ้าจะเอาความ		บอกตามจริงเถิดนะเทวี
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดากล่าวแกล้งแสร้งใส่สี
บิดเบือนเอื้อนอำทำท่วงที		อะไรนี่มาตรัสสะกัดสะแกง
น้องรักน้องถามตามซื่อ		ควรฤๅมิบอกให้แจ้ง
เพราะพระทรงศักดิ์ไม่รักแรง		ว่าพลางนางกรรแสงโศกา
ผันพักตร์ผลักไสมิให้ต้อง		สบิ้งสบัดปัดป้องหัตถา
พิไรร่ำทำกลมารยา		ประหนึ่งว่าโฉมฉายจะวายวาง
ฯ ๖ คำ ฯ โอด


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีเห็นน้องหมองหมาย
ค่อยตระโบมโลมลูบปฤษฎางค์		ประคองนางนฤมลขึ้นบนเพลา
สร้วมสอดกอดรัดแล้วตรัสปลอบ		คิดเช่นนี้มิชอบโฉมเฉลา
พี่รักใคร่ในองค์นงเยาว์		แม้จะเปรียบเทียบเท่าดวงใจ
อย่าโศกนักพักตร์น้องจะหมองศรี		เจ้าผันหน้ามานี่จะบอกให้
พระขรรค์นี้พี่ฝังชีวิตต์ไว้		ใครลักเข้าเผาไฟจะมรณา
ความจริงบอกเจ้าไม่อำพราง		อย่าพูดมากปากสว่างฟังพี่ว่า
เห็นประจักษ์แจ้งแล้วฤๅแก้วตา		พี่รักเจ้ายิ่งกว่าชีวาลัย
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดายิ้มย่องสนองไข
ทีนี้น้องเห็นรักประจักษ์ใจ		ภูวไนยโปรดปรานปรานี
คุณของทรงฤทธิดังบิตุเรศ		เหมือนฉัตรแก้วกั้นเกศเกศี
จะขอเป็นเกือกทองรองธุลี		ไปกว่าชีวีจะวายปราณ
ทั้งสองสนิทพิศมัย		ถ้อยทีมีใจเกษมสานต์
คลึงเคล้าเย้ายวนชวนชื่นบาน		เยาวมาลย์ไม่มีราคีเคือง
ครั้นเวลาตวันบ่ายชายแสง		นางออกมาจัดแจงแต่งเครื่อง
ใส่สุพรรณภาชน์ทองรองเรือง		แลเห็นยายชายชำเลืองเข้ามา
ยิ้มพลางทางว่าอย่าทุกข์เลย		ยายเอ๋ยผัวรักข้าหนักหนา
เล่าความตามคำภัสดา		แล้วกำชับกำชาสารพัน
ฯ ๑๐ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		ยายเถ้าฟังคำทำรับขวัญ
จูบบาทซ้ายขวาแล้วว่าพลัน		ลูกไม่เปนเช่นนั้นดอกแม่คุณ
เกลือกสามีมิรักจึงให้ถาม		ใช่จะแกล้งกล่าวความให้เคืองขุ่น
ข้าเปนผู้น้อยพลอยพึ่งบุญ		ไม่โว้เว้เนรคุณอย่าแคลงใจ
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดาพาซื่อไม่สงสัย
คิดว่าข้าหลวงเดิมเคลิ้มไป		หลงใหลนับถือว่าซื่อตรง
ครั้นจัดแจงแต่งเครื่องเสร็จสรรพ		ให้ยายยกสำรับออกไปส่ง
ตั้งถวายภูวไนยด้วยใจจง		โฉมยงหมอบกรานอยู่งานพัด
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีฤทธิรงค์ทรงสวัสดิ์
แกล้งเสวยเข้าของจนท้องคัด		แล้วตรัสสัพยอกหยอกน้อง
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		ยายเถ้ากระหยิ่มยิ้มย่อง
สมหวังดังจิตต์คิดปอง		ได้ช่องจะฆ่าพระคาวี
ทำเปนเข้าไปให้ใช้สอย		หมอบคอยถือชุดจุดบุหรี่
พูดชักนิทานบ้านเมืองดี		ประเพณีกษัตริย์สุริวงศ์
แม้นได้สมบัติพัศถาน		ย่อมแต่งการมุรธาภิเษกสรง
ไปยังฝั่งน้ำดังจำนง		สระเกศาทุกองค์กษัตรา
นี่พระจะผ่านไอสูรย์		สืบประยูรสุริย์วงศ์พงศา
เชิญเสด็จไปสรงคงคา		ตามอย่างท้าวพระยามาแต่ไร
ฯ ๘ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีลุ่มหลงไม่สงสัย
จึงตรัสว่าคิดชอบเราขอบใจ		จะทำให้ต้องตามประเพณี
ยายเปนผู้ใหญ่ได้เคยพบ		จงแต่งเครื่องให้ครบตามที่
แม้นได้ฤกษ์งามยามดี		จะไปสระเกศีให้สำราญ
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		ยายเถ้ารับสั่งเกษมสานต์
หยิบโน่นฉวยนี่ตลีตลาน		จัดใส่ในพานแล้วยกมา
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		สองกษัตริย์ยินดีเปนหนักหนา
ชวนเถ้าทัศประสาทยาตรา		ลงมาตามฉนวนในวัง
ฯ ๒ คำ ฯ เพลงช้า


๏ บัดนั้น		ยายเถ้าเจ้าเล่ห์ทำล้าหลัง
แวะเข้าก่อไฟใส่ประดัง		แล้ววิ่งตึงตังตามมา
ทันสองกษัตริย์ริมนัที		วางพานไว้ที่ร่มพฤกษา
เห็นพระจะลงในคงคา		ยายทำเปนว่าแล้วแย้มยิ้ม
ไฉนเหน็บพระขรรค์ไว้มั่นคง		ลงสรงถูกน้ำจะเป็นถนิม
เสียดายพลอยประดับล้วนทับทิม		จะช่วยเชิญไว้ริมชลธาร
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีฟังคำที่ว่าขาน
ไม่ทันรู้เล่ห์กลคนบุราณ		เพราะกรรมนั้นบันดาลให้งวยงง
ชักพระแสงทรงยื่นให้ยายเถ้า		แล้วชวนโฉมเฉลาลงสรง
ชำระสระสนานสำราญองค์		เวียนวงแหวกว่ายวารี
พระหยอกนางทางกอบคงคาซัด		บังอรค้อนสบัดเบือนหนี
เลี้ยวไล่ไขว่คว้ากัลยาณี		สรวลระริกซิกซี้สำราญใจ
ฯ ๖ คำ ฯ เพลงฉิ่ง


๏ บัดนั้น		ยายเถ้าแสนร้ายหมายได้
เห็นสององค์ลงเล่นชลาลัย		ก็วิ่งไปยังกองอัคคี
เอาพระขรรค์นั้นวางกลางเพลิงชุม		ฟืนสุมใส่เข้าเผาจี่
ก่อพลางเหลียวดูพระภูมี		แล้วเป่าปัดพัดวีวุ่นไป
ฯ ๔ คำ ฯ เชิดฉิ่ง


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีร้อนรนไม่ทนได้
เจียนจักพินาศขาดใจ		แลไปดูยายก็หายตัว
เรียกเมียว่าช่วยพี่ด้วยเจ้า		ครั้งนี้อีเถ้ามันฆ่าผัว
เรียกพลางองค์สั่นอยู่รันรัว		ค่อยทรงตัวขึ้นจากคงคาลัย
จะยืนยั้งตั้งกายก็ไม่ตรง		นางโฉมยงเข้าประคองแล้วร้องไห้
ล้มลงกลางหาดจะขาดใจ		ภูวไนยร่ำสั่งบังอร
ฯ ๖ คำ ฯ


^{โอ้ปี่}
๏ โอ้ว่าโฉมยงนงลักษณ์		มิเสียทีที่รักสายสมร
ครั้งนี้ชีวิตต์จะม้วยมรณ์		เพราะเจ้าวอนไต่ถามความลับ
พี่ก็บอกออกให้ด้วยใจซื่อ		ควรฤๅย้อนยอกกลอกกลับ
มิได้ฟังคำที่กำชับ		ไปบอกกับยายเถ้าเจ้ามารยา
มันคิดร้ายหมายล้างชีวิตต์พี่		ทีนี้สุดสิ้นวาศนา
เวราเราแล้วนะแก้วตา		จะขอลาโฉมฉายวายปราณ
พระสุดสิ้นกำลังไม่สั่งได้		ด้วยดวงจิตต์พิษไฟเผาผลาญ
เอนอิงพิงองค์นงคราญ		ภูบาลซอนซบสลบไป
ฯ ๘ คำ ฯ โอด


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดาเห็นผัวตักษัย
กอดศพภัศดาโศกาลัย		ทรามวัยครวญคร่ำรำพรรณ
ฯ ๒ คำ ฯ


^โอ้
๏ โอ้ว่าพระองค์ทรงเดช		เกิดเหตุทั้งนี้เพราะเมียขวัญ
เชื่ออีเถ้าแพศยาอาธรรม์		จนมันลอบทำให้จำตาย
ครั้งนี้มิชั่วก็เหมือนชั่ว		คิดแค้นใจตัวไม่รู้หาย
อดสูอยู่ไยให้ได้อาย		จะสู้ตายตามองค์พระทรงธรรม์
ว่าพลางทางกราบกับตีนผัว		ทอดตัวโศกาเพียงอาสัญ
สองกรข้อนทรวงรุมรัน		ทรงกรรแสงซบสลบไป
ฯ ๖ คำ ฯ โอด


^ร่าย
๏ บัดนั้น		ยายเถ้าเผาพระขรรค์จนเหงื่อไหล
เสลือกสลนซนฟืนใส่ไฟ		หายใจกระหมอบหอบเต็มที
แล้ววิ่งมาดูสององค์		เห็นล้มลงนิ่งแน่อยู่กับที่
ไม่ไหวกายตายจริงแล้วคราวนี้		วางวิ่งตาลีตาลานมา
เห็นนางกอดศพสลบไสล		ก็แจ้งใจว่ายังไม่สังขาร์
จึงอุ้มองค์อรไทยไคลคลา		ไปยังท่าที่ประทับฉับไว
ฯ ๖ คำ ฯ เชิด


๏ วางนางลงเหนือเรือนั่ง		ปิดบังม่านทองผ่องใส
ให้เร่งออกนาวาคลาไคล		สุ่มไล่สามเล่มมาเต็มที่
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ เมื่อนั้น		โฉมจันท์สุดามารศรี
ครั้นฟื้นคืนได้สมประดี		คว้าหาสามีไม่พบพาน
ผันแปรแลเหลือบมาเห็นยาย		โฉมฉายชี้หน้าแล้วว่าขาน
ทุดอีเถ้าทรชนคนพาล		อัปรีสีกระบานเปนพ้นไป
ลอบฆ่าสามีแล้วมิหนำ		มึงจะซ้ำพากูไปข้างไหน
ชั่วช้าสารพัดน่าขัดใจ		จะตบให้ย่อยยับลงกับมือ
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		ยายเถ้าปลอบว่าอย่าอึงอื้อ
จะพาไปบ้านเมืองให้เลื่องฦๅ		ได้ออกหน้าค่าชื่อยิ่งกว่านี้
ทรงธรรม์สันนุราชเรืองไชย		จะเษกให้แม่เปนมเหษี
อย่าทรงโศกโศกาถึงสามี		เทวีจะเปนสุขทุกเพรางาน
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดาดาลเดือดไม่เหือดหาย
โกรธาด่าทอมากมาย		อย่าพักพูดอุบายให้ตายใจ
ผัวกูวอดวายจะตายด้วย		ที่จะให้เอออวยอย่าสงสัย
ว่าพลางทางทรงโศกาลัย		ครวญคร่ำร่ำไรไปมา
ฯ ๔ คำ ฯ โอด


^{โอ้ปี่}
๏ โอ้พระทูลกระหม่อมของเมียเอ๋ย		พระคุณเคยปกเกล้าเกศา
อยู่เย็นเปนสุขทุกเวลา		วันนี้มาจากองค์พระทรงฤทธิ
เพราะเมียชั่วช้าพาซื่อ		เชื่อถืออีเถ้าทุจริต
บอกความลับมันไม่ทันคิด		จนพระสิ้นชีวิตวายวาง
พ่อเจ้าประคุณของน้องเอ๋ย		กรรมสิ่งไรเลยได้เคยสร้าง
จึงมีอีเถ้ามาตามล้าง		เลิศร้างภัศดามาแต่ตัว
น่าสงสารปานนี้ผัวแก้ว		จะตรำแดดอยู่แล้วพระทูลหัว
ยิ่งคิดขุ่นข้องหมองมัว		ทอดตัวเกลือกกลิ้งนิ่งไป
ฯ ๘ คำ ฯ โอด


^ร่าย
๏ บัดนั้น		ยายเถ้าวักน้ำมาลูบให้
เห็นนางสมประดีก็ดีใจ		เร่งฝีพายพายไล่สุ่มมา
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
๏ ครั้นถึงจึงประทับตำหนักแพ		พอเห็นท่านเถ้าแก่ก็ไปหา
ยายเถ้าเล่าความตามกิจจา		อย่าช้าช่วยทูลพระทรงธรรม์
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		เถ้าแก่แร่ไปขมีขมัน
ครั้นถึงจึงทูลว่ายายนั้น		ได้นางจันท์สุดามาแล้ว
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชเร่งผ่องแผ้ว
จึงเสด็จจากอาศน์คลาศแคล้ว		ตามแถวท้องฉนวนด่วนไป
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ


๏ ครั้นถึงตำหนักแพแลเห็นยาย		พระแย้มยิ้มพริ้มพรายปราไส
ยายทำความชอบข้าขอบใจ		ว่าพลางพยักให้เผยม่านทอง
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ


^{ชมโฉม}
๏ พระพินิจพิศโฉมจันท์สุดา		นางในใต้ฟ้าไม่มีสอง
ผิวเนื้อเรื่อเหลืองเรืองรอง		พักตร์ผ่องเพียงดวงจันทรา
อรชรอ้อนแอ้นเอวองค์		เนตรขนงน่ารักหนักหนา
ตลึงแลดูนางไม่วางตา		พระราชาแย้มยิ้มกระหยิ่มใจ
ฯ ๔ คำ ฯ


^ร่าย
๏ จึงเรียกวอสุวรรณ์บรรจง		รับองค์เทวีศรีใส
แห่ห้อมพร้อมพรั่งเข้าวังใน		เสด็จตามทรามวัยมาทันที
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ ครั้นถึงจึงสั่งให้พานาง		ไปอยู่ปรางค์ปราสาทศรี
ตรัสพลางย่างเยื้องจรลี		มาเข้าที่ชำระสระสรงน้ำ
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ


^โทน
๏ ลูบไล้สุคนธ์ปนปรุง		ดมดูกลิ่นฟุ้งหอมฉ่ำ
หยิบภูษามาทรงแล้วลูบคลำ		ยกทองท้องช้ำชอบพระทัย
ห่มสีทับทิมกรองคล้องคอ		ใครดูกูหนุ่มฟ้อขึ้นฤๅไม่
นั่งมองส่องกระจกยิ้มละไม		ก็ยังไม่แก่กระไรทีเดียวนัก
ผมเผ้าพิศดูไม่สู้หงอก		เสียสิ่งเดียวดอกแต่ฟันหัก
ถึงกระนั้นโฉมยงก็คงรัก		แล้วทรงศักดิ์เสด็จจากแท่นทอง
ฯ ๖ คำ ฯ เสมอ


^ร่าย
๏ เดินเหินรัดกุมเหมือนหนุ่มแน่น		ลอยชายกรายแขนเข้าในห้อง
พิศดูตัวพลางทางเยี่ยมมอง		ตามช่องฉากบังกระทั่งไอ
เห็นนางซบพักตราโศกาอยู่		จะเหลียวดูภูมีก็หาไม่
ค่อยนั่งลงข้างองค์อรไทย		แล้วปราไสเกี้ยวพานหว่านล้อม
ฯ ๔ คำ ฯ


^{ชาตรี}
๏ สาวเอยสาวสวรรค์		น้อยฤๅนั่นน่าชมนางผมหอม
งามสิ้นทุกสิ่งพริ้งพร้อม		ดูละม่อมหมดอย่างเหมือนนางฟ้า
นี่กุศลหนหลังเราทั้งสอง		เคยเปนคู่ครองเสนหา
เก็บดอกไม้ไหว้พระด้วยกันมา		วาศนาทำไว้จึงได้น้อง
แต่วันพบผะอบผมเจ้าลอยน้ำ		พี่ครวญคร่ำโศกาหาเจ้าของ
ให้เสนาข้าเฝ้าเที่ยวป่าวร้อง		ได้ข่าวน้องเพราะยายค่อยคลายใจ
ทีนี้เสร็จสมอารมณ์นึก		ดังเอาน้ำอำมฤตมารดให้
ถึงจะได้นางฟ้าสุราลัย		ไม่ดีใจเหมือนเจ้าเยาวมาลย์
เชิญผินพักตรามาพาที		เสียแรงพี่ว่าวอนด้วยอ่อนหวาน
จะครวญคร่ำร่ำร้องไม่ต้องการ		จงพูดจาว่าขานกันโดยดี
ฯ ๑๐ คำ ฯ


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		โฉมจันท์สุดามารศรี
ฟังท้าวเจ้าพาราพาที		เทวีกลุ้มกลัดขัดใจ
ถอยองค์ออกไปเสียให้ห่าง		แล้วนางค่อนว่าไม่ปราไส
นี่แน่ออเถ้าเจ้ากรุงไกร		ช่างไม่คิดถึงตัวมัวเมา
จะตายวันตายพรุ่งก็ไม่รุ้		ยังจะเที่ยวเกี้ยวชู้อยู่อีกเล่า
จนฟันหักผมหงอกเหมือนดอกเลา		ลูกเขาเมียเขาก็ไม่คิด
คบกันกับอีเถ้าเจ้าเล่ห์		ทำการเกเรทุจริต
ลอบฆ่าสามีกูม้วยมิด		มิหนำซ้ำปลิดเอาเมียมา
อย่าพักว่าวอนให้อ่อนใจ		กูไม่มุ่งมาดปรารถนา
ว่าพลางนางทรงโศกา		กัลยาโศกศัลย์รันทด
ฯ ๑๐ คำ ฯ


^{โอ้โลม}
๏ ทรามเอยทรามสงวน		อย่ารัญจวนครวญคร่ำกำสรด
ถึงเจ้าโกรธโกรธาว่าประชด		จะออมอดไม่ถืออรไทย
อย่าเยาะเย้ยเลยเจ้าว่าเถ้าแก่		พี่แพ้ฟันดอกจะบอกให้
อันอายุอานามกับทรามวัย		เห็นจะไม่กะไรกันนัก
อย่าชิงชังรังเกียจที่หนุ่มแก่		จงชมแต่ยศถาบันดาศักดิ์
พี่จะเษกโฉมยงนงลักษณ์		ให้เปนเอกอัครเทวี
ทักวันท่านยายก็แก่เถ้า		ขอเชิญเจ้าร่วมแท่นแทนที่
สมบัติพัศถานเรามั่งมี		คงดีกว่าผัวเก่าของเจ้าจน
พี่ให้ไปรับน้องมา		หวังว่าจะรักเปนพักผล
จะแขงขัดตัดรอนไม่ผ่อนปรน		ใช่ที่นฤมลจะพ้นมือ
ว่าพลางทางถัดเข้าใกล้		ลูบไล้เลียมลองจะต้องถือ
ให้เร่าร้อนฤทัยดังไฟฮือ		แล้วหดมือถอยหลังรั้งรอ
ฯ ๑๒ คำ ฯ


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดาไม่กลัวทำหัวร่อ
ตบมือชี้หน้าด่าทอ		เคืองขัดตัดพ้อภูวไนย
อย่าอวดโอ้โอหังว่ามั่งมี		หานิยมยินดีของมึงไม่
พูดจาบ้าลำโพงโป้งไป		คนอะไรใครบ้างอย่างนี้
ไม่คิดว่าแก่เถ้าจะเข้าโลง		ยังโอ่โถงทำหนุ่มน่าบัดสี
ไม่ช้านักสักปีหนึ่งสองปี		จะได้เกี้ยวกับผีที่ป่าช้า
น่าหัวร่อทั้งทุกข์สนุกจ้าน		ดื้อด้านซานซมหนักหนมหนักหนา
ดูเหมือนมิใช่ท้าวพระยา		เวทนาเชิญไปเสียให้พ้น
ฯ ๘ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชคิดขัดสน
จะเล้าโฉมนางนฤมล		เห็นไม่หย่อนผ่อนปรนก็จนใจ
อำนาจนางซื่อสัตย์ต่อภัศดา		พระราชาร้อนรนไม่ทนได้
จึงเสด็จย่างย่องจากห้องใน		รีบไปสรงชลกระวนกระวาย
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ


๏ ตักวารีรดหมดแม่ขัน		แต่กระนั้นร้อนใจมิใคร่หาย
หยิบเครื่องสุคนธามาละลาย		ลูบชะโลมโซมกายค่อยคลายร้อน
ฯ ๒ คำ ฯ


^ช้า
๏ พระนั่งง่วงโงกหงับหลับตา		คิดถึงจันท์สุดาดวงสมร
นิจจาเจ้าช่างสลัดตัดรอน		ไม่ผันผ่อนปรานีพี่บ้างเลย
เสียแรงให้ไปรับน้องมา		หวังว่าจะร่วมเรียงเคียงเขนย
พี่เฝ้าปลอบโฉมงามทรามเชย		น้องเอ๋ยไม่ปลดปลงลงใจ
อันเล่ห์กลสัตรีนี้ฦกล้ำ		จะเชื่อถือถ้อยคำยังไม่ได้
เห็นจะเปนมารยาพิราใน		จะเกี้ยวแก้มือใหม่อีกสักครั้ง
ฯ ๖ คำ ฯ


^ร่าย
๏ คิดพลางแต่งองค์ทรงภูษา		ห่มห่มนอนราคากว่าสองชั่ง
แล้วดำเนินเดินดุ่มสุ่มตะรัง		ขึ้นนั่งบนเตียงเคียงนาง
ฯ ๒ คำ ฯ


^{โอ้โลม}
๏ น้องเอ๋ยน้องรัก		จงผินพักตร์มาพูดกับพี่บ้าง
เอออะไรไม่พอที่พอทาง		จะทำให้เขินค้างอยู่กลางคัน
แม้นมิได้เชยชมสมหมาย		จะสู้วายชีวาอาสัญ
แต่พี่มีเมียมานับพัน		ไม่เหมือนขวัญเนตรต้องต้องติดใจ
จริงจริงพี่รักเจ้าหนักหนา		ไม่เสแสร้งแกล้งว่าสบถได้
เจ้าจงเมตตาอาลัย		อย่าให้ไผ่ผอมตรอมใจตาย
ฯ ๖ คำ ฯ


^ร่าย
๏ ได้เอยได้ฟัง		แค้งคั่งเคืองหูไม่รู้หาย
นางโกรธาด่าทอหยาบคาย		ถ่มน้ำลายรดให้ไม่ไยดี
ขี้คร้านพูดจากับบ้าหลัง		น่าชังหนักหนาผินหน้าหนี
ยิ่งคิดยิ่งแค้นแสนทวี		ก็โศกีครวญคร่ำรำพรรณ์ไป
ฯ ๔ คำ ฯ โอด


^{โอ้โลม}
๏ แสนเอยแสนงอน		ช่างตัดรอนค่อนว่าไม่ปราไส
เจ้าคารี้สีคารมสุดใจ		เปนไรเปนไปไม่ละกัน
ว่าพลางทางขยับจะยุดยื้อ		เลียมลองต้องถือให้มือสั่น
เดชะความสัตย์ของนางนั้น		ทรงธรรม์ร้อนรนกระวนกระวาย
ฯ ๔ คำ ฯ


^ร่าย
๏ จะช้านักสักครู่ไม่อยู่ได้		จนใจจึงจำขย่ำขยาย
เหลียวหลังดูนางพลางเสียดาย		ค่อยเดินชายออกไปเสียให้พ้น
นั่งนิ่งพิงหมอนถอนใจใหญ่		ภูไนยสิ้นคิดขัดสน
ให้รักใคร่ในนางนฤมล		เปนทังวี้ทังวลวุ่นวาย
ฯ ๔ คำ ฯ


^ช้า
๏ พระกอดเข่าเจ่าจุกทุกข์ร้อน		นั่งนอนไม่หลับกระสับกระส่าย
คิดถึงนงเยาว์เศร้าเสียดาย		มุ่งหมายจะชมไม่สมคะเน
จำจะคิดแยบคายสายสน		หาหมอรู้มนตร์ทำเสน่ห์
แก้ไขใช้ทางอุปเทห์		มิได้ด้วยเล่ห์เอาด้วยกล
ฯ ๔ คำ ฯ


^ร่าย
๏ ทีนี้โฉมยงคงรักใคร่		เห็นจะไม่โกรธาบ้าบ่น
ด้วยเดชะฤทธิเดชเวทมนตร์		อันจะพ้นมือพี่อย่าสงกา
พระแย้มยิ้มกระหยิ่มอยู่ในใจ		หมายได้นึกกำหนัดสมบัติบ้า
จึงเรียกเหล่าเถ้าแก่เข้ามา		แล้วกำชับกำชาสั่งความ
จงพิทักษ์รักษามารศรี		อย่าพูดจาพาทีให้หยาบหยาม
ช่วยกันเล้าโลมนางโฉมงาม		ถ้าโอนอ่อนผ่อนตามจะรางวัล
แม้นกูมาทีหลังยังดื้อดึง		ชีวิตมึงเหล่านี้จะอาสัญ
สั่งพลางย่างเยื้องจรจรัล		ออกท้องพระโรงคัลทันใด
ฯ ๘ คำ ฯ เสมอ


๏ นั่งเหนือแท่นรัตน์ชัชวาลย์		พร้อมข้าราชการน้อยใหญ่
จึงเรียกเสนีที่ไว้ใจ		มาใกล้หน้าที่นั่งแล้วสั่งพลัน
จงสืบหาหมอเสน่ห์เล่ห์กล		ที่มนตร์ดลอาคมขลังขยัน
ทำรูปรอยปลุกเสกเลขยันต์		ตามทำนองของมันเคยใช้
ถ้าแม้ทำเปนเห็นจริง		ให้ผู้หญิงสมัครักใคร่
เสื้อผ้าเงินทองจะถึงใจ		ใครรับได้เอาตัวมันเข้ามา
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		เสนีดีใจอยากได้หน้า
คำนับรับราชบัญชา		บังคมลามาริมทิมชาววัง
เรียกบ่าวลูกเล็กเจ๊กหัวเปีย		ต่ำเตี้ยกะจิริดติดตามหลัง
ถือห่อผ้าการ่มรุงรัง		ไม่รอรั้งเดินออกนอกประตู
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด


๏ เที่ยวสืบหาหมอเสน่ห์เล่ห์กล		ทุกถนนในนครจนอ่อนหู
วัดวาอารามเที่ยวถามดู		ไม่มีผู้รู้ทำล้ำฦกซึ้ง
แสบท้องแทบตายสายเต็มที		เข้าซื้อหมี่เจ๊กกินสิ้นสองสลึง
แล้วใส่เอาเหล้าเข้มพอเต็มตึง		หยุดอยู่ครู่หนึ่งจึงจะไป
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		หมอเถ้าเจ้าความรู้ครูใหญ่
ไม่มีมุลนายสบายใจ		อยู่โรงริมร่มไม้ในกำแพง
เปนทิศาปาโมกข์พวกโหยกเหยก		ตัวเอกออกชื่อฦๅทุกแห่ง
อวดกำลังหนังเหนียวเรี่ยวแรง		ฟันแทงไม่เข้าเปล่าทั้งนั้น
ทำเสน่ห์เล่ห์กลให้คนเชื่อ		ฉลาดเหลือหลอกหลอนผ่อนผัน
เมียขุนนางวางน้ำไปกำนัล		ขอเลขยันต์หยูกยาอาคม
พวกหนุ่มหนุ่มปรารถนาจะหาเมีย		มาเรียนรู้สู้เสียผ้านุ่งห่ม
เถ้าชราหากินด้วยลิ้นลม		ใครชิดชมฉิบหายเสียหลายคน
เหล่านักเลงเล่นเบี้ยเสียถั่ว		มาฝากตัวตาหมอคิดฉ้อฉน
บ้างเรียนชักไม้กงพัดหัดเล่นกล		คอยลวงคนชาวบ้านนอกขอกนา
พวกหัวไม้ไปหัดอาพัดเหล่า		ฟันไม่เข้าคงสิ้นทั้งหินผา
เงินทองไม่มีบี้สกา		อุตส่าห์มาติดเทียนเรียนรู้
ล้วนนักเลงเสงพากปากโป้ง		บ้าลำโพงเพื่อนบ้านรำคาญหู
พอถึงวันพฤหัสนัดไหว้ครู		กินหัวหมูกับเหล้าเมาโมเย
ฯ ๑๔ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		เสนีเหนื่อยเหน็ดเที่ยวเตร็จเตร่
ถึงบ้านหมอรอฟังยังลังเล		พอคะเนเพลาสักห้าโมง
ได้ยินเสียงคนผู้อยู่นักหนา		เล่นหมากรุกฤๅสถาพูดจาโผง
จึงข้ามร่องย่องยิ้มมาริมโรง		ฝาโปร่งเปนช่องเมียงมองดู
เห็นหนุ่มหนุ่มนั่งล้อมพร้อมหน้า		ขอคาถาตาหมออวดจ้ออยู่
ค่อยเคาะเปาะเข้าที่เสาประตู		ถามหาตาครูดูท่วงที
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		ตาหมอมองป้องหน้าใครมานี่
เอออ่อต่อจะจับเจ้าเหล่านี้		เสนีแล้วสิหว่าดูน่ากลัว
พวกหลบเจ้าหนี้หนีนายบ่อน		ตกใจไปซ่อนนอนคลุมหัว
บรรดามีความผิดติดตัว		อารามกลัวลุกทลึ่งตึงตัง
ที่ใจกล้าว่าเกลออย่าเพ่อหนี		ร้ายดีคงสู้ดูสักตั้ง
ตาหมอทำฮึกฮักทักเสียงดัง		ใครแปลกหน้ามานั่งรั้งรอ
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ ครั้นเข้าใกล้ได้ความตามซื่อ		จูงมือมาพลางทางหัวร่อ
ผูกรักชักชวนชอบพอ		พูดล้อเจรจาฮาเฮ
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		เสนีนักเลงเก่าเจ้าเล่ห์
เข้าคบค้าสมาคมสมคะเน		บอกอุบายถ่ายเทธุระร้อน
เดี๋ยวนี้นะพระองค์ทรงธรรม์		แสนกะสันจันท์สุดาดวงสมร
แต่เกี้ยวพานพูดจาว่าวอน		เปนหลายครั้งบังอรไม่เอออวย
ถ้าทำได้ให้องค์นงลักษณ์		พบพักตร์ภูมียินดีด้วย
นางนิยมสมประสงค์งงงวย		คงรวยเต็มประดาแล้วตาครู
เงินทองของเข้าจะเอาอะไร		อย่าสงสัยได้หมดไม่ปดปู่
ทั้งเมียสาวบ่าวไพร่พรั่งพรู		ที่อยู่ตึกกว้านบ้านเรือนรั้ว
ฤๅจะเปนขุนนางข้างกรมท่า		แต่งสำเภาเลากาเป็นเจ๊สัว
จงออกรับอาสาเถิดอย่ากลัว		จะซ่อนตัวอยู่ไยไม่ต้องการ
ฯ ๑๐ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		หมอเถ้าได้ฟังลูบหลังหลาน
หลงละโมภโลภล้นพ้นประมาณ		อยากจะได้ของประทานพานพูดเพ้อ
จะทำให้สมประสงค์จงได้		การเสน่ห์แล้วใครไม่เสมอ
คอยดูความรู้เราเอาเถิดเธอ		อวดอ้อหัวร่อเร่อเอออือ
อันอาคมคาถาตำราตำหรับ		มากมายหลายฉะบับเคยนับถือ
คนมาขอเรียนร่ำล่ำฦๅ		เห็นแล้วฤๅศิษย์เราล้วนเจ้าชู้
ช่วยแนะแหนแต่เสน่ห์ขี้เหร่ขี้ร้าย		ได้สมหมายมนตร์ขลังอยู่มั่งอยู่
วันนี้เขาเอาของมาไหว้ครู		หัวหมูบายศรีอยู่นี่แน
พอเลี้ยงท้องสองมือไม่ขัดสน		ได้นั่งกินสินบนมาจนแก่
เมื่อเย็นวานท่านผู้หญิงที่แพ		ให้ผ้าแพรปังสีสี่ห้าพับ
ทั้งนอกในไปมาหาไม่ขาด		แต่ไม่อาจออกตัวกลัวเขาจับ
นี่กันเองไม่เกรงดอกจึงออกรับ		เปนความลับฦกล้ำสำคัญ
ฯ ๑๒ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		เสนาพาซื่อถือมั่น
เห็นชอบกลมนตร์เวทวิเศษครัน		จะขยันทายาดดูลาดเลา
คิดพลางทางว่ากับตาหมอ		จะรั้งรออยู่ไยทำไมเล่า
มั่งมีดีกว่าค้าสำเภา		กลัวอะไรไปเฝ้าเอารางวัล
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		ตาหมอมุ่งหมายจะผายผัน
มาอาบน้ำในครัวแต่งตัวพลัน		แป้งน้ำมันมีพร้อมหอมฟุ้ง
เลือกผ้านุ่งห่มสมรูปร่าง		ลายฉลางอย่างนอกเอาออกนุ่ง
กรุกกรักประดักประเดิดเปิดฝาลุ้ง		เอาแพรบางกวางตุ้งคาดพุงพัน
แล้วไขตู้ดูตำราของอาจารย์		ปิดทองของบุราณลานสั้น
สมุดขาวเขียนหมึกดึกดำบรรพ์		ล้วนเลขยันต์เสน่ห์เล่ห์กล
ห่อผ้าดำสำรองไปสองฉะบับ		ถึงไล่เดี่ยวเคี่ยวขับไม่ขัดสน
ปากว่าสาธยายเวทมนตร์		จำได้หัวใจสนธิ์บ่นออกมา
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		เสนีดีใจเปนนักหนา
จึงพาหมอเถ้าเจ้าตำรา		เดินมาตามทางกลางนคร
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ ครั้นถึงทิมริมที่ทวารวัง		ให้หมอนั่งยั้งอยู่สักครู่ก่อน
เข้าไปกราบบาทมูลทูลภูธร		ธุระร้อนพระองค์คงสมคิด
ข้าไปพบหมอเถ้าเข้าคนหนึ่ง		ถ้าจะเปรียบเทียบถึงปโรหิต
รู้วิชาชำนาญการอิทธิฤทธิ		ศักดิ์สิทธิ์วิทยาอาคม
บัดนี้พำตาหมอมารออยู่		ที่ทิมริมประตูท้ายสนม
มนตร์ดลดีนักหนาน่านิยม		ไม่ประสมประสานแสร้งแกล้งกราบทูล
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		ทรงธรรม์สันนุราชนเรนทร์สูรย์
ฟังแจ้งแถลงเล่าเค้ามูล		ให้เพิ่มพูนภิรมย์สมนึก
จึงให้หาตาหมอจรดล		มาเฝ้าบนชานพักตำหนักตึก
แล้วเล่าตามความขำล้ำฦก		ตรองตรึกปรึกษากับตาครู
เราได้นางนฤมลมาคนหนึ่ง		ผัวพึ่งวอดวายเปนหม้ายอยู่
รูปทรงโสภาน่าเอนดู		ควรเปนคู่เคียงเขนยเชยชม
จะเล้าโลมโฉมเฉลาสักเท่าไร		ก็มิได้มีจิตต์สนิทสนม
หมอเถ้าเจ้าเสน่ห์เล่ห์ลม		จงทำให้ได้สมความคิดเรา
แม้นว่าแก้วกัลยาการุญ		บญคุณของครูเท่าภูเขา
ถึงได้ทองสักสองลำสำเภา		ก็ไม่เท่าได้ของที่ต้องใจ
ฯ ๑๐ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		หมอเถ้าเจ้าตำราอัชฌาสัย
จึงแกล้งทูลถ่อมตัวกลัวโพยภัย		ข้าเข้าใจบ้างอยู่ความรู้บุราณ
เมื่อหนุ่มหนุ่มคนองลองคาถา		ผู้หญิงงามตามมาจนถึงบ้าน
ครั้นแก่ตัวกลัวผิดคิดขี้คร้าน		เขาบนบานบ่อยไปไม่ไยดี
ได้ทราบ่าฝ่าลอองต้องประสงค์		นางโฉมยงยังระคางขนางหนี
จะอาสาหน้าที่นั่งครั้งนี้		ให้สิ้นดีโดยอุบายถ่ายเท
ผงดินสอขอถวายให้ผัดพักตร์		นารีรักรูปทรงหลงเล่ห์
ขี้ผึ้งสีเสกด้วยฤทธิ์อิทธิเจ		เปนเสน่ห์พูดผู้หญิงให้ยิงยอม
เครื่องสุคนธ์มนตร์เทพรำจวน		ให้เนื้อหนังนุ่มนวลหวนหอม
สรงสนานน้ำทิพย์สิบกละออม		นางผมหอมเห็นพระองค์คงทักทาย
ทูลพลางพลิกหาตำราเสน่ห์		อุปเทห์ที่ใบลานอ่านถวาย
เคยทำเปนเห็นจริงหญิงรักชาย		บ้าน้ำลายพูดโผงโป้งไป
ฯ ๑๒ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชลุ่มหลงไม่สงสัย
น้อยฤๅหมอเถ้าคนเข้าใจ		เรียนร่ำจำไว้ได้มากมาย
ทีนี้นางนฤมลไม่พ้นพี่		เพราะเวทมนตร์ดลดีใจหาย
ตบเพลาเข้าพลางทางยิ้มพราย		คงได้ชมสมหมายถ่ายเดียว
ชิชะหมอคนนี้ดีทายาด		รู้หลักนักปราชญ์ฉลาดเฉลียว
เนื้อตัวตกกระยังประเปรียว		ไล่เดี่ยวเคี่ยวขับไม่อับจน
ถ้าทำได้สมหวังดังว่า		เสื้อผ้าสารพัดไม่ขัดสน
จะให้เมียรูปงามสักสามคน		เปนสินบนหมอเถ้าเจ้าตำรา
ประทานทั้งเงินตราห้าสิบชั่ง		แล้วจะตั้งเปนขุนนางข้างกรมท่า
ฤๅรักทำโรงเหล้าเตาสุรา		ตามแต่ตัวขรัวตาจะชอบใจ
ว่าพลางทางสำรวลสรวลเส		สมคะเนแม่นมั่นพะนันได้
แล้วตรัสสั่งขุนนางวางพระทัย		อย่าอื้ออึงคนึงไปให้ใครรู้
จงจัดแจงแต่งที่สรงสนาน		เครื่องอานต่างต่างหลายอย่างอยู่
ให้ต้องตามตำราของตาครู		เห็นได้ช่องลองความรู้ดูอีกครั้ง
ฯ ๑๔ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		เสนีคำนับรับคำสั่ง
ออกมาที่ทิมริมคลัง		เจ็บหลังนั่งอิงพิงพนัก
บ่าวตะบันหมากสงส่งมาให้		เคี้ยวไม่ได้ฟันฟางห่างหัก
ฉวยคนโทดื่มน้ำจนสำลัก		เปลื้องสมปักเปียกไปให้ทนาย
หยิบน้ำชามารินกินสองป้าน		สั่งพันภาณให้เสมียนเขียนหมาย
หมอเถ้าจะเสดาะพระเคราะห์ร้าย		บอกอุบายมิให้ใครสงกา
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		ตำรวจรับหมายบ่ายหนักหนา
ลนลานการด่วนจวนเวลา		วิ่งหานายมุลวุ่นทั้งเวร
บ้างตกแต่งเตียงสรงองค์เก่า		ออกไปเอาช่างมาทาเสน
นายงานพานสันทัดชัดเจน		อึดอัดขัดเขนยกเข้ามา
ฯ ๔ คำ ฯ


^ยานิ
๏ แต่งตั้งเตียงที่พิธีสนาน		ผูกม่านเพดานดวงพวงบุปผา
ขันสาครใหญ่ใส่คงคา		ครอบสำริดปิดฝาม้ารอง
เครื่องสำอางวางเรียงเคียงกัน		เกณฑ์กำนัลนั่งเฝ้าเปนเจ้าของ
ภูษาผ้าทรงใส่พานทอง		จัดแจงแต่งต้องามธรมเนียม
ตาเถ้าชาวที่สามสี่คน		ตักเติมหม้อน้ำมนตร์จนออกเปี่ยม
เตียงสำหรับตาครูปูพรมเจียม		ตระเตรียมพร้อมเสร็จสำเร็จการ
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


^ร่าย
๏ บัดนั้น		หมอเถ้าเจ้าตำราตราสาร
ให้แต่งตั้งกำนนบนบาน		ตามบุราณคำรบครบครัน
เรียกเอาเข้าของคำนับครู		หัวหมูบายศรีขมีขมัน
สารพัดบัดพลีพะลีกรรม์		กระแจะจันทน์น้ำมันหอมพร้อมเพรียง
ครั้นเสร็จสรรพทุกสิ่งไม่นิ่งช้า		หมอเถ้าเอาผ้าสไบเฉียง
ขึ้นทำการอ่านมนตร์บนเตียง		เสกเสียงพึมพำพร่ำไป
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ ว่าตามความรู้ของครูสอน		พลัดเปนครึ่งท่อนกลอนปรบไก่
ได้สติตีอกชกใจ		ลงปลายกลายไปเปนเวทมนตร์
ฯ ๒ คำ ฯ สาธุการ


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชมาดหมายมาหลายหน
วันนี้นางทรามวัยเห็นไม่พ้น		พากเพียรเรียนมนตร์บ่นเต็มที่
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ จำได้คาถามหาเสน่ห์		อุปเทห์ทั้งมวญถ้วนถี่
ครั้นโพล้เพล้เวลาราตรี		มาเข้าที่สรงน้ำทำการ
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ


^{ชมตลาด}
๏ ไขสุหร่ายสายชลดังฝนตก		อาบอุทกธารากระยาสนาน
รดน้ำมนตร์ล้นเหลือเชื่ออาจารย์		จนงกงันสั่นสท้านทั้งกายา
บรรจงทรงสุคนธ์มนตร์หมอเสก		นางตัวเอกไม่แคล้วพี่แล้วหนา
ผงดินสอใส่พระหัตถ์ผัดพักตรา		ลูบไล้ไปมาทั้งสารพางค์
หยิบยกกระจกใหญ่ใส่คันฉ่อง		เทียนตั้งนั่งมองส่องสว่าง
ดูเปนหนุ่มน่าชมสมกับนาง		อวดหมอหัวร่อพลางทางแย้มยิ้ม
เสวยพระศรีสงทรงเคี้ยว		สักประเดี๋ยวทันใจเอาไม้จิ้ม
นุ่งนอกอย่างวางชายกรายกรีดริม		สีทับทิมคล้องคอพอพระทัย
เพ็ชรฑูริย์ธำมรงค์ทรงก้อย		ตำราพลอยว่าผู้หญิงมักรักใคร่
คาดเข็มขัดประจำยามงามสุดใจ		พวงมาลัยใส่ข้อมือถือยาดม
ฯ ๑๐ คำ ฯ


^ร่าย
๏ ครั้นเสร็จเสด็จมาไม่ยั้งหยุด		ดำเนินเดินสดุดนักสนม
ขึ้นบนมณเฑียรเจียนจะล้ม		เข้าในห้องประธมเทวี
ฯ ๒ คำ ฯ เพลง


๏ ยืนแฝงฝากั้นขยั้นอยู่		แอบประตูดูสุดามารศรี
ปากบ่นบริกรรมทำท่วงที		สูบบุหรี่ร่ายมนตร์พ่นควันไป
นางเหลียวดูภูบาลก็อ่านเวท		ประสมเนตรนึกรักยักคิ้วให้
เห็นชอบกลกัลยาไม่ว่าไร		หมายได้สมคิดด้วยวิทยา
จึงค่อยย่องย่างมาข้างหลัง		ขึ้นนั่งบนเตียงเมียงเมินหน้า
ยิ้มแย้มกระแอมไอไปมา		พูดจาปลอบนางพลางแลเลง
ฯ ๖ คำ ฯ


^{ชาตรี}
๏ น้องเอยน้องรัก		กำลังสาวราวสักปีมะเส็ง
พักตร์ผ่องเพียงจันทร์เมื่อวันเพ็ง		ครัดเคร่งเปล่งปลั่งอยู่ทั้งตัว
น้อยฤๅพี่รักนักหนา		กระนี้แล้วแก้วตายังว่าชั่ว
นี่เนื้อเคราะห์เพราะชราหูตามัว		ไม่เหมือนผัวของเจ้าเฝ้าเคียดคุม
อย่าเลี้ยวลดทดลองให้ถ่องแท้		กลัวแต่แก่จะชนะหนุ่ม
ว่าพลางทางขยับจับกุม		ให้ร้อนรุมราวกับไฟไหม้มือ
ฯ ๖ คำ ฯ


^ร่าย
๏ นึกพรั่นขยั้นขยดถดถอย		เหงื่อไหลไคย้อยลงน้องฤๅ
แก้ขวยฉวยพัดปัดกระพือ		ยังร้อนรื้อเรียกน้ำมากล้ำกลืน
ฯ ๒ คำ ฯ


^{โอ้โลม}
๏ หยุดพักสักประเดี๋ยวเกี้ยวใหม่		แขงใจพูดจาทำหน้าชื่น
จะเษกน้องครองวังให้ยั่งยืน		วันรุ่งพรุ่งมะรืนได้ฤกษ์ดี
เอออายุนงเยาว์สักเท่าไร		จงขับไล่ดูลองกับของพี่
อย่าย้อนยอกบอกเบือนเดือนปี		ตำรามีรู้มากนาคกะเฌอ
ฯ ๔ คำ ฯ


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดานึกในช่างไม่เก้อ
ชังน้ำหน้าบ้าเคอะกระเซอะกระเซอ		เป้อเย้อเย่อหยิ่งจริงจริงเจียว
จะหุนหันโมโหโต้ตอบเล่า		เหมือนทำให้ไอ้เถ้ามันเฝ้าเกี้ยว
ให้พูดจาบ้าบ่นอยู่คนเดียว		นางขัดใจไม่เหลียวไม่แลดู
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชแย้มยิ้มกระหยิ่มอยู่
หมายได้ด้วยคาถาของตาครู		อุตส่าห์สู้บ่นตะบอยค่อยกระซิบ
ดูทำนองต้องจิตต์ผิดประหลาด		ไม่ร้ายกาจก้มหนาตาปริบปริบ
น้อยหรือนางแสนคมคารมริบ		นิ่งกริบไปทีเดียวไม่เหลียวเลย
ท่วงทีถูกเสน่ห์คะเนแน่		เห็นประจักษ์ทักแท้แล้วแม่เอ๋ย
กระดิกเข่าท้าวแขนแหงนเงย		เอาเขนยหนุนหลังนั่งทำทรง
กินหมากดิบหยิบขี้ผึ้งเสกสี		สูบบุหรี่ใส่จันทน์ควันโขมง
แล้วไกล่เกลี่ยเกลี้ยกล่อมล้อมวง		ใหลลงพูดละเม้อเพ้อพก
ฯ ๘ คำ ฯ


^{โอ้โลม}
๏ ปลื้มเอยปลื้มจิตต์		ทีนี้คงปลงปริศนาตก
เหมือนทุกข์พี่มีผู้มาหยิบยก		ให้เบาอกออกแล้วนะแก้วตา
จะนิ่งอยู่ไยน้องไม่ต้องการ		นั่งนานเหน็ดเหนื่อยเมื่อยหนักหนา
ขอเชิญเจ้าเข้าที่กับพี่ยา		ให้เปนผาสุกสบายหายหาวนอน
วันนี้ทีทำเห็นอ้ำอึ้ง		ไม่โกรธขึ้งตึงตังเหมือนครั้งก่อน
ดีจริงเจียวแม่ไม่แง่งอน		จงโอนอ่อนผ่อนตามให้งามงด
แล้วร่ายมนตร์หมอเถ้าเป่าซ้ำ		บริกรรมทำปากบดมด
เอ๊ะอ่อต่อจะอ่อนหย่อนพยศ		ค่อยขยดลดไถลเข้าไปชิด
นางขยับกลับตัวกลัวจะเห็น		ทำเปนผินหลังนั่งเกาหิด
มองเขม้นเห็นสไบไม่สู้มิด		จึงยื่นมือมานิดสกิดกาย
ฯ ๑๐ คำ ฯ


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดาร้องกรีดหวีดว้าย
ชั่วชาติประหลาดเหลือเบื่อจะตาย		ช่างไม่อายขายหน้าบ้าจริงจริง
ยังจะขืนยื่นมือมายื้อหยอก		เดี๋ยวนี้อกจะได้ชมคารมหญิง
เหลือแค้นแน่นอกยกหมอนอิง		กระแทกทิ้งลงตรงหน้าแล้วด่าทอ
ช่างกะไรไอ้หมอนไม่นอนหลับ		จนเขาขับขืนเกี้ยวไปเจียวหนอ
แม้นมีไม้ใกล้ตัวหัวจะนอ		ใจคอไม่ลื้นเหมือนหมื่นทน
เนื้อตัวหัวหูไปอยู่ไหน		จึงทนได้ให้เขาด่าดังห่าฝน
ฤๅฟังเล่นเย็นฉ่ำเหมือนน้ำมนตร์		ช่างผิดคนทนทานด้านดึง
ไม่ว่าเล่นเห็นลึกอย่านึกหมาย		ตายร้ายตายดีก็ทีหนึ่ง
ลุกขึ้นกระทืบเตียงเสียงตึงตึง		ดื้อดึงดุดะไม่ละลด
พานหมากพานพลูที่อยู่ใกล้		ก็ปัดไปเปรื่องปร่างขว้างเสียหมด
ฉวยน้ำซ้ำสาดราดรด		ทำประชดชิงชังรังแก
ฯ ๑๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชแปลกจิตต์ผิดแล้วแหล
เสียน้ำใจในคอท้อแท้		จนเปนลมล้มแน่นิ่งไป
ให้เวียนหัวมัวตาหน้ามืด		ครางอืดบ่นออดทอดใจใหญ่
ดูดู๋เดิมเห็นดีมีน้ำใจ		หมายได้ไม่แคล้วแล้วทีเดียว
มิรู้กลับแกล้วกล้าบ้าเลือด		ดุเดือดเต็มประดาตาเขียว
ไม่รอติดผิดผู้หญิงจริงเจียว		ขี้เกียจเกี้ยวรับแพ้แล้วแม่คุณ
ยังเจ็บช้ำระยำอยู่ไม่รู้หาย		ราวกับถูกลูกปลายหลายกะสุน
ทำหน้าเซียวเคี้ยวเอื้องเงื่องงุน		สิ้นทุนสิ้นรอนจะผ่อนปรน
แต่ยักย้ายหลายทำนองตรองตริ		สิ้นสติตายด้านอั้นอ้น
สู้อุตส่าห์หน้าด้านทานทน		ถึงสองหนแล้วเห็นไม่เอ็นดู
เอออะไรใจคอดังดินประสิว		ฉุนฉิวยิ่งกว่าชุดจุดดินหู
เห็นไม่เปนเช่นตำราของตาครู		ถ้าขืนอยู่จะหยาบคายร้ายแรง
ขยับลุกแล้วลงนั่งรั้งรอ		ปากบ่นมนตร์หมอจนคอแห้ง
ไม่เห็นคุณเห็นค่าตาขี้แร้ง		เหมือนหนึ่งแกล้งให้มาถูกด่าทอ
คิดเคืองขุ่นหมุนออกนอกปราสาท		เกรี้ยวกราดกริ้วร้องให้ถองหมอ
เฆี่ยนให้หลังลายจนต้นคอ		ด่าทอถีบเถ้าเจ้าตำรา
ฯ ๑๖ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		หมอเถ้าซานซมล้มถลา
ถูกถองต้องพระราชอาญา		ตกประหม่าตัวสั่นงันงก
วิ่งออกนอกวังไม่ยั้งหยุด		จนสมุดทั้งมัดพลัดตก
เสนาในใหญ่น้อยตามต่อยชก		วิ่งวกเข้าวัดลัดหนีไป
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด


^ช้า
๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชมาดหมายหาหายไม่
ไปเกี้ยวพานพูดจาเพลาไร		ก็ไม่ได้สู่สมชมชิด
ประหลาดหนอหมอมดมาปดเล่น		ทำอะไรไม่เห็นเปนสักหนิด
สาแก่ใจเจ็บปวดอวดอิทธิฤทธิ์		โทษผิดคิดจะใคร่เอาใส่คุก
พอเข็ดหลาบบาปกรรมทำเปล่าเปล่า		บ่นออดกอดเข่าเจ่าจุก
นั่งโยกโงกหงับปรับทุกข์		กับหมู่มุขมนตรีเสนีใน
แต่เล่นชู้สู่สาวมาราวร้อย		หางามงดชดช้อยเช่นนี้ไม่
น่าชมสมสวาทระวาดระไว		เอวไหล่ลมุนลม่อมพร้อมพริ้ง
เสียแต่ร้ายราวกับเสือเหลือแล้วพ่อ		คารมรอไม่ติดผิดผู้หญิง
อุตส่าหืสู้อยู่อ้อนวอนวิง		ไม่ยอมยิงยิ่งรื้อดื้อดึง
อันอดเหนียวเกี้ยวชู้รู้ท่วงที		มิใช่ชั่วตัวดีไม่มีถึง
จะหักโหมโลมเล้าเคล้าคลึง		ให้รุมรึงร้อนรนสกลกาย
มิขัดขวางอย่างนี้แล้วที่ไหน		ประเดี๋ยวใจก็จะสมอารมณ์หมาย
ตรองตรึกปรึกษาหาอุบาย		ไม่เหือดหายวายเว้นสักเวลา
ฯ ๑๔ คำ ฯ เจรจา

ท้าวสันนุราชชุบตัว


^{ช้าปี่}
๏ มาจะกล่าวบทไป		ถึงพระหลวิไชยเชษฐา
เมื่อพระคาวีสิ้นชีวา		ในอุราร้อนรุมดังสุมไฟ
จึงดูดอกประทุมที่เสี่ยงทาย		ก็กลับกลายมัวหมองไม่ผ่องใส
พระเร่งตระหนกตกใจ		เหตุไฉนฉะนี้เจ้าพี่อา
ทุกข์ร้อนอย่างไรก็ไม่รู้		จำกูจะไปเที่ยวตามหา
แม้นมิพบน้องแก้วแววตา		พี่ยาไม่กลับเข้ากรุงไกร
ฯ ๖ คำ ฯ


^ร่าย
๏ คิดพลางทางสั่งมเหษี		สร้อยสุดานารีศรีไส
พี่ขอลาโฉมงามทรามวัย		รีบไปตามหาพระคาวี
แม้นพระบิดาบัญชาถาม		จงทูลความให้ทราบบทศรี
สั่งพลางทางเสด็จจรลี		มาเข้าที่สระสรงคงคา
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ


๏ ทรงเครื่องประดับการพรายพรรณ		จับพระขรรค์เยื้องย่างออกข้างหน้า
ยกพระหัตถ์นมัสการเทวา		ทุกเหวผาท่าทางกลางดง
แม้นน้องของข้าอยู่แห่งใด		ช่วยนำไปให้พบสบประสงค์
แล้วรีบออกนอกวังดังจำนง		เสด็จตรงมาตามมรคา
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด


๏ เดชะความสัตย์ซื่อถือมั่น		เทวัญช่วยพิทักษ์รักษา
บันดาลดลใจให้ไคลคลา		ย่อย่นมรคาพนาลี
ทางไกลเดือนหนึ่งมาครึ่งวัน		ถึงจันทราบุรีศรี
ไม่พบคนไปมาทั้งธานี		ภูมีลดเลี้ยวเที่ยวดู
แลเห็นพระขรรค์ทันใด		หยิบได้เขม้นอยู่เปนครู่
แม่นมั่นพระขรรค์ของน้องกู		เหตุใดมาอยู่กลางอัคคี
ชะรอยน้องรักเจ้าตักษัย		ทำไฉนจะพบทรากผี
ยิ่งวิโยคโศกศัลย์พันทวี		ภูมีลดเลี้ยวเที่ยวมา
ฯ ๘ คำ ฯ


^{โอ้ลาว}
๏ เดินพลางทางคนึงถึงน้อง		ครวญคร่ำร่ำร้องเรียกหา
โอ้เจ้าคาวีของพี่ยา		แก้วตาจะเปนประการใด
พระขรรค์นี้ชีวิตต์ก็ย่อมรู้		มาทิ้งอยู่ไกลองค์น่าสงสัย
ชะรอยคนฆ่าฟันเจ้าบรรลัย		พี่จึงไม่ประสบพบพาน
ใครหนอสามารถอาจอง		แกล้งมาจำนงจงผลาญ
ล้างชีพน้องชายกูวายปราณ		ไม่นานจะได้เห็นกัน
กูจะทำทดแทนให้แสนสา		แล่เนื้อเกลือทาจนอาสัญ
ร่ำพลางทางเสด็จจรจัล		ทรงธรรม์เที่ยวแสวงทุกแห่งไป
ฯ ๘ คำ ฯ เพลงเร็ว


^ร่าย
๏ ถึงหาดทรายชายฝั่งชลธี		เห็นคาวีน้องรักตักษัย
วิ่งเข้าสร้วมสอดกอดไว้		พระร่ำไรโศกาจาบัลย์
ฯ ๒ คำ ฯ โอด


^{โอ้ปี่}
๏ โอ้ว่าอนิจจาพระน้องแก้ว		ทิ้งพี่เสียแล้วไปสู่สวรรค์
เราไร้สุริย์วงศพงศ์พันธุ์		ได้เห็นกันพี่น้องสองชาย
เคยร่วมโศกร่วมสุขทุกข์ยาก		มาตายจากพี่ไปน่าใจหาย
ไม่รู้เหตุผลต้นปลาย		เจ้าม้วยมอดวอดวายด้วยอันใด
กรรมแล้วแก้วตาของพี่เอ๋ย		ใครเลยจะช่วยแก้ไข
ร่ำพลางทางทรงโศกาลัย		สะอื้นไห้ไม่เปนสมประดี
ฯ ๖ คำ ฯ โอด


^ร่าย
๏ ครั้นค่อยคลายวายความโศกศัลย์		จึงพิศดูพระขรรค์ไชยศรี
เปนแต่มัวหมองต้องอัคคี		เห็นทีจะไม่ม้วยมรณา
จึงตั้งความสัตยอธิฐาน		เดชะคุณอาจารย์ฌาณกล้า
ขอให้องค์พระอนุชา		รอดชีพชีวาคืนคง
แล้วเป่าปัดขัดสีพระขรรค์แก้ว		ผ่องแผ้วสิ้นเท่าธุลีผง
จึงเอาน้ำชำระลดลง		ก็กลับฟื้นคืนองค์เปนมา
ฯ ๖ คำ ฯ ตระ รัว


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีลืมเนตรเห็นเชษฐา
ชื่นชมก้มกราบกับบาทา		แล้วมีวาจาว่าไป
คุณของพระองค์ทรงธรรม์		พ้นที่จะพรรณาได้
น้องนี้โฉดเฉาเบาใจ		หลงใหลเล่ห์กลสัตรี
จึ่งเล่าความแต่ต้นจนปลาย		บรรยายให้ฟังถ้วนถี่
ครั้งนี้น้องแค้นแสนทวี		จะตามตัดเกศีมันเสียบไว้
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระเชษฐายิ้มแย้มแจ่มใส
จึงว่าเจ้าพลั้งพลาดประมาทใจ		พระฤๅษีสอนไว้ไม่ยั้งคิด
อันเชื้อชาติช้างสารแลงูเห่า		ข้าเก่าเมียรักอย่าวางจิตต์
ทั้งสี่อย่างมักล้างเอาชีวิต		เจ้าไม่จำทำผิดจึงบรรลัย
น้อยหรืออีเถ้าเจ้าเล่ห์		โว้เว้พานางไปข้างไหน
จะแก้แค้นแทนทำให้หนำใจ		ตามไปฆ่าเสียให้วอดวาย
ตรัสพลางทางชวนอนุชา		สองราจรจัลผันผาย
เห็นรอยเกลื่อนกลาดที่หาดทราย		สำคัญมั่นหมายตามมา
ฯ ๘ คำ ฯ เพลง


๏ ร่องรอยสูญหายที่ท้ายเมือง		ลดเลี้ยวเที่ยวชำเลืองแลหา
เห็นแต่ทางลงในคงคา		จึงตรองตรึกปรึกษาพระคาวี
ดีร้ายยายเถ้าทรชน		พานางนฤมลลงเรือหนี
น้ำเชี่ยวหนักหนาหน้านี้		เห็นทีจะล่องลงไป
บ้านเมืองทิศนี้จะมีอยู่		จะตามดูให้สิ้นสงสัย
ว่าพลางทางพากันคลาไคล		เลียบไปริมแนวนที
ฯ ๖ คำ ฯ เชิด


๏ หลายวันดั้นเดินป่าชัฏ		มาถึงพัทธวิสัยกรุงศรี
จึงหยุดยั้งอยู่นอกธานี		แล้วพูดจาพาทีกับน้องชาย
ครั้งนี้ตัวเราจะเข้าไป		กลัวเกลือกจะไม่เหมือนหมาย
ถ้าอีเถ้าทรชนคนร้าย		รู้จักทักทายจะเสียที
จะต้องทำโดยหนักหักหาญ		รบราญต้านต่อไม่พอที่
จะป้องปิดกิตติศัพท์ให้ลับลี้		ให้ได้โดยดีด้วยปรีชา
พี่คิดจะจำแลงแปลงองค์		เปนดาบศธุดงค์มาแต่ป่า
จะแปลงตัวเจ้าเท่าตุ๊กกะตา		อยู่ในย่ามพี่ยาจะพาไป
ว่าแล้วหลับตาตั้งสติ		ตามลัทธิอาจารย์สอนให้
โอมอ่านพระเวทเรืองไชย		จำแลงแปลงได้ดังจินดา
ฯ ๑๐ คำ ฯ ตระ


๏ พี่ชายแปลงเพศเปนดาบศ		ทรงพรตงดงามหนักหนา
พระคาวีลงซ่อนกายา		อยู่ในย่ามเชษฐาทันใด
ครั้นเสร็จสมคิดนิมิตรกาย		ถือไม้เท้าตะพายย่ามใหญ่
พัดขนนกป้องหน้าคลาไคล		เดินไปตามตรอกนอกพารา
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด


๏ เที่ยวสืบแสวงหวังจะฟังข่าว		ประชาชาวเรือกสวนถ้วนหน้า
ไม่รู้เหตุผลคนพูดจา		จึงหยุดอยู่ยังศาลาหน้าเวียงไชย
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ


^ช้า
๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชเปนใหญ่
ตั้งแต่ได้จันท์สุดายาใจ		มาไว้ในที่มณเฑียรทอง
สุดแสนรักใคร่ใหลหลง		นางไม่ปลงประดิพัทธิ์ให้ขัดข้อง
พระครวญคร่ำดำริตริตรอง		ไฉนหนอนวลลอองจะเอ็นดู
ทำเสน่ห์เล่ห์กลก็หลายสิ่ง		นางยิ่งด่าว่าน่าอดสู
สิ้นตำหรับตำราวิชาครู		เพราะกายกูแก่เกินขนาดไป
จำจะหามุนีฤๅษีสิทธิ์		ที่เรืองฤทธิ์ชุบรูปเราเสียใหม่
ให้หนุ่มน้อยโสภายาใจ		เห็นจะได้เชยชมสมคิด
ฯ ๘ คำ ฯ


^ร่าย
๏ ดำริพลางทางมีบัญชา		ตรัสสั่งเสนาคนสนิท
จงตีฆ้องร้องป่าวไปทั่วทิศ		หาผู้รู้วิทยาคุณ
จะให้ชุบรูปกูแก่ชรา		เปนหนุ่มน้อยโสภาพึ่งแรกรุ่น
ถ้าสมคิดกัลยาการุญ		จะแทนคุณแบ่งเมืองให้กึ่งกัน
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		เสนารับสั่งขมีขมัน
ถวายบังคมลาออกมาพลัน		แยกกันป่าวร้องรอบบุรี
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


^{สามเสร้า}
๏ เมื่อนั้น		พระหลวิไชยฤๅษี
นั่งอยู่ในศาลาริมธานี		ชักประคำทำทีเคร่งครัด
เห็นเขาป่าวร้องมาตามถนน		ประหลาดอยู่ผู้คนแออัด
เงี่ยหูนิ่งฟังนั่งมัธยัสถ์		มิได้ตรัสว่าขานประการใด
ฯ ๔ คำ ฯ


^ร่าย
๏ บัดนั้น		เสนีตีฆ้องร้องมาใกล้
เห็นพระผู้เปนเจ้าก็เข้าไป		หยุดยั้งนั่งไหว้วันทา
แล้วปราไสไต่ถามดาบศ		ทรงพรตงดงามเปนหนักหนา
ได้เรียนร่ำบำเพ็ญภาวนา		รู้วิชชาชุปตัวมั่งฤๅไร
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระฤๅษีได้ฟังยังสงสัย
แกล้งทำสำรวมจิตต์ใจ		มิใคร่จะพูดจาพาที
กะทั่งไอกะแอมแย้มเยื้อนถาม		เหตุผลต้นความอย่างไรนี่
จะชุบตัวใครเปนไรมี		ความรู้สิ่งนี้เราเรียนไว้
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		อำมาตย์ผู้มีอัชฌาสัย
ฟังพระมุนีก็ดีใจ		กราบไหว้เคารพนบน้อม
จึงบอกว่าท่านท้าวเจ้าพารา		ได้นางจันท์สุดาผมหอม
เกี้ยวพานพูดจาไม่ยินยอม		ด้วยท้าวเธอแก่หง่อมไม่งดงาม
จึงตรัสใช้ให้พวกข้าพเจ้า		เที่ยวตีฆ้องร้องป่าวไต่ถาม
จะหาพระมุนีชีพราหมณ์		ชุบรูปให้งามพึงใจ
แม้นนางโฉมยงปลงรัก		ทรงศักดิ์จะแบ่งสมบัติให้
พระองค์ทรงญาณชาญชัย		ชุบได้ช่วยเอนดูภูมี
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระหลวิไชยฤๅษี
รู้ว่าจันท์สุดานารี		ไม่ยินดีด้วยท้าวเจ้าพารา
นึกชมน้องสะใภ้อยู่ในจิตต์		สุจริตรักผัวเปนนักหนา
จำกูจะแก้เผ็ดพระยา		ลวงฆ่าเสียให้มันบรรลัย
คิดพลางจึงว่ากับเสนี		เปนไรมีรูปพอจะรับได้
ถึงอายุแก่เถ้าสักเท่าไร		จะชุบให้หนุ่มน้อยน่าเอนดู
รูปไม่พอใจดอกออกตัวตน		แต่ได้มานิมนตร์ก็จนอยู่
เมตตาตั้งมั่นกตัญญู		จะอุปถัมภ์ค้ำชูภูมี
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		เสนาเชื่อถือพระฤๅษี
จึงพาผู้เปนเจ้าเข้าบุรี		ยินดีเดินด่วนรีบมา
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ ครั้นถึงวังให้ยั้งหยุดอยู่		ที่ทิมริมประตูข้างหน้า
เสนีนายใหญ่ก็ไคลคลา		เข้ามาเฝ้าองค์พระทรงยศ
บังคมทูลแถลงแจ้งเหตุผล		ตามกระแสแต่ต้นไปจนหมด
จะสมหวังดังหนึ่งมโนรถ		เพราะพระดาบศองค์นี้
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชเกษมศรี
มาต้อนรับขับสู้พระมุนี		ให้ขึ้นนั่งที่แท่นรัตน์
พระเคารพนบนอบนมัสการ		ประเคนพานหมากพลูเภสัช
ร้องเรียกเสนาเข้ามาพัด		ปฏิบัติวัดถากพระอาจารย์
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ แล้วตรัสปราไสสนทนา		ด้วยวาจาสุนทรอ่อนหวาน
ทุกวันนี้มีธุระรำคาญ		เกี้ยวพานผู้หญิงเขาชิงชัง
เพราะแก่หง่อมผอมซูบรูปร่าง		แก้มคางไม่ครัดเคร่งเปล่งปลั่ง
ฟันฟางห่างหักระยำมัง		ถอยกำลังพลังลงมากมาย
ถ้าพระองค์ช่วยชุบให้หนุ่มได้		โภไคยไอสวรรย์จะปันถวาย
ทรัพย์สินสิ่งใดไม่เสียดาย		แต่สมหมายหนุ่มงามก็ตามที
นวลนางจันท์สุดาจะการุญ		ก็เพราะได้พึ่งบุญพระฤๅษี
ซึ่งจะชุบรูปโฉมโยมนี้		ต้องตั้งกิจพิธีประการใด
ฯ ๘ คำ ฯ


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		พระฤๅษีเสแสร้งแถลงไข
รูปเปนมุนีชีไพร		โภไคยไอสูรย์ไม่ปูนปอง
แต่รู้ข่าวว่ามหาบพิตร		มีกิจกังวลหม่นหมอง
จึงมาช่วยธุระรับรอง		หวังสนองพระคุณภูวไนย
อันจะตั้งการกิจพิธี		ตามคัมภีร์พรหมเมศเพศไสย
ฉะเพาะแต่ตัวรูปกับท้าวไท		ใครใครมิให้เข้าเล้าลุม
จงเอาม่านมาบังไว้เจ็ดชั้น		ที่ในนั้นขุดลงให้เปนหลุม
แล้วเอาฟืนใส่ไฟประชุม		จะอ่านเวทชุมนุมเทวา
เชิญท้าวเข้านั่งในกองไฟ		สำรวมใจหลับเนตรทั้งซ้ายขวา
จึงจะชุบบพิตรด้วยวิทยา		ให้โสภาหนุ่มน้อยนงเยาว์
ฯ ๑๐ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชคนโหดโฉดเฉา
งวยงงหลงไหลด้วยใจเบา		ไม่รู้เท่าเล่ห์กลพระมุนี
จึงตรัสสั่งเสนีขมีขมัน		จงเกณฑ์กันปันปักหน้าที่
ขุดหลุมสุมใส่อัคคี		เราจะตั้งพิธีชุบตัว
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		เสนารับสั่งพระอยู่หัว
รีบเร่งออกมาด้วยความกลัว		บอกกันทุกทั่วพนักงาน
บ้างขุดหลุมสุมฟืนใส่ไฟ		แล้วปักไม้หลักมั่นกั้นม่าน
บ้างปัดปูเสื่อสาดดาดเพดาน		ทำตามภูบาลบัญชา
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชเร่งหรรษา
จึงชำระสระสรงคงคา		แล้วทรงผ้าพื้นขาวเขียนทอง
ทรงสพักปักตะนาวขาวสอาด		เข็มขัดคาดถักสายลายสอง
ครั้นเสร็จสมคิดดังจิตต์ปอง		ก็เยื้องย่องเข้าไปในม่านบัง
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ


๏ เมื่อนั้น		พระฤๅษีชื่นชมสมหวัง
จึงจูงท้าวก้าวขึ้นบนบัลลังก์		สอนให้นั่งผินหน้าเข้าหาไฟ
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชร้อนเหลือจนเหงื่อไหล
ลุกทลึ่งตึงตังตกใจ		แล้วว่าทนไม่ได้พระมุนี
เอออะไรให้นั่งริมกองเพลิง		เนื้อหนังจะปอกเปิงเสียแล้วนี่
มันจะงามมิงามก็ตามที		เช่นนี้แล้วเห็นไม่เปนการ
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระดาบศยิ้มพลางทางว่าขาน
ใจคอท้อแท้ไม่ทนทาน		จะทำให้เสียการเสียทั้งคราว
แต่ถูกร้อนนิดหนึ่งก็ถอยหนี		นี่ฤๅยังจะมีเมียสาว
รู้กระนี้ขี้คร้านชุบท้าว		เอออะไรใจราวกับปลาซิว
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชฟังว่าทำหน้านิ่ว
สุดที่จะคิดบิดพลิ้ว		จึงนบนิ้ววอนว่าพระมุนี
ข้าดูไฟในหลุมเหลือกำลัง		ทั้งที่นั่งหมิ่นนักพระฤาษี
ถ้าแม้นพลัดผลุงลงตรงอัคคี		ราวกะตกอวิจีเปนจุณไป
อย่าเพ่อโกรธโปรดเถิดพระอาจารย์		ช่วยคิดอ่านยักหาตำราใหม่
อย่าให้ต้องกองฟืนใส่ไฟ		จะไม่ได้เจียวฤๅพระสิทธา
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		พระฤๅษีเสแสร้งแกล้งว่า
ฤๅท้าวไทไม่เชื่อวิทยา		จะให้เห็นแก่ตาเสียด้วยกัน
ว่าพลางทางหยิบขี้ผึ้ง		มาเคล้าคลึงต่อติดประดิษฐ์ปั้น
เปนรูปคนเสร็จสรรพฉับพลัน		ให้ท้าวสันนุราชทัศนา
เราจะชุบรูปนี้ด้วยเวทมนตร์		ให้เปนคนน่ารักหนักหนา
ท้าวจงผินหลังนั่งหลับตา		อย่าผันแปรแลมาข้างนี้
ว่าพลางทางทำเล่ห์กล		ปากบ่นบริกรรมทำอู้อี้
แล้วผลักรูปปั้นนั้นทันที		ตกกลางอัคคีละลายไป
จึงเอาพระคาวีออกจากย่าม		จะให้เห็นสมความว่าชุบได้
นั่งแทนรูปปั้นไว้ทันใด		สกิดให้พระยาลืมตาดู
ฯ ๑๐ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ท้าวสันนุราชเขม้นอยู่เปนครู่
หมายว่ารูปปั้นไม่ทันรู้		พิศดูงามประกอบชอบอารมณ์
จึงผินมาว่ากับพระมุนี		แต่อย่างนี้ก็งามเสียมิถม
จงโปรดช่วยชุบข้าด้วยอาคม		ให้โสภาน่าชมเหมือนรูปนี้
โยมจะไปนั่งอยู่อย่างเก่า		ถึงร้อนเร่าเท่าไรไม่ถอยหนี
แล้วลุกเข้าไปใกล้อัคคี		ภูมีนั่งนิ่งพนมมือ
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระดาบศเห็นท้าวเธอเชื่อถือ
แกล้งหยิบเอาพัดปัดกระพือ		ให้เพลิงฮือสมหวังดังใจ
แล้วเดินเวียนวนบ่นบริกรรม		งึมงำพึมพำเข้ามาใกล้
ได้ทีผลักท้าวเจ้ากรุงไกร		คะมำม้วนลงไปในอัคคี
ฯ ๔ คำ ฯ เชิดฉิ่ง โอด


๏ เห็นม้วยมุดคุดคู้อยู่ในหลุม		เอาฟืนสุมใส่เข้าเหมือนเผาผี
ทรากศพโทรมสิ้นก็ยินดี		ท่อยทีสรวลสันต์สำราญใจ
จึงให้น้องแต่งองค์ทรงเครื่อง		แทนท้าวเจ้าเมืองที่ม้วยไหม้
แล้วสั่งคนข้างนอกออกไป		เร่งให้ประโคมขึ้นบัดนี้
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		พนักงานสังคีตดีดสี
แตรสังข์กังสดาลดนตรี		ประโคมขึ้นอึงมี่นี่นัน
ฯ ๒ คำ ฯ มโหรี


๏ เมื่อนั้น		พระฤๅษีปรีดิ์เปรมเกษมสันต์
จึงดำเนินเดินตามพระน้องนั้น		ออกจากม่านกั้นมิทันช้า
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ


๏ ขึ้นยังพระโรงรัตน์รูจี		นั่งเหนือแท่นมณีที่ข้างหน้า
พร้อมหมู่อำมาตย์มาตยา		เข้ามาเฝ้าแหนแน่นไป
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		เสนาข้าเฝ้าน้อยใหญ่
เห็นพระองค์ทรงโฉมประโลมใจ		ตลึงตไลแลดูไม่พริบตา
พิศไหนไม่เสียแต่สักสิ่ง		งามจริงยิ่งมนุษย์ในใต้หล้า
ต่างบังคมชมโฉมพระราชา		สำคัญว่าท่านท้าวเจ้ากรุงไกร
บ้างชมวิทยาพระอาจารย์		เชี่ยวชาญชุบแก่เปนหนุ่มได้
แซ่ซ้องร้องอำนวยอวยชัย		อื้ออึงคนึงไปทุกตัวคน
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


^{ช้าปี่}
๏ เมื่อนั้น		พระคาวีนิ่งคิดขัดสน
จะทักทายเสนาสามนต์		ไม่รู้จักสักคนก็จนใจ
จำจะพูดย้อนยอกหลอกลวง		มิให้คนทั้งปวงสงสัย
คิดพลางทางตรัสประภาษไป		เราชุบตัวใหม่ยังไม่สบาย
ใจจิตต์คิดเฟือนไม่เหมือนเก่า		ลืมบรรดาข้าเฝ้าทั้งหลาย
ใครเปนที่หมื่นขุนมุลนาย		จดหมายรายชื่อมาให้เรา
ฯ ๖ คำ ฯ


^ร่าย
๏ แล้วเสแสร้งแกล้งว่าดาบศ		นิมนตร์งดอยู่ก่อนผู้เปนเจ้า
สักสองวันสามวันพอบันเทา		ให้ใจคอคงเก่าจึงค่อยไป
ว่าพลางทางชวนพระฤๅษี		ลงจากที่แท่นทองผ่องใส
ยุรยาตรเยื้องย่างเข้าข้างใน		ใส่ไคล้ให้เหมือนเจ้าธานี
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีมเหษี
มาคอยรับเสด็จพระสามี		อยู่ที่ฉากกั้นชั้นใน
เห็นพระคาวีดำเนินมา		สำคัญว่าท้าวผัวชุบตัวใหม่
น้อยฤๅรูปร่างช่างกะไร		งามล้ำเหลือใจเจียวพ่อคุณ
หนุ่มน้อยน่ารักหนักหนาหนอ		ปากคอคิ้วตาเหมือนหน้าหุ่น
ท่วงทีทอดกรอ่อนลมุน		ให้ว้าวุ่นพิศวาสเพียงขาดใจ
จึงวิ่งออกไปรับถึงลับแล		จะเจียมตัวว่าแก่ก็หาไม่
ชม้อยชม้ายชายดูภูวไนย		ยิ้มใหญ่ยิ้มน้อยลอยหน้าตา
กราบถวายบังคมชมโฉมผัว		ช่างชุบตัสใหม่เหมาะเปนหนักหนา
ดูไหนให้ประกอบชอบอัชฌา		กัลยานิยมสมคิด
เห็นพระเฉยเชือนไม่เยื้อนทัก		ความรักยื่นมือมาสกิด
แกล้งทำเลียมและกระแชะชิด		สบิ้งสบัดดัดจริตกิริยา
นิจจาเอ๋ยพระทูลกระหม่อมแก้ว		ลืมเมียเสียแล้วกระมังหนา
ไม่ผินพักตร์ทักทายพูดจา		ฤๅเห็นแก่ชราจะหย่าร้าง
เมื่อท้าวหนุ่มข้าสาวคราวนั้น		สัญญากันว่าไม่ทิ้งขว้าง
เดี๋ยวนี้มาสะเทินเขินค้าง		จะพูดกับเมียบ้างเปนไรมี
ฯ ๑๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีขวยเขินเมินหน้าหนี
นึกในใจพลางนางคนนี้		จะเปนมเหษีแล้วดีร้าย
ท่วงทีอีเถ้ามิใช่ชั่ว		หน้าเปนเล่นตัวใจหาย
จะเสแสร้งแกล้งทำทักทาย		ก็คิดอายอดสูไม่รู้ฤทธิ
เห็นนางเข้ามาว่าจู้จี้		น่าบัดสีขี้เกียจเกลียดจริต
เมินหนีเสียมิได้เข้าใกล้ชิด		แล้วสกิดดาบศให้ตอบความ
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระฤๅษีเสแสร้งแกล้งร้องห้าม
สีกาอย่าด่วนลวนลาม		เดินตามติดพันกระนั้นนัก
ท้าวเธอพึ่งชุบตัวใหม่		หลงไหลลูกเมียไม่รู้จัก
ชะช่างชำเลืองเยื้องยัก		จะวัดถูกจมูกหักเสียสักที
ฉวยกะไรไม่รู้นะสีกา		แล้วอย่าติโทษโกรธฤๅษี
บอกให้รู้ตัวแต่หัวที		ถ้าแม้นมิฟังห้ามก็ตามใจ
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีหลงไหล
สาละวนแลดูภูวไนย		รักใคร่รูปโฉมโนมพรรณ
ได้ยินพระสิทธาร้องห้าม		นางสะเทินเขินขามคิดพรั่น
หยุดยั้งรั้งรอไม่จรจรัล		แล้วเลี้ยวไปยืนกั้นหน้าไว้
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีเคืองขัดอัชฌาสัย
ดำเนินเดินหนีนางไป		ขึ้นสู่ปราสาทไชยไพชนต์
ฯ ๒ คำ ฯ เพลง


๏ นั่งเหนือแท่นรัตน์ชัชวาลย์		สาวสนมหมอบกรานอยู่เกลื่อนกล่น
พระชายเนตรดูทั่วทุกตัวคน		ใส่กลมิให้ใครกินใจ
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		กำนัลนางต่างคนไม่สงสัย
สำคัญมั่นหมายว่าท้าวไท		ชุบตัวมาใหม่เปนเที่ยงแท้
น่ารักน่าชมคมสัน		สารพันดีกว่าเมื่อยังแก่
รูปร่างรัดกุมหนุ่มฟ้อแฟ้		พิศวงหลงแลไม่วางตา
นางกำนัลบรรดาที่โปรดปราน		ต่างคลานเข้าไปเฝ้าจะเอาหน้า
ชม้ายชม้อยคอยรับไนยนา		เสนหาทรงธรรม์พันทวี
เหล่าพวกเจ้าจอมหม่อมอยู่งาน		เข้าไปตั้งเครื่องอานพานพระศรี
ลางนางบ้างอยู่งานพัชนี		ท่วงทีทำนองในใช้ชิด
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		เถ้าทัศประสาทประหลาดจิตต์
แอบประตูดูองค์พระทรงฤทธิ		ยิ่งพิศยิ่งเหมือนพระคาวี
เฝ้าเขม้นเห็นกูก็มึนตึง		โกรธขึ้นเข่นเขี้ยวอยู่เจียวนี่
ผิดทำนองท่านท้าวเจ้าธานี		ขยับหนีถอยหลังบังประตู
นี่ผัวนางจันท์สุดายาใจ		จำได้ประจักษ์ทักแท้อยู่
ยิ่งแฝงยิ่งตะแคงตาดู		จะเล่นกูแล้วกระมังครั้งนี้
เห็นท้าวขยับกลับพระเพลา		กลัวตายยายเถ้าขยดหนี
ตกใจคิดว่าจะฆ่าตี		ด้วยตัวผิดภูมีแค้นเคือง
ครั้งนี้ไม่รอดเห็นวอดวาย		ถ้าแม้นมิตายก็คางเหลือง
ถึงอยู่ไปก็ไม่รุ่งเรือง		จะมีแต่ได้เคืองเวทนา
ท้าวจะเฆี่ยนจะริบคงฉิบหาย		จะไปโจนน้ำตายเสียดีกว่า
คิดพลางสอื้นไห้ไปมา		เช็ดน้ำมูกน้ำตาฟูมฟาย
ฯ ๑๒ คำ ฯ โอด


๏ เมื่อนั้น		คาวีดาลเดือดไม่เหือดหาย
คิดแค้นอีเถ้าแสนร้าย		มาดหมายจะทำให้หนำใจ
จะผูกเข้าเฆี่ยนขับนับร้อย		ตบต่อยหนักหนาไม่ปราไส
ทั้งเจ็ดโคตรเค้ามันเท่าไร		จะตัดหัวเสียไม่ไว้มัน
ครั้นจะฆ่าตีเดี๋ยวนี้เล่า		พวกเสนาข้าเฝ้าจะหวาดหวั่น
จำจะงดอดไว้ให้หลายวัน		ป้องกันควันความให้งามดี
คิดพลางทางสั่งเปรยไป		กำนัลในใครชอบกับโฉมศรี
จงไปบอกจันท์สุดานารี		เชิญนางเทวีให้ขึ้นมา
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		กำนัลนางต่างคนจะเอาหน้า
ชิงกันรับสั่งบังคมลา		รีบมาปราสาทนางโฉมยง
ฯ ๒ คำ ฯ ชุบ


๏ ครั้นถึงจึงเข้าไปทูล		ว่าพระนเรนทร์สูรย์สูงส่ง
บัดนี้ฤๅษีชุบพระองค์		รูปทรงโสภาน่ารัก
ถึงแม่จะเปนมเหษี		ไม่เสียทีงามสมทั้งยศศักดิ์
ภูวไนยคิดถึงคนึงนัก		ให้เชิญองค์นงลักษณ์เสด็จไป
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดาเคืองขัดอัชฌาสัย
จึงขับนางกำนัลทันใด		ออกไปเสียอย่ามาพาที
ให้พระอินทร์ลงมาเขียวเขียว		ก็ไม่เหลียวแลดูอย่าจู้จี้
ไม่ขอพบขอเห็นเช่นนี้		จะสู้ม้วยชีวีมิขอไป
ว่าพลางนางผินผันพักตร์		คิดถึงผัวรักก็ร่ำไห้
ชลเนตรฟูมฟองนองไนย		ทรามวัยข้อนทรวงเข้าโศกี
ฯ ๖ คำ ฯ โอด


๏ บัดนั้น		กำนัลในเล้าโลมนางโฉมศรี
เชิญเสด็จไปเฝ้าพระภูมี		จะได้ลากขากดี ณ ทรามเชย
แม่อย่ารัญจวนครวญคร่ำ		จงแต่งองค์สรงน้ำสว่ำเสวย
ปลอบโยนเท่าไรไม่ไปเลย		ฟ้าผี่เถิดเอ๋ยน่าแค้นใจ
บรรดาฝูงกำนัลชวนกันปลอบ		นางจะตอบวาจาก็หาไม่
ต่างคิดขัดสนเปนพ้นไป		บังคมไหว้แล้วรีบกลับมา
ฯ ๖ คำ ฯ เชิด


๏ ครั้นถึงจึงทูลพระโฉมยง		ข้าไปเชิญองค์ขนิษฐา
อ้อนวอนเท่าไรไม่ไคลคลา		เฝ้าโศกาครวญคร่ำร่ำไร
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีฟังแจ้งแถลงไข
มิได้ว่าขานประการใด		ภูวไนยนิ่งนึกตรึกตรา
จำจะไปเล้าโลมโฉมงาม		ให้รู้ว่าพี่ตามมาหา
คิดพลางทางชวนพระสิทธา		ลีลามาปราสาทนางเทวี
ฯ ๔ คำ ฯ เพลงช้า


๏ ครั้นถึงจึงเห็นพระน้องรัก		กรรแสงซบพักตร์อยู่ในที่
นั่งลงกับองค์พระมุนี		แล้วพาทีดูทำนองลองใจ
ฯ ๒ คำ ฯ


^{ชาตรี}
๏ โฉมเอยโฉมเฉลา		นี่จะเฝ้าโกรธขึ้งไปถึงไหน
พี่มาหาน้องถึงห้องใน		เอออะไรไม่ผินมาพูดจา
แม้นพี่เถ้าแก่เหมือนแต่ก่อน		จะเคืองขัดตัดรอนก็ไม่ว่า
บัดนี้นิมนตร์พระสิทธา		ช่วยชุบพี่ยาเปนหนุ่มแล้ว
รูปงามหนักหนาไม่ว่าเล่น		สมเปนคู่ครองกับน้องแก้ว
ยศศักดิประเสริฐเพริศแพร้ว		เห็นแวววนิดาจะปรานี
ถึงรูปร่างผัวเก่าที่เจ้ารัก		ไม่กะไรกันนักนะโฉมศรี
จงผินผันหันหน้ามาข้างนี้		ดูพี่ให้เห็นก็เปนไร
กลัวแต่อุแม่เอ๋ยนางโฉมยง		จะต้องจิตต์พิศวงหลงใหล
ว่าพลางทางทำกระแอมไอ		แย้มยิ้มลไมไปมา
ฯ ๑๐ คำ ฯ


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดาได้ฟังนั่งก้มหน้า
สำคัญว่าท้าวเจ้าพารา		กัลยามิได้ปดิพัทธ
ให้เคืองขุ่นหุนหันผันหลัง		แค้นคั่งชังชิงสบิ้งสบัด
ขี้คร้านฟังนั่งยกก้นฟัด		สองหัตถ์ปิดกรรณเสียทันใด
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีเห็นนางยังสงสัย
จึงเสแสร้งแกล้งพูดเปนใน		หวังจะให้โฉมตรูรู้ความ
ฯ ๒ คำ ฯ


^{โอ้โลม}
๏ เจ้าเอยเจ้าพี่		ไม่พอที่จะสะเทินเขินขาม
พี่สู้แสนทรมาพยายาม		เพราะนางรูปงามทรามชม
ตาใจสารพัดไม่ขัดข้อง		ถนอมน้องต้องจิตต์สนิทสนม
ยากที่ตรองตรึกนึกนิยม		เหมือนเส้นผมบังภูเขาเลากา
น้องฤๅเสียแรงรักใคร่		ขอบใจเจ้านักขนิษฐา
ลวงถามความลับภัศดา		แล้วมาย้อนยอกบอกยาย
แยบยนต์กลในมิใช่ชั่ว		ฆ่าผัวเสียได้ดังใจหมาย
สมคะเนนวลนางช่างอุบาย		จะฟูมฟายชลนาอยู่ว่าไร
ฯ ๘ คำ ฯ


^ร่าย
๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดาสาละวนร่ำไห้
ก้มหน้านิ่งอยู่ไม่ดูไป		ฟังเสียงเสียวใจเหมือนผัวรัก
เรื่องราวกล่าวความก็งามสม		ลิ้นลมเหน็บแนมแหลมหลัก
ผิดกับตาเถ้าเจ้าเมืองนัก		นงลักษณ์นิ่งนึกประหลาดใจ
ครั้นจะว่าพระคาวีผัวแก้ว		ตายแล้วจะตามมาที่ไหน
คิดพลางทางโศกาลัย		ทรามวัยข้อนอุระประปราน
ฯ ๖ คำ ฯ โอด


๏ เมื่อนั้น		พระมุนีมีจิตต์คิดสงสาร
จึงเล้าโลมโฉมเฉลาเยาวมาลย์		จงดำริตริการก่อนเปนไร
เสียงท้าวคราวแก่กับเดี๋ยวนี้		มารศรีฟังเห็นเปนไฉน
เคยได้ยินกับหูรู้กับใจ		ไม่จำได้ฤๅเจ้าจึงโศกี
อย่าก้มพักตร์เศร้าสร้อยละห้อยจิตต์		จงดูรูปนิมิตรฤๅษี
ถึงไม่เหมือนก็แม้นพระคาวี		จงแลดูภูมีให้เต็มตา
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		นางโฉมยงสงสัยเปนหนักหนา
พลางชม้ายชายดูพระราชา		เหมือนองค์ภัศดาสามี
ยิ้มเยื้อนเหมือนสิ้นทุกสิ่งสรรพ์		สรพันพิศดูถ้วนถี่
มั่นคงนี่องค์พระคาวี		ภูมีไม่ตายตามมา
พระดาบศองค์นี้อยู่ที่ไหน		ฤๅเชษฐาภูวไนยกระมังหนา
จะถามไถ่ให้แจ้งกิจจา		กัลยาประหวั่นครั่นคร้าม
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระมุนีเห็นนางระคางขาม
จึงขยดเข้าไปใกล้โฉมงาม		แล้วกระซิบบอกความแต่เบาเบา
นี่พระคาวีฤๅมิใช่		ยังหลงไหลจิกปีกอยู่อีกเล่า
สามีมั่นคงแล้วนงเยาว์		มิใช่อ้ายเถ้าทรลักษณ์
จึงแจ้งตามความลับแต่หลังนั้น		ทุกสิ่งสรรพ์พรรณาให้พระจักษ์
เจ้าอย่าสะเทินเมินพักตร์		จงทายทักพูดจากับสามี
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		นางจันท์สุดามารศรี
ฟังพระสิทธาพาที		เทวีรู้แจ้งไม่แคลงใจ
กราบลงกับบาททั้งสององค์		โฉมยงครวญคร่ำร่ำไห้
เพียงจะพินาศขาดใจ		ทูลขออภัยภัศดา
ฯ ๔ คำ ฯ โอด


^โอ้
๏ โอ้พระทูลกระหม่อมของเมียแก้ว		เมียนี้ผิดแล้วเปนหนักหนา
ไม่รู้กลอีเถ้าเจ้ามารยา		วอนว่าไต่ถามเอาความลับ
ยิ่งคิดยิ่งแค้นแน่นใจ		มันไส้หนักหนาน่าเสี่ยงสับ
อกเมียดังพระเมรุเอนทับ		แต่นั่งนับคืนวันจะบรรลัย
ร่ำพลางนางทรงโศกี		พระคาวีโศกศัลย์ไม่กลั้นได้
เชษฐาดาบศสลดใจ		พลอยร่ำได้ไม่เปนสมประดี
ฯ ๖ คำ ฯ โอด

นางคันธมาลีขึ้นเฝ้า


^ช้า
๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีมเหษี
รู้ว่าจันท์สุดานารี		ยินดีด้วยองค์พระทรงฤทธิ
นางให้แค้นขัดกลัดกลุ้ม		เหมือนบ้าหลังคลั่งคลุ้มเคลิ้มจิตต์
นั่งนิ่งหน้าบึ้งรำพึงคิด		อีเจ้ากรรมมันจะปิดประตูค้า
หมายได้ด้วยกำลังยังสาว		เห็นทีท้าวเธอจะรักหนักหนา
ตัวกูก็เปนโสดโปรดปรานมา		คงจะคิดเมตตาปรานี
จำจะขึ้นไปเฝ้าฟังดู		จะเปนอย่างไรอยู่ให้รู้ที่
เมียน้อยเมียหลวงท่วงที		ข้างไหนใครจะดีกว่ากัน
ฯ ๘ คำ ฯ


^{ชมตลาด}
๏ คิดแล้วสรงน้ำชำระกาย		ขมิ้นผงลงละลายเปนค่อนขัน
ลูบไล้ขัดสีฉวีวรรณ		ทรงกระแจะจวงจันทน์กลิ่นเกลา
น้ำดอกไม่เทศทากว่าจะทั่ว		ชโลมทั้งเนื้อตัวเหมือนปล่อยเต่า
กระจกตั้งนั่งส่องมองดูเงา		จับเขม่ากันไรไปล่ปลิว
หวีกระจายรายเส้นขนเม่นสอย		ผัดหน้านั่งตบอยบีบสิว
เสกขี้ผึ้งสีพลางทางวาดคิ้ว		นุ่งผ้ายกริ้วมีราคา
เอาสไบปักทองเข้าลองห่ม		นึกชมตัวเองเปนหนักหนา
จะแต่งไปอวดมันจันท์สุดา		น้ำหน้าอีจัญไรไหนจะมี
คาดเข็มขัดประจำยามงามล้ำ		ทองคำน้ำหนักสักสิบสี่
กำไลลงยาราชาวดี		มั่งมีได้มาแต่ตายาย
ใส่แหวนเพ็ชร์เม็ดแดงหัวแมงปอ		เขามาต่อห้าชั่งยังไม่ขาย
พิศดูตัวพลางทางยิ้มพราย		กรุยกรายออกจากตำหนักนาง
ฯ ๑๒ คำ ฯ


^ร่าย
๏ เรียกหาข้าไทอยู่อึงมี่		ใส่เกือกกำมะหยี่หักทองขวาง
ถือพระกลดคันสั้นกั้นกาง		เยื้องย่างมาปราสาทพระทรงธรรม์
ฯ ๒ คำ ฯ เพลงช้า


๏ ครั้นถึงจึงหยุดเยี่ยมมอง		ตรงช่องฉากพับลับแลกั้น
เห็นพระองค์ทรงโฉมโนมพรรณ		งามเหมือนเทวัญในชั้นฟ้า
ความรักรัญจวนครวญใคร่		แต่เยื้อนยิ้มลไมอยู่ในหน้า
พลางเคาะเข้าไปให้เหลียวมา		ครั้นสบตาก็สะเทินเมินเมียง
ทำชม้อยชม้ายอายแอบแฝง		แล้วแกล้งกระแอมไอให้เสียง
พูดจาว่าเปรียบเลียบเคียง		เดินเลี่ยงแลชำเลืองเยื้องกราย
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีนึกในใจหมาย
อีอุบาทว์บัดสีไม่มีอาย		มาเย้ายวนชวนชายได้ลงคอ
เห็นมันจะมั่นหมายเอาว่าผัว		จึงแต่งตัวเต็มประดาขึ้นมาล่อ
ดูทีกิริยาเปนบ้ายอ		น่าหัวร่อน้อยฤๅนั่นขันสิ้นที
ชำเลืองดูเมียขวัญจันท์สุดา		แล้วแลดูตาพระฤๅษี
ทำเมินเสียมิได้ไยดี		จู้จี้ขี้คร้านรำคาญใจ
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระดาบศอดยิ้มมิใคร่ได้
สกิดองค์อนุชาแล้วว่าไป		อีจัญไรมันจะทำให้รำคาญ
เจ้าจงทายทักเสียสักนิด		ป้องปิดอย่าให้ความฟุ้งซ่าน
ถึงเถ้าแก่แต่ยังไม่เกินการ		จงคิดอ่านหว่านล้อมไว้ให้ดี
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีได้ฟังดาบศพี่
จำเปนเห็นชอบท่วงที		จึงมีวาจาปราไสนาง
ฯ ๒ คำ ฯ


^{ชาตรี}
๏ โฉมเอยโฉมเฉลา		เปนไรเจ้าจึงสะเทินเหินห่าง
ยืนอยู่นั่นไยใช่ที่ทาง		แต่ก่อนนางน้องเอ๋ยไม่เคยเปน
สาละวนสนทนากับอาจารย์		เจ้ามานานแล้วฤๅไม่ทันเห็น
คิดว่าต่อเวลาเย็นเย็น		จึงจะไปพูดเล่นเจรจา
เจ้าขึ้นมาถึงนี่ยิ่งดีนัก		ขอบใจไม่พักลงไปหา
น้อยฤๅนั่นชั้นเชิงกิริยา		ตะละสาวสิบห้าสิบหกปี
แต่งตัวเต็มประดาหน้าเปนนวล		เหมือนจะชวนให้ชื่นใจพี่
ขอเชิญนางเมียหลวงท่วงทีดี		มานั่งบนนี้ด้วยพี่ชาย
ฯ ๘ คำ ฯ


^ร่าย
๏ ได้เอยได้ฟัง		นางผินหลังหลบเลี่ยงเมียงม่าย
นึกจะไปนั่งด้วยก็ขวยอาย		อดสูดูร้ายรำคาญใจ
แกล้งทำแยบคายกระต่ายแก่		แสนแง่แสนงอนค้อนให้
จะมาเรียกมาหาข้าไย		มันไม่เหมือนเมื่อกระนั้นแล้ว
แค่เพียงชุบตัวใหม่ได้เมียสาว		อุปมาเหมือนราวกับได้แก้ว
นี่ลูกปัดบัดสีไม่มีแวว		อย่าพึงนึกฦกแล้วจะเหลียวดู
เปนคนวาศนาน้อยถอยถด		อาภัพอัปรยศอดสู
จะอยู่ได้แต่ระเบียงเพียงประตู		ไม่สมควรเข้าไปอยู่ในที่ทาง
แต่ปากหากแสร้งแกล้งเบือนบิด		ในใจให้คิดรักรูปร่าง
ลำลำจะใคร่นั่งลงหว่างกลาง		แล้วระคางขวยเขินเมินเมียง
ฯ ๑๐ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีเห็นนางยังกางเกี่ยง
ยิ้มพลางทางลงไปจากเตียง		แล้วกล่าวเกลี้ยงแกล้งปลอบให้ชอบใจ
ฯ ๒ คำ ฯ


^{โอ้โลม}
๏ ยอดเอยยอดมิ่ง		จริงจริงรักเจ้าเปนไหนไหน
จะถือเชิงถือชั้นเช่นนั้นไย		ไม่เคยมาเคยไปฤๅไรน้อง
มิใช่คนอื่นจะขืนขัด		อุแม่เอ๋ยฮึดฮัดตะปัดตะป่อง
ว่าพลางล้อเล่นเปนทำนอง		เลียมลองขยับจะจับมือ
อะไรเฝ้าค้อนควักผลักไส		ทำไมไม่เคยหยอกกันดอกฤๅ
จงเมตตาการุญเถิดบุญฦๅ		สบิ้งสบัดปัดมือพี่เสียไย
ถึงจะมีเมียอื่นสักหมื่นแสน		หางามงอนอ้อนแอ้นเหมือนเจ้าไม่
ทั้งระแบบแยบยนต์กลใน		ยังต้องจิตต์ติดใจไม่ลืมเลย
ฯ ๘ คำ ฯ


^ร่าย
๏ น่าเอยน่าหัวร่อ		ช่างยกยอหนักหนาเจ้าข้าเอ๋ย
แต่ก่อนร่อนชะไรก็ไม่เคย		มาเยาะเย้ยยิ้มพรายน่าอายใจ
ถึงว่ารักเมียก็รู้อยู่สิ้น		จะแกล้งล่อพอให้กินเข้าได้
เมื่อท้าวแก่ชราเคยมาไป		เดี๋ยวนี้ชุบตัวใหม่เปนหนุ่มนวล
รูปร่างกระจ้อยร่อยน้อยฤๅนั่น		ผิดกันกับเก่าสักเก้าส่วน
น้องนี้แก่เถ้าอย่าเฝ้ากวน		ไม่สมควรเคียงคู่ด้วยภูมี
สารพัดเผ้าผมไม่สมประกอบ		แก้มตอบฟันหักน่าบัดสี
อัปรยศอดสูดูไม่ดี		อะไรนี่น่าชังทำซังตาย
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ น่าเอยน่าสรวล		ยังไม่ควรดอกเจ้าจะเบื่อหน่าย
ถึงว่าเถ้าแก่ก็แต่กาย		เช่นนั้นมันจะหายไปเมื่อไร
ความกำหนัดสัตรีกับบุรุษ		ไม่รู้สุดสิ้นลงที่ตรงไหน
จะอดสูดูร้ายอายใคร		เจ้ากับพี่มิใช่ไม่คุ้นเคย
เมื่อครั้งยังแก่อยู่ด้วยกัน		พี่ก็หมั่นเยี่ยมเยือนไม่เชือนเฉย
เดี๋ยวนี้ก็มิใช่จะละเลย		นวลลอองน้องเอ๋ยอย่าทุกข์ร้อน
พี่จะช่วยอ้อนวอนพระมุนี		หาฤกษ์งามยามดีให้ได้ก่อน
จึงจะชุบรูปเจ้าให้งามงอน		ขอผัดผ่อนสักหน่อยเถิดกลอยใจ
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ วาเอยวาจา		น้อยฤๅช่างโอภาปราไส
อุแม่เอ๋ยจะชุบให้ข้าไย		ทำไมกับอีเถ้าเฝ้าประตู
มันจะงามมิงามก็ตามที		อาภัพอัปรีไม่ควรคู่
เร่งหาฤกษ์เถิดพ่อให้หมอดู		จะได้เษกสมสู่นางสาวน้อย
น่าชมสมเปนมเหษี		ท่วงทีกิริยาไม่ราถอย
มีบุญประเสริฐเลิศลอย		จะได้พลอยเกื้อหน้าพระสามี
แน่นางรูปงามขอถามไถ่		รู้จักมั่งฤๅไม่ผัวใครนี่
ไม่เสียดายพักตราจะราคี		เจ้าของเขามีมาช่วงชิง
ชะช่างมารยาพิรากล		ทั้งระแบบแยบยนต์ขยันยิ่ง
แต่แรกเห็นแก่หง่อมไม่ยอมยิง		ทำสบัดสบิ้งชิงชัง
เดี๋ยวนี้หนุ่มน่ารักทำอักอ่วน		เข้านั่งชิดสกิดกวนให้เกาหลัง
ไม่อดสูผู้คนทั้งรั้ววัง		เจ้าข้าเอ๋ยใครมั่งเขาอย่างนี้
ฯ ๑๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดาฟังว่าน่าบัดสี
ยิ้มเยื้อนเบือนหน้าดูสามี		แล้วเทวีตริตรึกนึกใน
อีเถ้านี้ขันจริงหยิ่งเย่อ		กูล้อเล่นให้เก้อก็จะได้
คิดพลางทางเดินออกไป		ใส่ไคล้แกล้งกล่าววาจา
เออนี่อะไรเล่าไม่เข้าการ		จะมาพาลโกรธขึ้งหึงษา
ร้องแรกตะโกนโพนทนา		เย้ยหยันหยาบช้าประชดใคร
แรกเริ่มเดิมทีสามีท่าน		มาเกี้ยวพานพูดจาปราไส
ข้ามิได้ปลดปลงลงใจ		ด้วยเห็นภูวไนยนั้นแก่นัก
ตาหูซานซมไม่คมสัน		เสวยหมากตะบันฟันฟางหัก
เดี๋ยวนี้ชุบตัวใหม่วิไลลักษณ์		หนุ่มน้อยน่ารักรูปทรง
อย่าว่าแต่รุ่นราวสาวแส้		ถึงเถ้าแก่ก็คิดพิศวง
ชื่นอารมณ์ข่มใจมิใคร่ลง		ตลึงหลงแลเล็งเพ่งพิศ
ทำเทียมเลียมลวนจะชวนชื่น		ท่านก็ไม่อยากยื่นมือสกิด
โกรธาตาแดงมาแผลงฤทธิ์		หงุดหงิดงุ่นง่านทยานใจ
แน่พระมเหษีอย่ามี่ฉาว		ชุบตัวให้สาวขึ้นเสียใหม่
จงคืนเอาผัวของตัวไป		ว่าพลางทรามวัยก็หัวเราะ
ฯ ๑๖ คำ ฯ


๏ แค้นเอยแค้นจริง		เจ็บปวดยวดยิ่งกว่าปลิงเกาะ
ขึ้นหน้าท้าทายเถียงเทลาะ		จะใคร่ว่าให้เพราะสาแก่ใจ
จริงอยู่คะข้าเจ้ามันเถ้าแก่		สองตาท่านจะแลดูที่ไหน
เปนสิทธิขาดของเจ้าจงเอาไว้		จะคืนให้ข้าไยนางนงเยาว์
อย่าพักมาหัวเราะเยาะเย้ย		เกินเลยเหลือกำลังไม่ฟังเจ้า
ถึงผัวรักหนักหนาก็ทำเนา		อีเถ้าจะพรั่นพรึงอย่าพึงคิด
เชื่อรูปเชื่อร่างเหมือนนางฟ้า		ทั้งเกศาหอมฟุ้งจรุงจิตต์
ใส่น้ำมันจันทน์เจืออยู่เปนนิจ		ความคิดแยบคายเจ้าหลายชั้น
เอาผมลอยน้ำมาเสี่ยงหาคู่		จนได้ชู้ชอบใจดังใฝ่ฝัน
ลืมผัวตัวตายวายชีวัน		มาผูกพันพะวงหลงรูปชุบ
ดูหมิ่นเมียหลวงเข้าช่วงชิง		จะทำกูให้กลิ้งเปนลูกขลุบ
คันมือคันไม้น่าใคร่ทุบ		เอาสักสองสามอุบดอกกระมัง
ฯ ๑๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีเคียงนางอยู่ข้างหลัง
จึงห้ามว่าอย่าทำแต่ลำพัง		จงหยุดยั้งชั่งจิตต์คิดดู
เจ้าเปนถึงมเหษีมีศักดิ์		พี่ก็รักแยบคายมากมายอยู่
ข้างนี้พึ่งมาใหม่ยังไม่รู้		อย่าเพ่อทำจู่ลู่วู่วาม
เขาจะฦๅอื้อฉาวว่าเมียหลวง		มาหึงษ์หวงจ้วงจาบหยาบหยาม
เถียงเทลาะเกาะแกะไม่แงะงาม		เหมือนหนึ่งหนามเกะกะระรั้ว
จงปรานีปรานอมออมอด		งดงดเสียมั่งจะยังชั่ว
เขาจะได้ยำเยงเกรงกลัว		เปนผู้ใหญ่ไว้ตัวให้สมควร
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ น้อยเอยน้อยฤๅนั่น		เชิงชั้นพูดจาเปนน่าสรวล
ชักทำเนียบเปรียบปรายหลายกระบวน		เที้ยงแท้แต่ล้วนไม่ลำเอียง
เห็นว่านางเมียจะเสียที		หม่อมผัวตัวดีออกช่วยเถียง
อุแม่เอ๋ยยืนอยู่เปนคู่เคียง		แกล้งมาเรียงอวดรูปข้าฤๅไร
น่ารักหนักหนานางหน้าเปน		ผัวดูอยู่เขม้นหาเมินไม่
จงเล้าโลมลูบคลำให้หนำใจ		อย่าให้มัวหมองต้องแดดลม
บุญตัวผัวหนุ่มเมียสาว		เช่นนี้แล้วราวกับขนม
ทำไมมิชวนกันเข้าบรรทม		เชยชมเช้าเย็นอย่าเว้นวาง
ขอโทษโปรดเถิดพระมุนี		อะไรนี่นอกรีตมากีดขวาง
ผัวท่านจะคลึงเคล้าเย้าหยอกนาง		ห้องกลางเปล่าอยู่นิมนตร์ไป
ยิ่งว่ายังมาหัวเราะเยาะ		เปนเหตุเพราะฤๅษีฤๅมิใช่
จะใคร่ว่าให้สาแก่น้ำใจ		บาปกรรมอะไรที่ไหนมี
ฯ ๑๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระสิทธาว่าเหม่มเหษี
เอออะไรรูปนั่งอยู่ดีดี		มาพาลรีพาลขวางช่างไม่อาย
กูก็หาโกรธขึ้งมึงไม่		จะช่วยว่าเกลี่ยไกล่เสียให้หาย
จึงลุกเดินออกมาหน้าน้องชาย		แล้วว่าสีกายายทำน่าชัง
ข้าสาวชาวแม่แออัดอยู		ไม่อัปรยศอดสูเขามั่ง
ตัวโยมก็เปนใหญ่อยู่ในวัง		มาอื้ออึงตึงตังดังโหมโรง
เปนถึงเมียท้าวเมียพระยา		ไม่ไว้ยศไว้สง่าอ่าโถง
อะไรนี่แก่เถ้าจะเข้าโลง		โมโหมากปากโป้งโถงอึง
จงคิดอนิจจังฟังรูปห้าม		นั่นแน่แร้งมันถามข่าวถึง
ไม่พอที่จะหุนหันดันดึง		โกรธขึ้งหึงษ์หวงช่วงชิง
แม้นใครได้ยินจะนินทา		พลอยอายขายหน้าเพื่อนผู้หญิง
เอ็นดูดอกจึงห้ามเปนความจริง		นิ่งนิ่งเสียมั่งนั่งลงยาย
ฯ ๑๒ คำ ฯ


๏ ฟังเอยฟังว่า		ยิ่งบ่นบ้าดาลเดือดไม่เหือดหาย
ใช่การของพระคุณอย่าวุ่นวาย		ถึงแก่เถ้าเกือบจะตายก็ตามที
จะมิให้ว่ามั่งนั่งงอมือ		ข้าไม่เชื่อไม่ถือพระฤๅษี
นี่แลตั้งมั่นในขันตี		ขันจะแตกสักทีอย่าได้แคลง
เห็นว่าวาศนามันตกต่ำ		ไม่ชุบแล้วมิหนำมาซ้ำแช่ง
ชิช่างเกลื่อนกลบประจบประแจง		ช่วยประชันขันแข่งทำคึกคัก
เขาจะถุ้งเถียงกันฉันผู้หญิง		พลอยวิ่งเข้ามาสวดอวดรู้หลัก
เรียกยายเรียกย่าน่าแค้นนัก		นางผูกคิ้วค้อนควักยักลูกคาง
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ น่าเอยน่าบัดสี		ช่วยห้ามให้ดีไม่เห็นบ้าง
กลับมาขวิดชนเอาคนกลาง		ถากถางถุ้งเถียงขึ้นเสียงเกน
บาปบุญคุณโทษก็ไม่รู้		เทลาะกูกำหมัดขัดเขมร
มึงจะลงนรกหกคเมน		ตกต่ำใต้เถนเทวทัต
กูเปนฤๅษีชีไพร		อยู่ในเมตตาสมาบัติ
พากเพียรบำเพ็ญเคร่งครัด		ไม่อาสัจอาธรรม์ฉันทา
จะมาหยิบยกโทษโกรธขึ้ง		เปนเหตุเพราะผัวมึงสิไม่ว่า
ใช้คนไปนิมนตร์กูเข้ามา		ปรารถนาจะใคร่ชุบตัว
แต่แรกคิดจะชุบให้มึงมั่ง		เดี๋ยวนชังน้ำหน้ากระลาหัว
หฤโหดโฉดเขลาเมามัว		ไม่เจียมตัวว่าแก่กอแกไป
เอาแต่โมโหออกได้ความ		มันหงอกงามอยู่แล้วใครทำให้
ชุบเองเถิดเจ้าด้วยเขม่าไฟ		คัดปีกคัดไรให้ไปล่ปลิว
ฯ ๑๒ คำ ฯ


๏ แค้นเอยแค้นนัก		โมโหฮึกฮักชักหน้านิ่ว
ดุเดือดเต็มทีขึ้นชี้นิ้ว		ผูกคิ้วค้อนพลางทางตอบคำ
นี่ฤๅเปนสัตย์ประทัดเที่ยง		ถึงทีได้เอียงแล้วเอียงคว่ำ
ตัดรอนค่อนว่าสาระยำ		หัวหงอกหัวดำก็ทำเนา
เจ็บร้อนอะไรใช่หัวตัว		มันหงอกก็แต่หัวของข้าเจ้า
อื้ออึงอุแม่เอ๋ยมาเย้ยเย้า		สอนให้จับเขม่าเมื่อปานนี้
อย่าพักพูดพิไรมิใช่การ		รำคาญเคืองหูจู้จี้
เร่งออกไปเสียยังกุฎี		ขืนอยู่ที่นี่จะเปนความ
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ ลมเอยลมเติบ		ถ้อยคำกำเริบหยาบหยาม
ดูหมิ่นฤๅษีชีพราหมณ์		ลวนลามเลี้ยวลดชดลิ้น
จะมาขับมาไล่ใครนี่		รั้ววังทั้งนี้ของกูสิ้น
สมบัติพัศถานในแผ่นดิน		ท้าวยินยอมยกให้แก่กู
จริงจริงนะสีกาไม่ว่าเล่น		พระยาเธอเปนพยานอยู่
ถึงตัวเองอีเถ้าซื้อรู้		ก็เปนข้าของกูด้วยเหมือนกัน
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ น่าเอยน่าหัวเราะ		พลางตบมือเยาะเย้ยหยัน
เออกระนั้นฤๅคะพระนักธรรม์		ดีฉันพึ่งรู้ว่าเปนนาย
สมบัติบ้านเมืองแลเครื่องยศ		พระยายกให้หมดมอบถวาย
บริบูรณ์ทุกสิ่งข้าหญิงชาย		มั่งมีมากมายเจียวนายเรา
นางยอดรักร่วมอารมณ์ผมหอม		ผัวยอมยกให้ฤๅไม่เล่า
ฤๅจะไว้อิงแอบแนบเคล้า		หยอกเย้ายียวนชวนชิด
หญิงชั่วฆ่าผัวเสียได้		ไม่มีอาลัยแต่สักหนิด
ร่านหาชู้ชมก็สมคิด		ดัดจริตติดตามแม่สื่อมา
เข้าครอบครองเอาเปนเจ้าของ		จองหองฮึกฮักหนักหนา
หน้าเปนเล่นตัวเต็มประดา		กลับยิ้มเยาะข้าหน้าไม่อาย
ฯ ๑๐ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		นางจันท์สุดาโฉมฉาย
จึงว่าน่ารำคาญกับท่านยาย		จ้วงจาบหยาบคายขึ้นมึงมัน
นั่นแน่หัวหงอกเปนดอกเลา		ไม่เจียมตัวมัวเมาโมหันธ์
ฮึดฮัดกัดเหงือกทำงกงัน		ยังไม่ขันขึ้นหน้ามาด่าทอ
เสกแสร้งมุสาว่าฆ่าผัว		ต่อจะเคยกับตัวกระมังหนอ
พูดได้ไม่อายแก่ปากคอ		สับประติดสับประต่อเจรจา
นี่เนื้อว่าเคราะห์เพราะใจเบา		เชื่ออีเถ้าทุจริตอิจฉา
ลวงฆ่าผัวตายวายชีวา		แล้วซ้ำพามาให้มีคาว
จนท่านเมียหลวงมาหวงหึงษ์		น้อยฤๅอื้ออึงมี่ฉาว
พระดาบศเมตตาข้าสักคราว		ช่วยชุบให้เปนสาวสิบห้าปี
จะได้สมใจหมายหายงุ่นง่าน		ข้าขี้คร้านรำคาญหูจู้จี้
อุแม่เอ๋ยฮึดฮัดหมัดมวยดี		เออกระนี้ทำเข้าก็เปนไร
ฯ ๑๒ คำ ฯ


๏ เหลือเอยเหลืออด		มาประชดประชันน่าหมั่นไส้
อย่าพักท้าเลยคะไม่ละใคร		ว่าแล้วเลี้ยวไล่จะตีนาง
ฉวยฉุดยุดมือไม่ถนัด		สองพระองค์ป้องปัดขัดขวาง
ยิ่งคิดแค้นใจร้องไห้พลาง		สู้ตายวายางชีวิตม้วย
ผัวเขาก็เห็นกันเปนดี		พระฤๅษีนี้เล่าก็เข้าด้วย
จะทำไมได้มีทีนี้รวย		มีผู้ชูช่วยนางเนื้อทิพย์
หาไม่ไหนจะคัณนามือ		เช่นนี้แล้วฤๅกูกินดิบ
ขึ้นหน้าค้าคารมคมริบ		ให้มันมาห้าสิบไม่พรั่นพรึง
ทำไมกับชีวิตนิดหนึ่งนี้		ตายร้ายตายดีก็ทีหนึ่ง
โมโหหุนหันดันดึง		เข้าไล่หยิกทึ้งทุบตี
ฯ ๑๐ คำ ฯ เชิด


๏ เมื่อนั้น		พระคาวียืนขวางนางโฉมศรี
แล้วว่ายายเถ้าดูเอาซี		ข้าห้ามดีดีแล้วมิฟัง
ดูดู๋ฮึกฮักเข้าผลักไส		เดี๋ยวนี้ก็ขัดใจขึ้นมามั่ง
น้อยฤๅดื้อดึงดันทุลัง		พระไสหลังล้มคว่ำคมำไป
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีก็ร้องไห้
อับอายสาวสวรรค์กำนัลใน		แค้นใจพ้อตัดภัศดา
แต่ก่อนร่อนชะไรก็ไม่เคย		จะเกินเลยลวนลามหยามน้ำหน้า
เพียงได้นางสาวศรีคนนี้มา		ลืมอีเถ้าชราข้าหลวงเดิม


๏ พาลผิดด่าทอไสคอเสีย		ให้หม่อมเมียขึ้นหน้าพาฮึกเหิม
พระฤๅษีนี้ก็ช่วยแต้มเติม		ยุเสริมส่งซ้ำค้ำชู
ทีนี้นางสาวน้อยคงลอยล่อง		วาศนาเต็มกองขึ้นสุดกู่
อย่าพักชี้นิ้วนั่งตั้งกระทู้		จะมาขู่ข่มใครให้กลัวเกรง
อกเอ๋ยอับอายสู้ตายเสีย		ไม่อยู่ให้ผัวเมียเขาข่มเหง
ไหนไหนไม่เปนโตงเปนเตง		เพราะกรรมของตัวเองจะโทษใคร
อีเถ้าทัศประสาทมันสอพลอ		มายุแยงแกล้งก่อเหตุใหญ่
เจ้าขรัวยายนายเรือเอกไชย		ไปรับอีอะไรไม่รู้มา
ทำให้เคืองขุ่นวุ่นทั้งวัง		ยังจะมาแอบฟังนั่งลอยหน้า
จะตีให้บัดซบตบด้วยกะลา		พลางเรียกข้าเข้ากลุ้มรุมรัน
ฯ ๑๔ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		ยายเถ้าทัศประสาทตัวสั่น
ต้องตีต้องตบหลบไม่ทัน		งกงันลุกล้มไม่สมประดี
ร้องขอโทษพลางครางออด		วิ่งตะกายเข้ากอดพระฤๅษี
แล้วคิดกลัวอาญาพระคาวี		ลนลานคลานหนีเก้กัง
ปากบ่นภาวนาว่าออกเปื้อน		ไหลเลื่อนเอาหน้ามาเปนหลัง
แม่จันท์สุดาช่วยด้วยสักครั้ง		ลูกจะม้วยชีวังเปนมั่นคง
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ ฟังเอยฟังว่า		จันท์สุดาถือไม้ไล่ตีส่ง
ทุดอีเถ้าจัญไรมึงไม่ตรง		ล่อลวงกูหลงงงงวย
ฆ่าผัวกูตายไม่หายแค้น		จะตบตีตอบแทนทำมึงด้วย
อย่าพักสงสัยจะไม่ม้วย		ใครเขาจะช่วยชีวิตมึง
พวกอีไม่ตรงหลงผัว		หลับตาเล่นตัวละเมอหึงษ์
เต้นแร้งเต้นกาด่าอึง		โกรธขึ้งหึงษ์กูไม่ดูเงา
มึงอย่าทำสำออยลอยหน้า		ทีนี้น้ำตาเช็ดหัวเข่า
ว่าพลางตบตีไม่มีเบา		ยายเถ้าทัศประสาทเพียงขาดใจ
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ เหลือเอยเหลือทน		เจ็บพ้นปัญญาน้ำตาไหล
กลัวแล้วเจ้าประคุณขออภัย		พลางยกมือไหว้นอบนบ
จะหลีกไปข้างนั้นก็ถูกตี		เหลียวมาข้างนี้ก็ถูกตบ
หน้าตาบวมบอบลงหมอบซบ		กลิ้งเกลือกเสือกสลบไม่สมประดี
ฯ ๔ คำ ฯ โอด


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีมเหษี
ขัดใจยายเถ้าเต็มที		ทุบตีด่าทอพอแรง
อีแม่สื่อซุกซนคนเอก		โหยกเหยกขยันเหลือเบื่อแช่ง
สาแก่ใจเจ็บปวดชวดกินแกง		ทีนี้หนอพอแรงมึงฤๅยัง
แล้วผินมาว่ากล่าวกับท้าวไท		ช่างหลงใหลไปทีเดียวไม่เหลียวหลัง
ได้ใหม่ลืมเก่าเฝ้าชิงชัง		ไม่อินังขังข้อเลยพ่อคุณ
เห็นชั่วช้าอาภัพอับเฉา		ทำได้ทำเอาเหมือนเต่าตุ่น
มิขอยู่สู้ตายตามบุญ		นางเคืองขุ่นหมุนกลับมาฉับไว
ฯ ๘ คำ ฯ เพลง


๏ ครั้นถึงจึงตรงเข้ากลางห้อง		ขึ้นบนแท่นทองแล้วร้องไห้
เจ็บอกหมกมุ่นขุ่นแค้นใจ		นางครวญคร่ำร่ำไรรันทด
ฯ ๒ คำ ฯ โอด


๏ เมื่อนั้น		องค์พระเชษฐาดาบศ
จึงกล่าวสุนทรมธุรส		แก่ทรงยศอนุชาคาวี
อีเถ้าเจ้ากรรมมันทำความ		มาติดตามหวงหึงษ์อึงมี่
เจ้าผลักไสไล่ส่งเสียวันนี้		เห็นทีมันจะแค้นเคืองนัก
คำบุรานท่านว่าไว้เปนครู		ธรรมดาตีงูให้หลังหัก
จะวางใจไม่ได้นะน้องรัก		มันมักมาดหมายทำร้ายเรา
จะมิให้เปนสุขเฝ้าหยุกยิก		จุกจิกเจ็บช้ำน้ำใจเจ้า
ขึ้นชื่อว่าศัตรูอย่าดูเบา		นิ่งเสียกระนี้เล่าจะเกิดความ
จงไปผัดผ่อนให้อ่อนลง		หนามยอกย่อมบ่งออกด้วยหนาม
อย่าให้เกิดกลียุคลุกลาม		จะได้ความผาสุกสืบไป
ฯ ๑๐ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวียิ้มย่องสนองไข
น้องนี้นึกชังอีจังไร		ช่างไม่รู้ตัวมัวมึน
จะไปพูดเกลี่ยไกล่เปนไมตรี		เห็นทีจะทำหนักคึกคักขึ้น
น้ำใจในคอมันบึกบึน		โฉดเขลาเมามึนโมโหร้าย
ยิ่งห้ามให้นิ่งเหมือนยิ่งยุ		ยังกลับดุดาลเดือดไม่เหือดหาย
น่อยหนึ่งมันจะว่าข้าวุ่นวาย		หยาบคายเคืองหูอดสูใจ
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระพี่ยายิ้มแล้วแถลงไข
ช่างกลัวมันเหมือนเสือเห็นเหลือไป		ดูราวกับมิใช่เปนเจ้าชู้
เสียแรงรู้แยบคายก็หลายเพลง		จะมานั่งกลัวเกรงผู้หญิงขู่
อุตส่าห์ขืนแขงใจไปลองดู		พี่เห็นจะไม่สู้กะไรนัก
จงทำเทียมเลียมเลี้ยวเกี้ยวพาน		ง้องอนอ่อนหวานอย่าหาญหัก
ว่าจะชุบขึ้นให้วิไลลักษณ์		เห็นมันจักลุ่มหลงปลงวิญญา
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีเห็นชอบด้วยเชษฐา
ยิ้มแห้งแข็งใจไคลคลา		โขลนจ่านำไปด้วยใจปอง
ฯ ๒ คำ ฯ เพลงช้า


๏ ครั้นถึงที่สำนักตำหนักนาง		พระค่อยเยื้องย่างเข้าในห้อง
หยุดยืนแฝงม่านเมียงมอง		ดูทำนองแยบคายร้ายดี
เห็นนางนั่งกอดเข่าเข้าโศกา		เช็ดน้ำตาน้ำหูยู่ยี่
นั่งลงเคียงข้างนางเทวี		แล้วทำทีสนิทชิดเชื้อ
ฯ ๔ คำ ฯ


^{ชาตรี}
๏ ปลื้มเอยปลื้มใจ		พี่รักใคร่ผูกพันฟั่นเฝือ
นึกแต่จะอิงแอบแนบเนื้อ		แม้นมิเชื่อโฉมตรูคอยดูเอา
ใช่แสร้งสมทบกลบเกลื่อน		ถึงได้ใหม่ก็ไม่เหมือนเมียเก่า
ทั้งแก่ก็จริงยังพริ้งเพรา		สาวแส้แพ้เจ้าไม่เท่าเทียม
พี่ต้องจิตต์ติดใจอยู่หนักหนา		จึงลงมาถึงเรือนเยือนเยี่ยม
ไม่ผินพักตร์ทักถามตามธรรมเนียม		ชม้อยชม้ายอายเหนียมพี่ไย
ว่าพลางทางขยับจับต้อง		เลียมลองโลมลูบหลังไหล่
ดูเถิดทำเก้อเอออะไร		เฝ้าค้อนควักผลักไสไปทีเดียว
ฯ ๘ คำ ฯ


^ร่าย
๏ ได้เอยได้ฟัง		นางนั่งนิ่งแน่ไม่แลเหลียว
ไพเราะเพราะพริ้งจริงจริงเจียว		ช่างลดเลี้ยวปรายเปรียบเลียบเคียง
นึกจะใคร่ดีด้วยก็ขวยอาย		แกล้งทำแยบคายบ่ายเบี่ยง
ค่อยเขยื้อนเลื่อนลงจากเตียง		มายืนเมียงแอบม่านด้วยมารยา
คิดถึงความหลังยิ่งคลั่งใจ		เธอผลักไสให้อายขายหน้า
ทั้งรักทั้งแค้นแน่นอุรา		พลางบ่นบ้าพาโลโศกี
ฯ ๖ คำ ฯ โอด


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีเห็นนางขนางหนี
เสด็จเดินตามมาแล้วพาที		ทำยั่วเย้าเซ้าซี้ยียวน
ฯ ๒ คำ ฯ


^{โอ้โลม}
๏ งามเอยงามปลอด		เจ้าเปนยอดมเหษีที่สงวน
อย่าเศร้าสร้อยโศกศัลย์รัญจวน		เสียดายหน้านวลนวลจะมอมแมม
ขัดใจอะไรเล่าเฝ้าโศกา		จนน้ำตาเปนคราบอาบแก้ม
จะวอนว่าเท่าไรไม่ยิ้มแย้ม		ยังมิหย่อนย่อมแต้มลงบ้างเลย
ท่วงทีทำราวกับสาวแส้		จนเหลือแหล่ลอยเลิศเปิดเผย
รู้ระแบบแยบยนต์เปนคนเคย		อุแม่เอ๋ยอดใจไม่ใยดี
โกรธาฤาน้องรักว่าผลักไส		เจ็บปวดเปนกะไรดวงใจพี่
หยอกกันเมื่อกระนั้นยิ่งกว่านี้		ไม่พอที่จะโมโหโกรธา
เจ้าสิทำหยาบคายให้อายเขา		พี่เฝ้าวิงวอนไม่ผ่อนหา
อัปรยศอดสูจันท์สุดา		พระสิทธาเธอยิ้มไยไพ
ส่วนโทษเจ้าผิดไม่คิดบ้าง		จะมาคราครวญคร่ำใครทำให้
ก่นแต่ขัดเคืองเนืองไป		น่าชังมั่งฤๅไม่เจ้ามารยา
ฯ ๑๒ คำ ฯ


^ร่าย
๏ ถ้อยเอยถ้อยคำ		เจ็บช้ำน้ำใจเปนหนักหนา
ค้อนพลางทางตอบวาจา		ช่างเถิดหน้าตามันหมองมอม
กลการอะไรเล่ามาเซ้าซี้		อุแม่เอ๋ยทำทีเปนโอบอ้อม
ช่างสำออยอ่อนหวานหว่านล้อม		นี่ฤๅนางผมหอมมิยอมยิน
พอรู้เท่าเข้าใจกันอยู่ดอก		อย่าลดเลี้ยวลวงหลอกกลอกกลิ้ง
กลับมายกโทษทัณฑ์ขันจริง		เสแสร้งทุกสิ่งใส่ไคล้
สารพัดจะว่าประดาเสีย		เจ็บแค้นแทนเมียเข้าผลักไส
ส่วนทำเขาถึงกระนี้ก็ดีไป		ยังจะยกตัวไพล่ขึ้นเหนือลม
อย่าหยุกหยิกรังหยาวใช่สาวแส้		มันคนแก่คนเถ้าแพ้เผ้าผม
รูปร่างชั่วช้าไม่น่าชม		เจ้าคารี้สีคารมพอสมตัว
ทั้งอาภัพอัปรลักษณ์หนักหนา		พระก็ตรัสเปนตราแล้วว่าชั่ว
จะขืนเข้าใกล้ช่างไม่กลัว		หน่อยจะพาให้มัวมอมไป
เชิญเสด็จภูวไนยออกไปเสีย		หม่อมเมียเขาจะว่าข้าได้
ปากคอพอดีไปเมื่อไร		ยังเจ็บใจอยู่จนประเดี๋ยวนี้
ฯ ๑๔ คำ ฯ


^{โอ้โลม}
๏ เอวเอยเอวบาง		บ่นตะบอยร้อยอย่างร้อยสี
พี่มาว่ากล่าวแต่โดยดี		อะไรนี่น้อยฤๅทำดื้อดึง
เอาแต่คารมมาข่มขู่		รำคาญหูจู้จี้ขี้หึงษ์
ขัดใจจันท์สุดาหน้าตึง		ยกโทษโกรธขึ้งเขาข้างเดียว
ช่างพูดได้ง่ายง่ายไม่อายปาก		โมโหมากหมกมุ่นฉุนเฉียว
หวงแหนหึงษ์ผัวตัวเปนเกลียว		จนเสียงขุ่นเสียงเขียวคอเปนเอ็น
พี่ก็ไม่มัวเมาเข้าข้างใคร		จะว่าตามจริงใจให้เจ้าเห็น
เราจาบจ้วงหวงหึงษ์เขาจึงเปน		จนเกิดเข็ญเคืองขุ่นวุ่นทั้งวัง
เจ้าก็เปนคนในมิใช่โง่		ไม่บันเทาโทโสลงเสียมั่ง
พี่รักเจ้าจริงจริงไม่ชิงชัง		อุตส่าห์มาว่าหวังจะให้ดี
องค์พระดาบศก็อดโทษ		ท่านจะโปรดชุบให้เหมือนเช่นพี่
รูปงามเปนสาวแล้วคราวนี้		เซ้าซี้อยู่ไยไปด้วยกัน
ว่าพลางฉวยฉุดยุดคร่า		กุมกรกัลยาพาผายผัน
เออนี่อะไรทำใจรั้น		หุนหันฮึดฮัดสบัดมือ
ฯ ๑๔ คำ ฯ


^ร่าย
๏ แค้นเอยแค้นนัก		ข้าไม่มักหัวไปทำไมฤๅ
ข่มเหงคนเข้าฉุดยุดยื้อ		ถูกถือยั่วเย้าเฝ้าตอแย
มิข่วนหยิกให้ยับก็ลองดู		จะฝากไปให้ชู้ช่วยชมแผล
ชิชะเชิงชั้นช่างผันแปร		มาพูดแก้แทนกันขันสิ้นที
ข้าเข้าใจอยู่ดอกอย่าหลอกล่อ		จะลวงให้ไปง้อพระฤาษี
สู้ตายวายวางชีวี		ไม่เชื่อถือโยคีชีเปลือย
ทำผิดกิจกรมประสมประสาน		หยาบช้าสามาญเหมือนขี้เลื่อย
ใจคอคดคู้ดังงูเลื้อย		ไม่อยากง้อให้เหนื่อยขี้คร้านไป
ถึงมิชุบให้งามก็ตามเถิด		ผิดก็ตายเสียเกิดเอาชาติใหม่
ว่าพลางครวญคร่ำร่ำไร		สอึกสอื้นไห้ไปมา
ฯ ๑๐ คำ ฯ โอด


๏ เจ้าเอยเจ้าโมโห		ร้องไห้โฮโฮพาโลข้า
จะห้ามก็ไม่หยุดสุดปัญญา		ยิ่งกว่าบ้าหลังน่าชังนัก
ให้ไปหาพระฤๅษีก็มิไป		เอออะไรนี่เล่าเฝ้าหน่วงหนัก
ดึงดื้อถือทิฐิฮึกฮัก		มันจักงามเสียแล้วทีนี้
ท่านจะชุบให้เปนสาวสิว่าชั่ว		ทำกับตัวเปล่าเปล่าไม่พอที่
ส่องกระจกดูฤๅนั่นขันสิ้นที		น่าบัดสีสมประกอบแก้มคาง
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เจ็บเอยเจ็บอก		ฉวยกระจกขึ้นกระแทกแตกผาง
ต่อยตลับขวดเฟืองเครื่องสำอาง		ทิ้งขว้างหกคมำทั้งสำรับ
ทุบกระถางกระโถนโยนผลุง		ฉีกที่นอนหมอนมุ้งเอามีดสับ
ใครอย่ามาจุกจิกหยิกให้ยับ		ผีบ้ามันจับแล้วทีนี้
อุแม่เอ๋ยเย้ยเยาะหัวเราะข้า		อีคนร้ายรามากะทาสี
น้ำใจในคอใช่พอดี		มันราวกับอัคคีไหม้หลังคา
ก็ย่อมรู้ย่อมเห็นมาเล่นไฟ		ขืนเข้ามาไยใกล้เคียงข้า
หน่อยจะลามเลียลนเอาขนตา		หนังกำพร้าจะลอกปอกเปื่อยพอง
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ น้อยเอยน้อยฤๅ		สนุกมือทำไมกับเข้าของ
ถ้วยโถทุบกระแทกแตกเปนกอง		หยาบคายร้ายรองเต็มประดา
ราคาค่างวดสักกี่เบี้ย		ต่อยเสียอีกเถิดพี่ไม่ว่า
หน่อยหนึ่งก็ตะเภาจะเข้ามา		ค่อยซื้อหาเอาใหม่อย่าทุกข์ร้อน
ไม่พอที่ตีวัวกระทบคราด		สัญชาติกระต่ายแก่แม่ปลาช่อน
แสร้งสบิ้งสบัดตัดรอน		จะช่วยสอนให้ดีก็มิเอา
ดีแต่ทำปั้นปึ่งขึ้งขี้เหร่		โว้เว้ใจหายเจียวยายเถ้า
ไม่เสงี่ยมเจียมตัวมัวเมา		เออเอาแต่อะไรมาบ่นอึง
เมื่อมิรักรูปงามก็ตามใจ		ทีนี้นะใครอย่าไปหึงษ์
ขี้คร้านอยู่เฝ้าพเน้าพนึง		เถิดขึ้งโกรธแล้วก็แล้วไป
ว่าพลางทางทำเดินออกมา		ดูทีจะว่าเปนไฉน
มาฉวยฉุดยุดคร่าข้าไว้ไย		เอออะไรน่าชังทำรังแก
ฯ ๑๒ คำ ฯ


๏ น่าเอยน่าหัวร่อ		ใจคอฉุนเฉียวทีเดียวแหล
ขันจ้านเจียวหนอทำท้อแท้		ประเดี๋ยวใจจะแร่กลับไป
ฤๅรำฦกตรึกถึงเมียรัก		ไม่เห็นพักตร์สักครู่อยู่ไม่ได้
เช่นนี้แล้วหลับตาลงมาไย		เถิดคะไม่ละให้จรลี
จะจัณฑาลทารกรรมทำเข็ญ		เกาะไว้ดูเล่นเช่นลูกหนี้
ให้สาแก่ใจคนเล่ห์กลดี		พาลรีพาลขวางช่างพูดจา
ยกโทษโกรธขึ้งว่าปึ่งปั้น		ทีนี้จะผ่อนผันหันหา
ถึงจะใช้ให้ขึ้นบนหลังคา		เต้นโลดโดดลงมาจะทำตาม
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ เจ้าเอยเจ้าสำนวน		แต่ล้วนขันคนองเปนสองง่าม
ช่างสำออยออมอดงดงาม		เอ๊ะจะหย่อนผ่อนตามแล้วฤๅไร
เดิมทีทำกะตัวตะละสาว		ดูราวกับแรกเข้าหอใหม่
จนขี้เกียจวิงวอนออกอ่อนใจ		จะห้ามเจ้าเท่าไรก็มิฟัง
ถ้าว่าหาไม่ที่ไหนนาง		น่าแพ่นลงสักผางที่กลางหลัง
หากคิดนิดเดียวดอกกระมัง		จึงหยุดยั้งตามใจให้เจ้าฮึก
แม้นไม่เวทนาจะหย่าเสีย		ชู้เมียดีดีมีมิตรึก
ว่าไว้ให้รู้จักสำนึก		รู้สึกตัวแล้วก็แล้วไป


๏ จงอาบน้ำอาบท่าทาแป้ง		จัดแจงแต่งตัวหวีหัวใหม่
เอาธูปเทียนเข้าตอกดอกไม้		รีบไปขอษมาลาธิกรณ์
พี่จะลาโฉมยงนงคราญ		ไปตรวจตราเตรียมการไว้ท่าก่อน
สั่งเสร็จเสด็จบทจร		มาปราสาทภูธรทันที
ฯ ๑๒ คำ ฯ เสมอ


๏ ครั้นถึงจึงประณตน้อมเกศ		กราบบาทบทเรศพระฤๅษี
เปรมปริ่มยิ้มแย้มยินดี		พาทีทูลแถลงแจ้งกิจจา
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีก็หรรษา
จึงตรัสสั่งนางกำนัลมิทันช้า		จงเร่งหาเข้าตอกดอกไม้
จะไปขอษมาพระอาจารย์		นิมนตร์ท่านช่วยชุบตัวให้
ถ้ารูปงามเปนสาวเห็นท้าวไท		จะรักใคร่หายโกรธโปรดปรานกู
ทำไมกับมันอีจันท์สุดา		จะตีด่าให้กลัวตัวเปนหนู
ไม่ช้านักสักน่อยมึงคอยดู		ตัวกูจะเปนสาวแล้วคราวนี้
ว่าพลางนางเข้าที่สรง		ขมิ้นผงลูบไล้ขัดสี
ผัดหน้าทาแป้งแต่งเต็มที่		ดูดีงดงามขึ้นครามครัน
นุ่งผ้าโขมพัตรผุดผ่อง		ห่มสไบกรองทองเฉิดฉัน
ครั้นเสร็จเสด็จจรจรัล		สาวสรรค์กำนัลนางต่างตามมา
ฯ ๑๐ คำ ฯ เพลง


๏ ถึงท้องพระโรงหลังก็รั้งรอ		ทำลับลับล่อล่อหลบหน้า
อัปรยศอดสูพระสิทธา		เข้าแฝงฝาผนังบังกาย
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีชื่นชมสมหมาย
ยิ้มพลางทางทำทักทาย		นี่แน่นางโฉมฉายช่างกะไร
แต่งตัวน้อยฤๅเจ้าเฝ้าตะบอย		พี่นั่งคอยจนเหงื่อจมูกไหล
เจ้าเล่ห์เจ้ากลเปนพ้นไป		ทั้งแยบคายภายในก็ฦกลับ
มาแล้วฤๅเจ้าเข้ามานี่		พี่วอนว่าพระฤๅษีไว้เสร็จสรรพ
จะชุบองค์นงคราญนั้นท่านรับ		เจ้าจงคำนับพระมุนี
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีมเหษี
สบิ้งสบัดขัดเคืองพระสามี		เทวีรีรออยู่ช้านาน
แล้วอุตส่าห์แขงขืนฝืนใจ		จำเปนจำไปสมัคสมาน
ถือธูปเทียนดอกไม้ใส่พาน		ค่อยคลานเข้าไปใจทึกทัก
คิดขยั้นครั่นคร้ามพรฤๅษี		ด้วยเดิมทีถุ้งเถียงกับเธอหนัก
ทั้งสะเทินทั้งอายขายหน้านัก		ก้มพักตร์เมียงม่อยค่อยกระซิบ
แขงใจขอษมาพระอาจารย์		ลนลานหลงใหลไม่ได้สิบ
พึมพำทำแต่ปากยิบยิบ		อู้อี้อุบอิบอยู่ในคอ
ฯ ๘ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		พระดาบศนิ่งฟังนั่งหัวร่อ
ยิ้มพลางทางว่าได้ด่าทอ		รูปขอษมาสีกาโยม
เธอจะต้องสัญญาว่ากันด้วย		ที่จะให้กูช่วยชุบรูปโฉม
ต้องทำการอึกกระทึกครึกโครม		เอาฟืนไฟใส่โหมให้ลุกฮือ
จะให้เจ้าเข้านั่งริมกองไฟ		ร้นรนจะทนได้แล้วฤๅ
จะไปทำวุ่นวายเมื่อปลายมือ		ปฤกษาหารือเสียเดี๋ยวนี้
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีมเหษี
ได้ฟังว่าน่ากลัวเต็มที		เทวีอ้ำอึ้งตลึงตไล
ครั้นจะมิรับคำทำตาม		กลัวรูปจะหางามเหมือนผัวไม่
ครั้นพระดาบศเตือนเยื้อนตอบไป		ร้อนรนอย่างไรก็ตามบุญ
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีเสริมซ้ำกระหน่ำหนุน
องค์พระสิทธาท่านการุญ		ชุบพี่พึ่งรุ่นหนุ่มฟ้อแฟ้
ยังเถ้าแก่แต่เมียเสียน้ำใจ		จะใคร่ให้รุ่นราวสาวแส้
จงตั้งใจตั้งคออย่าท้อแท้		เปนแต่ร้อนรนก็ทนเอา
ว่าพลางทางสั่งเสนี		จงกองไฟไว้ที่หลุมเก่า
ม่านกั้นเหมือนกันกับชุบเรา		เร่งรัดเร็วเข้าให้ทันการ
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		เสนาคำนับรับบรรหาร
ลุกแล่นออกมาหน้าพระลาน		แต่งการครบครันมิทันช้า
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		พระฤๅษีเสแสร้งแกล้งว่า
รูปนี้สมเพชเวทนา		จะช่วยชุบสีกาเสียเดี๋ยวนี้
ขอเชิญท้าวไทเข้าไปด้วย		จะได้ช่วยตักเตือนมเหษี
ว่าพลางทางเสด็จจรลี		พระคาวีเชิญนางพลางตามมา
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ


๏ ครั้นถึงม่านกั้นชั้นใน		เห็นเปลวไฟเริงแรงแสงกล้า
พระฤๅษีจึงมีวาจา		เชิญสีกาเข้านั่งริมกองไฟ
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีเสียวไส้
หยุดยืนลูบอกตกใจ		น่ากลัวกะไรกะนี้นา
เพลิงแรงน้อยฤๅพระฤๅษี		อยู่ถึงนี่ยังร้อนเปนหนักหนา
เข้านั่งใกล้ไหนจะรอดชีวา		นางบิดพลิ้วนิ่วหน้าระอาใจ
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระดาบศอดยิ้มมิใคร่ได้
เสแสร้งแกล้งร้องว่าไป		เปนกะไรถอยหลังรั้งรอ
นี่ฤๅว่ากล้าทำตาขาว		ไม่พอใจเปนสาวแล้วฤๅหนอ
จวนเพล่ำเพลาอย่าย่อท้อ		ตั้งใจตั้งคอให้จงดี
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีมเหษี
อัปรยศอดอายพระมุนี		เทวีนึกมานะแข็งใจ
ตรงเข้าไปนั่งลงข้างหลุม		เพลิงรุมร้อนรนไม่ทนได้
ลุกขึ้นเต้นปัดปัดสบัดสไบ		อกใจระรัวตัวสั่นท้าว
ผินมาว่าแก่พระนักสิทธิ์		ข้าเห็นผิดตำราที่ว่ากล่าว
เพลิงแรงร้อนเหลือจนเหงื่อพราว		มันจะสาวมิสาวก็ตามที
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีจึงว่าอย่าอึงมี่
เมื่อชุบพี่คราวก่อนร้อนกว่านี้		ดูเปลวอัคคีออกวุบวับ
พี่อุตส่าห์แข็งเนื้อแข็งใจ		โดดแผลวลงไปไฟก็ดับ
นี่ชรอยวาศนาเจ้าอาภัพ		จึงกระสับกระส่ายวุ่นวายไป
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีก็ร้องไห้
สอื้นพลางทางว่าน่าน้อยใจ		บอกว่าทนไม่ได้ไม่เชื่อเลย
ดูเยี่ยงท้าวไทใจกล้าแกล้ว		เป็นหนุ่มแล้วไม่อินังนั่งเฉย
คอยแต่หัวเราะเยาะเย้ย		ฟ้าผี่เถิดเอ๋ยน่าแค้นใจ
คิดว่าผัวมาด้วยจะช่วยมั่ง		มิรู้นั่งดูเล่นก็เปนได้
นางตีโพยตีพายมากมายไป		ร้องไห้ร้องห่มไม่สมประดี
ฯ ๖ คำ ฯ โอด


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีทำว่าน่าบัดสี
ไม่เคยพบเคยเห็นเช่นนี้		พาลรีพาลขวางทุกอย่างไป
กลับมาโกรธคนอื่นครื้นเครง		ที่ตัวขี้ขลาดเองหาว่าไม่
ร้องไห้เก้อเก้อเอออะไร		ขัดใจขึ้นมามั่งแล้วจริงจริง
เวทนาอุตส่าห์ช่วยตักเตือน		กลับแชเชือนฮึดฮัดสบัดสบิ้ง
ขี้คร้านง้องอนวอนวิง		มิใช่สิ้นผู้หญิงทั้งพารา
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		พระฤๅษีพลอยซ้ำร่ำว่า
เปนน่าสมเพชเวทนา		ไม่พอที่สีกาทำวุ่นวาย
แต่แรกรูปก็สัญญาต่อหน้าผัว		อันชับเนื้อชุบตัวมิใช่ง่าย
ข้างสีกาก็ว่าไม่กลัวตาย		ยังกลับกลายเสียได้กูไม่เคย
มาร้องไห้เปนลางอยู่อย่างนี้		ก็เสียกิจพิธีแล้วโยมเอ๋ย
อย่าขึ้งโกรธโทษผัวของตัวเลย		บุญเราไม่เคยได้โปรดกัน
ว่าพลางทางแสร้งเสสรวล		ตรัสชวนน้องชายผายผัน
ออกจากม่านทองจรจรัล		นางคันธมาลีก็ตามมา
ฯ ๘ คำ ฯ เสมอ


๏ พระดาบศขึ้นนั่งบัลลังก์อาศน์		พรั่งพร้อมพระญาติวงศา
จึงแกล้งพูดให้สิ้นนินทา		รูปสงสารนางพระยานี้สุดใจ
จะชุบให้รุ่นราวเหมือนท้าวผัว		นางก็กลัวร้อนรนไม่ทนได้
ทั้งนี้เพราะเคราะห์กรรมทำไว้		ผะเอิญให้เคืองขุ่นวุ่นวาย
รูปมาช่วยป่วยการก็นานช้า		จะขอลาญาติโยมสิ้นทั้งหลาย
แล้วเสแสร้งแกล้งตัดกับน้องชาย		รูปขอถวายพระพรลา
ว่าพลางทางทำเปนเคร่งครัด		ถือพัดขนนกป้องหน้า
ออกจากวังในรีบไคลคลา		กลับไปพาราด้วยฤทธี
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีทำโกรธมเหษี
จึงว่านี่แน่นางคันธมาลี		ท่านจะชุบให้ดีก็มิเอา
ไม่พอใจให้ตัวเปนสาวแส้		ก็อยู่ตามประสาแก่เถิดสิเจ้า
ทีนี้อย่าไปมาหาเรา		พระตรัสเท่านั้นแล้วก็ลุกมา
เข้าในห้องสุวรรณบรรจง		ขึ้นนั่งเตียงเคียงองค์ขนิษฐา
เชยชมเมียขวัญจันท์สุดา		แล้วเล่าแจ้งกิจจาสารพัน
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีให้หุนหัน
อายเหล่าสาวสนมกำนัล		ก็งกงันมายังตำหนักนาง
ตรงขั้นแท่นรัตน์ชัชวาลย์		ให้งุ่นง่านหงุดหงิดปิดหน้าต่าง
ทอดองค์ลงคร่ำครวญคราง		เพียงนางจะวินาศขาดใจ
ฯ ๔ คำ ฯ โอด

พระคาวีรบกับไวยทัต


๏ บัดนั้น		เถ้าทัศประสาทชาติไพร่
เจ็บปวดยับย่อยด้วยรอยไม้		ฝนไพลทาแผลที่บวมฟก
นั่งคิดถึงตัวกลัวตาย		ให้เสียดายชีวาน้ำตาตก
ครั้งนี้กูเหมือนอยู่ในนรก		เขาตีชกตบต่อยย่อยยับ
พระคาวีมาได้ถึงในวัง		ใครยังไม่แจ้งกิตติศัพท์
แต่ตัวของกูรู้ความลับ		เห็นจะจับฆ่าเสียด้วยแค้นนัก
จำจะบอกออกความทั้งนี้		ให้นางคันธมาลีแจ้งประจักษ์
คิดแล้วอีเถ้าทรลักษณ์		รีบมาตำหนักนางเทวี
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด


๏ ครั้นถึงจึงค่อยมองเมียง		เห็นเงียบสุ้งเสียงสาวศรี
ใครจะเดินไปมาก็ไม่มี		ได้ทีค่อยย่องมองดู
เห็นนางครวญคร่ำร่ำร้องไห้		จะลุมเล้าเข้าไปก็กลัวอยู่
รอรั้งนั่งเพียงปากประตู		ในตาสอดลอดดูตามม่านทอง
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีเศร้าหมอง
ได้ยินเสียงกรุกลุกขึ้นมอง		หมายว่าผัวย่องตามลงมา
ทำหลบเลี่ยงเอียงอายชม้ายชม้อย		ยิ้มน้อยยิ้มใหญ่อยู่ในหน้า
ผินหลังนั่งดัดกิริยา		ชักผ้าห่มปิดทำบิดพลิ้ว
แล้วหยิบพานหมากมาหามะกรูด		เอาเล็บขูดแกะก้มดมผิว
นั่งหยัดดัดจริตกรีดนิ้ว		หยิบพัดด้ามจิ้วมาโบกลม
แล้วแกล้งทำทิ้งพัดสบัดหน้า		แค้นหนักหนาอะไรไต่ผ้าห่ม
ครั้นผัวไม่เข้ามาเหมือนอารมณ์		ลงจากแท่นบรรทมเดินออกไป
แลเห็นเปนเถ้าทัศประสาท		พยาบาทหุนหันมันไส้
เหลียวซ้ายแลขวาคว้าไม้		เคืองขุ่นหมุนไปจะตีรัน
ฯ ๑๐ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		เถ้าทัสประสาทกลัวตัวสั่น
ก้มกราบบาทาแล้วว่าพลัน		แม่อย่าเพ่อหุนหันจงเงือดงด
ซึ่งลูกรับจันท์สุดมามาไว้		ให้แม่ได้ความอายอัปรยศ
ควรจะเคืองขุ่นแค้นแทนทด		ถึงชีวิตปลิดปลดไม่น้อยใจ
ยังพะวงสงสารแม่ทูลหัว		ไม่รู้ตัวงวยงงหลงใหล
พระทรงธรรม์สันนุราชเรืองไชย		ตายเสียในไฟนั้นแน่นัก
อันพระโฉมยงองค์นี้		สามีจันท์สุดาข้ารู้จัก
พระฤๅษีนี้ชรอยเปนเพื่อนรัก		ซ้อมซักกันมาสารพัน
แม่อย่าพะวงสงสัย		ลูกจำได้จริงจริงทุกสิ่งสรรพ์
อันพระคาวีมีสำคัญ		พระขรรร์นั้นไม่วางห่างกาย
ฯ ๑๐ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีก็ใจหาย
นั่งลงซักไซ้ไล่เลียงยาย		เห็นสมร้ายเรื่องความงามจะจริง
นางข้อนทรวงเข้าทรงโศกี		พระสามีหลงม้วยด้วยผู้หญิง
เมียทัดทานภูธรวอนวิง		กลับชังชิงไม่เชื่อเนื้อเคราะห์ร้าย
ช่างนับถือฤๅษีขี้เค้า		มันลวงหลอกคลอกเผาเสียง่ายง่าย
จักระแหล่นข้าค่อยจะพลอยตาย		ด้วยอุบายเล่ห์กลมันพ้นคิด
ร่ำพลางตีอกชกหัว		ไม่รู้เนื้อรู้ตัวแต่สักหนิด
หลงสำคัญมั่นหมายว่าทรงฤทธิ		จึงกระชิดติดตามด้วยความรัก
โอ้ว่าพระทูลกระหม่อมแก้ว		ตายจากเมียเสียแล้วพึ่งประจักษ์
มันทำให้เจ็บข้ำน้ำใจนัก		จะเผาเกลือแช่งชักให้ย่อยยับ
ยิ่งคิดยิ่งแค้นแสนร้าย		ได้เจ็บได้อายก็หลายกลับ
ให้มุ่นหมกอกใจคั่งคับ		จนลมล่อยพลอยจับไม่สมประดี
ฯ ๑๒ คำ ฯ โอด


๏ บัดนั้น		ยายเถ้าเข้าประคองมเหษี
ร้องเรียกหากำนัลขันที		อึงมี่วิ่งมาพร้อมหน้ากัน
เห็นนางนิ่งแน่เข้าแก้ไข		อกใจระรัวตัวสั่น
บ้างวิ่งไปเรียกหมอพัลวัน		นวดฟั้นค่อยฟื้นสมประดี
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีมเหษี
กลุ้มกลัดขัดแค้นแสนทวี		มิรู้ที่จะปฤกษาหารือใคร
จึงเข้าไปในที่ไสยาศน์		เรียกเถ้าทัศประสาทมานั่งใกล้
แล้วว่าจะคิดอ่านประการใด		เราจะได้แก้แค้นแทนทด
อันเสนาข้าเฝ้าทั้งหลาย		สำคัญว่าเจ้านายไปเสียหมด
แต่เราสองปองจิตต์คิดคด		จะเลี้ยวลดลอบล้างมันอย่างไร
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		ยายเถ้าทูลแจ้งแถลงไข
แม่อย่าหวาดหวั่นพรั่นพระทัย		มันเหมือนกับลูกไก่อยู่ในมือ
จะคิดเปนแยบคายสายสน		ตรึกตราหาคนที่สัตย์ซื่อ
เห็นพอจะปฤกษาหารือ		จงเขียนหนังสือบอกความลับ
ให้คิดอ่านการศึกซ่องสุม		ควบคุมผู้คนไว้เสร็จสรรพ
แม้นเมื่อไรได้ทีก็ยกทัพ		มาโจมจับฆ่าเสียให้มอดม้วย
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		นางคันธมาลีเห็นดีด้วย
ยินยอมพร้อมใจเอออวย		จึงว่ายายจงช่วยกันตรึกตรา
อันพวกเสนาข้าเฝ้า		กลัวเขาจะไม่ยอมเหมือนอย่างว่า
เห็นแต่เจ้าไวยทัตนัดดา		ด้วยข้าอุปถัมภ์บำรุง
เพื่อนเปนคนสามารถอาจหาญ		ทั้งชำนิชำนาญการรบพุ่ง
มีฝีมือฦๅเลื่องเฟื่องฟุ้ง		พระเจ้าลุงไว้เนื้อเชื่อใจ
ยายช่วยลอบถือหนังสือลับ		ไปบอกให้ยกทัพมาจงได้
ว่าพลางนางหยิบกระดาษไทย		เขียนหนังสือส่งให้แก่ท่านยาย
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		ยายเถ้าชื่นชมสมหมาย
เอาหนังสือซ่อนไว้ในกระทาย		ผันผายไปวังพระนัดดา
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ ครั้นถึงจึงเข้าในประตู		เห็นเสด็จออกอยู่ข้างหน้า
ก้มกรานคลานเข้าไปวันทา		เหนื่อยมานิ่งหมอบหอบฮัก
ฯ ๒ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ไวทัตแลดูไม่รู้จัก
เห็นรูปร่างซอมซ่อทรลักษณ์		ทำคึกคักคุกคามถามอไป
อีเถ้านี้กิริยาเหมือนบ้าหลัง		หน้าเคอะเซอะซังมาแต่ไหน
มีธุระปะปังเปนอย่างไร		จะทำไมมึงมาหากู
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		เถ้าทัศประสาทกลัวตัวเปนหนู
พูดถลากถลำพร่ำพรู		เอาหนังสือขึ้นชูเปนแยบคาย
แล้วทูลว่านางคันธมาลี		ให้ข้านำของนี้มาถวาย
เปนความขำกำชับมามากมาย		พลางยอบกายเข้าไปให้ใกล้ชิด
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ไวทัตเห็นกระดาษประหลาดจิตต์
จึงรับมาแลเล็งเพ่งพิศ		พลางพินิจนิ่งอ่านแต่เบาเบา
ฯ ๒ คำ ฯ


^ช้า
๏ ในสารสมเด็จพระเจ้าป้า		ตั้งแต่กินน้ำตาต่างเข้า
ด้วยฤๅษีชีป่ามาลวงเรา		เผาลุงของเจ้าให้วายปราณ
เอาผัวอีจันท์สุดามาไว้		อยู่ในปราสาทราชฐาน
อันพวกเรานี้เห็นไม่เปนการ		มันจะพาลเอาผิดคิดฆ่าฟัน
ขอเชิญหลานแก้วผู้แกล้วกล้า		มาจับตัวมันฆ่าให้อาสัญ
เหมือนเห็นแก่พระองค์ทรงธรรม์		ช่วยผ่อนผันแก้แค้นแทนทด
แม้นเสร็จการครั้งนี้มีความชอบ		ป้าจะมอบสมบัติให้ทั้งหมด
เจ้าจะได้ครองเมืองเรืองยศ		จงรีบหากำหนดอย่านอนใจ
ฯ ๘ คำ ฯ


^ร่าย
๏ อ่านจบขบฟันหันหุน		เคืองขุ่นดาลเดือดไม่ดับได้
ลุกขึ้นกระทืบเตียงเสียงอึงไป		ข้าไทหลีกหลบกระทบกัน
น้อยฤๅฤๅษีมาทำเล่น		ลวงเผาคนเปนให้อาสัญ
ผัวอีจันท์สุดานี้กล้าครัน		มาปลอมเปนทรงธรรม์แทนตัว
กูจะจับเปนมาเข่นฆ่า		ให้สาสมน้ำหน้าทั้งเมียผัว
ถึงจะมีฤทธิไกรก็ไม่กลัว		ตัวต่อตัวสู้กันไม่ครั่นคร้าม
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		ยายเถ้าเห็นอึงจึงทูลห้าม
พระอย่าเพ่อจู่ลู่วู่วาม		การณรงค์สงครามต้องค่อยคิด
ศัตรูอยู่ในราชฐาน		จะทำการแก้ไขให้สนิท
อันองค์พระคาวีก็มีฤทธิ์		ถอดชีวิตไว้ในพระขรรค์ไชย
จงจับให้มั่นคั้นให้ตาย		อย่าดูถูกลูกผู้ชายหาควรไม่
คิดให้รอบคอบแล้วยกไป		จึงจะจับตัวได้ดังใจนึก
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ไวยทัตหุนหันไม่ทันตรึก
อวดรู้อวดหลักฮักฮึก		ข้าเคยพบรบศึกมาหลายยก
จะเข้าออกยอกย้อนผ่อนปรน		เล่ห์กลเรานี้อย่าวิตก
ทั้งพิชัยสงครามสามก๊ก		ได้เรียนไว้ในอกสารพัด
ยายกลับไปทูลพระเจ้าป้า		ว่าเรารับอาสาไม่ข้องขัด
ค่ำวันนี้คอยกันเปนวันนัด		จะเข้าไปจับมัดเอาตัวมา
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		ยายเถ้าสอพลอหัวร่อร่า
มิเสียทีที่เปนพระนัดดา		แกล้วกล้าสงครามไม่ขามใคร
ข้าจะเข้าไปทูลนางโฉมยง		ว่าพระองค์จะอาสาได้
ว่าแล้วกราบลาคลาไคล		มายังวังในทันที
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด


๏ ครั้นถึงจึงตรงเข้าในห้อง		นั่งริมแท่นทองมเหษี
กระซิบทูลแถลงแจ้งคดี		พูดจาพาทีเปนความลับ
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		ไวยทัตขัดใจไม่นอนหลับ
นั่งนึกตรึกตราจะยกทัพ		ไปโจมจับไพรีที่ในวัง
จึงเรียกหาบรรดาข้าไทย		ที่ไว้เนื้อเชื่อใจมาพร้อมพรั่ง
เอาคดีชี้แจงให้ฟัง		ตามหนังสือนั้นทุกประการ
เรานัดกันวันนี้ให้พร้อม		จะไปล้อมปราสาทราชฐาน
จับอ้ายทรชนคนพาล		จองจำทำประจานให้สาใจ
ทำไมกับศัตรูมันผู้เดียว		จะรอบรับขับเคี่ยวที่ไหนได้
ถึงเสนาข้าเฝ้าเหล่านั้นไซ้		ถ้าแจ้งใจก็จะป่วนรวนมา
ฯ ๘ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		พวกข้ายุเจ้าเอาหน้า
ต่างคนบังคมชมปัญญา		พระตรึกตราดังนี้ดีนัก
ตัวข้าทั้งปวงจะอาสา		ออกหน้ารุกโรมโหมหัก
พระเปนเจ้าเข้าแดงเสียแรงรัก		คงสมัคสู้ม้วยด้วยพระองค์
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ไวทัตชื่นชมสมประสงค์
จึงว่าถ้าสำเร็จการณรงค์		เราก็คงได้ดีด้วยกัน
จงรีบเร่งรัดไปจัดพล		ผู้คนเคยรบที่แข็งขัน
ให้ได้สักพันหนึ่งสองพัน		จะเล่นมันวันนี้ไม่เงือดงด
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		พวกข้าไทใจฮึกขึ้นทั้งหมด
อยากจะใครได้ดีมียศ		ต่างสบถให้สัตย์ปัฏิญาณ
แล้วบังคมลามาข้างนอก		เที่ยวบอกบ่าวไพร่ที่ใกล้บ้าน
ได้คนร่วมจิตต์คิดการ		ประมาณสองพันล้วนสันทัด
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ ตัวนายรายจดชื่อเสียง		ไล่เลียงพร้อมใจให้ความสัตย์
ต่างคนสัญญาอาณัติ		แล้วไปวังไวยทัตทั้งไพร่นาย
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		ไวยทัตชื่นชมสมหมาย
ได้ผู้คนพลไพร่มากมาย		จึงให้แจกจ่ายเครื่องสาตรา
ทวนง้าวหลาวแหลนพร้อมพรั่ง		อีกทั้งหอกดาบปืนผา
แล้วให้เลี้ยงเหล้าเหล่าโยธา		จะได้กล้าหักหาญทำการเรา
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		พวกไพร่ใจทมิฬกินเหล้า
ต่างคนโคลงหัวมัวเมา		บ้างเข้าสบถกันเปนเกลอ
ต่างคนประกวดอวดรู้		การกูแล้วใครไม่เสมอ
บ้างหลับตาอ้าปากพูดเพ้อ		เสียงเอะอะคะเอออึกกระทึก
ฯ ๔ คำ ฯ เส้นเหล้า


๏ เมื่อนั้น		ไวยทัตห้าวหาญในการศึก
ชื่นชมสมหวังนั่งนึก		จนยามดึกมืดมนฝนพยับ
จึงสั่งพวกพลคนทั้งหลาย		จงจัดแจงแต่งกายให้เสร็จสรรพ
ทั้งนายม้าผูกม้ามาคอยรับ		แล้วกำชับกำชาข้าไท
จะแก้แค้นแทนเจ้าชีวิต		ใครอย่าคิดขี้ขลาดหวาดไหว
สั่งเสร็จเสด็จคลาไคล		ตรงไปสรงชลฉับพลัน
ฯ ๖ คำ ฯ เสมอ


^โทน
๏ ชำระสระสรงทรงเครื่อง		รุ่งเรืองพรรณรายฉายฉัน
แล้วกินว่านยาทาน้ำมัน		โพกพันผูกผ้าประเจียดรัด
คาดตะกรุดเครื่องรางอย่างยอด		แหวนพิรอดสอดใส่นิ้วพระหัตถ์
แล้วดื่มน้ำสุราอาพัด		พกำดัดตึงตัวไม่กลัวใคร
ฯ ๔ คำ ฯ


^ร่าย
๏ ครั้นเสร็จสรรพจับกระบี่ลีลาศ		องอาจมิได้พรั่นหวั่นไหว
เผ่นขึ้นหลังม้าอาชาไนย		รีบร้นพลไกรไคลคลา
ฯ ๒ คำ ฯ กราวนอก เชิด


๏ ครั้นถึงราชฐานทวารวัง		คับคั่งไพร่นายซ้ายขวา
ไวยทัตตรัสสั่งโยธา		อย่าช้าช่วยกันฟันประตู
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		เหล่าพวกทหารถือขวานหมู
โห่พลางวางวิ่งพรั่งพรู		ฟันประตูตึงตังพังทลาย
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด


๏ บัดนั้น		นายประตูตัวสั่นขวัญหาย
ทั้งพวกนอนประจำซองกองราย		วุ่นวายตื่นตระหนกตกใจ
บ้างเรียกร้องพวกพ้องอึงมี่		ไม่รู้ว่าไพรีมาแต่ไหน
บ้างตะโกนบอกเร้าเข้าไป		เร่งทูลภูวไนยให้รู้
บ้างฉวยได้แหลนหลาวง้าวทวน		วิ่งสวนออกรอต่อสู้
รับรองป้องปัดศัตรู		เปนหมู่หมู่สู้รบกันไปมา
ฯ ๖ คำ ฯ เชิด


๏ เมื่อนั้น		ไวยทัตฤทธิไกรใจกล้า
ไล่พวกโยธีตีประดา		พลางขับมิ่งม้าเข้าฆ่าฟัน
แล้วร้องว่าเหวยเหวยชาวธานี		เจ้ามึงคนนี้แล้วฤๅนั่น
ช่างหลงเคอะเซอะอยู่ไม่รู้ทัน		ท้าวสันนุราชนั้นทิวงคต
อ้ายนี่ผัวอีจันท์สุดา		มันเปลี่ยนปลอมเข้ามาเปนกบฏ
จงช่วยกันแก้แค้นแทนทด		จับอ้ายคนคดมาฆ่าตี
ว่าพลางทางขับม้าที่นั่ง		พวกชาวป้อมล้อมวังก็วิ่งหนี
เหล่าทหารไล่บุกคลุกคลี		โห่มี่เข้าล้อมปราสาทไชย
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด


๏ บัดนั้น		แสนสาวท้าวนางน้อยใหญ่
เห็นผู้คนอลหม่านทั้งวังใน		ต่างตระหนกตกใจวุ่นวาย
ร้องกรีดหวีดหวาดกลาดเกลื่อน		วิ่งโดนเพื่อนหกล้มผ้าห่มหาย
แต่บรรดาจ่าโขลนเจ้าขลัวนาย		วุ่นวายวิ่งปะทะปะกัน
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีฤทธิแรงแขงขัน
บรรทมอยู่ในที่แท่นสุวรรณ		ด้วยโฉมจันท์สุดายาใจ
ได้ยินสำเนียงเสียงโห่ร้อง		กึกก้องสนั่นหวั่นไหว
ผวาตื่นตระหนกตกพระทัย		จึงเผยบัญชรไชยชัชวาลย์
เห็นพวกพลโยธาถืออาวุธ		อุดตลุดสับสนอลหม่าน
ก็รู้ว่าข้าศึกมารอนราญ		ไม่สทกสท้านวิญญา
ตรัสบอกมเหษีนฤมล		เขายกรี้กรีพลมาหนักหนา
ตัวนายถือกระบี่ขี่ม้า		แก้วตามาดูเล่นด้วยกัน
ฯ ๘ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		จันท์สุดาหลากจิตต์คิดพรั่น
แลเห็นกองทัพนับพัน		ตัวสั่นตระหนกตกใจ
ทรุดองค์ลงกราบตีนผัว		พ่อทูลหัวจะคิดเปนไฉน
ครั้งนี้ชีวันจะบรรลัย		อรไทยครวญคร่ำร่ำโศกา
ฯ ๔ คำ ฯ โอด


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีฤทธิไกรใจกล้า
ปรอบนางพลางเช็ดชลนา		ฟังคำพี่ว่าอย่าเกรงกลัว
คนเท่านั้นมันจะมาทำไมได้		เจ้าไม่เคยเห็นฝีมือผัว
นกอินทรีย์มีฤทธิ์ทั้งสองตัว		ยังฟันหัวขาดกลิ้งอยู่กลางดิน
อ้ายขี้ริ้วอย่างนี้ที่ไหน		ประเดี๋ยวใจก็จะตายฉิบหายสิ้น
ขี้เกียจกาแร้งจะแย่งกิน		เหมือนชีวิตยุงริ้นสิ้นทั้งนั้น
ว่าพลางเล้าโลมนางโฉมยง		แล้วจัดแจงแต่งองค์ทรงพระขรรค์
ชวนจันท์สุดาวิลาวัณย์		มาเคียงกันเยี่ยมแกลแลดู
ฯ ๘ คำ ฯ เสมอ


๏ เมื่อนั้น		ไวทัตหุนหันคันหัวหู
น้อยฤๅกล้าเยี่ยมหน้ามาอวดกู		ยังไม่รู้สำนึกถึงตาย
ว่าพลางทางขับม้าทรง		ยืนตรงช่องแกรแลมุ่งหมาย
แล้วชี้หน้าว่าเหวยอ้ายคนร้าย		มาปลอมเปนเจ้านายไม่อายใจ
ตัวมึงชาวดงพงพี		ชื่อว่าคาวีจริงฤๅไม่
มาลวงลุงกูเข้าเผาไฟ		มิได้ยำเยงเกรงกลัว
รู้อยู่เต็มอกจึงยกทัพ		จะมาล้อมจับมึงคนชั่ว
อย่าทำดึงดื้อถือตัว		ทั้งเมียทั้งผัวเร่งลงมา
ยังจะขืนยืนดูอยู่ว่าไร		ฤๅจะให้ลากยุดฉุดคร่า
จะบอบช้ำลำบากกายา		จงลงมาสารภาพกราบกู
ฯ ๑๐ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		พระคาวียิ้มเยาะหัวเราะอยู่
จึงตอบว่าเองอย่าอวดรู้		ประมาทกูดูถูกลูกผู้ชาย
ถึงเปนชาวดงพงพี		แต่ลวงเผาชาวบุรีได้ง่ายง่าย
อ้ายเถ้าลุงโง่งงหลงตาย		เดี๋ยวนี้หลานชายจะตายตาม
อย่าโอหังบังอาจอวดตัว		ใครจะกลัวกับเองเกรงขาม
เมื่อลุงเองก่อกวนลวนลาม		กูจึงสวนตามตอบแทน
แต่เขาไม่ฆ่าเสียทั้งโคตร		ก็บุญคุณนับโกฏินับแสน
ยังจะมาผูกใจเจ็บแค้น		คิดกบฏทดแทนต่อแผ่นดิน
เอื้อมอ้างช่างคุยจะฉุดคร่า		ให้ขี่คอกันมาอีกทั้งสิ้น
อุปมาหมายมุ่งเหมือนยุงริ้น		จะบินเข้าหาไฟอะไรมึง
ฯ ๑๐ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		ไวยทัตพิโรธโกรธขึ้ง
จึงร้องว่าท้าทายอื้ออึง		ชีวิตมึงวันนี้ถึงที่ตาย
ไม่เจียมตัวผัวเมียสองคน		จองหองพองขนใจหาย
แล้วร้องสั่งพลไกรไพร่นาย		เร่งจับอ้ายคนร้ายเร็วพลัน
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		พวกทหารกำแหงแขงขัน
แกว่งอาวุธวิ่งชิงกัน		ขึ้นตามอัฒจันท์ปราสาทไชย
บ้างกระทุ้งถีบดาลบานประตู		ลิ่มสลักแน่นอยู่ไม่หวาดไหว
บ้างปีนเหลี่ยมฐานบัดพลัดลงไป		เอาไม้ไล่ขว้างทิ้งวิ่งคึกคัก
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีมีฤทธิ์สิทธิศักดิ์
เห็นโยธาข้าศึกฮึกฮัก		โหมหักเข้ามาจะราวี
จึงแกว่งพระขรรค์ไล่ฟันฟาด		แล้วลงจากปรางมาศปราสาทศรี
มิได้ย่อท้อต่อไพรี		หยุดยืนอยู่ที่กลางชาลา
พระจึงตั้งจิตต์พิฐาน		คิดถึงพระอาจารย์ชาญกล้า
ข้าจะแกว่งพระขรรค์อันศักดา		ขอให้เปนโยธาออกต่อยุทธ
เสี่ยงพลางทางแกว่งพระขรรค์ไชย		เปนผู้คนพลไพร่อุดตลุด
ล้วนถือเครื่องสาตราอาวุธ		เข้ารบรับสัปรยุทธกับไพรี
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด


๏ บัดนั้น		พวกไพร่ไวยทัตไม่ถอยหนี
รบรูปนิมิตรฤทธี		ต่อตีแทงฟันมันไม่ตาย
ต่างคนคิดขยั้นหวั่นหวาด		เห็นพวกตัวตายกลาดลงมากหลาย
รบพลางถอยกลังกระทั่งนาย		วุ่นวายหลีกหลบกระทบกัน
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด


๏ เมื่อนั้น		ไวทัตเคืองขุ่นหุนหัน
เห็นพวกไพร่พลคนทั้งนั้น		ขยั้นย่อท้อต่อไพรี
จึงลุกไล่ให้คืนเข้ารบรับ		ขู่สำทับร้องว่าใครอย่าหนี
แล้วขับม้ามาตรงพระคาวี		แกว่งกระบี่จะฟันให้บรรลัย
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีไม่พรั่นหวั่นไหว
แกว่งพระขรรค์คอยขยับรับไว้		เลี้ยวไล่ประชิดติดพัน
ได้ทีถาโถมโจมจับม้า		ฉุดคร่าบังเหียนเวียนหัน
ท่อยทีหมายพิฆาฏฟาดฟัน		กลอกกลับจับกันด้วยกำลัง
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด


๏ เมื่อนั้น		ไวยทัตพลัดตกม้าที่นั่ง
ผุดลุกทลึ่งตึงตัง		ไม่รอรั้งรื้อวิ่งเข้าชิงไชย
ร่ายรำกระบี่เปนทีท่า		หวดซ้ายป่ายขวาโลดไล่
กลอกกลับรับรองว่องไว		มิได้ละวางห่างกัน
ฯ ๔ คำ ฯ กลอง


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีฤทธิแรงแขงขัน
หักโหมโรมรุกบุกบัน		เปนเชิงชั้นเลี้ยวล่อต่อยุทธ
เผ่นขึ้นยืนเหยียบเข่าขวา		เปลี่ยนท่าทีจับสัปรยุทธ
เคล่าคล่องป้องปัดอาวุธ		อุดตลุดเลี้ยวไล่กันไปมา
ฯ ๔ คำ ฯ


๏ เมื่อนั้น		ไวยทัตขยั้นพรั่นหนักหนา
สุดสิ้นกำลังวังชา		อ่อนระอาเหนื่อยเหน็ดเข็ดฝีมือ
ไม่อาจอยู่รบรับสัปรยุทธ		ทิ้งสาตราอาวุธออกวิ่งตื๋อ
บ่าวไพร่ใหญ่น้อยพลอยแตกฮือ		อึงอื้อไปทั้งวังใน
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด


๏ บัดนั้น		เหล่ารูปนิมิตรประชิดไล่
ถือดาบแกว่งกวัดสกัดไว้		มิให้ออกนอกควารา
บ้างจับได้ไพร่เลวเหล่านั้น		ช่วยกันอุดตลุดฉุดคร่า
ที่จับได้ไวยทัตก็มัดมา		เข้าไปหน้าที่นั่งพรั่งพร้อมกัน
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีปรีดิ์เปรมเกษมสันต์
จับได้ไวยทัตตัวสำคัญ		พอสุริยันรุ่งรางสว่างฟ้า
จึงตรัสเย้ยเหวยหลานเจ้าธานี		เมื่อตะกี้ฮึกฮักหนักหนา
ไยไม่แผลงอิทธฤทธา		ให้เขาจับมัดมาเหมือนอย่างปู
วันนี้ชีวิตจะวายปราณ		จงให้การตามจริงอย่านิ่งอยู่
ซึ่งเองยกกองทัพมาจับกู		ที่พวกเพื่อนร่วมรู้นั้นกี่คน
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ บัดนั้น		ไวยทัตทูลความมาแต่ต้น
อีเถ้าทัศประสาทแสนกล		ไปลอบเล่าเหตุผลเปนความลับ
ทั้งนางคันธมาลีมีสาร		ว่าขานให้ข้าเข้ามาจับ
จึงได้พาพวกพ้องเปนกองทัพ		มาเคี่ยวขับชิงไชยถึงในวัง
ซึ่งหยาบช้าว่าขานพระผ่านเกล้า		เพราะมัวเมาโมโหโอหัง
จงโปรดยกโทษาข้าสักครั้ง		ถ้าทำอีกทีหลังให้ตัดคอ
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา


๏ เมื่อนั้น		พระคาวีผินผันกลั้นหัวร่อ
เห็นไวยทัตเต็มกลัวตัวงอ		วิงวอนอ่อนง้อขอชีวิต
พระแกล้งเฉยเลยสั่งพวกขันที		อันนางคันธมาลีเปนคนผิด
กับอีเถ้าทัศประสาทร่วมคิด		โทษถึงชีวิตมรณา
จงจับตัวไว้ให้มั่นคง		คุมออกไปส่งเขาข้างหน้า
สั่งเสร็จเสด็จลีลา		ออกมาพระโรงคัลทันใด
ฯ ๖ คำ ฯ เสมอ


๏ ลดองค์ลงนั่งเหนืออาศน์		พรั้งพร้อมอำมาตย์น้อยใหญ่
จึงตรัสบอกมหาเสนาใน		เราจับได้คนผิดคิดคด
คืออ้ายไวยทัตตัวดี		กับนางคันธมาลีเปนกบฎ
อีเถ้าทัศประสาทชาติทรยศ		โทษถึงตายหมดไม่ไว้มัน
จงจองจำขื่อคาพาตัว		ตะเวนไปให้ทั่วเขตต์ขัณฑ์
ทั้งทางเรือทางบกสักหกวัน		แล้พิฆาฏฟาดฟันให้บรรลัย
ฯ ๖ คำ ฯ


๏ บัดนั้น		เสนารับสั่งบังคมไหว้
ออกมาจัดกันทันใด		เร่งไพร่ให้คุมคนโทษมา
จองจำพันธนาห้าประการ		นครบาลถือดาบเดินหน้า
ให้ร้องตามโทษตัวที่ชั่วช้า		เสนาตีฆ้องป่องป่องไป
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา


๏ ตระเวนทั้งเรือบกได้หกวัน		แล้วพากันมาที่ท้ายกรุงใหญ่
เอาคนโทษผูกรัดมัดไว้		ฟาดฟันบรรลัยทั้งสามคน
ฯ ๒ คำ ฯ ปี่กลอง

เพลงยาวชมพระราชนิพนธ์


๏ พระนิพนธ์คาวีสี่สมุด		ช่างแคะขุดค่อนไค้ไม่ขัดสน
ทั้งอักษรกลอนเพราะเสนาะล้น		ตัดต้นเติมต่อแต่ข้อเพราะ
ตั้งแต่ท้าวสันนุราชมาดหมาย		ใช้ให้ยายทัศประสาทเที่ยวสืบเสาะ
ได้นางจันท์สุดามาจำเพาะ		ท้าวประเหลาะหนักหนานางด่าทอ
แต่เฝ้าเกี้ยวเลี้ยวเล่นเปนหลายครั้ง		เหลือกำลังสั่งให้ไปหาหมอ
ทำเสน่ห์เล่ห์กลจนกลอกคอ		นางไม่ย่อหย่อนด่าระอาลง
จนพระหลวิไชยมาชุบตัว		ท้าวเมามัวมืดคลุ้มลุ่มหลง
เข้านั่งริมกองไฟดังใจจง		เธอถีบส่งลงไปไฟไหม้ตาย
จึงหยิบพระคาวีที่ในย่าม		รูปงามจริงเจียวใจหาย
นางคันธมาลีมาวุ่นวาย		ไม่รู้ตัวผัวตายตะกายชิง
เที่ยวเทลาะเกาะแกะเกะกะ		จนพระคาวีเธอตีกลิ้ง
ไม่รู้ตัวว่าผัวของตัวจริง		ทำสบิ้งสบัดฟัดก้นไป
นอนครางออดออดกอดเข่า		พอยายเถ้าทัศประสาทไปบอกให้
รู้เรื่องเคืองจิตต์เจ็บใจ		เขียนหนังสือส่งไปให้ไวยทัต
ไวยทัตรู้ชัดว่าเปนกบฎ		ยกพลมาหมดมากถนัด
พระคาวีตีแตกแล้วจับมัด		ส่งให้ตัดศีร์ษะทั้งสามคน
ทรงประดิษฐคิดเรื่องแต่เพียงนี้		ที่ยังมีต่อไปไม่เปนผล
ทั้งอักษรกลอนเขินเกินทน		ถ้าใครอ่านพานบ่นขี้เกียจฟัง
พระนิพนธ์สี่เล่มนี้เต็มเพราะ		ทั้งเสนาะน้ำถ้อยเหมือนหอยสังข์
ใครจะอ่านแล้วให้คิดอนิจจัง		หาไม่เปนบ้าคลั่งไปดอก เอยฯ
ฯ ๒๐ คำ ฯ กราวรำ

เชิงอรรถ

ที่มา

บทละครนอกเรื่อง คาวี สถาบันภาษาไทย กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ ๒๕๔๐

( ขอขอบคุณ คุณโอม สมาชิก kaewkao.com ผู้พิมพ์เป็นวิทยาทาน )

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

รุ่นปัจจุบันของ 08:08, 24 สิงหาคม 2552

เนื้อหา

ข้อมูลเบื้องต้น

บทประพันธ์

ท้าวสันนุราชหานางผมหอม

ท้าวสันนุราชชุบตัว

นางคันธมาลีขึ้นเฝ้า

พระคาวีรบกับไวยทัต

เพลงยาวชมพระราชนิพนธ์

เชิงอรรถ

ที่มา

ดู

เครื่องมือส่วนตัว

ป้ายบอกทาง

สืบค้น

เครื่องมือเพิ่ม

@@ แถว 2,870: / แถว 2,870: @@
 ===เพลงยาวชมพระราชนิพนธ์===
 <tpoem>
-๏
+๏ พระนิพนธ์คาวีสี่สมุด   ช่างแคะขุดค่อนไค้ไม่ขัดสน
+ทั้งอักษรกลอนเพราะเสนาะล้น   ตัดต้นเติมต่อแต่ข้อเพราะ
+ตั้งแต่ท้าวสันนุราชมาดหมาย   ใช้ให้ยายทัศประสาทเที่ยวสืบเสาะ
+ได้นางจันท์สุดามาจำเพาะ   ท้าวประเหลาะหนักหนานางด่าทอ
+แต่เฝ้าเกี้ยวเลี้ยวเล่นเปนหลายครั้ง   เหลือกำลังสั่งให้ไปหาหมอ
+ทำเสน่ห์เล่ห์กลจนกลอกคอ   นางไม่ย่อหย่อนด่าระอาลง
+จนพระหลวิไชยมาชุบตัว   ท้าวเมามัวมืดคลุ้มลุ่มหลง
+เข้านั่งริมกองไฟดังใจจง   เธอถีบส่งลงไปไฟไหม้ตาย
+จึงหยิบพระคาวีที่ในย่าม   รูปงามจริงเจียวใจหาย
+นางคันธมาลีมาวุ่นวาย   ไม่รู้ตัวผัวตายตะกายชิง
+เที่ยวเทลาะเกาะแกะเกะกะ   จนพระคาวีเธอตีกลิ้ง
+ไม่รู้ตัวว่าผัวของตัวจริง   ทำสบิ้งสบัดฟัดก้นไป
+นอนครางออดออดกอดเข่า   พอยายเถ้าทัศประสาทไปบอกให้
+รู้เรื่องเคืองจิตต์เจ็บใจ   เขียนหนังสือส่งไปให้ไวยทัต
+ไวยทัตรู้ชัดว่าเปนกบฎ   ยกพลมาหมดมากถนัด
+พระคาวีตีแตกแล้วจับมัด   ส่งให้ตัดศีร์ษะทั้งสามคน
+ทรงประดิษฐคิดเรื่องแต่เพียงนี้   ที่ยังมีต่อไปไม่เปนผล
+ทั้งอักษรกลอนเขินเกินทน   ถ้าใครอ่านพานบ่นขี้เกียจฟัง
+พระนิพนธ์สี่เล่มนี้เต็มเพราะ   ทั้งเสนาะน้ำถ้อยเหมือนหอยสังข์
+ใครจะอ่านแล้วให้คิดอนิจจัง   หาไม่เปนบ้าคลั่งไปดอก เอยฯ
+ฯ ๒๐ คำ ฯ กราวรำ
 </tpoem>
 == เชิงอรรถ ==
 == ที่มา ==

à¸šà¸—à¸¥à¸°à¸„à¸£à¸™à¸­à¸à¹€à¸£à¸·à¹ˆà¸­à¸‡à¸„à¸²à¸§à¸µ

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

รุ่นปัจจุบันของ 08:08, 24 สิงหาคม 2552

เนื้อหา

ข้อมูลเบื้องต้น

บทประพันธ์

ท้าวสันนุราชหานางผมหอม

ท้าวสันนุราชชุบตัว

นางคันธมาลีขึ้นเฝ้า

พระคาวีรบกับไวยทัต

เพลงยาวชมพระราชนิพนธ์

เชิงอรรถ

ที่มา

ดู

เครื่องมือส่วนตัว

ป้ายบอกทาง

สืบค้น

เครื่องมือเพิ่ม

à¸šà¸—à¸¥à¸°à¸„à¸£à¸™à¸à¸à¹€à¸£à¸·à¹ˆà¸à¸‡à¸„à¸²à¸§à¸µ