บทละครพูดเรื่องหัวใจนักรบ

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

(ความแตกต่างระหว่างรุ่นปรับปรุง)
ข้ามไปที่: นำทาง, สืบค้น
(→ชุดที่ ๑)
(→ชุดที่ ๒)
 
(การแก้ไข 2 รุ่นระหว่างรุ่นที่เปรียบเทียบไม่แสดงผล)
แถว 314: แถว 314:
===ชุดที่ ๒===
===ชุดที่ ๒===
 +
ฉากเหมือนชุดที่ ๑
 +
 +
 +
 +
(เมื่อเปิดม่าน พระภิรมย์ฯ เดินไปเดินมาอยู่ในห้อง ท่าทางไม่สู้พอใจ นายซุ่นเบ๋งเดินเข้ามาจากทางเฉลียง นายซุ่นเบ๋งแต่งตัวนุ่งผ้าสวมเสื้อขาว)
 +
<tpoem>
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ว่ากระไร
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ไม่สำเร็จ ไม่มีหนทางที่จะให้พ้นมาได้
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  จะจัดการอย่างไรๆ ก็ไม่ได้หรือ
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ไม่มีหนทาง ผมเสียใจมาก ผมได้ไปหาเจ้าคุณเทศาฯ ตามคุณสั่ง ท่านตอบว่าท่านจะช่วยอย่างใดไม่ได้ ผมไปหาท่านผู้บัญชาการกองพลท่านก็ตอบว่าไม่มีหนทางที่จะผ่อนผันอย่าง ไรได้
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  พุทโธ่! (ทรุดลงนั่ง) นี่พ่อสวิงมิต้องทนลำบากเป็นทหารอยู่อย่างนี้จนตลอดชีวิตหรือ
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ก็เพียงชั่วสองปีเท่านั้น
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็ยังกองหนุนอีกเล่า
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  เมื่อถึงกองหนุนแล้วไม่อัศจรรย์อะไร  คงกลับมาบ้านได้  แต่ผมได้ยินข่าวอะไรอย่างหนึ่ง ซึ่งผมควรจะเรียนคุณพระให้ทราบ (นั่งลงใกล้ๆ พระภิรมย์ฯ) ผมได้ทราบข่าวว่าน่าจะมีสงครามกันในเร็วๆ นี้
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อย่างนั้นหรือ
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ขอรับ  พวกพ้องผม  เขาบอกข่าวมาจากกรุงเทพฯ  เขาว่าเขาได้ข่าวลับมาจากซ่องฮอย เขาว่าทางโน้นเตรียมทหารอยู่พร้อมแล้ว แต่นั่นแหละ เวลานี้รัฐบาลกำลังพูดจาว่ากล่าวกันอยู่ ถ้าฝ่ายรัฐบาลไทยยอมตามเขาก็จะไม่ต้องรบกัน
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็ทำไมไม่ยอมเขาเสียเล่า
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ข้อนี้ผมทราบไม่ได้ แต่ผมทราบว่าการที่รัฐบาลไทยดื้ออยู่อย่างนี้ ทำให้พวกพ่อค้าจีนพากันตกใจมาก กลัวจะเสียประโยชน์การค้าขาย เขาว่าเรือเมล์ออกจากรุงเทพฯ ไปเมืองจีนหมู่นี้มีพวกจีนโดยสารไปเต็มๆ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ตายจริง นี่จะทำอย่างไรดี ถ้าเกิดรบกันขึ้นพ่อสวิงมิต้องพลอยไปตายกับเขาด้วยหรือ
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  แน่ทีเดียว ถ้ายังคงอยู่ในกองทหารก็คงต้องถูกเกณฑ์ไปรบ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  พุทโธ่ๆ กรรมจริงๆ
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ที่จริงการที่รัฐบาลดื้อไม่ยอมเขาเช่นนี้ แปลว่าถือเกียรติยศไม่เป็นเรื่องแท้ อย่างไรๆ ก็สู้เขาไม่ได้ เพราะเขาดีกว่าเรามาก อย่างไรๆ เขาก็ต้องชนะ เพราะฉะนั้นการที่จะขืนดื้อต่อไปก็เหมือนท้าให้เขารบ และถ้าเกิดรบกันขึ้นแล้วคนไทยต้องตาย ก็ต้องนับว่ารัฐบาลรับผิดรับชอบเหมือนแกล้งฆ่าคนไทย เอาชีวิตคนไทยแลกกับการรักษาเกียรติยศเย่อหยิ่งไม่มีประโยชน์เลยจนนิดเดียว แล้วก็ไม่ใช่แต่คนไทยจะเสียประโยชน์แต่ลำพัง ยังพลอยให้จีนและชาวต่างชาติพลอยต้องเสียประโยชน์ด้วย เมื่อการเป็นเช่นนี้ ผมเห็นควรรัฐบาลจะให้โอกาสให้ราษฎรได้มีเสียงออกความเห็นได้บ้าง
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ส่วนคนอื่นๆ จะคิดอย่างไรหรือทำอย่างไรกันฉันไม่รู้ไม่ชี้ด้วย แต่ส่วนพ่อสวิงทำอย่างไรจึงจะได้รอดตาย
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ผมเห็นมีทางที่พอจะจัดการได้
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  จะทำอย่างไร
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  เมื่อจะจัดการให้ออกจากทหารไม่ได้โดยทางอื่นแล้ว ก็ต้องคิดอ่านให้หนี
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อ๊ะ! จะหนีอย่างไร
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ไม่ยากเลย ขออนุญาตมาเยี่ยมคุณพระก็ได้
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เผื่อเขาไม่ให้มา
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  (ยิ้ม) ตีนพ่อสวิงก็มี รั้งโรงทหารก็ไม่สูงปานใดนัก
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็เขาจะไม่ตามจับหรือ
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  เขาคงตามเป็นแน่ แต่ฝ่ายเราต้องเตรียมไว้ให้พร้อม ที่จริงผมได้คิดทำทางไว้แล้ว คุณพระต้องเตรียมเรือยนต์ไว้ให้พร้อม พอพ่อสวิงมาถึงก็ให้ลงเรือไปทีเดียว ให้รีบไปกรุงเทพฯ เมื่อถึงกรุงเทพฯ แล้วผมจะพาไปฝากไว้กับเพื่อนผมคน ๑ จนถึงกำหนดเรือเมล์ออกก็ลงเรือเมล์ไปเสียเท่านั้น
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็ดีออก แต่ถ้าเผื่อเขาจะมาเร่งเอาตัวกับฉันจะทำอย่างไร
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  คุณพระต้องปฏิเสธว่าไม่รู้เห็นด้วยเลย
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เผื่อเขาไม่ยอมเชื่อ เขาจะจับตัวฉันไปจะว่ากระไร
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ข้อนั้นไม่ต้องวิตก ผมจะจัดการ ถ้าจับคุณพระไปละก็เป็นได้เกิดความใหญ่แน่ เพราะถ้าเช่นนั้นผมจะร้องให้ดังว่ารัฐบาลใช้อำนาจกดขี่ข้าแผ่นดินอย่างร้ายกาจ พวกพ้องผมก็มีไม่ใช่น้อย คงช่วยกันตะโกนทุกคน รัฐบาลเห็นท่าทางไม่ดีก็ต้องปล่อยคุณพระ เพราะในเวลาที่การภายนอกกำลังล่อแหลมเช่นนี้ คงไม่อยากให้มีเหตุร้อนใจภายในอีกซ้ำ ๑ เป็นแน่
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ความคิดแกในตอนเช่นนี้ ฉันบอกตรงๆ ว่าฉันไม่สู้ชอบ การที่ฉันจะเป็นต้น เหตุให้รัฐบาลเดือดร้อนฉันเห็นดูกระไรๆ อยู่
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ความตะขิดตะขวงคุณพระในข้อนี้ เป็นเพราะคุณพระเป็นคนสมองเก่าเท่านั้น ถ้าคุณพระตรองดูให้ดีคงจะเห็นได้ว่า แท้จริงรัฐบาลไม่ได้ให้ความยุติธรรมแก่คุณพระตามที่สมควรเลย การที่คุณพระต้องออกนอกราชการเพราะเหตุใด
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  นายท่านว่าฉันทำราชการไม่ไหวพริบทันสมัย
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  นั่นก็เป็นวิธีพูดอัน ๑ เท่านั้น ที่แท้คุณพระต้องลงกระป๋อง เพราะคุณพระมีความนับถือตัวเอง เกินที่จะยอมประพฤติเป็นคนหัวประจบเท่านั้น คนเราทุกวันนี้ ถ้าจะให้เจริญในราชการต้องรู้จักพลิกแพลง พูดจาดีๆ ประจบเก่งๆ จึงจะเอาตัวรอดได้
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  กระประจบประแจงนั้น ก็คงจะมีอยู่บ้างจริงอยู่ แต่ที่แกพูดว่าข้าราชการจะได้ดีหรือลงกระป๋องแต่เฉพาะโดยการประจบไม่ประจบเท่านั้นก็เหลือเกิน แต่อย่างไรๆ ก็ดี การที่จะให้ฉันเป็นสาเหตุที่จะทำให้รัฐบาลต้องลำบากร้อนใจนั้น ฉันไม่หายตะขิดตะขวงได้ เพราะฉะนั้นอย่าคิดต่อไปเลย ฉันไม่ยอมตามแกได้เป็นอันขาด
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ถ้าเช่นนั้นก็มีอยู่อีกทางหนึ่ง คือคุณพระต้องไปเสียกับพ่อสวิงพร้อมกัน
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อ๊ะ! จะให้ฉันทิ้งบ้านช่องไปอย่างนั้นหรือ ก็แล้วทรัพย์สมบัติฉันจะทำอย่าง ไร
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ข้อนั้นไม่ยาก คุณพระมอบให้ผมจัดการก็ได้ ผมคงจะจัดการส่งเสียเงินทองไปให้พอใช้สอย
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เฮ้ย! มันไม่ใช่แต่เท่านั้น ยังครอบครัวอีกเล่า
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ผมได้คิดเสร็จแล้ว ให้แม่เน้ยไปด้วยเพื่อปฏิบัติวัตถากตามเคย ส่วนลูกนั้นพ่อสวิงก็ต้องไปอยู่เองแล้ว พ่อสวายถ้าจะเอาไปด้วยก็ควรอยู่ ส่วนพ่อสวัสดิ์คุณพระก็ยกให้หลวงมนูไปแล้ว และแม่อุไรนั้นก็ไม่ต้องเป็นห่วงเพราะเขาก็คงไปตกแต่งกับหลวงมณีฯ ตามความปรารถนาของเขา
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็แม่แย้มเล่า
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  (ยิ้ม) คุณพระยังเป็นห่วงอาลัยท่านผู้เฒ่าอยู่อีกหรือแม่เน้ยไม่พอจะเอาเมียน้อยอื่นๆ ไปอีกสักสองคนก็ได้ หรือไปหาเอาใหม่ก็ได้ ส่วนคุณแม่เฒ่าแกก็คงจะได้อยู่ในบ้านนี้ต่อไป แกก็คงจะไม่ลำบากลำบนอะไรเป็นแน่
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  (อึ้งอยู่ครู่ใหญ่ๆ แล้วจึงพูด) มันดูออกจะอย่างไรๆ อยู่
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  เอาอีกล่ะ พุทโธ่ มีแต่ตะขิดตะขวงไปอบข้าง จะตกลงทางไหนก็เลือกเอาทาง ๑ สิ ขอรับ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฉันเห็นมันดูไม่ได้การทั้งสองอย่างนี่นะ
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ถ้าเช่นนั้นคุณพระจะยอมเลิกการให้ลูกหนีทีเดียวหรือ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  การที่จะให้หนีดูมันเป็นการใหญ่ให้ผลลำบากมากมายเกินไปนักนี่นะ
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  เอาเป็นเลิกกันหรือ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เห็นจะต้องเลิก
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ผมเสียใจ ผมได้ไปนัดกับเขาเสียแล้วให้หนี
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อะไร! แกวิ่งไปนัดไปแนะกับเขาเสียแล้วหรือ ทำไมไม่รอปรึกษาฉันก่อน
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ผมสำคัญว่าคุณพระคงจะพอใจตามความคิดผม แต่ก็ไม่เป็นไร เมื่อพ่อสวิงหนีมา ถึงนี่แล้วจึงค่อยตกลงกันต่อไปจะดีกว่า ถ้าเจ้าตัวเขาเต็มใจจะกลับไปก็แล้วกันไป แต่ถ้าเขาไม่ตกลงก็ต้องคิดกันต่อไป เพราะการที่จะบังคับให้คนที่มีอิสรภาพทำการที่ไม่ต้องการทำนั้น บังคับไม่ได้อยู่เอง
 +
</tpoem>
 +
(ขณะนั้นได้ยินเสียงนกหวีดเป่ายาวบอกสัญญาหยุดที่ข้างนอก พระภิรมย์ฯ กับนายซุ่นเบ๋งต่างคนต่างลุกขึ้นไปยืนดูที่หน้าต่างข้างขวา)
 +
<tpoem>
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฮือ! พวกเสือป่ามาทำไมกันแยะ
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ได้ยินว่ากำลังซ้อมรบ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฮึ! ยุ่งพิลึก เที่ยวเดินตะพัดตะเพิดบุกรุกไม่ว่าในบ้านในช่องใคร ดูเหมือนจะเข้าใจเสียว่าถ้าเล่นเป็นทหารละก็จะทำอะไรทำได้ทุกอย่าง
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  เข้ามาในบ้านคุณพระด้วยหรือขอรับ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เคยเข้ามา แล้วไล่ก็ไม่ใคร่ไปด้วย
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  คราวนี้ถ้าว่าไม่ฟ้องก็ฟ้องบุกรุกเสียบ้างสิขอรับ  ถ้าไม่ฉะนั้นพวกเสือป่าจะพากันเข้าใจไปว่าพวกเขาอยู่เหนือกฎหมาย
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เอ๊ะ! ดูท่าทางเหมือนจะพักกองอยู่ตรงนี้ เบื่อจริงๆ ถ้าจะมานั่งอยู่ข้างๆ หามรุ่งหามค่ำเช่นนี้ ใครจะคอยระวังระไวได้หวาดไหว
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ก็ทำไมคุณพระไม่ไล่ให้ไปตั้งเสียที่อื่นเล่าขอรับ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฉันได้เคยไล่ทีหนึ่งแล้ว  เขาตอบว่าเขาไม่ได้ตั้งอยู่ในที่บ้านของฉัน  ฉันไม่มีอำนาจอันชอบธรรมที่จะไล่เขา
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ข้อนั้นก็จริงอยู่ แต่คุณพระควรจะจ้องไว้ พอย่างเข้ามานิดหนึ่งก็ฟ้องบุกรุกได้ที เดียว แต่ถ้าจะไม่ให้มีทางติเตียนได้เลยควรจะบอกกล่าวเสียก่อนจะดี
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  จริง ฉันจะไปเดี๋ยวนี้ มาด้วยกันเถอะ (พากันออกไปทางหลัง)
 +
</tpoem>
 +
(นายสวายกับแม่เน้ยพากันออกมาจากประตูซ้าย)
 +
<tpoem>
 +
'''สวาย'''  ฉันว่าแล้ว ว่าคุณพ่อน่ะเป็นคนที่ไม่มีความแน่นอนอะไรเลย เป็นคนลังเลที่สุดในโลกหล่อนก็ได้ยินแล้วแก่หูหล่อนเอง ว่าพี่ชายหล่อนเขาอธิบายดีปานใด คุณพ่อหายลังเลเมื่อไร เป็นห่วงหน้าห่วงหลังไม่รู้จักจบ ทำไปทำมาก็คงจะต้องแห้งแก๋กันอยู่ที่นี่เอง
 +
'''เน้ย'''  นี่การรบน่ะเป็นต้องมีแน่ละหรือ
 +
'''สวาย'''  ไม่มีข้อสงสัยเลย ไม่แน่อยู่แต่ว่าจะเริ่มวันใดเท่านั้น
 +
'''เน้ย'''  ตายจริง ก็ถ้าอย่างนั้นจะทำอย่างไรกันดีเล่า
 +
'''สวาย'''  ฉันเบื่อนัก จะมานั่งรอจนกว่าคุณพ่อจะทำให้ใจตกลงได้แล้วคงเลยไม่ได้ไป ก็จะรอแกทำไม เรามาพากันไปเสียก็แล้วกัน
 +
'''เน้ย'''    อะไร จะทิ้งคุณพ่อไว้ทางนี้อย่างนั้นหรือ
 +
'''สวาย'''  ก็แกไม่ไปจะทำอย่างไรเล่า หรือหล่อนยังห่วงแกอยู่อีก ยังอาลัยอาวรณ์อยู่อีกหรือ
 +
'''เน้ย'''  พุทโธ่ ทำไมจะไม่อาลัย ใจท่านดีต่อฉันมาก
 +
'''สวาย'''  ก็ส่วนฉันเล่า หล่อนจะใจดำให้ฉันไปได้คนเดียวหรือ
 +
'''เน้ย'''  ก็เมื่อกลัวจะว่าเหว่ก็ทำไมไม่พาอีแก่นไปด้วยเล่า จะได้ไปบำรุงบำเรอกันให้ถึงใจ
 +
'''สวาย'''  พุทโธ่แม่เน้ยทำไมพูดอย่างนี้ได้ หล่อนควรจะเข้าใจดีแล้วว่าการที่ฉันต้องเอาใจอีแก่นเพราะจะต้องปิดปากมันเท่านั้น มันรู้มากเกินไปถ้าไม่ทำดีต่อมันไว้มันก็ขายเราเสียเท่านั้น
 +
'''เน้ย'''  ฉันไม่เชื่อเลย ถ้าจะเพียงแต่ทำไมตรีเท่านั้น ทำไมจะต้องไปหากันบ่อยนัก แทบไม่เว้นวัน
 +
'''สวาย'''  ก็หล่อนน่ะฉันพบปะได้ง่ายๆ เมื่อไร แต่หล่อนไม่ควรที่จะหึงอีคนเช่นนั้นเลย มันเป็นขี้ข้าไม่เปรียบกับหล่อนได้เลย แล้วอีแก่นก็แก่กว่าฉันตั้ง ๔ ปี ๕ ปี หล่อนกับฉันน่ะสิ พอสมคู่สมคีมกัน (เข้าไปทำท่าจะกอด)
 +
'''เน้ย'''  อุ๊ยอย่านะ เดี๋ยวก็จะเกิดความเดี๋ยวนี้เอง นี่แหละเขาว่าคบเด็กสร้างบ้าน
 +
'''สวาย'''  ชะๆ แม่แก่ ทำแก่ไปได้ นี่แน่ะว่าแต่จะไปด้วยกันหรือไม่ไป
 +
'''เน้ย'''  ไม่รู้ได้
 +
'''สวาย'''  อะไรไม่รู้ (เข้ากอด เน้ยทำท่าจะสบัดก็ไม่ปล่อย) ทำไมต้องประพฤติเป็นคนลังเลไปด้วย หรือติดโรคผัวแก่
 +
'''เน้ย'''  โธ่! ยุ่งอย่างนี้แหละ (ผละออกจากนายสวาย)
 +
'''สวาย'''  ต้องขอให้หล่อนเข้าใจว่า ถ้าจะไปต้องรีบไป ถ้าไม่อย่างนั้นจะทำลำบาก เรือยนต์ก็มีลำเดียว ถ้าฉวยว่าพี่สวิงหนีทหารมาแล้วก็จะต้องการเรือนั้นเหมือนกัน
 +
'''เน้ย'''  ก็จะเป็นไรไป ไปด้วยกันก็ได้
 +
'''สวาย'''  ที่ไหนได้ จะได้กีดเราประไรเล่า หรือบางทีแม่เน้ยจะต้องการให้เขาเบียดก็ไม่รู้ บางทีฉันจะเด็กเกินไปกระมัง
 +
'''เน้ย'''  อุ๊ยแต่เด็กๆ ยังปานนี้ นี่ถ้าเป็นผู้ใหญ่อีกหน่อยจะเป็นอย่างไร
 +
'''สวาย'''  (จับมือเน้ยและเอียงหน้าเข้าไปพูด) อายุฉันยิ่งมากขึ้น ก็คงจะยิ่งรักแม่เน้ยมากขึ้นเท่านั้น
 +
</tpoem>
 +
(พระภิรมย์ฯ เดินขึ้นมาที่เฉลียงสวายกับเน้ยได้ยินฝีเท้าก็ออกห่างจากกันไป พระภิรมย์ฯ เดินเข้ามา แลดูทั้ง ๒ คน นายสวายเลี่ยงออกไป)
 +
<tpoem>
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  (หน้าบึ้ง) นั่นมาพูดซุบซิบอะไรกัน
 +
'''เน้ย'''  พ่อสวายเขาเล่าถึงเรื่องจะเกิดรบพุ่งอะไรกันนะคะ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  จะเล่าเรื่องอะไรๆ ก็ตามทีเถอะ แต่ทำไมจึงต้องพูดกันอย่างท่าทางสนิทสนมเหลือเกิน ทำไมต้องจับมือถือแขนกันด้วย
 +
'''เน้ย'''  พุทโธ่คุณละก็ ทำไมขี้สงสัยเช่นนี้ (เข้าไปทำท่าคลอเคลีย) อะไรเด็กเล็กก็หึงมันด้วยหรือคะ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  มันก็ไม่สู้เด็กนัก มันโตพอที่ควรจะหึงได้อยู่บ้าง
 +
'''เน้ย'''  เอ๊ะ! นี่คุณระแวงอะไรหรือ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็นั่นแหละ หนุ่มกับสาว-ฮือ!
 +
'''เน้ย'''  นี่คุณก็ไม่เมตตาดิฉันแล้ว จึงได้หาความว่าดิฉันทำผิดคิดชั่ว พุทโธ่ๆ เสียแรงมีผัวกับเขาคนหนึ่ง หมายจะได้เป็นที่พึ่งให้เป็นสุขกายสุขใจก็กลับมาเป็นไปเสียเช่นนี้ ช่างอาภัพเสียจริงๆ (ทำเป็นร้องไห้)
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อ้าวๆ แม่เน้ย นั่นอะไร
 +
'''เน้ย'''  (ทำเป็นสอิ้งพลางพูดพลาง) เมื่อก่อนจะมาเป็นเมียคุณพระมีผู้ชายหนุ่มๆ มาตอมดิฉันอยู่ออกรอบข้าง ถ้าเป็นคนใจเบามิตกลงกับเขาไปเสียแล้วหรือ นี่อุตส่าห์สงวนตัวไว้เพื่อมาเป็นเมียคุณพระก็หมายว่าจะได้พึ่งผัวเป็นผู้ใหญ่ใจหนักแน่น ไม่ได้คิดเลยว่าจะมาสิ้นวาสนาลงในเร็ววันเช่นนี้
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  แม่คุณของพี่  พี่ไม่ได้เห็นอย่างโน้นอย่างนี้อะไรดอก  เป็นแต่ธรรมดาคนที่มีอายุมากๆ แล้วอย่างพี่ ยิ่งมีเมียที่สาวสวยอย่างหล่อนก็ยิ่งห่วงใยมากขึ้น เพราะรักมากเท่านั้น
 +
'''เน้ย'''  ถ้ารักทำไมจะหาความชั่วร้ายมาบ้ายให้เล่าคะ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฉันไม่ได้หาถ้อยหาความอะไร ฉันเชื่อหล่อนทุกอย่าง จริงๆ นะหล่อน (กอดแม่เน้ย)
 +
'''เน้ย'''  คุณก็ดีแต่พูดเท่านั้น
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  พุทโธ่จริงๆ  นะแม่เน้ย  คราวนี้ฉันจะไม่ทำให้หล่อนต้องรำคาญใจอีกต่อไปเลยทีเดียว ฉันรักหล่อนยิ่งกว่าอะไรๆ ในโลกไม่อยากให้ หล่อนมีความทุกข์แม้แต่ครู่เดียว
 +
</tpoem>
 +
(นายซุ่นเบ๋งเดินขึ้นมาที่เฉลียง แล้วกระแอม)
 +
<tpoem>
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อะไร
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ผมมีอะไรจะพูดกับคุณพระสักหน่อย (เน้ยรู้ทีก็เลี่ยงไปทางซ้าย นายซุ่นเบ๋งจึงเดินเข้ามาจากเฉลียง)
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  มีเรื่องะไร?
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  มาแล้ว
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ใคร?
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  พ่อสวิงนั่นสิขอรับ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อยู่ที่ไหนเล่า?
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  อยู่ในสวน ถ้าผมให้สัญญาจึงจะเข้ามา
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ให้สัญญาสิ ให้เข้ามาเสียเร็วๆ จะดีกว่า
 +
</tpoem>
 +
(นายซุ่นเบ๋งไปที่หน้าต่างอัน ๑ ข้างขวา โบกผ้าเช็ดหน้าขึ้นลงสามที สักครู่ ๑ นายสวิงก็เข้ามาทางด้านหลัง  นายสวิงแต่งเครื่องสนามอย่างพลทหารกรมทหารราบที่ ๒๙ แต่ไม่มีปืน  หน้าตาค่อยมีเลือดฝาดรูปร่างท่าทางก็แข็งแรงขึ้น)
 +
<tpoem>
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อย่างไรพ่อใหญ่
 +
'''สวิง'''  (โคลงหัว) เต็มที! เต็มที!
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  พุทโธ่! แน่ทีเดียว ลูกของพ่อเกิดมาเป็นผู้ดีไม่เคยตกทุกข์ได้ยากเคยกินดีนอนดี นี่ต้องไปกรากกรำอย่างขี้ข้า จะไม่ลำบากอย่างไร
 +
'''สวิง'''  คุณพ่อเข้าใจผิด ผมไม่ได้ตั้งใจจะกล่าวถึงการเป็นทหารว่าเต็มที การเป็นทหารนั้นก็จริงอยู่ที่ลำบาก แต่ไม่เหลือทนเหลือทานปานใด ลำบากมากอยู่แต่ในชั้นต้นๆ เท่านั้น อยู่ๆ ไปหน่อยก็เคยๆ ไปเอง ที่ผมบ่นว่าเต็มทีคือ การที่หนี (สั่นหัว)
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เป็นอย่างไร
 +
'''สวิง'''  โอ๊ย ลำบากเหลือเกิน เขาเรียกแถวแล้วกำลังเรียกชื่อ ผมบอกจ่านายสิบว่าผมลงท้องขออนุญาตไปส้วม เขาก็อนุญาต ผมไปทางส้วมแล้วก็เลยปีนข้ามรั้วหลังส้วมออกมา ต้องเล่นจ๊ะเอ๋หลบหลีกเข้ารกเข้าพงมา หนามข่วนแทบป่นไปทั้งตัวเจียนๆ ตาย เออก็อาการคุณพ่อเป็นอย่างไรล่ะขอรับ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  (ประหลาดใจ) เอ๊ะ! อาการอาแกนอะไรกัน
 +
'''สวิง'''  ก็ไหนพ่อซุ่นเบ๋งบอกผมว่าคุณพ่อเป็นโรคหัวใจมีอาการหนักอย่างไรล่ะ
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  จริงขอรับคุณพระ ผมบอกไปเช่นนั้น เพราะถ้าไม่อย่างนั้น พ่อสวิงก็คงไม่ทำใจหนีมาได้
 +
'''สวิง'''  พุทโธ่! นี่หลอกกันเล่นดอกหรือ ผมนี่โง่มากสำคัญว่าคุณพ่อป่วยจริงๆ จึงได้อุตสาห์หนีมาหานี่ผมก็ลำบากเปล่าๆ เท่านั้นเอง แล้วมิหนำซ้ำกลับไปจะต้องถูกเฆี่ยนอีก
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อะไรอย่างนั้นทีเดียวหรือ
 +
'''สวิง'''  แน่ละสิขอรับ ป่านนี้เขาก็คงรู้แล้วว่าผมหนี เมื่อหนีแล้วจะไม่ให้เขาลงโทษอย่างไร พุทโธ่เสียดายจริงๆ เสียแรงตั้งใจว่าจะประพฤติตัวดีไม่ให้ต้องถูกลงโทษเลย คราวนี้ผมจะต้องรบทั้งความเจ็บความอาย เพราะผมเสียรู้เชื่อถ้อยคำโกหกของอ้ายเจ๊ก
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ดูเถอะขอรับคุณพระ อย่างนี้แหละเข้าเรียกว่าทำคุณบูชาโทษ
 +
'''สวิง'''  แกมาทำบุญทำคุณอะไร ตรงกันข้าม แกทำร้ายให้แก่ฉันมากที่สุด ผมหวังใจว่าคุณพ่อไม่ได้รู้เห็นเป็นใจด้วยกับอ้ายเจ๊ก
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  คุณพระสั่งฉันเองให้ฉันจัดการให้แกพ้นจากทหาร
 +
'''สวิง'''  คุณพ่อทำไมเป็นไปได้เช่นนั้น ผมเสียใจมาก
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  พ่อไม่ได้บอกมันให้มันจัดการให้ลูกหนีเลย มันสาระแนไปจัดการเอง
 +
'''สวิง'''  ถ้าเช่นนั้นก็ยังชั่ว แต่เวลานี้ผมไม่มีเวลาอยู่อีกแล้ว ต้องขอลาไป
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  จะไปไหน
 +
'''สวิง'''  กลับไปที่กรมนั่นสิขอรับ
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  อะไร อยากกลับไปถูกเฆี่ยนหรือ
 +
'''สวิง'''  ข้าจะถูกเฆี่ยนหรือไม่ถูกก็ช่างข้าเถอะ เนื้อหนังของข้าเองไม่ใช่ของอ้ายเจ๊ก
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ช้าก่อน ทำไมจะต้องรีบร้อนกลับไป รอจนพรุ่งนี้ก็ได้ กินข้าวกินปลาเสียให้สบายสักมื้อหนึ่งก่อนดีกว่า
 +
'''สวิง'''  ผมจะกินแกนอะไรลง ผมต้องรีบไป เวลานี้ก็เป็นเวลาฉุกละหุก ผมได้ยินเขาว่าจวนๆ จะรบกันอยู่แล้ว
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ยังไม่มีประกาศการสงครามจะเริ่มรบก่อนไม่ได้ ผิดกฎหมายนานาประเทศ
 +
'''สวิง'''  กฎบัดกฎหมายอะไรกันไม่รู้ไม่ชี้ด้วย การรบการพุ่งใครเขาจะมาอินังขังข้อกับกฎบัดกฎหมาย เมื่อถึงเวลาจะรบเขาก็รบกันเท่านั้น
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  พ่อสวิงก็เคยเรียนกฎหมายเหมือนกัน ลืมหมดแล้วหรือ
 +
'''สวิง'''  ฉันไม่อยากพูดกับแกเสียเวลา คุณพ่อขอรับผมลาที (เดินไปทางหลังพอถึงประตูหลังก็หยุดชะงัก) เอ๊ะ! นั่นอะไรกัน พวกเสือป่าขยายแถวแล้ว
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  เล่นซ้อมรบซ้อมราเป็นบ้าอะไรกันตามเคยของเขาน่ะแหละ
 +
</tpoem>
 +
(เสียงปืนยิงพร้อมกันอย่างยิงเป็นตับ)
 +
<tpoem>
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  หนวกหูจริงๆ จะเล่นทำไมต้องให้รำคาญแก่พลเมืองด้วย
 +
'''สวิง'''  คุณพ่อขอรับ  เชิญดูอะไรหน่อย  (วิ่งมาจากทางหลังไปทางหน้าต่างขวา)  เชิญทางนี้เห็นถนัดดี (พระภิรมย์ฯ ไปที่หน้าต่างข้างขวา) โน่นขอรับที่ชายป่าโน้น เห็นไหม (เสียงปืนยิงตับอีกครั้ง ๑)
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ทหารไม่ใช่หรือ?
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ก็เขาก็เคยซ้อมรบด้วยกันกับเสือป่า ไม่อัศจรรย์อะไร
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  พ่อใหญ่ นั่นทหารกองไหน ทำไมแต่งตัวผิดกับพ่อใหญ่เล่า ดูสีเสื้อก็ไม่เป็นเทา เครื่องอื่นๆ ก็ดูผิดกัน
 +
'''ซุ่นเบ๋ง''' 
 +
'''สวิง'''  ดูผิดสังเกตนัก ผมต้องไปดูให้ได้ความ (วิ่งออกไปทางด้านหลัง)
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ชอบกลจริงๆ นี่อะไรกัน
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ไม่มีอะไรนอกจากซ้อมรบตามเคยเชื่อผมเถอะ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็แกจะมาดูเองหน่อยไม่ได้หรือ (นายซุ่นเบ๋งไปที่หน้าต่าง) ดูสิ ฉันเห็นไม่เหมือนซ้อมรบครั้งก่อนๆ เลย
 +
</tpoem>
 +
(เสียงปืนเป็นอย่างยิงตามลำพัง ตั้งแต่นี้ไปเสียงมากบ้างน้อยบ้างเป็นพักๆ แม่แย้ม แม่อุไร แม่เน้ย นายสวาย พากันออกมาทางประตูด้านซ้าย)
 +
<tpoem>
 +
'''แย้ม'''  คุณคะ! นี่อะไรกัน?
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อย่าตกใจ เขาซ้อมรบกันตามเคยอย่างทุกๆ ปี
 +
'''แย้ม'''  ซ้อมอะไรดูมันเห็นจริงเห็นจังนัก เห็นหามกันไปก็มี
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เขาทำเจ็บ สำหรับฝึกหัดหมอ
 +
</tpoem>
 +
(เสียงนกหวีดเป่ายาว เสียงปืนหยุดยิง)
 +
<tpoem>
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  (อยู่ที่หน้าต่าง) คุณพระขอรับ พวกเสือป่ายกเข้ามาในบ้านคุณแล้ว พ่อสวิงกับพ่อสวัสดิ์นำเข้ามา
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เอ๊ะ! นี่อย่างไรกัน
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  เราได้บอกกล่าวแล้วนะขอรับ ไม่ฟัง
 +
</tpoem>
 +
(นายสวิงกับนายสวัสดิ์วิ่งขึ้นมาทางเฉลียงนำเสือป่าขึ้นมา เสือป่าแต่งเครื่องสนาม มีหลวงมณีฯ เป็นผู้ควบคุม กับหลวงมนูฯ ก็มาด้วย)
 +
<tpoem>
 +
'''สวิง'''  เข้ามาในนี้ดีกว่าคุณหลวง (พาเสือป่าเข้ามา เสือป่าไปยืนที่หน้าต่างบ้านเตรียมยิง)
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  พ่อใหญ่ พ่อไม่พอใจอย่างยิ่งที่เจ้าไปนำเสือป่าเข้ามาบุกรุกในบ้านพ่อเช่นนี้
 +
'''สวิง'''  พุทโธ่! คุณพ่อนี่เป็นบ้าหรืออย่างไร จนเกิดรบกันแล้วยังจะมัวพูดอยู่ได้ (ทุกๆ คนในห้องนั้นพากันตกตลึง) คุณแม่! คุณพี่! หลบๆ เข้าไปหน่อยเถอะขอรับ ให้ไกลๆ หน้าต่างไว้เป็นอันดี (พวกผู้หญิงหลบไปทางข้างซ้าย นายสวายไปแอบอยู่ในหมู่ผู้หญิง)
 +
'''หลวงมณีฯ'''  นายอิน อย่าร่ำไร ต้อนพวกแกมา (นายอินขึ้นมาที่เฉลียง) ท่านผู้บังคับกองไปเสียไหนเล่า
 +
'''นายอิน'''  ถูกปืนเมื่อสักครู่นี้เอง
 +
'''หลวงมณีฯ'''  เป็นอย่างไรบ้าง
 +
'''นายอิน'''  ถามขุนรัตนฯ ดูจะดีกว่า (เรียก) ท่านขุนเร็วๆ หน่อย มานี่สิ อย่าร่ำไรคุณหลวงมณีฯ ให้หา (ขุนรัตนแพทย์ขึ้นมาที่เฉลียงคำนับหลวงมณีฯ)
 +
'''หลวงมณีฯ'''  เจ้าคุณเป็นอย่างไร แผลฉกรรจ์หรือ
 +
'''ขุนรัตนฯ'''  ถึงแก่กรรมเสียแล้วเดี๋ยวนี้เอง
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ตายจริง! ตายจริง! คุณหลวงมนู ผมต้องทำห้าที่ผู้บังคับกองต่อไปแล้ว คุณต้องเป็นผู้บังคับหมวดแทนผมต่อไป (หลวงมนูฯ คำนับ) นายอินหมวดที่ ๒ ไปรักษาทางริมรั้วชายป่า ถ้าหนักหาก็เข้าอยู่ในตึกหลังเล็กโน่น ยึดไว้จนกว่าจะสั่งให้ถอย (นายอินคำนับแล้ววิ่งไป) คุณหลวงมนูฯ หมวดของคุณรักษาตึกใหญ่นี้ ส่งคนขึ้นไปชั้นบนบ้างยิงจากหน้าต่างคงถนัดดี คุณขึ้นไปกำกับชั้นบน ผมจะอยู่ชั้นล่าง (หลวงมนูฯ คำนับ แล้วพาพลไป) ท่านขุนจะตั้งที่พยาบาลที่ไหน
 +
'''ขุนรัตนฯ'''  ผมไม่ทราบว่าห้องไหนจะเหมาะ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ห้องนี้กว้างขวางดี เชิญทางนี้ (พาขุนรัตนแพทย์ไปทางซ้าย)
 +
'''อุไรฯ-'''  คุณแม่คะ เราไปช่วยพยาบาลคนเจ็บเห็นจะดีกระมัง
 +
'''แย้ม'''  จริงหล่อน เราจะรบจะรากับเขาก็ไม่ได้ เราควรจะรับใช้ในทางที่พอจะทำได้ แม่เน้ย เล่าอย่างไร
 +
'''เน้ย'''  ดิฉันขอตัวเสียที ดิฉันเห็นเลือดไม่ได้ เป็นลมทุกที
 +
</tpoem>
 +
(แย้มกับอุไรแลดูเน้ยด้วยกิริยาอย่างดูถูก แล้วพากันออกไปทางซ้าย)
 +
<tpoem>
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  (กลับออกมาจากทางซ้าย แล้วพูดกับหลวงมณีฯ) อย่างไรคุณหลวง ดูสงบไปแล้ว
 +
'''หลวงมณีฯ'''  สงบอย่างนี้แหละขอรับผมไม่ใคร่ชอบ  น่ากลัวข้าศึกจะรอกองหนุนให้มาแล้วจึงจะยกเข้าตีเราเป็นแน่ ถ้าฝ่ายเราไม่ได้กองหนุนมาบ้างเห็นจะเต็มที ทำอย่างไรจะหาใครไปบอกข่าวที่กองทหารได้
 +
'''สวิง'''  ผมไปเองขอรับ
 +
'''หลวงมณีฯ'''  แกหรือ? ก็ได้ ฉันจะเขียนใบแจ้งเหตุให้แกถือไป (ลงนั่งเขียนใบแจ้งเหตุ)
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  พ่อใหญ่ นี่น่ะเท่ากับวิ่งไปหาความตายเทียวนะ?
 +
'''สวิง'''  ผมทราบแล้ว คนเราเกิดมาต้องตายครั้ง ๑ ผมไม่วิตกอะไร ผมไม่ใช่ลูกผู้หญิง และผมไม่ใช่ไทยเก๊ (แลดูนายซุ่นเบ๋ง ซุ่นเบ๋งโกรธแต่ไม่ตอบอะไร) ผมได้ทำผิดแล้วต้องคิดแก้ตัว ยิ่งตายก็ยิ่งดีจะได้ไม่ต้องอายเขาในการที่เป็นผู้หนีตาทัพ
 +
</tpoem>
 +
(นายซุ่นเบ๋งค่อยๆ เลี่ยงออกไปทางหลัง)
 +
<tpoem>
 +
'''หลวงมณีฯ'''  นายสวิง แกมีจักรยานหรือ
 +
'''สวิง'''  ไม่มีขอรับ เอาม้าไปไม่ได้หรือ
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ขี่ม้าจะสูงแลเห็นถนัดนัก สู้จักรยานไม่ได้
 +
'''สวัสดิ์'''    จักรยานของผมมีขอรับ
 +
'''สวิง'''  ดีแล้ว ขอยืมให้พี่ทีเถอะ อยู่ไหน
 +
'''สวัสดิ์'''    พิงอยู่ที่กระได
 +
'''หลวงมณีฯ'''  (พับและผนึกใบแจ้งเหตุ) นี่นายสวิง (ส่งหนังสือให้) รีบไปให้เร็วที่สุดที่จะไปได้
 +
'''สวิง'''  ขอรับ ไปประเดี๋ยวนี้ (คำนับ แล้ววิ่งออกไปทางหลัง)
 +
'''หลวงมณีฯ'''  คุณพระขอรับ ผมไม่คิดเลยว่านายสวิงจะกลับตัวได้ถึงเพียงนี้ ผมสำคัญว่าเป็นคนขี้ขลาดเหลือแก้ไข การที่ทำคราวนี้เป็นการของคนกล้าควรให้บำเหน็จ (เสียงปืนยิงนัด ๑) เอ๊ะ! อะไรกัน (วิ่งไปที่หน้าต่าง)
 +
'''นายเทพ'''  นายสวิงเห็นจะถูกปืนเสียแล้ว ยิงตอบหรือขอรับ
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ช้าก่อน แกเห็นข้าศึกหรือ
 +
'''นายเทพ'''    ไม่เห็น
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ถ้าเช่นนั้นจะยิงเดาไปอย่างไรได้ อ้อนั่นพวกเราออกไปช่วยนายสวิงแล้ว (พูดออกไปนอกหน้าต่าง) ว่ากระไรนะ- หา! อะไรนะ- ก็หามเข้ามาในนี้สิ- (พูดกับสวัสดิ์) ไปตามท่านขุนรัตนฯ มาที (สวัสดิ์ไปทางซ้าย) คุณพระทำใจดีๆ ไว้เถอะขอรับ
 +
</tpoem>
 +
(เสือป่า ๒ คนหามนายสวิงเข้ามา  หลวงมณีฯ ชี้ให้วางลง  พอขุนรัตนแพทย์ออกมาจากทาง ซ้ายกับนายสวัสดิ์)
 +
<tpoem>
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ท่านขุนตรวจดูที
 +
</tpoem>
 +
(ขุนรัตนแพทย์ตรวจนายสวิงครู่ ๑ ระหว่างนี้แม่แย้มกับแม่อุไรออกมาจากทางขวายืนตะลึง อยู่ ขุนรัตนฯ ตรวจแล้วลุกขึ้นยืนก้มศีรษะ)
 +
<tpoem>
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ไม่มีหวังหรือท่านขุน
 +
'''ขุนรัตนฯ'''  หมดลมหายใจเสียแล้ว
 +
</tpoem>
 +
(แม่แย้มกับแม่อุไรคุกเข่าลงร้องไห้ที่ศพ พระภิรมย์ฯ ยืนตะลึงอยู่ เสือป่าเปิดหมวก ฝ่ายแม่เน้ยเป็นลม นายสวายเข้าประคองไว้ ฝ่ายหลวงมณีฯ ก้มลง ค้นในตัวผู้ตาย เพื่อหาใบแจ้งเหตุไม่พบ ครู่ ๑ แล้วจึงพบอยู่ในกระเป๋าเสื้อ หลวงมณีฯ หยิบมาดูครู่ ๑)
 +
<tpoem>
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ท่านขุนพบแผลอยู่ที่ไหน
 +
'''ขุนรัตนฯ'''  ขอผมตรวจอีกที (พูดกับแม่แย้ม) ประทานโทษขอรับ ถ้าคุณอย่าดูจะดีกว่า
 +
'''หลวงมณีฯ'''  เชิญคุณเข้าไปในเรือนเสียก่อนจะดีกว่ากระมังขอรับ
 +
'''แย้ม'''  ก็จะให้ฉันทิ้งศพลูกฉันไว้ที่นี่แหละหรือ (หลวงมณีฯ แลดูตาอุไร อุไรเข้าใจจึงค่อยๆ จูงมือมารดาไปจากห้อง ขุนรัตนแพทย์จึงลงมือตรวจศพต่อไป)
 +
'''หลวงมณีฯ'''  อย่างไรท่านขุน
 +
'''ขุนรัตนฯ'''  ชอบกลขอรับแผลทางข้างหน้าหาไม่พบ (พลิกศพ) อ้าว! ไพล่มามีแผลอยู่ข้างหลังนี่แน่ะขอรับ
 +
'''หลวงมณีฯ'''  เอ๊ะ! อัศจรรย์จริง ถ้าเช่นนั้น-ฮือ! เป็นไปไม่ได้ ไม่ได้จริงๆ แต่เวลานี้ไม่ใช่เวลาที่จะไต่สวนอะไร (สั่งเสือป่าที่หามศพมา) ช่วยกันหามศพไปไว้ที่อื่น คุณพระจะโปรดให้ไว้ที่ไหน
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ไปไว้ในห้องนอนของเขาเองก็แล้วกัน โปรดตามฉันมาทางนี้ (นำผู้หามศพจะออกไปทางซ้าย พอผ่านไปถึงแม่เน้ย แม่เน้ยทำเป็นเซประหนึ่งว่าวิงเวียน)
 +
'''เน้ย'''  (เสียงอ่อน) อุ๊ยคุณพระ คุณคะดิฉันลมจะจับเสียแล้ว (ทำเซเข้าไปหาพระภิรมย์ฯ)
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  (โกรธ) อีนี่ก็จำเพาะจะมาสำออยเวลานี้นะ ลูกเต้าเขาตายช่างใจชั่วราวกับยักษ์มาร หลีกไป! (ผลักเน้ยไปเสียทางหนึ่งแล้วนำศพเข้าไปทางประตูซ้าย)
 +
'''หลวงมณีฯ'''  (พูดกับขุนรัตนฯ) ท่านขุนมียาลมก็ให้แม่คนนั้นเขากินหน่อยสิ
 +
'''เน้ย'''  ขอบพระเดชพระคุณ ดิฉันไม่ต้องกินยาของคุณ ยิ่งตายเสียก็ยิ่งดี ดิฉันไม่ใช่คนสลัก สำคัญอะไร เป็นแต่มีเมียน้อยคน ๑ เท่านั้น (สะบัดหน้าหันไปพูดซุบซิบกับนายสวายต่อไป)
 +
'''หลวงมณีฯ'''  (ตั้งท่าเหมือนจะตอบ แล้วกลับใจ หันไปพูดกับขุนรัตนฯ) ท่านขุนกลับไปห้องพยาบาลได้  (ขุนรัตนฯ  ออกไปทางซ้ายแล้ว  หลวงมณีไปยืนมองที่หน้าต่างต่อไปครู่ ๑ แล้วจึงบ่นต่อไป) นี่จะให้ใครไปดีเล่า
 +
'''สวัสดิ์'''  คุณหลวงขอรับ
 +
'''หลวงมณีฯ'''  อะไรพ่อสวัสดิ์
 +
'''สวัสดิ์'''  ผมไปเองขอรับ
 +
'''หลวงมณีฯ'''  แกหรือ (สั่นหัว)
 +
'''สวัสดิ์'''  นี่คุณหลวงไม่ไว้ใจผมหรือขอรับ
 +
'''หลวงมณีฯ'''  (ตบไหล่สวัสดิ์) ไม่ใช่เช่นนั้น แต่แกยังอายุน้อยนัก อันตรายมีอยู่ แกก็แลเห็นแก่ตาแล้วไม่ใช่หรือ
 +
'''สวัสดิ์'''  เห็นแล้วขอรับ แต่ผมถึงจะอยู่ทางนี้ก็ทำประโยชน์อะไรไม่ได้ เพราะผมไม่มีปืนจะช่วยคุณยิงต่อสู้ข้าศึกได้ แต่แรงผมมีพอที่จะถือหนังสือได้ ให้ผมไปดีกว่าที่จะถอนพลรบไป
 +
'''หลวงมณีฯ'''  แกเป็นเด็กกล้ามาก ใจลูกเสือแท้ทีเดียว แต่ฉันจำเป็นต้องรอบอกคุณพ่อก่อน
 +
'''สวัสดิ์'''  การรบจะรั้งรอให้ใครเมื่อไรขอรับ ถ้าจะให้ผมไปก็ให้ไปเดี๋ยวนี้ดีกว่า
 +
'''หลวงมณีฯ'''  (อึ้งอยู่ครู่ ๑ แล้วยื่นหนังสือให้)  เอ้า  อาไปสิ!  (นายสวัสดิ์คำนับรับหนังสือแล้วตั้งท่าจะไป แต่หลวงมณีฯ โบกมือห้ามไว้)  ช้าก่อน  ฉันต้องการจัดการป้องกันไม่ให้เป็นอย่างแต่กี้นี้อีก นายเทพแกนำพลไปด้วยอีก ๓ คนเดินตรวจทางไปจนถึงประตูรั้วโน่น มองๆ ดูตามพุ่มไม้ด้วย ถ้าเห็นใครท่าทางน่าสงสัยเรียกตัวมา ถ้าขัดขืนยิงเสีย เข้าใจไหม
 +
'''นายเทพ'''  เข้าใจ
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ไปเรียกคนที่เฉลียงไปด้วย  แล้วก็ถ้าไปถึงประตูรั้วแล้ว  เห็นทางปลอดโปร่งก็ทำสัญญาณให้ฉันเข้าใจนะ
 +
'''นายเทพ'''  ขอรับ
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ไปได้
 +
</tpoem>
 +
(นายเทพวิ่งออกไปทางหลัง หลวงมณีฯ ไปยืนมองที่หน้าต่างสักครู่ใหญ่ๆ แล้วจึงหันมาทางนายสวัสดิ์)
 +
<tpoem>
 +
'''หลวงมณีฯ'''  แกไปได้แล้ว ขอจับมือที ไปตลอดปลอดโปร่งนะ (จับมือกับสวัสดิ์ สวัสดิ์คำนับแล้ววิ่งไปทางเฉลียง ฝ่ายแม่เน้ยกับนายสวายพยักพเยิดกันครู่ ๑ แล้วก็จูงมือกันจะออกไปทางด้านหลังบ้าน) ช้าก่อน ไปไม่ได้
 +
'''เน้ย'''  ทำไม
 +
'''หลวงมณีฯ'''  เพราะฉันไม่ให้ไป
 +
'''เน้ย'''  คุณมีอำนาจอย่างไร
 +
'''หลวงมณีฯ'''  มีอยู่ที่ดาบนี่อย่าง ๑ ที่ปืนอีกอย่าง ๑
 +
'''เน้ย'''  อะไรคุณจะบังอาจทำกับดิฉันอย่างนั้นเทียวหรือ
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ถ้าหล่อนไม่บังอาจขัดขืนคำสั่งฉันก่อน ฉันก็ไม่ทำอะไรหล่อน ขอให้หล่อนเข้าใจว่าเวลานี้อำนาจอยู่ในมือฉันเต็มที่
 +
</tpoem>
 +
(นายหมู่เอกเทพที่รับใช้ไปนั้นกลับเข้ามา)
 +
<tpoem>
 +
'''หลวงมณีฯ'''  อย่างไร นายสวัสดิ์ไปแล้วหรือ
 +
'''นายเทพ'''  ไปแล้ว เรียบร้อยดี
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ได้เห็นใครแปลกปลอมบ้างหรือเปล่า
 +
'''นายเทพ'''  ไม่เห็น
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ข้าศึกเห็นไหม
 +
'''นายเทพ'''  เห็นอยู่ลิบๆ ที่ชายไม้โน่น
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ดีแล้ว  เข้าประจำที่ตามเดิม  (นายเทพเข้าไปประจำที่หน้าต่างตามเดิม เน้ยกับสวายจะไปทางซ้าย หลวงมณีฯ จึงพูดกับเน้ย) ถ้าจะเพียงเข้าไปในเรือนได้ แต่ถ้าจะไปลงทางกระไดหลังไม่ได้ เพราะฉันสั่งยามหลังไว้แล้ว ห้ามเป็นอันขาดไม่ให้ใครขึ้นลงทางนั้น (เน้ยกับสวายไม่ตอบว่ากระไร พากันไปทางขวา)
 +
</tpoem>
 +
(เงียบอยู่ครู่ ๑ แล้วหลวงมนูฯ เข้ามาทางซ้ายพระภิรมย์ฯ ตามมาด้วย)
 +
<tpoem>
 +
'''หลวงมนูฯ'''  คุณหลวงขอรับ ผมดูอยู่ที่ชั้นบน เห็นข้าศึกยกเดินผ่านไปทางตะวันตกเฉียงใต้ น่ากลัวจะคิดทำอันตรายสะพาน
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ไม่ได้การ ถ้าทำลายสะพานได้แล้วจะร้ายมากจะตัดทางเดินสะดวกสำหรับกองทหารเสียทาง ๑ ทีเดียว พวกเราต้องรีบไปป้องกันสะพานไว้ ทางนี้ไม่มีมาบ้างหรือ
 +
'''หลวงมนูฯ'''  มีขอรับ แต่ดูไม่มาก
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ถ้าเช่นนั้นทิ้งไว้ที่นี่หมู่เดียวก็พอ โปรดเป่านกหวีดประชุมที
 +
</tpoem>
 +
(หลวงมนูฯ ออกไปที่เฉลียง เป่านกหวีดสัญญาประชุม เสียงคนคึกคักวิ่งมา เสียงนายอินสั่งหยุด แล้วตัวนายอินจึงเข้ามาในห้องพร้อมด้วยหลวงมนูฯ)
 +
<tpoem>
 +
'''หลวงมณีฯ'''  พวกเราจะต้องรีบไปป้องกันสะพาน เพื่อไม่ให้ข้าศึกทำลายได้ นายหมู่เอกเทพอยู่คุมพลรักษาที่นี้หมู่ ๑ คอยระวังอย่าให้ข้าศึกตีหลังคอยทำเสียงเอะอะไว้ก็แล้วกัน ให้ข้าศึกนึกว่าพวกเรามากจะได้มัวพะวงอยู่ทางนี้เข้าใจไหม
 +
'''นายเทพ'''  เข้าใจ จะให้ผมคงอยู่ที่ตึกนี้หรืออย่างไร
 +
'''หลวงมณีฯ'''  อยู่ที่นี่สัก ๑๐ คนก็พอ นอกนั้นเข้าไปอยู่ในหลังริมถนนจะได้เห็นทางสามแยก ฉันจะจัดให้หมู่อื่นไปอยู่ ถ้าเห็นยึดไม่ไหวไปสมทบกัน เข้าใจไหม
 +
'''นายเทพ'''  เข้าใจ
 +
</tpoem>
 +
(หลวงมณีฯ หลวงมนูฯ นายอิน พากันไปทางหลัง เสียงบอกเสือป่าให้แบกอาวุธหน้าเดิน เงียบอยู่สักครู่ใหญ่ๆ แล้วจึงได้ยินเสียงปืนยิงข้างนอก เป็นอย่างยิงตามลำพัง นายเทพสั่งให้ปิดประตูหลัง แล้วเตรียมยิง อีกครู่นายเทพจึงสั่งให้ยิงตามลำพัง เสือป่าต่างคนต่างยิง พระภิรมย์ฯ เข้ามาจากทางซ้าย มาชะเง้อดูอยู่)
 +
<tpoem>
 +
'''นายเทพ'''    คุณพระระวังหน่อย (ทันใดนั้นพลเสือป่าคน ๑ ร้องโอย ทิ้งปืนและเอามือขวากุมแขนซ้าย) คุณพระขอรับ โปรดเรียกขุนรัตนฯ สักที
 +
</tpoem>
 +
(พระภิรมย์ฯ ไปเรียกขุนรัตนแพทย์ออกมา ขุนรัตนฯ ให้เสือป่าผู้ถูกยิงถลกแขนขึ้น แล้วจัดการเอาผ้าพันให้ แล้วผู้เจ็บก็จับปืนขึ้นยิงไปใหม่ อีกครู่ ๑ อีกคน ๑ ล้ม ขุนรัตนฯ เข้าไปดู ชี้ที่น่าอก แล้วก็ช่วยกันกับพระภิรมย์ฯ หามเข้าไปทางซ้าย แล้วพระภิรมย์ฯ กลับออกมาดูอยู่อีกข้างในห้องหยุดยิง เสียงปืนข้างนอกได้ยินอยู่ห่างๆ)
 +
<tpoem>
 +
'''นายเทพ'''    ไม่ได้การ ข้าศึกเห็นจะคิดไปเข้าทางประตูหลัง ผมต้องไปต่อสู้ทางโน้น คุณพระอยู่ทางนี้โปรดจัดการลงกลอนประตูหน้าต่างเสียให้มิดชิดจะดี (พูดกับเสือป่า) มา ไปด้วยกันเถอะ (พาเสือป่าไปทางขวา)
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เฮ้ย! อ้ายสี! อ้ายสี! มานี่ (อ้ายสีออกมา) มาช่วยกันลงกลอนประตูหน้าต่างให้แน่น (ไปที่หน้าต่างจะลงกลอน) เอ๊ะ! อ้ายพวกข้าศึกเห็นจะเล่นระยำแล้ว จะล่อพวกเสือป่าวิ่งเหนื่อยเท่านั้นเอง (มองเห็นปืนที่เสือป่าคนเจ็บทิ้งไว้) กูก็เกิดมาเป็นลูกผู้ชายเอากับมันสักตั้งเถอะวะ (จับปืนขึ้นเล็งสักครู่ ๑ แล้วยิง อ้ายสีกระพือปีกและโลดเต้นแสดงกิริยาดีใจ)  อ้ายสี  กูเอานอนได้คน ๑ แล้ววะ  (ยิงอีก)  อีกคน ๑ เฮ้ยเอ็งไปไปขอลูกปืนที่คนเจ็บเขามาอีก  (อ้ายสีไปแล้วพระภิรมย์ฯ ก็คอยจ้องต่อไปเพื่อจะยิงอีก นายซุ่นเบ๋งเข้ามาจากทางซ้าย)
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  (ไปกระชากตัวพระภิรมย์ฯ จากหน้าต่าง)  คุณพระพุทโธ่!  อะไรทำเป็นบ้าไปได้ กฎหมายนานาประเทศห้ามนักไม่ให้พลเมืองเกี่ยวข้องในการสงคราม
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อย่ามาเห่าเรื่องกฎบัดกฎหมายอะไรของมึงหน่อยเลย กูรำคาญหูนัก (คงดูทางหน้าต่าง)
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ผมรักคุณพระจึงเตือน  การที่พลเรือนจะเกี่ยวข้องในการรบ  ถ้าเขาจับได้ละก็ไม่มีตารอดทีเดียวนะขอรับ เขาหาเป็นผู้ร้ายอย่างฉกรรจ์ฐานฆ่าคนตายโดยเจตนา
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ช่างกูเถอะ ถึงกูตายก็ชีวิตกูเอง (อ้ายสีเอากระสุนเข้ามา) เออดีทีเดียวส่งมานี่ (รับกระสุนไปประจุ)
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ก็รัฐบาลต่อรัฐบาลเขาวิวาทกันคุณพระจะพลอยเจ็บร้อนด้วยทำไม
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อุวะ  ก็มันมาข่มเหงชาติกูนี่หว่า  แล้วก็ลูกกูก็ตายไปทั้งคนแล้วจะว่ากูไม่มีข้อควรเจ็บร้อนอย่างไร (ยกปืนขึ้นเล็ง)
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  (จับมือไว้) คุณพระ! ผมขอที
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  (โกรธ) เฮ๊ย! อ้ายนี่อย่างไรนี่วะ อ้ายสีจิกหัวอ้ายเจ๊กนี้ไปให้พ้นกูที แล้วไสหัว มันไปนอกบ้านกู
 +
</tpoem>
 +
(อ้ายสีตรงเข้าไปจะจับมือนายซุ่นเบ๋ง แต่นายซุ่นเบ๋งไม่ให้จับเดินกระทืบตีนไปทางซ้าย พระภิรมย์ฯ ยิงออกไปทางหน้าต่างเป็นครั้งเป็นคราว นานๆ ยิงครั้ง ๑ ได้ยินเสียงยิงกันมากข้างหลังไกลๆ หน่อยแล้ว เสียงเฮ พระภิรมย์ฯ ก็ยิงเรื่อยไปจนทหารข้าศึกสองหรือสามคนเข้ามาทางซ้าย เข้าจับพระภิรมย์ฯ  ได้แล้วแย่งปืนไปจากมือพระภิรมย์ฯ  ยืนตลึงอยู่หว่างทหารข้าศึกคู่ ๑  นายร้อยตรีทหารข้าศึกคน ๑ ยืนอยู่ตรงหน้า ต่างคนต่างจ้องกัน)
===ชุดที่ ๓===
===ชุดที่ ๓===
 +
ฉากอย่างเดิม แต่เครื่องแต่งขยับเขยื้อนไปบ้าง คือโต๊ะเล็กตั้งริมหน้าต่างข้างขวา ใช้เป็นโต๊ะเขียนหนังสือ โต๊ะกลางลากค่อนไปข้างขวา มีแผนที่วางบนนั้น กับมีเตียงผ้าใบอัน ๑ ตั้งริมฝาข้างขวา
 +
 +
 +
 +
(เมื่อเปิดม่าน ผู้บังคับการทหารศัตรูนอนอยู่บนเตียงผ้าใบ เครื่องสนามของเขานั้นได้ถอดแขวนไว้ที่หลังเก้าอี้ตัว ๑ เกือกขี่ม้าถอดวางอยู่หน้าเตียง  มีทหารยามถือปืนยืนอยู่ที่ประตูหลังที่เฉลียง เปิดม่านแล้วครู่ ๑ ปลัดกรมทหารศัตรูจึงเดินเข้ามาจากประตูซ้าย)
 +
<tpoem>
 +
'''ปลัดกรม'''  ท่านจะโปรดไต่สวนพวกไทยหรือยัง
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เอาสิ พาตัวเข้ามา
 +
'''ปลัดกรม'''  ใครก่อน
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เอาตาแก่กับอ้ายบ่าวเข้ามาก่อน
 +
</tpoem>
 +
(ปลัดกรมออกไป  แล้วพาพระภิรมย์ฯ  กับอ้ายสีเข้ามาทางซ้าย  มีทหารคุมเข้ามา ๒ คน  ผู้บังคับการลุกขึ้นไปนั่งที่เก้าอี้ริมโต๊ะเขียนหนังสือ ปลัดกรมนั่งที่ริมโต๊ะวางแผนที่ จดคำให้การไปพลาง)
 +
<tpoem>
 +
'''ผู้บังคับการ'''  (ถามอ้ายสี) นี่แน่ะ เอ็งเข้าใจหรือเปล่าว่าเอ็งทำผิด
 +
'''อ้ายสี'''  ฉันเข้าใจตรงกันข้าม ฉันเข้าใจว่าฉันทำถูก
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เอ็งจะทำถูกอย่างไร เอ็งทำร้ายทหารของข้าไม่ใช่หรือ
 +
'''อ้ายสี'''  ฉันไปทำอะไรที่ไหน ยังไม่ได้ทำอะไรเลย
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ก็เอ็งถือลูกปืนอยู่หรือเปล่า
 +
'''อ้ายสี'''  ถือ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ก็นั่นอย่างไรเล่า ยังจะไม่มีความผิดอีกหรือ
 +
'''อ้ายสี'''  อุวะ ก็ลูกปืนเปล่าๆ ไม่มีตัวปืนด้วย จะยิงแย็งอะไรใครได้ หรือแกจะหาว่าฉันเอาลูก ปืนขว้างพวกแกตาย
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เอ็งไม่ต้องเล่นสำนวน เอ็งถือลูกปืนไว้ทำไม
 +
'''อ้ายสี'''  ฉันอยากถือฉันก็จะถือ แกไม่ใช่นายฉัน
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เอ็งถือลูกปืนไว้ให้นายเอ็ง จริงไหม
 +
'''อ้ายสี'''  จริงน่ะสิแก
 +
'''ผู้บังคับการ'''  แล้วเอ็งยังจะยืนยันอยู่อีกหรือว่าไม่มีความผิด
 +
'''อ้ายสี'''  ฉันไม่เห็นเป็นความผิดอะไร ฉันจะเก็บเอาปลอกลูกปืนไปเลี่ยมตะพดเล่นบ้างไม่ได้เจียวหรือ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เลี่ยมตะพดอะไรยังมีลูกตะกั่วอยู่ด้วย
 +
'''อ้ายสี'''  ตะกั่วน่ะหรือ ฉันเก็บไว้ให้พวกแก เพราะเห็นใช้ออกยุ่งไป กลัวจะหมดเสีย ฉันจึงหาไว้ให้
 +
'''ผู้บังคับการ'''  อ้ายนี่พูดกวนโมโหจริงๆ ฟังไม่ได้เลย
 +
'''อ้ายสี'''  ฉันก็ฟังแกพูดไม่ใคร่ได้เลยหมั่นไส้เหมือนเกิน
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เฮ้ยนี่แน่ะ ข้าจะพูดให้ฟัง ในเวลานี้ชาติต่อชาติเขารบกัน พวกทหารของข้าไม่ ได้อยากที่จะทำร้ายราษฎรเมืองไทยเลย แต่ถ้าพลเมืองคนไหนทำผิดขืนทำร้ายต่อทหารของข้า ข้าก็ต้องเอาโทษ เข้าใจไหม
 +
'''อ้ายสี'''  แล้วก็อย่างไรเล่า
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ก็ตัวเอ็งทำผิด ฐานเป็นผู้ช่วยพระภิรมย์ฯ ทำร้ายพวกของข้าเพราะฉะนั้นโทษเอ็งผิด ข้าจะเอาไปยิงเสียก็ได้
 +
'''อ้ายสี'''  ก็แน่ะสิ หรือถึงฉันไม่มีผิดแกจะเอาไปยิงเสียก็ได้อีกเหมือนกัน เพราะแกมีกำลังจะทำอะไรๆ ก็ได้
 +
'''ผู้บังคับการ'''  นี่แน่ะ เอ็งอยากรอดตายไหม
 +
'''อ้ายสี'''  ก็แน่สิ เป็นธรรมดา
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ดีละ ถ้าเช่นนั้นบอกข้าทีหรือ ว่ากำลังเสือป่าที่รักษาสะพานอยู่โน่นมีเท่าไร
 +
'''อ้ายสี'''  อุวะ เรื่องอะไรจะไปบอกแก พิลึกแฮะอ้ายหมอนี่
 +
'''ผู้บังคับการ'''  (โกรธ) อ้ายนี่ไม่กลัวตายหรือ
 +
'''อ้ายสี'''  ก็ไม่กลัวน่ะสิวะ กลัวกูมิมุดหัวหนีไปเสียแล้วหรือ แกไม่ต้องดูถูกคนไทยน่ะ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  อ้ายนี่พูดอวดดีจริง
 +
'''อ้ายสี'''  ใครอวดดีก่อนละพ่อเอ๊ย แกน่ะสิอ้ายตัวอสุรยักษ์ จะมากินตับคนไทยหรือกูไม่กลัวเลย ทำอะไรก็ทำสิ ยิงเสียเดี๋ยวนี้ก็เอาสิ กูไม่ต้องกลัวมึงเลย ให้ตายโหงสิ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  พูดกับอ้ายนี่เปลืองปาก เอาตัวมันไป อีกประเดี๋ยวยิงเสียพร้อมกับนายมัน
 +
'''อ้ายสี'''  เอาสิ เอาสิ ยิงเดี๋ยวนี้ก็เอาสิวะ อ้ายอสุรยักษ์ (ทหารลากตัวอ้ายสีออกไป)
 +
'''ผู้บังคับการ'''  (ถามพระภิรมย์ฯ) นี่แน่ะ แกรู้ไหมว่าแกน่ะได้ทำผิดแบบธรรมเนียมการสงครามอย่างร้ายกาจ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฉันไม่เข้าใจ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  แต่ต้องพยายามเข้าใจหน่อย ทำไมแกจึงยิงทหารของฉัน
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เพราะเป็นข้าศึก
 +
'''ผู้บังคับการ'''  แกไม่รู้หรือว่าแกน่ะไม่มีหน้าที่อะไรที่จะยิง
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฉันเข้าใจว่าฉันมีหน้าที่ยิงพวกนายได้เท่ากันกับคนอื่นๆ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เพราะเหตุไร
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เพราะพวกของนายบุกรุกเข้ามาในเมืองไทย ฉันเป็นคนไทยคน ๑ ฉันก็มีหน้า ที่ต่อสู้ศัตรูของชาติไทย
 +
'''ผู้บังคับการ'''  แกเป็นทหารหรือ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เปล่า
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เป็นเสือป่าหรือ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ไม่ได้เป็น
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ถ้าเช่นนั้นแกจะมีหน้าที่ต่อสู้กับพวกฉันได้อย่างไร
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฉันได้บอกนายแล้ว ฉันมีหน้าที่ต่อสู้เพราะเป็นคนไทย ฉันยิงพวกนายเพื่อป้องกันบ้านเมืองของฉันตามหน้าที่ผู้ชายชาวไทย
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เมื่อแกปรารถนาจะมีหน้าที่เป็นผู้ป้องกันชาติ ทำไมแกไม่เข้าเป็นทหาร
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เพราะมีพระราชบัญญัติเกณฑ์ทหาร ฉันรับราชการพลเรือนอยู่แล้ว และอย่าง ไรๆ ก็ดีอายุฉันมากเกินที่จะเป็นทหารได้แล้ว
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ถ้าเช่นนั้นทำไมแกไม่เป็นเสือป่า
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เพราะฉันเป็นบ้า  ไม่รู้สึกประโยชน์ของเสือป่า  จนเกิดสงครามขึ้นแล้วฉันจึงแลเห็นประโยชน์
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เมื่อแกไม่ได้เป็นทหารและไม่ได้เป็นเสือป่าทั้งสองอย่างเช่นนั้น ต้องแปลว่าแกได้สละอำนาจอันชอบธรรมของแกที่จะรบ เพราะฉะนั้นแกไม่มีอำนาจอันชอบธรรมหรือหน้าที่จะยิงพวกฉันเลย
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ทำไม  ฉันเป็นคนไทยคน ๑ เหมือนกัน  จะไม่มีอำนาจอันชอบธรรมที่จะต่อสู้ศัตรูแห่งชาติไทยหรือ ฉันไม่มีอำนาจอันชอบธรรมที่จะป้องกันบ้านเมืองของฉันหรือ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  คนอย่างแกไม่มีอำนาจอันชอบธรรม  แม้แต่จะป้องกันชาติของแก  แกเท่ากับไม่ใช่คน แกเหมือนปศุสัตว์ตัว ๑ เท่านั้น
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  (โกรธมาก) เอ๊ะ! นายนี่ ทำไมต้องดูถูกฉันอย่างนี้
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เพราะแกมีโอกาสแล้วที่จะทำตนให้เป็นผู้มีอำนาจอันชอบธรรมที่จะป้องกันชาติได้ แต่แกไม่ถือเอาโอกาสนั้น ถึงแกไม่มีโอกาสรับราชการเป็นทหาร แกก็ควรจะเข้าเป็นเสือป่าได้ นี่ทหารแกก็ไม่ได้เป็น เสือป่าแกก็ไม่ได้เป็น แกจะทิ้งโอกาสหมดแล้ว ดังนี้แกก็ควรจะยกเว้นจากการจับอาวุธขึ้นรบ นี่แกบังอาจจับอาวุธขึ้นรบโดยไม่มีอำนาจอันชอบธรรมเช่นนี้ ฉันไม่เห็นว่าแกจะมีทางแก้ตัว ให้พ้นความผิดไปได้อย่างไร
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ข้อความที่นายกล่าวมานั้น ฉันยอมรับว่าเป็นความจริงอยู่มากฉันเป็นคนที่มีความคิดสั้น เพราะเห็นแก่ตัวมากเกินไป แต่เมื่อฉันเลยมาเสียแล้วจะทำอย่างไรได้ ส่วนข้อที่นายว่าฉันไม่มีหน้าที่จะต่อสู้พวกของนายนั้น ฉันยังรู้สึกอยู่ในใจว่าฉันไม่ได้ทำความผิดในข้อนี้ เพราะฉันเห็นว่าฉันเหมือนพวกเจ้าของบ้านที่ถูกโจรมาปล้น การที่ฉันจะต่อสู้โจรที่ปล้นบ้าน ฉันไม่รู้สึกเป็นความผิดอันใด
 +
'''ผู้บังคับการ'''  แกจะเปรียบพวกฉันกับโจรไม่ถูก เพราะฉันมาโดยเปิดเผยตามแบบธรรมเนียมการสงคราม ส่วนแกเองนั้นแหละประพฤติเหมือนผู้ร้ายที่ลอบฆ่าคนโดยเจตนา ตามกฎสงครามแกไม่ควรได้รับความกรุณาอย่างหนึ่งอย่างใดเลย
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็แล้วอย่างไรเล่า
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ถ้าฉันจะให้เอาตัวแกไปยิงเสียทันทีก็ได้ ไม่มีปัญหาอะไร
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็ต้องเป็นเช่นนั้นอยู่เอง เพราะฉันอยู่ในเงื้อมมือนายแล้ว เหมือนลูกนกจะบีบเสียก็ตายเท่านั้น
 +
'''ผู้บังคับการ'''  แกเข้าใจเช่นนี้ก็ดีแล้ว แต่นี่แน่ะ ฉันจะบอกอะไรให้ ฉันเป็นศัตรูก็จริง แต่ฉันก็มีใจกรุณาได้เหมือนกัน เพราะฉะนั้นฉันจะให้โอกาสแกรอดตายได้ทางหนึ่ง แต่แกต้องให้อะไรฉันเพื่อแลกกับชีวิตของแก
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฉันจะมีอะไรให้นายได้ ฉันไม่ใช่มหาเศรษฐีมีทรัพย์ฝังไว้ที่ไหน มีก็แต่พอกินเท่านั้น ส่วนของในบ้านนี้ก็เท่ากับเป็นของนายหมดแล้ว พวกของนายค้นเสียออกกระจัดกระจายทั่วบ้านแล้วตั้งแต่ห้องนอนถึงครัวไฟ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ก็ไม่เห็นสู้เป็นประโยชน์อะไรหนักหนา ในครัวไฟของแกก็มีแต่อาหารที่พวกแกกินได้ แต่พวกฉันแม้ได้กลิ่นก็แทบรากแตก เช่น ปลาเน่าเป็นต้น
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็พวกฉันกินกันอย่างนั้น กะปิปลาร้าที่นายเรียกว่าปลาเน่านั้น มันเป็นอาหารสำคัญของพวกฉัน ฉันก็หาไว้อย่างนั้น ถ้าฉันรู้ล่วงหน้าว่านายจะมาหาฉันก็จะได้หาของชนิดที่นายกินได้เตรียมไว้ให้พร้อม
 +
'''ผู้บังคับการ'''  แล้วบางทีจะโรยสารหนูไว้พร้อมในของกินนั้นด้วยกระมัง (หัวเราะ) แกนี่เป็นตาแกที่ออกจะชั่งพูดอยู่บ้าง ฉันก็ไม่ใคร่อยากจะยิงแกเสียดอก เอาไว้ฟังแกคุยเล่นก็จะสนุกดี แต่นี่แน่ะพูดธุระกันต่อไปเถอะ ที่ฉันต้องการแลกเปลี่ยนกับชีวิตแกคือความรู้บางอย่าง
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ความรู้นายคงมีมากว่าฉันอยู่แล้วเป็นแน่ ฉันจะมีอะไรไปสำแดงให้แก่นายได้
 +
'''ผู้บังคับการ'''  มีการบางอย่างที่แกอาจจะรู้ได้ดีกว่าฉัน เช่นข่าวคราวอันเกี่ยวด้วยเรื่องกองทหารหรือเสือป่าเป็นต้น
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  นายก็รู้อยู่เองแล้ว  ว่าฉันไม่ได้เป็นทั้งเสือป่าทั้งทหาร  จะให้ฉันรู้เรื่องทหาร เรื่องเสือป่าได้อย่างไร
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ถ้ารู้ได้บ้างจะดี
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  จริงสินาย แต่ถ้าฉันไม่รู้จริงๆ จะทำอย่างไร
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ถ้าเช่นนั้นเป็นอันจนใจอยู่เอง แต่ฉันจะเลือกถามแต่ข้อที่แกควรจะรู้ได้
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฉันเห็นว่าถ้าจะถามดูก็จะเสียเวลาเปล่า เพราะฉันไม่รู้อะไรเลย
 +
'''ผู้บังคับการ'''  คงต้องรู้บ้าง  เป็นต้นว่า  ทหารที่จะยกมาช่วยกรมที่อยู่มณีบูรณ์นี้  จะมาทางไหนได้บ้าง
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  มีทางๆ ไหนเขาก็คงมาทางนั้น
 +
'''ผู้บังคับการ'''  จริงของแก แต่แกเดาไม่ถูกบ้างเลยหรือว่าจะมาทางใด
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฉันไม่ใช่แม่ทัพ จะรู้ได้อย่างไร
 +
'''ผู้บังคับการ'''  แกไม่เคยดูเขาซ้อมรบบ้างหรือ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เคย
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ก็เมื่อซ้อมรบเขาเดินทางไหน
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เดินตามทางเกวียน
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ทางเกวียนไหน
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ทางเกวียนที่เกวียนเดิน
 +
'''ผู้บังคับการ'''  รู้แล้ว แต่ทางไหน
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็แล้วแต่นายทหารเขาจะเลือก
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เออก็เขาเลือกทางไหนเล่า
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  บางทีก็ทางโน้น บางทีก็ทางนี้
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เอ๊ะ! แกนี้พูดด้วยลำบากจริง
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  นายก็เหมือนกัน ฉันพูดกับนายก็รู้สึกลำบากมาก
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เอาเถอะเรื่องการทหารแกจะว่าไม่รู้ก็ตามที แต่เรื่องเสือป่าแกคงจะรู้มากกว่ากระมัง
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เปล่า คงเหลวเท่ากันอีกนั่นแหละ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  นี่แปลว่าแกจะไม่ตอบอย่างนั้นหรือ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  นายจะแปลอย่างไรก็ตามใจนายสิ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ฮือ! นี่แกเห็นจะไม่รักชีวิตกระมัง
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  พุทโธ่! ชีวิตใครจะไม่รัก
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ก็ถ้าเช่นนั้นทำไมแกไม่พยายามถ่ายชีวิตแก
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  นี่แน่ะนาย ฉันจะขอถามอะไรนายตรงๆ สักหน่อย ถ้าต่างว่าจะกลับกันเสียละ ต่างว่าพวกนายจับตัวนายไปได้ แล้วถามนายอย่างนายถามฉันบ้าง นายจะตอบไหม
 +
</tpoem>
 +
(ผู้บังคับการแลดูพระภิรมย์ฯ  นิ่งอยู่ครู่ ๑ แล้วพยักหน้าเรียกปลัดกรม  ปลัดกรมลุกไปที่ผู้บังคับการนั่ง  ผู้บังการกระซิบสั่งอะไรอัน ๑  ปลัดกรมพยักหน้าแล้วออกไปทางซ้าย  สักครู่ ๑ จึงพาแม่แย้มกับแม่อุไรเข้ามาทางซ้าย)
 +
<tpoem>
 +
'''ผู้บังคับการ'''  (ลุกขึ้นยืนคำนับ แล้วยกเก้าอี้ไปให้แม่แย้ม) เชิญนายผู้หญิงนั่ง (ยกอีกตัว ๑ ไปให้แม่อุไร) เชิญหล่อนนั่ง ฉันต้องขอโทษในการที่แต่งตัวไม่เรียบร้อยต่อหน้าท่านทั้งสอง แต่รอง เท้าฉันได้สวมอยู่สี่สิบแปดชั่วโมงแล้ว พึ่งจะได้ถอดเมื่อเข้ามาถึงบ้านของท่านนี้เอง ต้องขอโทษนะจ๊ะ
 +
'''อุไร'''  (ก้มหัว) คุณแม่กับฉันไม่ถือ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ขอบใจ ขอบใจมาก (นั่ง) ฉันมีความเสียใจจริงๆ ที่ต้องมาพบกันในหน้าที่เป็นอมิตรต่อกันเช่นนี้ เชื่อว่าถ้าแม้ได้พบกันในเวลาที่สงบเรียบร้อยคงจะถูกอัธยาศัยกันเป็นแน่นายผู้หญิงเป็นภรรยาท่านพระภิรมย์ฯ ไม่ใช่หรือ
 +
'''แย้ม'''  จ๊ะ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  หล่อนเป็นบุตรสาวของท่านไม่ใช่หรือ
 +
'''อุไร'''  จ๊ะ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ฉันมีความเสียใจมากที่จะต้องบอกแก่ท่านทั้งสอง ว่าท่านพระได้ประพฤติผิดต่อกฎสงครามเป็นข้อฉกรรจ์ คือได้จับอาวุธขึ้นต่อสู้โดยไม่มีหน้าที่ควรจะทำได้เลย เพราะท่านไม่ได้เป็นทหารหรือเสือป่า ตามแบบธรรมเนียมการสงครามผู้ที่จะนับได้ว่าเป็นพลรบต้องมีเครื่องแต่งตัวอย่างใดอย่าง ๑ ซึ่งสังเกตเห็นได้ถนัด นี่ท่านพระไม่มีเครื่องแต่งตัวอย่างทหารหรือเสือป่าเลย แต่งเหมือนราษฎรธรรมดาซึ่งไม่มีหน้าที่รบเลยท่านทั้งสองเข้าใจไหม
 +
'''อุไร'''  เข้าใจแล้ว
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ฉันไม่ใคร่จะอยากพูดต่อไปเลย แต่เห็นว่าถึงอย่างไรๆ ท่านทั้งสองก็คงจะต้องรู้เวลาหนึ่ง เพราะฉะนั้นบอกให้รู้ตัวเวลานี้ดีกว่า
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ขอโทษเถอะนาย  อย่าบอกเลย  ขอความกรุณาจัดการให้บุตรภรรยาฉันได้ไปเสียให้พ้นจากที่นี่ก่อน แล้วท่านจะทำอย่างไรๆ กับฉันก็ตามใจทั้งสิ้น
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ฉันมีความเสียใจจริงๆ ที่จะปล่อยนายผู้หญิงทั้งสองไปไม่ได้ เพราะท่านต้องเข้าใจว่าฉันก็ต้องระวังไม่ให้พวกพลทหารฝ่ายท่านรู้เรื่องราวข้างฝ่ายฉันเหมือนกัน ฉันมีความเสียใจที่ต้องประพฤติกิริยาไม่ดีต่อนายผู้หญิงเช่นนี้ แต่จะทำอย่างไรได้ การสงครามต้องระวังรอบข้างอยู่เป็นธรรมดา
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  การสงครามเป็นกิจระหว่างผู้ชายต่อผู้ชาย ทำไมจะต้องให้ผู้หญิงต้องพลอยเดือดร้อนด้วย
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ฉันไม่ชอบเลยในการที่จะทำให้หญิงต้องรับความเดือดร้อน และถ้าผ่อนผันให้เพียงใดแล้ว ฉันก็อยากจะผ่อนผันเพียงนั้น แต่ท่านพระต้องเข้าใจว่าผู้หญิงก็มีปากเหมือนกัน อาจจะเก็บข้อความอะไรๆ ไปเล่าได้เหมือนกัน ไม่ใช่ว่าฉันจะกักขังไว้ตลอดงานสงคราม พอพวกฉันไปพ้นที่นี่แล้ว นายผู้หญิงทั้งสองจะไปไหนก็ได้
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ถ้าผู้หญิงเขาสัญญาว่าจะไม่พูด จะไม่พอหรือ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ชอบกลอยู่ นี่แน่ะท่านพระ ฉันจะบอกอะไรให้ ถ้าท่านจะยอมตามที่ฉันขอแต่กี้นี้แล้วละก็ฉันจะยอมใจดีให้มากๆ ไม่ใช่แต่จะยกโทษตัวท่านพระ ทั้งนายผู้หญิงทั้ง ๒ คน ฉันก็จะปล่อยให้ไปได้ตามปรารถนาทันที
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เลิกกันไม่ต้องพูดอีก
 +
'''ผู้บังคับการ'''  อ้าวๆ ก็อย่างนี้เสียนี่นะ ฉันผ่อนผันให้ดีๆ ไม่เอา ฉันอยากจะกรุณาก็ไม่ชอบ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฉันไม่ต้องการความกรุณาของท่าน
 +
'''อุไร'''  คุณพ่อคะ เขาจะทำอะไร
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เขาจะให้พ่อขายชาติ
 +
'''อุไร'''  อะไรอย่างนั้น
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ท่านพระก็พูดรุนแรงเกินไปกว่าที่จำเป็น
 +
'''อุไร'''  ท่านต้องการให้ทำอย่างไร
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ฉันถามปัญหาอะไรสองสามข้อ ขอให้ท่านพระตอบ ท่านพระไม่ยอมตอบ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็ถามถึงทหารถึงเสือป่าฝ่ายเรา จะให้พ่อตอบอย่างไร
 +
'''อุไร'''  ที่คุณพ่อไม่ตอบนั่นควรอย่างยิ่ง (พูดกับผู้บังคับการ) แล้วก็อย่างไรกันต่อไป
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ฉันได้ชี้แจงแล้วว่า โทษพ่อหล่อนฉกรรจ์มาก ตามกฎสงคราม พ่อต้องถึงตาย
 +
'''อุไร'''  อุ๊ยตายจริงคุณแม่ (จับมือแม่กำไว้ ทั้งแม่ทั้งลูกท่าทางตกใจมาก)
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ถ้าพ่อหล่อนตอบสองสามคำเท่านั้นพอแล้ว ฉันจะยอมยกชีวิตให้หล่อนช่วยพูดจากับพ่อหล่อนสักหน่อยไม่ได้ทีเดียวหรือ
 +
'''อุไร'''  (พูดเสียงเครือ) ไม่ได้  ดิฉันเป็นหญิงก็จริง  แต่ดิฉันเป็นคนไทย  ถึงจะเสียพ่อคน ๑ ก็ดีกว่าจะเสียความเป็นพลเมืองดี
 +
'''ผู้บังคับการ'''  (พูดกับแม่แย้ม) นายผู้หญิงจะว่าอย่างไร นายจะปล่อยให้ผัวตายหรือจะไม่ช่วยพูดจาว่ากล่าวบ้างหรือ  (แม่แย้มสั่นหัวแล้วก้มหน้าร้องไห้  ผู้บังคับการนิ่งอยู่ครู่ ๑ แล้วพูดต่อไป) ท่านพระ ไม่สงสารลูกเมียของท่านบ้างหรือ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็สงสาร แต่จะทำอย่างไรได้ ถึงคราวเคราะห์แล้ว ก็ต้องเป็นไปตามยถากรรม (เดินไปหาเมียกับลูก) แม่แย้ม แม่อุไร ฉันมันถึงอายุขัยแล้ว ต้องก้มหน้าไปตาย อย่าเสียอกเสียใจไปเลย คนเราเกิดมาก็ต้องตายทุกคน ผิดกันแต่ตายร้ายตายดีเท่านั้น คราวนี้ฉันไม่เสียดายชีวิตเลย......
 +
'''แย้ม'''  โธ่คุณ! (ร้องไห้)
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  แม่แย้ม อย่า อย่าร้องไห้ ทำใจดีไว้ ไม่ช้าก็จะได้ไปพบกันในโลกหน้า สิ่งใดที่ฉันได้พูดหรือทำล่วงเกินหล่อนแล้ว ฉันขอสมาลาโทษเสียเถิด สิ้นฉันไปแล้วหล่อนเป็นผู้ใหญ่ช่วยปกครองวงศาคณาญาติด้วยนะ
 +
'''อุไร'''  คุณพ่อ!
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อุไรลูกรักของพ่อ ตั้งแต่เล็กๆ มาแล้ว หล่อนเคยบ่นอยู่เสมอว่าอยากเป็นผู้ชาย คราวนี้ถึงเวลาแล้วที่หล่อนจะต้องทำใจกล้าหาญอย่างผู้ชาย เวลาต่อไปเมื่อหล่อนเองจะได้มีลูกมีเต้าแล้วสอนลูกหล่อนให้มันรู้สึกด้วยว่าตาของมันเกิดมาไม่เสียชาติ ได้ยอมสละชีวิตดีกว่าที่จะยอมเอาใจออกหาก......สอนลูกหล่อนมีความมั่นคงจงรักภักดีในพระเจ้าอยู่หัวของเรา ให้รู้จักรักบ้านเมืองของเรา ถือมั่นคงอยู่ในพระพุทธศาสนา ยอมตายเสียดีหว่าที่จะบกพร่องในข้อเหล่านี้
 +
</tpoem>
 +
(ผู้หญิงทั้งสองไหว้พระภิรมย์ฯ แล้วร้องไห้ ผู้บังคับการศัตรูลุกขึ้นเดินไปยืนมองที่หน้าต่างสักครู่ ๑ แล้วยักไหล่  หันหน้าพยักเรียกปลัดกรมมาพูดกระซิบกันอีก ปลัดกรมออกไปทางซ้าย แล้วพานายสวายกับเน้ยเข้ามา ทั้งสองนี้ท่าทางดูกลัวมาก)
 +
<tpoem>
 +
'''ผู้บังคับการ'''  (พูดกับเน้ย) แม่คนนี้ใคร
 +
'''เน้ย'''  ดิฉันเป็นเมียคุณพระภิรมย์ฯ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ท่านพระได้ประพฤติผิดต่อกฎสงครามอย่างร้ายแรง รู้ไหม
 +
'''เน้ย'''  ทราบแล้ว พี่ชายฉันเล่าให้ฟัง เขาว่าเขาห้ามคุณพระแล้วไม่ให้ยิง คุณพระก็จะขืนยิง
 +
'''ผู้บังคับการ'''  อ้อ ถ้าเช่นนั้นพี่ชายหล่อนได้บอกด้วยหรือเปล่าว่าท่านพระนั้นโทษถึงตาย
 +
'''เน้ย'''  บอก
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ก็แล้วหล่อนจะว่ากระไร
 +
'''เน้ย'''  ดิฉันจะไปว่ากระไรได้ ดิฉันเป็นผู้หญิงจะทำอะไรได้
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ถ้าหล่อนทำประโยชน์ให้แก่ผัวก็พอจะทำได้
 +
'''เน้ย'''  จะทำอย่างไร
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ตอบคำถามอะไรนิดเดียวเท่านั้น คือเสือป่าที่ยึดสะพานอยู่นั้นมีกำลังประมาณสักเท่าใด
 +
'''เน้ย'''  ดิฉันจะทราบได้อย่างไร
 +
'''ผู้บังคับการ'''  หล่อนพอจะคะเนได้เพราะกองเขามาตั้งอยู่ที่นี่ก่อนไม่ใช่หรือ
 +
'''เน้ย'''  ดิฉันคะเนไม่ถูก
 +
'''ผู้บังคับการ'''  แน่หรือ
 +
'''เน้ย'''  ดิฉันคะเนไม่ถูก
 +
'''ผู้บังคับการ'''  (ยักไหล่ แล้วหันไปพูดกับสวาย) ก็แกเล่า
 +
'''สวาย'''  อะไร
 +
'''ผู้บังคับการ'''  แกจะคะเนกำลังเสือป่าถูกไหม
 +
'''สวาย'''  ฉันไม่ทราบ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ลองคะเนดูทีเถอะ
 +
'''สวาย'''  คะเนไม่ได้
 +
'''ผู้บังคับการ'''  นี่แน่ะ ถึงแกจะไม่รักชีวิตพ่อแก ชีวิตของแกเองแกคงจะรักบ้างกระมัง
 +
'''สวาย'''  (สะดุ้ง) ฉันมีความผิดอย่างไร
 +
'''ผู้บังคับการ'''  แกเป็นพลเรือน  ไม่ควรจะเกี่ยวข้องในการรบ  แกได้รับ  เพราะฉะนั้นแกมีความผิด
 +
'''สวาย'''  ฉันไม่ได้รบ เลยให้ฟ้าผ่าสิ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ไม่ได้รบทำไมถือปืนอยู่ในมือเมื่อพวกฉันเข้ามาในบ้านนี้
 +
'''สวาย'''  ปืนของเสือป่าที่ถูกอาวุธ เขาฝากให้ ถือไว้ให้เขา
 +
'''ผู้บังคับการ'''  แกจะให้ฉันเชื่อหรือ
 +
'''เน้ย'''  ความจริงเป็นเช่นนั้น
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฉันไม่เชื่อเลย (ตบมือ นายร้อยตรีเข้ามาจากเฉลียง) เอานักโทษคนนี้ไปยิงเสียเดี๋ยวนี้
 +
</tpoem>
 +
(นายร้อยตรีคำนับ แล้วตรงไปจะไปจับตัวนายสวาย เน้ยร้องกรี๊ดเข้าไปกอดไว้ พระภิรมย์ฯ แม่แย้ม แม่อุไร ตะลึงแลดู ผู้บังคับการยิ้มกับปลัดกรม)
 +
<tpoem>
 +
'''เน้ย'''  พ่อสวาย จะดื้อไปทำไม ตอบท่านผู้บังคับการเสียก็แล้วกัน
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  นางเน้ย นั่นกงการอะไรของมึง
 +
'''เน้ย'''  พุทโธ่ ยังหนุ่มๆ แน่นๆ จะมาตายเสียเปล่าๆ ทำไม
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  นางเน้ย นี่มึงเป็นชู้กับอ้ายสวายหรือ
 +
'''เน้ย'''  จะมาซักไซ้เอาถ้อยเอาความอะไร อีกประเดี๋ยวคุณพระก็จะต้องตายอยู่แล้ว
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  (โกรธใหญ่) มึง! อีกากี! อีกากี! (จะถลันไป แต่ทหารยึดตัวไว้)
 +
'''ผู้บังคับการ'''  (พูดกับนายร้อยตรี) อย่างไรไม่เอาตัวไป (นายร้อยตรีเข้าจับแขวนนายสวาย)
 +
'''สวาย'''  ประเดี๋ยวก่อน นายขอรับ นายอยากจะทราบอะไร
 +
'''ผู้บังคับการ'''  กำลังเสือป่าที่รักษาสะพานนั้น มีประมาณสักเท่าใด ถ้าบอกดีๆ ฉันจะปล่อยตัวไป
 +
'''สวาย'''  ประมาณสักกองร้อยหนึ่ง
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  (โกรธ) อ้ายอกตัญญู! อ้ายชาติเดียรฉาน! อ้าย- - (เดินจะไปทหารรั้งไว้อีก)
 +
'''ผู้บังคับการ'''  อย่าอึง! ฉันกำลังอยากฟังข้อความสำคัญอยู่ ท่านพระก็มาส่งเสียงอึงไปได้ (หันไปพูดกับสวาย) กองร้อย ๑ ประมาณพลเท่าใด
 +
'''สวาย'''  เดิมมีราว ๑๒๐ คน แต่ทิ้งไว้ที่นี่บ้าง ตายเสียแล้วบ้าง คงจะเหลือราวร้อยคน
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ขอบใจ ขอบใจมาก (พูดกับปลัดกรม) จัดให้ไปเท่าที่กะกันไว้เดิมก็พอแล้ว
 +
'''ปลัดกรม'''  ให้ไปเดี๋ยวนี้หรือขอรับ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ก็ได้ จะได้ไม่ต้องรีบร้อน
 +
'''ปลัดกรม'''  ผมจะไปสั่งเดิน (ออกไปทางหลัง)
 +
'''ผู้บังคับการ'''  นายสวาย  แกเป็นคนฉลาดกว่าพ่อ  และยอมตอบปัญญาของฉันตามปรารถนา เพราะฉะนั้นฉันยอมยกชีวิตให้แก (พูดกับนายร้อยตรี) พาคนๆ นี้ไปปล่อยนอกแนวของเรา
 +
'''เน้ย'''  ดิฉันเล่า
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ถ้าหล่อนจะไปด้วยกับชู้รักของหล่อน ฉันก็อนุญาต
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ท่านผู้บังคับการ  ผมเองนี้ไหนๆ ก็จะต้องตายอยู่แล้ว  ผมขอความกรุณาอะไรสักนิดจะได้หรือไม่
 +
'''ผู้บังคับการ'''  จะต้องการอะไร
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อ้ายคนนั้นผมได้ให้กำเนิดมัน มันเป็นลูกที่ผมรักใคร่ไว้วางใจอย่างเอก มันก็ยังสมณาคุณผมโดยเป็นชู้กับเมียผมได้ ส่วนข้อนั้นผมก็ยังจะพอยกโทษมันได้ เพราะเป็นความผิดของผมที่แก่ป่านนี้แล้วอยากจะสาระแนมีเมียสาว จะให้เขารักเขาใคร่อย่างไร แต่อ้ายคนนั้นมันมีความผิดอีกอย่าง ๑ ซึ่งไม่มีข้อใดจะลบล้างได้ คือมันได้เอาชาติของมันแลกกับชีวิตของมัน มันรักตัวมันยิ่งกว่าบ้านเมือง มันไม่ควรมีชีวิตอยู่อีกต่อไป ผมขออนุญาตฆ่ามันด้วยมือผมเองเดี๋ยวนี้ทีเดียว
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ท่านพระ การที่ท่านโกรธครั้งนี้ฉันก็เห็นด้วย ฉันเห็นอ้ายคนนั้นมันเลวกว่าหมา แต่ฉันจะยอมให้ท่านพระทำร้ายเขาเช่นนั้นไม่ได้ เพราะผิดธรรมเนียม ฉันได้ลั่นวาจาไว้แล้วว่าจะปล่อยเขา ฉันต้องปล่อย (พูดกับนายร้อยตรี) พาอ้ายกากมนุษย์นี่ไป กับอีหื่นนี่ด้วย ดูให้มันไปให้พ้นอย่าให้มันมาอยู่ในหมู่เรา คนอัปรีย์อย่างนี้ไม่ต้องการเอาไว้ รีบไล่ไปนะ
 +
'''นายร้อยตรี'''  ขอรับ (พานายสวายกับเน้ยออกไปด้านหลัง ปลัดกรมกลับเข้ามา)
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ส่งกองไปแล้วหรือ
 +
'''ปลัดกรม'''  ไปแล้ว
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เออมีคนอีกคน ๑ ที่อ้างว่าได้ทำประโยชน์ให้แก่ฝ่ายเราไม่ใช่หรือ
 +
'''ปลัดกรม'''  คอยอยู่ข้างนอก  ไปตามตัวมาหรือขอรับ (ผู้บังคับการพยักหน้าปลัดกรมออกไปทางซ้าย แล้วพานายซุ่นเบ๋งเข้ามา นายซุ่นเบ๋งในชุดนี้แต่งตัวนุ่งกางเกงและใส่เสื้ออย่างฝรั่ง ใส่เชิ้ตผูกค้าผูกคอ อย่างแบบพวกจีนสมัยใหม่)
 +
'''ผู้บังคับการ'''  (พูดกับนายซุ่นเบ๋ง) แกอ้างว่าแกได้ทำประโยชน์ให้แก่ฉัน แกได้ทำอะไร
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  (แลดูพระภิรมย์ฯ แล้วจึงตอบ) ผมเห็นว่าควรจะเรียนแก่ท่านผู้บังคับการโดยลำพัง
 +
'''ผู้บังคับการ'''  พูดไปเถอะ ไม่เป็นไร ท่านพระนั่นแกจะเก็บเรื่องไปเล่าอีกไม่ได้เลย เพราะแกจะต้องตายอยู่แล้ว
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ก็ผู้หญิงสองคนนั่นเล่าขอรับ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ช่างเขาเถอะ จะเล่าอะไรก็เล่าไป ฉันยิ่งมีเวลาน้อยอยู่
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  เมื่อพวกท่านยกข้ามทุ่งมานั้น นายหมู่เอกหลวงมณีราษฎร์บำรุงผู้บังคับกองเสือป่า ได้ใช้ให้คนถือใบแจ้งเหตุไปบอกกองทหาร แต่คนถือหนังสือนั้นพอออกไปพ้นเรือนนี้แล้วหน่อยเดียวก็ถูกยิงตาย
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ก็แล้วอย่างไร
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ผมเองเป็นผู้ยิง (ใครๆ ตะลึงกันครู่ ๑)
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อ้ายคนนี้เป็นผู้ร้ายยิงลูกฉัน ขอความยุติธรรม ต้องขอความยุติธรรม
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ท่านพระเงียบๆ  หน่อย  (พูดกับนายซุ่นเบ๋ง)  แกยิงเขาเพราะเหตุไร  ประสงค์อะไร
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ก็สำหรับที่จะไม่ให้ใครกล้าไปอีก กองของท่านจะได้ไม่ต้องลำบากมากไป
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ใครใช้ให้ยิง
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ไม่มีใครใช้ ผมคิดถึงพระเดชพระคุณท่าน ผมจึงทำเพื่อฉลองพระเดชพระคุณ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ฉันจะมีบุญคุณอะไรกับแกได้ ฉันยังไม่รู้จักแกสักที
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ผมเป็นคนในบังคับท่าน
 +
'''ผู้บังคับการ'''  อ้อ ลงทะเบียนที่ไหน
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ที่ท่านกงสุลที่กรุงเทพฯ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  แกเป็นไทยทำไมไปลงทะเบียนเป็นคนในบังคับรัฐบาลของฉัน
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  พ่อผมเป็นจีนในบังคับท่าน
 +
'''ผู้บังคับการ'''  อ้อ! แกเป็นคนในบังคับรัฐบาลฉันแน่หรือ
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  แน่ขอรับ ไม่มีข้อสงสัยเลย
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ถ้าอย่างนั้นก็ยิ่งดี เป็นการสะดวกแก่ฉัน (ตบมือ นายร้อยตรีเข้ามา) เอาอ้ายคนนั้นไปยิงเสีย
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  เอ๊ะ! นี่ผมมีความผิดอย่างไร
 +
'''ผู้บังคับการ'''  มึงเป็นผู้ร้ายฆ่าคนโดยเจตนาอย่างทารุณร้ายกาจ โทษมึงไม่มีอย่างอื่นนอก จากต้องประหารชีวิต
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ก็ยังไม่ได้ไต่สวนหรือพิจารณาในศาลจะลงโทษผมอย่างไร จะไม่ผิดกฎหมายหรือ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  จะผิดอย่างไรได้ เพราะเวลานี้กูเป็นกฎหมายอยู่เองแล้ว อำนาจกูเต็มที่ ในที่นี้ไม่มีใครสูงกว่ากู เข้าใจไหม
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ผมต้องขอความยุติธรรม
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ก็มึงจะได้รับความยุติธรรมอยู่แล้ว
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  อย่างน้อยควรฟ้องผมในศาลสนาม
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ทำไมมึงจึงเห็นว่าตัวควรจะได้ขึ้นศาลสนาม
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  เพราะตามกฎหมายนานาประเทศ ถ้าจะลงโทษเชลยศึกแม้แต่เล็กน้อย ก็ต้องตั้งศาลสนามชำระ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ใครบอกว่ามึงเป็นเชลยศึก
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ก็ผมถูกจับได้ในเวลาสงคราม จะไม่นับว่าเป็นเชลยศึกหรือ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  มึงจะเป็นเชลยศึกได้อย่างไร  ประการ ๑ มึงไม่ใช่คนไทย  อีกประการหนึ่งมึงไม่ใช่ผู้ทำสงครามตามกฎหมายสงคราม เพราะมึงไม่ได้แต่งเครื่องทหารหรืออะไร มึงเป็นพลเรือนในบังคับรัฐบาลของกูเท่านั้น
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ก็ถ้าเช่นนั้นทำไมจะลงโทษผมอย่างพลรบหรือเชลยที่มีความผิดเล่า
 +
'''ผู้บังคับการ'''  คืออย่างไร
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  ก็สั่งให้เอาผมไปยิง ต้องแปลว่านายยอมรับว่าเป็นพลรบหรือเชลย ถ้าผมไม่ใช่พลรบหรือเชลยจะใช้วิธีลงโทษอย่างนั้นได้หรือ ถ้าว่าเมื่อเห็นว่าผมมีโทษก็ควรจัดการให้ถูกตามระเบียบสำหรับพลเมือนที่ต้องหาว่ามีโทษผิดสิ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  จริงของมึง กูผิดไป
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  (ท่าทางค่อยคึกคัก)  ข้อนั้นก็ไม่อัศจรรย์เพราะนายเป็นทหาร  ย่อมไม่สู้ชำนาญใน ทางกฎหมายอยู่เอง
 +
'''ผู้บังคับการ'''  กฎหมายกูพอรู้สำหรับใช้ในเวลานี้ก็แล้วกันเถอะ ที่กูสั่งให้เอามึงไปยิงนั้นผิดไปจริงเพราะมึงเป็นอ้ายผู้ร้ายอย่างขี้ขลาดเลวทรามที่สุด แอบยิงคนข้างหลัง มึงไม่ควรจะได้รับเกียรติยศตายด้วยกระสุนปืน ซึ่งเป็นความตายสำหรับคนที่มีความกล้าหาญ (พูดกับนายร้อยตรี) อ้ายคนนี้ไปแขวนคอเสีย
 +
'''ซุ่นเบ๋ง'''  (ลงคุกเข่า) พุทโธ่! นายขอรับ ผมขอโทษที ผมตั้งใจดีจริงๆ พุทโธ่! กรุณาหน่อยขอรับ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  (พูดเสียงแข็ง กับนายร้อยตรี) ทำไมไม่เอามันไป จะรออะไรอีก
 +
</tpoem>
 +
(นายร้อยตรีลากตัวนายซุ่นเบ๋งไป ซุ่นเบ๋งร้องขอโทษไปจนสุดเสียง ผู้บังคับการกอดอกเฉยอยู่ คนอื่นๆ ก็นิ่งกันอยู่หมดจนเงียบเสียงซุ่นเบ๋งไปแล้ว ผู้บังคับการจึงหันไปทางพระภิรมย์ฯ)
 +
<tpoem>
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ท่านพระ ท่านเห็นหรือไม่ ว่าฉันนี้ถึงแม้เป็นข้าศึกก็จริง แต่ฉันก็เป็นยุติธรรมได้เหมือนกัน ถึงคนที่อ้างว่าเป็นพวกฉันเอง ถ้าทำผิดแล้วฉันก็ต้องเอาโทษให้เป็นตัวอย่าง หาไม่คนอื่นจะกำเริบ ต่อๆ ไปใครจะฆ่าฟันกันโดยมีสาเหตุส่วนตัว ก็จะพากันอ้างว่าทำสำหรับประโยชน์พวกฉัน จะทำให้ฉันพลอยเสียชื่อด้วยว่าคบโจรให้ช่วยทำสงคราม
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฉันแลเห็นแล้ว ว่านายเป็นยุติธรรมจริง การที่นายจะทำโทษฉัน ฉันก็แลเห็นเหมือนกันว่านายทำตามระเบียบ ฉันไม่มีความโกรธเคืองนายเลย อย่าให้เป็นเวรเป็นกรรมกันต่อไปเลย
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ท่านพระ  ถึงแม้ท่านพระกับฉันเป็นศัตรูกันก็จริง  แต่ฉันก็รู้สึกได้ว่าท่านพระเป็นคนกล้าหาญ ใจคอดีน่าชม ฉันจึงมีความยินดีที่ท่านพระไม่โกรธฉัน การลงโทษท่านพระฉันตกลงในใจว่าจะรอไว้ก่อน
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ฉันขอบใจนาย แต่ไหนๆ จะต้องตายก็ให้มันรู้แล้วรู้รอดกันไปเสียจะดีกว่า จะมารอเริดไว้อีกกี่วันก็ไม่รู้
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ท่านพระจะอยากตายก็เป็นได้ แต่ฉันเชื่อว่าบุตรภรรยาของท่านพระคงจะไม่คัดค้านในการที่จะให้ท่านพระคงอยู่ต่อไปอีกเป็นแน่ ฉันจะต้องเอาตัวท่านพระคุมไว้ก่อน ท่านพระจะต้องอยู่ในบ้านนี้จนกว่าจะได้รับคำสั่งอย่างอื่น
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อนุญาตให้ฉันอยู่ในห้องฉันเองหรือ
 +
'''ผู้บังคับการ'''  อย่างนั้นสิ หรือจะอยู่ห้องไหนๆ ก็ตามใจ อย่าออกนอกประตูเรือนนี้ไปก็แล้วกัน ท่านไปได้ (คำรับพระภิรมย์ฯ และผู้หญิงทั้งสอง พระภิรมย์ฯ กับภรรยาและบุตรออกไปทาง ซ้าย ทหารที่คุมพระภิรมย์ฯ จะตามไป ผู้บังคับการเรียกไว้) เฮ้ย! ช่างเถอะ ไม่ต้องคุมแกดอก คอยแต่ห้ามอย่าให้แกออกนอกเรือนนี้ก็พอแล้ว ไปได้ (ทหารออกไปทางด้านหลัง)
 +
'''ปลัดกรม'''  ท่านโคโลเน็ล ดูจะอย่างไรๆ อยู่กระมังขอรับ เผื่อหนีหายไปได้ละก็-
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ฮือๆ จะทำอย่างไรได้ อกเขาอกเรานะท่านกัปตัน มาดูแผนที่ด้วยกันดีกว่า (ไปที่โต๊ะวางแผนที่ ชี้แผนที่) ถ้าพวกเรายึดสะพานนี้ไว้ได้ละก็เกือบเท่ากับยึดจมูกข้าศึกทีเดียว กองส่งไปนานแล้วอย่างไรยังไม่ได้ข่าว
 +
'''ปลัดกรม'''  ทางก็ไม่สู้ไกลนักนะขอรับ ต้องให้เวลาหน่อย
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ข่าวคราวทางกองพลไม่มีมาหรือ
 +
'''ปลัดกรม'''  ยังไม่เห็นมีใครมา
 +
</tpoem>
 +
(เสียงปืนยิงไกลๆ ปลัดกรมลุกไปดูที่หน้าต่าง)
 +
<tpoem>
 +
'''ผู้บังคับการ'''  เห็นอะไรหรือ
 +
'''ปลัดกรม'''  ไม่เห็น
 +
'''ผู้บังคับการ'''  บางทีข้าศึกจะมายั่วแนวยามเราก็เป็นได้
 +
</tpoem>
 +
(นายทหารทั้งสองคนดูแผนที่ต่อไป ผู้บังคับการชี้แจงและปลัดกรมพยักหน้าบ้าง หรือปลัดกรมชี้แล้วผู้บังคับการพยักหน้าบ้างดูทีเข้าใจกันดี ปลัดกรมจดอะไรลงในสมุดพกครั้งคราว เสียงปืนถี่ขึ้น และใกล้เข้ามา นายร้อยตรีเข้ามาทางด้านหลัง นำใบแจ้งเหตุเข้ามาส่งให้ปลัดกรมแล้วกลับไป)
 +
<tpoem>
 +
'''ปลัดกรม'''  ผู้บังคับหมวดอ่านรายงานว่า ทหารข้าศึกยกมาตีด่านมีกำลังมาก จะให้ยึดอยู่หรือจะให้ถอย
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ส่งกองหนุนขึ้นไป ถ้ายึดอยู่ได้ให้ยึดอยู่ก่อน มิฉะนั้นกองที่ส่งไปที่สะพานจะถูกล้อม ไปเดี๋ยวนี้
 +
'''ปลัดกรม'''  ขอรับ (ออกไปทางหลัง)
 +
</tpoem>
 +
(ผู้บังคับการจุดบุหรี่แล้วนั่งตรอง  เสียงปืนยิงไกลๆ  เรื่อยอยู่สักครู่ ๑  ปลัดกรมจึงกลับเข้ามา)
 +
<tpoem>
 +
'''ปลัดกรม'''  ใบแจ้งเหตุมาอีกใบ ๑  บอกว่าทหารมีมาประมาณกองกรม ๑  แต่มีเสือป่าสมทบมาด้วยอีกมากประมาณไม่ถูก เพราะอยู่ในรกโดยมาก พวกเราที่ส่งไปยึดสะพานกำลังถอยกลับมาอยู่แล้ว
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ฮือ! เราออกจะคะเนกำลังข้าศึกผิดเสียแล้วกระมัง
 +
'''ปลัดกรม'''  กำลังทหารคะเนง่าย  พอมีเกณฑ์ที่จะคะเน  แต่เสือป่าคะเนยาก  เพราะหาอะไรเป็นหลักยาก
 +
</tpoem>
 +
(นายร้อยตรีเข้ามาจากทางหลัง)
 +
<tpoem>
 +
'''นายร้อยตรี'''  นายทหารนักบินมาคน ๑
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ให้เข้ามาในนี้
 +
</tpoem>
 +
(นายร้อยตรีออกไปแล้วนายทหารนักบินเข้ามาทางหลัง นักบินนั้นตกแต่งมีกางเกงขาสั้น สนับแข้ง เสื้อดุมสองแถวปิดคอ คอเสื้อพับใหญ่ มีผ้าพันคอสวมหมวกแก๊ปมีปิดหู)
 +
<tpoem>
 +
'''ผู้บังคับการ'''  มาจากกองพลหรือ
 +
'''นักบิน'''  ขอรับ ผมไปสืบข่าว บินข้ามลำน้ำไป เห็นข้าศึกกำลังยกมาจากตะวันตกเฉียงใต้
 +
'''ผู้บังคับการ'''  กำลังเท่าไร
 +
'''นักบิน'''  ประมาณกองพล ๑ แต่นั่นก็เป็นแต่ที่เดินข้ามทุ่ง ที่เดินในป่าจะมีอีกเท่าใดก็ประมาณไม่ถูก
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ตรงมาทางนี้หรือ
 +
'''นักบิน'''  ดูตั้งหน้ามาลำน้ำ น่ากลัวจะโอบปีก
 +
'''ผู้บังคับการ'''  จริง น่ากลัวอยู่ นี่ท่านกัปตันจะกลับไปกองพลละหรือ
 +
'''นักบิน'''  ขอรับ จะไปเดี๋ยวนี้
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ดีทีเดียว ฝากรายงานนี้ไปด้วย (ปลัดกรมยื่นรายงานให้ผู้บังคับการ ผู้บังคับการยื่นให้นักบิน) แล้วโปรดรายงานท่านด้วยว่าฉันจะถอยจากที่นี่ ไปหาที่ตั้งมั่นใหม่ เพื่อป้องกันกรที่ข้าศึกจะโอบปีกได้
 +
'''นักบิน'''  ขอรับ (คำนับแล้วออกไปทางด้านหลัง)
 +
'''ผู้บังคับการ'''  (พูดกับปลัดกรม) สั่งเตรียมเดิน
 +
</tpoem>
 +
(ปลัดกรมออกไป ผู้บังคับการเก็บพับแผนที่และเก็บของต่างๆ ลงย่าม แล้วแต่งตัว คือสวมรองเท้าและเครื่องสนาม ในระหว่างนี้เสียงปืนใกล้เข้ามาทุกที นายร้อยตรีเข้ามาจากทางด้านหลัง)
 +
<tpoem>
 +
'''นายร้อยตรี'''  ปลัดกรมให้รายงานว่า  ข้าศึกกำลังมากรุกพวกเราเข้ามา  แนวด่านไม่ทันถอน แตกแล้ว กำลังรีบถอยมาแทบไม่เป็นกระบวน ข้าศึกตามๆ ติดมา
 +
'''ผู้บังคับการ'''  ฉันจะออกไปเดี๋ยวนี้ (ออกไปทางด้านหลัง)
 +
</tpoem>
 +
(เสียงปืนยิงใกล้เข้ามาทุกที แล้วสักครู่ ๑ มีเสียงประหนึ่งว่าทางในเขตบ้านยิงโต้ตอบ อ้ายสีแง้มประตูดูข้างซ้ายมองเข้ามาในห้องแล้วหันไปพยักหน้าและไหว้ พระภิรมย์ฯ เข้ามาทางซ้ายตรงไปดูที่หน้าต่าง อ้ายสีก็ไปเยี่ยมดูด้วย)
 +
<tpoem>
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  พวกเรามาแล้ว  นั่นแน่ แหม! มาแยะเทียวทั้งเสือป่าทั้งทหาร  แม่แย้ม! แม่อุไร! (แย้มกับอุไรวิ่งออกมาทางซ้าย) เสร็จเราแล้ว เสร็จเรา พวกเรารุกใหญ่ ข้าศึกถอยตะพืด ดูสิ! ดูสิ! (แย้มไปดูหน้าต่างเดียวกับพะภิรมย์ฯ)
 +
'''อุไร'''  อ้ายสีหลีกไป ข้าจะดู (อ้ายสีหลีกจากหน้าต่าง แล้วไปดูทางเฉลียง) แหม! คุณพ่อคะยุ่งกันใหญ่ รับพวกเราไม่อยู่แล้ว
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็แน่ละสิ พวกเรามันใจเสือทั้งนั้นนี่นะ
 +
'''อุไร'''  เตรียมประจัญบานแล้วค่ะ สวมดาบแล้ว
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  อุไร ดูแน่ะ หลวงมณีฯ ของหล่อนแข็งแรงใหญ่
 +
'''อุไร'''  ไม่ต้องบอกดิฉันหรอกค่ะ ดิฉันดูอยู่แล้ว
 +
'''แย้ม'''  คุณคะ นั่นพ่อเล็กไม่ใช่หรือ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  จริงหล่อน นั่นอย่างไรเขาปล่อยให้มันอยู่ในหมู่นั้นด้วย ลูกเสือเขาไม่ได้ให้รบไม่ใช่หรือ
 +
'''อุไร'''  พ่อเล็กรับอาสาถือหนังสือไปที่กองทหารแล้ว ก็เห็นจะเลยติดกลับมาด้วยอย่างนั้นเอง และลูกเสืออื่นๆ ก็มีมาอีกหลายคน ดูเหมือนสำหรับรับใช้นะคะ
 +
</tpoem>
 +
(เสียงเฮข้างนอกอย่างประจันบาน)
 +
<tpoem>
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  (เต้นและโบกมือ) เอามัน! เอามัน! อย่างนั้นสิ! เปิดหมดทนพวกเราที่ไหนได้ แม่แย้ม! แม่อุไร! จอดเรา เสร็จเราแล้วคราวนี้
 +
</tpoem>
 +
(นายร้อยเอก หลวงเรืองฤทธิ์ราวีเข้ามาจากเฉลียง มีนายสิบพลทหารตามเข้ามาบ้างจุกประตู อยู่บ้าง หลวงเรืองฤทธิ์ฯ แต่งเครื่องสนามพร้อม ถือกระบี่)
 +
<tpoem>
 +
'''หลวงเรืองฤทธิ์ฯ'''  อ้อคุณพระ พวกข้าศึกยังเหลือในนี้บ้างไหมขอรับ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ไปหมดแล้ว เหลือที่ถูกอาวุธไปไม่ไหว ขุนรัตนฯ พยาบาลอยู่
 +
'''หลวงเรืองฤทธิ์ฯ'''  เอาให้แน่กันดีกว่า (หันไปพูดกับนายสิบ) ไปด้วยกันสองสามคน ค้นให้ทั่วเรือนนี้ (นายสิบไปกับพลทหารอีกสองสามคน หลวงเรืองฤทธิ์ฯ เก็บดายลงฝักแล้วพูดต่อ) ผมยินดีที่พวกผมมาได้เร็วเช่นนี้
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  จริงคุณหลวง ถ้ามิฉะนั้นก็เห็นจะเต็มที
 +
'''หลวงเรืองฤทธิ์ฯ'''  นายสวัสดิ์บุตรคุณพระเองไปตามพวกทหาร เขาเป็นเด็กที่กล้าจริงๆ คุณพระควรจะปลื้มมาก กล้ากว่าผู้ใหญ่บางคน ผมเห็นควรได้บำเหน็จให้เป็นตัวอย่างแท้ๆ ทีเดียว (จับมือกับพระภิรมย์ฯ) ผมต้องไปฟังคำสั่งต่อไป (ออกไปทางหลัง)
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  แม่แย้ม ฉันต้องขอโทษหล่อน ลูกรักของหล่อนจะเป็นผู้ที่ดำรงวงศ์สกุลของเราได้ต่อไป ฉันคาดหน้าเด็กผิดไปแท้ๆ ส่วนอ้ายเนรคุณ อ้ายเดียรฉานที่ฉันหลงรักมานั้น ฉันไม่รู้จะด่ามันอย่างไรจึงพอ
 +
'''แย้ม'''  ก็จะด่ามันทำไม เปลืองปากเปล่าๆ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  จริงของหล่อน นึกเสียว่ามันศูนย์ไปไม่มีเนื้อมีตัวเสียแล้วดีกว่า
 +
</tpoem>
 +
(นายกองตรี พระยาวิสูตรสงคราม เข้ามาทางด้านหลัง พร้อมด้วยหลวงมณีราษฎร์บำรุง หลวงมนูธรรมธุราธร กับสวัสดิ์ ทุกคนกูเสื้อผ้ามอมแมมไปหมด พระยาวิสูตรฯ ตรงไปจับมือกับพระภิรมย์ฯ สวัสดิ์ไปหามารดา)
 +
<tpoem>
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  คุณพระ ผมยินดีมากที่พวกผมมาทัน ก่อนที่คุณพระเป็นอันตราย
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ขอรับ ผมก็ยินดี เชิญใต้เท้านั่ง ใต้เท้าคงเหนื่อยเป็นแน่ แม่อุไรไปจัดการหาน้ำหาท่ามาเลี้ยงหน่อยสิ คุณแม่หล่อนมัวตื่นลูกชายเสียแล้ว
 +
'''แย้ม'''  เอาเถอะค่ะ ดิฉันจะไปช่วยแม่อุไร (ผู้หญิงทั้งสองพากันไปกับสวัสดิ์ทางซ้าย)
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เชิญนั่งสิขอรับ คุณหลวง เชิญนั่ง
 +
</tpoem>
 +
(ต่างคนต่างนั่ง ในระหว่างที่พูดกันต่อไปนี้ อุไรกับนายสวัสดิ์นำของมาเลี้ยง คือน้ำร้อนน้ำเย็น หมากบุหรี่เป็นต้น)
 +
<tpoem>
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  คุณพระ ผมได้ทราบเรื่องตลอดแล้ว นายหมู่ตรีเทพที่ถูกข้าศึกจับไว้แล้วแต่ไม่ทันพาไป ได้เล่าให้ผมฟัง ผมรักน้ำใจคุณพระจริงๆ เพราะฉะนั้นผมจึงยินดีที่มาทัน ก่อนที่คุณพระจะเป็นอันตราย
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ความประพฤติของผมเองผมไม่เห็นอัศจรรย์อันใด ถ้าไม่ทำเช่นนั้นก็ระยำเต็ม ที่
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  คุณพระถ่อมตัวเกินไป
 +
'''หลวงมณีฯ'''  น่าเสียดายที่คุณไม่ได้เป็นเสือป่า เพราะใจเป็นเสือป่าแท้ๆ
 +
'''หลวงมนูฯ'''  ถ้าเป็นเสือป่าแล้วก็จะไม่ต้องรับความเดือดร้อนเช่นที่เป็นมาแล้ว ข้าศึกคงไม่ปรับโทษได้ คุณพระก็จะได้ช่วยป้องกันบ้านเมืองได้สมใจ
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ก็ผมจะสมัครเดี๋ยวนี้ไม่ได้หรือ หรือเกินเวลาเสียแล้ว
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  ไม่เกินเวลาเลย ถ้าจะสมัครก็ได้
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ถ้าเช่นนั้นคุณหลวงมณีฯ โปรดนำผมหน่อยได้หรือไม่
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ยินดีอย่างยิ่ง
 +
'''หลวงมนูฯ'''  ผมรับรองเอง
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  ถ้าเช่นนั้นเรียกนายมาอีกสักสองคน พอให้เป็นองค์ประชุม (หลวงมนูฯ ออกไปเรียกนายอินกับนายเทพเข้ามา)
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  พระภิรมย์วรากร  ขอสมัครเข้าคณะเสือป่า  นายหมู่เอก หลวงมณีราษฎร์บำรุง นายหมู่ตรี หลวงมนูธรรมธุราธร รับรอง ใครจะคัดค้านบ้างหรือไม่ (นิ่งกันครู่ ๑) ถ้าเช่นนั้นเป็นตกลงยอมรับเข้าคณะของเราหรือ (อีก ๔ คนตอบพร้อมกันว่ายอม) ถ้าเช่นนั้นเป็นอันตกลง พระภิรมย์วรากร คณะเสือป่ายอมรับท่านเป็นสมาชิกผู้ ๑ แล้ว (ต่างคนต่างไปจับมือพระภิรมย์ฯ) เรื่องเครื่องแต่งตัวจะทำอย่างไร
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ผมเตรียมไว้พร้อมแล้ว
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  เอ๊ะอย่างไรกัน
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  พอผู้บังคับการศัตรูเขาชำระผมแล้ว ผมก็ออกไปที่ห้องพยาบาลขอยืมเครื่องแต่งตัวจากเสือป่าคน ๑ ที่ถูกอาวุธ  แล้วสั่งแม่แย้มให้ทำใช้เขาใหม่สำรับ ๑
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  ขอยืมทำไม
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ผมดูมีอะไรสังหรณ์ในใจว่าจะไม่ต้องตาย สังเกตดูข้าศึกเขาก็จะให้โอกาสให้ผมหลุดพ้นไป ผมเตรียมไว้ว่าถ้าได้พ้นตายไปแล้วจะแต่งเสือป่าเข้าไปสมัครที่กองเสือป่า โดยความหวังว่าเขาคงรับ
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  ถ้าเช่นนั้นก็ดีแล้ว คุณพระไปแต่งตัวสิจะได้เข้าประจำกอง (พระ-รมย์ฯ รีบไปทางซ้าย นายอินกับนายเทพก็กลับออกไปทางหลัง) อย่างไรคุณหลวงมนูฯ
 +
'''หลวงมนูฯ'''  ชอบกลมากขอรับ จนเกิดเหตุใหญ่แล้วแกจึงได้รู้สึกตัวว่าแท้จริงใจของแกก็เป็นนักรบนั่นเอง แต่ก่อนนี่แกเป็นคนเห็นแก่ตัวมาก ทั้งเป็นคนหัวดื้อด้วย
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ผมเข้าใจว่าแกเสียเพราะอ้ายซุ่นเบ๋ง
 +
'''หลวงมนูฯ'''  จริง อ้ายคนนั้นเป็นผีร้ายที่เข้าสิงคุณพระภิรมย์ฯ
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  เราควรจะขอบใจผู้บังคับการทหารข้าศึก ที่จับมันแขวนคอเสีย
 +
'''หลวงมนูฯ'''  ขอรับ สาแก่ใจ มันยุ่งมาก ผมไม่ไว้ใจมานานแล้ว
 +
'''หลวงมณีฯ'''  คนชนิดนั้นไว้ใจยากอยู่สักหน่อย มันพลิกแพลงเปลี่ยนไปชาติของมันได้ง่ายนัก เข้าพวกไทยเป็นไทย เข้าพวกฝ่ายโน้นก็เป็นไปอีกอย่าง ๑ ทีเดียว ถ้าเมื่อจะเป็นอะไรก็เป็นเสียอย่าง ๑ ค่อยยังชั่ว เมื่ออยากจะเป็นเจ๊กก็เป็นไป นี่ไม่แน่ว่าเป็นอะไรเป็นค้างคาวอย่างไรอยู่ คบยาก
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  ฉันเสียใจเรื่องนายสวายจริงๆ
 +
'''หลวงมนูฯ'''  เด็กคนนั้นมันชั่วมานานแล้ว  ผมเตือนพระภิรมย์ฯ มาหลายหน แล้วแกไม่เชื่อผมเอง
 +
'''หลวงมณีฯ'''  ผมหวังว่าคงจะเลยมุดหัวมุดหูหายศูนย์ไปทีเดียว
 +
</tpoem>
 +
(หลวงเรืองฤทธิ์ฯ เข้ามาจากทางหลัง ตรงไปที่พระยาวิสูตรฯ)
 +
<tpoem>
 +
'''หลวงเรืองฤทธิ์ฯ'''  ผู้บังคับการกรมทหารราบที่ ๒๙ ให้มาเรียนว่าให้ใต้เท้าจัดเสือป่าเป็นกองขัดตาทัพระหว่างบ้านคูวัดถึงบ้านปากบึง และให้จัดการลาดตระเวนสืบข่าวข้าศึกต่อไปให้รู้ว่าถอยไปตั้งอยู่แห่งใด กรมทหารราบที่ ๒๙ จะไปสมทบกองพล แล้วจะส่งคำสั่งเขียนมาทีหลัง
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  ดีแล้ว ฉันจะจัดการตามคำสั่ง (หลวงเรืองฤทธิ์ฯ คำนับแล้วออกไป) ต้องนอนกลางแจ้งกันอีกละ (ต่างคนต่างลุกขึ้นเตรียมตัว)
 +
</tpoem>
 +
(พระภิรมย์ฯ แต่งเสือป่า เข้ามาทางซ้าย แม่แย้มแม่อุไรกับนายสวัสดิ์ก็ตามเข้ามา)
 +
<tpoem>
 +
'''สวัสดิ์'''  อย่าลืมนะขอรับ ส้นติดกัน ปลายเท้าผายจากกันประมาณ ๔๕ องศา
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  เออน่ะ ข้าจำได้แล้ว (ทำวันทยาหัตถ์คำนับพระวิสูตรฯ)
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  พอดีทีเดียว กองกำลังจะยกไปอยู่เดี๋ยวนี้
 +
'''พระภิรมย์ฯ'''  ไปรบอีกหรือขอรับ
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  เปล่า ไปวางด่าน ถ้าคุณแย้มช่วยอุดหนุนส่งเสบียงบ้างจะขอบใจมาก
 +
'''แย้ม'''  ได้สิเจ้าคะ จะไปส่งที่ไหน
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  แล้วผมจะให้เขามาบอก ผมเองก็ยังไม่แน่ จะต้องไปตรวจท้องที่
 +
'''แย้ม'''  ดิฉันจะรีบไปเตรียมข้าวของไว้ (ออกไปทางซ้าย)
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  คุณหลวงมนูฯ ผมมอบพระภิรมย์ฯ ไว้กับคุณนะ
 +
'''หลวงมนูฯ'''  ขอรับ คุณพระไปกับผม (พาพระภิรมย์ฯ ออกไปทางหลัง)
 +
'''สวัสดิ์'''  ใต้เท้าขอรับ ผมขอไปเป็นคนรับใช้ใต้เท้าอีก ได้ไหมขอรับ
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  ได้สิพ่อสวัสดิ์ ฉันยินดี เพราะแกคล่องกว่าผู้ใหญ่หลายคน
 +
'''อุไร'''  ดิฉันออกอิจฉาพ่อสวัสดิ์ เสียใจที่เป็นผู้หญิง
 +
'''พระยาวิสูตรฯ'''  เวลาศึกสงครามผู้ชายกับผู้หญิงก็ต้องแสดงความกล้ากันคนละอย่าง ผู้ชายกล้าไปรบไปตาย ผู้หญิงกล้าไม่ทำให้เป็นที่ลำบากแก่ผัวหรือผู้รักใคร่ ทำให้ผู้ที่รักมีแก่ใจไปรบ (คำนับ) สวัสดิ์ไปด้วยกันเถอะ (ออกไปทางหลังกับสวัสดิ์)
 +
'''หลวงมณีฯ'''  แม่อุไร (จับมืออุไร) พี่ลาที ถ้าเคราะห์ดีก็คงได้กลับมาเห็นหน้ากันอีก ถ้าเคราะห์ร้ายก็ แต่นั่นแหละหล่อนก็เป็นเชื้อชาติไทยฉันไม่ต้องวิตกในส่วนหล่อน ลาที ขอให้อยู่สบาย (กอดกันอยู่ครู่ ๑ แล้วหลวงมณีฯ ออกไปทางหลัง)
 +
</tpoem>
 +
(อุไรไปยืนอยู่ที่หน้าต่าง พิงกรอบหน้าต่าง เสียงคำสั่งข้างนอกบอกเตรียมเดิน แล้วอีกครู่ ๑ มีบอกหน้าเดิน ทันใดนั้นได้ยินเสียงเสือป่าร้องลำฝรั่งรำเท้าบทอย่างที่ใช้แสดงตำนาน คือ
 +
“อันพวกเราชวนกันสวามิภักดิ์ จงรักร่วมชาติศาสนา ยอมตายไม่เสียดายชีวา เพื่อรักษาอิสระคณะไทย สมานสามัคคีให้ดีอยู่ จะสู้ศึกศัตรูทั้งหลายได้ ควรจะทนงจงใจ เป็นไทยจนสิ้นดินฟ้า”)
 +
 +
 +
 +
ดนตรีบรรเลงสรรเสริญเสือป่า
 +
 +
 +
 +
'''ปิดม่าน'''
== เชิงอรรถ ==
== เชิงอรรถ ==

รุ่นปัจจุบันของ 11:17, 25 เมษายน 2554

เนื้อหา

ข้อมูลเบื้องต้น

แม่แบบ:เรียงลำดับ พระราชนิพนธ์: พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว

บทประพันธ์

ตัวละคร

พวกเรา
พระภิรมย์วรากร นอกราชการ อายุประมาณ ๕๐ ปี
นายสวิง อายุ ๑๘ ปี}
นายสวาย อายุ ๑๗ ปี} บุตร พระภิรมย์วรากร
นายสวัสดิ์ อายุ ๑๖ ปี}
นายกองโท พระยาวิสูตรสงคราม สมุหเทศาภิบาล ผู้สำเร็จราชการมณฑลหัสดินบุรี ผู้บังคับการเสือป่าหัสดินบุรี
นายหมวดโท หลวงมณีราษฎร์บำรุง นายอำเภอเมืองมณีบูรณ์ ผู้บังคับกองหมวดที่ ๑ กองร้อยมณีบูรณ์ (ภายหลังเป็นผู้บังคับกอง)
นายหมวดตรี นายอิน ผู้ช่วยราชการเมืองมณีบูรณ์ ผู้บังคับหมวดที่ ๒ กองร้อยมณีบูรณ์
นายหมู่เอก หลวงมนูธรรมธุราธร ผู้พิพากษาศาลเมืองมณีบูรณ์ ประจำหมวดที่ ๑ กองร้อยมณีบูรณ์ (ภายหลังเป็นผู้บังคับหมวด)
นายหมู่เอก เทพ คหบดี ประจำกองร้อยมณีบูรณ์
นายหมู่โท ขุนรัตนแพทย์ แพทย์ประจำเมืองมณีบูรณ์
ราชบุรุษ สุดใจ ครูใหญ่โรงเยนมัธยมมณีบูรณ์ ผู้กำกับกองลูกเสือที่ ๑๑
นายหมู่ พร ผู้บังคับหมู่ที่ ๔ กองลูกเสือที่ ๑๑
ลูกเสือโท นายคำ กองลูกเสือที่ ๑๑
นายร้อยเอก หลวงเรืองฤทธิราวี ผู้บังคับกองร้อยที่ ๔ กรมทหารราบที่ ๒๙
อ้ายสี บ่าวพระภิรมย์วรากร
คนกลาง
นายซุ่นเบ๋ง นักเรียนกฎหมาย พี่ของเน้ยภรรยาน้อยพระภิรมย์วรากร
พวกข้าศึก
ผู้บังคับการทหารข้าศึก
ปลัดกรมทหารข้าศึก
นายร้อยตรีกองทหารข้าศึก
นายทหารนักบินกองทหารข้าศึก
             

ชุดที่ ๑

ฉาก ห้องรับแขก บ้านพระภิรมย์วรากร ที่เมืองมณีบูรณ์ มณฑลหัสดินบุรี เป็นห้องในเรือนตึกอย่างเก่าๆ ด้านหลังมีประตูเปิดออกไปเฉลียง ต่อเฉลียงไปมีสวน ด้านขวามีหน้าต่าง ด้านซ้ายมีประตูสำหรับเข้าไปภายในเรือน เครื่องตกแต่งมีเป็นโต๊ะเก้าอี้อย่างกระนั้นๆ ไม่สู้ดีปานใด โต๊ะตั้งกลาง เก้าอี้ล้อมโต๊ะ และมีเก้าอี้ตั้งติดๆ กับฝาบ้าง มีรูปถ่ายติดฝาเป็นรูปหมู่โดยมาก และมีรูปพระภิรมย์ฯ แต่งเต็มยศข้าราชการพลเรือนชั้นอำมาตย์โท (หมายเหตุ-ซ้ายขวาคือซ้ายขวาของตัวละคร)


(เมื่อเปิดม่าน นายสวายกับนายสวัสดิ์เดินเข้ามาด้วยกันจากเฉลียง นายสวายแต่งตัวสวมกางเกงแพรกับเสื้อชั้นใน นายสวัสดิ์แต่งตัวสวมกางเกงขาสั้นสีดำอย่างลูกเสือ ใส่ถุงเท้ารองเท้าดำ ใส่เสื้อขาวแต่ภายในเสื้อขาวนั้นมีเสื้อลูกเสือ และมีผ้าพันคอลูกเสือคาดพุงทับเข็มขัด ถือห่อกระดาษ ๑ อัน)

สวาย(จับแขนสวัสดิ์ไว้แล้วพูด) เดี๋ยวก่อนจะรีบร้อนไปไหน
สวัสดิ์ไปเอาอะไรในห้องหน่อย (ทำท่าจะไป)
สวายไปอาบน้ำกันเถอะน่า เดี๋ยวจะบ่ายมากไปอย่าร่ำไร มาสิถอดเสื้อสิน่า (ทำท่าจะเข้าปลดกระดุมให้นายสวัสดิ์ แต่นายสวัสดิ์ไม่ยอดให้ปลด)
สวัสดิ์พุทโธ่ ประเดี๋ยวเดียวเท่านั้นแหละ อย่ายุ่งไปหน่อยเลย
สวายก็ทำไมจะต้องผัดด้วยเล่า (จับแขนสวัสดิ์ไว้ สวัสดิ์สลัดแขนทิ้งกันไปมา ห่อกระดาษตก สวัสดิ์กับสวายก้มลงเก็บพร้อมกันแย่งกันจนกระดาษขาด แลเห็นหมวกลูกเสืออยู่ในห่อ) อ้อ อย่างนี้นี่เอง
สวัสดิ์ก็ยุ่งอย่างนี้แหละ (ฉวยหมวกได้ ตั้งท่าจะวิ่งไปในเรือน)
สวาย(จับแขนไว้) อ้อ นี่แกแอบไปเป็นลูกเสือแล้วหรือ
สวัสดิ์เป็นแล้วละ จะทำไมฉัน
สวายกันจะต้องไปทำไมแกเดี๋ยวนี้ คอยดูคุณพ่อรับงานแกดีกว่า
สวัสดิ์นี่พี่สวายจะไปปากบอนอย่างนั้นหรือ
สวายฉันก็ต้องบอกให้คุณพ่อรู้สิ ว่าแกขัดขืนโอวาทของท่าน จำไม่ได้หรือท่านว่าอยู่เร็วๆ นี้เอง ว่าท่านไม่ต้องการให้ลูกท่านไปเป็นลูกเสือลูกหมาอะไร
สวัสดิ์คุณพ่อจะว่ากระไรๆ ก็ตามใจท่าน แต่ฉันเกิดมาเป็นลูกผู้ชายกับเขาชาติ ๑ แล้ว ก็ไม่อยากให้เสียชาติ
สวายเพราะฉะนั้นจึงไปเป็นลูกหมา อย่างนั้นหรือ
สวัสดิ์(โกรธ) นี่แน่พี่สวาย พี่จะด่าตัวฉันส่วนตัวอย่างไรๆ ก็พอจะยอมยกโทษให้ แต่ถ้าขืนพูดดูถูกลูกเสืออีกคำเดียวละก็จะต่อยให้ฟันหักทีเดียว
สวายชะๆ ชะๆ เก่งจริงนะ
สวัสดิ์อย่างไรๆ ฉันก็แข็งแรงกว่าพี่สวายเป็นแน่ เพราะฉันใช้กำลังของฉันในทางที่ถูก ไม่มัวใช้แต่ในทางทำหนุ่มแอบซุกซนเล่นสกปรก
สวาย(โกรธ) ทำไมกันเล่นซุกซนสกปรกอย่างไร
สวัสดิ์เฮ้ยๆ เขารู้ดอกน่า ไม่ต้องทำไขสือ แอบลงไปนัวเนียอยู่ที่ห้องอีแก่นเสมอๆ แล้วไม่อ่อนแออย่างไร ฮะๆ ฮะๆ
สวายพูดยุ่งบ้าอะไรไม่รู้
สวัสดิ์หรือจะฝึกหัดให้เป็นลูกผู้ชาย ฮะๆ มีแต่เขาหัดกันทางลูกเสือหรือทหาร นี่พี่สวายให้อีแก่นเป็นครูหัดอะไรมิรู้ได้ หนอยแน่ กำลังน้อยเอย ขี้โรคเอย เล่นฟุตบอลไม่ไหวฝึกซ้อมกำลังกายก็ไม่ไหว คุณพ่อก็พะนอเห็นขี้โรค ที่แท้มัวฝึกซ้อมออกกำลังเสียทาง ๑ ต่างหาก
สวายเอ๊ะ สวัสดิ์นี่ กล้าหาญชาญไชยจริงนะ หรือเห็นตัวดีเพราะเป็นลูกเสือลูกหมา
สวัสดิ์บอกแล้วว่าไม่ให้ดูถูกลูกเสือ ขืนจะดูถูก (ตบหน้าสวาย) นี่แน่ะ คนปากร้ายเขาต้องทำอย่างนี้ ตั้งหมัดขึ้น เดี๋ยวจะว่าฉันทำข้างเดียว
สวายเล่นระยำอะไรไม่รู้
สวัสดิ์ตั้งหมัดขึ้นสิ หาไม่จะเจ็บเปล่านะ
สวาย(ตั้งหมัดแล้วพูดพลาง) ข้าขอบอกกล่าวนะ
สวัสดิ์ไม่ต้องพูด ต่อยกันดีกว่า (ต่อยกันสวายออกจะเอี้ยๆ)
             

(พระภิรมย์วรากร กับหลวงมนูธรรมธุราธรเดินเข้ามาด้วยกันจากเฉลียง พระภิรมย์ฯ สวมกางเกงแพรใส่เสื้อกุยเฮง หลวงมนูธรรมฯ แต่งเครื่องเสือป่า)

พระภิรมย์ฯเฮ้ยๆ นั่นอะไรต่อยกันออกยุ่ง เลิก! เลิกเดี๋ยวนี้ (เด็กทั้ง ๒ หยุดต่อยกัน) นี่ต่อยกันทำไม อ้ายเล็กคงรังแกพ่อกลางละซี เอ็งละอวดดีอย่างนี้เสมอ เห็นว่าพี่เป็นคขี้โรคละก็ข่มเหงได้ข่มเหงเอา
สวัสดิ์พี่สวายอยากมาปากจัดด่าผมก่อนนี่ขอรับ
พระภิรมย์ฯด่าว่ากระไร
สวัสดิ์เขาด่าว่า (นึกขึ้นออกเลยชะงักไม่พูดต่อไป)
สวาย(เห็นเป็นโอกาสเหมาะจึงชิงพูด) สวัสดิ์แอบไปเป็นลูกเสือขอรับ ผมาว่าเขาว่าคุณพ่อห้ามแล้วทำไมเขาขืนไปเป็น เขาโกรธเขาก็ต่อยผมเอา
พระภิรมย์ฯอ้อ! อ้ายเล็ก นี่มึงแอบไปเป็นลูกเสือแล้วจริงๆ หรือ
สวัสดิ์ขอรับ
พระภิรมย์ฯถอดเสื้อออกให้ข้าดูทีหรือ (นายสวัสดิ์ถอดเสื้อชั้นนอก) เออ! ไหนลองแต่งขึ้นให้ครบเครื่องทีหรือ (นายสวัสดิ์แต่งตัวอย่างลูกเสือบริบูรณ์) อือ! ชอบกลจริงๆ อยู่ดีๆ ไม่ว่าดี ชอบแต่งตัวเป็นอ้ายตัวในหนังญี่ปุ่น
             

(สวัสดิ์แลดูตาหลวงมนูฯ หลวงมนูฯ อดหัวเราะไม่ได้)

หลวงมนูฯผมก็เป็นตัวหนังญี่ปุ่นเหมือนกันหรือขอรับ
พระภิรมย์ฯคุณหลวงกับอ้ายลูกผมเป็นคนละอย่าง คุณหลวงเป็นผู้ใหญ่รู้จักผิดแลชอบดีแล้ว เมื่อจะชอบแต่งตัวเล่นอย่างไรก็แต่งได้ แต่อ้ายนี่มันทารกอยู่ในอกพ่ออกแม่ มันยังไม่ควรจะทำอวดดีรู้มากไปกว่าผู้ใหญ่ มันรู้อยู่ดีแล้วว่าผมไม่ชอบให้ลูกผมเป็นลูกเสือมันก็ขืนไปเป็น
หลวงมนูฯขอโทษเถอะขอรับ ผมเห็นว่าในข้อนั้นคุณพระห้ามผิด การที่จะห้ามสิ่งใดๆ ควรมีเหตุผลเพียงพอ การที่คุณพระไม่ชอบลูกเสือนั้นเพราะเหตุใด
พระภิรมย์ฯข้อ ๑ ผมเห็นว่าไม่ควรจะให้เสียเวลาเรียนของเด็ก
หลวงมนูฯการฝึกหัดหรือสั่งสอนส่วนทางวิชาลูกเสือ ไม่ได้ทำให้เสียเวลาเล่าเรียนเลยแม้ แต่นาทีเดียว ไม่ทำให้เสียประโยชน์ของเด็กเลยจนนิดเดียว ตรงกันข้าม เด็กที่เป็นลูกเสือจะเป็นผู้ที่มีความรู้ดีกว่าเด็กธรรมดาเป็นอันมาก
พระภิรมย์ฯนั่นเป็นความเห็นของคุณหลวง แต่ความเห็นของผมผิดกัน ผมเห็นว่าการเป็นลูกเสือไม่มีอะไร นอกจากเลี่ยงการเล่าเรียนและซุกซนหัวร้างข้างแตกไปเท่านั้น
หลวงมนูฯแต่ซุกซนหัวร้างข้างแตกผมเห็นว่าดีกว่าซุกซนอีกอย่าง ๑ (นายสวัสดิ์แลดูนายสวายแล้วหัวเราะ) การซุกซนอย่างลูกเสือทำให้เป็นคนแข็งแรง การซุกซนอีกอย่าง ๑ นั้น มีผลตรง กันข้าม การเป็นลูกเสือทำให้เด็กรู้จักอดทน
พระภิรมย์ฯอ้อ! ยังงั้นหรือขอรับ ผมจะได้ทดลองดู (ไปหยิบแส้ม้ามา) นี่แน่ะ ถ้าเอ็งอด ทนจริงอย่างคุณหลวงว่า เอ็งไม่ต้องร้องเลยสิ ข้าจะลองความอดทนของอ้ายลูกเสือให้เห็นจริง (เงื้อแส้จะตีนายสวัสดิ์)
หลวงมนูฯ(จับมือพระภิรมย์ฯ)      คุณพระ! อย่างนั้นจะใช้ที่ไหนได้      (แย่งแส้จากมือพระภิรมย์แล้วโยนไปเสียให้ไกล) ทำอย่างนั้นก็เสียผู้ใหญ่ไปสิขอรับ
พระภิรมย์ฯนี่ผมไม่มีอำนาจเหนือลูกผมแล้วหรือ
หลวงมนูฯข้อนั้นไม่มีใครเถียงเลย แต่ผู้มีอำนาจควรจะใช้อำนาจแต่ในที่ถูกที่เป็นยุติธรรม ถ้ามิฉะนั้นก็ทำให้ผู้น้อยสิ้นความนับถือ
พระภิรมย์ฯถ้าลูกผมสิ้นความนับถือผมในครั้งนี้ ก็เป็นเพราะมันเห็นคุณหลวงเข้ากับมันเท่านั้น
หลวงมนูฯผมเสียใจที่คุณพระพูดเช่นนั้น ผมตั้งใจดีต่อคุณพระจริงๆ แต่เมื่อไม่เป็นที่พอ ใจแล้วก็เลิกกันที ผมจะพูดอะไรไปอีกก็เสียเวลาผมต้องขอลาที
พระภิรมย์ฯอ้าวๆ คุณหลวงอย่าโกรธสิครับ
หลวงมนูฯผมไม่ได้โกรธ เป็นแต่เสียใจเท่านั้น
             

(ขณะนั้นได้ยินเสียงนกหวีดเป่าประชุม นายสวัสดิ์ทำท่าจะไป)

พระภิรมย์ฯอ้ายเล็ก ข้าห้ามเป็นอันขาดไม่ให้เอ็งไปได้ยินไหม (เสียงนายพรนายหมู่ลูกเสือร้องตะโกนเรียกชื่อนายสวัสดิ์ นายสวัสดิ์ขยับจะไป) อ้ายเล็ก บอกว่าไม่ให้ไป
นายหมู่พร(ขึ้นมาที่เฉลียงกับลูกเสือโทนายคำ) สวัสดิ์
สวัสดิ์(ระวังตรงแล้วขาน) อยู่!
นายหมู่พร(เข้ามาในห้อง คำนับหลวงมนูฯ แล้วจึงพูดต่อไป) สวัสดิ์! เป่านกหวีดประชุมแกไม่ได้ยินหรือ
พระภิรมย์ฯได้ยิน แต่ฉันไม่ให้มันไปเอง
นายหมู่พร(คำนับ) ขอรับประทานโทษ ผมพูดกับนายสวัสดิ์ (หันไปพูดกับนายสวัสดิ์ต่อ ไป) แกไม่ได้ยินนกหวีดหรือ
พระภิรมย์ฯฉันน่ะเป็นพ่อนายสวัสดิ์ ฉันห้ามเขาเองไม่ให้เขาไป เขาเป็นลูกที่อยู่ในถ้อยคำพ่อ
นายหมู่พร(คำนับอีก) ผมขอเรียนซ้ำอีกว่าผมพูดกับนายสวัสดิ์ (พูดกับสวัสดิ์) จะว่าอย่าง ไร
สวัสดิ์นี่แหละฉันมันตกอยู่ในที่ยาก ฉันเองน่ะอยากไปจนตัวสั่น แต่คุณพ่อท่านไม่ให้ไป
นายหมู่พรขอรับประทานโทษเถิดขอรับ ที่คุณไม่ให้ไปเพราะอะไร
พระภิรมย์ฯนี่ฉันมีความจำเป็นอะไรบ้างที่จะตอบแก
นายหมู่พรไม่จำเป็นเลย
พระภิรมย์ฯแกมีนายเหนือแกอีก หรือแกเป็นคนสูงสุด
นายหมู่พรผมเป็นเพียงผู้บังคับหมู่ที่ ๔ นายสุดใจเป็นผู้กำกับลูกเสือกองที่ ๑๑
พระภิรมย์ฯถ้าเช่นนั้นฉันขอพบนายสุดใจจะได้หรือไม่
นายหมู่พรได้ขอรับ คำ!
คำ(ที่เฉลียง) อยู่!
นายหมู่พรไปเชิญคุณสุดใจมาที่นี่ คุณพระให้เชิญ (คำวิ่งไป)
หลวงมนูฯดูเอาเถอะครับ เด็กที่เป็นลูกเสือละก็ ท่าทางมันคึกคักดีอย่างนี้
พระภิรมย์ฯฮือ!      การวิ่งเต้นมันเป็นธรรมดาของเด็ก      เป็นของชอบอยู่แล้ว      ผมไม่เห็นอัศจรรย์อะไร
หลวงมนูฯคุณพระดูตั้งใจแน่นอนเสียทีเดียว ว่าจะไม่ยอมเห็นอะไรดีในส่วนลูกเสือแม้แต่อย่างเดียว
พระภิรมย์ฯผมไม่เคยชอบเด็กซนเลย บางทีผมจะหัวเก่าผิดสมัยไปก็เป็นได้
             

(นายสุดใจ ผู้กำกับลูกเสือ เข้ามาจากเฉลียง คำ ตามมาเพียงเฉลียงแล้วหยุดอยู่ที่นั้น นายสุดใจคำนับหลวงมนูฯ แล้วจึงถอดหมวกก้มหัวคำนับพระภิรมย์ฯ อีกที ๑)

นายสุดใจคุณพระให้หาผมหรือขอรับ
พระภิรมย์ฯฉันให้ไปเชิญนายสุดใจมาเพื่อจะถามปัญหาสักข้อ ๑ ธรรมเนียมเด็กที่จะเป็นลูกเสือต้องได้รับอนุญาตบิดาหรือผู้ปกครองไม่ใช่หรือ
นายสุดใจขอรับ ถูกแล้ว
พระภิรมย์ฯถ้าเช่นนั้นทำไมนายสุดใจจึงได้รับนายสวัสดิ์ลูกฉันเข้าเป็นลูกเสือโดยฉันมิได้อนุญาต
นายสุดใจผมเข้าใจผิดไป นายสวัสดิ์มาบอกขอสมัครเป็นลูกเสือ ผมก็เข้าใจว่าคุณพระคงจะได้อนุญาตแล้ว
พระภิรมย์ฯทำไมถึงเข้าใจเอาเองเช่นนั้น
นายสุดใจเพราะตั้งแต่ได้มีลูกเสือมา ผมยังไม่เคยพบสักรายเดียวที่บิดาหรือผู้ปกครองไม่เต็มใจให้เด็กเป็นลูกเสือ ผมจึงเข้าใจว่าคุณพระก็คงจะเหมือนคนอื่นๆ
พระภิรมย์ฯแต่ฉันไม่เหมือนคนอื่นๆ ฉันมีสมองพอที่จะใช้ได้คิดอะไรได้เองบ้าง ไม่ต้องก้มหน้าหลับตาเอาอย่างคนอื่นตะพัดไป
นายสุดใจผมเสียใจที่ผมคะเนผิดไป
พระภิรมย์ฯถ้าอย่างนั้นจะทำอย่างไรกันต่อไป
นายสุดใจก็แล้วแต่คุณพระจะพอใจ
พระภิรมย์ฯถ้าลูกฉันจะออกจากกองลูกเสือเสียเดี๋ยวนี้ จะเป็นที่เสียหายอย่างใดบ้างหรือ ไม่
นายสุดใจนั่นแหละขอรับ ตามความเห็นของผม เห็นว่าเขาน่าจะรู้สึกลำบากใจอยู่บ้าง เพราะบรรดานักเรียนชั้นเดียวกับเขา หรือแม้ที่อายุอ่อนกว่าเป็นลูกเสือทั้งนั้น เพราะฉะนั้นถ้านายสวัสดิ์จะไม่เป็นลูกเสืออยู่คนเดียว ก็เห็นจะเข้าพวกเข้าพ้องกับเขาไม่ได้
พระภิรมย์ฯถ้าเช่นนั้นก็แปลว่านักเรียนในโรงเรียนของนายสุดใจทุกคน ถูกบังคับให้เข้าเป็นลูกเสือฉะนั้นหรือ
นายสุดใจการบังคับให้เข้าเป็นลูกเสือไม่เคยมีเลย
พระภิรมย์ฯถึงไม่บังคับตรงๆ ก็บังคับทางอ้อม ถ้าใครไม่เป็นลูกเสือก็เข้าพวกพ้องกับใครไม่ได้ ดังนี้ก็เท่ากับบังคับนั่นเอง
นายสุดใจผมเห็นว่าการที่จะเถียงกันในข้อนี้ดูจะไม่เป็นผลดีอันใด เมื่อคุณพระไม่พอใจจะให้บุตรเป็นลูกเสือแล้วก็หมดปัญหา นายสวัสดิ์ต้องออกจากกองลูกเสือ
สวัสดิ์ผมไม่ยอกออก ผมยอมตายเสียดีกว่า
พระภิรมย์ฯอ้ายบ้า!
สวัสดิ์ผมไม่ยอมออก      ผมได้ให้คำมั่นสัญญาแล้วว่าผมประพฤติให้สมควรที่เป็นลูกผู้ชาย ผมไม่ยอมคืนคำ
หลวงมนูฯคุณพระขอรับ ผมขอพูดสักคำ การที่คุณพระจะขืนยืนยันให้พ่อสวัสดิ์ออกจากลูกเสือครั้งนี้ ผมเชื่อแน่ว่าจะมีผลร้ายทั้งสองฝ่าย พ่อสวัสดิ์จะสิ้นความนับถือในตัวคุณพระเป็นแน่แท้ ผมเห็นมีทางแก้อยู่ทาง ๑
พระภิรมย์ฯทางใดขอรับ
หลวงมนูฯผมนี้ช่างอยากมีลูกผู้ชายเสียจริงๆ แต่ก็เผอิญไม่มีได้สักคนเดียว ถ้าผมมีผมก็คงขอให้เป็นอย่างพ่อสวัสดิ์นี้แหละขอรับ
พระภิรมย์ฯถ้าเช่นนั้นจะยากเย็นอะไร อ้ายนี่มันก็ไม่นับถือผมเป็นพ่อแล้ว คุณหลวงจะเอามันไปเป็นลูกก็เชิญสิ
หลวงมนูฯจริงเช่นนั้นหรือขอรับ
สวัสดิ์จริงสิครับ จะเอาไปต้มไปแกงเสียก็ได้ตามความพอใจคุณหลวงทุกอย่าง
หลวงมนูฯถ้าเช่นนั้นผมยินดีมาก สวัสดิ์แกเป็นลูกฉันแล้วนะ เข้าใจไหม (สวัสดิ์ก้มหัว) ฉันผู้เป็นพ่อเลี้ยงและผู้ปกครองของแก อนุญาตให้แกเป็นลูกเสือ
สวัสดิ์(เสียงเครือ) คุณหลวง-ผม-ผม- (สะอื้น)
หลวงมนูฯ(กอดสวัสดิ์) อ้าวๆ เรามันลูกเสือ ใจผู้ชายอย่าขี้แยสิ แล้วก็อย่าเรียกพ่อว่าคุณหลวง เรียกว่าพ่อสิ เอ้า! ไปเข้ากองไป
             

(นายสวัสดิ์ยินดีวิ่งไปคำนับนายสุดใจ นายสุดใจคำนับพระภิรมย์ฯ กับหลวงมนูฯ แล้วออกไปทางหลัง พร้อมด้วยนายหมู่พร นายสวัสดิ์ และนายคำ)

หลวงมนูฯผมก็ต้องลาทีมีธุระจะต้องไป
พระภิรมย์ฯประเดี๋ยวขอรับ ผมมีธุระจะต้องพูดกับคุณ (เหลียวดูเห็นนายสวาย) พ่อกลางออกไปข้างนอกเดี๋ยวเถอะ พ่อมีธุระจะพูดกับคุณหลวง(นายสวายออกไป) เชิญนั่งประเดี๋ยวเถอะขอรับ (ทั้ง ๒ คนนั่ง) ผมมีความร้อนใจด้วยเรื่องพ่อใหญ่ของผม
หลวงมนูฯทำไมขอรับ
พระภิรมย์ฯผมได้ให้มันไปกรุงเทพฯ เพื่อเรียนกฎหมาย แต่เคราะห์ร้ายเข้าสอบไล่ตกเสียแล้ว
หลวงมนูฯก็ไม่เป็นการอัศจรรย์อะไร      คนที่สอบไล่ตกมีถมไป      เมื่อมีโอกาสก็สอบไล่ได้อีก
พระภิรมย์ฯคุณหลวงยังไม่เข้าใจ พ่อใหญ่น่ะอายุเผอิญเฉพาะ ๑๘ ปีบริบูรณ์แล้ว ถ้าสอบไล่ตกก็คงต้องไปเป็นทหารแน่ละ
หลวงมนูฯก็แล้วอย่างไร
พระภิรมย์ฯพวกผมไม่มีสักคนเดียวที่เป็นทหาร แต่ไรๆ มาไม่เคยมีจนคนเดียว
หลวงมนูฯผมไม่เห็นเป็นของที่น่าจะอวดเลย คุณพระนี่แปลกจริงๆ หนทางใดๆ ที่พอจะเปิดโอกาสให้คนหนุ่มๆ ได้ทำประโยชน์แก่บ้านเมือง คุณพระเป็นไม่ชอบทั้งสิ้น
พระภิรมย์ฯคุณหลวงพูดดูราวกับคนเราจะทำประโยชน์ให้แก่บ้านเมืองได้แต่โดยทางเป็นทหารอย่างเดียว ถ้าเช่นนั้นทำไมคุณหลวงเองไม่ไปโยนปืนเป็นทหารบ้าง มานั่งบัลลังก์ชำระความอยู่ทำไม
หลวงมนูฯผมเสียใจที่ผมไม่ได้มีโอกาสที่จะทำอย่างคุณพระว่า เพราะเมื่อออกพระราชบัญญัติลักษณะเกณฑ์ทหารอายุผมมากเกินที่เขาต้องการเสียแล้ว ถ้ามิฉะนั้นผมคงไม่หนีเป็นแน่ แต่อย่างไรๆ ก็ดีเมื่อตั้งคณะเสือป่าขึ้น ผมก็ได้เข้าทันที โดยความยินดีที่ได้มีโอกาสฝึกหัดพอให้เป็นผู้สามารถช่วยป้องกันบ้านเมืองของผมได้
พระภิรมย์ฯ(หัวเราะทีเยาะ) ผมมีความยินดีที่ผมไม่มีความจำเป็นที่จะต้องเป็นเสือป่า เพราะผมมันพ้นเวลาที่จะต้องประจบประแจง หรือหาดิบหาดีต่อไปแล้ว
หลวงมนูฯคุณพระพูดเช่นนี้ขวางหูที่สุด การเป็นเสือป่าหรือไม่เป็นไม่ทำให้ข้าราชการดีขึ้น หรือเลวลงอย่างใดในส่วนหน้าที่ราชการที่กระทำอยู่โดยเฉพาะเลย
พระภิรมย์ฯผมไม่ใช่หูป่าตาเถื่อนเหลือเกินนักดอกนะคุณ ขอให้คุณจำไว้ว่าผมยังมีเพื่อนฝูงที่คอยบอกข่าวคราวอยู่เสมอ
หลวงมนูฯผมทราบแล้ว นายซุ่นเบ๋งพี่ภรรยาคุณพระเขาขยันเขียนหนังสือมาก แต่ต้องขออย่าให้คุณพระลืมว่านายซุ่นเบ๋งเป็นไทยไม่ถึงครึ่ง
พระภิรมย์ฯเอ๊ะ! คุณหลวงนี่พูดอย่างไร
หลวงมนูฯเปล่าขอรับ ผมไม่ได้ตั้งใจพูดจาล่วงเกินอะไรมากมายไป แต่ผมเห็นว่าการที่จะให้นายซุ่นเบ๋งรู้สึกอะไรๆ เหมือนคนที่เป็นไทยแท้ๆ นั้นน่าจะเป็นการยากอยู่บ้าง
พระภิรมย์ฯคุณหลวงวันนี้เป็นอย่างไร พูดจากันไม่เข้าลู่เข้าทางกันได้เลย
หลวงมนูฯผมมีความเสียใจที่เป็นเช่นนั้น มีธุระอะไรก็โปรดพูดกันตรงไปตรงมาดีกว่าขอ รับ
พระภิรมย์ฯผมอยากจะขอให้คุณหลวงช่วยผมในเรื่องพ่อใหญ่สักหน่อย
หลวงมนูฯช่วยอย่างไร
พระภิรมย์ฯขอให้มันพ้นทหารไปสักทีเถอะ
หลวงมนูฯจะให้ผมทำอย่างไร
พระภิรมย์ฯโปรดรับเข้าทำราชการในศาลของคุณสักหน่อยเถอะขอรับ จะเป็นตำแหน่งอะไรๆ ก็ได้ทั้งนั้น เงินดาวเงินเดือนก็ไม่ต้องได้มากมายปานใด เอาแต่เพียงพอให้พ้นจากเป็นทหารเท่านั้น คุณหลวงคงจะทราบอยู่แล้วว่าได้เงินเดือนเพียงชั้นใดจึงจะพอพ้นเป็นทหาร
หลวงมนูฯ(พูดอย่างจังๆ) ผมจะทำตามคุณพระปรารถนาไม่ได้ เพราะประการที่ ๑ ผมไม่มีอำนาจที่จะรับบุตรคุณพระเข้ารับราชการได้เอง ประการที่ ๒ ถึงแม้ผมจะมีอำนาจรับได้ผมก็ไม่รับ เพราะผมมีหน้าที่เป็นผู้รักษาพระราชกำหนดกฎหมาย ผมจะรู้เห็นเป็นใจกับผู้ที่คิดหลีกเลี่ยงกฎหมายไม่ได้เป็นอันขาด และผมขอบอกกล่าวไว้ในบัดนี้ด้วย ว่าถึงแม้นผมกับคุณพระได้เป็นผู้รักใคร่ชอบพอกันมาช้านานปานใดก็ตาม แต่ถ้าแม้คดีที่เกิดขึ้นในเรื่องนายสวิงบุตรชายคุณพระหลบหลีกราชการทหาร ผมจำเป็นจะต้องทำการตามหน้าที่ของผมโดยปราศจากฉันทาคติ ผมลาที (ลุกขึ้นก้มหัวคำนับ แล้วออกไปทางหลัง)
             

(พระภิรมย์ฯ นั่งตลึงอยู่ครู่ ๑ แล้วนายสวายจึงเข้ามาจากทางหลัง)

สวายคุณพ่อขอรับ
พระภิรมย์ฯอะไร
สวายคุณพ่อห้ามพี่อุไรไม่ให้พบกับคุณหลวงมณีฯ อีกไม่ใช่หรือขอรับ
พระภิรมย์ฯเออ ก็แล้วอย่างไรเล่า
สวายกำลังพูดกันอยู่ในสวนเดี๋ยวนี้ขอรับ คุณแม่ก็เห็นแต่ทำไม่รู้ไม่ชี้
พระภิรมย์ฯก็อย่างนี้ จะไม่กำเริบอย่างไร (ลุกไปเปิดประตูห้องข้างซ้าย) แม่แย้มเชิญออก มานี่หน่อยเถอะ
             

(แม่แย้มภรรยาหลวงพระภิรมย์ฯ ออกมาจากประตูซ้าย)

แย้มทำไมเจ้าคะ
พระภิรมย์ฯฉันได้ห้ามแล้วไม่ใช่หรือ      ว่าไม่ให้แม่อุไรพบปะกับหลวงมณีฯ      ทำไมหล่อนปล่อยให้พบกันได้อีก
แย้มนี่ใครบอกคุณ
พระภิรมย์ฯช่างเถอะ แต่ฉันอยากรู้ว่าเขาพากันไปอยู่ที่ไหน
แย้มก็ใครเป็นผู้มาปากบอนก็ถามเอากับคนนั้นสิเจ้าคะ
พระภิรมย์ฯพ่อกลางไปเชิญหลวงมณีฯ ขึ้นมานี่ (นายสวายออกไปทางเฉลียง)
แย้มคุณรู้ไหมว่าคุณจะหัดเด็กคนนี้ให้เสียคน ดีแต่พนอไว้ โรงร่ำโรงเรียนก็ไม่ให้ไป เหลวไหลอยู่แต่กับบ้าน
พระภิรมย์ฯก็ฉันไม่เห็นประโยชน์อะไรที่จะข่มขืนให้มันไป หล่อนก็รู้แล้วว่ามันขี้โรคและมันก็มีความคิด ใช้ได้ดีเท่าๆ กับผู้ใหญ่
แย้มคุณก็ชอบเพราะมันปากบอน เก็บเล็กเก็บน้อยมาเล่า ให้คุณฟังเท่านั้นแหละ
พระภิรมย์ฯเป็นธรรมดาผู้ใหญ่ก็ต้องใช้คนต่างหูต่างตาอยู่บ้าง
แย้มแล้วมันเก็บทั้งเข้าทั้งออก คุณพระรู้หรือไม่
พระภิรมย์ฯเก็บทั้งเข้าทั้งมออกอย่างไร
แย้มส่วนความนอกมันช่างเก็บมาเล่าให้คุณจริง แต่ความในมันก็เอาไปเล่าให้คนอื่นฟังสนุกใจเหมือนกัน วันไหนคุณนอนกับเมียน้อยก็รู้กันทั่วบ้านทั่วเมืองทุกครั้ง ฮะๆ น่าหัวเราะจริงๆ ฟ้าผ่าซิ
พระภิรมย์ฯเอ๊ะ! แม่แย้มนี่      ประเดี๋ยวก็ได้เกิดเคืองกันเดี๋ยวนี้เอง      หล่อนเลี้ยงลูกไม่ดีเอง แล้วหล่อนก็เที่ยวเปะปะวุ่นไปไม่เข้าเรื่องเข้าราว
แย้มอุ๊ย ดิฉันขี้เกียจพูดเสียแล้วละ เปลืองเวลาเปล่าๆ
             

(หลวงมณีราษฎร์บำรุงเข้ามาจากทางเฉลียง หลวงมณีฯ แต่งเสือป่าเดินเข้ามาในห้อง คำนับ อุไรตามมาด้วย แต่แอบอยู่ที่เฉลียง)

พระภิรมย์ฯคุณหลวง ผมเข้าใจว่าคุณหลวงก็เป็นลูกผู้ดีมีตระกูลไม่ใช่หรือ
หลวงมณีฯขอรับ
พระภิรมย์ฯถ้าเช่นนั้นผมต้องขอให้คุณประพฤติตนอย่างผู้ดี
หลวงมณีฯเอ๊ะ!      นี่ผมได้ประพฤติผิดกิริยาผู้ดีที่ในข้อไหนโปรดชี้แจงหน่อย      จะขอบคุณมาก
พระภิรมย์ฯการลอบมาพูดจากับลูกสาวผมคุณเห็นเป็นการดีละหรือ
หลวงมณีฯผมไม่ได้ลอบไม่ได้เลี่ยงอะไร ผมมาโดยเปิดเผย พูดกันโดยเปิดเผย คุณแย้มก็เห็น
พระภิรมย์ฯที่คุณมาประพฤติเป็นแมลงเม่าตอมลูกสาวผมอยู่เช่นนี้ เพื่อประสงค์อะไร
หลวงมณีฯผมขอเรียนตามตรง ผมมีความรักใคร่แม่อุไรจริงๆ ผมตั้งใจอยู่ว่าจะให้ผู้ใหญ่มา-
พระภิรมย์ฯช้าก่อนคุณอย่าเพ่อพูดไป ฟังผมก่อนถ้าคุณจะแต่งผู้ใหญ่ให้มาขอก็เห็นจะเสีย เวลาเปล่า
แย้มอะไรคุณก็-
พระภิรมย์ฯขออนุญาตให้ฉันพูดให้จบหน่อยไม่ได้หรือ (พูดกับหลวงมณีฯ ต่อไป) คุณนั้นเป็นลูกผู้มีตระกูลดี ทั้งทรัพย์สมบัติก็มีพอจะเลี้ยงลูกสาวผมได้ แต่คุณมีข้อเสียในส่วนตัวอยู่ข้อ ๑
หลวงมณีฯถ้าผมมีข้อเสียอย่างใดขอได้โปรดบอกตรงๆ ถ้าผมเห็นว่าพอจะแก้ไขดัดแปลงได้ผมก็จะได้จัดการแก้ไข
พระภิรมย์ฯข้อเสียสำคัญของคุณคือ      คุณเหมือนคนที่ได้วางบทประหารชีวิตตนเองแล้วก็ว่าได้
หลวงมณีฯเอ๊ะ! อะไรกัน ผมไม่เข้าใจ
พระภิรมย์ฯผมจะอธิบายให้ฟัง คุณเป็นเสือป่า ถ้ามีศึกเหนือเสือใต้มาแล้ว คุณก็คงจะต้องไปรบไม่ใช่หรือ
หลวงมณีฯถ้ามีโอกาสและเป็นการเหมาะก็คงจะได้ไป
พระภิรมย์ฯนั่น! ก็ถ้าไปรบก็อาจจะตายได้ไม่ใช่หรือ
หลวงมณีฯอ๋อแน่ทีเดียว แต่ถึงไม่ไปรบก็ตายได้เหมือนกัน
พระภิรมย์ฯทราบแล้ว แต่ไปรบมีหนทางที่จะตายได้มากกว่าไม่ไปไม่ใช่หรือ
หลวงมณีฯผมเข้าใจว่าคนที่ได้ตายๆ มาแล้ว จะได้ตายในที่นอนมากกว่าในสนามรบ
พระภิรมย์ฯคุณไม่ต้องเล่นสำนวน      พูดกันตรงๆ      เถอะถ้าเกิดสงครามขึ้นผู้ที่ไปรบคงจะ ต้องตายมากกว่าผู้ที่ไม่ไปไม่ใช่หรือ
หลวงมณีฯในเวลาสงครามจะเอานิยมนิยายแน่นอนไม่ได้ ถึงแม้เราจะไม่ไปรบ บางทีการรบมันเดินมาหาเราเองก็ได้
พระภิรมย์ฯตามกฎหมายนานาประเทศ ผู้ที่รบจะทำร้ายผู้ที่ไม่รบไม่ได้
หลวงมณีฯ(หัวเราะ) นั่นแหละขอรับ      เมื่อมีการสงครามมันเกิดขึ้นแล้ว      กฎบัดกฎหมายอะไรก็ดูจะไม่สู้เป็นประโยชน์ปานใดนัก อย่างไรๆ ก็ดีถ้าต่างว่าบ้านคุณพระนี้เผอิญเฉพาะอยู่ในวงแห่งสนามรบ คือที่ๆ แม่ทัพเขาเห็นเหมาะในการตั้งแนวรบหรือแนวด่าน ถึงคุณพระจะเอากฎหมายนานาประเทศไปพลิกอ่านจนคอแห้ง นายทัพนายกองเขาก็คงไม่ฟัง เขาคงตั้งกองของเขาตามความคิดของเขาจนได้
พระภิรมย์ฯแต่ถ้าผมไม่ออกไปยุ่งกับเขา ผมก็คงไม่ต้องเป็นอันตรายเป็นแน่
หลวงมณีฯขอรับประทานโทษ      ผมไม่เห็นมีความแน่อยู่ที่ตรงไหนเลย      เพราะลูกปืนไม่รู้ จักเลือกระหว่างคนที่รบกับไม่ได้รบ
พระภิรมย์ฯพูดกันสั้นๆ พลรบนั้น มีหน้าที่สำหรับไปตายไม่ใช่หรือ
หลวงมณีฯหามิได้      พลรบมีหน้าที่พยายามทำให้ข้าศึกตายหรือเจ็บจนรบไม่ได้      ส่วนการเจ็บการตายก็แล้วแต่เคราะห์ดีเคราะห์ร้าย
พระภิรมย์ฯผมเห็นว่า การที่คุณเข้าเป็นเสือป่าก็เท่ากับประกาศว่าอยากตาย เต็มใจที่จะตาย
หลวงมณีฯจริงขอรับ ถ้าการที่ผมตายจะทำให้เป็นประโยชน์แก่พระเจ้าอยู่หัวหรือบ้าน เมืองแล้วผมก็จะยอมตายโดยความเต็มใจ ยอมสละชีวิตโดยยินดี
พระภิรมย์ฯนั่น! เพราะฉะนั้นผมจะยอมยกลูกสาวของผมให้แก่คุณไม่ได้
หลวงมณีฯเอ๊ะ! น่าประหลาดจริง ทำไมอย่างนั้น
พระภิรมย์ฯผมไม่อยากให้ลูกสาวผมเป็นหม้ายแต่สาวๆ
หลวงมณีฯพุทโธ่! คุณพระนี่ชอบกลจริงๆ ถึงผมไม่เป็นเสือป่าผมก็อาจจะตายได้ในวันนี้พรุ่งนี้เท่ากัน ไม่เห็นผิดอะไรกันเลย
พระภิรมย์ฯผิดกันมาก การเป็นเสือป่าเหมือนเป็นคนที่ถูกวางบทให้ประหารชีวิตแล้ว อย่างไรๆ ไม่พ้นความตาย
หลวงมณีฯก็เช่นนั้นทหารก็เหมืนนักโทษถึงตายแล้วเหมือนกันหรือขอรับ
พระภิรมย์ฯก็คล้ายๆ กัน แต่ทหารยังดีกว่าเสือป่าเพราะที่เป็นพลทหารก็เป็นโดยถูกเกณฑ์ ถ้าเป็นนายทหารก็เป็นการรับจ้างหากินอย่าง ๑ นี่เป็นเสือป่าค่าจ้างก็ไม่ได้ มิหนำซ้ำต้องเสียค่าบำรุงอีกด้วย แล้วถูกเกณฑ์ก็ไม่ถูก หรือมีกะเกณฑ์อะไรกัน
หลวงมณีฯ(เสียงแข็ง)      คุณพระควรจะทราบดีแล้ว      ว่าไม่มีการกะเกณฑ์เลย      ตามใจสมัครทั้งสิ้น
พระภิรมย์ฯถ้าเช่นนั้นจะเป็นเสือป่าเพื่อประสงค์อะไร
หลวงมณีฯก็เพื่อประสงค์ได้มีโอกาสฝึกหัดไว้ให้สามารถทำหน้าที่อย่างผู้ชายได้ คือป้อง กันชาติศาสนาและพระมหากษัตริย์ได้ในเวลาที่จำเป็น
พระภิรมย์ฯคุณพูดดูเป็นการหวังประโยชน์ภายหน้าอยู่ ก็ประโยชน์ปัจจุบันนี้ไม่หวังอะไรบ้างหรือ
หลวงมณีฯประโยชน์ในปัจจุบันที่มีแลเห็นง่ายๆ      ก็คือการที่ได้มีโอกาสคบค้าสมาคมกันในหมู่ข้าราชการทั้งทหารพลเรือนและตลอดถึงคหบดีด้วย ได้รู้อกรู้ใจกันแล้วก็สะดวกในทางการ ทำงานติดต่อกันได้ง่าย      เช่นแต่ก่อนนี้      คนในหน้าที่ผมกี่วันจะได้พบท่านผู้พิพากษาครั้ง ๑ นี่พบกันแทบทุกวัน คุณหลวงมนูฯ เป็นนายหมู่ประจำในหมวดผมด้วยซ้ำ
พระภิรมย์ฯข้อนี้ผมเข้าใจไม่ได้เลยว่าหลวงมนูฯ พอใจได้อย่างไร ถ้าเป็นผมๆ คงจะรู้สึกได้อย่างไรๆ อยู่ ในการที่จะต้องคำนับผู้ที่มีอายุน้อยกว่าผม (หลวงมณีหัวเราะแต่ไม่ตอบว่ากระไร) แต่ผมข้อย้อนถามเรื่องประโยชน์ที่จะได้รับจากการเป็นเสือป่าอีกสักหน่อย ผมได้ยินเขาว่าข้าราช การคนไหนไม่เป็นเสือป่าไม่มีทางได้ดีไม่ใช่หรือ
หลวงมณีฯไม่เป็นเช่นนั้นเลย
พระภิรมย์ฯเขาว่าทั้งยศทั้งตราทั้งเงินเดือนได้ขึ้นแต่ที่เป็นเสือป่า ถ้าใครไม่ได้เป็นเสือป่า เจ้าขุนมุลนายท่านเอาลงกระป๋องเสียอย่างนั้นไม่ใช่หรือ
หลวงมณีฯ(เสียงแข็ง) ไม่จริงเลยใครที่บอกกับคุณพระเช่นนั้นเป็นคนที่โกหกสดๆ ร้อนๆ เท่านั้น โกหกอย่างระยำที่สุด
พระภิรมย์ฯถ้าเช่นนั้น      ถึงแม้ใครจะลาออกจากเสือป่าแล้ว      ก็ไม่ต้องเลยออกจากราชการด้วยหรือ
หลวงมณีฯการลาออกจากเสือป่าไม่เกี่ยวแก่ราชการเลย ใครจะลาออกเมื่อใดก็ได้
พระภิรมย์ฯแน่หรือ
หลวงมณีฯแน่สิขอรับ
พระภิรมย์ฯถ้าเช่นนั้นผมต้องขอให้คุณลาออกจากเสือป่าเสียก่อน ผมจึงจะยอมยกลูกสาวให้
หลวงมณีฯพุทโธ่! ทำไมคุณพระทำให้ผมอยู่ในที่ลำบากเช่นนี้
พระภิรมย์ฯเลือกเอาอย่าง ๑ ถ้าคุณรักลูกสาวผมต้องออกจากเสือป่า
อุไร(เดินเข้ามาจากเฉลียง) คุณหลวงมณี ถ้าคุณออกจากเสือป่าวันใดวันนั้นคุณกับดิฉันขาดกัน ดิฉันจะไม่ขอดูหน้าคุณอีกต่อไปจนวันตาย
พระภิรมย์ฯแม่อุไร นี่หล่อนมาพลอยเป็นบ้าอะไรไปด้วย
อุไรดิฉันไม่บ้าเลย ดิฉันเห็นโดยจริงใจว่าคุณหลวงมณีฯ มีข้อที่ควรชมเชยอยู่มากที่สุด ก็คือข้อที่เป็นเสือป่า เพราะอันที่จริงถ้าจะเลี่ยงเสียไม่ทำหน้าที่อย่างผู้ชายนั้นง่ายที่สุด เธอเป็นข้าราช การรับสัญญาบัตรแล้ว และมีตำแหน่งหน้าที่ประจำอยู่แล้ว จะเกณฑ์เป็นทหารไม่ได้เป็นอันขาด ถึงแม้ว่าจะมีการสงครามก็หลีกเลี่ยงการไปรบได้โดยไม่มีข้อเสียหายในส่วนตัวเลยจนนิดเดียว
พระภิรมย์ฯก็นั่น! การที่มีช่องจะรอดพ้นจากการต้องไปถูกยิงถูกฟันตายได้แล้วฉะนี้กลับเสือกเข้าไปสมัครจะไปตายอีกฉะนี้ จะเรียกว่าคนดีหรือคนบ้า
อุไรเรียกว่าคนดี คนกล้าหาญ คนไทยแท้ ลูกผู้ชายแท้ แต่คนที่มีหน้าที่ควรจะเข้าทำหน้า ที่อันควรแก่ลูกผู้ชายแล้วจะคอยหาทางหลีกเลี่ยงบิดพลิ้ว อย่างลูกชายใหญ่ของคุณพ่อนั่นแหละดิฉันเห็นว่าเป็นคนขี้ขลาดเสียทีที่เกิดมาในชาติไทย เสียทีที่เกิดมาเป็นลูกผู้ชาย
หลวงมณีฯแม่อุไร ฉันเห็นด้วยกับหล่อนทุกคำ
พระภิรมย์ฯก็ดีแล้ว ถ้าเช่นนั้นก็แปลว่าคุณหลวงจะยอมเลิกความคิดขอลูกสาวผมหรือ
หลวงมณีฯถ้าคุณพระจะยกให้ต่อเมื่อผมได้ลาออกจากเสือป่าแล้วฉะนั้น      ผมก็ไม่แลเห็นทางอื่น เพราะถึงผมจะรักแม่อุไรปานใดก็ดี แต่ที่ผมจะยอมเสียสัตย์หรือเสียความเป็นลูกผู้ชายชาวไทยไม่ได้เป็นอันขาด
พระภิรมย์ฯถ้าเช่นนั้นก็ไม่มีอะไรจะพูดกันอีกต่อไปแล้ว และในเวลาภายหน้าคุณหลวงไม่ต้องมาที่นี่อีกเลย
หลวงมณีฯ(คำนับ) ถ้าคุณพระไม่โปรดให้ผมมาอีกผมก็มาไม่ได้อยู่เอง เพราะคุณพระเป็นเจ้าของบ้าน      ถ้าเช่นนั้นผมลาที      (คำนับพระภิรมย์ฯ      และแม่แย้ม      แล้วจึงหันไปแลดูตาแม่อุไรครู่ ๑ แล้วก็เดินออกไปทางหลัง)
อุไรคุณพ่อ ดิฉันขอเรียนอะไรจริงๆ สักหน่อย ถ้าดิฉันไม่นึกสงสารคุณแม่อยู่แล้ว ดิฉันจะตามคุณหลวงมณีฯ ไปเสียเดี๋ยวนี้ทีเดียว แต่นี่ยังสงสารคุณแม่ จึงจำใจต้องทนความอยุติธรรมของคุณพ่อไป
พระภิรมย์ฯนางนี่ทำปากจัดใหญ่แล้ว อีเนรคุณ ชาตินี้ตบเสียให้ปากเยิน
แย้มแม่หนูก็ไม่ควรพูดให้ก้ำเกินคุณพ่อยังนั้นเลย เข้าไปในเรือน (อุไรเข้าไปทางขวา)
พระภิรมย์ฯเอาสิ      ตามใจลูกจนได้ดีไหมล่ะ      อ้ายเล็กก็อวดดีเป็นบ้าลูกเสือ      จนต้องยกให้เป็นลูกเลี้ยงหวงมนูฯ ไปคน ๑ แล้ว นางอุไรอวดดีอยากเป็นเมียเสือขึ้นมาอีกคนหนึ่งละ นี่ลูกฉันจะมาพากันอวดดีเป็นไม้นอกกอตามกันไปหมดละหรือ
แย้มถ้ามันเป็นไปเช่นนั้นจะมาปรับเป็นดิฉันผิดคนเดียวหรือ คุณเองไม่ผิดบ้างละหรือ
พระภิรมย์ฯฉันจะผิดอย่างไร
แย้มผิดที่คุณมีความเห็นผิดกับใครๆ เขาไปทั้งบ้านทั้งเมืองน่ะซิคะ เสือป่ากับลูกเสือใครๆ เขาก็แลเห็นประโยชน์ทั้งนั้น คุณไม่เห็นเป็นประโยชน์
พระภิรมย์ฯนี่! อย่างนี้เสียนี่นะ ลูกมันจะไม่กำเริบได้ใจอย่างไร ลูกคนไหนที่แม่แย้มถือท้ายย้ายหัวละก็เสียทุกคน ทีที่แม่แย้มไม่ชอบทำไมมันดีอยู่ได้
แย้มดีอย่างไรคะ พ่อสวิงน่ะกลัวต้องไปเป็นทหารเพราะขี้ขลาดอย่าง ๑ อีกอย่าง ๑ กลัวจะลำบาก กลัวไม่ได้เที่ยว นายซุ่นเบ๋งพี่เมียคุณน่ะมันพาลูกคุณซุกซนป่นปี้ไปแล้วคุณรู้สึกไหม ที่ไล่กฎหมายตกบ่อยๆ และตกอย่างเลวๆ เพราะอะไรคุณไม่รู้บ้างหรือ ที่กรุงเทพฯ นั่น ถ้าใครอยากจะพบพ่อสวิงต้องไปหาที่โรงเหล้า หรือโรงละครเฉวียงไว หรือบ้านโคมเขียวนั่นแน่ะ
พระภิรมย์ฯอือ! ช่างรู้จริงนะ
แย้มส่วนพ่อสวายน่ะคุณก็พะนอจนได้ดีแล้วไหมล่ะ นอกจากการปากบอนกะล่อนเดาะยังมิหนำซ้ำริมีเมียแต่ป่านนี้แล้ว ดีนักละลูกรักคุณทั้งสองคนน่ะ
พระภิรมย์ฯมีอะไรจะพูดอีกไหม
แย้มมีอีกนิดเดียว คือพ่อสวิงน่ะ ถ้าคุณขืนไม่ระวังให้ดีจะต้องเข้าตะรางวัน ๑
พระภิรมย์ฯเพราะเหตุไร
แย้มเพราะเหตุหลบหลีกราชการทหารนั้นแหละก่อนอื่น
             

(หลวงมณีฯ กลับมาอีกแต่มายืนอยู่เพียงประตูด้านหลัง)

พระภิรมย์ฯ(เคือง)      ผมเข้าใจว่าผมได้พูดอย่างแจ่มแจ้งที่สุดแล้ว      ว่าผมไม่ประสงค์ให้คุณหลวงมาบ้านผมอีกเลย
หลวงมณีฯผมมาโดยหน้าที่ราชการ ท่านผู้ว่าราชการเมืองมีบัญชาให้มาเกาะตัวนายสวิงบุตรคุณพระ
พระภิรมย์ฯเพราะเหตุใด
หลวงมณีฯเพราะถึงกำหนดจะไปจับฉลากเข้ารับราชการทหารได้ หมายเรียกแล้วไม่ไป
แย้มดิฉันว่าแล้วไหมล่ะ
พระภิรมย์ฯหล่อนไม่มีหน้าที่จะพูดในเรื่องนี้เลย ขอให้เข้าไปในเรือน (แย้มเข้าไปทาง ซ้าย) นี่แน่คุณหลวง ถ้าผมจะไม่ส่งตัวเขาจะเป็นอย่างไร
หลวงมณีฯผมก็ต้องค้นหาเอาเอง
พระภิรมย์ฯคุณมีอำนาจอะไรที่จะมาค้นบ้านผม
หลวงมณีฯผมถือหมายเป็นสำคัญ (ชูหมายให้ดู แล้วหันไปพูดข้างนอก) ค้นหาตัวนายสวิงมาให้ได้
พระภิรมย์ฯนี่ไม่มีอะไรนอกจากจะแก้แค้นส่วนตัวเท่านั้นเอง เอาอำนาจราชการมาข่มเหง
หลวงมณีฯคุณพระก็เป็นผู้ใหญ่แล้วนะขอรับ ระวังปากคอหน่อยจะดีกว่า ผมไม่อยากจะ ต้องจับคุณพระไปอีกคน ๑ เลย แต่ถ้าคุณพระไม่ฟังคำผมเตือนก็จะเป็นที่น่าเสียใจ ต้องขอให้คุณพระเข้าใจว่าเวลานี้ผมทำการในหน้าที่นายอำเภอเมือง
             

(ตำรวจภูธรนำตัวนายสวิงมาที่เฉลียง นายสวิงนั้นแต่งตัวใส่กางเกงจีนใส่เสื้อชั้นใน ดูเสื้อ ผ้ายู่ยี่ หน้าตาซีด ผมยุ่ง)

หลวงมณีฯได้ที่ไหน
ตำรวจภูธรในโรงม้าขอรับ
พระภิรมย์ฯคุณหลวงมณี ขอผัดสักสองสามเวลาไม่ได้หรือ เวลานี้เขากำลังเรียนกฎหมายอยู่
หลวงมณีฯผัดไม่ได้ขอรับ ต้องไปเดี๋ยวนี้
พระภิรมย์ฯพุทโธ่! ลูกผมเคยเลี้ยงเป็นผู้ดี จะเอาไปใช้อย่างขี้ข้ามันก็ตายเท่านั้นเอง
หลวงมณีฯผมเสียใจ รอสนทนากับพระคุณต่อไปไม่ได้
พระภิรมย์ฯ(โกรธ) ดีละ ดีละ ถ้าไม่มีโอกาสบ้างก็แล้วไป ถ้ามีโอกาสละก็---คอยดูเถอะ คอยดูเถอะ ถึงทีใครก็ทีใครแหละน่ะ คงได้เห็นฤทธิ์อ้ายแก่วัน ๑
             

(หลวงมณีฯ คำนับ แล้วกลับหลังหันเดินดุ่มๆ ไปทางหลัง ตำรวจภูธรพาตัวนายสวิงตามไป พระภิรมย์ฯ ยืนตลึงแลดูตามไปครู่ ๑ แล้วทรุดตัวลงนั่ง)

ชุดที่ ๒

ฉากเหมือนชุดที่ ๑


(เมื่อเปิดม่าน พระภิรมย์ฯ เดินไปเดินมาอยู่ในห้อง ท่าทางไม่สู้พอใจ นายซุ่นเบ๋งเดินเข้ามาจากทางเฉลียง นายซุ่นเบ๋งแต่งตัวนุ่งผ้าสวมเสื้อขาว)

พระภิรมย์ฯว่ากระไร
ซุ่นเบ๋งไม่สำเร็จ ไม่มีหนทางที่จะให้พ้นมาได้
พระภิรมย์ฯจะจัดการอย่างไรๆ ก็ไม่ได้หรือ
ซุ่นเบ๋งไม่มีหนทาง ผมเสียใจมาก ผมได้ไปหาเจ้าคุณเทศาฯ ตามคุณสั่ง ท่านตอบว่าท่านจะช่วยอย่างใดไม่ได้ ผมไปหาท่านผู้บัญชาการกองพลท่านก็ตอบว่าไม่มีหนทางที่จะผ่อนผันอย่าง ไรได้
พระภิรมย์ฯพุทโธ่! (ทรุดลงนั่ง) นี่พ่อสวิงมิต้องทนลำบากเป็นทหารอยู่อย่างนี้จนตลอดชีวิตหรือ
ซุ่นเบ๋งก็เพียงชั่วสองปีเท่านั้น
พระภิรมย์ฯก็ยังกองหนุนอีกเล่า
ซุ่นเบ๋งเมื่อถึงกองหนุนแล้วไม่อัศจรรย์อะไร      คงกลับมาบ้านได้      แต่ผมได้ยินข่าวอะไรอย่างหนึ่ง ซึ่งผมควรจะเรียนคุณพระให้ทราบ (นั่งลงใกล้ๆ พระภิรมย์ฯ) ผมได้ทราบข่าวว่าน่าจะมีสงครามกันในเร็วๆ นี้
พระภิรมย์ฯอย่างนั้นหรือ
ซุ่นเบ๋งขอรับ      พวกพ้องผม      เขาบอกข่าวมาจากกรุงเทพฯ      เขาว่าเขาได้ข่าวลับมาจากซ่องฮอย เขาว่าทางโน้นเตรียมทหารอยู่พร้อมแล้ว แต่นั่นแหละ เวลานี้รัฐบาลกำลังพูดจาว่ากล่าวกันอยู่ ถ้าฝ่ายรัฐบาลไทยยอมตามเขาก็จะไม่ต้องรบกัน
พระภิรมย์ฯก็ทำไมไม่ยอมเขาเสียเล่า
ซุ่นเบ๋งข้อนี้ผมทราบไม่ได้ แต่ผมทราบว่าการที่รัฐบาลไทยดื้ออยู่อย่างนี้ ทำให้พวกพ่อค้าจีนพากันตกใจมาก กลัวจะเสียประโยชน์การค้าขาย เขาว่าเรือเมล์ออกจากรุงเทพฯ ไปเมืองจีนหมู่นี้มีพวกจีนโดยสารไปเต็มๆ
พระภิรมย์ฯตายจริง นี่จะทำอย่างไรดี ถ้าเกิดรบกันขึ้นพ่อสวิงมิต้องพลอยไปตายกับเขาด้วยหรือ
ซุ่นเบ๋งแน่ทีเดียว ถ้ายังคงอยู่ในกองทหารก็คงต้องถูกเกณฑ์ไปรบ
พระภิรมย์ฯพุทโธ่ๆ กรรมจริงๆ
ซุ่นเบ๋งที่จริงการที่รัฐบาลดื้อไม่ยอมเขาเช่นนี้ แปลว่าถือเกียรติยศไม่เป็นเรื่องแท้ อย่างไรๆ ก็สู้เขาไม่ได้ เพราะเขาดีกว่าเรามาก อย่างไรๆ เขาก็ต้องชนะ เพราะฉะนั้นการที่จะขืนดื้อต่อไปก็เหมือนท้าให้เขารบ และถ้าเกิดรบกันขึ้นแล้วคนไทยต้องตาย ก็ต้องนับว่ารัฐบาลรับผิดรับชอบเหมือนแกล้งฆ่าคนไทย เอาชีวิตคนไทยแลกกับการรักษาเกียรติยศเย่อหยิ่งไม่มีประโยชน์เลยจนนิดเดียว แล้วก็ไม่ใช่แต่คนไทยจะเสียประโยชน์แต่ลำพัง ยังพลอยให้จีนและชาวต่างชาติพลอยต้องเสียประโยชน์ด้วย เมื่อการเป็นเช่นนี้ ผมเห็นควรรัฐบาลจะให้โอกาสให้ราษฎรได้มีเสียงออกความเห็นได้บ้าง
พระภิรมย์ฯส่วนคนอื่นๆ จะคิดอย่างไรหรือทำอย่างไรกันฉันไม่รู้ไม่ชี้ด้วย แต่ส่วนพ่อสวิงทำอย่างไรจึงจะได้รอดตาย
ซุ่นเบ๋งผมเห็นมีทางที่พอจะจัดการได้
พระภิรมย์ฯจะทำอย่างไร
ซุ่นเบ๋งเมื่อจะจัดการให้ออกจากทหารไม่ได้โดยทางอื่นแล้ว ก็ต้องคิดอ่านให้หนี
พระภิรมย์ฯอ๊ะ! จะหนีอย่างไร
ซุ่นเบ๋งไม่ยากเลย ขออนุญาตมาเยี่ยมคุณพระก็ได้
พระภิรมย์ฯเผื่อเขาไม่ให้มา
ซุ่นเบ๋ง(ยิ้ม) ตีนพ่อสวิงก็มี รั้งโรงทหารก็ไม่สูงปานใดนัก
พระภิรมย์ฯก็เขาจะไม่ตามจับหรือ
ซุ่นเบ๋งเขาคงตามเป็นแน่ แต่ฝ่ายเราต้องเตรียมไว้ให้พร้อม ที่จริงผมได้คิดทำทางไว้แล้ว คุณพระต้องเตรียมเรือยนต์ไว้ให้พร้อม พอพ่อสวิงมาถึงก็ให้ลงเรือไปทีเดียว ให้รีบไปกรุงเทพฯ เมื่อถึงกรุงเทพฯ แล้วผมจะพาไปฝากไว้กับเพื่อนผมคน ๑ จนถึงกำหนดเรือเมล์ออกก็ลงเรือเมล์ไปเสียเท่านั้น
พระภิรมย์ฯก็ดีออก แต่ถ้าเผื่อเขาจะมาเร่งเอาตัวกับฉันจะทำอย่างไร
ซุ่นเบ๋งคุณพระต้องปฏิเสธว่าไม่รู้เห็นด้วยเลย
พระภิรมย์ฯเผื่อเขาไม่ยอมเชื่อ เขาจะจับตัวฉันไปจะว่ากระไร
ซุ่นเบ๋งข้อนั้นไม่ต้องวิตก ผมจะจัดการ ถ้าจับคุณพระไปละก็เป็นได้เกิดความใหญ่แน่ เพราะถ้าเช่นนั้นผมจะร้องให้ดังว่ารัฐบาลใช้อำนาจกดขี่ข้าแผ่นดินอย่างร้ายกาจ พวกพ้องผมก็มีไม่ใช่น้อย คงช่วยกันตะโกนทุกคน รัฐบาลเห็นท่าทางไม่ดีก็ต้องปล่อยคุณพระ เพราะในเวลาที่การภายนอกกำลังล่อแหลมเช่นนี้ คงไม่อยากให้มีเหตุร้อนใจภายในอีกซ้ำ ๑ เป็นแน่
พระภิรมย์ฯความคิดแกในตอนเช่นนี้ ฉันบอกตรงๆ ว่าฉันไม่สู้ชอบ การที่ฉันจะเป็นต้น เหตุให้รัฐบาลเดือดร้อนฉันเห็นดูกระไรๆ อยู่
ซุ่นเบ๋งความตะขิดตะขวงคุณพระในข้อนี้ เป็นเพราะคุณพระเป็นคนสมองเก่าเท่านั้น ถ้าคุณพระตรองดูให้ดีคงจะเห็นได้ว่า แท้จริงรัฐบาลไม่ได้ให้ความยุติธรรมแก่คุณพระตามที่สมควรเลย การที่คุณพระต้องออกนอกราชการเพราะเหตุใด
พระภิรมย์ฯนายท่านว่าฉันทำราชการไม่ไหวพริบทันสมัย
ซุ่นเบ๋งนั่นก็เป็นวิธีพูดอัน ๑ เท่านั้น ที่แท้คุณพระต้องลงกระป๋อง เพราะคุณพระมีความนับถือตัวเอง เกินที่จะยอมประพฤติเป็นคนหัวประจบเท่านั้น คนเราทุกวันนี้ ถ้าจะให้เจริญในราชการต้องรู้จักพลิกแพลง พูดจาดีๆ ประจบเก่งๆ จึงจะเอาตัวรอดได้
พระภิรมย์ฯกระประจบประแจงนั้น ก็คงจะมีอยู่บ้างจริงอยู่ แต่ที่แกพูดว่าข้าราชการจะได้ดีหรือลงกระป๋องแต่เฉพาะโดยการประจบไม่ประจบเท่านั้นก็เหลือเกิน แต่อย่างไรๆ ก็ดี การที่จะให้ฉันเป็นสาเหตุที่จะทำให้รัฐบาลต้องลำบากร้อนใจนั้น ฉันไม่หายตะขิดตะขวงได้ เพราะฉะนั้นอย่าคิดต่อไปเลย ฉันไม่ยอมตามแกได้เป็นอันขาด
ซุ่นเบ๋งถ้าเช่นนั้นก็มีอยู่อีกทางหนึ่ง คือคุณพระต้องไปเสียกับพ่อสวิงพร้อมกัน
พระภิรมย์ฯอ๊ะ! จะให้ฉันทิ้งบ้านช่องไปอย่างนั้นหรือ ก็แล้วทรัพย์สมบัติฉันจะทำอย่าง ไร
ซุ่นเบ๋งข้อนั้นไม่ยาก คุณพระมอบให้ผมจัดการก็ได้ ผมคงจะจัดการส่งเสียเงินทองไปให้พอใช้สอย
พระภิรมย์ฯเฮ้ย! มันไม่ใช่แต่เท่านั้น ยังครอบครัวอีกเล่า
ซุ่นเบ๋งผมได้คิดเสร็จแล้ว ให้แม่เน้ยไปด้วยเพื่อปฏิบัติวัตถากตามเคย ส่วนลูกนั้นพ่อสวิงก็ต้องไปอยู่เองแล้ว พ่อสวายถ้าจะเอาไปด้วยก็ควรอยู่ ส่วนพ่อสวัสดิ์คุณพระก็ยกให้หลวงมนูไปแล้ว และแม่อุไรนั้นก็ไม่ต้องเป็นห่วงเพราะเขาก็คงไปตกแต่งกับหลวงมณีฯ ตามความปรารถนาของเขา
พระภิรมย์ฯก็แม่แย้มเล่า
ซุ่นเบ๋ง(ยิ้ม) คุณพระยังเป็นห่วงอาลัยท่านผู้เฒ่าอยู่อีกหรือแม่เน้ยไม่พอจะเอาเมียน้อยอื่นๆ ไปอีกสักสองคนก็ได้ หรือไปหาเอาใหม่ก็ได้ ส่วนคุณแม่เฒ่าแกก็คงจะได้อยู่ในบ้านนี้ต่อไป แกก็คงจะไม่ลำบากลำบนอะไรเป็นแน่
พระภิรมย์ฯ(อึ้งอยู่ครู่ใหญ่ๆ แล้วจึงพูด) มันดูออกจะอย่างไรๆ อยู่
ซุ่นเบ๋งเอาอีกล่ะ พุทโธ่ มีแต่ตะขิดตะขวงไปอบข้าง จะตกลงทางไหนก็เลือกเอาทาง ๑ สิ ขอรับ
พระภิรมย์ฯฉันเห็นมันดูไม่ได้การทั้งสองอย่างนี่นะ
ซุ่นเบ๋งถ้าเช่นนั้นคุณพระจะยอมเลิกการให้ลูกหนีทีเดียวหรือ
พระภิรมย์ฯการที่จะให้หนีดูมันเป็นการใหญ่ให้ผลลำบากมากมายเกินไปนักนี่นะ
ซุ่นเบ๋งเอาเป็นเลิกกันหรือ
พระภิรมย์ฯเห็นจะต้องเลิก
ซุ่นเบ๋งผมเสียใจ ผมได้ไปนัดกับเขาเสียแล้วให้หนี
พระภิรมย์ฯอะไร! แกวิ่งไปนัดไปแนะกับเขาเสียแล้วหรือ ทำไมไม่รอปรึกษาฉันก่อน
ซุ่นเบ๋งผมสำคัญว่าคุณพระคงจะพอใจตามความคิดผม แต่ก็ไม่เป็นไร เมื่อพ่อสวิงหนีมา ถึงนี่แล้วจึงค่อยตกลงกันต่อไปจะดีกว่า ถ้าเจ้าตัวเขาเต็มใจจะกลับไปก็แล้วกันไป แต่ถ้าเขาไม่ตกลงก็ต้องคิดกันต่อไป เพราะการที่จะบังคับให้คนที่มีอิสรภาพทำการที่ไม่ต้องการทำนั้น บังคับไม่ได้อยู่เอง
             

(ขณะนั้นได้ยินเสียงนกหวีดเป่ายาวบอกสัญญาหยุดที่ข้างนอก พระภิรมย์ฯ กับนายซุ่นเบ๋งต่างคนต่างลุกขึ้นไปยืนดูที่หน้าต่างข้างขวา)

พระภิรมย์ฯฮือ! พวกเสือป่ามาทำไมกันแยะ
ซุ่นเบ๋งได้ยินว่ากำลังซ้อมรบ
พระภิรมย์ฯฮึ! ยุ่งพิลึก เที่ยวเดินตะพัดตะเพิดบุกรุกไม่ว่าในบ้านในช่องใคร ดูเหมือนจะเข้าใจเสียว่าถ้าเล่นเป็นทหารละก็จะทำอะไรทำได้ทุกอย่าง
ซุ่นเบ๋งเข้ามาในบ้านคุณพระด้วยหรือขอรับ
พระภิรมย์ฯเคยเข้ามา แล้วไล่ก็ไม่ใคร่ไปด้วย
ซุ่นเบ๋งคราวนี้ถ้าว่าไม่ฟ้องก็ฟ้องบุกรุกเสียบ้างสิขอรับ      ถ้าไม่ฉะนั้นพวกเสือป่าจะพากันเข้าใจไปว่าพวกเขาอยู่เหนือกฎหมาย
พระภิรมย์ฯเอ๊ะ! ดูท่าทางเหมือนจะพักกองอยู่ตรงนี้ เบื่อจริงๆ ถ้าจะมานั่งอยู่ข้างๆ หามรุ่งหามค่ำเช่นนี้ ใครจะคอยระวังระไวได้หวาดไหว
ซุ่นเบ๋งก็ทำไมคุณพระไม่ไล่ให้ไปตั้งเสียที่อื่นเล่าขอรับ
พระภิรมย์ฯฉันได้เคยไล่ทีหนึ่งแล้ว      เขาตอบว่าเขาไม่ได้ตั้งอยู่ในที่บ้านของฉัน      ฉันไม่มีอำนาจอันชอบธรรมที่จะไล่เขา
ซุ่นเบ๋งข้อนั้นก็จริงอยู่ แต่คุณพระควรจะจ้องไว้ พอย่างเข้ามานิดหนึ่งก็ฟ้องบุกรุกได้ที เดียว แต่ถ้าจะไม่ให้มีทางติเตียนได้เลยควรจะบอกกล่าวเสียก่อนจะดี
พระภิรมย์ฯจริง ฉันจะไปเดี๋ยวนี้ มาด้วยกันเถอะ (พากันออกไปทางหลัง)
             

(นายสวายกับแม่เน้ยพากันออกมาจากประตูซ้าย)

สวายฉันว่าแล้ว ว่าคุณพ่อน่ะเป็นคนที่ไม่มีความแน่นอนอะไรเลย เป็นคนลังเลที่สุดในโลกหล่อนก็ได้ยินแล้วแก่หูหล่อนเอง ว่าพี่ชายหล่อนเขาอธิบายดีปานใด คุณพ่อหายลังเลเมื่อไร เป็นห่วงหน้าห่วงหลังไม่รู้จักจบ ทำไปทำมาก็คงจะต้องแห้งแก๋กันอยู่ที่นี่เอง
เน้ยนี่การรบน่ะเป็นต้องมีแน่ละหรือ
สวายไม่มีข้อสงสัยเลย ไม่แน่อยู่แต่ว่าจะเริ่มวันใดเท่านั้น
เน้ยตายจริง ก็ถ้าอย่างนั้นจะทำอย่างไรกันดีเล่า
สวายฉันเบื่อนัก จะมานั่งรอจนกว่าคุณพ่อจะทำให้ใจตกลงได้แล้วคงเลยไม่ได้ไป ก็จะรอแกทำไม เรามาพากันไปเสียก็แล้วกัน
เน้ย อะไร จะทิ้งคุณพ่อไว้ทางนี้อย่างนั้นหรือ
สวายก็แกไม่ไปจะทำอย่างไรเล่า หรือหล่อนยังห่วงแกอยู่อีก ยังอาลัยอาวรณ์อยู่อีกหรือ
เน้ยพุทโธ่ ทำไมจะไม่อาลัย ใจท่านดีต่อฉันมาก
สวายก็ส่วนฉันเล่า หล่อนจะใจดำให้ฉันไปได้คนเดียวหรือ
เน้ยก็เมื่อกลัวจะว่าเหว่ก็ทำไมไม่พาอีแก่นไปด้วยเล่า จะได้ไปบำรุงบำเรอกันให้ถึงใจ
สวายพุทโธ่แม่เน้ยทำไมพูดอย่างนี้ได้ หล่อนควรจะเข้าใจดีแล้วว่าการที่ฉันต้องเอาใจอีแก่นเพราะจะต้องปิดปากมันเท่านั้น มันรู้มากเกินไปถ้าไม่ทำดีต่อมันไว้มันก็ขายเราเสียเท่านั้น
เน้ยฉันไม่เชื่อเลย ถ้าจะเพียงแต่ทำไมตรีเท่านั้น ทำไมจะต้องไปหากันบ่อยนัก แทบไม่เว้นวัน
สวายก็หล่อนน่ะฉันพบปะได้ง่ายๆ เมื่อไร แต่หล่อนไม่ควรที่จะหึงอีคนเช่นนั้นเลย มันเป็นขี้ข้าไม่เปรียบกับหล่อนได้เลย แล้วอีแก่นก็แก่กว่าฉันตั้ง ๔ ปี ๕ ปี หล่อนกับฉันน่ะสิ พอสมคู่สมคีมกัน (เข้าไปทำท่าจะกอด)
เน้ยอุ๊ยอย่านะ เดี๋ยวก็จะเกิดความเดี๋ยวนี้เอง นี่แหละเขาว่าคบเด็กสร้างบ้าน
สวายชะๆ แม่แก่ ทำแก่ไปได้ นี่แน่ะว่าแต่จะไปด้วยกันหรือไม่ไป
เน้ยไม่รู้ได้
สวายอะไรไม่รู้ (เข้ากอด เน้ยทำท่าจะสบัดก็ไม่ปล่อย) ทำไมต้องประพฤติเป็นคนลังเลไปด้วย หรือติดโรคผัวแก่
เน้ยโธ่! ยุ่งอย่างนี้แหละ (ผละออกจากนายสวาย)
สวายต้องขอให้หล่อนเข้าใจว่า ถ้าจะไปต้องรีบไป ถ้าไม่อย่างนั้นจะทำลำบาก เรือยนต์ก็มีลำเดียว ถ้าฉวยว่าพี่สวิงหนีทหารมาแล้วก็จะต้องการเรือนั้นเหมือนกัน
เน้ยก็จะเป็นไรไป ไปด้วยกันก็ได้
สวายที่ไหนได้ จะได้กีดเราประไรเล่า หรือบางทีแม่เน้ยจะต้องการให้เขาเบียดก็ไม่รู้ บางทีฉันจะเด็กเกินไปกระมัง
เน้ยอุ๊ยแต่เด็กๆ ยังปานนี้ นี่ถ้าเป็นผู้ใหญ่อีกหน่อยจะเป็นอย่างไร
สวาย(จับมือเน้ยและเอียงหน้าเข้าไปพูด) อายุฉันยิ่งมากขึ้น ก็คงจะยิ่งรักแม่เน้ยมากขึ้นเท่านั้น
             

(พระภิรมย์ฯ เดินขึ้นมาที่เฉลียงสวายกับเน้ยได้ยินฝีเท้าก็ออกห่างจากกันไป พระภิรมย์ฯ เดินเข้ามา แลดูทั้ง ๒ คน นายสวายเลี่ยงออกไป)

พระภิรมย์ฯ(หน้าบึ้ง) นั่นมาพูดซุบซิบอะไรกัน
เน้ยพ่อสวายเขาเล่าถึงเรื่องจะเกิดรบพุ่งอะไรกันนะคะ
พระภิรมย์ฯจะเล่าเรื่องอะไรๆ ก็ตามทีเถอะ แต่ทำไมจึงต้องพูดกันอย่างท่าทางสนิทสนมเหลือเกิน ทำไมต้องจับมือถือแขนกันด้วย
เน้ยพุทโธ่คุณละก็ ทำไมขี้สงสัยเช่นนี้ (เข้าไปทำท่าคลอเคลีย) อะไรเด็กเล็กก็หึงมันด้วยหรือคะ
พระภิรมย์ฯมันก็ไม่สู้เด็กนัก มันโตพอที่ควรจะหึงได้อยู่บ้าง
เน้ยเอ๊ะ! นี่คุณระแวงอะไรหรือ
พระภิรมย์ฯก็นั่นแหละ หนุ่มกับสาว-ฮือ!
เน้ยนี่คุณก็ไม่เมตตาดิฉันแล้ว จึงได้หาความว่าดิฉันทำผิดคิดชั่ว พุทโธ่ๆ เสียแรงมีผัวกับเขาคนหนึ่ง หมายจะได้เป็นที่พึ่งให้เป็นสุขกายสุขใจก็กลับมาเป็นไปเสียเช่นนี้ ช่างอาภัพเสียจริงๆ (ทำเป็นร้องไห้)
พระภิรมย์ฯอ้าวๆ แม่เน้ย นั่นอะไร
เน้ย(ทำเป็นสอิ้งพลางพูดพลาง) เมื่อก่อนจะมาเป็นเมียคุณพระมีผู้ชายหนุ่มๆ มาตอมดิฉันอยู่ออกรอบข้าง ถ้าเป็นคนใจเบามิตกลงกับเขาไปเสียแล้วหรือ นี่อุตส่าห์สงวนตัวไว้เพื่อมาเป็นเมียคุณพระก็หมายว่าจะได้พึ่งผัวเป็นผู้ใหญ่ใจหนักแน่น ไม่ได้คิดเลยว่าจะมาสิ้นวาสนาลงในเร็ววันเช่นนี้
พระภิรมย์ฯแม่คุณของพี่      พี่ไม่ได้เห็นอย่างโน้นอย่างนี้อะไรดอก      เป็นแต่ธรรมดาคนที่มีอายุมากๆ แล้วอย่างพี่ ยิ่งมีเมียที่สาวสวยอย่างหล่อนก็ยิ่งห่วงใยมากขึ้น เพราะรักมากเท่านั้น
เน้ยถ้ารักทำไมจะหาความชั่วร้ายมาบ้ายให้เล่าคะ
พระภิรมย์ฯฉันไม่ได้หาถ้อยหาความอะไร ฉันเชื่อหล่อนทุกอย่าง จริงๆ นะหล่อน (กอดแม่เน้ย)
เน้ยคุณก็ดีแต่พูดเท่านั้น
พระภิรมย์ฯพุทโธ่จริงๆ      นะแม่เน้ย      คราวนี้ฉันจะไม่ทำให้หล่อนต้องรำคาญใจอีกต่อไปเลยทีเดียว ฉันรักหล่อนยิ่งกว่าอะไรๆ ในโลกไม่อยากให้ หล่อนมีความทุกข์แม้แต่ครู่เดียว
             

(นายซุ่นเบ๋งเดินขึ้นมาที่เฉลียง แล้วกระแอม)

พระภิรมย์ฯอะไร
ซุ่นเบ๋งผมมีอะไรจะพูดกับคุณพระสักหน่อย (เน้ยรู้ทีก็เลี่ยงไปทางซ้าย นายซุ่นเบ๋งจึงเดินเข้ามาจากเฉลียง)
พระภิรมย์ฯมีเรื่องะไร?
ซุ่นเบ๋งมาแล้ว
พระภิรมย์ฯใคร?
ซุ่นเบ๋งพ่อสวิงนั่นสิขอรับ
พระภิรมย์ฯอยู่ที่ไหนเล่า?
ซุ่นเบ๋งอยู่ในสวน ถ้าผมให้สัญญาจึงจะเข้ามา
พระภิรมย์ฯให้สัญญาสิ ให้เข้ามาเสียเร็วๆ จะดีกว่า
             

(นายซุ่นเบ๋งไปที่หน้าต่างอัน ๑ ข้างขวา โบกผ้าเช็ดหน้าขึ้นลงสามที สักครู่ ๑ นายสวิงก็เข้ามาทางด้านหลัง นายสวิงแต่งเครื่องสนามอย่างพลทหารกรมทหารราบที่ ๒๙ แต่ไม่มีปืน หน้าตาค่อยมีเลือดฝาดรูปร่างท่าทางก็แข็งแรงขึ้น)

พระภิรมย์ฯอย่างไรพ่อใหญ่
สวิง(โคลงหัว) เต็มที! เต็มที!
พระภิรมย์ฯพุทโธ่! แน่ทีเดียว ลูกของพ่อเกิดมาเป็นผู้ดีไม่เคยตกทุกข์ได้ยากเคยกินดีนอนดี นี่ต้องไปกรากกรำอย่างขี้ข้า จะไม่ลำบากอย่างไร
สวิงคุณพ่อเข้าใจผิด ผมไม่ได้ตั้งใจจะกล่าวถึงการเป็นทหารว่าเต็มที การเป็นทหารนั้นก็จริงอยู่ที่ลำบาก แต่ไม่เหลือทนเหลือทานปานใด ลำบากมากอยู่แต่ในชั้นต้นๆ เท่านั้น อยู่ๆ ไปหน่อยก็เคยๆ ไปเอง ที่ผมบ่นว่าเต็มทีคือ การที่หนี (สั่นหัว)
พระภิรมย์ฯเป็นอย่างไร
สวิงโอ๊ย ลำบากเหลือเกิน เขาเรียกแถวแล้วกำลังเรียกชื่อ ผมบอกจ่านายสิบว่าผมลงท้องขออนุญาตไปส้วม เขาก็อนุญาต ผมไปทางส้วมแล้วก็เลยปีนข้ามรั้วหลังส้วมออกมา ต้องเล่นจ๊ะเอ๋หลบหลีกเข้ารกเข้าพงมา หนามข่วนแทบป่นไปทั้งตัวเจียนๆ ตาย เออก็อาการคุณพ่อเป็นอย่างไรล่ะขอรับ
พระภิรมย์ฯ(ประหลาดใจ) เอ๊ะ! อาการอาแกนอะไรกัน
สวิงก็ไหนพ่อซุ่นเบ๋งบอกผมว่าคุณพ่อเป็นโรคหัวใจมีอาการหนักอย่างไรล่ะ
ซุ่นเบ๋งจริงขอรับคุณพระ ผมบอกไปเช่นนั้น เพราะถ้าไม่อย่างนั้น พ่อสวิงก็คงไม่ทำใจหนีมาได้
สวิงพุทโธ่! นี่หลอกกันเล่นดอกหรือ ผมนี่โง่มากสำคัญว่าคุณพ่อป่วยจริงๆ จึงได้อุตสาห์หนีมาหานี่ผมก็ลำบากเปล่าๆ เท่านั้นเอง แล้วมิหนำซ้ำกลับไปจะต้องถูกเฆี่ยนอีก
พระภิรมย์ฯอะไรอย่างนั้นทีเดียวหรือ
สวิงแน่ละสิขอรับ ป่านนี้เขาก็คงรู้แล้วว่าผมหนี เมื่อหนีแล้วจะไม่ให้เขาลงโทษอย่างไร พุทโธ่เสียดายจริงๆ เสียแรงตั้งใจว่าจะประพฤติตัวดีไม่ให้ต้องถูกลงโทษเลย คราวนี้ผมจะต้องรบทั้งความเจ็บความอาย เพราะผมเสียรู้เชื่อถ้อยคำโกหกของอ้ายเจ๊ก
ซุ่นเบ๋งดูเถอะขอรับคุณพระ อย่างนี้แหละเข้าเรียกว่าทำคุณบูชาโทษ
สวิงแกมาทำบุญทำคุณอะไร ตรงกันข้าม แกทำร้ายให้แก่ฉันมากที่สุด ผมหวังใจว่าคุณพ่อไม่ได้รู้เห็นเป็นใจด้วยกับอ้ายเจ๊ก
ซุ่นเบ๋งคุณพระสั่งฉันเองให้ฉันจัดการให้แกพ้นจากทหาร
สวิงคุณพ่อทำไมเป็นไปได้เช่นนั้น ผมเสียใจมาก
พระภิรมย์ฯพ่อไม่ได้บอกมันให้มันจัดการให้ลูกหนีเลย มันสาระแนไปจัดการเอง
สวิงถ้าเช่นนั้นก็ยังชั่ว แต่เวลานี้ผมไม่มีเวลาอยู่อีกแล้ว ต้องขอลาไป
พระภิรมย์ฯจะไปไหน
สวิงกลับไปที่กรมนั่นสิขอรับ
ซุ่นเบ๋งอะไร อยากกลับไปถูกเฆี่ยนหรือ
สวิงข้าจะถูกเฆี่ยนหรือไม่ถูกก็ช่างข้าเถอะ เนื้อหนังของข้าเองไม่ใช่ของอ้ายเจ๊ก
พระภิรมย์ฯช้าก่อน ทำไมจะต้องรีบร้อนกลับไป รอจนพรุ่งนี้ก็ได้ กินข้าวกินปลาเสียให้สบายสักมื้อหนึ่งก่อนดีกว่า
สวิงผมจะกินแกนอะไรลง ผมต้องรีบไป เวลานี้ก็เป็นเวลาฉุกละหุก ผมได้ยินเขาว่าจวนๆ จะรบกันอยู่แล้ว
ซุ่นเบ๋งยังไม่มีประกาศการสงครามจะเริ่มรบก่อนไม่ได้ ผิดกฎหมายนานาประเทศ
สวิงกฎบัดกฎหมายอะไรกันไม่รู้ไม่ชี้ด้วย การรบการพุ่งใครเขาจะมาอินังขังข้อกับกฎบัดกฎหมาย เมื่อถึงเวลาจะรบเขาก็รบกันเท่านั้น
ซุ่นเบ๋งพ่อสวิงก็เคยเรียนกฎหมายเหมือนกัน ลืมหมดแล้วหรือ
สวิงฉันไม่อยากพูดกับแกเสียเวลา คุณพ่อขอรับผมลาที (เดินไปทางหลังพอถึงประตูหลังก็หยุดชะงัก) เอ๊ะ! นั่นอะไรกัน พวกเสือป่าขยายแถวแล้ว
ซุ่นเบ๋งเล่นซ้อมรบซ้อมราเป็นบ้าอะไรกันตามเคยของเขาน่ะแหละ
             

(เสียงปืนยิงพร้อมกันอย่างยิงเป็นตับ)

ซุ่นเบ๋งหนวกหูจริงๆ จะเล่นทำไมต้องให้รำคาญแก่พลเมืองด้วย
สวิงคุณพ่อขอรับ      เชิญดูอะไรหน่อย      (วิ่งมาจากทางหลังไปทางหน้าต่างขวา)      เชิญทางนี้เห็นถนัดดี (พระภิรมย์ฯ ไปที่หน้าต่างข้างขวา) โน่นขอรับที่ชายป่าโน้น เห็นไหม (เสียงปืนยิงตับอีกครั้ง ๑)
พระภิรมย์ฯทหารไม่ใช่หรือ?
ซุ่นเบ๋งก็เขาก็เคยซ้อมรบด้วยกันกับเสือป่า ไม่อัศจรรย์อะไร
พระภิรมย์ฯพ่อใหญ่ นั่นทหารกองไหน ทำไมแต่งตัวผิดกับพ่อใหญ่เล่า ดูสีเสื้อก็ไม่เป็นเทา เครื่องอื่นๆ ก็ดูผิดกัน
ซุ่นเบ๋ง
สวิงดูผิดสังเกตนัก ผมต้องไปดูให้ได้ความ (วิ่งออกไปทางด้านหลัง)
พระภิรมย์ฯชอบกลจริงๆ นี่อะไรกัน
ซุ่นเบ๋งไม่มีอะไรนอกจากซ้อมรบตามเคยเชื่อผมเถอะ
พระภิรมย์ฯก็แกจะมาดูเองหน่อยไม่ได้หรือ (นายซุ่นเบ๋งไปที่หน้าต่าง) ดูสิ ฉันเห็นไม่เหมือนซ้อมรบครั้งก่อนๆ เลย
             

(เสียงปืนเป็นอย่างยิงตามลำพัง ตั้งแต่นี้ไปเสียงมากบ้างน้อยบ้างเป็นพักๆ แม่แย้ม แม่อุไร แม่เน้ย นายสวาย พากันออกมาทางประตูด้านซ้าย)

แย้มคุณคะ! นี่อะไรกัน?
พระภิรมย์ฯอย่าตกใจ เขาซ้อมรบกันตามเคยอย่างทุกๆ ปี
แย้มซ้อมอะไรดูมันเห็นจริงเห็นจังนัก เห็นหามกันไปก็มี
พระภิรมย์ฯเขาทำเจ็บ สำหรับฝึกหัดหมอ
             

(เสียงนกหวีดเป่ายาว เสียงปืนหยุดยิง)

ซุ่นเบ๋ง(อยู่ที่หน้าต่าง) คุณพระขอรับ พวกเสือป่ายกเข้ามาในบ้านคุณแล้ว พ่อสวิงกับพ่อสวัสดิ์นำเข้ามา
พระภิรมย์ฯเอ๊ะ! นี่อย่างไรกัน
ซุ่นเบ๋งเราได้บอกกล่าวแล้วนะขอรับ ไม่ฟัง
             

(นายสวิงกับนายสวัสดิ์วิ่งขึ้นมาทางเฉลียงนำเสือป่าขึ้นมา เสือป่าแต่งเครื่องสนาม มีหลวงมณีฯ เป็นผู้ควบคุม กับหลวงมนูฯ ก็มาด้วย)

สวิงเข้ามาในนี้ดีกว่าคุณหลวง (พาเสือป่าเข้ามา เสือป่าไปยืนที่หน้าต่างบ้านเตรียมยิง)
พระภิรมย์ฯพ่อใหญ่ พ่อไม่พอใจอย่างยิ่งที่เจ้าไปนำเสือป่าเข้ามาบุกรุกในบ้านพ่อเช่นนี้
สวิงพุทโธ่! คุณพ่อนี่เป็นบ้าหรืออย่างไร จนเกิดรบกันแล้วยังจะมัวพูดอยู่ได้ (ทุกๆ คนในห้องนั้นพากันตกตลึง) คุณแม่! คุณพี่! หลบๆ เข้าไปหน่อยเถอะขอรับ ให้ไกลๆ หน้าต่างไว้เป็นอันดี (พวกผู้หญิงหลบไปทางข้างซ้าย นายสวายไปแอบอยู่ในหมู่ผู้หญิง)
หลวงมณีฯนายอิน อย่าร่ำไร ต้อนพวกแกมา (นายอินขึ้นมาที่เฉลียง) ท่านผู้บังคับกองไปเสียไหนเล่า
นายอินถูกปืนเมื่อสักครู่นี้เอง
หลวงมณีฯเป็นอย่างไรบ้าง
นายอินถามขุนรัตนฯ ดูจะดีกว่า (เรียก) ท่านขุนเร็วๆ หน่อย มานี่สิ อย่าร่ำไรคุณหลวงมณีฯ ให้หา (ขุนรัตนแพทย์ขึ้นมาที่เฉลียงคำนับหลวงมณีฯ)
หลวงมณีฯเจ้าคุณเป็นอย่างไร แผลฉกรรจ์หรือ
ขุนรัตนฯถึงแก่กรรมเสียแล้วเดี๋ยวนี้เอง
หลวงมณีฯตายจริง! ตายจริง! คุณหลวงมนู ผมต้องทำห้าที่ผู้บังคับกองต่อไปแล้ว คุณต้องเป็นผู้บังคับหมวดแทนผมต่อไป (หลวงมนูฯ คำนับ) นายอินหมวดที่ ๒ ไปรักษาทางริมรั้วชายป่า ถ้าหนักหาก็เข้าอยู่ในตึกหลังเล็กโน่น ยึดไว้จนกว่าจะสั่งให้ถอย (นายอินคำนับแล้ววิ่งไป) คุณหลวงมนูฯ หมวดของคุณรักษาตึกใหญ่นี้ ส่งคนขึ้นไปชั้นบนบ้างยิงจากหน้าต่างคงถนัดดี คุณขึ้นไปกำกับชั้นบน ผมจะอยู่ชั้นล่าง (หลวงมนูฯ คำนับ แล้วพาพลไป) ท่านขุนจะตั้งที่พยาบาลที่ไหน
ขุนรัตนฯผมไม่ทราบว่าห้องไหนจะเหมาะ
พระภิรมย์ฯห้องนี้กว้างขวางดี เชิญทางนี้ (พาขุนรัตนแพทย์ไปทางซ้าย)
อุไรฯ-คุณแม่คะ เราไปช่วยพยาบาลคนเจ็บเห็นจะดีกระมัง
แย้มจริงหล่อน เราจะรบจะรากับเขาก็ไม่ได้ เราควรจะรับใช้ในทางที่พอจะทำได้ แม่เน้ย เล่าอย่างไร
เน้ยดิฉันขอตัวเสียที ดิฉันเห็นเลือดไม่ได้ เป็นลมทุกที
             

(แย้มกับอุไรแลดูเน้ยด้วยกิริยาอย่างดูถูก แล้วพากันออกไปทางซ้าย)

พระภิรมย์ฯ(กลับออกมาจากทางซ้าย แล้วพูดกับหลวงมณีฯ) อย่างไรคุณหลวง ดูสงบไปแล้ว
หลวงมณีฯสงบอย่างนี้แหละขอรับผมไม่ใคร่ชอบ      น่ากลัวข้าศึกจะรอกองหนุนให้มาแล้วจึงจะยกเข้าตีเราเป็นแน่ ถ้าฝ่ายเราไม่ได้กองหนุนมาบ้างเห็นจะเต็มที ทำอย่างไรจะหาใครไปบอกข่าวที่กองทหารได้
สวิงผมไปเองขอรับ
หลวงมณีฯแกหรือ? ก็ได้ ฉันจะเขียนใบแจ้งเหตุให้แกถือไป (ลงนั่งเขียนใบแจ้งเหตุ)
พระภิรมย์ฯพ่อใหญ่ นี่น่ะเท่ากับวิ่งไปหาความตายเทียวนะ?
สวิงผมทราบแล้ว คนเราเกิดมาต้องตายครั้ง ๑ ผมไม่วิตกอะไร ผมไม่ใช่ลูกผู้หญิง และผมไม่ใช่ไทยเก๊ (แลดูนายซุ่นเบ๋ง ซุ่นเบ๋งโกรธแต่ไม่ตอบอะไร) ผมได้ทำผิดแล้วต้องคิดแก้ตัว ยิ่งตายก็ยิ่งดีจะได้ไม่ต้องอายเขาในการที่เป็นผู้หนีตาทัพ
             

(นายซุ่นเบ๋งค่อยๆ เลี่ยงออกไปทางหลัง)

หลวงมณีฯนายสวิง แกมีจักรยานหรือ
สวิงไม่มีขอรับ เอาม้าไปไม่ได้หรือ
หลวงมณีฯขี่ม้าจะสูงแลเห็นถนัดนัก สู้จักรยานไม่ได้
สวัสดิ์ จักรยานของผมมีขอรับ
สวิงดีแล้ว ขอยืมให้พี่ทีเถอะ อยู่ไหน
สวัสดิ์ พิงอยู่ที่กระได
หลวงมณีฯ(พับและผนึกใบแจ้งเหตุ) นี่นายสวิง (ส่งหนังสือให้) รีบไปให้เร็วที่สุดที่จะไปได้
สวิงขอรับ ไปประเดี๋ยวนี้ (คำนับ แล้ววิ่งออกไปทางหลัง)
หลวงมณีฯคุณพระขอรับ ผมไม่คิดเลยว่านายสวิงจะกลับตัวได้ถึงเพียงนี้ ผมสำคัญว่าเป็นคนขี้ขลาดเหลือแก้ไข การที่ทำคราวนี้เป็นการของคนกล้าควรให้บำเหน็จ (เสียงปืนยิงนัด ๑) เอ๊ะ! อะไรกัน (วิ่งไปที่หน้าต่าง)
นายเทพนายสวิงเห็นจะถูกปืนเสียแล้ว ยิงตอบหรือขอรับ
หลวงมณีฯช้าก่อน แกเห็นข้าศึกหรือ
นายเทพ ไม่เห็น
หลวงมณีฯถ้าเช่นนั้นจะยิงเดาไปอย่างไรได้ อ้อนั่นพวกเราออกไปช่วยนายสวิงแล้ว (พูดออกไปนอกหน้าต่าง) ว่ากระไรนะ- หา! อะไรนะ- ก็หามเข้ามาในนี้สิ- (พูดกับสวัสดิ์) ไปตามท่านขุนรัตนฯ มาที (สวัสดิ์ไปทางซ้าย) คุณพระทำใจดีๆ ไว้เถอะขอรับ
             

(เสือป่า ๒ คนหามนายสวิงเข้ามา หลวงมณีฯ ชี้ให้วางลง พอขุนรัตนแพทย์ออกมาจากทาง ซ้ายกับนายสวัสดิ์)

หลวงมณีฯท่านขุนตรวจดูที
             

(ขุนรัตนแพทย์ตรวจนายสวิงครู่ ๑ ระหว่างนี้แม่แย้มกับแม่อุไรออกมาจากทางขวายืนตะลึง อยู่ ขุนรัตนฯ ตรวจแล้วลุกขึ้นยืนก้มศีรษะ)

พระภิรมย์ฯไม่มีหวังหรือท่านขุน
ขุนรัตนฯหมดลมหายใจเสียแล้ว
             

(แม่แย้มกับแม่อุไรคุกเข่าลงร้องไห้ที่ศพ พระภิรมย์ฯ ยืนตะลึงอยู่ เสือป่าเปิดหมวก ฝ่ายแม่เน้ยเป็นลม นายสวายเข้าประคองไว้ ฝ่ายหลวงมณีฯ ก้มลง ค้นในตัวผู้ตาย เพื่อหาใบแจ้งเหตุไม่พบ ครู่ ๑ แล้วจึงพบอยู่ในกระเป๋าเสื้อ หลวงมณีฯ หยิบมาดูครู่ ๑)

หลวงมณีฯท่านขุนพบแผลอยู่ที่ไหน
ขุนรัตนฯขอผมตรวจอีกที (พูดกับแม่แย้ม) ประทานโทษขอรับ ถ้าคุณอย่าดูจะดีกว่า
หลวงมณีฯเชิญคุณเข้าไปในเรือนเสียก่อนจะดีกว่ากระมังขอรับ
แย้มก็จะให้ฉันทิ้งศพลูกฉันไว้ที่นี่แหละหรือ (หลวงมณีฯ แลดูตาอุไร อุไรเข้าใจจึงค่อยๆ จูงมือมารดาไปจากห้อง ขุนรัตนแพทย์จึงลงมือตรวจศพต่อไป)
หลวงมณีฯอย่างไรท่านขุน
ขุนรัตนฯชอบกลขอรับแผลทางข้างหน้าหาไม่พบ (พลิกศพ) อ้าว! ไพล่มามีแผลอยู่ข้างหลังนี่แน่ะขอรับ
หลวงมณีฯเอ๊ะ! อัศจรรย์จริง ถ้าเช่นนั้น-ฮือ! เป็นไปไม่ได้ ไม่ได้จริงๆ แต่เวลานี้ไม่ใช่เวลาที่จะไต่สวนอะไร (สั่งเสือป่าที่หามศพมา) ช่วยกันหามศพไปไว้ที่อื่น คุณพระจะโปรดให้ไว้ที่ไหน
พระภิรมย์ฯไปไว้ในห้องนอนของเขาเองก็แล้วกัน โปรดตามฉันมาทางนี้ (นำผู้หามศพจะออกไปทางซ้าย พอผ่านไปถึงแม่เน้ย แม่เน้ยทำเป็นเซประหนึ่งว่าวิงเวียน)
เน้ย(เสียงอ่อน) อุ๊ยคุณพระ คุณคะดิฉันลมจะจับเสียแล้ว (ทำเซเข้าไปหาพระภิรมย์ฯ)
พระภิรมย์ฯ(โกรธ) อีนี่ก็จำเพาะจะมาสำออยเวลานี้นะ ลูกเต้าเขาตายช่างใจชั่วราวกับยักษ์มาร หลีกไป! (ผลักเน้ยไปเสียทางหนึ่งแล้วนำศพเข้าไปทางประตูซ้าย)
หลวงมณีฯ(พูดกับขุนรัตนฯ) ท่านขุนมียาลมก็ให้แม่คนนั้นเขากินหน่อยสิ
เน้ยขอบพระเดชพระคุณ ดิฉันไม่ต้องกินยาของคุณ ยิ่งตายเสียก็ยิ่งดี ดิฉันไม่ใช่คนสลัก สำคัญอะไร เป็นแต่มีเมียน้อยคน ๑ เท่านั้น (สะบัดหน้าหันไปพูดซุบซิบกับนายสวายต่อไป)
หลวงมณีฯ(ตั้งท่าเหมือนจะตอบ แล้วกลับใจ หันไปพูดกับขุนรัตนฯ) ท่านขุนกลับไปห้องพยาบาลได้      (ขุนรัตนฯ      ออกไปทางซ้ายแล้ว      หลวงมณีไปยืนมองที่หน้าต่างต่อไปครู่ ๑ แล้วจึงบ่นต่อไป) นี่จะให้ใครไปดีเล่า
สวัสดิ์คุณหลวงขอรับ
หลวงมณีฯอะไรพ่อสวัสดิ์
สวัสดิ์ผมไปเองขอรับ
หลวงมณีฯแกหรือ (สั่นหัว)
สวัสดิ์นี่คุณหลวงไม่ไว้ใจผมหรือขอรับ
หลวงมณีฯ(ตบไหล่สวัสดิ์) ไม่ใช่เช่นนั้น แต่แกยังอายุน้อยนัก อันตรายมีอยู่ แกก็แลเห็นแก่ตาแล้วไม่ใช่หรือ
สวัสดิ์เห็นแล้วขอรับ แต่ผมถึงจะอยู่ทางนี้ก็ทำประโยชน์อะไรไม่ได้ เพราะผมไม่มีปืนจะช่วยคุณยิงต่อสู้ข้าศึกได้ แต่แรงผมมีพอที่จะถือหนังสือได้ ให้ผมไปดีกว่าที่จะถอนพลรบไป
หลวงมณีฯแกเป็นเด็กกล้ามาก ใจลูกเสือแท้ทีเดียว แต่ฉันจำเป็นต้องรอบอกคุณพ่อก่อน
สวัสดิ์การรบจะรั้งรอให้ใครเมื่อไรขอรับ ถ้าจะให้ผมไปก็ให้ไปเดี๋ยวนี้ดีกว่า
หลวงมณีฯ(อึ้งอยู่ครู่ ๑ แล้วยื่นหนังสือให้)      เอ้า      อาไปสิ!      (นายสวัสดิ์คำนับรับหนังสือแล้วตั้งท่าจะไป แต่หลวงมณีฯ โบกมือห้ามไว้)      ช้าก่อน      ฉันต้องการจัดการป้องกันไม่ให้เป็นอย่างแต่กี้นี้อีก นายเทพแกนำพลไปด้วยอีก ๓ คนเดินตรวจทางไปจนถึงประตูรั้วโน่น มองๆ ดูตามพุ่มไม้ด้วย ถ้าเห็นใครท่าทางน่าสงสัยเรียกตัวมา ถ้าขัดขืนยิงเสีย เข้าใจไหม
นายเทพเข้าใจ
หลวงมณีฯไปเรียกคนที่เฉลียงไปด้วย      แล้วก็ถ้าไปถึงประตูรั้วแล้ว      เห็นทางปลอดโปร่งก็ทำสัญญาณให้ฉันเข้าใจนะ
นายเทพขอรับ
หลวงมณีฯไปได้
             

(นายเทพวิ่งออกไปทางหลัง หลวงมณีฯ ไปยืนมองที่หน้าต่างสักครู่ใหญ่ๆ แล้วจึงหันมาทางนายสวัสดิ์)

หลวงมณีฯแกไปได้แล้ว ขอจับมือที ไปตลอดปลอดโปร่งนะ (จับมือกับสวัสดิ์ สวัสดิ์คำนับแล้ววิ่งไปทางเฉลียง ฝ่ายแม่เน้ยกับนายสวายพยักพเยิดกันครู่ ๑ แล้วก็จูงมือกันจะออกไปทางด้านหลังบ้าน) ช้าก่อน ไปไม่ได้
เน้ยทำไม
หลวงมณีฯเพราะฉันไม่ให้ไป
เน้ยคุณมีอำนาจอย่างไร
หลวงมณีฯมีอยู่ที่ดาบนี่อย่าง ๑ ที่ปืนอีกอย่าง ๑
เน้ยอะไรคุณจะบังอาจทำกับดิฉันอย่างนั้นเทียวหรือ
หลวงมณีฯถ้าหล่อนไม่บังอาจขัดขืนคำสั่งฉันก่อน ฉันก็ไม่ทำอะไรหล่อน ขอให้หล่อนเข้าใจว่าเวลานี้อำนาจอยู่ในมือฉันเต็มที่
             

(นายหมู่เอกเทพที่รับใช้ไปนั้นกลับเข้ามา)

หลวงมณีฯอย่างไร นายสวัสดิ์ไปแล้วหรือ
นายเทพไปแล้ว เรียบร้อยดี
หลวงมณีฯได้เห็นใครแปลกปลอมบ้างหรือเปล่า
นายเทพไม่เห็น
หลวงมณีฯข้าศึกเห็นไหม
นายเทพเห็นอยู่ลิบๆ ที่ชายไม้โน่น
หลวงมณีฯดีแล้ว      เข้าประจำที่ตามเดิม      (นายเทพเข้าไปประจำที่หน้าต่างตามเดิม เน้ยกับสวายจะไปทางซ้าย หลวงมณีฯ จึงพูดกับเน้ย) ถ้าจะเพียงเข้าไปในเรือนได้ แต่ถ้าจะไปลงทางกระไดหลังไม่ได้ เพราะฉันสั่งยามหลังไว้แล้ว ห้ามเป็นอันขาดไม่ให้ใครขึ้นลงทางนั้น (เน้ยกับสวายไม่ตอบว่ากระไร พากันไปทางขวา)
             

(เงียบอยู่ครู่ ๑ แล้วหลวงมนูฯ เข้ามาทางซ้ายพระภิรมย์ฯ ตามมาด้วย)

หลวงมนูฯคุณหลวงขอรับ ผมดูอยู่ที่ชั้นบน เห็นข้าศึกยกเดินผ่านไปทางตะวันตกเฉียงใต้ น่ากลัวจะคิดทำอันตรายสะพาน
หลวงมณีฯไม่ได้การ ถ้าทำลายสะพานได้แล้วจะร้ายมากจะตัดทางเดินสะดวกสำหรับกองทหารเสียทาง ๑ ทีเดียว พวกเราต้องรีบไปป้องกันสะพานไว้ ทางนี้ไม่มีมาบ้างหรือ
หลวงมนูฯมีขอรับ แต่ดูไม่มาก
หลวงมณีฯถ้าเช่นนั้นทิ้งไว้ที่นี่หมู่เดียวก็พอ โปรดเป่านกหวีดประชุมที
             

(หลวงมนูฯ ออกไปที่เฉลียง เป่านกหวีดสัญญาประชุม เสียงคนคึกคักวิ่งมา เสียงนายอินสั่งหยุด แล้วตัวนายอินจึงเข้ามาในห้องพร้อมด้วยหลวงมนูฯ)

หลวงมณีฯพวกเราจะต้องรีบไปป้องกันสะพาน เพื่อไม่ให้ข้าศึกทำลายได้ นายหมู่เอกเทพอยู่คุมพลรักษาที่นี้หมู่ ๑ คอยระวังอย่าให้ข้าศึกตีหลังคอยทำเสียงเอะอะไว้ก็แล้วกัน ให้ข้าศึกนึกว่าพวกเรามากจะได้มัวพะวงอยู่ทางนี้เข้าใจไหม
นายเทพเข้าใจ จะให้ผมคงอยู่ที่ตึกนี้หรืออย่างไร
หลวงมณีฯอยู่ที่นี่สัก ๑๐ คนก็พอ นอกนั้นเข้าไปอยู่ในหลังริมถนนจะได้เห็นทางสามแยก ฉันจะจัดให้หมู่อื่นไปอยู่ ถ้าเห็นยึดไม่ไหวไปสมทบกัน เข้าใจไหม
นายเทพเข้าใจ
             

(หลวงมณีฯ หลวงมนูฯ นายอิน พากันไปทางหลัง เสียงบอกเสือป่าให้แบกอาวุธหน้าเดิน เงียบอยู่สักครู่ใหญ่ๆ แล้วจึงได้ยินเสียงปืนยิงข้างนอก เป็นอย่างยิงตามลำพัง นายเทพสั่งให้ปิดประตูหลัง แล้วเตรียมยิง อีกครู่นายเทพจึงสั่งให้ยิงตามลำพัง เสือป่าต่างคนต่างยิง พระภิรมย์ฯ เข้ามาจากทางซ้าย มาชะเง้อดูอยู่)

นายเทพ คุณพระระวังหน่อย (ทันใดนั้นพลเสือป่าคน ๑ ร้องโอย ทิ้งปืนและเอามือขวากุมแขนซ้าย) คุณพระขอรับ โปรดเรียกขุนรัตนฯ สักที
             

(พระภิรมย์ฯ ไปเรียกขุนรัตนแพทย์ออกมา ขุนรัตนฯ ให้เสือป่าผู้ถูกยิงถลกแขนขึ้น แล้วจัดการเอาผ้าพันให้ แล้วผู้เจ็บก็จับปืนขึ้นยิงไปใหม่ อีกครู่ ๑ อีกคน ๑ ล้ม ขุนรัตนฯ เข้าไปดู ชี้ที่น่าอก แล้วก็ช่วยกันกับพระภิรมย์ฯ หามเข้าไปทางซ้าย แล้วพระภิรมย์ฯ กลับออกมาดูอยู่อีกข้างในห้องหยุดยิง เสียงปืนข้างนอกได้ยินอยู่ห่างๆ)

นายเทพ ไม่ได้การ ข้าศึกเห็นจะคิดไปเข้าทางประตูหลัง ผมต้องไปต่อสู้ทางโน้น คุณพระอยู่ทางนี้โปรดจัดการลงกลอนประตูหน้าต่างเสียให้มิดชิดจะดี (พูดกับเสือป่า) มา ไปด้วยกันเถอะ (พาเสือป่าไปทางขวา)
พระภิรมย์ฯเฮ้ย! อ้ายสี! อ้ายสี! มานี่ (อ้ายสีออกมา) มาช่วยกันลงกลอนประตูหน้าต่างให้แน่น (ไปที่หน้าต่างจะลงกลอน) เอ๊ะ! อ้ายพวกข้าศึกเห็นจะเล่นระยำแล้ว จะล่อพวกเสือป่าวิ่งเหนื่อยเท่านั้นเอง (มองเห็นปืนที่เสือป่าคนเจ็บทิ้งไว้) กูก็เกิดมาเป็นลูกผู้ชายเอากับมันสักตั้งเถอะวะ (จับปืนขึ้นเล็งสักครู่ ๑ แล้วยิง อ้ายสีกระพือปีกและโลดเต้นแสดงกิริยาดีใจ)      อ้ายสี      กูเอานอนได้คน ๑ แล้ววะ      (ยิงอีก)      อีกคน ๑ เฮ้ยเอ็งไปไปขอลูกปืนที่คนเจ็บเขามาอีก      (อ้ายสีไปแล้วพระภิรมย์ฯ ก็คอยจ้องต่อไปเพื่อจะยิงอีก นายซุ่นเบ๋งเข้ามาจากทางซ้าย)
ซุ่นเบ๋ง(ไปกระชากตัวพระภิรมย์ฯ จากหน้าต่าง)      คุณพระพุทโธ่!      อะไรทำเป็นบ้าไปได้ กฎหมายนานาประเทศห้ามนักไม่ให้พลเมืองเกี่ยวข้องในการสงคราม
พระภิรมย์ฯอย่ามาเห่าเรื่องกฎบัดกฎหมายอะไรของมึงหน่อยเลย กูรำคาญหูนัก (คงดูทางหน้าต่าง)
ซุ่นเบ๋งผมรักคุณพระจึงเตือน      การที่พลเรือนจะเกี่ยวข้องในการรบ      ถ้าเขาจับได้ละก็ไม่มีตารอดทีเดียวนะขอรับ เขาหาเป็นผู้ร้ายอย่างฉกรรจ์ฐานฆ่าคนตายโดยเจตนา
พระภิรมย์ฯช่างกูเถอะ ถึงกูตายก็ชีวิตกูเอง (อ้ายสีเอากระสุนเข้ามา) เออดีทีเดียวส่งมานี่ (รับกระสุนไปประจุ)
ซุ่นเบ๋งก็รัฐบาลต่อรัฐบาลเขาวิวาทกันคุณพระจะพลอยเจ็บร้อนด้วยทำไม
พระภิรมย์ฯอุวะ      ก็มันมาข่มเหงชาติกูนี่หว่า      แล้วก็ลูกกูก็ตายไปทั้งคนแล้วจะว่ากูไม่มีข้อควรเจ็บร้อนอย่างไร (ยกปืนขึ้นเล็ง)
ซุ่นเบ๋ง(จับมือไว้) คุณพระ! ผมขอที
พระภิรมย์ฯ(โกรธ) เฮ๊ย! อ้ายนี่อย่างไรนี่วะ อ้ายสีจิกหัวอ้ายเจ๊กนี้ไปให้พ้นกูที แล้วไสหัว มันไปนอกบ้านกู
             

(อ้ายสีตรงเข้าไปจะจับมือนายซุ่นเบ๋ง แต่นายซุ่นเบ๋งไม่ให้จับเดินกระทืบตีนไปทางซ้าย พระภิรมย์ฯ ยิงออกไปทางหน้าต่างเป็นครั้งเป็นคราว นานๆ ยิงครั้ง ๑ ได้ยินเสียงยิงกันมากข้างหลังไกลๆ หน่อยแล้ว เสียงเฮ พระภิรมย์ฯ ก็ยิงเรื่อยไปจนทหารข้าศึกสองหรือสามคนเข้ามาทางซ้าย เข้าจับพระภิรมย์ฯ ได้แล้วแย่งปืนไปจากมือพระภิรมย์ฯ ยืนตลึงอยู่หว่างทหารข้าศึกคู่ ๑ นายร้อยตรีทหารข้าศึกคน ๑ ยืนอยู่ตรงหน้า ต่างคนต่างจ้องกัน)

ชุดที่ ๓

ฉากอย่างเดิม แต่เครื่องแต่งขยับเขยื้อนไปบ้าง คือโต๊ะเล็กตั้งริมหน้าต่างข้างขวา ใช้เป็นโต๊ะเขียนหนังสือ โต๊ะกลางลากค่อนไปข้างขวา มีแผนที่วางบนนั้น กับมีเตียงผ้าใบอัน ๑ ตั้งริมฝาข้างขวา


(เมื่อเปิดม่าน ผู้บังคับการทหารศัตรูนอนอยู่บนเตียงผ้าใบ เครื่องสนามของเขานั้นได้ถอดแขวนไว้ที่หลังเก้าอี้ตัว ๑ เกือกขี่ม้าถอดวางอยู่หน้าเตียง มีทหารยามถือปืนยืนอยู่ที่ประตูหลังที่เฉลียง เปิดม่านแล้วครู่ ๑ ปลัดกรมทหารศัตรูจึงเดินเข้ามาจากประตูซ้าย)

ปลัดกรมท่านจะโปรดไต่สวนพวกไทยหรือยัง
ผู้บังคับการเอาสิ พาตัวเข้ามา
ปลัดกรมใครก่อน
ผู้บังคับการเอาตาแก่กับอ้ายบ่าวเข้ามาก่อน
             

(ปลัดกรมออกไป แล้วพาพระภิรมย์ฯ กับอ้ายสีเข้ามาทางซ้าย มีทหารคุมเข้ามา ๒ คน ผู้บังคับการลุกขึ้นไปนั่งที่เก้าอี้ริมโต๊ะเขียนหนังสือ ปลัดกรมนั่งที่ริมโต๊ะวางแผนที่ จดคำให้การไปพลาง)

ผู้บังคับการ(ถามอ้ายสี) นี่แน่ะ เอ็งเข้าใจหรือเปล่าว่าเอ็งทำผิด
อ้ายสีฉันเข้าใจตรงกันข้าม ฉันเข้าใจว่าฉันทำถูก
ผู้บังคับการเอ็งจะทำถูกอย่างไร เอ็งทำร้ายทหารของข้าไม่ใช่หรือ
อ้ายสีฉันไปทำอะไรที่ไหน ยังไม่ได้ทำอะไรเลย
ผู้บังคับการก็เอ็งถือลูกปืนอยู่หรือเปล่า
อ้ายสีถือ
ผู้บังคับการก็นั่นอย่างไรเล่า ยังจะไม่มีความผิดอีกหรือ
อ้ายสีอุวะ ก็ลูกปืนเปล่าๆ ไม่มีตัวปืนด้วย จะยิงแย็งอะไรใครได้ หรือแกจะหาว่าฉันเอาลูก ปืนขว้างพวกแกตาย
ผู้บังคับการเอ็งไม่ต้องเล่นสำนวน เอ็งถือลูกปืนไว้ทำไม
อ้ายสีฉันอยากถือฉันก็จะถือ แกไม่ใช่นายฉัน
ผู้บังคับการเอ็งถือลูกปืนไว้ให้นายเอ็ง จริงไหม
อ้ายสีจริงน่ะสิแก
ผู้บังคับการแล้วเอ็งยังจะยืนยันอยู่อีกหรือว่าไม่มีความผิด
อ้ายสีฉันไม่เห็นเป็นความผิดอะไร ฉันจะเก็บเอาปลอกลูกปืนไปเลี่ยมตะพดเล่นบ้างไม่ได้เจียวหรือ
ผู้บังคับการเลี่ยมตะพดอะไรยังมีลูกตะกั่วอยู่ด้วย
อ้ายสีตะกั่วน่ะหรือ ฉันเก็บไว้ให้พวกแก เพราะเห็นใช้ออกยุ่งไป กลัวจะหมดเสีย ฉันจึงหาไว้ให้
ผู้บังคับการอ้ายนี่พูดกวนโมโหจริงๆ ฟังไม่ได้เลย
อ้ายสีฉันก็ฟังแกพูดไม่ใคร่ได้เลยหมั่นไส้เหมือนเกิน
ผู้บังคับการเฮ้ยนี่แน่ะ ข้าจะพูดให้ฟัง ในเวลานี้ชาติต่อชาติเขารบกัน พวกทหารของข้าไม่ ได้อยากที่จะทำร้ายราษฎรเมืองไทยเลย แต่ถ้าพลเมืองคนไหนทำผิดขืนทำร้ายต่อทหารของข้า ข้าก็ต้องเอาโทษ เข้าใจไหม
อ้ายสีแล้วก็อย่างไรเล่า
ผู้บังคับการก็ตัวเอ็งทำผิด ฐานเป็นผู้ช่วยพระภิรมย์ฯ ทำร้ายพวกของข้าเพราะฉะนั้นโทษเอ็งผิด ข้าจะเอาไปยิงเสียก็ได้
อ้ายสีก็แน่ะสิ หรือถึงฉันไม่มีผิดแกจะเอาไปยิงเสียก็ได้อีกเหมือนกัน เพราะแกมีกำลังจะทำอะไรๆ ก็ได้
ผู้บังคับการนี่แน่ะ เอ็งอยากรอดตายไหม
อ้ายสีก็แน่สิ เป็นธรรมดา
ผู้บังคับการดีละ ถ้าเช่นนั้นบอกข้าทีหรือ ว่ากำลังเสือป่าที่รักษาสะพานอยู่โน่นมีเท่าไร
อ้ายสีอุวะ เรื่องอะไรจะไปบอกแก พิลึกแฮะอ้ายหมอนี่
ผู้บังคับการ(โกรธ) อ้ายนี่ไม่กลัวตายหรือ
อ้ายสีก็ไม่กลัวน่ะสิวะ กลัวกูมิมุดหัวหนีไปเสียแล้วหรือ แกไม่ต้องดูถูกคนไทยน่ะ
ผู้บังคับการอ้ายนี่พูดอวดดีจริง
อ้ายสีใครอวดดีก่อนละพ่อเอ๊ย แกน่ะสิอ้ายตัวอสุรยักษ์ จะมากินตับคนไทยหรือกูไม่กลัวเลย ทำอะไรก็ทำสิ ยิงเสียเดี๋ยวนี้ก็เอาสิ กูไม่ต้องกลัวมึงเลย ให้ตายโหงสิ
ผู้บังคับการพูดกับอ้ายนี่เปลืองปาก เอาตัวมันไป อีกประเดี๋ยวยิงเสียพร้อมกับนายมัน
อ้ายสีเอาสิ เอาสิ ยิงเดี๋ยวนี้ก็เอาสิวะ อ้ายอสุรยักษ์ (ทหารลากตัวอ้ายสีออกไป)
ผู้บังคับการ(ถามพระภิรมย์ฯ) นี่แน่ะ แกรู้ไหมว่าแกน่ะได้ทำผิดแบบธรรมเนียมการสงครามอย่างร้ายกาจ
พระภิรมย์ฯฉันไม่เข้าใจ
ผู้บังคับการแต่ต้องพยายามเข้าใจหน่อย ทำไมแกจึงยิงทหารของฉัน
พระภิรมย์ฯเพราะเป็นข้าศึก
ผู้บังคับการแกไม่รู้หรือว่าแกน่ะไม่มีหน้าที่อะไรที่จะยิง
พระภิรมย์ฯฉันเข้าใจว่าฉันมีหน้าที่ยิงพวกนายได้เท่ากันกับคนอื่นๆ
ผู้บังคับการเพราะเหตุไร
พระภิรมย์ฯเพราะพวกของนายบุกรุกเข้ามาในเมืองไทย ฉันเป็นคนไทยคน ๑ ฉันก็มีหน้า ที่ต่อสู้ศัตรูของชาติไทย
ผู้บังคับการแกเป็นทหารหรือ
พระภิรมย์ฯเปล่า
ผู้บังคับการเป็นเสือป่าหรือ
พระภิรมย์ฯไม่ได้เป็น
ผู้บังคับการถ้าเช่นนั้นแกจะมีหน้าที่ต่อสู้กับพวกฉันได้อย่างไร
พระภิรมย์ฯฉันได้บอกนายแล้ว ฉันมีหน้าที่ต่อสู้เพราะเป็นคนไทย ฉันยิงพวกนายเพื่อป้องกันบ้านเมืองของฉันตามหน้าที่ผู้ชายชาวไทย
ผู้บังคับการเมื่อแกปรารถนาจะมีหน้าที่เป็นผู้ป้องกันชาติ ทำไมแกไม่เข้าเป็นทหาร
พระภิรมย์ฯเพราะมีพระราชบัญญัติเกณฑ์ทหาร ฉันรับราชการพลเรือนอยู่แล้ว และอย่าง ไรๆ ก็ดีอายุฉันมากเกินที่จะเป็นทหารได้แล้ว
ผู้บังคับการถ้าเช่นนั้นทำไมแกไม่เป็นเสือป่า
พระภิรมย์ฯเพราะฉันเป็นบ้า      ไม่รู้สึกประโยชน์ของเสือป่า      จนเกิดสงครามขึ้นแล้วฉันจึงแลเห็นประโยชน์
ผู้บังคับการเมื่อแกไม่ได้เป็นทหารและไม่ได้เป็นเสือป่าทั้งสองอย่างเช่นนั้น ต้องแปลว่าแกได้สละอำนาจอันชอบธรรมของแกที่จะรบ เพราะฉะนั้นแกไม่มีอำนาจอันชอบธรรมหรือหน้าที่จะยิงพวกฉันเลย
พระภิรมย์ฯทำไม      ฉันเป็นคนไทยคน ๑ เหมือนกัน      จะไม่มีอำนาจอันชอบธรรมที่จะต่อสู้ศัตรูแห่งชาติไทยหรือ ฉันไม่มีอำนาจอันชอบธรรมที่จะป้องกันบ้านเมืองของฉันหรือ
ผู้บังคับการคนอย่างแกไม่มีอำนาจอันชอบธรรม      แม้แต่จะป้องกันชาติของแก      แกเท่ากับไม่ใช่คน แกเหมือนปศุสัตว์ตัว ๑ เท่านั้น
พระภิรมย์ฯ(โกรธมาก) เอ๊ะ! นายนี่ ทำไมต้องดูถูกฉันอย่างนี้
ผู้บังคับการเพราะแกมีโอกาสแล้วที่จะทำตนให้เป็นผู้มีอำนาจอันชอบธรรมที่จะป้องกันชาติได้ แต่แกไม่ถือเอาโอกาสนั้น ถึงแกไม่มีโอกาสรับราชการเป็นทหาร แกก็ควรจะเข้าเป็นเสือป่าได้ นี่ทหารแกก็ไม่ได้เป็น เสือป่าแกก็ไม่ได้เป็น แกจะทิ้งโอกาสหมดแล้ว ดังนี้แกก็ควรจะยกเว้นจากการจับอาวุธขึ้นรบ นี่แกบังอาจจับอาวุธขึ้นรบโดยไม่มีอำนาจอันชอบธรรมเช่นนี้ ฉันไม่เห็นว่าแกจะมีทางแก้ตัว ให้พ้นความผิดไปได้อย่างไร
พระภิรมย์ฯข้อความที่นายกล่าวมานั้น ฉันยอมรับว่าเป็นความจริงอยู่มากฉันเป็นคนที่มีความคิดสั้น เพราะเห็นแก่ตัวมากเกินไป แต่เมื่อฉันเลยมาเสียแล้วจะทำอย่างไรได้ ส่วนข้อที่นายว่าฉันไม่มีหน้าที่จะต่อสู้พวกของนายนั้น ฉันยังรู้สึกอยู่ในใจว่าฉันไม่ได้ทำความผิดในข้อนี้ เพราะฉันเห็นว่าฉันเหมือนพวกเจ้าของบ้านที่ถูกโจรมาปล้น การที่ฉันจะต่อสู้โจรที่ปล้นบ้าน ฉันไม่รู้สึกเป็นความผิดอันใด
ผู้บังคับการแกจะเปรียบพวกฉันกับโจรไม่ถูก เพราะฉันมาโดยเปิดเผยตามแบบธรรมเนียมการสงคราม ส่วนแกเองนั้นแหละประพฤติเหมือนผู้ร้ายที่ลอบฆ่าคนโดยเจตนา ตามกฎสงครามแกไม่ควรได้รับความกรุณาอย่างหนึ่งอย่างใดเลย
พระภิรมย์ฯก็แล้วอย่างไรเล่า
ผู้บังคับการถ้าฉันจะให้เอาตัวแกไปยิงเสียทันทีก็ได้ ไม่มีปัญหาอะไร
พระภิรมย์ฯก็ต้องเป็นเช่นนั้นอยู่เอง เพราะฉันอยู่ในเงื้อมมือนายแล้ว เหมือนลูกนกจะบีบเสียก็ตายเท่านั้น
ผู้บังคับการแกเข้าใจเช่นนี้ก็ดีแล้ว แต่นี่แน่ะ ฉันจะบอกอะไรให้ ฉันเป็นศัตรูก็จริง แต่ฉันก็มีใจกรุณาได้เหมือนกัน เพราะฉะนั้นฉันจะให้โอกาสแกรอดตายได้ทางหนึ่ง แต่แกต้องให้อะไรฉันเพื่อแลกกับชีวิตของแก
พระภิรมย์ฯฉันจะมีอะไรให้นายได้ ฉันไม่ใช่มหาเศรษฐีมีทรัพย์ฝังไว้ที่ไหน มีก็แต่พอกินเท่านั้น ส่วนของในบ้านนี้ก็เท่ากับเป็นของนายหมดแล้ว พวกของนายค้นเสียออกกระจัดกระจายทั่วบ้านแล้วตั้งแต่ห้องนอนถึงครัวไฟ
ผู้บังคับการก็ไม่เห็นสู้เป็นประโยชน์อะไรหนักหนา ในครัวไฟของแกก็มีแต่อาหารที่พวกแกกินได้ แต่พวกฉันแม้ได้กลิ่นก็แทบรากแตก เช่น ปลาเน่าเป็นต้น
พระภิรมย์ฯก็พวกฉันกินกันอย่างนั้น กะปิปลาร้าที่นายเรียกว่าปลาเน่านั้น มันเป็นอาหารสำคัญของพวกฉัน ฉันก็หาไว้อย่างนั้น ถ้าฉันรู้ล่วงหน้าว่านายจะมาหาฉันก็จะได้หาของชนิดที่นายกินได้เตรียมไว้ให้พร้อม
ผู้บังคับการแล้วบางทีจะโรยสารหนูไว้พร้อมในของกินนั้นด้วยกระมัง (หัวเราะ) แกนี่เป็นตาแกที่ออกจะชั่งพูดอยู่บ้าง ฉันก็ไม่ใคร่อยากจะยิงแกเสียดอก เอาไว้ฟังแกคุยเล่นก็จะสนุกดี แต่นี่แน่ะพูดธุระกันต่อไปเถอะ ที่ฉันต้องการแลกเปลี่ยนกับชีวิตแกคือความรู้บางอย่าง
พระภิรมย์ฯความรู้นายคงมีมากว่าฉันอยู่แล้วเป็นแน่ ฉันจะมีอะไรไปสำแดงให้แก่นายได้
ผู้บังคับการมีการบางอย่างที่แกอาจจะรู้ได้ดีกว่าฉัน เช่นข่าวคราวอันเกี่ยวด้วยเรื่องกองทหารหรือเสือป่าเป็นต้น
พระภิรมย์ฯนายก็รู้อยู่เองแล้ว      ว่าฉันไม่ได้เป็นทั้งเสือป่าทั้งทหาร      จะให้ฉันรู้เรื่องทหาร เรื่องเสือป่าได้อย่างไร
ผู้บังคับการถ้ารู้ได้บ้างจะดี
พระภิรมย์ฯจริงสินาย แต่ถ้าฉันไม่รู้จริงๆ จะทำอย่างไร
ผู้บังคับการถ้าเช่นนั้นเป็นอันจนใจอยู่เอง แต่ฉันจะเลือกถามแต่ข้อที่แกควรจะรู้ได้
พระภิรมย์ฯฉันเห็นว่าถ้าจะถามดูก็จะเสียเวลาเปล่า เพราะฉันไม่รู้อะไรเลย
ผู้บังคับการคงต้องรู้บ้าง      เป็นต้นว่า      ทหารที่จะยกมาช่วยกรมที่อยู่มณีบูรณ์นี้      จะมาทางไหนได้บ้าง
พระภิรมย์ฯมีทางๆ ไหนเขาก็คงมาทางนั้น
ผู้บังคับการจริงของแก แต่แกเดาไม่ถูกบ้างเลยหรือว่าจะมาทางใด
พระภิรมย์ฯฉันไม่ใช่แม่ทัพ จะรู้ได้อย่างไร
ผู้บังคับการแกไม่เคยดูเขาซ้อมรบบ้างหรือ
พระภิรมย์ฯเคย
ผู้บังคับการก็เมื่อซ้อมรบเขาเดินทางไหน
พระภิรมย์ฯเดินตามทางเกวียน
ผู้บังคับการทางเกวียนไหน
พระภิรมย์ฯทางเกวียนที่เกวียนเดิน
ผู้บังคับการรู้แล้ว แต่ทางไหน
พระภิรมย์ฯก็แล้วแต่นายทหารเขาจะเลือก
ผู้บังคับการเออก็เขาเลือกทางไหนเล่า
พระภิรมย์ฯบางทีก็ทางโน้น บางทีก็ทางนี้
ผู้บังคับการเอ๊ะ! แกนี้พูดด้วยลำบากจริง
พระภิรมย์ฯนายก็เหมือนกัน ฉันพูดกับนายก็รู้สึกลำบากมาก
ผู้บังคับการเอาเถอะเรื่องการทหารแกจะว่าไม่รู้ก็ตามที แต่เรื่องเสือป่าแกคงจะรู้มากกว่ากระมัง
พระภิรมย์ฯเปล่า คงเหลวเท่ากันอีกนั่นแหละ
ผู้บังคับการนี่แปลว่าแกจะไม่ตอบอย่างนั้นหรือ
พระภิรมย์ฯนายจะแปลอย่างไรก็ตามใจนายสิ
ผู้บังคับการฮือ! นี่แกเห็นจะไม่รักชีวิตกระมัง
พระภิรมย์ฯพุทโธ่! ชีวิตใครจะไม่รัก
ผู้บังคับการก็ถ้าเช่นนั้นทำไมแกไม่พยายามถ่ายชีวิตแก
พระภิรมย์ฯนี่แน่ะนาย ฉันจะขอถามอะไรนายตรงๆ สักหน่อย ถ้าต่างว่าจะกลับกันเสียละ ต่างว่าพวกนายจับตัวนายไปได้ แล้วถามนายอย่างนายถามฉันบ้าง นายจะตอบไหม
             

(ผู้บังคับการแลดูพระภิรมย์ฯ นิ่งอยู่ครู่ ๑ แล้วพยักหน้าเรียกปลัดกรม ปลัดกรมลุกไปที่ผู้บังคับการนั่ง ผู้บังการกระซิบสั่งอะไรอัน ๑ ปลัดกรมพยักหน้าแล้วออกไปทางซ้าย สักครู่ ๑ จึงพาแม่แย้มกับแม่อุไรเข้ามาทางซ้าย)

ผู้บังคับการ(ลุกขึ้นยืนคำนับ แล้วยกเก้าอี้ไปให้แม่แย้ม) เชิญนายผู้หญิงนั่ง (ยกอีกตัว ๑ ไปให้แม่อุไร) เชิญหล่อนนั่ง ฉันต้องขอโทษในการที่แต่งตัวไม่เรียบร้อยต่อหน้าท่านทั้งสอง แต่รอง เท้าฉันได้สวมอยู่สี่สิบแปดชั่วโมงแล้ว พึ่งจะได้ถอดเมื่อเข้ามาถึงบ้านของท่านนี้เอง ต้องขอโทษนะจ๊ะ
อุไร(ก้มหัว) คุณแม่กับฉันไม่ถือ
ผู้บังคับการขอบใจ ขอบใจมาก (นั่ง) ฉันมีความเสียใจจริงๆ ที่ต้องมาพบกันในหน้าที่เป็นอมิตรต่อกันเช่นนี้ เชื่อว่าถ้าแม้ได้พบกันในเวลาที่สงบเรียบร้อยคงจะถูกอัธยาศัยกันเป็นแน่นายผู้หญิงเป็นภรรยาท่านพระภิรมย์ฯ ไม่ใช่หรือ
แย้มจ๊ะ
ผู้บังคับการหล่อนเป็นบุตรสาวของท่านไม่ใช่หรือ
อุไรจ๊ะ
ผู้บังคับการฉันมีความเสียใจมากที่จะต้องบอกแก่ท่านทั้งสอง ว่าท่านพระได้ประพฤติผิดต่อกฎสงครามเป็นข้อฉกรรจ์ คือได้จับอาวุธขึ้นต่อสู้โดยไม่มีหน้าที่ควรจะทำได้เลย เพราะท่านไม่ได้เป็นทหารหรือเสือป่า ตามแบบธรรมเนียมการสงครามผู้ที่จะนับได้ว่าเป็นพลรบต้องมีเครื่องแต่งตัวอย่างใดอย่าง ๑ ซึ่งสังเกตเห็นได้ถนัด นี่ท่านพระไม่มีเครื่องแต่งตัวอย่างทหารหรือเสือป่าเลย แต่งเหมือนราษฎรธรรมดาซึ่งไม่มีหน้าที่รบเลยท่านทั้งสองเข้าใจไหม
อุไรเข้าใจแล้ว
ผู้บังคับการฉันไม่ใคร่จะอยากพูดต่อไปเลย แต่เห็นว่าถึงอย่างไรๆ ท่านทั้งสองก็คงจะต้องรู้เวลาหนึ่ง เพราะฉะนั้นบอกให้รู้ตัวเวลานี้ดีกว่า
พระภิรมย์ฯขอโทษเถอะนาย      อย่าบอกเลย      ขอความกรุณาจัดการให้บุตรภรรยาฉันได้ไปเสียให้พ้นจากที่นี่ก่อน แล้วท่านจะทำอย่างไรๆ กับฉันก็ตามใจทั้งสิ้น
ผู้บังคับการฉันมีความเสียใจจริงๆ ที่จะปล่อยนายผู้หญิงทั้งสองไปไม่ได้ เพราะท่านต้องเข้าใจว่าฉันก็ต้องระวังไม่ให้พวกพลทหารฝ่ายท่านรู้เรื่องราวข้างฝ่ายฉันเหมือนกัน ฉันมีความเสียใจที่ต้องประพฤติกิริยาไม่ดีต่อนายผู้หญิงเช่นนี้ แต่จะทำอย่างไรได้ การสงครามต้องระวังรอบข้างอยู่เป็นธรรมดา
พระภิรมย์ฯการสงครามเป็นกิจระหว่างผู้ชายต่อผู้ชาย ทำไมจะต้องให้ผู้หญิงต้องพลอยเดือดร้อนด้วย
ผู้บังคับการฉันไม่ชอบเลยในการที่จะทำให้หญิงต้องรับความเดือดร้อน และถ้าผ่อนผันให้เพียงใดแล้ว ฉันก็อยากจะผ่อนผันเพียงนั้น แต่ท่านพระต้องเข้าใจว่าผู้หญิงก็มีปากเหมือนกัน อาจจะเก็บข้อความอะไรๆ ไปเล่าได้เหมือนกัน ไม่ใช่ว่าฉันจะกักขังไว้ตลอดงานสงคราม พอพวกฉันไปพ้นที่นี่แล้ว นายผู้หญิงทั้งสองจะไปไหนก็ได้
พระภิรมย์ฯถ้าผู้หญิงเขาสัญญาว่าจะไม่พูด จะไม่พอหรือ
ผู้บังคับการชอบกลอยู่ นี่แน่ะท่านพระ ฉันจะบอกอะไรให้ ถ้าท่านจะยอมตามที่ฉันขอแต่กี้นี้แล้วละก็ฉันจะยอมใจดีให้มากๆ ไม่ใช่แต่จะยกโทษตัวท่านพระ ทั้งนายผู้หญิงทั้ง ๒ คน ฉันก็จะปล่อยให้ไปได้ตามปรารถนาทันที
พระภิรมย์ฯเลิกกันไม่ต้องพูดอีก
ผู้บังคับการอ้าวๆ ก็อย่างนี้เสียนี่นะ ฉันผ่อนผันให้ดีๆ ไม่เอา ฉันอยากจะกรุณาก็ไม่ชอบ
พระภิรมย์ฯฉันไม่ต้องการความกรุณาของท่าน
อุไรคุณพ่อคะ เขาจะทำอะไร
พระภิรมย์ฯเขาจะให้พ่อขายชาติ
อุไรอะไรอย่างนั้น
ผู้บังคับการท่านพระก็พูดรุนแรงเกินไปกว่าที่จำเป็น
อุไรท่านต้องการให้ทำอย่างไร
ผู้บังคับการฉันถามปัญหาอะไรสองสามข้อ ขอให้ท่านพระตอบ ท่านพระไม่ยอมตอบ
พระภิรมย์ฯก็ถามถึงทหารถึงเสือป่าฝ่ายเรา จะให้พ่อตอบอย่างไร
อุไรที่คุณพ่อไม่ตอบนั่นควรอย่างยิ่ง (พูดกับผู้บังคับการ) แล้วก็อย่างไรกันต่อไป
ผู้บังคับการฉันได้ชี้แจงแล้วว่า โทษพ่อหล่อนฉกรรจ์มาก ตามกฎสงคราม พ่อต้องถึงตาย
อุไรอุ๊ยตายจริงคุณแม่ (จับมือแม่กำไว้ ทั้งแม่ทั้งลูกท่าทางตกใจมาก)
ผู้บังคับการถ้าพ่อหล่อนตอบสองสามคำเท่านั้นพอแล้ว ฉันจะยอมยกชีวิตให้หล่อนช่วยพูดจากับพ่อหล่อนสักหน่อยไม่ได้ทีเดียวหรือ
อุไร(พูดเสียงเครือ) ไม่ได้      ดิฉันเป็นหญิงก็จริง      แต่ดิฉันเป็นคนไทย      ถึงจะเสียพ่อคน ๑ ก็ดีกว่าจะเสียความเป็นพลเมืองดี
ผู้บังคับการ(พูดกับแม่แย้ม) นายผู้หญิงจะว่าอย่างไร นายจะปล่อยให้ผัวตายหรือจะไม่ช่วยพูดจาว่ากล่าวบ้างหรือ      (แม่แย้มสั่นหัวแล้วก้มหน้าร้องไห้      ผู้บังคับการนิ่งอยู่ครู่ ๑ แล้วพูดต่อไป) ท่านพระ ไม่สงสารลูกเมียของท่านบ้างหรือ
พระภิรมย์ฯก็สงสาร แต่จะทำอย่างไรได้ ถึงคราวเคราะห์แล้ว ก็ต้องเป็นไปตามยถากรรม (เดินไปหาเมียกับลูก) แม่แย้ม แม่อุไร ฉันมันถึงอายุขัยแล้ว ต้องก้มหน้าไปตาย อย่าเสียอกเสียใจไปเลย คนเราเกิดมาก็ต้องตายทุกคน ผิดกันแต่ตายร้ายตายดีเท่านั้น คราวนี้ฉันไม่เสียดายชีวิตเลย......
แย้มโธ่คุณ! (ร้องไห้)
พระภิรมย์ฯแม่แย้ม อย่า อย่าร้องไห้ ทำใจดีไว้ ไม่ช้าก็จะได้ไปพบกันในโลกหน้า สิ่งใดที่ฉันได้พูดหรือทำล่วงเกินหล่อนแล้ว ฉันขอสมาลาโทษเสียเถิด สิ้นฉันไปแล้วหล่อนเป็นผู้ใหญ่ช่วยปกครองวงศาคณาญาติด้วยนะ
อุไรคุณพ่อ!
พระภิรมย์ฯอุไรลูกรักของพ่อ ตั้งแต่เล็กๆ มาแล้ว หล่อนเคยบ่นอยู่เสมอว่าอยากเป็นผู้ชาย คราวนี้ถึงเวลาแล้วที่หล่อนจะต้องทำใจกล้าหาญอย่างผู้ชาย เวลาต่อไปเมื่อหล่อนเองจะได้มีลูกมีเต้าแล้วสอนลูกหล่อนให้มันรู้สึกด้วยว่าตาของมันเกิดมาไม่เสียชาติ ได้ยอมสละชีวิตดีกว่าที่จะยอมเอาใจออกหาก......สอนลูกหล่อนมีความมั่นคงจงรักภักดีในพระเจ้าอยู่หัวของเรา ให้รู้จักรักบ้านเมืองของเรา ถือมั่นคงอยู่ในพระพุทธศาสนา ยอมตายเสียดีหว่าที่จะบกพร่องในข้อเหล่านี้
             

(ผู้หญิงทั้งสองไหว้พระภิรมย์ฯ แล้วร้องไห้ ผู้บังคับการศัตรูลุกขึ้นเดินไปยืนมองที่หน้าต่างสักครู่ ๑ แล้วยักไหล่ หันหน้าพยักเรียกปลัดกรมมาพูดกระซิบกันอีก ปลัดกรมออกไปทางซ้าย แล้วพานายสวายกับเน้ยเข้ามา ทั้งสองนี้ท่าทางดูกลัวมาก)

ผู้บังคับการ(พูดกับเน้ย) แม่คนนี้ใคร
เน้ยดิฉันเป็นเมียคุณพระภิรมย์ฯ
ผู้บังคับการท่านพระได้ประพฤติผิดต่อกฎสงครามอย่างร้ายแรง รู้ไหม
เน้ยทราบแล้ว พี่ชายฉันเล่าให้ฟัง เขาว่าเขาห้ามคุณพระแล้วไม่ให้ยิง คุณพระก็จะขืนยิง
ผู้บังคับการอ้อ ถ้าเช่นนั้นพี่ชายหล่อนได้บอกด้วยหรือเปล่าว่าท่านพระนั้นโทษถึงตาย
เน้ยบอก
ผู้บังคับการก็แล้วหล่อนจะว่ากระไร
เน้ยดิฉันจะไปว่ากระไรได้ ดิฉันเป็นผู้หญิงจะทำอะไรได้
ผู้บังคับการถ้าหล่อนทำประโยชน์ให้แก่ผัวก็พอจะทำได้
เน้ยจะทำอย่างไร
ผู้บังคับการตอบคำถามอะไรนิดเดียวเท่านั้น คือเสือป่าที่ยึดสะพานอยู่นั้นมีกำลังประมาณสักเท่าใด
เน้ยดิฉันจะทราบได้อย่างไร
ผู้บังคับการหล่อนพอจะคะเนได้เพราะกองเขามาตั้งอยู่ที่นี่ก่อนไม่ใช่หรือ
เน้ยดิฉันคะเนไม่ถูก
ผู้บังคับการแน่หรือ
เน้ยดิฉันคะเนไม่ถูก
ผู้บังคับการ(ยักไหล่ แล้วหันไปพูดกับสวาย) ก็แกเล่า
สวายอะไร
ผู้บังคับการแกจะคะเนกำลังเสือป่าถูกไหม
สวายฉันไม่ทราบ
ผู้บังคับการลองคะเนดูทีเถอะ
สวายคะเนไม่ได้
ผู้บังคับการนี่แน่ะ ถึงแกจะไม่รักชีวิตพ่อแก ชีวิตของแกเองแกคงจะรักบ้างกระมัง
สวาย(สะดุ้ง) ฉันมีความผิดอย่างไร
ผู้บังคับการแกเป็นพลเรือน      ไม่ควรจะเกี่ยวข้องในการรบ      แกได้รับ      เพราะฉะนั้นแกมีความผิด
สวายฉันไม่ได้รบ เลยให้ฟ้าผ่าสิ
ผู้บังคับการไม่ได้รบทำไมถือปืนอยู่ในมือเมื่อพวกฉันเข้ามาในบ้านนี้
สวายปืนของเสือป่าที่ถูกอาวุธ เขาฝากให้ ถือไว้ให้เขา
ผู้บังคับการแกจะให้ฉันเชื่อหรือ
เน้ยความจริงเป็นเช่นนั้น
พระภิรมย์ฯฉันไม่เชื่อเลย (ตบมือ นายร้อยตรีเข้ามาจากเฉลียง) เอานักโทษคนนี้ไปยิงเสียเดี๋ยวนี้
             

(นายร้อยตรีคำนับ แล้วตรงไปจะไปจับตัวนายสวาย เน้ยร้องกรี๊ดเข้าไปกอดไว้ พระภิรมย์ฯ แม่แย้ม แม่อุไร ตะลึงแลดู ผู้บังคับการยิ้มกับปลัดกรม)

เน้ยพ่อสวาย จะดื้อไปทำไม ตอบท่านผู้บังคับการเสียก็แล้วกัน
พระภิรมย์ฯนางเน้ย นั่นกงการอะไรของมึง
เน้ยพุทโธ่ ยังหนุ่มๆ แน่นๆ จะมาตายเสียเปล่าๆ ทำไม
พระภิรมย์ฯนางเน้ย นี่มึงเป็นชู้กับอ้ายสวายหรือ
เน้ยจะมาซักไซ้เอาถ้อยเอาความอะไร อีกประเดี๋ยวคุณพระก็จะต้องตายอยู่แล้ว
พระภิรมย์ฯ(โกรธใหญ่) มึง! อีกากี! อีกากี! (จะถลันไป แต่ทหารยึดตัวไว้)
ผู้บังคับการ(พูดกับนายร้อยตรี) อย่างไรไม่เอาตัวไป (นายร้อยตรีเข้าจับแขวนนายสวาย)
สวายประเดี๋ยวก่อน นายขอรับ นายอยากจะทราบอะไร
ผู้บังคับการกำลังเสือป่าที่รักษาสะพานนั้น มีประมาณสักเท่าใด ถ้าบอกดีๆ ฉันจะปล่อยตัวไป
สวายประมาณสักกองร้อยหนึ่ง
พระภิรมย์ฯ(โกรธ) อ้ายอกตัญญู! อ้ายชาติเดียรฉาน! อ้าย- - (เดินจะไปทหารรั้งไว้อีก)
ผู้บังคับการอย่าอึง! ฉันกำลังอยากฟังข้อความสำคัญอยู่ ท่านพระก็มาส่งเสียงอึงไปได้ (หันไปพูดกับสวาย) กองร้อย ๑ ประมาณพลเท่าใด
สวายเดิมมีราว ๑๒๐ คน แต่ทิ้งไว้ที่นี่บ้าง ตายเสียแล้วบ้าง คงจะเหลือราวร้อยคน
ผู้บังคับการขอบใจ ขอบใจมาก (พูดกับปลัดกรม) จัดให้ไปเท่าที่กะกันไว้เดิมก็พอแล้ว
ปลัดกรมให้ไปเดี๋ยวนี้หรือขอรับ
ผู้บังคับการก็ได้ จะได้ไม่ต้องรีบร้อน
ปลัดกรมผมจะไปสั่งเดิน (ออกไปทางหลัง)
ผู้บังคับการนายสวาย      แกเป็นคนฉลาดกว่าพ่อ      และยอมตอบปัญญาของฉันตามปรารถนา เพราะฉะนั้นฉันยอมยกชีวิตให้แก (พูดกับนายร้อยตรี) พาคนๆ นี้ไปปล่อยนอกแนวของเรา
เน้ยดิฉันเล่า
ผู้บังคับการถ้าหล่อนจะไปด้วยกับชู้รักของหล่อน ฉันก็อนุญาต
พระภิรมย์ฯท่านผู้บังคับการ      ผมเองนี้ไหนๆ ก็จะต้องตายอยู่แล้ว      ผมขอความกรุณาอะไรสักนิดจะได้หรือไม่
ผู้บังคับการจะต้องการอะไร
พระภิรมย์ฯอ้ายคนนั้นผมได้ให้กำเนิดมัน มันเป็นลูกที่ผมรักใคร่ไว้วางใจอย่างเอก มันก็ยังสมณาคุณผมโดยเป็นชู้กับเมียผมได้ ส่วนข้อนั้นผมก็ยังจะพอยกโทษมันได้ เพราะเป็นความผิดของผมที่แก่ป่านนี้แล้วอยากจะสาระแนมีเมียสาว จะให้เขารักเขาใคร่อย่างไร แต่อ้ายคนนั้นมันมีความผิดอีกอย่าง ๑ ซึ่งไม่มีข้อใดจะลบล้างได้ คือมันได้เอาชาติของมันแลกกับชีวิตของมัน มันรักตัวมันยิ่งกว่าบ้านเมือง มันไม่ควรมีชีวิตอยู่อีกต่อไป ผมขออนุญาตฆ่ามันด้วยมือผมเองเดี๋ยวนี้ทีเดียว
ผู้บังคับการท่านพระ การที่ท่านโกรธครั้งนี้ฉันก็เห็นด้วย ฉันเห็นอ้ายคนนั้นมันเลวกว่าหมา แต่ฉันจะยอมให้ท่านพระทำร้ายเขาเช่นนั้นไม่ได้ เพราะผิดธรรมเนียม ฉันได้ลั่นวาจาไว้แล้วว่าจะปล่อยเขา ฉันต้องปล่อย (พูดกับนายร้อยตรี) พาอ้ายกากมนุษย์นี่ไป กับอีหื่นนี่ด้วย ดูให้มันไปให้พ้นอย่าให้มันมาอยู่ในหมู่เรา คนอัปรีย์อย่างนี้ไม่ต้องการเอาไว้ รีบไล่ไปนะ
นายร้อยตรีขอรับ (พานายสวายกับเน้ยออกไปด้านหลัง ปลัดกรมกลับเข้ามา)
ผู้บังคับการส่งกองไปแล้วหรือ
ปลัดกรมไปแล้ว
ผู้บังคับการเออมีคนอีกคน ๑ ที่อ้างว่าได้ทำประโยชน์ให้แก่ฝ่ายเราไม่ใช่หรือ
ปลัดกรมคอยอยู่ข้างนอก      ไปตามตัวมาหรือขอรับ (ผู้บังคับการพยักหน้าปลัดกรมออกไปทางซ้าย แล้วพานายซุ่นเบ๋งเข้ามา นายซุ่นเบ๋งในชุดนี้แต่งตัวนุ่งกางเกงและใส่เสื้ออย่างฝรั่ง ใส่เชิ้ตผูกค้าผูกคอ อย่างแบบพวกจีนสมัยใหม่)
ผู้บังคับการ(พูดกับนายซุ่นเบ๋ง) แกอ้างว่าแกได้ทำประโยชน์ให้แก่ฉัน แกได้ทำอะไร
ซุ่นเบ๋ง(แลดูพระภิรมย์ฯ แล้วจึงตอบ) ผมเห็นว่าควรจะเรียนแก่ท่านผู้บังคับการโดยลำพัง
ผู้บังคับการพูดไปเถอะ ไม่เป็นไร ท่านพระนั่นแกจะเก็บเรื่องไปเล่าอีกไม่ได้เลย เพราะแกจะต้องตายอยู่แล้ว
ซุ่นเบ๋งก็ผู้หญิงสองคนนั่นเล่าขอรับ
ผู้บังคับการช่างเขาเถอะ จะเล่าอะไรก็เล่าไป ฉันยิ่งมีเวลาน้อยอยู่
ซุ่นเบ๋งเมื่อพวกท่านยกข้ามทุ่งมานั้น นายหมู่เอกหลวงมณีราษฎร์บำรุงผู้บังคับกองเสือป่า ได้ใช้ให้คนถือใบแจ้งเหตุไปบอกกองทหาร แต่คนถือหนังสือนั้นพอออกไปพ้นเรือนนี้แล้วหน่อยเดียวก็ถูกยิงตาย
ผู้บังคับการก็แล้วอย่างไร
ซุ่นเบ๋งผมเองเป็นผู้ยิง (ใครๆ ตะลึงกันครู่ ๑)
พระภิรมย์ฯอ้ายคนนี้เป็นผู้ร้ายยิงลูกฉัน ขอความยุติธรรม ต้องขอความยุติธรรม
ผู้บังคับการท่านพระเงียบๆ      หน่อย      (พูดกับนายซุ่นเบ๋ง)      แกยิงเขาเพราะเหตุไร      ประสงค์อะไร
ซุ่นเบ๋งก็สำหรับที่จะไม่ให้ใครกล้าไปอีก กองของท่านจะได้ไม่ต้องลำบากมากไป
ผู้บังคับการใครใช้ให้ยิง
ซุ่นเบ๋งไม่มีใครใช้ ผมคิดถึงพระเดชพระคุณท่าน ผมจึงทำเพื่อฉลองพระเดชพระคุณ
ผู้บังคับการฉันจะมีบุญคุณอะไรกับแกได้ ฉันยังไม่รู้จักแกสักที
ซุ่นเบ๋งผมเป็นคนในบังคับท่าน
ผู้บังคับการอ้อ ลงทะเบียนที่ไหน
ซุ่นเบ๋งที่ท่านกงสุลที่กรุงเทพฯ
ผู้บังคับการแกเป็นไทยทำไมไปลงทะเบียนเป็นคนในบังคับรัฐบาลของฉัน
ซุ่นเบ๋งพ่อผมเป็นจีนในบังคับท่าน
ผู้บังคับการอ้อ! แกเป็นคนในบังคับรัฐบาลฉันแน่หรือ
ซุ่นเบ๋งแน่ขอรับ ไม่มีข้อสงสัยเลย
ผู้บังคับการถ้าอย่างนั้นก็ยิ่งดี เป็นการสะดวกแก่ฉัน (ตบมือ นายร้อยตรีเข้ามา) เอาอ้ายคนนั้นไปยิงเสีย
ซุ่นเบ๋งเอ๊ะ! นี่ผมมีความผิดอย่างไร
ผู้บังคับการมึงเป็นผู้ร้ายฆ่าคนโดยเจตนาอย่างทารุณร้ายกาจ โทษมึงไม่มีอย่างอื่นนอก จากต้องประหารชีวิต
ซุ่นเบ๋งก็ยังไม่ได้ไต่สวนหรือพิจารณาในศาลจะลงโทษผมอย่างไร จะไม่ผิดกฎหมายหรือ
ผู้บังคับการจะผิดอย่างไรได้ เพราะเวลานี้กูเป็นกฎหมายอยู่เองแล้ว อำนาจกูเต็มที่ ในที่นี้ไม่มีใครสูงกว่ากู เข้าใจไหม
ซุ่นเบ๋งผมต้องขอความยุติธรรม
ผู้บังคับการก็มึงจะได้รับความยุติธรรมอยู่แล้ว
ซุ่นเบ๋งอย่างน้อยควรฟ้องผมในศาลสนาม
ผู้บังคับการทำไมมึงจึงเห็นว่าตัวควรจะได้ขึ้นศาลสนาม
ซุ่นเบ๋งเพราะตามกฎหมายนานาประเทศ ถ้าจะลงโทษเชลยศึกแม้แต่เล็กน้อย ก็ต้องตั้งศาลสนามชำระ
ผู้บังคับการใครบอกว่ามึงเป็นเชลยศึก
ซุ่นเบ๋งก็ผมถูกจับได้ในเวลาสงคราม จะไม่นับว่าเป็นเชลยศึกหรือ
ผู้บังคับการมึงจะเป็นเชลยศึกได้อย่างไร      ประการ ๑ มึงไม่ใช่คนไทย      อีกประการหนึ่งมึงไม่ใช่ผู้ทำสงครามตามกฎหมายสงคราม เพราะมึงไม่ได้แต่งเครื่องทหารหรืออะไร มึงเป็นพลเรือนในบังคับรัฐบาลของกูเท่านั้น
ซุ่นเบ๋งก็ถ้าเช่นนั้นทำไมจะลงโทษผมอย่างพลรบหรือเชลยที่มีความผิดเล่า
ผู้บังคับการคืออย่างไร
ซุ่นเบ๋งก็สั่งให้เอาผมไปยิง ต้องแปลว่านายยอมรับว่าเป็นพลรบหรือเชลย ถ้าผมไม่ใช่พลรบหรือเชลยจะใช้วิธีลงโทษอย่างนั้นได้หรือ ถ้าว่าเมื่อเห็นว่าผมมีโทษก็ควรจัดการให้ถูกตามระเบียบสำหรับพลเมือนที่ต้องหาว่ามีโทษผิดสิ
ผู้บังคับการจริงของมึง กูผิดไป
ซุ่นเบ๋ง(ท่าทางค่อยคึกคัก)      ข้อนั้นก็ไม่อัศจรรย์เพราะนายเป็นทหาร      ย่อมไม่สู้ชำนาญใน ทางกฎหมายอยู่เอง
ผู้บังคับการกฎหมายกูพอรู้สำหรับใช้ในเวลานี้ก็แล้วกันเถอะ ที่กูสั่งให้เอามึงไปยิงนั้นผิดไปจริงเพราะมึงเป็นอ้ายผู้ร้ายอย่างขี้ขลาดเลวทรามที่สุด แอบยิงคนข้างหลัง มึงไม่ควรจะได้รับเกียรติยศตายด้วยกระสุนปืน ซึ่งเป็นความตายสำหรับคนที่มีความกล้าหาญ (พูดกับนายร้อยตรี) อ้ายคนนี้ไปแขวนคอเสีย
ซุ่นเบ๋ง(ลงคุกเข่า) พุทโธ่! นายขอรับ ผมขอโทษที ผมตั้งใจดีจริงๆ พุทโธ่! กรุณาหน่อยขอรับ
ผู้บังคับการ(พูดเสียงแข็ง กับนายร้อยตรี) ทำไมไม่เอามันไป จะรออะไรอีก
             

(นายร้อยตรีลากตัวนายซุ่นเบ๋งไป ซุ่นเบ๋งร้องขอโทษไปจนสุดเสียง ผู้บังคับการกอดอกเฉยอยู่ คนอื่นๆ ก็นิ่งกันอยู่หมดจนเงียบเสียงซุ่นเบ๋งไปแล้ว ผู้บังคับการจึงหันไปทางพระภิรมย์ฯ)

ผู้บังคับการท่านพระ ท่านเห็นหรือไม่ ว่าฉันนี้ถึงแม้เป็นข้าศึกก็จริง แต่ฉันก็เป็นยุติธรรมได้เหมือนกัน ถึงคนที่อ้างว่าเป็นพวกฉันเอง ถ้าทำผิดแล้วฉันก็ต้องเอาโทษให้เป็นตัวอย่าง หาไม่คนอื่นจะกำเริบ ต่อๆ ไปใครจะฆ่าฟันกันโดยมีสาเหตุส่วนตัว ก็จะพากันอ้างว่าทำสำหรับประโยชน์พวกฉัน จะทำให้ฉันพลอยเสียชื่อด้วยว่าคบโจรให้ช่วยทำสงคราม
พระภิรมย์ฯฉันแลเห็นแล้ว ว่านายเป็นยุติธรรมจริง การที่นายจะทำโทษฉัน ฉันก็แลเห็นเหมือนกันว่านายทำตามระเบียบ ฉันไม่มีความโกรธเคืองนายเลย อย่าให้เป็นเวรเป็นกรรมกันต่อไปเลย
ผู้บังคับการท่านพระ      ถึงแม้ท่านพระกับฉันเป็นศัตรูกันก็จริง      แต่ฉันก็รู้สึกได้ว่าท่านพระเป็นคนกล้าหาญ ใจคอดีน่าชม ฉันจึงมีความยินดีที่ท่านพระไม่โกรธฉัน การลงโทษท่านพระฉันตกลงในใจว่าจะรอไว้ก่อน
พระภิรมย์ฯฉันขอบใจนาย แต่ไหนๆ จะต้องตายก็ให้มันรู้แล้วรู้รอดกันไปเสียจะดีกว่า จะมารอเริดไว้อีกกี่วันก็ไม่รู้
ผู้บังคับการท่านพระจะอยากตายก็เป็นได้ แต่ฉันเชื่อว่าบุตรภรรยาของท่านพระคงจะไม่คัดค้านในการที่จะให้ท่านพระคงอยู่ต่อไปอีกเป็นแน่ ฉันจะต้องเอาตัวท่านพระคุมไว้ก่อน ท่านพระจะต้องอยู่ในบ้านนี้จนกว่าจะได้รับคำสั่งอย่างอื่น
พระภิรมย์ฯอนุญาตให้ฉันอยู่ในห้องฉันเองหรือ
ผู้บังคับการอย่างนั้นสิ หรือจะอยู่ห้องไหนๆ ก็ตามใจ อย่าออกนอกประตูเรือนนี้ไปก็แล้วกัน ท่านไปได้ (คำรับพระภิรมย์ฯ และผู้หญิงทั้งสอง พระภิรมย์ฯ กับภรรยาและบุตรออกไปทาง ซ้าย ทหารที่คุมพระภิรมย์ฯ จะตามไป ผู้บังคับการเรียกไว้) เฮ้ย! ช่างเถอะ ไม่ต้องคุมแกดอก คอยแต่ห้ามอย่าให้แกออกนอกเรือนนี้ก็พอแล้ว ไปได้ (ทหารออกไปทางด้านหลัง)
ปลัดกรมท่านโคโลเน็ล ดูจะอย่างไรๆ อยู่กระมังขอรับ เผื่อหนีหายไปได้ละก็-
ผู้บังคับการฮือๆ จะทำอย่างไรได้ อกเขาอกเรานะท่านกัปตัน มาดูแผนที่ด้วยกันดีกว่า (ไปที่โต๊ะวางแผนที่ ชี้แผนที่) ถ้าพวกเรายึดสะพานนี้ไว้ได้ละก็เกือบเท่ากับยึดจมูกข้าศึกทีเดียว กองส่งไปนานแล้วอย่างไรยังไม่ได้ข่าว
ปลัดกรมทางก็ไม่สู้ไกลนักนะขอรับ ต้องให้เวลาหน่อย
ผู้บังคับการข่าวคราวทางกองพลไม่มีมาหรือ
ปลัดกรมยังไม่เห็นมีใครมา
             

(เสียงปืนยิงไกลๆ ปลัดกรมลุกไปดูที่หน้าต่าง)

ผู้บังคับการเห็นอะไรหรือ
ปลัดกรมไม่เห็น
ผู้บังคับการบางทีข้าศึกจะมายั่วแนวยามเราก็เป็นได้
             

(นายทหารทั้งสองคนดูแผนที่ต่อไป ผู้บังคับการชี้แจงและปลัดกรมพยักหน้าบ้าง หรือปลัดกรมชี้แล้วผู้บังคับการพยักหน้าบ้างดูทีเข้าใจกันดี ปลัดกรมจดอะไรลงในสมุดพกครั้งคราว เสียงปืนถี่ขึ้น และใกล้เข้ามา นายร้อยตรีเข้ามาทางด้านหลัง นำใบแจ้งเหตุเข้ามาส่งให้ปลัดกรมแล้วกลับไป)

ปลัดกรมผู้บังคับหมวดอ่านรายงานว่า ทหารข้าศึกยกมาตีด่านมีกำลังมาก จะให้ยึดอยู่หรือจะให้ถอย
ผู้บังคับการส่งกองหนุนขึ้นไป ถ้ายึดอยู่ได้ให้ยึดอยู่ก่อน มิฉะนั้นกองที่ส่งไปที่สะพานจะถูกล้อม ไปเดี๋ยวนี้
ปลัดกรมขอรับ (ออกไปทางหลัง)
             

(ผู้บังคับการจุดบุหรี่แล้วนั่งตรอง เสียงปืนยิงไกลๆ เรื่อยอยู่สักครู่ ๑ ปลัดกรมจึงกลับเข้ามา)

ปลัดกรมใบแจ้งเหตุมาอีกใบ ๑      บอกว่าทหารมีมาประมาณกองกรม ๑      แต่มีเสือป่าสมทบมาด้วยอีกมากประมาณไม่ถูก เพราะอยู่ในรกโดยมาก พวกเราที่ส่งไปยึดสะพานกำลังถอยกลับมาอยู่แล้ว
ผู้บังคับการฮือ! เราออกจะคะเนกำลังข้าศึกผิดเสียแล้วกระมัง
ปลัดกรมกำลังทหารคะเนง่าย      พอมีเกณฑ์ที่จะคะเน      แต่เสือป่าคะเนยาก      เพราะหาอะไรเป็นหลักยาก
             

(นายร้อยตรีเข้ามาจากทางหลัง)

นายร้อยตรีนายทหารนักบินมาคน ๑
ผู้บังคับการให้เข้ามาในนี้
             

(นายร้อยตรีออกไปแล้วนายทหารนักบินเข้ามาทางหลัง นักบินนั้นตกแต่งมีกางเกงขาสั้น สนับแข้ง เสื้อดุมสองแถวปิดคอ คอเสื้อพับใหญ่ มีผ้าพันคอสวมหมวกแก๊ปมีปิดหู)

ผู้บังคับการมาจากกองพลหรือ
นักบินขอรับ ผมไปสืบข่าว บินข้ามลำน้ำไป เห็นข้าศึกกำลังยกมาจากตะวันตกเฉียงใต้
ผู้บังคับการกำลังเท่าไร
นักบินประมาณกองพล ๑ แต่นั่นก็เป็นแต่ที่เดินข้ามทุ่ง ที่เดินในป่าจะมีอีกเท่าใดก็ประมาณไม่ถูก
ผู้บังคับการตรงมาทางนี้หรือ
นักบินดูตั้งหน้ามาลำน้ำ น่ากลัวจะโอบปีก
ผู้บังคับการจริง น่ากลัวอยู่ นี่ท่านกัปตันจะกลับไปกองพลละหรือ
นักบินขอรับ จะไปเดี๋ยวนี้
ผู้บังคับการดีทีเดียว ฝากรายงานนี้ไปด้วย (ปลัดกรมยื่นรายงานให้ผู้บังคับการ ผู้บังคับการยื่นให้นักบิน) แล้วโปรดรายงานท่านด้วยว่าฉันจะถอยจากที่นี่ ไปหาที่ตั้งมั่นใหม่ เพื่อป้องกันกรที่ข้าศึกจะโอบปีกได้
นักบินขอรับ (คำนับแล้วออกไปทางด้านหลัง)
ผู้บังคับการ(พูดกับปลัดกรม) สั่งเตรียมเดิน
             

(ปลัดกรมออกไป ผู้บังคับการเก็บพับแผนที่และเก็บของต่างๆ ลงย่าม แล้วแต่งตัว คือสวมรองเท้าและเครื่องสนาม ในระหว่างนี้เสียงปืนใกล้เข้ามาทุกที นายร้อยตรีเข้ามาจากทางด้านหลัง)

นายร้อยตรีปลัดกรมให้รายงานว่า      ข้าศึกกำลังมากรุกพวกเราเข้ามา      แนวด่านไม่ทันถอน แตกแล้ว กำลังรีบถอยมาแทบไม่เป็นกระบวน ข้าศึกตามๆ ติดมา
ผู้บังคับการฉันจะออกไปเดี๋ยวนี้ (ออกไปทางด้านหลัง)
             

(เสียงปืนยิงใกล้เข้ามาทุกที แล้วสักครู่ ๑ มีเสียงประหนึ่งว่าทางในเขตบ้านยิงโต้ตอบ อ้ายสีแง้มประตูดูข้างซ้ายมองเข้ามาในห้องแล้วหันไปพยักหน้าและไหว้ พระภิรมย์ฯ เข้ามาทางซ้ายตรงไปดูที่หน้าต่าง อ้ายสีก็ไปเยี่ยมดูด้วย)

พระภิรมย์ฯพวกเรามาแล้ว      นั่นแน่ แหม! มาแยะเทียวทั้งเสือป่าทั้งทหาร      แม่แย้ม! แม่อุไร! (แย้มกับอุไรวิ่งออกมาทางซ้าย) เสร็จเราแล้ว เสร็จเรา พวกเรารุกใหญ่ ข้าศึกถอยตะพืด ดูสิ! ดูสิ! (แย้มไปดูหน้าต่างเดียวกับพะภิรมย์ฯ)
อุไรอ้ายสีหลีกไป ข้าจะดู (อ้ายสีหลีกจากหน้าต่าง แล้วไปดูทางเฉลียง) แหม! คุณพ่อคะยุ่งกันใหญ่ รับพวกเราไม่อยู่แล้ว
พระภิรมย์ฯก็แน่ละสิ พวกเรามันใจเสือทั้งนั้นนี่นะ
อุไรเตรียมประจัญบานแล้วค่ะ สวมดาบแล้ว
พระภิรมย์ฯอุไร ดูแน่ะ หลวงมณีฯ ของหล่อนแข็งแรงใหญ่
อุไรไม่ต้องบอกดิฉันหรอกค่ะ ดิฉันดูอยู่แล้ว
แย้มคุณคะ นั่นพ่อเล็กไม่ใช่หรือ
พระภิรมย์ฯจริงหล่อน นั่นอย่างไรเขาปล่อยให้มันอยู่ในหมู่นั้นด้วย ลูกเสือเขาไม่ได้ให้รบไม่ใช่หรือ
อุไรพ่อเล็กรับอาสาถือหนังสือไปที่กองทหารแล้ว ก็เห็นจะเลยติดกลับมาด้วยอย่างนั้นเอง และลูกเสืออื่นๆ ก็มีมาอีกหลายคน ดูเหมือนสำหรับรับใช้นะคะ
             

(เสียงเฮข้างนอกอย่างประจันบาน)

พระภิรมย์ฯ(เต้นและโบกมือ) เอามัน! เอามัน! อย่างนั้นสิ! เปิดหมดทนพวกเราที่ไหนได้ แม่แย้ม! แม่อุไร! จอดเรา เสร็จเราแล้วคราวนี้
             

(นายร้อยเอก หลวงเรืองฤทธิ์ราวีเข้ามาจากเฉลียง มีนายสิบพลทหารตามเข้ามาบ้างจุกประตู อยู่บ้าง หลวงเรืองฤทธิ์ฯ แต่งเครื่องสนามพร้อม ถือกระบี่)

หลวงเรืองฤทธิ์ฯอ้อคุณพระ พวกข้าศึกยังเหลือในนี้บ้างไหมขอรับ
พระภิรมย์ฯไปหมดแล้ว เหลือที่ถูกอาวุธไปไม่ไหว ขุนรัตนฯ พยาบาลอยู่
หลวงเรืองฤทธิ์ฯเอาให้แน่กันดีกว่า (หันไปพูดกับนายสิบ) ไปด้วยกันสองสามคน ค้นให้ทั่วเรือนนี้ (นายสิบไปกับพลทหารอีกสองสามคน หลวงเรืองฤทธิ์ฯ เก็บดายลงฝักแล้วพูดต่อ) ผมยินดีที่พวกผมมาได้เร็วเช่นนี้
พระภิรมย์ฯจริงคุณหลวง ถ้ามิฉะนั้นก็เห็นจะเต็มที
หลวงเรืองฤทธิ์ฯนายสวัสดิ์บุตรคุณพระเองไปตามพวกทหาร เขาเป็นเด็กที่กล้าจริงๆ คุณพระควรจะปลื้มมาก กล้ากว่าผู้ใหญ่บางคน ผมเห็นควรได้บำเหน็จให้เป็นตัวอย่างแท้ๆ ทีเดียว (จับมือกับพระภิรมย์ฯ) ผมต้องไปฟังคำสั่งต่อไป (ออกไปทางหลัง)
พระภิรมย์ฯแม่แย้ม ฉันต้องขอโทษหล่อน ลูกรักของหล่อนจะเป็นผู้ที่ดำรงวงศ์สกุลของเราได้ต่อไป ฉันคาดหน้าเด็กผิดไปแท้ๆ ส่วนอ้ายเนรคุณ อ้ายเดียรฉานที่ฉันหลงรักมานั้น ฉันไม่รู้จะด่ามันอย่างไรจึงพอ
แย้มก็จะด่ามันทำไม เปลืองปากเปล่าๆ
พระภิรมย์ฯจริงของหล่อน นึกเสียว่ามันศูนย์ไปไม่มีเนื้อมีตัวเสียแล้วดีกว่า
             

(นายกองตรี พระยาวิสูตรสงคราม เข้ามาทางด้านหลัง พร้อมด้วยหลวงมณีราษฎร์บำรุง หลวงมนูธรรมธุราธร กับสวัสดิ์ ทุกคนกูเสื้อผ้ามอมแมมไปหมด พระยาวิสูตรฯ ตรงไปจับมือกับพระภิรมย์ฯ สวัสดิ์ไปหามารดา)

พระยาวิสูตรฯคุณพระ ผมยินดีมากที่พวกผมมาทัน ก่อนที่คุณพระเป็นอันตราย
พระภิรมย์ฯขอรับ ผมก็ยินดี เชิญใต้เท้านั่ง ใต้เท้าคงเหนื่อยเป็นแน่ แม่อุไรไปจัดการหาน้ำหาท่ามาเลี้ยงหน่อยสิ คุณแม่หล่อนมัวตื่นลูกชายเสียแล้ว
แย้มเอาเถอะค่ะ ดิฉันจะไปช่วยแม่อุไร (ผู้หญิงทั้งสองพากันไปกับสวัสดิ์ทางซ้าย)
พระภิรมย์ฯเชิญนั่งสิขอรับ คุณหลวง เชิญนั่ง
             

(ต่างคนต่างนั่ง ในระหว่างที่พูดกันต่อไปนี้ อุไรกับนายสวัสดิ์นำของมาเลี้ยง คือน้ำร้อนน้ำเย็น หมากบุหรี่เป็นต้น)

พระยาวิสูตรฯคุณพระ ผมได้ทราบเรื่องตลอดแล้ว นายหมู่ตรีเทพที่ถูกข้าศึกจับไว้แล้วแต่ไม่ทันพาไป ได้เล่าให้ผมฟัง ผมรักน้ำใจคุณพระจริงๆ เพราะฉะนั้นผมจึงยินดีที่มาทัน ก่อนที่คุณพระจะเป็นอันตราย
พระภิรมย์ฯความประพฤติของผมเองผมไม่เห็นอัศจรรย์อันใด ถ้าไม่ทำเช่นนั้นก็ระยำเต็ม ที่
พระยาวิสูตรฯคุณพระถ่อมตัวเกินไป
หลวงมณีฯน่าเสียดายที่คุณไม่ได้เป็นเสือป่า เพราะใจเป็นเสือป่าแท้ๆ
หลวงมนูฯถ้าเป็นเสือป่าแล้วก็จะไม่ต้องรับความเดือดร้อนเช่นที่เป็นมาแล้ว ข้าศึกคงไม่ปรับโทษได้ คุณพระก็จะได้ช่วยป้องกันบ้านเมืองได้สมใจ
พระภิรมย์ฯก็ผมจะสมัครเดี๋ยวนี้ไม่ได้หรือ หรือเกินเวลาเสียแล้ว
พระยาวิสูตรฯไม่เกินเวลาเลย ถ้าจะสมัครก็ได้
พระภิรมย์ฯถ้าเช่นนั้นคุณหลวงมณีฯ โปรดนำผมหน่อยได้หรือไม่
หลวงมณีฯยินดีอย่างยิ่ง
หลวงมนูฯผมรับรองเอง
พระยาวิสูตรฯถ้าเช่นนั้นเรียกนายมาอีกสักสองคน พอให้เป็นองค์ประชุม (หลวงมนูฯ ออกไปเรียกนายอินกับนายเทพเข้ามา)
พระยาวิสูตรฯพระภิรมย์วรากร      ขอสมัครเข้าคณะเสือป่า      นายหมู่เอก หลวงมณีราษฎร์บำรุง นายหมู่ตรี หลวงมนูธรรมธุราธร รับรอง ใครจะคัดค้านบ้างหรือไม่ (นิ่งกันครู่ ๑) ถ้าเช่นนั้นเป็นตกลงยอมรับเข้าคณะของเราหรือ (อีก ๔ คนตอบพร้อมกันว่ายอม) ถ้าเช่นนั้นเป็นอันตกลง พระภิรมย์วรากร คณะเสือป่ายอมรับท่านเป็นสมาชิกผู้ ๑ แล้ว (ต่างคนต่างไปจับมือพระภิรมย์ฯ) เรื่องเครื่องแต่งตัวจะทำอย่างไร
พระภิรมย์ฯผมเตรียมไว้พร้อมแล้ว
พระยาวิสูตรฯเอ๊ะอย่างไรกัน
พระภิรมย์ฯพอผู้บังคับการศัตรูเขาชำระผมแล้ว ผมก็ออกไปที่ห้องพยาบาลขอยืมเครื่องแต่งตัวจากเสือป่าคน ๑ ที่ถูกอาวุธ      แล้วสั่งแม่แย้มให้ทำใช้เขาใหม่สำรับ ๑
พระยาวิสูตรฯขอยืมทำไม
พระภิรมย์ฯผมดูมีอะไรสังหรณ์ในใจว่าจะไม่ต้องตาย สังเกตดูข้าศึกเขาก็จะให้โอกาสให้ผมหลุดพ้นไป ผมเตรียมไว้ว่าถ้าได้พ้นตายไปแล้วจะแต่งเสือป่าเข้าไปสมัครที่กองเสือป่า โดยความหวังว่าเขาคงรับ
พระยาวิสูตรฯถ้าเช่นนั้นก็ดีแล้ว คุณพระไปแต่งตัวสิจะได้เข้าประจำกอง (พระ-รมย์ฯ รีบไปทางซ้าย นายอินกับนายเทพก็กลับออกไปทางหลัง) อย่างไรคุณหลวงมนูฯ
หลวงมนูฯชอบกลมากขอรับ จนเกิดเหตุใหญ่แล้วแกจึงได้รู้สึกตัวว่าแท้จริงใจของแกก็เป็นนักรบนั่นเอง แต่ก่อนนี่แกเป็นคนเห็นแก่ตัวมาก ทั้งเป็นคนหัวดื้อด้วย
หลวงมณีฯผมเข้าใจว่าแกเสียเพราะอ้ายซุ่นเบ๋ง
หลวงมนูฯจริง อ้ายคนนั้นเป็นผีร้ายที่เข้าสิงคุณพระภิรมย์ฯ
พระยาวิสูตรฯเราควรจะขอบใจผู้บังคับการทหารข้าศึก ที่จับมันแขวนคอเสีย
หลวงมนูฯขอรับ สาแก่ใจ มันยุ่งมาก ผมไม่ไว้ใจมานานแล้ว
หลวงมณีฯคนชนิดนั้นไว้ใจยากอยู่สักหน่อย มันพลิกแพลงเปลี่ยนไปชาติของมันได้ง่ายนัก เข้าพวกไทยเป็นไทย เข้าพวกฝ่ายโน้นก็เป็นไปอีกอย่าง ๑ ทีเดียว ถ้าเมื่อจะเป็นอะไรก็เป็นเสียอย่าง ๑ ค่อยยังชั่ว เมื่ออยากจะเป็นเจ๊กก็เป็นไป นี่ไม่แน่ว่าเป็นอะไรเป็นค้างคาวอย่างไรอยู่ คบยาก
พระยาวิสูตรฯฉันเสียใจเรื่องนายสวายจริงๆ
หลวงมนูฯเด็กคนนั้นมันชั่วมานานแล้ว      ผมเตือนพระภิรมย์ฯ มาหลายหน แล้วแกไม่เชื่อผมเอง
หลวงมณีฯผมหวังว่าคงจะเลยมุดหัวมุดหูหายศูนย์ไปทีเดียว
             

(หลวงเรืองฤทธิ์ฯ เข้ามาจากทางหลัง ตรงไปที่พระยาวิสูตรฯ)

หลวงเรืองฤทธิ์ฯผู้บังคับการกรมทหารราบที่ ๒๙ ให้มาเรียนว่าให้ใต้เท้าจัดเสือป่าเป็นกองขัดตาทัพระหว่างบ้านคูวัดถึงบ้านปากบึง และให้จัดการลาดตระเวนสืบข่าวข้าศึกต่อไปให้รู้ว่าถอยไปตั้งอยู่แห่งใด กรมทหารราบที่ ๒๙ จะไปสมทบกองพล แล้วจะส่งคำสั่งเขียนมาทีหลัง
พระยาวิสูตรฯดีแล้ว ฉันจะจัดการตามคำสั่ง (หลวงเรืองฤทธิ์ฯ คำนับแล้วออกไป) ต้องนอนกลางแจ้งกันอีกละ (ต่างคนต่างลุกขึ้นเตรียมตัว)
             

(พระภิรมย์ฯ แต่งเสือป่า เข้ามาทางซ้าย แม่แย้มแม่อุไรกับนายสวัสดิ์ก็ตามเข้ามา)

สวัสดิ์อย่าลืมนะขอรับ ส้นติดกัน ปลายเท้าผายจากกันประมาณ ๔๕ องศา
พระภิรมย์ฯเออน่ะ ข้าจำได้แล้ว (ทำวันทยาหัตถ์คำนับพระวิสูตรฯ)
พระยาวิสูตรฯพอดีทีเดียว กองกำลังจะยกไปอยู่เดี๋ยวนี้
พระภิรมย์ฯไปรบอีกหรือขอรับ
พระยาวิสูตรฯเปล่า ไปวางด่าน ถ้าคุณแย้มช่วยอุดหนุนส่งเสบียงบ้างจะขอบใจมาก
แย้มได้สิเจ้าคะ จะไปส่งที่ไหน
พระยาวิสูตรฯแล้วผมจะให้เขามาบอก ผมเองก็ยังไม่แน่ จะต้องไปตรวจท้องที่
แย้มดิฉันจะรีบไปเตรียมข้าวของไว้ (ออกไปทางซ้าย)
พระยาวิสูตรฯคุณหลวงมนูฯ ผมมอบพระภิรมย์ฯ ไว้กับคุณนะ
หลวงมนูฯขอรับ คุณพระไปกับผม (พาพระภิรมย์ฯ ออกไปทางหลัง)
สวัสดิ์ใต้เท้าขอรับ ผมขอไปเป็นคนรับใช้ใต้เท้าอีก ได้ไหมขอรับ
พระยาวิสูตรฯได้สิพ่อสวัสดิ์ ฉันยินดี เพราะแกคล่องกว่าผู้ใหญ่หลายคน
อุไรดิฉันออกอิจฉาพ่อสวัสดิ์ เสียใจที่เป็นผู้หญิง
พระยาวิสูตรฯเวลาศึกสงครามผู้ชายกับผู้หญิงก็ต้องแสดงความกล้ากันคนละอย่าง ผู้ชายกล้าไปรบไปตาย ผู้หญิงกล้าไม่ทำให้เป็นที่ลำบากแก่ผัวหรือผู้รักใคร่ ทำให้ผู้ที่รักมีแก่ใจไปรบ (คำนับ) สวัสดิ์ไปด้วยกันเถอะ (ออกไปทางหลังกับสวัสดิ์)
หลวงมณีฯแม่อุไร (จับมืออุไร) พี่ลาที ถ้าเคราะห์ดีก็คงได้กลับมาเห็นหน้ากันอีก ถ้าเคราะห์ร้ายก็ แต่นั่นแหละหล่อนก็เป็นเชื้อชาติไทยฉันไม่ต้องวิตกในส่วนหล่อน ลาที ขอให้อยู่สบาย (กอดกันอยู่ครู่ ๑ แล้วหลวงมณีฯ ออกไปทางหลัง)
             

(อุไรไปยืนอยู่ที่หน้าต่าง พิงกรอบหน้าต่าง เสียงคำสั่งข้างนอกบอกเตรียมเดิน แล้วอีกครู่ ๑ มีบอกหน้าเดิน ทันใดนั้นได้ยินเสียงเสือป่าร้องลำฝรั่งรำเท้าบทอย่างที่ใช้แสดงตำนาน คือ “อันพวกเราชวนกันสวามิภักดิ์ จงรักร่วมชาติศาสนา ยอมตายไม่เสียดายชีวา เพื่อรักษาอิสระคณะไทย สมานสามัคคีให้ดีอยู่ จะสู้ศึกศัตรูทั้งหลายได้ ควรจะทนงจงใจ เป็นไทยจนสิ้นดินฟ้า”)


ดนตรีบรรเลงสรรเสริญเสือป่า


ปิดม่าน

เชิงอรรถ

ที่มา

อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ เจ้าพระยาสุรบดินทรสุรินทรฦๅชัย (พร จารุจินดา) ณ เมรุวัดเทพศิรินทราวาส วันที่ ๑๙ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๙๘ โรงพิมพ์ตีรณสาร

ขอขอบคุณ นายสะอาด บ้านปทุม ผู้พิมพ์เป็นวิทยาทาน

รับข้อมูลจาก "https://www.reurnthai.com/wiki/%C3%A0%C2%B8%C5%A1%C3%A0%C2%B8%E2%80%94%C3%A0%C2%B8%C2%A5%C3%A0%C2%B8%C2%B0%C3%A0%C2%B8%E2%80%9E%C3%A0%C2%B8%C2%A3%C3%A0%C2%B8%C5%BE%C3%A0%C2%B8%C2%B9%C3%A0%C2%B8%E2%80%9D%C3%A0%C2%B9%E2%82%AC%C3%A0%C2%B8%C2%A3%C3%A0%C2%B8%C2%B7%C3%A0%C2%B9%CB%86%C3%A0%C2%B8%C2%AD%C3%A0%C2%B8%E2%80%A1%C3%A0%C2%B8%C2%AB%C3%A0%C2%B8%C2%B1%C3%A0%C2%B8%C2%A7%C3%A0%C2%B9%C6%92%C3%A0%C2%B8%CB%86%C3%A0%C2%B8%E2%84%A2%C3%A0%C2%B8%C2%B1%C3%A0%C2%B8%C2%81%C3%A0%C2%B8%C2%A3%C3%A0%C2%B8%C5%A1"
เครื่องมือส่วนตัว