รุ่นปัจจุบันของ 10:51, 26 สิงหาคม 2553

เนื้อหา

1 ข้อมูลเบื้องต้น
2 บทประพันธ์
- 2.1 ตอน ๑ ตั้งแต่ขุนแผนกลับจากการทัพมาบ้านนางวันทอง นางวันทองกับนางลาวทองหึงกัน จนขุนแผนกลับบ้านเดิม
  - 2.1.1
  - 2.1.2
  - 2.1.3
- 2.2 ตอน ๒ ตั้งแต่ขุนแผนครวญถึงนางลาวทอง แล้วกลับคิดถึงนางวันทอง จนถึงลักพานางวันทองไปอยู่ป่า
  - 2.2.1
  - 2.2.2
  - 2.2.3
  - 2.2.4
3 เชิงอรรถ
4 ที่มา

ข้อมูลเบื้องต้น

แม่แบบ:เรียงลำดับ พระบวรราชนิพนธ์: กรมพระราชวังบวรมหาศักดิพลเสพ

บทประพันธ์

ตอน ๑ ตั้งแต่ขุนแผนกลับจากการทัพมาบ้านนางวันทอง นางวันทองกับนางลาวทองหึงกัน จนขุนแผนกลับบ้านเดิม


_ช้า
เมื่อนั้น		ขุนแผนเชี่ยวชาญหาญกล้า
ตีเชียงทองได้แล้วกลับมา		เฝ้าจอมอิศราปิ่มโมลี
ได้พระราชทานรางวัลครัน		เกษมสันต์ผ่องพักตร์เป็นศักดิ์ศรี
จะกลับไปสุพรรณบุรี		ลงนาวีใหญ่ไร่เพียบพราย
ฯ ๔ คำ ฯ โล้


_{จำปาทองเทศ}
ขุนแผนคลอเคล้าลาวทอง		พี่เลี้ยงสองชม้อยเมียงม่าย
หม่อมขุนเย้าหยอกตามสบาย		ลาวทองร้องไฮ้อายชาวเรือ
ขุนแผนว่าเมียใครที่ไหนมา		เสน่หาเต็มทนจนล้นเหลือ
ต้องนอกผ้าดังว่าเขาถูกเนื้อ		ร้องเผื่อเสียก่อนว่างอนจริง
หยอกแหย่แอ๋แหน้อยฤาน้อย		เชิงชั้นเกือบจะเป็นท่านผู้หญิง
สะดุ้งพดสามคดระทวยทิ้ง		มันเพราพริ้งยิ่งชื่อฤาลาวตาย
ฯ ๖ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		ลาวทองขวยเขินสะเทินม่าย
เหตุว่าหม่อมขุนเป็นผู้ชาย		ไม่มีอายทำได้ก็ทำเอา
ลาวไทยถ้าเป็นหญิงก็เหมือนกัน		อย่าเสกสรรรำพันเพ้อเลยพ่อเจ้า
เผอิญหม่อมเห็นว่าข้าพริ้งเพรา		บุญเราจะได้เป็นหม่อมแม่เรือน
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		ขุนแผนสรวลเสชวนกลบเกลื่อน
ไม่สะบิ้งสะบัดแชเชือน		อย่าพักเตือนเลยจะเลี้ยงให้เต็มโต
พลพายพายระดมรีบรัด		สามเล่มจัดร่ายราวกราวโห่
เมียผัวตัวขย้อนคลอนยอกโย้		พลาดขยับร้องโอ๋ซวดเซทับ
ฯ ๔ คำ ฯ


_{ช้าปี่}
สิ้นเอยสิ้นแสง		จรูญแจรงเมฆเกลื้อนเลื่อนสลับ
รวิวรรณผายผันโพยมพยับ		ไถงดับอับแสงรวิวร
บุหลันเลื่อนล่องฟ้าโพยมมาศ		โอภาสแจ่มจำรัสประภัสสร
แผ้วหล้าดาดาษศศิธร		พิศเดือนเหมือนจะวอนให้อ่อนใจ
แส้งตรัจปรัดผิวลาวทองน้อย		งามขม้อยนวลหน้าหน้าแข่งไข
สัพยอกหยอกเยียเคลียกันไป		ตามแนวในชลมารคไม่คลาศคลา
เพลาดึกลมพัดมาเย็นเฉื่อย		หนาวเรื่อยน้ำฟ้าต้องหน้า
ชื่นชุ่มเยือกเย็นทั่วกายา		สะพักผ้าไม่อุ่นเหมือนเบียดกัน
มืดราตรีผินข้างนี้เถิดนะเจ้า		มาคลึงเคล้าเสียให้หายคลางคางสั่น
ทำเอนอิงพิงพาดพัวพัน		พูดล้อเล่นขันขันมากลางเรือ
ฯ ๑๐ คำ ฯ โอ้


แล้วถอนจิตคิดถวิลถึงพิมพี่		โอ้ป่านนี้จะละห้อยคอยเหลือ
เพลานอนจะโอดอ่อนน้ำตาเจือ		เออน่าเบื่อเรือพายไม่ไหวเลย
เขม่นตาข้างขวาให้หวั่นหวาด		เอ๊ะประหลาดผิดใจอะไรเหวย
เมียงามละไว้ให้ห่างเชย		อกเอ๋ยนานหนักมักมีภัย
ฝากไว้กับแม่ยายแก่ชายเปื้อน		ทำอะไรไหลเลื่อนไม่เอาได้
อ้ายขุนช้างทุจริตอิจฉาใจ		มันคิดปลงอยู่มิได้วายวัน
คะนึงพลางทางเร่งนาวาคลา		พอเรื่อฟ้าจวนแจ้งแสงฉัน
ภาณุมาศโอภาสรพีพรรณ		กับบุหลันเด่นดวงอรุโณทัย
ถึงสุพรรณพลันประทับกับหน้าบ้าน		ยิ่งรำคาญร้อนรนหม่นไหม้
ยลบ้านพิศเรือนนี่เรือนใคร		หวั่นใจทวีทุเรศอารมณ์รัว
ฯ ๑๐ คำ ฯ


_ร่าย
บัดนั้น		สายทองพี่เลี้ยงตื่นขมุกขมัว
ลงมาท่าน้ำชำระตัว		หมอกมัวเห็นเรือใครรอรา
ดูดูรู้ว่าเรือขุนแผน		ก็กลับแล่นคืนขึ้นบนเคหา
บอกวันทองพลันว่าหม่อมมา		จอดอยู่หน้าท่าถึงเดี๋ยวนี้
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		วันทองมัวหมองไม่ใสศรี
แจ้งว่าผัวมาก็ยินดี		แย้มหน้าต่างม่านมู่ลี่แลดู
เห็นเรือจอดอยู่หน้าตะพานใหญ่		มีความใคร่มิได้อดสู
ยินดีปรีดาน้ำตาพรู		วางวู่วิ่งสลดกำสรดจร
ฯ ๔ คำ ฯ เพลง


ถึงเอยถึงท่า		ระอาหน้าร้อนรุ่มดั่งสุมขอน
ย่างยาวก้าวลงเรือที่นอน		สะท้อนถอนซบพักตร์โศกาลัย
ฯ ๒ คำ ฯ โอด


_ร่าย
เมื่อนั้น		ขุนแผนเห็นพิมน้องหมองไหม้
กำสรดโศกวิโยคยิ่งสิ่งใด		เป็นไฉนฉะนี้นะน้องรัก
ผิวช้ำคล้ำกลั้วมัวมลทิน		ผันผินมาบอกพี่ให้ตระหนัก
ผัวมาชอบแต่ว่าจะทายทัก		ซบพักตร์ร้องร่ำทำไมน้อง
ฤาอาดูรพูนเทวษโรคาไข้		เจ็บช้ำน้ำใจหม่นหมอง
พิมเอ๋ยไยฟูมหน้าน้ำตานอง		เข้าประคองปลอบเช็ดชลนา
ฯ ๖ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		วันทองโศกแสนสหัสา
กราบลงแทบเท้าภัสดา		มิใคร่จะเงยพักตราระทมใจ
อึดอัดสะอื้นจะออกความ		คิดขามอิดเอื้อนไม่บอกได้
ตั้งแต่หม่อนบำราศคลาศไป		รักษาตัวกลัวภัยเป็นพ้นคิด
อกุศลตามผลาญประหารพลัน		ขุนช้างมันคิดคดทุจริต
มารดาข้าถือว่าเป็นมิตร		เชื่อสนิทมิได้คิดสงกา
เอากระดูกห่อผ้ามาให้		ว่าหม่อมม้วยบรรลัยสิ้นสังขาร์
เสียทัพยับย่อยชัยปรา		ลาวฆ่าแทงตายวายชีวัน
บอกมาแต่งเมืองกำแพงเพชร		คดีทูลสิ้นเสร็จเป็นคำมั่น
มันทำร่ำร้องไห้รำพัน		ข้างบ้านสำคัญว่าความจริง
ชวนกันร่ำระงมซมทั้งเรือน		กลาดเกลื่อนสิ้นเสือกเกลือกกลิ้ง
น้องก็เขลาไม่ระแวงแคลงประวิง		ร้องให้นิ่งจนสลบซบซอน
มิได้วายว่างเว้นเทวษ		กับสายทองนองเนตรสยดสยอน
ราตรีนองน้ำสุชลนอน		ระบมค่อนอกช้ำระยำทรวง
จึงพากันไปดูโพธิ์สามต้น		ก็เหลืองหล่นใบกลาดดาษร่วง
ยิ่งทวีทุกข์เพิ่มเติมตวง		มาหลงกลเขาลวงนี้เนื้อกรรม
ก็ตั้งใจแต่สร้างการกุศล		แผ่ผลไปให้หม่อมทุกเช้าค่ำ
บุญใดที่มิได้เคยทำ		ทำแล้วตรวจน้ำอุทิศไป
เสพอาหารตรวจน้ำทุกค่ำเช้า		จะนอนเล่าก็ไม่หลับใหล
จนไผ่ผอมตรอมซูบระยำใจ		น้องล้มไข้ปาปิ้มจะวายปราณ
ท่านมารดาหาแพทย์มารักษา		หมอใดมาว่าโรคนี้หนักท่าน
เหลือมือจะเยียวยาแล้วอาการ		ได้แต่หมอกลางบ้านประทังมา
ฯ ๒๒ คำ ฯ


_ร่าย
จึงไปนิมนต์ท่านวัดป่าเลไลยก์		ดูเคราะห์ว่าฆาตใหญ่ไขว่นักหนา
มิจากผัวตัวจะตายวายชีวา		เธอจึงเปลี่ยนชื่อข้าเรียกวันทอง
ให้นามต้องชาตาจะซาเคราะห์		จะค่อยเลาะกว่าเก่าจากเศร้าหมอง
อยู่มินานมีพระกาลประหารน้อง		อ้ายขุนช้างจองหองบังอาจใจ
แต่งเถ้าแก่มาขอต่อมารดร		พูดจาหลอกหลอนตะคอกใหญ่
ว่ากฎหมายผัวตายณรงค์ชัย		กรมวังท่านจะให้ตำรวจมา
เก็บเอาภรรยาเป็นม่ายหลวง		ตามกระทรวงพระสุรัสซ้ายขวา
แม่แก่ตกใจไม่ไตร่ตรา		เขาขอข้ายอมยกให้ขุนช้าง
เร่งรัดมัดให้มาปลูกหอ		ไม่รั้งรอหารือน้อยหนึ่งบ้าง
รื้อหอเก่าไปปลูกเสียวัดกลาง		ปลูกหอใหม่ไม่ระคางคร่อมลง
บ่ายหน่อยขันหมากมาถึงบ้าน		ทั้งสมภารมากลุ้มประชุมสงฆ์
อ้ายหัวล้านป๋อหลอออทะนง		กับเผ่าพงศ์เพื่อนบ่าวมาหลายลำ
ทุนสินสอดผ้าไหว้มากหนักหนา		แม่ข้าโลภเผลอพูดเพ้อพร่ำ
จะให้ข้าแต่งตัวไปซัดน้ำ		ฉุดปล้ำลากข้าไม่ปรานี
น้องขืนขัดมิได้ไคลคลา		แม่ข้าต่อยตบน่าบัดสี
อยู่มาอีกเจ็ดราตรี		จะส่งตัวให้อ้ายผีเข้าหอกัน
น้องไม่ลงปลงใจแข็งขัด		แม่ผูกมัดเฆี่ยนตีไม่ผ่อนผัน
ขอดค่อนด่าว่าไม่เว้นวัน		ไม่เสกสรรความจริงยิ่งเหลือทน
หม่อมมิเชื่อเมียว่าแกล้งว่า		เลิกผ้าให้ดูแผลแน่ปี้ป่น
ไม่สิ้นแหนงระแวงน้องต้องจำจน		ไม่เป็นคนสู่สู้เวราไป
คิดคิดจะใคร่ตายเสียดีกว่า		จะดูหน้าต่อตาผู้ใดได้
กอดเท้าหม่อมขุนเข้าร่ำไร		สะอื้นไห้จะสิ้นสมประดี
ฯ ๒๒ คำ ฯ โอด


_โลม
เมียเอยเมียรัก		อย่าร่ำนักผิวพักตร์จะหมองศรี
เดือดอึดอัดฮึดฮัดเต็มที่		ดังอัคคีจุดจ่อรื้อรอคิด
ประโลมปลอบเอาใจภรรยา		นี่หากว่าเจ้าเป็นคนสุจริต
แม้นชั่วไม่รักผัวมัวมืดมิด		จะเชยชิดชอบชู้สำราญครัน
หนึ่งว่าน้อยฤาแน่แม่สหาย		ไม่ทันตายฤามาแสร้งแซงสรร
เมียกูรู้อยู่สิ้นทั้งสุพรรณ		เหลือที่กลั้นสุดอดจะลดรา
ฯ ๖ คำ ฯ


_ร่าย
อ้ายหัวล้านเล่นกันเถิดวันนี้		อีเถ้าแก่แม่พี่ที่ปรึกษา
บรรดาคนสนิทคิดกันมา		ห้ำหั่นบั่นฆ่าให้ม้วยมุด
เจ้านายไม่เลี้ยงก็สู้ตาย		ถึงแม่ยายก็ฟันเสียให้สิ้นสุด
จับฟ้าฟื้นกวัดแกว่งแต่งตัวยุทธ์		เรียกบ่าวไพร่อุตลุดอึงคะนึง
แต่ต้นโพธิ์ปลูกไว้เสี่ยงทาย		ตัดรากทำอุบายใครรู้ถึง
ค้นอาวุธในท้องเรือดังตังตึง		บอกกันอึงนายให้ไปล้อมเรือน
ฯ ๖ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		ลาวทองร้องห้ามความจะเปื้อน
อย่ามุมุ่นหุนหันฟั่นเฟือน		ไม่เหมือนกลางป่าค่าไม้
หม่อมขาฟังเมียก่อนพ่อเจ้า		ถ้อยความมันจะเน่าไปไหน
เมืองมีขื่ออย่างถือชะล่าใจ		ฟังข้าวเดียวยังกระไรฤาหม่อมพลาย
ใช่คอเขาเป็นทั่งสันหลังเหล็ก		ไม่ใช่เด็กเขาจะทำเอาแต่ด้าย
จะกระไรบ้างกระมังข้างเรานาย		บุราณว่าหญิงร้ายชายทรชน
ท่านแม่ยายมิปลงใจไฉนฤา		เขาจึงรื้อหอห้างเสียจนป่น
หม่อมมีความชอบมาเหลือล้น		ทูลยุบลแล้วแต่จะโปรดปราน
ฯ ๘ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		วันทองยินคำร่ำขาน
เหลียวดูวู่โกรธพิโรธดาล		ดั่งประหารสับเสี่ยงเยี่ยงกัน
นี่เมียหม่อมฤาใครที่ไหนมา		จึ่งลอยหน้าห้ามผัวจนตัวสั่น
เท็จจริงสิ่งรู้สารพัน		ชะช่างกลั่นรูปคารมสมเชลย
แน่ะนางลาวอย่าน้าววาจาคม		ข้ากับเจ้ามันไม่สมกันแม่เอ๋ย
เซซัดหัวพลัดข้าไม่เคย		รู้ว่าเหวยว่าหลงเข้าดงรัก
ก็ตามทีชอบอยู่ประสีประสา		ความเขาว่าการอะไรมาสลัก
มาจ่อไต้ตำตอเข้าต้ำฮัก		ชอบฤาหม่อมไม่ทันทักนางเมียงาม
ฯ ๘ คำ ฯ


_โลม
เมื่อนั้น		ขุนแผนร้องฮาฟังพี่ห้าม
อย่าโมโหโยก่อนจะเล่าความ		ไม่ไต่ถามเลยอะไรมาอึงคะนึง
นางคนนี้ลูกเจ้าเมืองจอมทอง		ปึกแผ่นพวกพ้องก็เกือบขึง
ทำคุณกับบิดาเขาพอพึง		เขาจึงยกลาวทองให้มาเป็นเมีย
พี่พามาหวังจะให้คำนับเจ้า		อะไรเล่าพอจ่อจอดเรือจะเสีย
ยังฟังความเมียข้างบ้านอยู่ปัวเปีย		ไม่ทันเล่าเรื่องเมียใหม่ได้มา
เท่านั้นเถิดน้องพี่อย่าวีวุ่น		รกคนเป็นทุกดีกว่ารกหญ้า
หนึ่งก่อนสองตามลำดับมา		ลาวทองอย่าช้าไว้วันทอง
วันทองเล่าเจ้าหวงหึง		โกรธขึ้งขอเถิดเจ้าทั้งสอง
จงสมัครสมานปรองดอง		มาตรึกตรองเรื่องความมันหยามเรา
ฯ ๑๐ คำ ฯ


_โลม
ร้องเอยร้องว่า		มันไม่น่าแล้วอย่าเลยเจ้า
ชั่วดีช่างข้าเถิดทำเนา		นางเมียเบ่าแล้วฤาน้อยฤาแน
จริงอยู่แต่พอจอดทั้งตอดขบ		ชวนกันเกลื่อนเลื่อนกลบลบแผล
ย่อมว่าผัวเป็นประทัดซื่อสัตย์แท้		ทีนี้มันแปรเป็นธนูชะดูตรง
ไม่พักพร้องว่าพวกพ้องมั่งคั่ง		ถึงเซซังไม่สูญประยูรหงส์
ข้าดอกคะมันประดาษชาติเผ่าพงศ์		จึงได้หลงตามหม่อมสู้เสียตัว
ฯ ๖ คำ ฯ


_โลม
วันเอยวันทอง		ให้ปรองดองเอออะไรไม่ฟังผัว
ก่อนไม่เคยเลยว่ารู้เกรงกลัว		ฤาแกล้งยั่วจะให้โกรธา
เอ็นดูข้าหน่อยเถิดแม่คุณ		ถึงไม่คิดบาปบุญเห็นแก่หน้า
เออยิ่งห้ามฤายิ่งหยามไม่ลดรา		อย่าจัดจ้าไปเลยนักจะหักค้าน
ธรรมดากระเบื้องร้อนจะรานร้าว		มันจะฉาวอึงอายเขาชาวบ้าน
ลุกยืนเผลไผล้ไม่เป็นการ		จะรำคาญสองซ้ำระยำมัว
ฯ ๖ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		ลาวทองร้อนเร่านั่งเกาหัว
นึกในใจกูจะให้มันสั่นรัว		สบตาผัวทำกลัวชำเลืองแล
ผัวเมินปากขยิบกระซิบด่า		ไว้กิริยาว่าผัวรักขึ้นเคียงแค่
แอบหลังผัวเล่นตัวระทวยแท้		ทำปากแบ้ยั่ววันทองค้อนควัก
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
ดูเอยดูดู๋		ยิ่งกว่าใครไม่รู้เลยทำหนัก
สมแล้วหม่อมพร้อมเพรียงจะเคียงพักตร์		มันค้อนควักอยู่ข้างหวังนั่งด่า
รู้ฤาไม่แอบกระซิบพิไรบ่น		หม่อมเคยทนอย่าให้ล่วงมาถึงข้า
ว่าให้เมียไหว้แต่วาจา		มันเล่นหน้าเล่นตัวรู้กลัวใคร
ชกศีรษะแล้วจะให้มาลูบหลัง		พี่น้องเอยใครชั่งจะอดได้
ไม่หย่อนหยุดกระซิบว่าฤาด่าใคร		เป็นอะไรก็เป็นไปเถิดวันทอง
ถึงจะไหว้กูก็ไม่ปรารถนา		พามาคุมเหงถึงบ้านช่อง
หม่อมขาหม่อมถึงจะไม่เลี้ยงน้อง		ฆ่าเสียเถิดอย่าให้ต้องกินระกำ
ทีนี้อีลาวนุ่งซิ่นจะบินร่อน		หม่อมเตว็ดลงนอนให้เหยียบย่ำ
นิ่งอยู่ไยมิเล่นเต้นรำ		มายืนก้มหน้าคว่ำอยู่ทำไม
ฯ ๑๐ คำ ฯ


_ร่าย
สุดเอยสุดกลั้น		ลาวทองเคี้ยวฟันหมั่นไส้
มารยาบีบน้ำตาต่อไป		ข้าเป็นลาวชาวไพรดอกแม่คุณ
ไม่ได้ว่าอะไรหน่อยหนึ่งเลย		อกเอ๋ยเธอเป็นใครจึงเฉียวฉุน
พลอยว่าข้าน้อยคิดจะเอาบุญ		เห็นหม่อมหมุนมุโกรธวุ่นวาย
จะไปรอนฟอนฟันเขาทั้งบ้าน		ใช่การจะพากันฉิบหาย
อย่างอื่นไหนคุณใหญ่ท่านแม่ยาย		รอดตายเพราะใครห้ามไม่ลามปาม
คิดอยู่จะฝากตัวคุณเมียหลวง		มิใช่จะจ้วงล่วงเกินไม่เข็ดขาม
ไม่พอที่เลยจะก่อข้อความ		ไหว้ไม่เอาก็ตามเถิดเจ้าคะ
ฉันมิได้ถือเนื้อถือตัว		สุดแต่จอมหม่อมผัวไม่เกะกะ
ไม่รู้ว่าจะไขว้ไล่รานระ		เหยียบย่ำผัวเปะปะพันธุ์ไม่เคย
แม้นรู้กระนั้นจะสรรหา		ไม้ขอนสักนองามาแม่เอ๋ย
มากำนัลกันไขว้ให้เสบย		ไม่มีสิ่งใดเลยติดมือมา
เมื่อหม่อมผัวจะพาข้ามานี้		ไม่บอกว่าเมียมีคุณเจ้าขา
ชอบผิดจงคิดกรุณา		ไม่เมตตาสักคราวลาวชาวดง
ฯ ๑๔ คำ ฯ


_ร่าย
ถ้อยเอยถ้อยคำ		ซ่อนเงื่อนเกลื่อนทำให้ผัวหลง
ต้องเสน่ห์ถูกสนัดแล้วมั่นคง		จึงงวยงงงมงายว่ากันดี
ผัวข้าฝ้าขึ้นเห็นฤาไม่		นวลที่หน้านี้มิใช่ฤาหม่อมพี่
แต่กลับทัพก็ยับมาเต็มที		น่าบัดสีมันให้กินสิ้นแล้วเคอะ
ให้อีลาวชาวดอนมาร่อนร่า		เชิดชูหน้าราคีเปื้อนเปรอะ
เอียงคว่ำไปแล้วเจ้าจอมเลอะ		เท่านั้นเถอะพอรู้เท่าทัน
เหม่อีลาวปากยาวว่าเมื่อกี้		แสร้งเสกสีนองาสูงสรร
เมื่อไรเล่าจึงจะเอามากำนัล		กู่จะกลั่นช้างงาไปร่ารับ
โฉมนางวางมาแต่จอมทอง		กว้างขวางพวกพ้องให้ขึ้นขับ
คดคมคารมเชลยทัพ		รู้แล้วเจ้าเขานับว่าใจบุญ
ถ้าไม่ห้ามผัวไหนจะหยุดโย		จะเที่ยวพาโลแกว่งหอกออกวุ่น
ไล่แยงแทงทิ่มจิ้มเป็นจุณ		นี่ไม่หมุนไปได้เงือดงด
มารดาจึงได้รอดวอดวาย		เพราะนางลาวระงับพลายหายหด
ชนะผัวผัวกลัวจึ่งละลด		เคยข่มกดกันมาถูกท่าทาง
ดีจริงยิ่งหญิงในแผ่นภพ		จะเชิดชื่อลือจบว่าคู่สร้าง
หม่อมผัวกอดไว้อย่าได้วาง		มันยอดนางใต้หล้าไม่มีใคร
ฯ ๑๖ คำ ฯ


_ร่าย
หม่อมเอยหม่อมขา		ได้ยินคุณภรรยาฤาหาไม่
ยืนลืมตากะปริบพริบอยู่ไย		ทนไม่ได้แล้วคะไม่ละกัน
เอออะไรกระนี้ท่านผู้หญิง		ขยันยิ่งสั่นรัวตัวสั่น
เห็นอดอ่อนยิ่งรอนศีรษะชัน		ปากคันคอยอยู่กี่เวลา
พอผัวถึงกระทั่งปึ่งตะบึงบอน		ข้าฉะอ้อนบรรยายขายน้ำหน้า
ทำเคละคละปะเปอะเปรอะรา		ไว้คอยท่าท่านผัวไม่มีอาย
ชอบแต่ล้างบ้านเรือนหายเปื้อนก่อน		จึงขอดค่อนคนอื่นนางตื่นม่าย
ผัวไปทัพไม่ทันกลับรู้ข่าวตาย		ช่างเชื่อง่ายปักเลนโอนเอนรัว
กลับว่าข้อนี้นี่กว้างขวาง		จริงคะเลี้ยงช้างไว้ท่าผัว
ช้างคนช้างพลายมากหลายตัว		จึ่งรื้อเรือนทลายรั้วแคบไม่พอ
ขอบใจพี่จะให้ไปรับข้า		สุดปัญญาที่จะขี่ไม่มีขอ
อย่าให้ไปเลยเอาไว้กันตอ		เตาหม้อทอถอนไม่สิ้นปักดินลึก
ต้องเสนียดถูกสนัดกลัดมัน		ดีฉันจึงทำเสน่ห์มากลางศึก
ป่วยไข้ไผ่ผอมแต่ลำนึก		จริงอยู่คะยิ่งกว่าหมึกเขม่ามอม
จะขยำน้ำแช่ก็ไม่หาย		ถึงส่ายน้ำดอกไม้ก็ไม่หอม
สบู่ฟอกปอกเปื้อนเปรอะปอม		อย่าพักย้อมเลยยังมัวกลั้วมลทิน
ชามแตกบัดกรีไม่สนิท		ต่อไม่ติดแล้วแผลไม่อยากสิ้น
ซ้ำว่าข้าเอาสิ่งชั่วให้ผัวกิน		ยังแต่จะบินขี้คร้านตบมือ
หมอทายว่าเคราะห์ร้ายไม่ยั้งหยุด		เสาร์อุจลัคน์จมไม่รู้ฤา
ทั้งสุพรรณมันสนั่นออกระบือ		อย่าพักอื้อมันไม่กลบลบรอย
ฯ ๒๐ คำ ฯ


แค้นเอยแค้นนัก		อีผัวรักน้อยฤาไม่ราถอย
เข้าแฝงหลังเมียงเคียงตะบอย		คารมราวกับทองย้อยเจียวขันคู
ดีแล้วจะได้เห็นฝีมือกัน		เรียกสายทองอี่จันอี่ปอยหนู
นิ่งไยลงมาหวามาช่วยกู		ตบให้รู้จักสำเหนียกมันฮึกดี
ฯ ๔ คำ ฯ


บัดนั้น		สายทองพี่เลี้ยงกับทาสี
อยู่บนตะพานเตรียมคอยที		ก็โจนลงนาวีพร้อมกัน
ฯ ๒ คำ ฯ


สายเอยสายทอง		ชอบแต่ห้ามปรามน้องผ่อนผัน
ไยจึงพากันเป็นบ้าดุดัน		นี่สำคัญอย่างไรจึงวุ่นวาย
ว่าพลางกั้นกางขวางหน้า		ร้องอย่าอย่าทำมันไม่ได้
เหลืออดกูไม่ลดทั้งบ่าวนาย		มิเกือบตายอย่าประมาทฝีมือกู
ฯ ๔ คำ ฯ


ไม่เอยไม่ฟัง		ปลอบก็ช่างห้ามก็ช่างอย่าพักขู่
เอาวาก็รากันวิ่งพรู		บ่าวนายจู่ลู่ไล่ลาวทอง
ฯ ๒ คำ ฯ


กล้าเอยกล้าดี		จะสู้ตายที่นี่ลงเป็นสอง
กอดผัวไว้ไม่วางทางร้อง		ข่มเหงน้องจริงจริงพ่อคุณ
คนเดียวช่วยกันเป็นสามสี่		ราวกับฝูงยักขินีเจียวนี่วุ่น
ทำอะไรก็ทำเถิดตามบุญ		โทโสหมุนกึกกักหักฮึก
แม้นทำข้าไม่ได้ก็ใช่คน		ใจพรั่นปากบ่นเก่งกึก
เนื้อเต้นเอ็นขึ้นคารมคึก		ครั้งนี้แลจะทำศึกกับนางยักษ์
ฯ ๖ คำ ฯ


บัดนั้น		สาวเวียงสาววันพรั่นหนัก
พี่เลี้ยงคอยเคียงใจทึกทัก		เข้ามาใกล้หมายจะผลักให้ตกน้ำ
ถึงสี่เราสามก็ไม่กลัว		คาดเรี่ยวแรงตัวเห็นพอปล้ำ
ผิดนักย่อยยับเยินระยำ		สิ้นบุญสิ้นกรรมกันวันนี้
ฯ ๔ คำ ฯ


_{ศัพท์ไทย}
อีเอยอีลาวทอง		อย่าพักจองหองเสียดสี
มึงท้ากูดี		ดีให้หนำใจ
สายทองพี่เลี้ยง		ก้าวเฉียงเลี่ยงไล่
สองข้างวิ่งไขว่		ที่ในนาวา
กลัวคุณผู้ชาย		ตายแล้วขี้ข้า
คุณนายโกรธา		พะว้าพะวัง
ช่วยกันพรึบพร้อม		ล้อมหน้าล้อมหลัง
ห้ามผัวไม่ฟัง		ตึงตังโลดโจน
ฯ ๘ คำ ฯ


_รื้อ
พิมเอยพิมพี่		ทำไมนี่จะมาเต้นเป็นเล่นโขน
กั้นไว้ไล่โดน		เผ่นโผนดึงดัน
ดูเอาเถิดฤา		เท้ามือเหลือคัน
พลัดไปข้างนั้น		กลับหันเวียนวง
เรือเกลือกเสือกพลาด		อีทาสล้มลง
ขุนแผนถีบส่ง		จมพงชายเฟือย
พี่เลี้ยงลาวทอง		ปัดป้องจนเหนื่อย
ผ้าพลิ้วปลิวเปลือย		มึนเมื่อยทุบตี
นางไทยไล่ตบ		ลาวหลบหลีกหนี
ว่องไวเต็มที่		ต่างดีด้วยกัน
ผัวไล่เปะปะ		ปะทะพัลวัน
ผลักนี่ตีนั่น		ขยันจริงเจียว
ฯ ๑๒ คำ ฯ เชิด


_รื้อ
คุณเอยคุณชาย		คุณหญิงแสนร้ายตาเขียว
รุมข้าข้างเดียว		กราดเกรี้ยวโกรธา
ทั้งข้าทั้งไทย		มาไล่ตีด่า
พาลเอาผิดข้า		ต่อหน้าพ่อคุณ
ฯ ๔ คำ ฯ


_โอ้
พ่อเอยพ่อเจ้า		เห็นฤาไม่ใครเล่าก่อวุ่น
อย่าเข้าใครออกใครเถิดเอาบุญ		น้องก็ใช่ชาติสถุลเซซัด
บิดามารดายอยกให้		ใช่เกิดในกระบอกไม้ได้สลัด
ฉันมิใช่แตกตื่นเชลยพลัด		ไม่เคยพบจ้านจัดเช่นนี้เลย
อยู่บ้านข้าแต่น้อยมาจนใหญ่		ไม่มีใครได้ข่มเหงกระนี้เหย
จะดื้อด้านไปไม่ได้ด้วยไม่เคย		อกเอ๋ยกรรมกรรมมาจำเมือ
กอดเท้าผัวโอดอ้อนฉะอ้อนไห้		นี่อะไรจะให้เนื้อมาสู่เสือ
ตายจริงแล้วไม่ทันขึ้นจากเรือ		จะเป็นเหยื่อนางไทยใจยักษ์
แสร้งทำกำสรดโศกา		มารยาไม่ชั่วเล่นตัวหนัก
พิไรร่ำน้ำเนตรนองพักตร์		จะลาหม่อมทั้งรักแล้วจำตาย
ฯ ๑๐ คำ ฯ


วันเอยวันทอง		เอออะไรจองหองใจหาย
จะพาลคิดหยิบผิดด้วยอุบาย		แยบคายหญิงร้ายแสนกล
พอถึงอ้อนตะบึงตะบอนบอก		ทำย้อนยอกน้อยฤาสับสน
รู้สิ้นแล้วลิ้นลาวน		สายทองมึงก็คนร่วมคิด
จะป้องปิดมิดควันกระนั้นฤา		จะอึงอื้อฉอเลาะลบกลบเอาผิด
ไม่ทันรู้เลยเจ้าเหล่างูพิษ		เชื่อสนิทคิดจะตอดไม่รอดตัว
แหมแม้นี่แน่นางคนดี		เขี้ยวมีขนได้ทั้งก้นหัว
ปลอบโดยดีไม่มีความเกรงกลัว		แกล้งเย้ายั่วผัวให้หมางใจ
กูรู้เท่ามึงแล้วพิมเอ๋ย		จะให้เลยตามเลยหาผัวใหม่
ลงมาค้อนตีปลาหน้าไซ		ไม่ให้ขึ้นไปฤาที่บนเรือน
จักพบอ้ายขุนช้างมากางกั้น		เออกระนั้นแล้วซีอีคนเปื้อน
ชอบชู้แล้วมิหนำทำบิดเบือน		ชั่วกระไรหนอช่างเหมือนกากี
ตายเสียเถิดจะอยู่ดูหน้าใคร		เลี้ยงเจ้าไม่ได้แล้วบัดสี
พระสมุทรเจ้าเอยลึกเต็มที่		ก็ไม่เหมือนนางนี้เลยลึกซึ้ง
กว้างขวางปากอ่าวแล่นล่องเสียด		ก้าวกระเดียดสุดดิ่งจะทิ้งถึง
จะฝ่าคลื่นฝืนละลอกข้ามตะบึง		กูกลัวลมเพชรหึงจะรุมร้อน
โบราณว่าได้คิดไม่ผิดดอก		แต่ด้ามหอกไม่ทันพ้นรั้วก่อน
หญิงชั่วน้ำกลั้วใบตองบอน		จะราร่อนคบชู้มาสู่เชย
ฯ ๑๘ คำ ฯ


หนักเอยหนักหนา		อีลาวฉะอ้อนเป็นบ้าไปแล้วเหวย
พล่ามน้ำลายตะกายเปล่าเดาเลย		อกเอ๋ยไม่ชั่วเป็นตัวเป็น
เจ้าลิ้นทองหกหันผูกพันพัว		ปั้นน้ำเป็นตัวใครบอกเห็น
ยิ่งแค้นหนักแสนสาน้ำตากระเด็น		ว่ากันเล่นเปล่าเปล่าเจียวเจ้าพลาย
รู้แล้วว่าสางจะร้างที่		ก็บอกแต่โดยดีจะหนีหน่าย
เจ้าเศษราชสีห์ทำตะกาย		จะกัดหินให้ทลายถ้ำพัง
แม้นพ้นมือวันทองไปไม่ช้า		หม่อมข้าจะเชิดหน้าเป็นพระงั่ง
จะเป็นเอี่ยวพญาโด่งดัง		เพราะอีลาวเซซังมันชุบเลี้ยง
สมน้ำหน้าหม่อมผัวหัวแดง		นางกระเหว่าระดูแล้วจะส่งเสียง
วาสนาข้าสิ้นแล้วไม่ควรเคียง		เท่านั้นเถิดข้าไม่เถียงแล้วตามที
จึงว่าแก่สายทองจองจ้าน		ล้างตะพานบ้านเรือนเอาตีนสี
ได้ตรวจน้ำคว่ำกะลากันวันนี้		อันจะกลับคืนดีอย่าสงกา
ฯ ๑๒ คำ ฯ


_{ศัพท์ไทย}
น้อยเอยน้อยฤา		กล้าปากกล้ามือสิเอาสิหวา
ชักดาบแกว่งมา		เงื้อง่าจะฟัน
ลาวทองทำกลัว		ห้ามผัวตัวสั่น
เข้าขวางกางกั้น		ตัวขยันซ่อนกล
ในใจไม่ละ		เอานะแยบยล
ทำดีทีชน		สายสนวิงวอน
ฯ ๖ คำ ฯ


พ่อเอยพ่อคุณ		อดใจได้บุญจงงดก่อน
สุภาษิตพะพาลอย่างราญรอน		สุนัขร้ายเห่าหอนจำหนีตัว
สิ่งชั่วเหลวไหลอย่าไล่ราน		จะกระเด็นเซ็นซ่านระคายกลั้ว
จะพลอยเปรอะเลอะละมอมตัว		น้องจะเป็นคนชั่วยุยง
ถึงเธอด่าว่าไม่ถือเธอ		ด้วยเป็นคนมะเมอลุ่มหลง
ถือว่าเป็นเมียเดิมเหิมทะนง		ไม่คิดเลยว่าหงส์หลงลงเลน
ชิงดาบที่มือมาใส่ฝัก		เอ็นดูอย่ารั้งหยักถกเขมร
เข้ายื้อแย่งเปลื้องสดปลดกระเบน		อย่าให้น้องมีเวรเวราไป
ฯ ๘ คำ ฯ


ได้เอยได้ฟัง		วันทองไม่ยั้งอดได้
ยิ่งกว่าโกร่งโพลงพลุ่งดังเปลวไฟ		ร้อนกลุ้มสุมไหม้อุระรุม
ร้องว่าอีเกรงเวรบำบัดบาป		มึงซ่อนหยาบมิให้ใครเข้าหลุม
ชิงผัวเขาไปได้ไว้กำกุม		รอดนรกหลายขุมแล้วอีลาว
ผัวมึงจะได้พลอยขึ้นสวรรค์		เหาะด้วยกันเถิดเชิดฉิ่งฉาว
กูจะคอยชมบุญมึงสักคราว		ผัวอีลาวเจ้าจะเลี้ยงเป็นออกญา
ได้ความชอบตีเมืองเชียงทองถวาย		ได้ย่ายายมาประดังพรั่งหน้า
คิดบ้างเป็นไรแต่หลังมา		ชอบมิดปิดตาเสียแรงเรา
ฯ ๘ คำ ฯ


วาเอยวาจา		หยาบช้าน้อยฤาฟังดูเจ้า
อย่าห้ามเลยตามทีเถิดทำเนา		มันแกล้งเย้าเขี่ยฝอยให้ไฟฮือ
ชิงดาบมาไม่ได้จากลาวทอง		ฉวยได้ไม้ตีฆ้องขว้างดังหวือ
วันทองหลบล้อล่อตบมือ		ไล่ตีกันอึงอื้อพัลวัน
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด


หวาดเอยหวาดจิต		ร้องกรีดวิ่งหนีตัวสั่น
กับสายทองโดดขึ้นจากเรือพลัน		กระทืบตะพานลั่นสนั่นไป
ฯ ๒ คำ ฯ เพลง


มาเอยมาถึง		ขึ้นเรือนรำพึงถอนใจใหญ่
ทุ่มทอดตัวนอนเร่งร้อนใจ		ฉุกคิดขึ้นได้สิได้เกิน
โทโสเจ้ากรรมทำแค้นเข็ญ		ไม่ควรเป็นฤาเป็นจึงค้างเขิน
ผัวมาดีใจไปเชื้อเชิญ		กรรมเผอิญทำให้ตัดรอน
ฯ ๔ คำ ฯ


_โอ้
โอ้พ่อพลายแก้วของเมียเอ๋ย		ใครเลยจะช่วยห้ามไว้ก่อน
ให้งดโกรธขอโทษวิงวอน		โอดอ่อนรำพันร่ำไร
วันทองเอ๋ยทำชั่วผัวได้ห้าม		วู่วามไม่ลดอดได้
จนเธอเคลือบแคลงแหนงใจ		สิ่งดีทำไว้ไพล่พลิกแพลง
ไม่ชั่วก็ชั่วแล้วครั้งนี้		เหมือนจันทรอับศรีสิ้นแสง
วลาหกตกสิ้นระดูแล้ง		นับวันแต่จะแห้งร้อนแรงรุม
ผลไม้เคยงอกใบระบัดช่อ		ผลิผลเน่าฝ่อจะหล่นสุม
สกุณชาติจตุบาทร้องประชุม		จะแย่งเหยียบจิกกลุ้มระยำเยิน
แสนซื่อสุจริตไว้ท่าผัว		มิได้ปนระคนชั่วระหกระเหิน
หมอทายทัดไม่ประหยัดระมัดเกิน		เพราะเผอิญใจเร็วไม่รั้งรา
ถึงผัวรักก็คงเป็นเมียน้อย		ค่อยค่อยช้าช้าจะดีกว่า
เหยียบเต่าให้เต็มบาทา		คั้นลูกสกุณาไว้ในมือ
มิวันนี้วันโน้นจะโดนปะ		คงมีวันพระไปไหนฤา
ด่านได้ทำใจฮึดฮือ		อึงอื้อรีบโกรธจะโทษใคร
อึดอัดตัดรอนกันเสร็จสิ้น		จนให้มันชิงบินเอาไปได้
อกเอ๋ยจะคิดฉันใด		จนใจโอ้ไห้พิไรครวญ
ฯ ๑๖ คำ ฯ โอด


_ร่าย
แค้นเอยแค้นจิต		สุดคิดฟูมฟองนองกำสรวล
เป็นสตรีสามีร้างเรรวน		ชายจะลวนหยามย่ำระกำเยา
แล้วขุนช้างจ่อร่อรออยู่นี่		จะได้ทีมันแล้วทีนี้เจ้า
ท่านแม่ก็โลภมิใช่เบา		จะสมคะเนเต้นเรายงยุ
เมื่อรูปทรงไม่น่าเสน่หา		ราวหนึ่งว่ากากเก้อมะเมอดุ
กิริยาหยาบคายมุทะลุ		หัวหูดังสุลูกตาลยี
สุ้มเสียงคลื่นไส้น่าอาเจียน		ผัวงามจะเปลี่ยนอ้ายผัวผี
พิมเอ๋ยจนใจแล้วเต็มที		ตายเสียเถิดเห็นดีกว่าเป็นคน
จะดูหน้าใครได้ย่านสุพรรณ		แต่เขาแลตากันแสยงขน
สุดที่จะดื้อด้านทานทน		ผัวสองเปลี่ยนปนยังลืมตา
จะซ่อนปิดมิดมุดไว้ที่ไหน		ปะเข้าเมื่อไรเหมือนแก้ผ้า
จะได้แต่ความอายอิดระอา		โอ้ว่าพ่อพลายของเมีย
แต่ถนอมกล่อมเกลี้ยงเลี้ยงน้อง		เกินน้อยมิได้พร้องสู้นิ่งเสีย
ไม่ว่างสมชมเคล้าเย้าหยอกเยีย		หนักเบาไกล่เกลี่ยอดลด
ครั้งนี้พิมผิดจริงจริงพ่อ		หม่อมก็รออยู่เหลือที่จะอด
น้องก็ไม่นอกในน้ำใจคด		เพราะกฎกรรมซ้ำระยำแล้ว
ทำไฉนผีสาวเทวดา		เชิญช่วยไปลาหม่อมพลายแก้ว
จะจำตายห้อยห่วงด้วยบ่วงแร้ว		มาเผาเถิดจะแพ้วอสภคอย
สุดสิ้นชีวิตแลจะเห็น		ดีร้ายตัวเป็นชั่วถ่อย
ชาติโน้นอย่าขอพบกลบรอย		อ้ายขุนช้างแต่ชื่อหน่อยอย่าได้ยิน
จะขอคอยพบแต่หม่อมพลายแก้ว		แสนเสน่ห์สุดแล้วไม่สูญสิ้น
กว่าจะล่มแผ่นฟ้าแดนดิน		เทพเจ้าอมรินทร์เป็นพยาน
แค้นคิดพยาบาทลาวทอง		ถึงตายแล้วคงจะปองมาประหาร
หักคอให้ม้วยวายปราณ		โมหะดาลเดือดใจมันไส้พุง
แล้วชักผ้ามาตะบิดผูกคอ		ไม่ย่อท้อถอยหลังเหมือนอย่างกุ้ง
รวบรัดกระหวัดเข้ากับราวมุ้ง		กระโดดผลุงลงไปจะให้ตาย
ฯ ๒๖ คำ ฯ


_{เชิดฉิ่ง}
พลัดตกจากเตียงเสียงต้ำตึง		เงื่อนหลุดลุกทะลึ่งคะมำหงาย
ผีตายโหงเข้าซ้ำประจำกาย		แทบจะตายวายวอดมอดม้วย
ฯ ๒ คำ ฯ


บัดนั้น		ลาวทองวิ่งถลาเข้ามาช่วย
เห็นวันทองหอบหายใจรวย		นั่งระทวยร้องบอกกันออกอึง
บ่าวไพร่ตกใจไขว่นักหนา		วางวิ่งวุ่นมาโดนฝาผึง
ตกล่องล้มปะทะกันดังตึง		ใครถึงขยำขยับจับเทพจร
ฯ ๔ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ศรีประจันนอนสายไม่ตื่นก่อน
เสียงอึงทะลึ่งมาถอดกลอน		มัวนอนหัวหกตกกระได
เมื่อยมึนขัดขาหน้าตะโพก		ยืนโขยกขืนเขย่งไปไม่ได้
เก่นตะโกนโวยเหวยมันทำไม		ลูกกูเป็นไรเร่งบอกมา
ฯ ๔ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ขุนช้างนอนหอรอคอยท่า
กลางคืนรื่นรมย์ชมนึกมา		หลายราตรีตากตาแก้วตาแพรว
คืนวันจวนรุ่งเคลิ้มหลับใหล		จนตะวันโด่งไกลเขาฉ่าฉาว
ตกใจตื่นไม่รู้เรื่องราว		โดดจากหอพุ่งยาวลงมาดิน
ประจวบคร่อมเท้าศรีประจัน		หกหันกลับหงายพลิกกายผิน
ขอโทษแม่เถิดกลัวผีพลอยกิน		จึงชิงบินข้ามเสียให้สิ้นแคลง
จะลุกต่อไปอีกก็ไม่ได้		ขัดสะบักยอกไหล่ตัวแข็ง
ทำช่วยนวดศรีประจันฟั้นแรงแรง		แม่ด่าว่าเกินแกงไปแล้ววะ
ขุนช้างว่าฉันตะบันฟั้นหาเส้น		ปะแต่เอ็นกับกระดูกเกะกะ
เส้นจมเสียหมดหดเคะคะ		ขยำกันเปะปะอยู่สองคน
ฯ ๑๐ คำ ฯ


บัดนั้น		สายทองแยบคายสายสน
แก้วันทองน้องคลายไม่วายชนม์		วิ่งด้นรีบมาที่ท่าน้ำ
ฯ ๒ คำ ฯ


_ชุบ
ถึงเอยถึงท่า		มายาแกล้งพิไรร้องร่ำ
จะลงไปในเรือกลัวระยำ		หม่อมพลายจะตีซ้ำหวั่นหวาดใจ
อยู่แต่บนตะพานร้องว่า		ใครอยู่หน้ากัญญาเรียนให้ได้
ว่าแม่วันทองจะบรรลัย		กลับขึ้นไปบนเรือนผูกคอตาย
อุตลุดพัลวันช่วยกันแก้		นิ่งแน่นวดฟั้นยังไม่หาย
ไปดูใจน้องน้อยเถิดคุณชาย		จะวอดวายเสียแล้วครั้งนี้
ฯ ๖ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ขุนแผนแว่วสดับตรับถ้วนถี่
จำเสียงได้สายทองมันตัวดี		เอ๊ะอีนี่มารยาฤาว่าจริง
ยังอาลัยถอนใจรื้อดาลโกรธ		รุมพิโรธตริตรึกนึกนิ่ง
เปลี่ยนใจไปมาหวั่นประวิง		ดีก็มีหลายสิ่งน้ำตาเล็ด
ฯ ๔ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ลาวทองร้องว่าฉาไม่เข็ด
หม่อมร้องไห้ฤาไรเอามือเช็ด		จะกลับกินบอระเพ็ดฤาคุณชาย
ขมสะเดามะระพอกลืนบ้าง		บอระเพ็ดพุงช้างขมฉิบหาย
หม่อมจะขืนเลี้ยงคนแสนร้าย		ข้อยจะโดดน้ำตายเสียแล้วคะ
ฯ ๔ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ขุนแผนพริบไหวไม่ดอกหนะ
ผงเข้าตาระคายเคืองจริงวะ		นี่ขยะอะไรปลิวมา
ชิชะจะโดดน้ำตาย		ไม่วอดวายกลับคืนมาหาข้า
แล้วจึงค่อยทำใหม่ให้เต็มประดา		เมื่อไรเล่าจะท้ากูดำน้ำ
แล้วร้องว่าแน่ะนางสายทอง		หญิงชั่วกูไม่ปองอย่าพักร่ำ
ช่างใครตามบุญตามกรรม		มันตัดรอนตรวจน้ำคว่ำกะลา
มาบอกกูไยอีคนพล่อย		น้อยฤาเมื่อตะกี้ไยมิว่า
แต่เดิมเสริมส่งกันลงมา		ฝูงอีกาดำปลอดตลอดใจ
ฯ ๘ คำ ฯ


ว่าเอยว่าแล้ว		พลายแก้วจึงสั่งบ่าวไพร่
ผูกช้างมาเร็วเร็วกูจะไป		บ้านเขาชนไก่ประเดี๋ยวนี้
ฯ ๒ คำ ฯ


บัดนั้น		นายหมวดบ่าวไพร่อึงมี่
ผูกช้างม้าวุ่นวิ่งเป็นสิงคลี		ของดีดีบรรทุกสัปคับ
ที่คอนหาบใส่หาบจัดยุ่ง		ไถ้ถุงคาดเอวเสร็จสรรพ
เตือนกันว่าอย่าให้อะไรยับ		ได้มาแต่ทัพฝากภรรยา
ฯ ๔ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ขุนแผนแสร้งชื่นฝืนหรรษา
ชวนลาวทองให้เสพโภชนา		แล้วชำระกายาเยือกเย็นใจ
ฯ ๒ คำ ฯ


_{ชมตลาด}
ขุนแผนนุ่งยกทองเจ็ดสี		พื้นเขียวอย่างดีระกำไหม
ลาวทองนุ่งหิ่งห้อยชมไพร		แต่งตัวอย่างไทยวิไลวรรณ
ขุนแผนรัดรัดประคดหนามขนุน		คาดเข็มขัดลายดุนดวงกุดั่น
ลาวทองใส่เสื้อหงอนไก่งามครัน		ขลิบคั่นสีฟ้าดวงพุดตาน
ขุนแผนใส่เสื้อเข้มขาบอย่างดี		พื้นแดงเกล็ดถี่เกี้ยวส่าน
ดิ่งตะกรุดประคำทองของประทาน		ใส่อวดชาวบ้านโพกขลิบครุย
ลาวทองห่มแพรสีน้ำเงินเพลาะ		ดวงเหมาะหลินปากเถาดูพราวฉุย
มุ่นมวยห้อยพวงดอกไม้กรุย		ปักปิ่นกันลุ่ยเรือนรังแตน
ช้องหูลานคำสำหรับใส่		สอดกำไลเกลียวสุวรรณพันปลายแขน
มิเสียทีพามาแต่ต่างแดน		เมขลาก็จะแม้นละกลกัน
ฯ ๑๐ คำ ฯ


_ร่าย
ครั้นแล้วขึ้นจากนาวี		จะมาขึ้นกิริณีขมีขมัน
พี่เลี้ยงสาวเวียงสาววัน		ก็ผายผันตามมาทั้งสองคน
ฯ ๒ คำ ฯ


_เสมอ
ครั้นเอยครั้นถึง		ริมบึงนอกรั้วแนวถนน
ที่ประชุมช้างม้าไพร่พล		ต่อถนนหลังบ้านจะผ่านไป
ขุนแผนลาวทองร่วมช้างกัน		สาวเวียงสาววันจัดช้างให้
พังละว้าได้มาแต่อุไทย		สั่งคนขี่ขับให้ทันช้างกู
ยืนช้างจัดแจงหาบคอน		ตรงกับเรือนที่นอนวันทองอยู่
ถอนใจอาลัยเหลียวแลดู		สายทองบอกจัดใคร่รู้ว่าจริงเท็จ
คิดในใจใคร่ให้ไปไถ่ถาม		หักใจตามแต่ถนัดมันตัดเสร็จ
ชลนัยน์ไม่ฟังหลั่งไหลเล็ด		ลอบเช็ดมิให้เห็นอายลาวทอง
ฯ ๘ คำ ฯ


เมื่อนั้น		วันทองกำสรดอยู่ในห้อง
ผูกคอตายไม่วายดังใจปอง		บ่าวไพร่พวกพ้องแก้ไว้ฟื้น
ยิ่งระบมระทมทุกข์แสนทวี		ทั้งเจ็บอายสุดที่จะฝ่าฝืน
ตัวกูไม่อยู่แล้วให้ยาวยืน		ตริพลางทางสะอื้นโศกา
ฯ ๔ คำ ฯ โอด


บัดนั้น		สายทองขึ้นมาแต่ตีนท่า
ร้องไห้ฟูมฟายน้ำตา		ตรงมาสู่ห้องวันทอง
ฯ ๒ คำ ฯ เพลงเร็ว


_ชุบ
มาเอยมาถึง		วางตะบึงเข้าไปในห้อง
สวมกอดพิมเข้าเร่าร้อง		กรรมของน้องจริงจริงยิ่งรัญจวน
เล่าความที่ลงไปหาคุณชาย		บรรยายให้ฟังถี่ถ้วน
ดังหนึ่งล่องน้ำเชี่ยวไม่เหลียวหวน		สั่งกันด่วนรีบรัดจัดจะไป
ผูกช้างม้าหาบคอนผ่อนบรรทุก		เกษมสุขเห็นหาเอื้อเฟื้อไม่
เหมือนเด็ดก้านบุษมาลย์ไม่ไว้ใย		จะไปบ้านเขาชนไก่ประเดี๋ยวนี้
ฯ ๖ คำ ฯ


สายเอยสายทอง		เคราะห์น้องเป็นได้ไม่พอที่
อัดอั้นตันใจไม่สมประดี		สองนารีร่ำไห้ไปมา
ฯ ๒ คำ ฯ โอด
สร่างเอยสร่างไห้		เสียงอะไรนอกบ้านอึงนักหนา
เสียงคนเสียงช้างเสียงม้า		แว่วผวาสำเนียงเสียงหม่อมพลาย
ดำรงยืนเยี่ยมหน้าต่างแลดู		สำคัญรู้ผัวจะไปใจหาย
พ่อทิ้งเมียได้ให้จำตาย		นึกเสียดายตะลึงแลชะแง้งง
ฯ ๔ คำ ฯ


_ทยอย
เมื่อนั้น		ขุนแผนเหลือบเห็นยังพิศวง
รอรักเมียเสียดายรูปทรง		อาลัยหลงทักแน่แอ้เจ้าพิม
พิมเอ๋ยยังงามนักหนา		อื่นได้เห็นมาไม่ปานปิ้ม
เคลิ้มทำแยบคายพรายพริ้ม		แย้มยิ้มให้คิดขวยใจ
ฯ ๔ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ลาวทองสรวลร่าว่ามันไส้
ได้ยินบ้างฤาไม่ใครว่าไว้		ว่าไม่อาลัยตัดรอน
ปากใจหนอไม่เหมือนกัน		ผีจึงแสร้งแหล่งสำคัญให้สังหรณ์
ไม่รู้ว่าชาวใต้ใฝ่สาระวอน		แม้นรู้แล้วชาวดอนไม่มาเลย
ฯ ๔ คำ ฯ


_{ปีนตลิ่ง}
ได้เอยได้ยิน		ใครนินทาข้าต่อหน้าเหวย
จริงฤาหยอกบอกมาอย่าเยาะเย้ย		มือข้าเคยหยิกปากคนคารม
เราก็เชื่อรูปเราว่าเพราพริ้ง		ปะแม่หญิงคงจะตามมาสู่สม
จับคางสั่นนี่ใครเราได้ชม		กูบจะล้มนะต้องตีอย่าหนีมือ
ฯ ๔ คำ ฯ


อย่าเอยอย่าว่า		ขอไปทีเถอะขาหาไม่ฤา
เชื่อดีรูปงามเลื่องลือ		เมียจึงอื้ออยู่ข้างบ้านแต่งงานการ
หม่อมตัวงามทรงเมียจงรัก		จึงไปสมัครหาอื่นมาสมาน
ชมกันเถิดเมียเยี่ยมหน้าต่างทะยาน		ช่างไม่อายชาวบ้านเลยคุณชาย
ฯ ๔ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ขุนแผนกลบเกลื่อนเสียให้หาย
เท่านั้นเถิดอย่าว่าวุ่นวาย		มันสายแดดจะร้อนอ่อนแรงคน
ว่าพลางทางให้เดินผ่อน		ไปก่อนไปหลังอย่าสับสน
แล้วขับช้างไคลคลามากลางพล		จรดลออกทุ่งตัดตรงไป
ฯ ๔ คำ ฯ กราวนอก


_โทน
พังเอยพังอาจ		แสนฉลาดหลังดีไม่มีไหน
บัดย่างคลาดคล่องว่องไว		ขับใหญ่สะเทินดีมีฝีท้าว
กิริยาไว้หน้าปรบหูหาง		วิ่งวางถูกทำนองทุกฝีก้าว
เทริดเสาตัวกลมสมยาว		หางดอกตาขาวกระกลาย
เล็บผ่องไม่แซมเสี้ยนโตนด		เม้มโอษฐ์ขันขบงามขนาย
งามรูปแต่ละอย่างกว่าช้างพลาย		สีกายดำขลับหม่นมัน
พังละว้าตามติดชิดมา		ล้อเล่นเจรจากันขันขัน
ตัดทุ่งมุ่งไม้พุ่มไพรวัน		หยอกกันมาในสัปคับ
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด


เมื่อนั้น		พิมเห็นผัวไปลมจับ
ซบลงกับหน้าต่างคอพับ		จะคืนกลับมาที่นอนเต็มที
ฯ ๒ คำ ฯ โอด


บัดนั้น		สายทองเข้าประคองนางโฉมศรี
พามาที่นอนผ่อนสมประดี		พูดเอาใจน้องพี่รั้งรอดู
ฉันคาดน้ำใจหม่อมพลายแก้ว		เห็นแล้วคงจะกลับมาอยู่
ไม่ช้าดอกแม่คงจะได้รู้		ปลอบกันบ้างทางขู่กันสองคน
ฯ ๔ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ขุนแผนป่วนจิตคิดสับสน
เปลี่ยนใจนึกไขว่อลวน		เหลียวมายลดูบ้านรำคาญครัน
พิศดูเมียใหม่ที่ได้มา		ทรวดทรงขนงหน้าดูคมสัน
ปรนนิบัติอื่นอื่นดีทั้งนั้น		แต่สำคัญทรลักษณ์ด้วยการกิน
อึ่งตะกวดตุ๊ดตู่งูเงี้ยว		ช่างกระไรเลยเคี้ยวกินเสียสิ้น
อาหารหยาบคายเป็นอาจิณ		มลทินรังเกียจเกลียดระอา
พิมเอ๋ยพี่ยังอาลัยอยู่		การกินรู้สารพัดจัดหา
ไม่เปื้อนเปรอะเหมือนลาวชาวพนา		น้ำมือโอชาอร่อยรส
จะเพราพริ้งก็ไม่ยิ่งหย่อนแก่กัน		สิ่งสำคัญลับลี้ล้วนดีหมด
ไทยงอนลาวอ่อนระทวยทด		กัลเม็ดปรากฏทั้งสองนาง
บูราณว่าอย่าให้มีเมียสอง		ทีนี้ต้องตำราไขว่ใจหมาง
แสนคำนึงรำพึงมาตามทาง		หน้าเผือดเลือดจางพลางถอนใจ
ฯ ๑๒ คำ ฯ


บัดนั้น		ลาวทองถามว่าหม่อมเป็นไร
ทำผะอืดจืดจางหมางอันใด		ถอนใจใหญ่คอแห้งกลืนเขฬะ
ฯ ๒ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ขุนแผงตอบว่าไม่ดอกหนะ
ช้างคลอนขย่อนโยกโรคปะทะ		ประหนึ่งจะอาเจียนเวียนมึนมัว
ฯ ๒ คำ ฯ


หม่อมเอยหม่อมขา		รู้ท่าแล้วคะเจ้าคุณผัว
จะกลับไปหาเมียไปแต่ตัว		ฉันนี้กลัวมันนักไม่มักเมีย
ส่งเสียจากช้างไว้กลางป่า		จะยอมม้วยมรณาเป็นเหยื่อเสือ
มารยาแสร้งบีบน้ำตาเจือ		บ่นว่าโอ้เนื้อกรรมทำร่ำไร
ฯ ๔ คำ ฯ โอด


จึงเอยจึงว่า		อะไรนี่มันไม่น่าร้องไห้
ฟ้าผ่าพี่เถิดให้ผิดไป		ช้าไม่ได้คิดคะนึงถึงวันทอง
ลาวทองน้องข้าอย่าร่ำ		มองดูแล้วทำเอามือป้อง
นี่จริงฤาเล่นลองลอง		เสือสมิงเมียงมองจะกินลาว
เนื้ออื่นมันไม่ปรารถนา		เห็นว่าลาวทองกำเดาะสาว
ชุ่มมันไว้ฉันได้ยืดยาว		ตั้งเต่งเคร่งราวกับเปล่งปลี
ว่าพลางสัพยอกหยอกเย้า		ต้องเต้าใครบอกจะหน่ายหนี
หนูผีขี้แยเต็มที		เอามือจี้ที่แก้มกระแอมล้อ
คนเก้อเอ้อเร้อนี้ดูขัน		ลาวทองเหลือกลั้นก็หัวร่อ
จะสิ้นงามเสียแล้วเจ้ามอลอ		คราบน้ำตาเป็นต่อหม่อมแมวคราว
ร้องไห้ปนสรวลสำรวลร่า		ผัดหน้าเสียใหม่เถิดให้ขาว
ระยะทางที่จะไปยังยืดยาว		ข้าอายแก่ชาวบ้านรำคาญครัน
ฯ ๑๒ คำ ฯ


_ชมดง
ว่าเอยว่าพลาง		ชวนนางให้ชมพนาสัณฑ์
พิศพรรณมิ่งไม้ในไพรวัน		แจงจันทน์กระเจี้ยงจิกจวง
กาหลงแกแลกาลา		มูกมันโมกลามูกหลวง
พลวงหนูพลวงใหญ่พลับพลวง		มะไฟพวงห้อยระย้าริมทาง
ปริงปรางปริกเปราะปรูปรง		มหาหงส์เหียงหาดเสลาสล้าง
ตะแบกตะบากเต็งรังหูกวาง		ตะเคียงข่อยเค็ดคางทั้งแคแตร
ไข่เน่าขนุนสนุ่นเสนียด		สีเสียดสีสนหวายแล้
โกงกางตุมกาตุมแก		หว้าแหว้วายเว้ผาวัง
ช้องนางช้างน้าวรอยหัก		สีสุกสักศรีสิทธิแซมมะสัง
กระแตไต่กระทั่งติดตรังตัง		มะตาดต้องต้นสะพรั่งกะตังบาย
กุ่มบกพรมคดตีนเต่า		นกเขาเงากระทิงมหิงส์หาย
แม่ยายปกต้นลูกเขยตาย		กระลำพักผีพ่ายพุงดอ
มะเดื่อดินลำดวนดงราชดัด		กำจัดกำจายจิงจ้อ
ประยงค์แยงแย้ยางยอ		สมีสมอเสม็ดซ้องแมว
เหลาหลกลางลิงลานเสลา		แมลงเม่าหมากมาดแต่งแต้ว
ไผ่ผากโพบายพัดแพว		เกดแก้วพิกุลกรรณิการ์
ขี้เหล็กเลือดเหมือดคนร้อยคุณ		เข็มยี่สุ่นคางแดงมะค่า
ลักกระจั่นพุงจาบจันทนา		เถาสะบ้าลำบิดขมิ้นเครือ
สนสร้อยสนแกลบสนทะเล		ตีนจระเข้ย่างทรายตาเสือ
ขี้อ้ายหางกรายมะเกลือ		เห็นมะเดื่อสุกดกดาษแดง
ผลมะเดื่องามดังปัทมราช		ข้างในล้วนกิมิชาติบ่อนแสลง
นารีชั่วสุดที่ระวังระแวง		บุราณว่ามิได้แกล้งกล่าวเลย
เสียดายเมียเสียน้ำใจน้ำตาปรอย		รูปงามใจถ่อยนักพิมเอ๋ย
รำพึงพลางมิได้มีความเสบย		ทำเป็นเฉยชมไม้แกนแกน
ฯ ๒๔ คำ ฯ เชิด


ตะวันเอยตะวันเที่ยง		แดดเปรี้ยงร้อนนักเหลือแสน
ถึงบึงหนึ่งใหญ่เป็นแว่นแคว้น		ขอบหนองแน่นสะตือชื้อชิด
น่าสนุกสนานนักหนา		ถามบ่าวบอกว่าน้ำสนิท
ใสเย็นดังว่าสุรามฤต		ลูกกุ้งปลานิดนิดก็เห็นตัว
จึงชวนลาวทองภรรยา		จะหยุดอาบน้ำท่าแก้ปวดหัว
ระงับกายให้สบายหายมึนมัว		ลมตกจึงผัวจะพาไป
ฯ ๖ คำ ฯ


แล้วปลงช้างม้าหาบคอน		เหนื่อยมาบ้างนอนเดินไขว่
บ้างหาฟืนจะหุงข้าวสีไฟ		เก็บผักที่กินได้บ้างอาบน้ำ
สบายใจเต้นรำทำเพลง		โฉงเฉงชกต่อยปะเตะปล้ำ
บ้างโจนลงในหนองคะนองดำ		เอาโคลนมอมกันระยำเปื้อนเลอะ
ฯ ๔ คำ ฯ


เมื่อเอยเมื่อนั้น		ขุนแผนชวนลาวทองว่ามาเถอะ
โยนางพี่เลี้ยงยังนั่งเคอะ		เรียกแล้วยังเซอะไม่ใคร่ลุก
เร็วเร็วไปอาบน้ำชำระกาย		ล้างเหงื่อเสียให้สบายจะได้สุข
แรงร้อนจะได้ผ่อนบรรเทาทุกข์		แลดูหนองฤาสนุกเป็นพ้นใจ
ลาวทองพี่เลี้ยงตามมา		หยิบผ้าอาบพาดบ่าเอามาให้
ถึงท่าน้ำว่ามาถึงถิ่นไทย		แก้ผ้าอาบมันไม่ได้เหมือนเมืองลาว
ที่เขาไม่เคยเห็นจะชวนกัน		แยกเขี้ยวยิงฟันสนั่นฉาว
จะระบือลือเล่าเป็นเรื่องราว		ว่าหญิงลาวหาวได้ใต้สะดือ
ฯ ๘ คำ ฯ


หม่อมเอยหม่อมขา		เสกสรรแสร้งว่าน้อยไปฤา
โกรธาถลาเข้าแย่งยื้อ		ทำฮึดหือจะใคร่หยิกให้ยับเยิน
ยิ่งกว่าเป็นเบื้อไม่มีอาย		คมค้อนเมียงม่ายระคางเขิน
ขุนแผนขออภัยได้ว่าเกิน		ล้อหลอกหยอกเอินกันไปมา
ฯ ๔ คำ ฯ


น้ำเอยน้ำใส		อาบเล่นเย็นใจหรรษา
ขุนแผนลาวทองภรรยา		พี่เลี้ยงเสน่หาสองนารี
สี่คนบันเทิงเริงรื่น		ชุ่มชื่นชำระกายขัดสี
เห็นบัวหลวงเผื่อนขมบรรดามี		ยินดีจะใคร่ได้กลัวน้ำลึก
อ้อนวอนหม่อนผัวช่วยเก็บให้		ขุนแผนว่าไปไม่ได้กลัวปลาบึก
ลาวทองว่าหม่อมเป็นทหารฮึก		จะทำศึกอย่างไรกลัวเต่าปลา
ขุนแผนว่าในน้ำไม่เห็นตัว		บนบกยังชั่วดีกว่า
ถึงอย่างไรก็ให้เห็นหน้าตา		สู้กันได้หลายท่าด้วยไม้มือ
อย่าประมาทสัตว์น้ำปลาเต่า		ขบสำคัญเข้ามิชวดฤา
จะเอ้อเร้อเก้อเปล่าฮึดฮือ		ก็จะเป็นแต่ชื่อว่าตากุญ
ลาวทองว่าไฮ้อะไรนี่		ไม่พอที่จะว่าก็ว่าวุ่น
เก็บให้น้องหน่อยเถิดเจ้าคุณ		ถวายพระเอาบุญด้วยกัน
ขุนแผนว่ายแหวกแทรกเก็บบัว		แล้วทำกลัวประดักน้ำทำตัวสั่น
ลาวทองมาช่วยพี่ซีให้ทัน		ปลาบึกมันจะกินพี่เสียแล้ว
ลาวทองพี่เลี้ยงร้องหวีดหวาด		เอาน้ำสาดเป็นไรจึงดิ้นแด่ว
ไหนปลาเล่าเปล่าเปล่าไม่วี่แวว		หม่อมพลายแก้วลวงน้อยให้ตกใจ
ขุนแผนผุดทะลึ่งจึงว่า		นี่หากข้าชิงชกปลาก่อนได้
ฟันมันหักเขี้ยวหลุดมุดหนีไป		แม้นหาไม่ไหนจะรอดนะจริงจัง
แล้วแหวกว่ายร่ายเก็บสัตตบงก์		เลือกจงแต่ที่แดงตูมตั้ง
สองดอกส่งให้ไม่รอรั้ง		เหมือนมังสังของใครเติบเต็มมือ
จริงเจ้าลาวทองไม่ว่าเล่น		น่าใคร่เคล้นคลึงคลำขยำถือ
ถูกของข้าแล้วคะอย่าแออือ		ไม่เหมือนจริงฤาจึงค้อนควัก
แน่เจ้าลาวทองน้องพี่		มาเล่นเรื่องเถิดดีสนุกหนัก
หนองนี้ดีแล้วแก้วเมียรัก		นงลักษณ์สามนางเป็นกินนร
อุณรุทต้องที่พี่จะเป็น		ไล่กันเล่นในน้ำสโมสร
ร้องบทเชิดฉิ่งกลอนละคร		ตั้งท่าเหาะร่อนไล่สามนาง
ฯ ๒๖ คำ ฯ เชิด


คลาเอยคลาไคล		เลี้ยวไล่ยื้อยุดกั้นกาง
ขุนแผนมิได้ขวยระคาง		แข่งเคียงมิได้ห่างราญรุก
น้ำแหวกแตกฟองละอองฉ่า		คลื่นเป็นบ้าเต่าปลาตื่นสนุก
ละลอกแซะแระฝั่งแฉะชุก		อุกคลุกอลหม่านทั้งบึงบัว
ฯ ๔ คำ ฯ


หม่อมเอยหม่อมขา		เป็นบ้าเมื่อไรนี่หม่อมผัว
เล่นอะไรเช่นนี้ไม่รู้ตัว		ยิ่งกว่ามัวลำโพงตระโกรงไป
เอออะไรไม่อายเขาบ้างฤา		คนอื้อแต่ล้วนบ่าวไพร่
เขาจะหัวเราะในใจ		เล่นด้วยไม่ได้อย่างนี้
ฯ ๔ คำ ฯ


เป็นเอยเป็นไร		ชู้เมียของใครเมียของพี่
พี่เลี้ยงเล่าก็เปล่ากับสามี		การกี้ของใครทำไมเรา
บุราณว่ามีเหล็กก็เหมือนพร้า		ต้องกฎเขาว่าไว้แล้วเจ้า
เพียงนี้ไม่พอจะหนักเบา		อย่าขืนขัดเปล่าเปล่าหน่อยหนึ่งเลย
พลางไล่ไขว่คว้าสองสาวศรี		จับลองใครจะดีกว่ากันเอ๋ย
สาวเวียงวัดปัดป้องทำนองเคย		สาววันเฉยแฉะช้าระกำกุม
เต่งโตเหลวไหลละลาดพาด		สมกับลำมาดเกือบคับตุ่ม
สองนางวิ่งโครมโรมรุม		ตกหลุมในน้ำคะมำเซ
ทำเป็นพิโรธโกรธขึ้ง		เกรงลาวทองจะหึงจึงหันเห
จริงใจนึกใคร่อยู่ลังเล		โดยคะเนให้ทีทั้งสองคน
ฯ ๑๐ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ลาวทองว่าเอออะไรไขว่สับสน
ทำเช่นนี้สุดที่จะทานทน		สัปดนเล่นเล่ห์จะเทครัว
เหตุว่าฉันมาแต่ผู้หญิงสาม		ลวนลามคุมเหงฤาคุณผัว
ไม่เล่นแล้วลมพานไส้ใจสั่นรัว		แม้นเกิดกลั้วแน่นคอจะขอล้วง
สำรอกรากอาเจียนเสียให้หาย		เป็นตายสิ้นท้องน้องสิ้นห่วง
เล่นกันเถิดตามถนัดไม่ทักท้วง		ทำดังว่าตักบ่วงกันได้มา
ลาวทองขึ้นเสียจากหนองน้ำ		เพ้อพร่ำรำพันบ่นบ้า
ผลัดผ้าเสียพลันผันไคลคลา		สู่ฉายาชมรมร่มไทย
ฯ ๘ คำ ฯ


บัดนั้น		สาวเวียงสาววันรู้อัชฌาสัย
ชวนกันจะตามลาวทองไป		ขุนแผนยุดมือไว้ทั้งสองคน
นางเบี่ยงบิดปลิดแกะไม้มือ		แย่งยื้อชุลมุนวุ่นสับสน
สาวเวียงว่าแต่ไหนมาได้ทน		แต่พอจนถึงบ้านหน่อยเป็นไร
ฯ ๔ คำ ฯ


จึงเอยจึงว่า		ไม่สมหน้าตาฤาไฉน
นางโรงอุณรุทเมืองไทย		จะเป็นไรเจียวเจ้าลาวกินนร
สองตัวสามตัวมันพัวพัน		ปล่อยกินนรวันไปเสียก่อน
ทรวดทรงระเหิดระเหินเหินชามช้อน		จะบินร่อนไปข้างไหนก็ตามที
ฯ ๔ คำ ฯ


บัดนั้น		สาววันน้อยจิตคิดบัดสี
เสียใจด้วยหม่อมไม่ไยดี		ขวยเขินสะเทินทีค้อนควัก
ไม่ช้าจะได้เห็นกัน		พยาบาทคาดคั้นเดือดอึดอัก
หมายใจจะไปบอกน้องรัก		ยุลาวทองให้อักหลักด้วยโกรธา
ฯ ๔ คำ ฯ


ขุนแผนครั้นสาววันไป		ยึดสาวเวียงไว้แล้วจึงว่า
สมจิตคิดแล้วนะแก้วตา		มุ่งมาดมาแต่หน้าเมืองกำแพง
รู้บ้างฤาไม่น้ำใจเรา		นี่แน่เจ้ามิได้เสกสรรแสร้ง
จริงจริงอย่ากริ่งหวั่นระแวง		อย่าพลิกแพลงหนีมือดื้อดึง
จงจิตคิดมาจะปลูกฝัง		ถวิลหวังจนกระทั่งบุญถึง
มากลางทางพยาบาทไม่ขาดคะนึง		กีดเกะกะจึงได้ละเลยมา
ฯ ๖ คำ ฯ


ว่าเอยว่าพลาง		สัพยอกหยอกนางทางหรรษา
ไม่คลุกคลีทีถนอมด้วยกรุณา		ฉวยคว้าจับต้องแต่ปลายมือ
พาชมดวงบุษบันเล่น		แทรกเร้นมาให้พ้นคนอยู่อื้อ
เร่ร่ายชายแฝงเข้าดงปรือ		รกชื้อบื้อชักกลัดกอบัว
ได้ท่วงทีที่ในเชิงสังวาส		ก็แอบอิงพิงพาดเข้าเย้ายั่ว
เบี่ยงบ่ายพอให้รู้สึกตัว		เหน็บแนมแกมกลั่วระคนรัก
ฯ ๖ คำ ฯ


บัดนั้น		สาวเวียงอกสั่นพรั่นหนัก
คิดใคร่อยู่แต่ใจให้ทึกทัก		ทำพลิกผลักแล้วกล่าววาจา
อะไรจะเลียมเล่นเช่นนี้		มันไม่ดีหนานายพ่อคุณขา
ฉันนี้ประดาษชาติช้า		เลี้ยงเป็นทาสข้าจึงจะควร
ไม่อาจเอื้อมเลยล่วงให้เกินศักดิ์		พิศพักตร์อยู่เช้าเย็นเห็นน่าสรวล
ไม่รอดชั่วกลับเขาจะสำรวล		อย่ายียวนหยอกเย้าเลยเอาบุญ
แล้วสาววันคงจะรันไปยงยุ		ลาวทองหล่อนจะดุหันหุน
จะก่อเกิดวิวาทชุลมุน		หม่อมจะรำคาญขุ่นระคายเคือง
ฯ ๘ คำ ฯ


สาวเอยสาวเวียง		อย่างหลีกเลี่ยงข้อนั้นจะปลดเปลื้อง
ข้าห่อหิ้วพามาแต่บ้านเมือง		จะกระด้างกระเดื่องนั้นผิดไป
ลาวทองมิใช่ง่องจะโง่โง่		จะทำแต่โมโหหาเป็นไม่
เราขืนแข็งแรงเรี่ยวคงตามใจ		ไว้อัชฌาอาศัยไม่ดุดึง
ทำไมกับนางเลอะเคอะสาววัน		มันไม่ขันที่จะเข้ามาหวงหึง
จะยุยงอย่างไรอย่าพรั่นพรึง		ข้อที่ซึ่งพิศพักตร์อยู่เช้าเย็น
กลัวเสียสรวลถ่อมควรแต่ช่วงใช้		ยศศักดิ์ทำไม่ได้ไม่ว่าเล่น
สุดแต่ใจต่อใจเอาเป็น		นัยน์ตาเห็นว่าดีไม่หนีตา
หน้านี้ไม่ชั่วอย่ากลัวร้าง		ต้องส่วนนางลักษณะดีนักหนา
ฉะนี้แล้วไม่เพี้ยนผิดตำรา		จะเป็นหม้ายผัวหย่าอย่าพึงคิด
นี่แน่อุแม่เอ๋ยนางพี่นาง		ถึงจะแก่อ่อนอย่าหมางระคางจิต
เหย้าเรือนเฝืองฝาทำมิดชิด		ไม้อ่อนดอกตะบิดผูกมัด
ถึงแก่ก็แต่กับลาวทอง		เรียกพี่นางตามทำนองด้วยปากถนัด
อย่าทำแชห่างแหระแคระคัด		ไผ่ใบขิงจะรึงรัดไม้สองน้อง
ฯ ๑๔ คำ ฯ


ว่าเอยว่าแล้ว		พ่อพลายแก้วชิดชมประสมสอง
แปลกเปลี่ยนเหียนหันผันประลอง		เคล้าคล่องว่องไวไปมา
ฯ ๒ คำ ฯ

ตอน ๒ ตั้งแต่ขุนแผนครวญถึงนางลาวทอง แล้วกลับคิดถึงนางวันทอง จนถึงลักพานางวันทองไปอยู่ป่า


_ช้า
เมื่อนั้น		ขุนแผนกำสรวลเศร้าหมอง
ให้ง่วงเหงาถึงเจ้าลาวทอง		เขาร้องฟ้องต้องติดอยู่ในวัง
ไปเป็นชาวสะดึงเวทนา		โอ้อนิจจาการปักมักเจ็บหลัง
เคยเป็นสุขเช้าค่ำแต่ลำพัง		จะต้องนั่งตรากตรำทำสะดึง
เช่นลูกเมียอ้ายอนุเหมือนอย่างนั้น		ผัวมันคิดขบถโทษควรถึง
ป่านนี้น้องของพี่จะรำพึง		เคยหยอกเย้าเคล้าคลึงผัวเมีย
เคราะห์กรรมจำพรากจากไกล		ดั่งเด็ดดวงใจเอาไปเสีย
ร้อนเหมือนได้ตามลามเลีย		เสียเมียเก่าใหม่ทั้งสองคน
ไม่มีความสุขเฝ้าทุกข์ร้อน		ยามนอนโหยไห้ระเหระหน
แต่ฟูมฟองนองคร่ำน้ำสุชล		คิดแต่จนอยู่ด้วยกันกับวันทอง
ยิ่งน้อยจิตคิดแค้นขุนช้าง		มาผ่ากลางวางเข้าเป็นเจ้าของ
เพียงนี้มิหนำยังซ้ำฟ้อง		จนลาวทองต้องติดเป็นคนวัง
อิจฉาริษยาประดาเสีย		มันไม่ให้มีเมียด้วยเขามั่ง
เป็นมิตรคิดร้ายมาหลายครั้ง		เออจะนั่งน้อยหน้ามันว่าไร
ฯ ๑๔ คำ ฯ


_ร่าย
เมียเอยเมียเรา		มันชิงเข้ามาเป็นเจ้าผัวได้
ขี้เกียจเกลียดความยิ่งย่ามไป		ทะนงใจจองหองว่ามีทรัพย์
มันก่อกรรมจำกูจะแก้แค้น		ทดแทนล้วงไส้ให้ถึงตับ
ลักวันทองพาหนีให้ลี้ลับ		มันจะปรับเอาใครอ้ายเฉโก
ถึงจะติดตามไปก็ไม่พรั่น		จะขับม้าฝ่าฟันให้วิ่งโร่
ให้มันสามสมใจร้องไห้โฮ		โยโสว่ามีทรัพย์นับกระบุง
จะได้เล่นเห็นกันวันพรุ่งนี้		เอาสิ้นสมประดีตีอกผลุง
งุ่นง่านดาลเดือดอยู่ในมุ้ง		ไม่หลับเลยจนรุ่งขึ้นแก่ตา
ลุกจากที่นอนถอนใจใหญ่		ออกไปหน้าต่างล้างหน้า
เปิดประตูลงเรือนรีบคลา		เดินก้าวยาวมาด้วยขัดใจ
ฯ ๑๐ คำ ฯ เสมอ


มาเอยมาถึง		เปิดมุ้งปลุกท่านคุณผู้ใหญ่
เล่าความให้ฟังแต่หลังไป		จะจำไกลอำลาไปสุพรรณ
น้อยจิตคิดแค้นขุนช้างนัก		ลูกรักเหลือที่จะอดกลั้น
มันร้องฟ้องกล่าวโทษโรธทัณฑ์		เสียแรงเป็นเกลอกันมันคิดคด
ปองผิดคิดร้ายมาหลายหน		เมียลูกสองคนก็จนหมด
ตั้งใจเสียดส่อทรยศ		โป้ปดร่ำไปอ้ายคนเท็จ
ลูกจะลักพาวันทองหนี		ทำให้ถึงที่แก้เผ็ด
ให้มันนั่งก้มหน้าน้ำตาเล็ด		นั่นแหละจึงจะเข็ดฝีมือกัน
ฯ ๘ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ทองประศรีห้ามลูกตัวสั่น
แม่ก็แก่กกงกงัน		วันทองมันก็ชั่วแล้วอย่าเลย
เจ็บไข้เจ้าจะได้อยู่รักษา		ฟังคำมารดาเถิดลูกเอ๋ย
เสียได้ใช่ว่าเจ้าไม่เคย		อย่าสืบพันธุ์มันเลยแสนอัปรีย์
หาเอาใหม่ลูกสาวชาวบางกอก		ที่งามดีมีดอกอย่าจู้จี้
เจ้านายชุบเลี้ยงถึงเพียงนี้		ไม่พอที่จะให้เคืองบทมาลย์
ฯ ๖ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ขุนแผนตอบคำร่ำว่าขาน
มิใช่ลูกไม่ได้ทำราชการ		เป็นทหารเลื่องชื่อลือยศ
ขุนช้างมั่งมีแต่เงินทอง		มันจองหองทำให้ได้อัปยศ
อย่าห้ามลูกเลยแม่ไม่ละลด		จะแก้แค้นแทนทดให้ถึงใจ
มันเอาเมียของลูกไปเป็นเมีย		จะนอนกลิ้งนิ่งเสียกระไรได้
กราบเท้ามารดาแล้วว่าไป		วันเป็นวันธงชัยฤกษ์ดี
ฉันขอกราบลาคุณแม่		อย่าครั่นคร้ามว่าจะแพ้แก่อ้ายผี
ช่วยอวยชัยขอให้สวัสดี		คุณแม่อยู่อย่าได้มีโรคา
ฯ ๘ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ทองประศรีอ้อนวอนไม่ผ่อนหา
จนใจอวยชัยให้ลูกยา		อันไพรีบีฑาให้แพ้ฤทธิ์
เวทมนตร์คาถาวิชาการ		ที่ศึกษาอาจารย์จงประสิทธิ์
พ่อจะคิดสิ่งใดให้สมคิด		ราชทัณฑ์ความผิดอย่าพะพาน
ฯ ๔ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ขุนแผนผ่องแผ้วเกษมศานต์
โดยด่วนร้อนใจไปจัดการ		ให้ทันฤกษ์ศุภวารจะได้ไป
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ


มาเอยมาถึง		ปลูกศาลหนึ่งเพียงตาโตใหญ่
เอาย่ามเครื่องกับดาบขึ้นพาดไว้		จุดเทียนชัยร่ายเวทองครักษ์
มหาทมิฬโอมอ่านปลุกอาวุธ		ฟ้าฟื้นฝักหลุกเห็นประจักษ์
ลงยันต์ปถมังเป็นรูปยักษ์		ภควัมกระลำพักสำหรับตัว
เสกน้ำมันด้วยขันสัมฤทธิ์น้อย		มะกรูดส้มป่อยสะหัว
บริสุทธิ์ผุดผ่องไม่หมองมัว		ยกเมฆดีชั่วอ้ายขุนช้าง
อ้ายจัญไรเมฆไขว่วิปริต		แขนขาต่อไม่ติดกันสักอย่าง
รู้ตระหนักประจักษ์ไม่ระคาง		เกลอเกลือจืดจางจะได้ดู
ฯ ๘ คำ ฯ ชมตลาด


ขุนแผนจัดแจงแต่งกาย		ใส่กางเกงริ้วลายมัสรู่
กำลังวันเรียนไว้ใช้ตามครู		นุ่งปูมเคยคู่ออกชิงชัย
รัดประคดหนามขนุนคาดรัด		เข็มขัดมั่นเหมาะสายไหม
สลัปตุ่นยกเป็นอักษรใน		สรรใส่อาวุธศรีมีศักดา
ลูกสะกดคดเขี้ยวหมูตัน		นอเต่าเขาสำคัญกระต่ายป่า
ซังแซวตายซากกรากยา		โขมดฟ้าฝ่าโหงพราย
พระไสกระเต่นประรางควาน		สรรพว่านร้อยแปดทองถักสาย
คาดเอวเสกซ้ำประจำกาย		อับจนมากมายได้ทดลอง
ใส่เสื้อสีแสดย้อมว่าน		พระอาจารย์ให้ใหม่เมื่อเดือนสิบสอง
แล้วสวมสอดตะกรุดประคำทอง		เครื่องของพระราชท่านบำเหน็จลือ
เมื่อครั้งไปตีเชียงทองได้		นิ้วชี้ใส่พิรอดเคยนับถือ
ก้อยซ้ายแหวนเพชรที่พึ่งซื้อ		ติดมือชมเล่นสองสามวัน
แล้วโพกผ้าประเจียดพันมงคล		ของท่านวัดสับประดนไม่มีพรั่น
ประจงจับฟ้าฟื้นยืนยัน		ร่ายเวทสำคัญภาวนา
ฯ ๑๔ คำ ฯ ตระ


เดชะคาถามหามนตร์		โหงพรายกุมารกล่นมากนักหนา
เป็นยักษ์ยัดอัดดึงกันเข้ามา		ขุนแผนแหงนดูฟ้าฤกษ์บน
องศาผ่องแผ้วแจ่มจำรัส		หมอกเมฆมิได้กลัดโพยมหน
ตามเกล็ดนาคาจรดล		หลีกพ้นผีหลวงกาเลไท
แล้วตรงเข้าไปโรงสีหมอก		ถอดขลุมออกแล้วเอาบังเหียนใส่
กาววาวดาวเงินอร่ามไป		ใบโพธิ๋หน้าก้าไหล่พู่พราย
อานปรุฉลุลายกระหนก		รัดอกคาดมั่นกระสันสาย
เบาะอานพานหน้าพานท้าย		หนังข้างขวาซ้ายลายพื้นแดง
เหยียบโกลนโผนเผ่นขึ้นหลัง		เหนี่ยวรั้งสายถือกระทืบแผง
สีหมอกเผ่นลำพองคะนองแรง		ออกกลางแปลงหน้าบ้านร่านรน
ฯ ๑๐ คำ ฯ เชิดฉิ่ง


ม้าเอยม้าหมอก		มีขวัญพาดหอกแซมขน
หูกระหนกยกหน้าย่างยนตร์		อกใหญ่ทานทนตัวดี
ขับควบพริบไหวไวว่อง		ขี่น้อยย่างย่องอยู่กับที่
เยื้องเท้าย่อท้ายเตือนตี		แต่เต้นถูกถี่มีพยศ
แท้ไทยเทียมเทศลาประสม		ดังหมึกพรมหม่นมัวมรกต
สันทัดทีทวนเลี้ยวลด		เหี้ยมห้าวทรหดปืนไฟ
ออกสู่สู้ศึกหลายหน		ประจัญประจญรู้ทีหนีไล่
อัสดรของเราตัวนี้ไซร้		สองเมียมาเปลี่ยนให้ไม่เอาเลย
ฯ ๘ คำ ฯ


_ร่าย
ขับม้ารีบร้นมาพ้นบ้าน		สั่งกุมารว่าจะไปเร็วเร็วเหวย
ทางตัดลัดป่าพ่อไม่เคย		เจ้ากุมารทองเอ๋ยนำหน้าไป
กุมารทองพาเข้าป่าระหง		ดั้นดงข้ามทุ่งเลียบไศล
ไม่เดินตามทางเกวียนเคยครรไล		บัดเดี๋ยวใจพ้นย่านกาญจน์บุรี
ฯ ๔ คำ ฯ


_ชมดง
ดงดึกดูพิลึกน่าแสยง		ไม่แจ่มแจ้งเลยชอุ่มอับสี
คลุ่มคลุ้มพุ่มมืดดังราตรี		แต่พื้นเลี่ยนเล่ห์วิถีหนทางทำ
ใช่ทางมนุษย์เคยสัญจร		ทางอมรปู่โป่งโขมดคล่ำ
กู่เพรียกเรียกกระหึมงึมงำ		เยือกอย่างถ้ำเย็นอย่างเถื่อนเปล่าเปลี่ยวจริง
เทศกาลดูสุมาลย์นี้นักหนา		ย้อยระย้าเหลือหลากมากหลายสิ่ง
บ้างหล่นดาษกลาดเห็นดังเททิ้ง		หอมยิ่งตรลบอบเรณู
คิดใคร่เด็ดดมชมเล่น		ป่านี้เป็นกระไรมิรู้อยู่
กับพังเหยพญาไฟก็พอดู		ไม่นานนักสักครู่ออกปากดง
ฯ ๘ คำ ฯ ร้องกราว


รีบเอยรีบมา		แคว้นสุพรรณไม่ช้าสมประสงค์
พันกันดารเลียบละเมาะจำเพาะตรง		ป่าระหงเลี่ยนตะลิบดังทรายโปรย
มิ่งไม้นานาดอกระบัด		พระพายพัดพวงพะยอมหอมโหย
รวยรินกลิ่นสุกรมยมโดย		ที่ร่วงโรยโอ้แม้นเหมือนวันทอง
แสนเสียดายลืมอายไม่รักตัว		คบขุนช้างคนชั่วให้มัวหมอง
ดั่งดอกไม้สิ้นกลิ่นอายละออง		ชะรอยกรรมนำน้องค้ำจุนจูง
คิดรัญจวนครวญให้อาลัยหา		พลางขับม้าเลียบเดินตามเนินสูง
พอลมชายบ่ายเย็นเห็นนกยูง		เป็นฝูงฝูงฟ้อนหางอยู่กลางเตียน
ถวิลถึงสองเมียเสียน้ำใจ		พิศชอุ่มพุ่มไผ่เหมือนไม้เขียน
ที่ไฟป่าไหม้ซอจนตอเกรียน		แลตะโล่งตลอดเลี่ยนเตียนตะลุย
หนามคาหญ้าแพรกพึ่งแตกหน่อ		ระกะกอรวยกรายบ้างตายขุย
ไก่ป่าพาเมียมาเขี่ยคุ้ย		ดินฟุ้งฝุ่นกระจุยกระจัดกระจาย
วันทองเอ๋ยพี่ยังไม่วายรัก		แค้นนักนึกเดือดไม่เหือดหาย
เร่งรีบขับม้าจนตาลาย		กำหนดหมายหนองตะเข้คะเนมา
ห้วยโรงตะพานบ้านกะเหรี่ยง		เฉลียงเลี่ยงลัดออกชายป่า
ไม่หย่อนหยุดรุดตะบึงถึงโรงนา		ยังไม่สนธยาเพลาวัน
ฯ ๑๖ คำ ฯ เชิด


หยุดเอยหยุดอยู่		อีกสักครู่ก็จะดับพระสุริยฉัน
ระยะทางยามเศษอีกเท่านั้น		พอดีกันกับเพลาคนหลับนอน
จึงขยายรัดอกสีหมอก		ถอดบังเหียนออกทิ้งหญ้าป้อน
รวิวันสิ้นสีรวีวร		จัดแจงอัสดรขึ้นขับไป
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด


มาเอยมาถึง		น้อยฤามึงอ้ายขุนช้างทำบ้านใหญ่
สิงเมียเขาเกษมเปรมปรีดิ์ใจ		เป็นสิทธิฤาไรจะเต้นโกรง
ถือแต่ว่ามั่งมีเงินทอง		ทำทำนองเป็นพระยาอ่าโถง
รั้วทึบทำใหม่ใหม่ไม้โปลง		โรงโกงกล่นเกลื่อนเรือนช้าไทย
บ่าวหนุ่มหนุ่มคะนองร้องพาดควาย		บ้างเมามายลุกขึ้นเล่นเต้นปรบไก่
บนเรือนนั่งยามตามไฟ		ปั่นฝ้ายกรอไหมไนออกเกรียว
ฯ ๖ คำ ฯ


บัดนั้น		ขุนช้างเขม่นตาขวาเสียวเสียว
เรียกวันทองเข้าห้องเสียทีเดียว		กอดเกี้ยวหยุกหยิกซิกซี้
แล้วร้องโอ้โลมชมโฉม		จี้ลองต้องกระโจมจับโน่นนี่
ทำทีล่อกอดคอรอดูที		หัวเราะรี่ระริกทนหยิกเอา
ฯ ๔ คำ ฯ


จึงเอยจึงว่า		ทุดไม่น่าเลยอะไรกระนี้เล่า
ตะกรามตะกรี้เช่นนี้เด็กขี้เมา		ฉีอ้ายเถ้าหัวงูดูดู๋เป็น
ชกเอาเขกหนึ่งแต่ไม่หนัก		โกรธระคนปนรักประจักษ์เห็น
ข้าไม่สบายมาแต่ตะวันเย็น		วานอย่าเล่นงุ่นง่านรำคาญใจ
ฯ ๔ คำ ฯ


บัดนั้น		ขุนช้างเสว่าแก้ไข
เป็นไรน้องเจ้าจึงหมองหฤทัย		เล่านิยายเล่นเสียให้คลายทุกข์
เรื่องหนึ่งยังมียายกับตา		ไปทำนาบนเขากับส้มจุก
แล้วขี้ใส่สำเภาเน่าหนอกพลุก		พวกคนนั่งฟังสนุกเลอะเทอะ
ฯ ๔ คำ ฯ


เมื่อนั้น		วันทองร้องเอาอะไรมาว่าเปรอะ
หยาบคายร้ายกาจชาติคนเคอะ		มีแต่หยำเยอะสมทรวดทรง
ขุนช้างว่าอย่าอย่าฮ่าอย่าโกรธ		ขอโทษเถิดหยอกน้องคะนองหลง
หาวนอนหวอดกอดประคองต้องประจง		กระแอมไอหวัดลงจมูกคัด
ฯ ๔ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ขุนแผนแอบฟังดูให้ถนัด
ได้ยินเสียงวิ่งไวเข้าใจชัด		ร่ายมนตร์อัดมหาอุดมุดปิดตา
แล้วกลั้นใจหยิบดินสามก้อนเสก		ลงเลขประจำซ้ำคาถา
ทิ้งด้วยกำลังข้ามหลังคา		คนบนเรือนดังว่าอดนอนนาน
งุยง่วงโงกเหงาเงียบระงับ		ล้มทับหลับแงบไปทั้งบ้าน
ขุนแผนจึงสั่งพรายกุมาร		ให้ดาลใจอย่าให้ไหวติง
ฯ ๖ คำ ฯ


บัดนั้น		กุมารทองแรงฤทธิ์ศักดิ์สิทธิ์สิง
รับคำทำได้ดังใจจริง		ปิศาจวิ่งเข้าบ้านบันดาลดล
ฯ ๒ คำ ฯ


คืนเอยคืนนั้น		ขุนช้างวันทองสยองขน
หายใจผ็อยม่อนมิดปิดตากรน		ตั้งท่าง่าชนจับลิงเตียว
ประตูชานตอนลิ่มใส่กลอนไว้		ผีไขว่ไล่เปิดเสียประเดี๋ยว
แมวหมาซอนซอนพลอนเกรียว		อะไรอร่อยค้นเคี้ยวหกตกตึง
สำรับกับข้าวปูปลา		วางไว้บนม้าหมาค้นถึง
หม้อข้าวหม้อแกงแหลกแตกอึง		บ้างหอนเห่าอึงคะนึงเคี้ยวคำราม
คนทั้งเรือนหลับใหลไม่ไหวติง		ดั่งเขียงขอนท่อนทิ้งเขาเหยียบข้าม
น้ำลายไหลปากอ้าหมาเลียพลาม		กะโล่กระทายถุงย่ามยื้อแย่งกัน
ฯ ๘ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ขุนแผนชำนาญมนตร์คนขยัน
เอาสีหมอกผูกไว้บันไดพลัน		ให้โหงนั้นอยู่ระวังแล้วล่วงเลย
ถือฟ้าฟื้นกวัดแกว่งองอาจ		ขึ้นบนเรือนน้อยนาดเดินเฉยเฉย
ไม่ระแวงระวังดังหนึ่งเคย		เรียกกุมารทองเอ๋ยตามบิดา
ฯ ๔ คำ ฯ เพลง


_{ชมตลาด}
เดือนเอยเดือนหงาย		นอกชานทำสบายเทียวนักหนา
ต้นไม้ใส่กระถางวางบนม้า		เอนชายหลายท่าป่าทำนอง
มีภูเขาก่อกองด้วยฟองน้ำ		ชะโงกง้ำถ้ำเหวเปลวปล่อง
ไม้พุ่มโกรนเกรียนเขียนเป็นรอง		มีบึงหนองคลองน้ำลำธาร
ทำเป็นดงละเมาะเหมาะหนักหนา		ปั้นกระทิงมหิงสาฝูงช้างสาร
ทั้งอาศรมฤาษีมีเหล่าพราน		สวมหัวล่อไล่ทะยานเข้าแทงเนื้อ
ตุ๊กตาแบกเพนียดต่อนกเขา		เที่ยวซนเข้าในรกตกใจเสือ
ในห้วยหนองคลองน้ำทำเป็นเรือ		น้อยน้อยลอยดูไม่เบื่ออุตส่าห์ทำ
บ้างเทียบเป็นบ้านป่าไร่กะเหรี่ยง		ชมรมเรียงแทรกโพนคล้องช้างคล่ำ
มันทำล่อวันทองแล้วเจ้ากรรม		ปลูกกระจับไหหลำน้อยฤาเจียว
มียี่หุบจำปาแขกไฝ่ฝ้า		จูหลันชาโบตั๋นห่ำเสี้ยว
กุหลาบขาวกุหลายแดงแรงทีเดียว		ปลูกใส่อ่างเขียวดกดอกทราม
บัวก็มีแห้วก็มีอุตส่าห์ปลูก		เปลือกมันใหญ่โตกว่าลูกเท่าตุ่มหาม
ได้ไม้จีนมาแต่ไหนไอ้บ้ากาม		เห็นมันตามประจบปลัดจัน
กรงกินดินสีชมพูก็มีด้วย		เก้าอี้ถ้วยตั้งไว้ด้วยรวยขยัน
อ่างเรียงเลี้ยงปลาฟักพืชพันธุ์		เดือนแจ้งดังกลางวันเห็นตัวปลา
เอานิ้วมือดีดน้ำลงต้ำจิบ		ว่ายกระดิบกระดิบเข้ามาหา
ทั้งเหลืองแดงด่างดีมีนานา		ปุ่มหลังปุ่มหน้าหมุนน่าดู
ลางตัวปลั้วเปลี้ยดั่งเบี้ยตุ่ม		ตะลุมปุ้มกระดิกหางกระทั่งหู
บ้างแหวกว่ายลอยล่องฟ่องฟู		หน้าเอ็นดูขุดขุ้มเป็นปุ่มโป
เหย้าเรือนเหมือนขุนนางมันช่างทำ		ตรงรางน้ำนั้นวางอ่างเสียโผ
มันได้มาแต่ไหนใบโตโต		โยโสสุงสิงหยิ่งเหลือตัว
ติดกระจกตั้งเก้าอี้ที่บนหอ		ราวกับพ่อมันเป็นเจ้าสัว
วันทองจึ่งปลดปลงหลงเมามัว		จะเที่ยวไปให้ทั่วกลัวจะช้า
แลเห็นนกบ้าระบุ่นโนรี		สารพันจะมีทีเดียวหวา
สัตตวรรณกระตั้วสาลิกา		พูดได้ทักมาว่าเสียงคน
จึงบังคับแก่ฝูงโหงพราย		ให้ทำลายเขาไม้ให้ปี้ป่น
วันทองจะได้หายวายกังวล		สั่งแล้วจรดลไคลคลา
ฯ ๒๘ คำ ฯ เพลง


เข้าเอยเข้าไป		ถึงชายเรือนชั้นในไขว่เที่ยวหา
บ่าวไพร่นอนกลาดดาษดา		มองดูหน้าตาไม่สมประดี
ที่นอนร้ายผ้าผ่อนล่อนหลุด		ถ่มน้ำลายถุยทุดอีบัดสี
ถีบซ้ำก็ไม่ตื่นฟื้นอินทรีย์		นอนแผ่แบบี้อยู่กลางกั๊ก
ขุนช้างวันทองอยู่ห้องไหน		ทำไมจึงจะรู้แจ้งประจักษ์
จะดูหน้าวันทองน้องรัก		ขุนช้างมันฟูมฟักมาหลายเดือน
แก้มก้อยมิช้ำระยำฤา		รอยมือจะขยำคลำเสียเปื้อน
คิดคิดดังหนึ่งใคร่ไล่ต่อยเตือน		และเห็นประตูเรือนงับแง
ชวาลาสว่างดังกลางวัน		หมายสำคัญว่าอยู่ที่นี่แน่
เปิดเยี่ยมชะโงกเห็นลับแล		รีบแร่เข้าไปไม่รอเลย
ฯ ๑๐ คำ ฯ ชมโฉม


เห็นนางหนึ่งจ้อยร่อยนอนบนเตียง		กำดัดกำเดาะเนื้อเกลี้ยงเหมาะแม่เอ๋ย
รูปร่างขาวขาวน่าชมเชย		หลับสนิทนี่ใครเหวยนอนแนบเนียน
รุ่นราวสาวแส้แน่สนัด		อุระรัดดังกมุทผุดจากเกษียร
ทั้งขอบคิ้วลำคอพอพึงเพียน		แม้นเขียนเจียนกันกับวันทอง
นี่พี่น้องขุนช้างฤาไฉน		ทรวดทรงอย่างในไม่เศร้าหมอง
แล้วขึ้นนั่งบนเตียงเคียงประคอง		เอามือต้องสไบไม่ให้ครือ
สารพัดครัดเคร่งเปล่งปลั่ง		รีรอขอรั้งเอาเถิดฤา
หันหวนป่วนปั่นคันไม้มือ		จะปลุกขึ้นถามชื่อเกี้ยวลอง
พยักเรียกกุมารทองเข้ามาใกล้		แก้เครื่องส่งสั่งให้ไปเสียนอกห้อง
เห็นผ้าห่มนวลนางวางกอง		เอาขึ้นป้องบังไฟซ่อนฟ้าฟื้น
ฯ ๑๐ คำ ฯ


บัดนั้น		กุมารทองหัวเราะว่าอย่าให้ตื่น
อดไม่ได้เข้าไปเล่นกลางคืน		ปลูกขึ้นรู้เข้าหูอื่นสิเสียงาน
รับเอาเครื่องออกมาขมีขมัน		พ่อขุนแผนเธอขันเจียวจ้าน
เดิมทีคิดมาจะทำการ		มาลอบรับสมัครสมานเกี้ยวชู้แข
ฯ ๔ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ขุนแผนฟังพรายพริ้มยิ้มแต้
ลูกกูแสนเฉลียวดีแท้		จะเข้าไปมิใช่แม่กุมารทอง
ว่าแล้วร่ายเวทคลายสะกด		แล้วขยดปรามาสจับต้อง
สั่นปลุกลุกขึ้นเถิดน้อง		อุตส่าห์มาถึงห้องมืดค่ำคืน
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
บัดนั้น		นางแก้วกิริยาผวาตื่น
กำลังมนตร์มึนมัวไม่ใคร่ฟื้น		ดึกดื่นปลุกทำไมใครเข้ามา
เพ่งดูก็ยังไม่รู้จัก		อกใจทึกทักพรั่นหนักหนา
สั่นรัวทั่วทั้งกายา		จะร้องขึ้นประหม่าด้วยความกลัว
ป้องปิดบิดเบือนเชือนหนี		ขุนแผนเสน่ห์ดีเข้าเย้ายั่ว
ชายตาตาต่อกันพันพัว		ใครหนอช่างไม่กลัวประหลาดนัก
ดูจริตผิดโจรใช่ผู้ร้าย		เป็นเป็นชายผู้ดีมียศศักดิ์
มหาละลวยดลจิตให้คิดรัก		ทำพลิกผลักกรพลางทางถามไป
เที่ยวนางกลางคืนไม่เกรงกลัว		หลงตัวหลับตามาแต่ไหน
ซ้ำทำข่มเหงไม่เกรงใจ		ราวกับใครแนะนัดให้นายมา
ยังไม่กลับออกไปเสียจากห้อง		เดี๋ยวนี้น้องร้องบอกเขาดอกหนา
คนจนดอกเจ้าไม่เข้ายา		ในเรือนข้าห้องนี้ไม่มีอะไร
ฯ ๑๒ คำ ฯ


_โลม
วาเอยวาจา		พี่อายหน้าน้องอย่างสงสัย
ใช่สะดมย่องเบาข้าวของใคร		เสียมีได้ก็รักลักชมเชย
พี่ชื่อขุนแผนแกว่นสงคราม		จะมาตามภรรยาดอกน้องเอ๋ย
วันทองอยู่ห้องไหนยังไม่เคย		จึ่งหลงเลยเข้ามาในห้องนี้
เจ้าหลับอยู่ดูแม้นเหมือนวันทอง		จึงหลงต้องจิตคิดว่าเมียพี่
อย่าถือโทษโกรธไปทำไมมี		จะหยิกตีก็ตามแต่ความคิด
ได้มาหาน้องถึงห้องใน		ขออภัยเถิดพี่นี้รับผิด
ชะรอยกุศลดลใจชักให้ชิด		ขอถามนิดหนึ่งน้องอย่าถือเลย
เจ้าเป็นญาติขุนช้างฤาวันทอง		นี่นามน้องชื่อใดอะไรเอ๋ย
อย่าอำยวนควรแล้วจะคุ้นเคย		ชายได้เชยจับต้องน้องถึงตัว
กระไรกันก็กระไรเถิดน้องพี่		เลือกนักผิดดีมีแต่ชั่ว
คนอื่นต้องเป็นสองจะหมองมัว		พี่นี้ผัวผูกรักภักดีจริง
ฯ ๑๒ คำ ฯ


บัดนั้น		แก้วกิริยาตริตรึกนึกนิ่ง
คิดขึ้นได้หวาดหวั่นพรั่นประวิง		ขุนแผนแท้แน่นิ่งร้อนแรงรึง
เอะเกิดเหตุแล้วกระมังครั้งนี้		น่าที่ความผิดจะมาถึง
จะรบราฆ่าฟันกันอื้ออึง		น้อยหนึ่งจะว่าเราคบค้า
จำจะเร่งบอกความที่ถามไถ่		ให้ออกไปเร็วเร็วเสียดีกว่า
ตัวข้าชื่อแก้วกิริยา		บิดาเป็นเจ้าเมืองสุโขทัย
เขาร้องฟ้องต้องปรับยับเยิน		ยังค้างเกินเงินสิบห้าหาไม่ได้
จึงเอาข้ามาขายฝากไว้		ลำบากยากไร้มาหลายปี
เชิญไปเถิดฉันจะปิดประตู		อย่ามาเซ้าซี้อยู่จู้จี้
ข้าคนเข็ญใจใช่ผู้ดี		ไม่ควรที่ลดเลี้ยวเกี้ยวพาน
ฯ ๑๐ คำ ฯ


_โลม
ได้เอยได้ฟังว่า		แก้วกิริยาเจ้าช่างว่าขาน
รสถ้อยน้อยฤาฉ่ำดังน้ำตาล		กินหวานเล่ห์ลิ้นประโลมใจ
ทรวดทรงท่วงทีไม่แกล้งว่า		ถึงเป็นเมียเจ้าพระยาก็เป็นได้
เงินนิดเท่านั้นพรั่นทำไม		จะช่วยใช้รับทุกข์ธุระน้อง
ว่าพลางทางขยับจับข้อมือ		ดูดู๋อึดอัดตะปัดตะป่อง
แม้นสลัดตัดอาลัยไม่ปรองดอง		พี่ไม่ออกจากห้องแล้ววันนี้
จะนอนนิ่งกลิ้งทูตอยู่ในมุ้ง		จนรุ่งให้เขาจับได้กับพี่
จะเป็นถ้อยร้อยความสามสี่ปี		กอดกันตายอยู่ที่นี่ไม่หนีไกล
แล้วซ้ำเป่าอาคมสมสวาท		พิงพาดลองดูรู้ทีใคร่
อุ้มขึ้นใส่ตักสะพักไว้		ลูบไล้โลมเล้าเคล้าคลึงนาง
อัศจรรย์มืดมนเป็นฝนฟ้า		นาฬิกากลฝรั่งดังเหง่งหง่าง
เมฆเกลื่อนเดือนส่องแสงรางราง		อาบน้ำค้างหนาวแนบแอบอิงกัน
เสนาะสำเนียงเสียงจักจั่นแจ้ว		กอดแก้วกิริยาแล้วรับขวัญ
ถ้อยทีมีอาลัยใจผูกพัน		เกษมสันต์สังวาสสวาทอร
ฯ ๑๔ คำ ฯ โลม


_โลม
เจ้าเอ๋ยเจ้าพี่		ธุระมีเพลาจวนจะด่วนก่อน
ใช่ไม่รักจักสลัดตัดรอน		จำจรสุดใจแล้วนะแก้วตา
จึงถอดแหวนเพชรน้อยจากนิ้วมือ		พี่ซื้อหลวงนรินทรไว้สิบห้า
ส่งให้พอได้กับราคา		ดั่งจำเพาะเจาะมาช่วยทุกข์น้อง
จงขายเขาเอาเงินให้ขุนช้าง		จวนสว่างแล้วเจ้าอย่าเศร้าหมอง
เอ็นดูพี่เถิดช่วยชี้ห้องวันทอง		พลางประคองลูบไล้อาลัยลา
ฯ ๖ คำ ฯ


_ร่าย
เป็นเอยเป็นหญิง		ยากนักทุกสิ่งไม่แกล้งว่า
เคืองขัดกลัดกลุ้มในวิญญาณ์		สุชลฟูมนัยนาเข้าตาจน
จะแข็งขัดทัดทานก็ไม่ได้		เสียน้ำใจผินหลังแล้วนั่งบ่น
นิจจาเอ๋ยงวยงงหลงเล่ห์กล		แยบยลชายซื่ออือดีจริง
สมใจได้เชยเฉยฉาก		เกิดเป็นคนนี้ยากหนอผู้หญิง
มิทันไรก็สลัดซัดเททิ้ง		ทอดตัวกลิ้งร่ำร้องแต่เบาเบา
ฯ ๖ คำ ฯ


_โลม
น้องเอยน้องพี่		ธุระมีก็ย่อมแจ้งกับใจเจ้า
จะใคร่อยู่สู่สมชมเคล้า		เรือนเขาเจ้าจะให้อยู่อย่างไร
ค่อยค่อยช้าช้าจะมารับ		ไม่สับปลับมารยาดอกหาไม่
จับมือนางวางประทับอุระไว้		นี่มิใช่ฤาใจอาลัยรัว
ทึกทักจะร้างรักจนอกสั่น		เป็นอย่างนั้นจริงเจ้าเห็นใจผัว
ใช่บ้านเมืองกลางป่าข้าไม่กลัว		ถึงจะนัวอยู่ด้วยกันตะวันแดง
ขุนช้างจะทำไมกับเราได้		จะใส่ให้วิ่งล้มตะแคงแก้ง
จะได้แต่ตาปรอยหงอยเป็นแร้ง		จนใจกลัวระแวงราชทัณฑ์
ทำเอามือซับหน้าน้ำตาไหล		ไว้เยื่อใยเอาใจให้วายกระสัน
แม้นข้ามคืนวันนี้เสียทีครัน		ขุนช้างมันก็เป็นมิตรแต่คิดคด
จะแก้แค้นแทนทำให้ถึงใจ		ความจริงพี่มิได้โป้ปด
ออกไปข้างนอกด้วยกันเพียงชั้นลด		บอกกำหนดแนะตำแหน่งเรือนวันทอง
ฯ ๑๒ คำ ฯ ทยอย


ว่าเอยว่าพลาง		ประจงจูงมือนางออกจากห้อง
แสงเดือนแจ่มจำรัสผ่องพักตร์น้อง		ขุนแผนมองหล่อนฉ่องละอองลออ
ยลหน้าดังหน้าจะแข่งแข		จะจำแหห่างไฉนฉะนี้หนอ
ทรุดนั่งชั่วใจใคร่รั้งรอ		น้ำตาคลอจนใจจำไคลคลา
ฯ ๔ คำ ฯ ร่าย


บัดนั้น		ฝ่ายแก้วกิริยาเสน่หา
อิดเอื้อนมิใคร่บอกออกวาจา		คิดในใจแล้วว่าวิงวอน
นึกกริ่งจริงจริงไม่เสกสรร		จะเห็นอะไรกับฉันแต่ร่อนร่อน
เด็ดเดี่ยวยากไร้อนาทร		ท่านได้พบเมียก่อนหาไหนเลย
ความชอบถึงจะบอกห้องให้		แต่พอได้ก็เบือนเชือนเฉย
จำจนจะต้องทนอยู่ตามเคย		ลึกแล้วเอ๋ยเมื่อใดจะได้พบ
จริงเจียวเหมือนหนึ่งเคี้ยวยันสลา		ไม่ทันจืดนิจจาพอปูนสบ
บอกแล้วว่าอย่าอย่าไม่ควรคบ		เวนใดมาประจบให้จำเป็น
จนใจใช้กรรมเสียเถิดนะ		นั่นแน่คะห้องวันทองที่ทำเข็ญ
ยังกระไรฤาข้าไม่ว่าเล่น		ฉันเห็นกับนายฉันเข้าพันพัว
ดูสนิทสนมกันนักหนา		ไหนจะผันหน้ามาหาท่านเจ้าผัว
ชั่งใครเป็นไรไม่เปียปัว		คิดถึงตัวดีกว่าโศกาลัย
ฯ ๑๒ คำ ฯ โอด


เมื่อนั้น		ขุนแผนเช็ดน้ำตาอย่าร้องไห้
หยิบโน่นฉวยนี่ทีเอาใจ		ถึงจะไปคงจะกลับมารับน้อง
ตายเสียเมื่อไรไม่ได้มา		ฟังคำพี่ว่าอย่าหม่นหมอง
....		....

_ร่าย
เมื่อนั้น		วันทองร้องว่ากระไรเอ๋ย
หม่อมทำนายฝันนี้ผิดทีเคย		จะว่าเลยเล่นฤาจริงก็กริ่งใจ
ฟังฟังยิ่งหวั่นพรั่นจิต		สำเนียงผิดขุนช้างนางสงสัย
เอามือคลำเนื้อตัวทั่วไป		ขนอกขนใจก็ไม่มี
ลูบดูคอคางก็ว่างเปล่า		หนวดเคราหมดไปเสียไหนนี่
ผิดกายชายเกรงเพลงผิดที		ผิดแล้วสินี่ใครดูแบบบาง
ลุกขึ้นเขม้นเห็นขุนแผน		ยิ่งแสนแค้นขุ่นข้องหมองหมาง
แลเหลียวมาเห็นขุนช้าง		กลิ้งอยู่ข้างเตียวอนาถใจ
ถลามากอดผัวตัวสั่น		คิดว่าขุนแผนฟันเสียตักษัย
ผลักพลิกดูแผลแลทั่วไป		เห็นยังผ่อนหายใจค่อยคลายกลัว
สั่นปลุกลุกขึ้นเร็วเร็วเจ้า		ขโมยขึ้นเรือนเราแล้วหม่อมผัว
จะหยิกตีเท่าใดไม่รู้ตัว		ชั่งชั่วนี่กระไรไม่ลืมตา
ฯ ๑๒ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		ขุนแผนแค้นขัดสหัสา
ว่าแก่วันทองดีแล้ววา		ไม่คิดน้ำหน้ากันมั่งเลย
เช่นหน้าข้ากระนี้ฤาผู้ร้าย		สมบัติชู้มากมายเจียวฤาเหวย
เห็นกูลักของใครมือไม้เคย		ทำเฉยราวกับไม่รู้จักกัน
นางเมียเศรษฐีดีหนอ		ทำตัวสั่นตัวงอปลุกชู้ขัน
ปลุกขึ้นเร็วเร็วจะไม่ทัน		ชู้เองกูพรั่นกลัวฝีมือ
ดูหน้าข้าก่อนก็เป็นไร		องค์เธอฤาใช่หาไม่ฤา
แผดเสียงขึ้นไปเถิดให้เขาลือ		กอดชู้ร้องอื้อไม่มีอาย
วันทองเอ๋ยเก้อละเมอเพ้อหลง		ผัวมึงมั่นคงฤาคนง่าย
มั่งมีเงินทองเต็มสบาย		คงได้กอดชู้ตายแล้ววันนี้
ทำกึกกักคึกคักชักดาบ		ฟันให้เลือดไหลอาบอยู่กับที่
เร็วเร็วปลุกชู้ขึ้นดูดี		ให้มันสู้กูซีปลุกให้ลุก
เอออะไรไม่คิดถึงคราวยาก		ทำห้ำหั่นบั่นบากชิงสุก
สนุกนักมันมักได้ทุกข์		ไล่ลุกกูจะฟันทั้งผัวเมีย
ฯ ๑๔ คำ ฯ


หวีดเอยหวีดหวาด		ใจจะขาดกลัวจะฆ่าขุนช้างเสีย
กลัวก็กลัวปลุกก็ปลุกคลุกเคลีย		น้ำตาเรี่ยไม่รู้สึกก็นึกแค้น
ตายร้ายตายดีก็ทีหนึ่ง		ข้าไม่พึ่งใบบุญเจ้าขุนแผน
พยาบาทมาดหมายทดแทน		ใจพรั่นปากแปร้นท้าทาย
จะทำอย่างไรก็เร่งทำเข้า		ฤาแผ่นดินของเจ้าพูดง่ายง่าย
แม้นข้ากับขุนช้างนี้วอดวาย		ถึงตายก็คงกระดูกร้อง
รู้แล้วว่าทหารมีฝีมือ		เชิดชื่อในอยุธยาไม่มีสอง
ป่านนี้จะมากลับคิดตริตรอง		ถึงคราวยากนั้นไม่ต้องกับทำระยำ
คนชั่วข้าก็อยู่ประสาชั่ว		สุดที่กลัวแล้วเจ้าเคราแดงก่ำ
สารพัดแสร้งใส่ใจยังจำ		จะมาลำเลิกนั้นด้วยอันใด
ข้าเถียงฤาว่าไม่ได้เป็นเมีย		แต่เจ้าทอดทิ้งเสียไม่รักใคร่
ขุนช้างเขาจึงขอข้ามาไว้		แกล้งลอยช้อนตักอะไรเจ้าคนพาล
ครั้งหนึ่งพาอีลาวมาให้ด่า		ถึงตีนท่าหน้าเรือนตะพานบ้าน
ประเดี๋ยวประเดี๋ยวแกล้งกลับมาประจาน		จะว่าอะไรก็โรงศาลของท่านมี
จะมาค่อนด่าใครว่ามีชู้		นึกดูก่อนเป็นไรกระนี้นี่
สับปลับปลับปลิ้นสิ้นที		ว่าวันทองไม่ดีชั่วตัดรอน
เจ้าทิ้งไว้ไปมีเมียจึงมีผัว		ใครบั่นบากนี่ตัวออกหากก่อน
เพื่อนรั้วหัวบ้านรู้ขจร		ขึ้นเรือนเขาคนพลอนฤาใช่โจร
ฯ ๑๘ คำ ฯ


_ร่าย
น้ำเอยน้ำคำ		น้อยฤาแปลกเปลี่ยนน้ำกระทั่งโขน
หากผุดมุดลงแก่งเชี่ยวโชน		หินผาจะสู้โดนไม่ย่อท้อ
ท้าทายจะให้กลับไปร้องฟ้อง		มั่งมีเงินทองแล้วขันก้อ
ขุนช้างมันเคยเกลี่ยไกล่ไปป้อยอ		อ้ายพ่อไกรศรีทุกทีความ
เชื่อดีไกรศรีไปเถิดวะ		ถ้อยความจะชนะไม่พักถาม
เป็นไรไม่เข้าไปช่วยกันติดตาม		ลามปามฝืนฝ่าค้าอัปรีย์
ห้ามเหล็กลักเหล็กประทุกเรือ		ฉ้อเขาเป็นเบือเขาฟ้องมี่
ชิงเชือดคอตายอ้ายอัปรีย์		ชวนขึ้นศาลเชื่อดีซิน่ากลัว
อย่ายาวความเหวยจะถามวันทองน้อย		ค่อยค่อยคิดบ้างฟังคำผัว
ได้ผิดแล้วอย่าถือดื้อเมามัว		แม่เอ่ยชั่วสละได้ก็คงดี
การเกินแต่หลังไม่ถือแล้ว		วันทองน้องแก้วจงเชื่อพี่
จะมารับกลับไปประเดี๋ยวนี้		ใช่ที่จะมาล่อลวงน้อง
จริงจริงจะสบถก็เจียนได้		ตั้งแต่จากเจ้าไปแต่เดือนสิบสอง
ไม่วายว่างคะนึงถึงวันทอง		ขึ้นสวรรค์อย่าพ้องปดเลย
วิงวอนโดยดีนี่คิดไฉน		จะไปฤามิไปแม่คุณเอ๋ย
อย่าซบซอนช้อนคางขึ้นให้เงย		จะบู้บี้ไม่เสบยไม่เข้ายา
เจ้าก็คนปัญญาดีทีฉลาด		พิเคราะห์ดูลำมากเขากับข้า
ขุนช้างสู้ได้ฤาแก้วตา		รูปร่างวาจาทีท่าทาง
สองเอาหนึ่งสามเอาหนึ่งก็ต่อได้		มีไข่ไก่อย่าเล่นเลยกับไก่ล่าง
ขุนช้างเหมือนระตูตามกวาง		อิเหนาร้างปลอมแปลงก็มีฤทธิ์
แม้นมิปลงใจไปด้วยกับพี่		จะผูกมือเข้าตีเอาความผิด
จะละลดกันนั้นอย่าพึงคิด		จ้อยร่อยจิริดคร่าเอาไป
คนทั้งเรือนอย่าเข้าใจว่าใครตื่น		ไม่คลายสะกดฟื้นตื่นไม่ได้
จะเฝ้าปลุกขุนช้างอยู่เมื่อไร		ชั่งจิตชั่งใจแล้วบอกมา
ฯ ๒๔ คำ ฯ


เมื่อนั้น		วันทองได้ฟังขุนแผนว่า
วนเวียนเปลี่ยนใจไขว่ปัญญา		โลเลเสน่หาเล่ห์ลมลิว
กริ่งจะจริงฤาหนอยังรอรัก		เห็นหาญหักมุมุ่นทำฉุนฉิว
หม่อมขุนแผนนี้น้ำใจมักไหวปลิว		โยเยเผลพลิ้วไม่ยั่งยืน
พ่อขุนช้างรูปโพล่โง่จริงอยู่		สิ่งดีใครไม่รู้อยู่หาอื่น
หม่อมเอ๋ยรักแล้วจะกลับกลืน		เคยขื่นขมเผ็ดฉันเข็ดแล้ว
ลาวทองต้องติดเป็นชาวสะดึง		นั่นแลจึงกลับมารับฤาหม่อมแก้ว
หาไม่ไหนจะได้มาวี่แวว		น่าเสียดายจัดแจ้วจำนรรจา
รูปร่างอีลาวราวรังสรรค์		เต็มขยันหน้าหนอไม่แกล้งว่า
สุดที่จะคาดค่าว่าราคา		สองสลึงแล้วอย่ามาต่อเลย
จริงฤาไม่ลาวทองนี้ยอดรัก		นี้ทอดดวดตกคลักฤาหม่อมเอ๋ย
ไม่ติดตามมาให้ได้ไว้แชเชย		ไม่ขันเลยนี่ใครจูงจมูกนาย
แล้วพาโลว่าชอบกับไกรศรี		โกรธเขาแล้วซีต้นกฎหมาย
เขาวางบทอีลาวต้องติดตาย		เป็นชาวสะดึงไม่วายว่างเย็บ
จะเอาไปแก้ขัดผลัดอีลาว		แม่เจ้าเอ๋ยใครจะไม่เจ็บ
คราวจะเป็นไม่เห็นดีเท่าขี้เล็บ		ชั่วที่ไหนไล่เก็บใส่ความคน
ฉันเชื่อแล้วหม่อมจ๋าอย่าสบถ		จะสะบัดเสียให้หมดลิ้นสิ้นขน
แม้นใคร่ได้ลาวทองคืนอย่าร้อนรน		จะช่วยเดินเหินบนคุณในวัง
ฯ ๑๘ คำ ฯ


_ร่าย
วันเอยวันทอง		สำนวนน้องราวกับเหล็กดีตั้ง
ไม่รู้เท่าเหมือนภูเขาเส้นผมบัง		ว่ากันแต่จริงจังอย่าแชเชือน
ขุนช้างนั้นระตูจรกา		วันทองบุษบาแม้นเหมือน
อันอิเหนานี้พี่เป็นเจ้าเรือน		อย่าบิดเบือนเลยเรานึกว่าสึกชี
หนกระหายหมายมาคว้าสัมผัส		รวบรัดไยปัดมือพี่
ใช่ว่าไม่เคยเมื่อไรมี		ท่วงทีสันทัดอยู่ด้วยกัน
บทอิเหนาในเรื่องเผาเมืองก่อน		จึงได้ผ่อนพานางผายผัน
นี่จะให้เผาบ้างเหมือนอย่างนั้น		ฤาจึ่งวันทองพี่จะลีลา
หยิบเอาไต้ไปจุดที่ตะเกียง		เดินเมียงจะไปเผาเอาริมฝา
ขุนช้างขุนช่อยช่างมันวา		ได้แต่เมียของข้าจะพาไป
ฯ ๑๐ คำ ฯ


_ร่าย
พ่อเอยพ่อคุณ		อย่ามุมุ่นอย่างนี้หาดีไม่
ปากว่าใจพรั่นหวั่นอกใจ		วิ่งเขาไปดับไฟยึดไม้มือ
กลัวว่าขุนช้างจะวอดวาย		อุบายว่าของของฉันมิไหม้ฤา
ฉุดบั้นเอวกะแหย่งแย่งยื้อ		เอ็นดูน้องน้อยอย่าดื้อจะบาปกรรม
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		ขุนแผนเห็นเป็นที่ขยี้ขยำ
คาดคั้นข่มขู่เอาถ้อยคำ		ห้ามแล้วก็ไม่ทำจะตามใจ
ว่ากันแต่จริงอย่าแชเชือน		เหย้าเรือนก็หาเผาจุดไม่
ขุนช้างก็จะให้ชีวิตไว้		แต่มาไปด้วยกันแต่โดยดี
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		วันทองหลีกเลี่ยงเบี่ยงหนี
กลัวขุนแผนจะราฆ่าตี		ยอมแต่ปากว่าไปซีแต่วาจา
ยังอาลัยผัวใหม่ใจอึดอัด		การสัมผัสร่วมรสเสน่หา
ไม่เอื้อเฟื้อกระไรนักรักระอา		แต่ทว่าเงินทองของพัวพัน
เคหาโอฬารึกนึกเสียดาย		ใจหายว้าเหว่เหหัน
หม่อมขาจะมาพากลับไปนั้น		อัศจรรย์ฉันคิดไม่เห็นเลย
ชื่อว่าชั่วก็มีผัวใหม่แล้ว		พ่อพลายแก้วทำอย่างไรนี่หม่อมเอ๋ย
เคี้ยวคายคายแล้วยังไม่เคย		ชอบแต่เลยไปบางกอกดอกจะดี
ติดตามอีลาวชาวจอมทอง		มาประคองเคียงพักตร์จักถูกที่
จะต้องการฉันไปทำไมมี		คนเช่นนี้หม่อมฤาจะรื้อรัก
ฯ ๑๐ คำ ฯ


ลิ้นเอยลิ้นลม		เจ้าคารี้สีคารมคมคายหนัก
เหม่อุแหม่แล้วแลชวนแขชัก		ยิ่งกว่าใครไม่รู้จักทำนองเจียว
จะว่าอะไรไม่พอใจได้ยินหมด		อย่าเลี้ยวลดให้ช้าว่าแก้เกี้ยว
ไปไม่ไปอย่าบิดบูดพูดคำเดียว		จะหน่วงเหนี่ยวใจข้าเร็วก็ย่อมรู้
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
หม่อมเอยหม่อมขา		ข้าวของน้องหนักหนายังมีอยู่
ไม่ขืนขัดน้ำใจได้เอ็นดู		งดสักครู่พอได้เก็บติดตัวไป
แก้วแหวนเงินทองของละเอียด		จักแทรกเสียดพอกำลังเอาไปได้
จริงจริงหนาครั้งนี้ไม่ไว้ใจ		หม่อมทิ้งเสียเมื่อไรได้เลี้ยงตัว
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
แสนเอยแสนงอน		สาระวอนล้วนแต่ไม่ไว้ใจผัว
กระนั้นแหละจริงไขว่เปลี่ยนนัว		ของอยู่ไหนค้นให้ทั่วแล้วอย่าช้า
อะไรอร่อยจะเอาไปก็ตามที		แต่ลูกจิงจ้อของดีนั้นแลอย่า
แม้นไม่ฟังขืนเอาไปได้โกรธา		ฟ้าผ่าผิดทีตีให้ตาย
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
ค้อนเอยค้อนให้		เสียน้ำใจจำจนต้องขวนขวาย
ลุกขึ้นเที่ยวหาคว้ากระทาย		ฟูมฟายน้ำตาเข้าห้องพลัน
ฯ ๒ คำ ฯ เพลงเร็ว
_ร่าย
ขุนแผนเยื้องย่องตามมา		นึกในใจว่าเมียข้ามันน่าขัน
ปิดปากหัวร่ององัน		จะไปเอาอะไรนั่นที่ห้องใน
ฯ ๒ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		วันทองหม่นหมองร้องไห้
ฝันเห็นตรงแท้แน่แก่ใจ		จะผ่อนผันฉันใดก็เต็มที
ฯ ๒ คำ ฯ


_ร่าย
โอ้เหมือนว่าคราววสันต์พันดักเดี้ย		ชอบแต่ตายเสียไปเป็นผี
วันทองเอ๋ยสุดคิดแล้วครั้งนี้		น่าที่จะมีแต่อัประมาณ
ผัวใหม่พึ่งไม่ได้ปลุกไม่ลุก		ผัวเก่าบุกรุกหักหาญ
จะขืนขัดก็จะวอดวายปราณ		เข้าเงื้อมมือมัจจุการต้องจำจน
เข้าเข่นขู่มีแต่ถูกลากกระชาก		เนื้อวิบากกรรมเวรไม่เป็นผล
พะว้าพะวังสิ้นทีทำวี่ทำวน		เหมือนหนึ่งนกต้องมนตร์จนน้ำใจ
ขุนช้างถึงรู้ชั่วน้ำใจดี		ชู้เมียก็หามีที่ไหนไม่
สารพัดมั่งมีทุกสิ่งไป		เหย้าเรือนทำให้สนุกนัก
จะทำอะไรตามใจไม่ฝ่าฝืน		ยายนอนแล้วจำขืนสมานสมัคร
ซุ่มซ่ามนี่กระไรไม่น่ารัก		ชาติผู้ดีมีศักดิ์สลึงเฟื้อง
ฯ ๑๐ คำ ฯ รวิราย


_ร่าย
ครวญพลางทางตริไปมา		หม่อมขุนแผนยศถาเธอฟุ้งเฟื่อง
เป็นแม่ทัพมีชัยได้บ้านเมือง		กรุงกระเดื่องยอดทหารชาญณรงค์
แต่รุ่นราวคราวหนุ่มจนป่านนี้		ยั่งยืนเต็มดีท่วงทีระหง
งามจริตกิริยาทรวดทรง		หยิบหย่งสมุนไพรไม่เป็นเลย
ถึงกับลูกเจ้าพระยาสู้กันได้		ตาดีสุดใจพ่อคุณเอ๋ย
คมกริบดังจะหยิบออกชูเชย		ชวนเสวยรสร่วมฤดีดาล
ชายใดจะเสมอไม่มีสอง		เสน่ห์น้องจริงจิตยังคิดสมาน
แต่ทว่าจนใจได้เกินการ		จะทนทานเชิดหน้าระอาอาย
บ่นพลางทางค้นข้าวของ		เงินทองรูปพรรณมากหลาย
สายสะอิ้งสร้อยอ่อนใส่กระทาย		แหวนรังเรือนรายเนื่องยักกะตรา
เอาผ้าผ่อนดีดีปิดข้างบน		นึกอะไรได้ค้นใส่ใต้ผ้า
หยิบโน่นเสียดายนี่เช็ดยีตา		สุชลอาบพักตราคราบหมองมัว
จนแล้วสู้ฟันกันอีกหน		เชิงชนย่อมรู้อยู่หม่อมผัว
อีลาวนั้นก็ไม่อยู่ยังแต่ตัว		ดีกับชั่วนั้นย่อมแจ้งกับโลกีย์
ฯ ๑๔ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		ขุนแผนแฝงฟังสิ้นถ้วนถี่
วันทองไปไหนเล่าเจ้าตัวดี		ทำไมเห็นเอ๊ะหนีกันฤาไร
ว่าจะมาเก็บของสักประเดี๋ยว		หายไปเที่ยวหาหาเห็นไม่
ชะรอยจะแพลงพลิกชุกชิกใจ		เมื่อกี้ใครนั่งบ่นเพ้อพก
นินทาว่าร้ายกันลับหลัง		ดีบ้างชั่วบ้างทำคับอก
คนสองใจมันมักไพล่ไปนรก		เพราะหม่อมผมดกจะตกลึก
แอแหนี่แน่นั่งอยู่นี่		ไหนจะดีเล่าน้องเฝ้าตรองตรึก
เท่านั้นเถิดอย่าเปลี่ยนใจให้ไขว่นึก		ป่วยการดึกดื่นแล้วอย่าเรรวน
ก้มมองดูหน้าน้ำตาคล่ำ		ร้องว่ากรรมจะมาซ้ำด้วยคำสรวล
ไม่พอที่เลยจะให้หน้าหายนวล		เออไม่ควรจะมอมเป็นแมวคราว
วันทองเอ๋ยดูรูปขุนแผนเล่น		พี่นี้เห็นอาจอ้อพอเกี้ยวสาว
แม้นว่าจะเล่นข้างเต้นกราว		เป็นรองเจ้าบ่าวใหม่อ้ายทรยศ
ดีแล้วที่น้องจะฟันสู้		มันพันตูกันอีกหนดูทนอด
อย่าทำเก้ออ่อนคอท้อระทด		เก็บของเสียให้หมดเร็วอย่าช้า
ก้มลงมองค้นของให้กระทาย		แหวนเก่าจำด้ายนี่ของข้า
ขุนวิเชียรขาหักไปยักกะตรา		เขาซื้อมาข้าขอปันไว้
เมื่อครั้งสมสู่อยู่กับเจ้า		จริงฤาไม่เล่านี่เราให้
ไม่ลำเลิกดอกน้องอย่างหมองใจ		กลัวจะลืมไปจึงตักเตือน
ฯ ๑๔ คำ ฯ


_ร่าย
อายเอยอายใจ		แสแยแล้วใครไม่มีเหมือน
ได้เกินเก้อพูดเร่อแชเชือน		กลบเกลื่อนเขินค้างหมางระอา
เร่งกระไรหายใจไม่ใคร่จะทัน		มือสั่นหยิบไม่ถูกแล้วหม่อมขา
ค้นถุงเงินปลีกที่เปลี่ยนมา		จากคุณย่าท่านท้าวเทพอากร
ใส่ลงในกระทายยกกระแทก		ประชดประชันดันแดนไม่หยุดหย่อน
จะพาหนีไปข้างไหนให้พ้นร้อน		ซุ่มซ่อนจะมิให้ใครเขารู้
แล้วจะเหมือนอ้ายอนุอีคำปล้อง		เที่ยวจองคร่องหันเหเซซังอยู่
พาไปพามาน่าเอ็นดู		ทำเล่นเช่นลักชู้ให้ได้อาย
ฯ ๘ คำ ฯ


_ร่าย
ขุนแผนร้องว่าอุแม่เอ๋ย		กระไรเลยพึ่งรู้สึกว่าเดือนหงาย
คราวมืดมัวไม่กลัวเขายินร้าย		มาคิดอายต่อทีหลังกระทั่งโกร่ง
มันไม่เหมือนอ้ายอนุอีคำปล้อง		ไม่ควรน้องจะไปเปรียบคนตายโหง
อ้ายคนต้นขบถคดโกง		เป็นบ้าลำโพงมุทะลุ
เชื่อฟังถ้อยคำอ้ายราชวงศ์		มันยุยงพ่อมันอ้ายอนุ
อ้ายปาศักดิ์สุทธิสารพลอยเสี้ยมยุ		พากันติดเรือนตรุต้องเวรจำ
จะชักยาวสาวยืดไปไยเล่า		ไปก็ไปเถิดเจ้าอย่าครวญคร่ำ
ทอดอาลัยเสียเถิดตัวเจ้ากรรม		อ้ายหมาเน่าลอยน้ำท้องพึงพอง
ฤาไม่ไปจะให้พี่อยู่ที่นี่		เออก็ดีอยู่มิดชิดเป็นหับห้อง
มาเข้าหอใหม่กันเถิดวันทอง		นอนที่นี่ก็ตามน้องคะนองโลม
ฯ ๑๐ คำ ฯ


_ช้า
เจ้าเอยเจ้าพี่		มาย่าดีใหม่น้องประคองโฉม
เอนอิงพิงแอบแนบตระโบม		จ้วงกระโจมโน่นนี่รู้ทีกัน
ปิดป้องโดยทำนองเชิงสัมผัส		อะไรเจ้าเฝ้าปัดสลัดผัน
อุแม่เอ๋ยจากมาไม่ช้าวัน		แก่หัดครันครันขยันเจียว
ปรานีผัวเก่าบ้างอย่างหมางสวาท		พี่เต็มอาจคึกก้อจ่อใจเสียว
เคยเลี่ยมอ๋อปันกันเป็นทุนเดียว		มาทำตาขุ่นเขียวค่อนพิไร
ฯ ๖ คำ ฯ


น้อยเอยน้อยฤา		ดูดู๋ดื้อบัดสีสิเป็นได้
ไม่เคยเห็นเช่นนี้เลยผิดใจ		อีลาวมันหัดใหม่จนตะกลาม
น่าอับอายราวกับตายไส้ขาด		ดูประหลาดฤาแสร้งแกล้งหยาบหยาม
ไปไหนก็ไปจะไปตาม		จะว่าที่พระรามเดินไพร
ลุกขึ้นปัดปัดสะบัดสะบิ้ง		ไยยังนิ่งหยุดยั้งนั่งไถล
คว้ากระทายได้เดินตรงไป		ทำอะไรอยู่เล่าเจ้าจอมพลาย
ฯ ๖ คำ ฯ


ขุนแผนว่าแม่เอ๋ยนางถั่วขัด		เอาแต่ตามถนัดไม่เบี่ยงบ่าย
กระหายห่างร้างมาแต่ปีกลาย		จึงได้ตายไส้ขาดแกนตะกลาม
ดูเยี่ยงวันทองเล่าเจ้าพี่		คู่ผลัดมีตีทุกวันประจันสนาม
ลาวสอนใหม่ไม่เหมือนไทยจึงได้ตาม		รูปงามเชื่อได้เป็นไรมี
ไหนไหนก็คงไม่ว่างผัว		นี่แลตัวตัวดอกสร้อยเกศี
จะว่ากล่าวยาวยืดจะช้าที		เออกระนี้แล้วจะให้เป็นพระราม
ก็จะพาเอาสีดานงลักษณ์		ไปให้พ้นทศพักตร์ยักษ์ซุ่มซ่าม
ถ้าน้อยหนึ่งเถิดเจ้าโฉมงาม		ลุกขึ้นเดินตามเมียงออกมา
ฯ ๘ คำ ฯ


มาถึงหน้าเตียงห้องนอก		เย้าหยอกวันทองทำป้องหน้า
ชี้ว่านี่แน่อสุรา		ที่มันลักสีดามาเชยชม
นอนนิ่งกลิ้งทูตอ้ายอูฐอัด		มาดูเสียให้สนัดจะร้างสม
ทศกัณฐ์ตัวนี้หัวเกลี้ยงกลม		ปั้นยากกว่าขนมต้มรามัญ
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
เจ็บเอยเจ็บจิต		วันทองคิดอายใจไหวหวั่น
รื้ออาลัยผัวใหม่ดาลแดยัน		ชำเลืองแลแปรผันแก้วตาพราย
กระดากเก้อเดินเร่อเกินพ้น		จำจนจะกลับก็ไม่ได้
กลัวอาญาขุนแผนจะวอดวาย		นัยน์ตาลายสะดุดประตูเซ
กระทายหกของตกก้นกระแทก		เก้อตะกายเล็บแกรกแล้วกล่าวเส
เคราะห์รื้อน้อยใหญ่ให้โยเย		แหวนทองกลาดดาษชะเอเก็บชุลมุน
ฯ ๖ คำ ฯ


_ร่าย
ร้องเอยร้องว่า		กบที่ไหนเล่ามาจึงจับวุ่น
ปล่อยมันเสียเถิดเจ้าเอาบุญ		แต่อย่าให้ต้นทุนขาดลอย
เก้อเกาเล็บเล่นไม่เห็นขัน		ทำไมนั่นยังนั่งทอดละห้อย
เข้าช่วยเก็บของให้อย่าตะบอย		ช้าอีกหน่อยจะรุ่งโพลงขึ้นโด่งแดง
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
บัดนั้น		กุมารทองเมียงมองประตูแฝง
เห็นวันทองพลั้งพลาดล้มตะแคง		ทำเป็นแกล้งร้องว่าอย่าพ่อพลาย
แม่แกผิดทีเดียวเท่านั้นดอก		อย่าตีก้นให้ชอกช้ำถลาย
ทำคลับคล้ายมิให้เห็นกาย		ว่าแม่จ๋าฉันไม่วายคิดถึงเลย
จากมาอยู่ที่นี่นี้สบาย		ฤาซังตายด้วยโกรธพิโรธเอ๋ย
กำพร้าแม่อดกล้วยไม่เสบย		แม่คิดถึงบ้างฤาเฉยลืมลูกไป
ฉันเตือนพ่อบ่อยบ่อยให้มารับ		ลาวทองเขากำกับไม่มาได้
ขึ้นชื่อลาวนี้ฉันชังมันสุดใจ		รักแม่ไทยมากกว่าหนาว่าจริง
ฯ ๘ คำ ฯ


_ร่าย
เสียงเอยเสียงแจ้ว		แว่วแว่วไม่ถนัดคะนึงนิ่ง
นี่เสียงใครคิดระแวงแคลงประวิง		ตรึกกริ่งจำได้เหมือนจะรู้
นึกได้คล้ายเสียงกุมารทอง		ขมุกขมัวพิศมองอยู่เป็นครู่
กุมารทองสำแดงกายออกให้ดู		ไม่ได้อยู่ด้วยกันกี่วันมี
แปลกฉันไปฤาหม่อมแม่ขา		วันทองว่าพ่อมาด้วยฤานี่
คิดถึงความเก่าเศร้าโศกี		ไม่พอที่เป็นทั้งนี้เพราะอีลาว
ออกชื่อลาวทองกระทั่งหู		ดังเพลิงพลามวามวู่โชนฉาว
ตั้งคอก่อแคะแกะเรื่องราว		พ่อจ้าวเถิดจงเห็นที่จริงใจ
นี่ไม่กลัวผู้กำกับเขาดอกฤา		พ่อกุมารหม่อมจึงดื้อมาได้
น้อยจิตคิดคิดไม่ใคร่ไป		เจ็บใจชอกช้ำคำคุณเมีย
ฯ ๑๐ คำ ฯ


_ร่าย
ขุนแผนได้ยินผินมาว่า		ลูกข้าจะยั่วลมล่มเรือเสีย
กุมารทองแกล้งแล้วให้ปัวเปีย		พ่อไกล่เกลี่ยเรียบร้อยอยู่ถ้อยคำ
เอาลาวทองมาออกชื่อจนอื้ออึง		รื้อตะบอยตะบึงพิไรร่ำ
ดูเถิดไม่ว่าเล่นเลยเจ้ากรรม		จ่อจุดลุกแล้วหาน้ำมาดับไฟ
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
บัดนั้น		กุมารหัวร่อร่าว่าแก้ไข
โทโสมาแขกแปลกเปลี่ยนใจ		ไม่เป็นไรดอกพ่ออย่าโกรธา
ที่หม่อมแม่วันทองท้อถอยหลัง		รอรั้งไม่ไปไว้งานข้า
จะวิงวอนผ่อนผันให้เต็มประดา		ว่าแม่จ๋าอย่าถือพ่อฉันเลย
ครั้นนั้นลาวทองมันให้กินมด		หลงละเมอเยอยศไปแม่เอ๋ย
รู้สึกผิดได้คิดไม่มีเสบย		มาไปเถิดแม่เอ๋ยอย่าเฉยเชือน
ตั้งแต่นี้ฉันจะเป็นนายประกัน		มิให้พ่อเป็นอย่างนั้นเปรอะเปื้อน
ลาวทองไม่ให้กลับมาขึ้นเรือน		เขาไปเสียหลายเดือนแล้วจริงจริง
แล้วผินหน้ามาว่าแน่ะคุณพ่อ		แม่ฉันขอความสัตย์ไว้อีกสิ่ง
ลาวทองนั้นให้สลัดซัดเททิ้ง		ให้สมกับมันหยิ่งสาระดอง
ฝ่ายแม่ฉันจะแก้ประกันด้วย		กับขุนช้างรูปรวยจองคร่อง
ไม่ให้มีเยื่อใยกลับใจปอง		จะผ่าสองเสียให้เสร็จเด็ดรัก
ขุนแผนวันทองจึ่งว่า		ตามใจลูกยาไม่หาญหัก
กุมารทองหัวร่อก้อกั๊ก		ดีใจนักอย่าช้าเลยมาไป
วิ่งเข้ามาหยิบยกเอากระทาย		หนักจะตายฉันจะช่วยเอาไปให้
ทั้งสามก็ตามกันคลาไคล		ออกประตูเรือนใหญ่ถึงนอกชาน
ฯ ๑๖ คำ ฯ เพลง


แผ้วเอยแผ้วหล้า		จันทราแจ้งกระจ่างสว่างบ้าน
ดังจะจับมดได้ก็ไม่ปาน		บ่ายหน่อยคล้อยบรรณสารดารินเรือง
ดาวจระเข้ผกผันหันเศียรกลับ		ซ้อนสลับดาวรุ่งขึ้นฟุ้งเฟื่อง
ประกายพรึกสุกฉ่ำประจำเมือง		ขึ้นค้างเบื้องบูรพทิศตามฤดู
สำคัญตระหนักว่าจักจวนรุ่ง		ขุนแผนไม่ดาลสะดุ้งเชื่อมืออยู่
ถึงสว่างเพื่อนบ้านใครจะรู้		ตามมาก็จะสู้กูไม่ลด
ฯ ๖ คำ ฯ


_ร่าย
วันทองเห็นของที่นอกชาน		รอยต่อยแตกฉานระยำหมด
จึงกล่าววาจาว่าประชด		นี่คนคดที่ไหนทำรังแก
ถอนต้นไม้รื้อเขาเราเสียด้วย		มอดม้วยข่มเหงเล่นทีเดียวแหล
ตุ่มอ่างกระถางโอ่งแอ		ทุบเสียนี่แท้พาลพาโล
ของทั้งนี้มันทำไมอะไรเล่า		หนักเบาใครแบกไว้ได้โมโห
ทำกระไรได้รู้จักคนเฉโก		อวดดีฤาโง่ทำเช่นนี้
ฯ ๖ คำ ฯ


_ร่าย
บัดนั้น		กุมารทองร้องว่าอย่าจู้จี้
ถึงอาลัยก็ไม่กลับคืนดี		ของเช่นนี้ใช่ที่ไม่ต้องการ
ใครเล่าทุบต่อยแตกย่อยยับ		คุณพ่อกับฉันเองทำเพ่นพ่าน
หาเอาใหม่ก็จะได้อย่ารำคาญ		ทำสิ้นอาลัยบ้านจะได้ไป
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		ขุนแผนหัวร่อร่าว่าแก้ไข
โอ่งอ่างกระถางใส่ต้นไม้		เขาห้วยของใครข้าไม่รู้
คิดว่าของขุนช้างก็ต่อยเล่น		กลับเป็นของวันทองน่าอดสู
พี่ขอโทษอย่าโกรธได้เอ็นดู		ไม่ได้อยู่แล้วอย่าอาลัยเลย
ขุนแผนพาวันทองรีบไคลคลา		ถึงเรือนแก้วกิริยาหักใจเฉย
รื้อถอนใจอาลัยไม่เสบย		ทำเป็นเปรยถามวันทองว่าห้องใคร
วันทองว่าห้องแก้วกิริยา		ขุนแผนว่าหน้าตาเป็นไฉน
สาวแก่แม่ม่ายเมียผู้ใด		ลูกเต้าเหล่าไหนจะใคร่รู้
ยินชื่อมีความกรุณา		ใคร่แวะดูหน้าตาอย่างไรอยู่
ไฉนน้องวันทองโฉมตรู		ให้แวะดูหรือไม่น้ำใจเรา
จะไปแต่หญิงเดียวเปลี่ยวนัก		ลักเอาไปใช้สอยเป็นไรเล่า
พอเป็นเพื่อนได้ใช้การหนักเบา		เอาฤาเจ้าเห็นเป็นทีพี่หารือ
ฯ ๑๒ คำ ฯ


_ร่าย
ได้เอยได้สดับ		หวั่นใจไหววับกระไรหรือ
นี่มาแวะแทะเล็มเล่นหัวมือ		ดอกกระมังทำไขสือสวนรอย
แล้วกิริยากุมารทองคะนองแย้ม		ทำกระแอมแกมสรวลสำรวลบ่อย
จะทำตกกระไดโจนโผนลอย		หม่อมจะแวะจะว่อยก็ตามใจ
แก้วกิริยารูปเล่าเขาไม่ชั่ว		จะเอาไปแทนตัวฉันฤาไฉน
ตบมือได้กันเถิดเป็นไร		ฉันดีใจจะได้กลับไปหลับนอน
ฯ ๖ คำ ฯ


_ร่าย
บัดนั้น		นวลแก้วกิริยาโฉมสมร
แต่ขุนแผนจากไปใจอาวรณ์		ทุรนร้อนแรงรุมกลุ้มรัก
ด้วยไม่เคยร่วมชมสมสังวาส		ปะประหลาดประเดี๋ยวใจอาลัยหนัก
นอนนั่งตั้งวิตกอกทึกทัก		ชมประวิชต่างพักตร์พิไรครวญ
ฯ ๔ คำ ฯ


_โอ้
โอ้เหมือนฟ้าแลบแปลบตา		มาได้แต่เวทนาฟูมกำสรวล
กลิ่นอายยังตรลบอบรัญจวน		นี่เนื้อกรรมมาประมวญประมาททำ
พรากสัตว์ให้พลัดคู่ร้าง		จึ่งเจาะจังหวังบ้างไม่ข้ามค่ำ
ชื่นประเดี๋ยวเปลี่ยวลำบากจากระยำ		ก้มหน้าใช้กรรมร่ำโศกา
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
ครั้นวายกำสรดแว่วเสียง		สดับสำเนียงเอียงหูฟังรู้ว่า
ชะรอยหม่อมจะพาวันทองมา		เสียงจ้าดังฉอเลาะเกาะแกะกัน
จึงลุกรีบมาแอบแง้มประตู		เปิดออกมองดูขมีขมัน
เห็นหม่อมขุนวันทองสองพัลวัน		กับเด็กคนหนึ่งนั้นน่าเอ็นดู
ลูกใครมาแต่ไหนไม่รู้จัก		ไม่ถามทักเมียงมองฟังอยู่
นี่เอาลับออกมาไขให้กันรู้		ฤาจึงแว่วเข้าหูออกชื่อเรา
ฯ ๖ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		ขุนแผนว่าแก่วันทองนี่แน่เจ้า
อะไรนี่มีแต่จะโดนเดา		ใครบอกเจ้าเปล่าเปล่าว่าเราแวะ
ฉิฉะจะให้ไปเปลี่ยนตัว		ยังรักผัวหัวล้านอยู่นั่นแหละ
แต่กุมารหัวร่อพอข้อแคะ		ชวนฉอเลาะเขาะแกะจะไม่ไป
กุมารทองลูกข้าหน้าทะเล้น		เคยเป็นเช่นนี้มาแต่ไหน
ทำไมนั่นข้าจะได้ตกกระได		ถ้าตกจริงไม่ไว้วันทอง
คงจะถูลู่ลากลงไปด้วย		เจ็บป่วยมอดม้วยคงเป็นสอง
ข้าหารือโดยซื่อปรองดอง		น้อยฤาน้องจิตใจเออเช่นนี้
เชิงข้างหึงแล้วว่องไวดังไฟจุด		แว่วสักนิดอุตลุดเหมือนบ้าจี้
มันร่อยหรอสึกไปเมื่อไรมี		ไปคนเดียวก็ตามทีช่างเป็นไร
ฯ ๑๐ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		วันทองร้องว่าขันนั่นมิใช่
ว่าข้าชั่วแล้วอย่าพาเอาข้าไป		รังกะตุ๋ยถุยอะไรเป็นเช่นนี้
ที่ข้างแระแวะค่างแล้วปรากฏ		ดีชั่วไม่เลือกหมดไม่บัดสี
เว้นเสียไม่เห็นเล่นแต่หางมี		วิฬารีแลไม่ได้เป็นภรรยา
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
บัดนั้น		กุมารทองเห็นอึงจึงร้องว่า
รำคาญหูดูดู๋แหกขี้ตา		เพื่อนบ้านเขาว่าเขาจะนอน
อะไรมาหึงลมระงมอื้อ		จริงแล้วฤาแม่ขาฟังข้าก่อน
พ่อแกแวะซื้อพลูดูละคร		หน่อยหนึ่งดอกไม่ยอกย้อนอย่าร้อนใจ
ฉันเป็นพยานรู้อยู่ทั้งคน		เธอรีบร้นมาตามแม่แลข้อใหญ่
จริงหนาแม่พอแกไม่แชไช		ห้องนี้หลงเข้าไปดอกจริงจริง
สักประเดี๋ยวก็กลับออกมา		เร็วนักหนาไม่ทันสมภิรมย์หญิง
เห็นหน้าตากันฤาไม่ใจประวิง		ฉันก็กริ่งเห็นพ่อจะพอใจ
คะนองหัวยั่วล้อทั้งพ่อแม่		แอแฮแต่ละน้อยพลอยกันไขว่
ขอเสียเถิดจะช้าเรามาไป		เข้าผลักไสฉุดคร่าพาดำเนิน
ฯ ๑๐ คำ ฯ เพลง


_ร่าย
บัดนั้น		แก้วกิริยามองแลชะแง้เหิน
ลับตาเขาพากันเดินเกิน		ใคร่ตามไปคิดเขินน้ำใจนัก
เห็นท่วงทีวันทองนี่นักหนา		เขายาวระฟ้าขวิดเกกกัก
แว้งข้างแว้งคูดูเค็กคัก		ชะรอยจักขี้หึงเต็มที
ตามไปก็จะไปเป็นเมียน้อย		ไม่รักไปรักป้อยแล้วจู้จี้
ปิดประตูรีบจรผ่อนสมประดี		น้ำตาปรี่อาลัยถอนใจฮือ
ฯ ๖ คำ ฯ


_โอ้
ถึงที่นอนเปิดมุ้งไล่ยุงริ้น		รวยรวยกลิ่นยังไม่สิ้นน้อยไปฤา
ทอดตัววางตาค้างนอนหาวปรือ		อ้าปากหวอดกอดมือระทมทุกข์
ผุดลุกผุดนั่งไม่หลับใหล		ได้ยินเสียงอะไรแกรกกรุก
ร้อนร่านรำคาญพล่านพลุก		เป็นตุ๊กตาล้มลุกม่อยหลับไป
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
ขุนแผนวันทองกับกุมาร		ออกมาถึงนอกชานหน้าหอใหญ่
บ้าระบุ่นสัตวาที่เล่นไว้		ทักอึงคะนึงไขว่อลวน
ว่าใครนี้มาลักพาแม่วันทอง		เพรียกพร้องจอแจแซ่สับสน
ขุนแผนสำคัญว่าเสียงคน		ชักดาบออกประจญประจัญรับ
กุมารทองร้องบอกนกดอกพ่อ		วันทองหัวร่อว่าไม่ฟังศัพท์
แท้ทหารชำนาญในการทัพ		นกน่อยคอยขยับไหวพริบ
ขุนแผนเดินเร่อเก้อสักหน่อย		บ่นค่อยค่อยในคอกระอุบกระอิบ
วันทองว่าพูดดังดังอย่างุบงิบ		ขุนแผนว่าจะหยิบผิดกันอีกแล้ว
ถึงประตูชานเรือนลงกระได		สกุณไก่มี่สนั่นขันแจ้ว
ฤกษ์ปลอดตลอดคลาศแคล้ว		ดุเหว่าแว่วจวนรุ่งมุ่งไคลคลา
ฯ ๑๐ คำ ฯ เพลงเร็ว


_ร่าย
บัดนั้น		ม้าหมอกหม่นรนร่านทะยานท่า
ครั้นเห็นขุนแผนลงมา		จากเรือนเริงร่าเรียงราย
เหลือบมาประสบพบวันทอง		แรงร้องทีทักด้วยจำด้าย
เท้าหน้าเขี่ยคุ้ยตะกุยตะกาย		วุ่นวายแลบลิ้นเลียพลาม
วันทองเคยป้อนกล้วยอ้อยให้กิน		จึงจำกลิ่นได้ไม่ระคางขาม
วันทองทักว่ายังพ่วงพีงาม		นึกถึงความหลังนั่งโศกี
ฯ ๖ คำ ฯ โอด


_ร่าย
บัดนั้น		กุมารทองร้องเรียกฝูงผี
สำแดงกายเป็นหมู่อสุรี		อึงมี่มาประชุมเป็นโกลา
ฯ ๒ คำ ฯ


เมื่อนั้น		ขุนแผนประโลมวันทองว่า
เท่านั้นเถิดอย่าเศร้าโศกา		มาขึ้นม้าเถิดพี่จะพาไป
จึงกระสันรัดอกเข้าให้ตึง		แล้วจึงมาแต่งตัววันทองให้
เสื้อหนังไก่ที่ปิดปากกระทายไว้		หยิบเอามาให้ใส่นุ่งจีบโจง
แพรห่มปากเถาเพลาะตะเบงมาน		โพกหัวดอกพุดตานโอ่โถง
สอนว่าถึงม้าจะเผ่นโผนตะโพง		ยึดสายถือรั้งโยงอย่าวางมือ
แล้วส่งเมียให้ขึ้นขี่ข้างหน้า		ผัวขี่หลังประคองมาชักสายถือ
กุมารทองหัวร่อร้องอออือ		แฝดติดกันมีฤาฉันพึ่งพบ
ฯ ๘ คำ ฯ


_ร่าย
ขุนแผนว่าแสนแล้วเจ้ากุมาร		ท่วงทีดีจ้านเชิงประจบ
แย้มพรายไม่ให้ใครทวนทบ		มาคบเด็กสร้างบ้านต้องตำรา
ฯ ๒ คำ ฯ


_โทน
ม้าเอยม้าแซม		หมอกแกมมรกตเต็มหา
รอบรู้ดั่งมนุษย์สุดปัญญา		วางหูหางไว้หน้าดั่งม้ายนตร์
เริงร่าออกมาถึงนอกบ้าน		เผ่นทะยานผ่านตามแนวถนน
บันเทิงร้องหฤหรรษ์ร่านรน		สะเทินถูกดั่งม้าต้นไม่สะเทือน
ระวังคนบนหลังไม่พลั้งพลาด		ม้าใดไม่ฉลาดเสมอเหมือน
จะให้เร็วก็เร็วไม่พักเตือน		เดินไกลเป็นม้าเรือนดำเนินทาง
อมนุษย์นำหน้าม้าสะพรั่ง		กุมารแบกกระทายรั้งยึดหาง
กำบังไว้มิให้วันทองระคาง		จะตกใจผีสางคร้ามกลัว
ให้เห็นกันแต่สามสี่ทั้งม้า		คะนองเล่นเจรจาเย้ายั่ว
ดีใจประชิดจนติดตัว		เห็นใจผัวบ้างฤาไม่อาลัยรัก
ฯ ๑๐ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		วันทองร้องว่าฉันคันมือนัก
จะใคร่ลองเล็บเล่นดูสักพัก		นานแล้วต่อจักลืมฝีมือ
ขุนแผนร้องตอบคำว่า		อย่าอย่ามิตกม้าลงไปฤา
ข้ามิใช่หมื่นทนคนฦฦา		เช่นอ้ายตื้อหัวล้านมันทานทน
ถึงหน้าเรือนพี่ขุนช้างสอนพญา		โรงนางม้ามีอยู่ริมถนน
พอสีหมอกร้องร่านรน		นางม้ายินสับสนรนร้อง
คราวสัดสำเนียงอัสดรผู้		หื่นคู่กระทืบโรงตะโกรงก้อง
ขุนแผนจึงถามวันทอง		ม้าผู้เมียของใครน้องเลี้ยงไว้
วันทองบอกนางม้าสอนพญา		เขาแลกมาม้าพาลบ้านผักไห่
กระบือถอนบ้านเชี่ยนเปลี่ยนกันไป		ขุนแผนดีใจหยุดรอรั้ง
ว่าแก่วันทองน้องพี่		หยุดที่นี่สักประเดี๋ยวอย่าหักหลัง
ให้กุมารทองอยู่ระไวระวัง		พอสมหวังดั่งคิดที่จิตจง
ขมีขมันโดดลงจากอาชา		รีบมาหมายได้เหมือนใจประสงค์
กำหนดเสียงม้าร้องมั่นคง		เดินตรงมุ่งไปด้วยปรีดา
ฯ ๑๔ คำ ฯ กราวรำ


_ร่าย
ถึงเอยถึงรั้ว		ขัดแตะทึบทำยังชั่วแน่นหนา
เอาฟ้าฟื้นฟาดฟอนรอนรา		แตะพังออกไม่ช้าก็เข้าไป
ถึงโรงม้ามองเมียงฟังดู		กองเพลิงสุมอยู่ยังสงสัย
คนเลี้ยงหลับฤาตื่นฉันใด		ไม่ไว้ใจก็สะกดเสียฉับพลัน
ฯ ๔ คำ ฯ ตระ


_ร่าย
บัดนั้น		อ้ายอึ่งควาญม้าข่าคำมั่น
เทศกาลลมว่าวหนาวงกงัน		คืนนั้นนอนไม่หลับจับหืดงอ
ผิงไฟเอาตุ้งก่ามาชัก		ดังคลอกคลักดื่มดูดปากผลอ
บังหวนควันซูดซืดฝืดคอ		ต้องสะกดกรนฝอล้มหลับไป
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		ขุนแผนสังเกตว่าคนหลับใหล
เข้าไปในโรงม้าทันใจ		ฟางไฟริบหรี่มอซอ
จึงนั่งโก้งโค้งกระโพงเป่า		เอาฟืนฝอยใส่เข้าเร่งก่อ
ลุกโพลงสว่างกระจ่างพอ		เห็นอ้ายข่างอนหง่อคุดคู้
เหลือบซ้ายแลขวาทั่วไป		เบาะบางแขวนไว้ก็มีอยู่
เข้าไปปลดเอามาพินิจดู		ก็รู้ว่าเบาะโคราชได้ไหนมา
แล้ววางไว้พบก้นไต้ไปจุดส่อง		อ้ายสอนพญาจองคร่องเกลียดน้ำหน้า
ทำโพงโสงน้อยฤาเกินหน้าตา		ชาติข้าจองหองเหมือนน้องชาย
คิดว่ามีม้ามากปลูกโรงโกง		ตัวเดียวโป้งโหยงก็เป็นได้
เลี้ยงม้าตัวเมียขี่ไม่มีอาย		แต่รูปดีแซมทรายสูงใหญ่ยาว
ท่วงทีเดินทางจะทนอด		ปะทัดหลังดำหมดชาติปากขาว
นัยน์ตาก็ไม่กาววาว		ข้อเท้ากลมกล่อมกีบฝักบัว
จึงถอดขลุมเอาบังเหียนใส่เข้า		ดูหน้าตาสอดเปลายังชั่ว
เอาเบาะบางพาดผูกเครื่องตัว		หยิบเอาสุ่มครอบหัวอ้ายข่าไว้
แล้วจูงเอานางม้ามานอกบ้าน		โดดทะยานขึ้นหลังลองขับใหญ่
สะเทินเรียบสนิทสนมก็ดีใจ		วันทองพอจะขี่ได้ก็ขับม้า
ฯ ๑๖ คำ ฯ เชิด


_ร่าย
มาเอยมาถึง		ที่วันทองกับกุมารคอยท่า
ที่ต้นทองโหลงใหญ่เยื้องบ้านมา		บอกว่าไปหาม้ามาได้ดี
ตั้งใจเอามาให้วันทอง		สนิทดีจริงน้องน่าขับขี่
ต่างคนต่างลงจากพาชี		สุขเกษมเปรมปรีดิ์กันสองคน
ฯ ๔ คำ ฯ


_ร่าย
ขุนแผนดำริตริว่า		จำจะด่าขุนช้างเล่นให้ปี้ป่น
ลูกอีเถ้าเทพทองสาละวน		เก่นก่นเสียให้หมดเหล่าปราณ
จึงว่าวันทองน้องพี่		หยุดประเดี๋ยวธุระมีจะแต่งสาร
ไว้ให้หม่อมสหายหัวล้าน		ป่าววงศ์วานไปตามอย่ารั้งรอ
จึงเอาดาบถากเปลือกทองโหลงใหญ่		เอาถ่านไฟเขียนใช้ต่างดินสอ
จะเล่นลิ้นว่าเล่นให้พอพอ		ลวงล่อล้อให้มันเดือดดาล
ครั้นเขียนสำเร็จเสร็จแล้ว		พลายแก้วอวดโอ้ด้วยโวหาร
อ่านให้วันทองพรายกุมาร		ศุภสารของเราเสนาะดี
ฯ ๘ คำ ฯ


_ช้า
ในลักษณ์ว่านายพลายแก้ว		เลิศแล้วถึงตามไปไม่มีหนี
เจ้านายชุบเลี้ยงโปรดเต็มที่		วิชาการมนตร์มีขลังนัก
ได้เป็นขุนแผนแสนณรงค์		อาจทะนงสมกันกับยศศักดิ์
ลูกอีเถ้าเทพทองทำคึกคัก		หมายจะหักเอาด้วยทรัพย์เชื่อดี
คบมิตรทำลายมิตรไม่คิดบาป		นิยมหยาบเอออะไรเช่นนี้นี่
ภรรยาของเขาเจ้าผัวมี		ไม่คิดที่จะเป็นเวรากรรม
ไม่ส่องกระจกดูหน้าตาหัวหู		เศษบาปกินยังจะรู้อ้ายหัวหำ
ผมเผ้าไฟนรกเลียระยำ		ไม่นึกคลำดูบ้างหาไม่เลย
คอยลอดตอดขบกันลับลับ		โกหกสับปลับสุดแล้วเหวย
จนลาวทองต้องพรากจากเชย		มึงเอ๋ยทำแค้นกูแสนทวี
ความสัตย์ไม่รักษาสัตย์		สบถแล้วก็สะบัดเสียกับที่
กูมาแก้แค้นมึงวันนี้		ตลุนตุ๋นกลิ้งขี้นอนกรน
จะห้ำหั่นบั่นเสียก็จะได้		ตายแล้วเกิดใหม่สักร้อยหน
เสียดายดาบฆ่าอ้ายมิใช่คน		กูขึ้นเรือนใช่ทำวนข้าวของใคร
ใช่ผู้ร้ายสะกดปล้นค้นสมบัติ		สารพัดหาปรารถนาไม่
ทุบต่อยเล่นตามสบายใจ		พาแต่เมียกูไปเร่งไปตาม
ขุดอ้ายศรีวิชัยเอาไปด้วย		ป่าวพวกพ้องไปช่วยก็ไม่ขาม
อ้ายราชพญาสอนพญาฝูงบ้ากาม		ซุ่มซ่ามให้หมดสิ้นเหล่ากอ
คนเดียวแลจะสู้ให้ดูเล่น		ครั้งนี้แลจะเห็นฝีมือพ่อ
ไม่อวดตัวสรรแสร้งแกล้งยกยอ		คูฆอเขียนเสือให้วัวกลัว
จะไปคอยอยู่ที่กลางป่า		อย่านอนใจให้ช้ามุดหัว
มึงก็เป็นคนดีมิใช่ชั่ว		เป็นทหารต้มถั่วซนไฟ
เขาเลื่องชื่อลือขลาดเองนักหนา		อ้ายขี้ข้าพญาศรีใส
อย่าไปมือเปล่าตามโคมไป		จะเอาบุหรี่ไปคอยไว้อย่าปรารมภ์
มึงไปถึงเมื่อไรจ่อจุด		จะสูบให้อุตลุดควันกระหม
อ้ายสองหน้าชาติข้ามิใช่พรหม		หน้ากลมกลมข้างท้ายทอยตาไม่มี
ฯ ๒๖ คำ ฯ


_{ถอนร่าย}
วันทองขวยเขินค้อนให้		กุมารทองชอบใจว่าถูกที่
ชวนกันสุขเกษมเปรมปรีดี		ขึ้นพาชีรีบเร่งขับไป
ให้นางม้าวันทองขี่ไปหน้า		ม้าหมอกรอรามาเคียงใกล้
ขุนแผนคอยประคองไม่ไว้ใจ		กุมารทองระวังระไวม้าวันทอง
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด


_ร่าย
เดือนเอยเดือนดับ		แสงเงินจับนภดลหับหนห้อง
เวหาสน์เรื่อเรื่อสุวรรณเรืองรอง		โอภาสส่องพื้นฟ้านภาดล
อรุณรุ่งพุ่งดวงสุริเยศ		เสด็จประเวศเผ่นผยองล่องเวหน
ขุนแผนวันทองพากันจรดล		พอรุ่งขึ้นถึงตำบลตำหนักเย็น
ที่ประทับท้าวพญามาแต่ก่อน		ร่มกาหลงไม่มีร้อนน่านอนเล่น
รวยรวยกลิ่นอ่อนอ่อนขจรรำเพ็ญ		ที่ทางเห็นสนุกสนานนัก
ใกล้พระแท่นดงรังหนองขาว		ระยะยาวสักกึ่งร้อยรอยกรุยปัก
ลับลี้ควรที่จะหยุดพัก		ค่ำจึงจักไปด้วยกับแสงจันทร์
คิดแล้วจึงว่าแก่วันทอง		หยุดที่นี่ก่อนน้องผ่อนผัน
พักร้อนนอนเสียเถิดกลางวัน		คืนนี้เราเคี่ยวกันรุ่งกับตา
เดินมาเที่ยวเลาะเราะหาที่		ใต้กาหลงต้นนี้เตียนนักหนา
ขุนแผนวันทองลงจากม้า		แก้เครื่องอาชาเสียทันใจ
จึงเรียกกุมารทองมาสั่ง		พ่อจงไประวังริมทางใหญ่
ใครมาตามให้รู้แต่ไกลไกล		โหงพรายนั้นให้ไปล้อมวง
ให้เอาม้าไปอาบน้ำกินหญ้า		แล้วไปหาผลไม้เอามาส่ง
เอาเบาะม้าแผงข้างวางปูลง		ร้อนแสงสุริยงทับหลังตา
คิดกำจัดอมนุษย์ให้ไปหมด		ทอดรันทดลงที่ใต้พฤกษา
สัพยอกหยอกเย้าภรรยา		แก้กันชีพหลังมาออกแบ่งปัน
ของกินพ่อม่ายไร้เมีย		มันชั่วประดาเสียไม่น่าฉัน
มากินเถิดตามแกนด้วยกัน		อย่าถือเชิงถือชั้นจะแสบท้อง
ฯ ๒๐ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		วันทองสำรวลสรวลสนอง
ท่านผู้หญิงแต่ละคนเนื้อเป็นทอง		แต่ล้วนเหล่าเผ่าพ้องผู้ครองเมือง
ไม่ควรเลยหนอท่านคุณผู้ชาย		จะมาว่าเป็นม่ายเคี้ยวเอื้อง
คราวชาตาเฟื้องฟุ้งรุ่งเรือง		กำลังเปรื่องแล้วเป็นไรเล่าหม่อมพลาย
ฉันอีกเป็นคนชั่วช้า		ระอาหน้าดำมอมหมึกหมาย
หม่อมจะพลอยขายหน้าได้อาย		มันไม่เป็นโล้พายดอกพ่อคุณ
บ่นพลางทางเสพผลาหาร		สองสมานผูกพันเป็นควันกรุ่น
เป็นไก่เก่าไม่ให้หลวมกรวมประทุน		แต่ละน้อยคอยตลุ่นในเชิงชั้น
ฯ ๘ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		ขุนแผนสำรวลสรวลสันต์
ชั่วดีน้องพี่ไม่อย่างนั้น		คำบุราณกล่าวมั่นแต่ก่อนมี
ท่าน้ำศาลานทีหญิง		สามสี่สิ่งจะว่าแดนของใครนี่
ธรรมดาเคราะห์ร้ายเคราะห์ดี		ปรปวาทใครที่จะหนีพ้น
สุดแต่ใจน้ำใจเจ้ากับข้า		ถ่มน้ำลายรดฟ้าเวหน
ใครถ่มก็จะล่นลงต้องตน		ทำวนบ่นเพ้อเออรำคาญ
แต่เราจำจากพรากกันมา		อย่าเนิ่นนักชักช้าหน่วงสมาน
เขยื้อนขยดเข้าใกล้เกือบได้การ		ตะกวดควานเข้ามาชิดคิดว่างู
วันทองโลดขุนแผนโดดตกใจ		เห็นตะกวดทุดจัญไรแกล้งจู่ลู่
มาชิงพลบเมื่อจะสบปูนกับพลู		อีกสักครู่จะแผ่แบกิน
เบี้ยหน่วยจนพลิกไพล่ไปเป็นครบ		น่าตีให้บัดซบสลบดิ้น
ให้วันทองน้องข้าพลอยตื่นบิน		เจ้าเอยผินมาข้างนี้มิใช่งู
มามาน้องลองเล่นเห็นถิ่นแปลก		กับอันแรกจะผิดบ้างอย่างไรอยู่
หยิบเอาเล็ดกระเบาเข้ามองดู		ประหลาดหนอไม่รู้จักเลย
ร้องกระโวยกระวายเข้ามาว่านี่		เราได้ของดีน้องพี่เอ๋ย
นั่งลงทำพินิจพิศชูเชย		ของไม่เคยได้เห็นทำเล่นล้อ
ฯ ๑๖ คำ ฯ


_ร่าย
เมื่อนั้น		วันทองอมสรวลสันต์กลั้นหัวร่อ
เอามือปิดปากไว้ไอในคอ		กระแอมข้อระคนปนจาม
เมียงเข้ามาครั้นใกล้ทรุดไพล่นั่ง		ขอดูมั่งเป็นไรทำไถ่ถาม
ลวงหลอกดอกกระมังพ่อโฉมงาม		เพลงข้างล่อต่อความขยันนัก
ขุนแผนทำกมุดกมิดปิดป้อง		เอาขึ้นส่องร้องว่าพึ่งรู้จัก
ดูสิเจ้าเห็นจะพราววาวน่ารัก		นี่ยังหมกอยู่ในฝักจึ่งมอยอ
ว่าพลางทางขยดเข้าไปใกล้		แบมือออกพี่จะให้ไม่ให้ขอ
ขมับมือแบกำทำแลล้อ		ดีดดังหวอร้องปร๋อปรื๋อบินไป
ฯ ๘ คำ ฯ


_ร่าย
วันทองว่าหม่อมแล้วเป็นเช่นนี้		มีแต่ลวงสับปลี้น่าหมั่นไส้
ค้อนขวับทีขยับเขยื้อนไกล		ขุนแผนทับตักไว้มิให้ลุก
ฯ ๒ คำ ฯ


_{โอ้โลม}
แน่เอยแน่เจ้า		พี่จะเล่านิยายให้สนุก
ธรรมดาสัตว์ในวัฎทุกข์		ลูกกบเป็นปลาดุกไปก็มี
ผลกระเบางอกปีกบินไปได้		น่าอัศจรรย์ใจนักน้องพี่
เจ้าจะว่าโป้ปดก็ตามที		เหมือนกรวดสำโรงโด่งหนีไปกับมือ
ทางภิรมย์เกลียวกลมสมสวาท		เอนอิงพิงพาดสัมผัสถือ
ประโลมประเล่าเบาเบามิให้ครือ		เป็นตัวสืออยู่ด้วยกันรู้ชั้นเชิง
วันทองท่วงทีดีป้องปิด		ขุนแผนสะกิดล่อล้อให้หลงเหลิง
ไว้ทีหนีทีไล่ให้กระเจิง		ต่างสำเริงเชิงสนิทชิดกลมเกลียว
ฯ ๘ คำ ฯ โลม


อัศจรรย์ในอรัญถิ่นประเทศ		โดยสังเกตแปลกเปลี่ยนกระเสียนเสียว
สองเกษมเปรมปริ่มกระหยิ่มเจียว		ลัดาเกี้ยวเกี่ยวกระหวัดรัดรึงกัน
แฝกคาหญ้าระบัดในภูมิประเทศ		บันดาลเหตุทั่วทำเลพลอยป่วนปั่น
จัตุบาททวิบาทที่เหล่านั้น		ก็ผกผันตื่นเต้นเล่นประลอง
สัตว์ใดที่พอใจคะนองน้ำ		ก็เวียนผุดเวียนดำประจำหนอง
วารีขุ่นข้นระคนฟอง		สองกระกองปองสวาทสมมาตรครัน
ฯ ๖ คำ ฯ

เชิงอรรถ

ที่มา

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

รุ่นปัจจุบันของ 10:51, 26 สิงหาคม 2553

เนื้อหา

ข้อมูลเบื้องต้น

บทประพันธ์

ตอน ๑ ตั้งแต่ขุนแผนกลับจากการทัพมาบ้านนางวันทอง นางวันทองกับนางลาวทองหึงกัน จนขุนแผนกลับบ้านเดิม

ตอน ๒ ตั้งแต่ขุนแผนครวญถึงนางลาวทอง แล้วกลับคิดถึงนางวันทอง จนถึงลักพานางวันทองไปอยู่ป่า

เชิงอรรถ

ที่มา

ดู

เครื่องมือส่วนตัว

ป้ายบอกทาง

สืบค้น

เครื่องมือเพิ่ม

@@ แถว 5: / แถว 5: @@
 [[หมวดหมู่:กลอนสุภาพ]]
 [[หมวดหมู่:บทละคร]]
-[[หมวดหมู่:ยังไม่สมบูรณ์]]
 '''พระบวรราชนิพนธ์:''' [[กรมพระราชวังบวรมหาศักดิพลเสพ]]
 == บทประพันธ์ ==
-===ขุนแผนขึ้นเรือนขุนช้าง===
+===ตอน ๑ ตั้งแต่ขุนแผนกลับจากการทัพมาบ้านนางวันทอง นางวันทองกับนางลาวทองหึงกัน จนขุนแผนกลับบ้านเดิม===
+==== ====
 <tpoem>
-<sup>ชมตลาด</sup>
+<sub>ช้า</sub>
+เมื่อนั้น   ขุนแผนเชี่ยวชาญหาญกล้า
+ตีเชียงทองได้แล้วกลับมา   เฝ้าจอมอิศราปิ่มโมลี
+ได้พระราชทานรางวัลครัน   เกษมสันต์ผ่องพักตร์เป็นศักดิ์ศรี
+จะกลับไปสุพรรณบุรี   ลงนาวีใหญ่ไร่เพียบพราย
+ฯ ๔ คำ ฯ โล้
+<sub>จำปาทองเทศ</sub>
+ขุนแผนคลอเคล้าลาวทอง   พี่เลี้ยงสองชม้อยเมียงม่าย
+หม่อมขุนเย้าหยอกตามสบาย   ลาวทองร้องไฮ้อายชาวเรือ
+ขุนแผนว่าเมียใครที่ไหนมา   เสน่หาเต็มทนจนล้นเหลือ
+ต้องนอกผ้าดังว่าเขาถูกเนื้อ   ร้องเผื่อเสียก่อนว่างอนจริง
+หยอกแหย่แอ๋แหน้อยฤาน้อย   เชิงชั้นเกือบจะเป็นท่านผู้หญิง
+สะดุ้งพดสามคดระทวยทิ้ง   มันเพราพริ้งยิ่งชื่อฤาลาวตาย
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   ลาวทองขวยเขินสะเทินม่าย
+เหตุว่าหม่อมขุนเป็นผู้ชาย   ไม่มีอายทำได้ก็ทำเอา
+ลาวไทยถ้าเป็นหญิงก็เหมือนกัน   อย่าเสกสรรรำพันเพ้อเลยพ่อเจ้า
+เผอิญหม่อมเห็นว่าข้าพริ้งเพรา   บุญเราจะได้เป็นหม่อมแม่เรือน
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   ขุนแผนสรวลเสชวนกลบเกลื่อน
+ไม่สะบิ้งสะบัดแชเชือน   อย่าพักเตือนเลยจะเลี้ยงให้เต็มโต
+พลพายพายระดมรีบรัด   สามเล่มจัดร่ายราวกราวโห่
+เมียผัวตัวขย้อนคลอนยอกโย้   พลาดขยับร้องโอ๋ซวดเซทับ
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ช้าปี่</sub>
+สิ้นเอยสิ้นแสง   จรูญแจรงเมฆเกลื้อนเลื่อนสลับ
+รวิวรรณผายผันโพยมพยับ   ไถงดับอับแสงรวิวร
+บุหลันเลื่อนล่องฟ้าโพยมมาศ   โอภาสแจ่มจำรัสประภัสสร
+แผ้วหล้าดาดาษศศิธร   พิศเดือนเหมือนจะวอนให้อ่อนใจ
+แส้งตรัจปรัดผิวลาวทองน้อย   งามขม้อยนวลหน้าหน้าแข่งไข
+สัพยอกหยอกเยียเคลียกันไป   ตามแนวในชลมารคไม่คลาศคลา
+เพลาดึกลมพัดมาเย็นเฉื่อย   หนาวเรื่อยน้ำฟ้าต้องหน้า
+ชื่นชุ่มเยือกเย็นทั่วกายา   สะพักผ้าไม่อุ่นเหมือนเบียดกัน
+มืดราตรีผินข้างนี้เถิดนะเจ้า   มาคลึงเคล้าเสียให้หายคลางคางสั่น
+ทำเอนอิงพิงพาดพัวพัน   พูดล้อเล่นขันขันมากลางเรือ
+ฯ ๑๐ คำ ฯ โอ้
+แล้วถอนจิตคิดถวิลถึงพิมพี่   โอ้ป่านนี้จะละห้อยคอยเหลือ
+เพลานอนจะโอดอ่อนน้ำตาเจือ   เออน่าเบื่อเรือพายไม่ไหวเลย
+เขม่นตาข้างขวาให้หวั่นหวาด   เอ๊ะประหลาดผิดใจอะไรเหวย
+เมียงามละไว้ให้ห่างเชย   อกเอ๋ยนานหนักมักมีภัย
+ฝากไว้กับแม่ยายแก่ชายเปื้อน   ทำอะไรไหลเลื่อนไม่เอาได้
+อ้ายขุนช้างทุจริตอิจฉาใจ   มันคิดปลงอยู่มิได้วายวัน
+คะนึงพลางทางเร่งนาวาคลา   พอเรื่อฟ้าจวนแจ้งแสงฉัน
+ภาณุมาศโอภาสรพีพรรณ   กับบุหลันเด่นดวงอรุโณทัย
+ถึงสุพรรณพลันประทับกับหน้าบ้าน   ยิ่งรำคาญร้อนรนหม่นไหม้
+ยลบ้านพิศเรือนนี่เรือนใคร   หวั่นใจทวีทุเรศอารมณ์รัว
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+บัดนั้น   สายทองพี่เลี้ยงตื่นขมุกขมัว
+ลงมาท่าน้ำชำระตัว   หมอกมัวเห็นเรือใครรอรา
+ดูดูรู้ว่าเรือขุนแผน   ก็กลับแล่นคืนขึ้นบนเคหา
+บอกวันทองพลันว่าหม่อมมา   จอดอยู่หน้าท่าถึงเดี๋ยวนี้
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   วันทองมัวหมองไม่ใสศรี
+แจ้งว่าผัวมาก็ยินดี   แย้มหน้าต่างม่านมู่ลี่แลดู
+เห็นเรือจอดอยู่หน้าตะพานใหญ่   มีความใคร่มิได้อดสู
+ยินดีปรีดาน้ำตาพรู   วางวู่วิ่งสลดกำสรดจร
+ฯ ๔ คำ ฯ เพลง
+ถึงเอยถึงท่า   ระอาหน้าร้อนรุ่มดั่งสุมขอน
+ย่างยาวก้าวลงเรือที่นอน   สะท้อนถอนซบพักตร์โศกาลัย
+ฯ ๒ คำ ฯ โอด
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   ขุนแผนเห็นพิมน้องหมองไหม้
+กำสรดโศกวิโยคยิ่งสิ่งใด   เป็นไฉนฉะนี้นะน้องรัก
+ผิวช้ำคล้ำกลั้วมัวมลทิน   ผันผินมาบอกพี่ให้ตระหนัก
+ผัวมาชอบแต่ว่าจะทายทัก   ซบพักตร์ร้องร่ำทำไมน้อง
+ฤาอาดูรพูนเทวษโรคาไข้   เจ็บช้ำน้ำใจหม่นหมอง
+พิมเอ๋ยไยฟูมหน้าน้ำตานอง   เข้าประคองปลอบเช็ดชลนา
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   วันทองโศกแสนสหัสา
+กราบลงแทบเท้าภัสดา   มิใคร่จะเงยพักตราระทมใจ
+อึดอัดสะอื้นจะออกความ   คิดขามอิดเอื้อนไม่บอกได้
+ตั้งแต่หม่อนบำราศคลาศไป   รักษาตัวกลัวภัยเป็นพ้นคิด
+อกุศลตามผลาญประหารพลัน   ขุนช้างมันคิดคดทุจริต
+มารดาข้าถือว่าเป็นมิตร   เชื่อสนิทมิได้คิดสงกา
+เอากระดูกห่อผ้ามาให้   ว่าหม่อมม้วยบรรลัยสิ้นสังขาร์
+เสียทัพยับย่อยชัยปรา   ลาวฆ่าแทงตายวายชีวัน
+บอกมาแต่งเมืองกำแพงเพชร   คดีทูลสิ้นเสร็จเป็นคำมั่น
+มันทำร่ำร้องไห้รำพัน   ข้างบ้านสำคัญว่าความจริง
+ชวนกันร่ำระงมซมทั้งเรือน   กลาดเกลื่อนสิ้นเสือกเกลือกกลิ้ง
+น้องก็เขลาไม่ระแวงแคลงประวิง   ร้องให้นิ่งจนสลบซบซอน
+มิได้วายว่างเว้นเทวษ   กับสายทองนองเนตรสยดสยอน
+ราตรีนองน้ำสุชลนอน   ระบมค่อนอกช้ำระยำทรวง
+จึงพากันไปดูโพธิ์สามต้น   ก็เหลืองหล่นใบกลาดดาษร่วง
+ยิ่งทวีทุกข์เพิ่มเติมตวง   มาหลงกลเขาลวงนี้เนื้อกรรม
+ก็ตั้งใจแต่สร้างการกุศล   แผ่ผลไปให้หม่อมทุกเช้าค่ำ
+บุญใดที่มิได้เคยทำ   ทำแล้วตรวจน้ำอุทิศไป
+เสพอาหารตรวจน้ำทุกค่ำเช้า   จะนอนเล่าก็ไม่หลับใหล
+จนไผ่ผอมตรอมซูบระยำใจ   น้องล้มไข้ปาปิ้มจะวายปราณ
+ท่านมารดาหาแพทย์มารักษา   หมอใดมาว่าโรคนี้หนักท่าน
+เหลือมือจะเยียวยาแล้วอาการ   ได้แต่หมอกลางบ้านประทังมา
+ฯ ๒๒ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+จึงไปนิมนต์ท่านวัดป่าเลไลยก์   ดูเคราะห์ว่าฆาตใหญ่ไขว่นักหนา
+มิจากผัวตัวจะตายวายชีวา   เธอจึงเปลี่ยนชื่อข้าเรียกวันทอง
+ให้นามต้องชาตาจะซาเคราะห์   จะค่อยเลาะกว่าเก่าจากเศร้าหมอง
+อยู่มินานมีพระกาลประหารน้อง   อ้ายขุนช้างจองหองบังอาจใจ
+แต่งเถ้าแก่มาขอต่อมารดร   พูดจาหลอกหลอนตะคอกใหญ่
+ว่ากฎหมายผัวตายณรงค์ชัย   กรมวังท่านจะให้ตำรวจมา
+เก็บเอาภรรยาเป็นม่ายหลวง   ตามกระทรวงพระสุรัสซ้ายขวา
+แม่แก่ตกใจไม่ไตร่ตรา   เขาขอข้ายอมยกให้ขุนช้าง
+เร่งรัดมัดให้มาปลูกหอ   ไม่รั้งรอหารือน้อยหนึ่งบ้าง
+รื้อหอเก่าไปปลูกเสียวัดกลาง   ปลูกหอใหม่ไม่ระคางคร่อมลง
+บ่ายหน่อยขันหมากมาถึงบ้าน   ทั้งสมภารมากลุ้มประชุมสงฆ์
+อ้ายหัวล้านป๋อหลอออทะนง   กับเผ่าพงศ์เพื่อนบ่าวมาหลายลำ
+ทุนสินสอดผ้าไหว้มากหนักหนา   แม่ข้าโลภเผลอพูดเพ้อพร่ำ
+จะให้ข้าแต่งตัวไปซัดน้ำ   ฉุดปล้ำลากข้าไม่ปรานี
+น้องขืนขัดมิได้ไคลคลา   แม่ข้าต่อยตบน่าบัดสี
+อยู่มาอีกเจ็ดราตรี   จะส่งตัวให้อ้ายผีเข้าหอกัน
+น้องไม่ลงปลงใจแข็งขัด   แม่ผูกมัดเฆี่ยนตีไม่ผ่อนผัน
+ขอดค่อนด่าว่าไม่เว้นวัน   ไม่เสกสรรความจริงยิ่งเหลือทน
+หม่อมมิเชื่อเมียว่าแกล้งว่า   เลิกผ้าให้ดูแผลแน่ปี้ป่น
+ไม่สิ้นแหนงระแวงน้องต้องจำจน   ไม่เป็นคนสู่สู้เวราไป
+คิดคิดจะใคร่ตายเสียดีกว่า   จะดูหน้าต่อตาผู้ใดได้
+กอดเท้าหม่อมขุนเข้าร่ำไร   สะอื้นไห้จะสิ้นสมประดี
+ฯ ๒๒ คำ ฯ โอด
+<sub>โลม</sub>
+เมียเอยเมียรัก   อย่าร่ำนักผิวพักตร์จะหมองศรี
+เดือดอึดอัดฮึดฮัดเต็มที่   ดังอัคคีจุดจ่อรื้อรอคิด
+ประโลมปลอบเอาใจภรรยา   นี่หากว่าเจ้าเป็นคนสุจริต
+แม้นชั่วไม่รักผัวมัวมืดมิด   จะเชยชิดชอบชู้สำราญครัน
+หนึ่งว่าน้อยฤาแน่แม่สหาย   ไม่ทันตายฤามาแสร้งแซงสรร
+เมียกูรู้อยู่สิ้นทั้งสุพรรณ   เหลือที่กลั้นสุดอดจะลดรา
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+อ้ายหัวล้านเล่นกันเถิดวันนี้   อีเถ้าแก่แม่พี่ที่ปรึกษา
+บรรดาคนสนิทคิดกันมา   ห้ำหั่นบั่นฆ่าให้ม้วยมุด
+เจ้านายไม่เลี้ยงก็สู้ตาย   ถึงแม่ยายก็ฟันเสียให้สิ้นสุด
+จับฟ้าฟื้นกวัดแกว่งแต่งตัวยุทธ์   เรียกบ่าวไพร่อุตลุดอึงคะนึง
+แต่ต้นโพธิ์ปลูกไว้เสี่ยงทาย   ตัดรากทำอุบายใครรู้ถึง
+ค้นอาวุธในท้องเรือดังตังตึง   บอกกันอึงนายให้ไปล้อมเรือน
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   ลาวทองร้องห้ามความจะเปื้อน
+อย่ามุมุ่นหุนหันฟั่นเฟือน   ไม่เหมือนกลางป่าค่าไม้
+หม่อมขาฟังเมียก่อนพ่อเจ้า   ถ้อยความมันจะเน่าไปไหน
+เมืองมีขื่ออย่างถือชะล่าใจ   ฟังข้าวเดียวยังกระไรฤาหม่อมพลาย
+ใช่คอเขาเป็นทั่งสันหลังเหล็ก   ไม่ใช่เด็กเขาจะทำเอาแต่ด้าย
+จะกระไรบ้างกระมังข้างเรานาย   บุราณว่าหญิงร้ายชายทรชน
+ท่านแม่ยายมิปลงใจไฉนฤา   เขาจึงรื้อหอห้างเสียจนป่น
+หม่อมมีความชอบมาเหลือล้น   ทูลยุบลแล้วแต่จะโปรดปราน
+ฯ ๘ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   วันทองยินคำร่ำขาน
+เหลียวดูวู่โกรธพิโรธดาล   ดั่งประหารสับเสี่ยงเยี่ยงกัน
+นี่เมียหม่อมฤาใครที่ไหนมา   จึ่งลอยหน้าห้ามผัวจนตัวสั่น
+เท็จจริงสิ่งรู้สารพัน   ชะช่างกลั่นรูปคารมสมเชลย
+แน่ะนางลาวอย่าน้าววาจาคม   ข้ากับเจ้ามันไม่สมกันแม่เอ๋ย
+เซซัดหัวพลัดข้าไม่เคย   รู้ว่าเหวยว่าหลงเข้าดงรัก
+ก็ตามทีชอบอยู่ประสีประสา   ความเขาว่าการอะไรมาสลัก
+มาจ่อไต้ตำตอเข้าต้ำฮัก   ชอบฤาหม่อมไม่ทันทักนางเมียงาม
+ฯ ๘ คำ ฯ
+<sub>โลม</sub>
+เมื่อนั้น   ขุนแผนร้องฮาฟังพี่ห้าม
+อย่าโมโหโยก่อนจะเล่าความ   ไม่ไต่ถามเลยอะไรมาอึงคะนึง
+นางคนนี้ลูกเจ้าเมืองจอมทอง   ปึกแผ่นพวกพ้องก็เกือบขึง
+ทำคุณกับบิดาเขาพอพึง   เขาจึงยกลาวทองให้มาเป็นเมีย
+พี่พามาหวังจะให้คำนับเจ้า   อะไรเล่าพอจ่อจอดเรือจะเสีย
+ยังฟังความเมียข้างบ้านอยู่ปัวเปีย   ไม่ทันเล่าเรื่องเมียใหม่ได้มา
+เท่านั้นเถิดน้องพี่อย่าวีวุ่น   รกคนเป็นทุกดีกว่ารกหญ้า
+หนึ่งก่อนสองตามลำดับมา   ลาวทองอย่าช้าไว้วันทอง
+วันทองเล่าเจ้าหวงหึง   โกรธขึ้งขอเถิดเจ้าทั้งสอง
+จงสมัครสมานปรองดอง   มาตรึกตรองเรื่องความมันหยามเรา
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+<sub>โลม</sub>
+ร้องเอยร้องว่า   มันไม่น่าแล้วอย่าเลยเจ้า
+ชั่วดีช่างข้าเถิดทำเนา   นางเมียเบ่าแล้วฤาน้อยฤาแน
+จริงอยู่แต่พอจอดทั้งตอดขบ   ชวนกันเกลื่อนเลื่อนกลบลบแผล
+ย่อมว่าผัวเป็นประทัดซื่อสัตย์แท้   ทีนี้มันแปรเป็นธนูชะดูตรง
+ไม่พักพร้องว่าพวกพ้องมั่งคั่ง   ถึงเซซังไม่สูญประยูรหงส์
+ข้าดอกคะมันประดาษชาติเผ่าพงศ์   จึงได้หลงตามหม่อมสู้เสียตัว
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sub>โลม</sub>
+วันเอยวันทอง   ให้ปรองดองเอออะไรไม่ฟังผัว
+ก่อนไม่เคยเลยว่ารู้เกรงกลัว   ฤาแกล้งยั่วจะให้โกรธา
+เอ็นดูข้าหน่อยเถิดแม่คุณ   ถึงไม่คิดบาปบุญเห็นแก่หน้า
+เออยิ่งห้ามฤายิ่งหยามไม่ลดรา   อย่าจัดจ้าไปเลยนักจะหักค้าน
+ธรรมดากระเบื้องร้อนจะรานร้าว   มันจะฉาวอึงอายเขาชาวบ้าน
+ลุกยืนเผลไผล้ไม่เป็นการ   จะรำคาญสองซ้ำระยำมัว
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   ลาวทองร้อนเร่านั่งเกาหัว
+นึกในใจกูจะให้มันสั่นรัว   สบตาผัวทำกลัวชำเลืองแล
+ผัวเมินปากขยิบกระซิบด่า   ไว้กิริยาว่าผัวรักขึ้นเคียงแค่
+แอบหลังผัวเล่นตัวระทวยแท้   ทำปากแบ้ยั่ววันทองค้อนควัก
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+ดูเอยดูดู๋   ยิ่งกว่าใครไม่รู้เลยทำหนัก
+สมแล้วหม่อมพร้อมเพรียงจะเคียงพักตร์   มันค้อนควักอยู่ข้างหวังนั่งด่า
+รู้ฤาไม่แอบกระซิบพิไรบ่น   หม่อมเคยทนอย่าให้ล่วงมาถึงข้า
+ว่าให้เมียไหว้แต่วาจา   มันเล่นหน้าเล่นตัวรู้กลัวใคร
+ชกศีรษะแล้วจะให้มาลูบหลัง   พี่น้องเอยใครชั่งจะอดได้
+ไม่หย่อนหยุดกระซิบว่าฤาด่าใคร   เป็นอะไรก็เป็นไปเถิดวันทอง
+ถึงจะไหว้กูก็ไม่ปรารถนา   พามาคุมเหงถึงบ้านช่อง
+หม่อมขาหม่อมถึงจะไม่เลี้ยงน้อง   ฆ่าเสียเถิดอย่าให้ต้องกินระกำ
+ทีนี้อีลาวนุ่งซิ่นจะบินร่อน   หม่อมเตว็ดลงนอนให้เหยียบย่ำ
+นิ่งอยู่ไยมิเล่นเต้นรำ   มายืนก้มหน้าคว่ำอยู่ทำไม
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+สุดเอยสุดกลั้น   ลาวทองเคี้ยวฟันหมั่นไส้
+มารยาบีบน้ำตาต่อไป   ข้าเป็นลาวชาวไพรดอกแม่คุณ
+ไม่ได้ว่าอะไรหน่อยหนึ่งเลย   อกเอ๋ยเธอเป็นใครจึงเฉียวฉุน
+พลอยว่าข้าน้อยคิดจะเอาบุญ   เห็นหม่อมหมุนมุโกรธวุ่นวาย
+จะไปรอนฟอนฟันเขาทั้งบ้าน   ใช่การจะพากันฉิบหาย
+อย่างอื่นไหนคุณใหญ่ท่านแม่ยาย   รอดตายเพราะใครห้ามไม่ลามปาม
+คิดอยู่จะฝากตัวคุณเมียหลวง   มิใช่จะจ้วงล่วงเกินไม่เข็ดขาม
+ไม่พอที่เลยจะก่อข้อความ   ไหว้ไม่เอาก็ตามเถิดเจ้าคะ
+ฉันมิได้ถือเนื้อถือตัว   สุดแต่จอมหม่อมผัวไม่เกะกะ
+ไม่รู้ว่าจะไขว้ไล่รานระ   เหยียบย่ำผัวเปะปะพันธุ์ไม่เคย
+แม้นรู้กระนั้นจะสรรหา   ไม้ขอนสักนองามาแม่เอ๋ย
+มากำนัลกันไขว้ให้เสบย   ไม่มีสิ่งใดเลยติดมือมา
+เมื่อหม่อมผัวจะพาข้ามานี้   ไม่บอกว่าเมียมีคุณเจ้าขา
+ชอบผิดจงคิดกรุณา   ไม่เมตตาสักคราวลาวชาวดง
+ฯ ๑๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+ถ้อยเอยถ้อยคำ   ซ่อนเงื่อนเกลื่อนทำให้ผัวหลง
+ต้องเสน่ห์ถูกสนัดแล้วมั่นคง   จึงงวยงงงมงายว่ากันดี
+ผัวข้าฝ้าขึ้นเห็นฤาไม่   นวลที่หน้านี้มิใช่ฤาหม่อมพี่
+แต่กลับทัพก็ยับมาเต็มที   น่าบัดสีมันให้กินสิ้นแล้วเคอะ
+ให้อีลาวชาวดอนมาร่อนร่า   เชิดชูหน้าราคีเปื้อนเปรอะ
+เอียงคว่ำไปแล้วเจ้าจอมเลอะ   เท่านั้นเถอะพอรู้เท่าทัน
+เหม่อีลาวปากยาวว่าเมื่อกี้   แสร้งเสกสีนองาสูงสรร
+เมื่อไรเล่าจึงจะเอามากำนัล   กู่จะกลั่นช้างงาไปร่ารับ
+โฉมนางวางมาแต่จอมทอง   กว้างขวางพวกพ้องให้ขึ้นขับ
+คดคมคารมเชลยทัพ   รู้แล้วเจ้าเขานับว่าใจบุญ
+ถ้าไม่ห้ามผัวไหนจะหยุดโย   จะเที่ยวพาโลแกว่งหอกออกวุ่น
+ไล่แยงแทงทิ่มจิ้มเป็นจุณ   นี่ไม่หมุนไปได้เงือดงด
+มารดาจึงได้รอดวอดวาย   เพราะนางลาวระงับพลายหายหด
+ชนะผัวผัวกลัวจึ่งละลด   เคยข่มกดกันมาถูกท่าทาง
+ดีจริงยิ่งหญิงในแผ่นภพ   จะเชิดชื่อลือจบว่าคู่สร้าง
+หม่อมผัวกอดไว้อย่าได้วาง   มันยอดนางใต้หล้าไม่มีใคร
+ฯ ๑๖ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+หม่อมเอยหม่อมขา   ได้ยินคุณภรรยาฤาหาไม่
+ยืนลืมตากะปริบพริบอยู่ไย   ทนไม่ได้แล้วคะไม่ละกัน
+เอออะไรกระนี้ท่านผู้หญิง   ขยันยิ่งสั่นรัวตัวสั่น
+เห็นอดอ่อนยิ่งรอนศีรษะชัน   ปากคันคอยอยู่กี่เวลา
+พอผัวถึงกระทั่งปึ่งตะบึงบอน   ข้าฉะอ้อนบรรยายขายน้ำหน้า
+ทำเคละคละปะเปอะเปรอะรา   ไว้คอยท่าท่านผัวไม่มีอาย
+ชอบแต่ล้างบ้านเรือนหายเปื้อนก่อน   จึงขอดค่อนคนอื่นนางตื่นม่าย
+ผัวไปทัพไม่ทันกลับรู้ข่าวตาย   ช่างเชื่อง่ายปักเลนโอนเอนรัว
+กลับว่าข้อนี้นี่กว้างขวาง   จริงคะเลี้ยงช้างไว้ท่าผัว
+ช้างคนช้างพลายมากหลายตัว   จึ่งรื้อเรือนทลายรั้วแคบไม่พอ
+ขอบใจพี่จะให้ไปรับข้า   สุดปัญญาที่จะขี่ไม่มีขอ
+อย่าให้ไปเลยเอาไว้กันตอ   เตาหม้อทอถอนไม่สิ้นปักดินลึก
+ต้องเสนียดถูกสนัดกลัดมัน   ดีฉันจึงทำเสน่ห์มากลางศึก
+ป่วยไข้ไผ่ผอมแต่ลำนึก   จริงอยู่คะยิ่งกว่าหมึกเขม่ามอม
+จะขยำน้ำแช่ก็ไม่หาย   ถึงส่ายน้ำดอกไม้ก็ไม่หอม
+สบู่ฟอกปอกเปื้อนเปรอะปอม   อย่าพักย้อมเลยยังมัวกลั้วมลทิน
+ชามแตกบัดกรีไม่สนิท   ต่อไม่ติดแล้วแผลไม่อยากสิ้น
+ซ้ำว่าข้าเอาสิ่งชั่วให้ผัวกิน   ยังแต่จะบินขี้คร้านตบมือ
+หมอทายว่าเคราะห์ร้ายไม่ยั้งหยุด   เสาร์อุจลัคน์จมไม่รู้ฤา
+ทั้งสุพรรณมันสนั่นออกระบือ   อย่าพักอื้อมันไม่กลบลบรอย
+ฯ ๒๐ คำ ฯ
+แค้นเอยแค้นนัก   อีผัวรักน้อยฤาไม่ราถอย
+เข้าแฝงหลังเมียงเคียงตะบอย   คารมราวกับทองย้อยเจียวขันคู
+ดีแล้วจะได้เห็นฝีมือกัน   เรียกสายทองอี่จันอี่ปอยหนู
+นิ่งไยลงมาหวามาช่วยกู   ตบให้รู้จักสำเหนียกมันฮึกดี
+ฯ ๔ คำ ฯ
+บัดนั้น   สายทองพี่เลี้ยงกับทาสี
+อยู่บนตะพานเตรียมคอยที   ก็โจนลงนาวีพร้อมกัน
+ฯ ๒ คำ ฯ
+</tpoem>
+==== ====
+<tpoem>
+สายเอยสายทอง   ชอบแต่ห้ามปรามน้องผ่อนผัน
+ไยจึงพากันเป็นบ้าดุดัน   นี่สำคัญอย่างไรจึงวุ่นวาย
+ว่าพลางกั้นกางขวางหน้า   ร้องอย่าอย่าทำมันไม่ได้
+เหลืออดกูไม่ลดทั้งบ่าวนาย   มิเกือบตายอย่าประมาทฝีมือกู
+ฯ ๔ คำ ฯ
+ไม่เอยไม่ฟัง   ปลอบก็ช่างห้ามก็ช่างอย่าพักขู่
+เอาวาก็รากันวิ่งพรู   บ่าวนายจู่ลู่ไล่ลาวทอง
+ฯ ๒ คำ ฯ
+กล้าเอยกล้าดี   จะสู้ตายที่นี่ลงเป็นสอง
+กอดผัวไว้ไม่วางทางร้อง   ข่มเหงน้องจริงจริงพ่อคุณ
+คนเดียวช่วยกันเป็นสามสี่   ราวกับฝูงยักขินีเจียวนี่วุ่น
+ทำอะไรก็ทำเถิดตามบุญ   โทโสหมุนกึกกักหักฮึก
+แม้นทำข้าไม่ได้ก็ใช่คน   ใจพรั่นปากบ่นเก่งกึก
+เนื้อเต้นเอ็นขึ้นคารมคึก   ครั้งนี้แลจะทำศึกกับนางยักษ์
+ฯ ๖ คำ ฯ
+บัดนั้น   สาวเวียงสาววันพรั่นหนัก
+พี่เลี้ยงคอยเคียงใจทึกทัก   เข้ามาใกล้หมายจะผลักให้ตกน้ำ
+ถึงสี่เราสามก็ไม่กลัว   คาดเรี่ยวแรงตัวเห็นพอปล้ำ
+ผิดนักย่อยยับเยินระยำ   สิ้นบุญสิ้นกรรมกันวันนี้
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ศัพท์ไทย</sub>
+อีเอยอีลาวทอง   อย่าพักจองหองเสียดสี
+มึงท้ากูดี   ดีให้หนำใจ
+สายทองพี่เลี้ยง   ก้าวเฉียงเลี่ยงไล่
+สองข้างวิ่งไขว่   ที่ในนาวา
+กลัวคุณผู้ชาย   ตายแล้วขี้ข้า
+คุณนายโกรธา   พะว้าพะวัง
+ช่วยกันพรึบพร้อม   ล้อมหน้าล้อมหลัง
+ห้ามผัวไม่ฟัง   ตึงตังโลดโจน
+ฯ ๘ คำ ฯ
+<sub>รื้อ</sub>
+พิมเอยพิมพี่   ทำไมนี่จะมาเต้นเป็นเล่นโขน
+กั้นไว้ไล่โดน   เผ่นโผนดึงดัน
+ดูเอาเถิดฤา   เท้ามือเหลือคัน
+พลัดไปข้างนั้น   กลับหันเวียนวง
+เรือเกลือกเสือกพลาด   อีทาสล้มลง
+ขุนแผนถีบส่ง   จมพงชายเฟือย
+พี่เลี้ยงลาวทอง   ปัดป้องจนเหนื่อย
+ผ้าพลิ้วปลิวเปลือย   มึนเมื่อยทุบตี
+นางไทยไล่ตบ   ลาวหลบหลีกหนี
+ว่องไวเต็มที่   ต่างดีด้วยกัน
+ผัวไล่เปะปะ   ปะทะพัลวัน
+ผลักนี่ตีนั่น   ขยันจริงเจียว
+ฯ ๑๒ คำ ฯ เชิด
+<sub>รื้อ</sub>
+คุณเอยคุณชาย   คุณหญิงแสนร้ายตาเขียว
+รุมข้าข้างเดียว   กราดเกรี้ยวโกรธา
+ทั้งข้าทั้งไทย   มาไล่ตีด่า
+พาลเอาผิดข้า   ต่อหน้าพ่อคุณ
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>โอ้</sub>
+พ่อเอยพ่อเจ้า   เห็นฤาไม่ใครเล่าก่อวุ่น
+อย่าเข้าใครออกใครเถิดเอาบุญ   น้องก็ใช่ชาติสถุลเซซัด
+บิดามารดายอยกให้   ใช่เกิดในกระบอกไม้ได้สลัด
+ฉันมิใช่แตกตื่นเชลยพลัด   ไม่เคยพบจ้านจัดเช่นนี้เลย
+อยู่บ้านข้าแต่น้อยมาจนใหญ่   ไม่มีใครได้ข่มเหงกระนี้เหย
+จะดื้อด้านไปไม่ได้ด้วยไม่เคย   อกเอ๋ยกรรมกรรมมาจำเมือ
+กอดเท้าผัวโอดอ้อนฉะอ้อนไห้   นี่อะไรจะให้เนื้อมาสู่เสือ
+ตายจริงแล้วไม่ทันขึ้นจากเรือ   จะเป็นเหยื่อนางไทยใจยักษ์
+แสร้งทำกำสรดโศกา   มารยาไม่ชั่วเล่นตัวหนัก
+พิไรร่ำน้ำเนตรนองพักตร์   จะลาหม่อมทั้งรักแล้วจำตาย
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+วันเอยวันทอง   เอออะไรจองหองใจหาย
+จะพาลคิดหยิบผิดด้วยอุบาย   แยบคายหญิงร้ายแสนกล
+พอถึงอ้อนตะบึงตะบอนบอก   ทำย้อนยอกน้อยฤาสับสน
+รู้สิ้นแล้วลิ้นลาวน   สายทองมึงก็คนร่วมคิด
+จะป้องปิดมิดควันกระนั้นฤา   จะอึงอื้อฉอเลาะลบกลบเอาผิด
+ไม่ทันรู้เลยเจ้าเหล่างูพิษ   เชื่อสนิทคิดจะตอดไม่รอดตัว
+แหมแม้นี่แน่นางคนดี   เขี้ยวมีขนได้ทั้งก้นหัว
+ปลอบโดยดีไม่มีความเกรงกลัว   แกล้งเย้ายั่วผัวให้หมางใจ
+กูรู้เท่ามึงแล้วพิมเอ๋ย   จะให้เลยตามเลยหาผัวใหม่
+ลงมาค้อนตีปลาหน้าไซ   ไม่ให้ขึ้นไปฤาที่บนเรือน
+จักพบอ้ายขุนช้างมากางกั้น   เออกระนั้นแล้วซีอีคนเปื้อน
+ชอบชู้แล้วมิหนำทำบิดเบือน   ชั่วกระไรหนอช่างเหมือนกากี
+ตายเสียเถิดจะอยู่ดูหน้าใคร   เลี้ยงเจ้าไม่ได้แล้วบัดสี
+พระสมุทรเจ้าเอยลึกเต็มที่   ก็ไม่เหมือนนางนี้เลยลึกซึ้ง
+กว้างขวางปากอ่าวแล่นล่องเสียด   ก้าวกระเดียดสุดดิ่งจะทิ้งถึง
+จะฝ่าคลื่นฝืนละลอกข้ามตะบึง   กูกลัวลมเพชรหึงจะรุมร้อน
+โบราณว่าได้คิดไม่ผิดดอก   แต่ด้ามหอกไม่ทันพ้นรั้วก่อน
+หญิงชั่วน้ำกลั้วใบตองบอน   จะราร่อนคบชู้มาสู่เชย
+ฯ ๑๘ คำ ฯ
+หนักเอยหนักหนา   อีลาวฉะอ้อนเป็นบ้าไปแล้วเหวย
+พล่ามน้ำลายตะกายเปล่าเดาเลย   อกเอ๋ยไม่ชั่วเป็นตัวเป็น
+เจ้าลิ้นทองหกหันผูกพันพัว   ปั้นน้ำเป็นตัวใครบอกเห็น
+ยิ่งแค้นหนักแสนสาน้ำตากระเด็น   ว่ากันเล่นเปล่าเปล่าเจียวเจ้าพลาย
+รู้แล้วว่าสางจะร้างที่   ก็บอกแต่โดยดีจะหนีหน่าย
+เจ้าเศษราชสีห์ทำตะกาย   จะกัดหินให้ทลายถ้ำพัง
+แม้นพ้นมือวันทองไปไม่ช้า   หม่อมข้าจะเชิดหน้าเป็นพระงั่ง
+จะเป็นเอี่ยวพญาโด่งดัง   เพราะอีลาวเซซังมันชุบเลี้ยง
+สมน้ำหน้าหม่อมผัวหัวแดง   นางกระเหว่าระดูแล้วจะส่งเสียง
+วาสนาข้าสิ้นแล้วไม่ควรเคียง   เท่านั้นเถิดข้าไม่เถียงแล้วตามที
+จึงว่าแก่สายทองจองจ้าน   ล้างตะพานบ้านเรือนเอาตีนสี
+ได้ตรวจน้ำคว่ำกะลากันวันนี้   อันจะกลับคืนดีอย่าสงกา
+ฯ ๑๒ คำ ฯ
+<sub>ศัพท์ไทย</sub>
+น้อยเอยน้อยฤา   กล้าปากกล้ามือสิเอาสิหวา
+ชักดาบแกว่งมา   เงื้อง่าจะฟัน
+ลาวทองทำกลัว   ห้ามผัวตัวสั่น
+เข้าขวางกางกั้น   ตัวขยันซ่อนกล
+ในใจไม่ละ   เอานะแยบยล
+ทำดีทีชน   สายสนวิงวอน
+ฯ ๖ คำ ฯ
+พ่อเอยพ่อคุณ   อดใจได้บุญจงงดก่อน
+สุภาษิตพะพาลอย่างราญรอน   สุนัขร้ายเห่าหอนจำหนีตัว
+สิ่งชั่วเหลวไหลอย่าไล่ราน   จะกระเด็นเซ็นซ่านระคายกลั้ว
+จะพลอยเปรอะเลอะละมอมตัว   น้องจะเป็นคนชั่วยุยง
+ถึงเธอด่าว่าไม่ถือเธอ   ด้วยเป็นคนมะเมอลุ่มหลง
+ถือว่าเป็นเมียเดิมเหิมทะนง   ไม่คิดเลยว่าหงส์หลงลงเลน
+ชิงดาบที่มือมาใส่ฝัก   เอ็นดูอย่ารั้งหยักถกเขมร
+เข้ายื้อแย่งเปลื้องสดปลดกระเบน   อย่าให้น้องมีเวรเวราไป
+ฯ ๘ คำ ฯ
+ได้เอยได้ฟัง   วันทองไม่ยั้งอดได้
+ยิ่งกว่าโกร่งโพลงพลุ่งดังเปลวไฟ   ร้อนกลุ้มสุมไหม้อุระรุม
+ร้องว่าอีเกรงเวรบำบัดบาป   มึงซ่อนหยาบมิให้ใครเข้าหลุม
+ชิงผัวเขาไปได้ไว้กำกุม   รอดนรกหลายขุมแล้วอีลาว
+ผัวมึงจะได้พลอยขึ้นสวรรค์   เหาะด้วยกันเถิดเชิดฉิ่งฉาว
+กูจะคอยชมบุญมึงสักคราว   ผัวอีลาวเจ้าจะเลี้ยงเป็นออกญา
+ได้ความชอบตีเมืองเชียงทองถวาย   ได้ย่ายายมาประดังพรั่งหน้า
+คิดบ้างเป็นไรแต่หลังมา   ชอบมิดปิดตาเสียแรงเรา
+ฯ ๘ คำ ฯ
+วาเอยวาจา   หยาบช้าน้อยฤาฟังดูเจ้า
+อย่าห้ามเลยตามทีเถิดทำเนา   มันแกล้งเย้าเขี่ยฝอยให้ไฟฮือ
+ชิงดาบมาไม่ได้จากลาวทอง   ฉวยได้ไม้ตีฆ้องขว้างดังหวือ
+วันทองหลบล้อล่อตบมือ   ไล่ตีกันอึงอื้อพัลวัน
+ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
+หวาดเอยหวาดจิต   ร้องกรีดวิ่งหนีตัวสั่น
+กับสายทองโดดขึ้นจากเรือพลัน   กระทืบตะพานลั่นสนั่นไป
+ฯ ๒ คำ ฯ เพลง
+มาเอยมาถึง   ขึ้นเรือนรำพึงถอนใจใหญ่
+ทุ่มทอดตัวนอนเร่งร้อนใจ   ฉุกคิดขึ้นได้สิได้เกิน
+โทโสเจ้ากรรมทำแค้นเข็ญ   ไม่ควรเป็นฤาเป็นจึงค้างเขิน
+ผัวมาดีใจไปเชื้อเชิญ   กรรมเผอิญทำให้ตัดรอน
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>โอ้</sub>
+โอ้พ่อพลายแก้วของเมียเอ๋ย   ใครเลยจะช่วยห้ามไว้ก่อน
+ให้งดโกรธขอโทษวิงวอน   โอดอ่อนรำพันร่ำไร
+วันทองเอ๋ยทำชั่วผัวได้ห้าม   วู่วามไม่ลดอดได้
+จนเธอเคลือบแคลงแหนงใจ   สิ่งดีทำไว้ไพล่พลิกแพลง
+ไม่ชั่วก็ชั่วแล้วครั้งนี้   เหมือนจันทรอับศรีสิ้นแสง
+วลาหกตกสิ้นระดูแล้ง   นับวันแต่จะแห้งร้อนแรงรุม
+ผลไม้เคยงอกใบระบัดช่อ   ผลิผลเน่าฝ่อจะหล่นสุม
+สกุณชาติจตุบาทร้องประชุม   จะแย่งเหยียบจิกกลุ้มระยำเยิน
+แสนซื่อสุจริตไว้ท่าผัว   มิได้ปนระคนชั่วระหกระเหิน
+หมอทายทัดไม่ประหยัดระมัดเกิน   เพราะเผอิญใจเร็วไม่รั้งรา
+ถึงผัวรักก็คงเป็นเมียน้อย   ค่อยค่อยช้าช้าจะดีกว่า
+เหยียบเต่าให้เต็มบาทา   คั้นลูกสกุณาไว้ในมือ
+มิวันนี้วันโน้นจะโดนปะ   คงมีวันพระไปไหนฤา
+ด่านได้ทำใจฮึดฮือ   อึงอื้อรีบโกรธจะโทษใคร
+อึดอัดตัดรอนกันเสร็จสิ้น   จนให้มันชิงบินเอาไปได้
+อกเอ๋ยจะคิดฉันใด   จนใจโอ้ไห้พิไรครวญ
+ฯ ๑๖ คำ ฯ โอด
+<sub>ร่าย</sub>
+แค้นเอยแค้นจิต   สุดคิดฟูมฟองนองกำสรวล
+เป็นสตรีสามีร้างเรรวน   ชายจะลวนหยามย่ำระกำเยา
+แล้วขุนช้างจ่อร่อรออยู่นี่   จะได้ทีมันแล้วทีนี้เจ้า
+ท่านแม่ก็โลภมิใช่เบา   จะสมคะเนเต้นเรายงยุ
+เมื่อรูปทรงไม่น่าเสน่หา   ราวหนึ่งว่ากากเก้อมะเมอดุ
+กิริยาหยาบคายมุทะลุ   หัวหูดังสุลูกตาลยี
+สุ้มเสียงคลื่นไส้น่าอาเจียน   ผัวงามจะเปลี่ยนอ้ายผัวผี
+พิมเอ๋ยจนใจแล้วเต็มที   ตายเสียเถิดเห็นดีกว่าเป็นคน
+จะดูหน้าใครได้ย่านสุพรรณ   แต่เขาแลตากันแสยงขน
+สุดที่จะดื้อด้านทานทน   ผัวสองเปลี่ยนปนยังลืมตา
+จะซ่อนปิดมิดมุดไว้ที่ไหน   ปะเข้าเมื่อไรเหมือนแก้ผ้า
+จะได้แต่ความอายอิดระอา   โอ้ว่าพ่อพลายของเมีย
+แต่ถนอมกล่อมเกลี้ยงเลี้ยงน้อง   เกินน้อยมิได้พร้องสู้นิ่งเสีย
+ไม่ว่างสมชมเคล้าเย้าหยอกเยีย   หนักเบาไกล่เกลี่ยอดลด
+ครั้งนี้พิมผิดจริงจริงพ่อ   หม่อมก็รออยู่เหลือที่จะอด
+น้องก็ไม่นอกในน้ำใจคด   เพราะกฎกรรมซ้ำระยำแล้ว
+ทำไฉนผีสาวเทวดา   เชิญช่วยไปลาหม่อมพลายแก้ว
+จะจำตายห้อยห่วงด้วยบ่วงแร้ว   มาเผาเถิดจะแพ้วอสภคอย
+สุดสิ้นชีวิตแลจะเห็น   ดีร้ายตัวเป็นชั่วถ่อย
+ชาติโน้นอย่าขอพบกลบรอย   อ้ายขุนช้างแต่ชื่อหน่อยอย่าได้ยิน
+จะขอคอยพบแต่หม่อมพลายแก้ว   แสนเสน่ห์สุดแล้วไม่สูญสิ้น
+กว่าจะล่มแผ่นฟ้าแดนดิน   เทพเจ้าอมรินทร์เป็นพยาน
+แค้นคิดพยาบาทลาวทอง   ถึงตายแล้วคงจะปองมาประหาร
+หักคอให้ม้วยวายปราณ   โมหะดาลเดือดใจมันไส้พุง
+แล้วชักผ้ามาตะบิดผูกคอ   ไม่ย่อท้อถอยหลังเหมือนอย่างกุ้ง
+รวบรัดกระหวัดเข้ากับราวมุ้ง   กระโดดผลุงลงไปจะให้ตาย
+ฯ ๒๖ คำ ฯ
+<sub>เชิดฉิ่ง</sub>
+พลัดตกจากเตียงเสียงต้ำตึง   เงื่อนหลุดลุกทะลึ่งคะมำหงาย
+ผีตายโหงเข้าซ้ำประจำกาย   แทบจะตายวายวอดมอดม้วย
+ฯ ๒ คำ ฯ
+บัดนั้น   ลาวทองวิ่งถลาเข้ามาช่วย
+เห็นวันทองหอบหายใจรวย   นั่งระทวยร้องบอกกันออกอึง
+บ่าวไพร่ตกใจไขว่นักหนา   วางวิ่งวุ่นมาโดนฝาผึง
+ตกล่องล้มปะทะกันดังตึง   ใครถึงขยำขยับจับเทพจร
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ศรีประจันนอนสายไม่ตื่นก่อน
+เสียงอึงทะลึ่งมาถอดกลอน   มัวนอนหัวหกตกกระได
+เมื่อยมึนขัดขาหน้าตะโพก   ยืนโขยกขืนเขย่งไปไม่ได้
+เก่นตะโกนโวยเหวยมันทำไม   ลูกกูเป็นไรเร่งบอกมา
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ขุนช้างนอนหอรอคอยท่า
+กลางคืนรื่นรมย์ชมนึกมา   หลายราตรีตากตาแก้วตาแพรว
+คืนวันจวนรุ่งเคลิ้มหลับใหล   จนตะวันโด่งไกลเขาฉ่าฉาว
+ตกใจตื่นไม่รู้เรื่องราว   โดดจากหอพุ่งยาวลงมาดิน
+ประจวบคร่อมเท้าศรีประจัน   หกหันกลับหงายพลิกกายผิน
+ขอโทษแม่เถิดกลัวผีพลอยกิน   จึงชิงบินข้ามเสียให้สิ้นแคลง
+จะลุกต่อไปอีกก็ไม่ได้   ขัดสะบักยอกไหล่ตัวแข็ง
+ทำช่วยนวดศรีประจันฟั้นแรงแรง   แม่ด่าว่าเกินแกงไปแล้ววะ
+ขุนช้างว่าฉันตะบันฟั้นหาเส้น   ปะแต่เอ็นกับกระดูกเกะกะ
+เส้นจมเสียหมดหดเคะคะ   ขยำกันเปะปะอยู่สองคน
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+บัดนั้น   สายทองแยบคายสายสน
+แก้วันทองน้องคลายไม่วายชนม์   วิ่งด้นรีบมาที่ท่าน้ำ
+ฯ ๒ คำ ฯ
+<sub>ชุบ</sub>
+ถึงเอยถึงท่า   มายาแกล้งพิไรร้องร่ำ
+จะลงไปในเรือกลัวระยำ   หม่อมพลายจะตีซ้ำหวั่นหวาดใจ
+อยู่แต่บนตะพานร้องว่า   ใครอยู่หน้ากัญญาเรียนให้ได้
+ว่าแม่วันทองจะบรรลัย   กลับขึ้นไปบนเรือนผูกคอตาย
+อุตลุดพัลวันช่วยกันแก้   นิ่งแน่นวดฟั้นยังไม่หาย
+ไปดูใจน้องน้อยเถิดคุณชาย   จะวอดวายเสียแล้วครั้งนี้
+ฯ ๖ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ขุนแผนแว่วสดับตรับถ้วนถี่
+จำเสียงได้สายทองมันตัวดี   เอ๊ะอีนี่มารยาฤาว่าจริง
+ยังอาลัยถอนใจรื้อดาลโกรธ   รุมพิโรธตริตรึกนึกนิ่ง
+เปลี่ยนใจไปมาหวั่นประวิง   ดีก็มีหลายสิ่งน้ำตาเล็ด
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ลาวทองร้องว่าฉาไม่เข็ด
+หม่อมร้องไห้ฤาไรเอามือเช็ด   จะกลับกินบอระเพ็ดฤาคุณชาย
+ขมสะเดามะระพอกลืนบ้าง   บอระเพ็ดพุงช้างขมฉิบหาย
+หม่อมจะขืนเลี้ยงคนแสนร้าย   ข้อยจะโดดน้ำตายเสียแล้วคะ
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ขุนแผนพริบไหวไม่ดอกหนะ
+ผงเข้าตาระคายเคืองจริงวะ   นี่ขยะอะไรปลิวมา
+ชิชะจะโดดน้ำตาย   ไม่วอดวายกลับคืนมาหาข้า
+แล้วจึงค่อยทำใหม่ให้เต็มประดา   เมื่อไรเล่าจะท้ากูดำน้ำ
+แล้วร้องว่าแน่ะนางสายทอง   หญิงชั่วกูไม่ปองอย่าพักร่ำ
+ช่างใครตามบุญตามกรรม   มันตัดรอนตรวจน้ำคว่ำกะลา
+มาบอกกูไยอีคนพล่อย   น้อยฤาเมื่อตะกี้ไยมิว่า
+แต่เดิมเสริมส่งกันลงมา   ฝูงอีกาดำปลอดตลอดใจ
+ฯ ๘ คำ ฯ
+ว่าเอยว่าแล้ว   พลายแก้วจึงสั่งบ่าวไพร่
+ผูกช้างมาเร็วเร็วกูจะไป   บ้านเขาชนไก่ประเดี๋ยวนี้
+ฯ ๒ คำ ฯ
+บัดนั้น   นายหมวดบ่าวไพร่อึงมี่
+ผูกช้างม้าวุ่นวิ่งเป็นสิงคลี   ของดีดีบรรทุกสัปคับ
+ที่คอนหาบใส่หาบจัดยุ่ง   ไถ้ถุงคาดเอวเสร็จสรรพ
+เตือนกันว่าอย่าให้อะไรยับ   ได้มาแต่ทัพฝากภรรยา
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ขุนแผนแสร้งชื่นฝืนหรรษา
+ชวนลาวทองให้เสพโภชนา   แล้วชำระกายาเยือกเย็นใจ
+ฯ ๒ คำ ฯ
+<sub>ชมตลาด</sub>
+ขุนแผนนุ่งยกทองเจ็ดสี   พื้นเขียวอย่างดีระกำไหม
+ลาวทองนุ่งหิ่งห้อยชมไพร   แต่งตัวอย่างไทยวิไลวรรณ
+ขุนแผนรัดรัดประคดหนามขนุน   คาดเข็มขัดลายดุนดวงกุดั่น
+ลาวทองใส่เสื้อหงอนไก่งามครัน   ขลิบคั่นสีฟ้าดวงพุดตาน
+ขุนแผนใส่เสื้อเข้มขาบอย่างดี   พื้นแดงเกล็ดถี่เกี้ยวส่าน
+ดิ่งตะกรุดประคำทองของประทาน   ใส่อวดชาวบ้านโพกขลิบครุย
+ลาวทองห่มแพรสีน้ำเงินเพลาะ   ดวงเหมาะหลินปากเถาดูพราวฉุย
+มุ่นมวยห้อยพวงดอกไม้กรุย   ปักปิ่นกันลุ่ยเรือนรังแตน
+ช้องหูลานคำสำหรับใส่   สอดกำไลเกลียวสุวรรณพันปลายแขน
+มิเสียทีพามาแต่ต่างแดน   เมขลาก็จะแม้นละกลกัน
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+</tpoem>
+==== ====
+<tpoem>
+<sub>ร่าย</sub>
+ครั้นแล้วขึ้นจากนาวี   จะมาขึ้นกิริณีขมีขมัน
+พี่เลี้ยงสาวเวียงสาววัน   ก็ผายผันตามมาทั้งสองคน
+ฯ ๒ คำ ฯ
+<sub>เสมอ</sub>
+ครั้นเอยครั้นถึง   ริมบึงนอกรั้วแนวถนน
+ที่ประชุมช้างม้าไพร่พล   ต่อถนนหลังบ้านจะผ่านไป
+ขุนแผนลาวทองร่วมช้างกัน   สาวเวียงสาววันจัดช้างให้
+พังละว้าได้มาแต่อุไทย   สั่งคนขี่ขับให้ทันช้างกู
+ยืนช้างจัดแจงหาบคอน   ตรงกับเรือนที่นอนวันทองอยู่
+ถอนใจอาลัยเหลียวแลดู   สายทองบอกจัดใคร่รู้ว่าจริงเท็จ
+คิดในใจใคร่ให้ไปไถ่ถาม   หักใจตามแต่ถนัดมันตัดเสร็จ
+ชลนัยน์ไม่ฟังหลั่งไหลเล็ด   ลอบเช็ดมิให้เห็นอายลาวทอง
+ฯ ๘ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   วันทองกำสรดอยู่ในห้อง
+ผูกคอตายไม่วายดังใจปอง   บ่าวไพร่พวกพ้องแก้ไว้ฟื้น
+ยิ่งระบมระทมทุกข์แสนทวี   ทั้งเจ็บอายสุดที่จะฝ่าฝืน
+ตัวกูไม่อยู่แล้วให้ยาวยืน   ตริพลางทางสะอื้นโศกา
+ฯ ๔ คำ ฯ โอด
+บัดนั้น   สายทองขึ้นมาแต่ตีนท่า
+ร้องไห้ฟูมฟายน้ำตา   ตรงมาสู่ห้องวันทอง
+ฯ ๒ คำ ฯ เพลงเร็ว
+<sub>ชุบ</sub>
+มาเอยมาถึง   วางตะบึงเข้าไปในห้อง
+สวมกอดพิมเข้าเร่าร้อง   กรรมของน้องจริงจริงยิ่งรัญจวน
+เล่าความที่ลงไปหาคุณชาย   บรรยายให้ฟังถี่ถ้วน
+ดังหนึ่งล่องน้ำเชี่ยวไม่เหลียวหวน   สั่งกันด่วนรีบรัดจัดจะไป
+ผูกช้างม้าหาบคอนผ่อนบรรทุก   เกษมสุขเห็นหาเอื้อเฟื้อไม่
+เหมือนเด็ดก้านบุษมาลย์ไม่ไว้ใย   จะไปบ้านเขาชนไก่ประเดี๋ยวนี้
+ฯ ๖ คำ ฯ
+สายเอยสายทอง   เคราะห์น้องเป็นได้ไม่พอที่
+อัดอั้นตันใจไม่สมประดี   สองนารีร่ำไห้ไปมา
+ฯ ๒ คำ ฯ โอด
+สร่างเอยสร่างไห้   เสียงอะไรนอกบ้านอึงนักหนา
+เสียงคนเสียงช้างเสียงม้า   แว่วผวาสำเนียงเสียงหม่อมพลาย
+ดำรงยืนเยี่ยมหน้าต่างแลดู   สำคัญรู้ผัวจะไปใจหาย
+พ่อทิ้งเมียได้ให้จำตาย   นึกเสียดายตะลึงแลชะแง้งง
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ทยอย</sub>
+เมื่อนั้น   ขุนแผนเหลือบเห็นยังพิศวง
+รอรักเมียเสียดายรูปทรง   อาลัยหลงทักแน่แอ้เจ้าพิม
+พิมเอ๋ยยังงามนักหนา   อื่นได้เห็นมาไม่ปานปิ้ม
+เคลิ้มทำแยบคายพรายพริ้ม   แย้มยิ้มให้คิดขวยใจ
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ลาวทองสรวลร่าว่ามันไส้
+ได้ยินบ้างฤาไม่ใครว่าไว้   ว่าไม่อาลัยตัดรอน
+ปากใจหนอไม่เหมือนกัน   ผีจึงแสร้งแหล่งสำคัญให้สังหรณ์
+ไม่รู้ว่าชาวใต้ใฝ่สาระวอน   แม้นรู้แล้วชาวดอนไม่มาเลย
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ปีนตลิ่ง</sub>
+ได้เอยได้ยิน   ใครนินทาข้าต่อหน้าเหวย
+จริงฤาหยอกบอกมาอย่าเยาะเย้ย   มือข้าเคยหยิกปากคนคารม
+เราก็เชื่อรูปเราว่าเพราพริ้ง   ปะแม่หญิงคงจะตามมาสู่สม
+จับคางสั่นนี่ใครเราได้ชม   กูบจะล้มนะต้องตีอย่าหนีมือ
+ฯ ๔ คำ ฯ
+อย่าเอยอย่าว่า   ขอไปทีเถอะขาหาไม่ฤา
+เชื่อดีรูปงามเลื่องลือ   เมียจึงอื้ออยู่ข้างบ้านแต่งงานการ
+หม่อมตัวงามทรงเมียจงรัก   จึงไปสมัครหาอื่นมาสมาน
+ชมกันเถิดเมียเยี่ยมหน้าต่างทะยาน   ช่างไม่อายชาวบ้านเลยคุณชาย
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ขุนแผนกลบเกลื่อนเสียให้หาย
+เท่านั้นเถิดอย่าว่าวุ่นวาย   มันสายแดดจะร้อนอ่อนแรงคน
+ว่าพลางทางให้เดินผ่อน   ไปก่อนไปหลังอย่าสับสน
+แล้วขับช้างไคลคลามากลางพล   จรดลออกทุ่งตัดตรงไป
+ฯ ๔ คำ ฯ กราวนอก
+<sub>โทน</sub>
+พังเอยพังอาจ   แสนฉลาดหลังดีไม่มีไหน
+บัดย่างคลาดคล่องว่องไว   ขับใหญ่สะเทินดีมีฝีท้าว
+กิริยาไว้หน้าปรบหูหาง   วิ่งวางถูกทำนองทุกฝีก้าว
+เทริดเสาตัวกลมสมยาว   หางดอกตาขาวกระกลาย
+เล็บผ่องไม่แซมเสี้ยนโตนด   เม้มโอษฐ์ขันขบงามขนาย
+งามรูปแต่ละอย่างกว่าช้างพลาย   สีกายดำขลับหม่นมัน
+พังละว้าตามติดชิดมา   ล้อเล่นเจรจากันขันขัน
+ตัดทุ่งมุ่งไม้พุ่มไพรวัน   หยอกกันมาในสัปคับ
+ฯ ๘ คำ ฯ เชิด
+เมื่อนั้น   พิมเห็นผัวไปลมจับ
+ซบลงกับหน้าต่างคอพับ   จะคืนกลับมาที่นอนเต็มที
+ฯ ๒ คำ ฯ โอด
+บัดนั้น   สายทองเข้าประคองนางโฉมศรี
+พามาที่นอนผ่อนสมประดี   พูดเอาใจน้องพี่รั้งรอดู
+ฉันคาดน้ำใจหม่อมพลายแก้ว   เห็นแล้วคงจะกลับมาอยู่
+ไม่ช้าดอกแม่คงจะได้รู้   ปลอบกันบ้างทางขู่กันสองคน
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ขุนแผนป่วนจิตคิดสับสน
+เปลี่ยนใจนึกไขว่อลวน   เหลียวมายลดูบ้านรำคาญครัน
+พิศดูเมียใหม่ที่ได้มา   ทรวดทรงขนงหน้าดูคมสัน
+ปรนนิบัติอื่นอื่นดีทั้งนั้น   แต่สำคัญทรลักษณ์ด้วยการกิน
+อึ่งตะกวดตุ๊ดตู่งูเงี้ยว   ช่างกระไรเลยเคี้ยวกินเสียสิ้น
+อาหารหยาบคายเป็นอาจิณ   มลทินรังเกียจเกลียดระอา
+พิมเอ๋ยพี่ยังอาลัยอยู่   การกินรู้สารพัดจัดหา
+ไม่เปื้อนเปรอะเหมือนลาวชาวพนา   น้ำมือโอชาอร่อยรส
+จะเพราพริ้งก็ไม่ยิ่งหย่อนแก่กัน   สิ่งสำคัญลับลี้ล้วนดีหมด
+ไทยงอนลาวอ่อนระทวยทด   กัลเม็ดปรากฏทั้งสองนาง
+บูราณว่าอย่าให้มีเมียสอง   ทีนี้ต้องตำราไขว่ใจหมาง
+แสนคำนึงรำพึงมาตามทาง   หน้าเผือดเลือดจางพลางถอนใจ
+ฯ ๑๒ คำ ฯ
+บัดนั้น   ลาวทองถามว่าหม่อมเป็นไร
+ทำผะอืดจืดจางหมางอันใด   ถอนใจใหญ่คอแห้งกลืนเขฬะ
+ฯ ๒ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ขุนแผงตอบว่าไม่ดอกหนะ
+ช้างคลอนขย่อนโยกโรคปะทะ   ประหนึ่งจะอาเจียนเวียนมึนมัว
+ฯ ๒ คำ ฯ
+หม่อมเอยหม่อมขา   รู้ท่าแล้วคะเจ้าคุณผัว
+จะกลับไปหาเมียไปแต่ตัว   ฉันนี้กลัวมันนักไม่มักเมีย
+ส่งเสียจากช้างไว้กลางป่า   จะยอมม้วยมรณาเป็นเหยื่อเสือ
+มารยาแสร้งบีบน้ำตาเจือ   บ่นว่าโอ้เนื้อกรรมทำร่ำไร
+ฯ ๔ คำ ฯ โอด
+จึงเอยจึงว่า   อะไรนี่มันไม่น่าร้องไห้
+ฟ้าผ่าพี่เถิดให้ผิดไป   ช้าไม่ได้คิดคะนึงถึงวันทอง
+ลาวทองน้องข้าอย่าร่ำ   มองดูแล้วทำเอามือป้อง
+นี่จริงฤาเล่นลองลอง   เสือสมิงเมียงมองจะกินลาว
+เนื้ออื่นมันไม่ปรารถนา   เห็นว่าลาวทองกำเดาะสาว
+ชุ่มมันไว้ฉันได้ยืดยาว   ตั้งเต่งเคร่งราวกับเปล่งปลี
+ว่าพลางสัพยอกหยอกเย้า   ต้องเต้าใครบอกจะหน่ายหนี
+หนูผีขี้แยเต็มที   เอามือจี้ที่แก้มกระแอมล้อ
+คนเก้อเอ้อเร้อนี้ดูขัน   ลาวทองเหลือกลั้นก็หัวร่อ
+จะสิ้นงามเสียแล้วเจ้ามอลอ   คราบน้ำตาเป็นต่อหม่อมแมวคราว
+ร้องไห้ปนสรวลสำรวลร่า   ผัดหน้าเสียใหม่เถิดให้ขาว
+ระยะทางที่จะไปยังยืดยาว   ข้าอายแก่ชาวบ้านรำคาญครัน
+ฯ ๑๒ คำ ฯ
+<sub>ชมดง</sub>
+ว่าเอยว่าพลาง   ชวนนางให้ชมพนาสัณฑ์
+พิศพรรณมิ่งไม้ในไพรวัน   แจงจันทน์กระเจี้ยงจิกจวง
+กาหลงแกแลกาลา   มูกมันโมกลามูกหลวง
+พลวงหนูพลวงใหญ่พลับพลวง   มะไฟพวงห้อยระย้าริมทาง
+ปริงปรางปริกเปราะปรูปรง   มหาหงส์เหียงหาดเสลาสล้าง
+ตะแบกตะบากเต็งรังหูกวาง   ตะเคียงข่อยเค็ดคางทั้งแคแตร
+ไข่เน่าขนุนสนุ่นเสนียด   สีเสียดสีสนหวายแล้
+โกงกางตุมกาตุมแก   หว้าแหว้วายเว้ผาวัง
+ช้องนางช้างน้าวรอยหัก   สีสุกสักศรีสิทธิแซมมะสัง
+กระแตไต่กระทั่งติดตรังตัง   มะตาดต้องต้นสะพรั่งกะตังบาย
+กุ่มบกพรมคดตีนเต่า   นกเขาเงากระทิงมหิงส์หาย
+แม่ยายปกต้นลูกเขยตาย   กระลำพักผีพ่ายพุงดอ
+มะเดื่อดินลำดวนดงราชดัด   กำจัดกำจายจิงจ้อ
+ประยงค์แยงแย้ยางยอ   สมีสมอเสม็ดซ้องแมว
+เหลาหลกลางลิงลานเสลา   แมลงเม่าหมากมาดแต่งแต้ว
+ไผ่ผากโพบายพัดแพว   เกดแก้วพิกุลกรรณิการ์
+ขี้เหล็กเลือดเหมือดคนร้อยคุณ   เข็มยี่สุ่นคางแดงมะค่า
+ลักกระจั่นพุงจาบจันทนา   เถาสะบ้าลำบิดขมิ้นเครือ
+สนสร้อยสนแกลบสนทะเล   ตีนจระเข้ย่างทรายตาเสือ
+ขี้อ้ายหางกรายมะเกลือ   เห็นมะเดื่อสุกดกดาษแดง
+ผลมะเดื่องามดังปัทมราช   ข้างในล้วนกิมิชาติบ่อนแสลง
+นารีชั่วสุดที่ระวังระแวง   บุราณว่ามิได้แกล้งกล่าวเลย
+เสียดายเมียเสียน้ำใจน้ำตาปรอย   รูปงามใจถ่อยนักพิมเอ๋ย
+รำพึงพลางมิได้มีความเสบย   ทำเป็นเฉยชมไม้แกนแกน
+ฯ ๒๔ คำ ฯ เชิด
+ตะวันเอยตะวันเที่ยง   แดดเปรี้ยงร้อนนักเหลือแสน
+ถึงบึงหนึ่งใหญ่เป็นแว่นแคว้น   ขอบหนองแน่นสะตือชื้อชิด
+น่าสนุกสนานนักหนา   ถามบ่าวบอกว่าน้ำสนิท
+ใสเย็นดังว่าสุรามฤต   ลูกกุ้งปลานิดนิดก็เห็นตัว
+จึงชวนลาวทองภรรยา   จะหยุดอาบน้ำท่าแก้ปวดหัว
+ระงับกายให้สบายหายมึนมัว   ลมตกจึงผัวจะพาไป
+ฯ ๖ คำ ฯ
+แล้วปลงช้างม้าหาบคอน   เหนื่อยมาบ้างนอนเดินไขว่
+บ้างหาฟืนจะหุงข้าวสีไฟ   เก็บผักที่กินได้บ้างอาบน้ำ
+สบายใจเต้นรำทำเพลง   โฉงเฉงชกต่อยปะเตะปล้ำ
+บ้างโจนลงในหนองคะนองดำ   เอาโคลนมอมกันระยำเปื้อนเลอะ
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เมื่อเอยเมื่อนั้น   ขุนแผนชวนลาวทองว่ามาเถอะ
+โยนางพี่เลี้ยงยังนั่งเคอะ   เรียกแล้วยังเซอะไม่ใคร่ลุก
+เร็วเร็วไปอาบน้ำชำระกาย   ล้างเหงื่อเสียให้สบายจะได้สุข
+แรงร้อนจะได้ผ่อนบรรเทาทุกข์   แลดูหนองฤาสนุกเป็นพ้นใจ
+ลาวทองพี่เลี้ยงตามมา   หยิบผ้าอาบพาดบ่าเอามาให้
+ถึงท่าน้ำว่ามาถึงถิ่นไทย   แก้ผ้าอาบมันไม่ได้เหมือนเมืองลาว
+ที่เขาไม่เคยเห็นจะชวนกัน   แยกเขี้ยวยิงฟันสนั่นฉาว
+จะระบือลือเล่าเป็นเรื่องราว   ว่าหญิงลาวหาวได้ใต้สะดือ
+ฯ ๘ คำ ฯ
+หม่อมเอยหม่อมขา   เสกสรรแสร้งว่าน้อยไปฤา
+โกรธาถลาเข้าแย่งยื้อ   ทำฮึดหือจะใคร่หยิกให้ยับเยิน
+ยิ่งกว่าเป็นเบื้อไม่มีอาย   คมค้อนเมียงม่ายระคางเขิน
+ขุนแผนขออภัยได้ว่าเกิน   ล้อหลอกหยอกเอินกันไปมา
+ฯ ๔ คำ ฯ
+น้ำเอยน้ำใส   อาบเล่นเย็นใจหรรษา
+ขุนแผนลาวทองภรรยา   พี่เลี้ยงเสน่หาสองนารี
+สี่คนบันเทิงเริงรื่น   ชุ่มชื่นชำระกายขัดสี
+เห็นบัวหลวงเผื่อนขมบรรดามี   ยินดีจะใคร่ได้กลัวน้ำลึก
+อ้อนวอนหม่อนผัวช่วยเก็บให้   ขุนแผนว่าไปไม่ได้กลัวปลาบึก
+ลาวทองว่าหม่อมเป็นทหารฮึก   จะทำศึกอย่างไรกลัวเต่าปลา
+ขุนแผนว่าในน้ำไม่เห็นตัว   บนบกยังชั่วดีกว่า
+ถึงอย่างไรก็ให้เห็นหน้าตา   สู้กันได้หลายท่าด้วยไม้มือ
+อย่าประมาทสัตว์น้ำปลาเต่า   ขบสำคัญเข้ามิชวดฤา
+จะเอ้อเร้อเก้อเปล่าฮึดฮือ   ก็จะเป็นแต่ชื่อว่าตากุญ
+ลาวทองว่าไฮ้อะไรนี่   ไม่พอที่จะว่าก็ว่าวุ่น
+เก็บให้น้องหน่อยเถิดเจ้าคุณ   ถวายพระเอาบุญด้วยกัน
+ขุนแผนว่ายแหวกแทรกเก็บบัว   แล้วทำกลัวประดักน้ำทำตัวสั่น
+ลาวทองมาช่วยพี่ซีให้ทัน   ปลาบึกมันจะกินพี่เสียแล้ว
+ลาวทองพี่เลี้ยงร้องหวีดหวาด   เอาน้ำสาดเป็นไรจึงดิ้นแด่ว
+ไหนปลาเล่าเปล่าเปล่าไม่วี่แวว   หม่อมพลายแก้วลวงน้อยให้ตกใจ
+ขุนแผนผุดทะลึ่งจึงว่า   นี่หากข้าชิงชกปลาก่อนได้
+ฟันมันหักเขี้ยวหลุดมุดหนีไป   แม้นหาไม่ไหนจะรอดนะจริงจัง
+แล้วแหวกว่ายร่ายเก็บสัตตบงก์   เลือกจงแต่ที่แดงตูมตั้ง
+สองดอกส่งให้ไม่รอรั้ง   เหมือนมังสังของใครเติบเต็มมือ
+จริงเจ้าลาวทองไม่ว่าเล่น   น่าใคร่เคล้นคลึงคลำขยำถือ
+ถูกของข้าแล้วคะอย่าแออือ   ไม่เหมือนจริงฤาจึงค้อนควัก
+แน่เจ้าลาวทองน้องพี่   มาเล่นเรื่องเถิดดีสนุกหนัก
+หนองนี้ดีแล้วแก้วเมียรัก   นงลักษณ์สามนางเป็นกินนร
+อุณรุทต้องที่พี่จะเป็น   ไล่กันเล่นในน้ำสโมสร
+ร้องบทเชิดฉิ่งกลอนละคร   ตั้งท่าเหาะร่อนไล่สามนาง
+ฯ ๒๖ คำ ฯ เชิด
+คลาเอยคลาไคล   เลี้ยวไล่ยื้อยุดกั้นกาง
+ขุนแผนมิได้ขวยระคาง   แข่งเคียงมิได้ห่างราญรุก
+น้ำแหวกแตกฟองละอองฉ่า   คลื่นเป็นบ้าเต่าปลาตื่นสนุก
+ละลอกแซะแระฝั่งแฉะชุก   อุกคลุกอลหม่านทั้งบึงบัว
+ฯ ๔ คำ ฯ
+หม่อมเอยหม่อมขา   เป็นบ้าเมื่อไรนี่หม่อมผัว
+เล่นอะไรเช่นนี้ไม่รู้ตัว   ยิ่งกว่ามัวลำโพงตระโกรงไป
+เอออะไรไม่อายเขาบ้างฤา   คนอื้อแต่ล้วนบ่าวไพร่
+เขาจะหัวเราะในใจ   เล่นด้วยไม่ได้อย่างนี้
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เป็นเอยเป็นไร   ชู้เมียของใครเมียของพี่
+พี่เลี้ยงเล่าก็เปล่ากับสามี   การกี้ของใครทำไมเรา
+บุราณว่ามีเหล็กก็เหมือนพร้า   ต้องกฎเขาว่าไว้แล้วเจ้า
+เพียงนี้ไม่พอจะหนักเบา   อย่าขืนขัดเปล่าเปล่าหน่อยหนึ่งเลย
+พลางไล่ไขว่คว้าสองสาวศรี   จับลองใครจะดีกว่ากันเอ๋ย
+สาวเวียงวัดปัดป้องทำนองเคย   สาววันเฉยแฉะช้าระกำกุม
+เต่งโตเหลวไหลละลาดพาด   สมกับลำมาดเกือบคับตุ่ม
+สองนางวิ่งโครมโรมรุม   ตกหลุมในน้ำคะมำเซ
+ทำเป็นพิโรธโกรธขึ้ง   เกรงลาวทองจะหึงจึงหันเห
+จริงใจนึกใคร่อยู่ลังเล   โดยคะเนให้ทีทั้งสองคน
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ลาวทองว่าเอออะไรไขว่สับสน
+ทำเช่นนี้สุดที่จะทานทน   สัปดนเล่นเล่ห์จะเทครัว
+เหตุว่าฉันมาแต่ผู้หญิงสาม   ลวนลามคุมเหงฤาคุณผัว
+ไม่เล่นแล้วลมพานไส้ใจสั่นรัว   แม้นเกิดกลั้วแน่นคอจะขอล้วง
+สำรอกรากอาเจียนเสียให้หาย   เป็นตายสิ้นท้องน้องสิ้นห่วง
+เล่นกันเถิดตามถนัดไม่ทักท้วง   ทำดังว่าตักบ่วงกันได้มา
+ลาวทองขึ้นเสียจากหนองน้ำ   เพ้อพร่ำรำพันบ่นบ้า
+ผลัดผ้าเสียพลันผันไคลคลา   สู่ฉายาชมรมร่มไทย
+ฯ ๘ คำ ฯ
+บัดนั้น   สาวเวียงสาววันรู้อัชฌาสัย
+ชวนกันจะตามลาวทองไป   ขุนแผนยุดมือไว้ทั้งสองคน
+นางเบี่ยงบิดปลิดแกะไม้มือ   แย่งยื้อชุลมุนวุ่นสับสน
+สาวเวียงว่าแต่ไหนมาได้ทน   แต่พอจนถึงบ้านหน่อยเป็นไร
+ฯ ๔ คำ ฯ
+จึงเอยจึงว่า   ไม่สมหน้าตาฤาไฉน
+นางโรงอุณรุทเมืองไทย   จะเป็นไรเจียวเจ้าลาวกินนร
+สองตัวสามตัวมันพัวพัน   ปล่อยกินนรวันไปเสียก่อน
+ทรวดทรงระเหิดระเหินเหินชามช้อน   จะบินร่อนไปข้างไหนก็ตามที
+ฯ ๔ คำ ฯ
+บัดนั้น   สาววันน้อยจิตคิดบัดสี
+เสียใจด้วยหม่อมไม่ไยดี   ขวยเขินสะเทินทีค้อนควัก
+ไม่ช้าจะได้เห็นกัน   พยาบาทคาดคั้นเดือดอึดอัก
+หมายใจจะไปบอกน้องรัก   ยุลาวทองให้อักหลักด้วยโกรธา
+ฯ ๔ คำ ฯ
+ขุนแผนครั้นสาววันไป   ยึดสาวเวียงไว้แล้วจึงว่า
+สมจิตคิดแล้วนะแก้วตา   มุ่งมาดมาแต่หน้าเมืองกำแพง
+รู้บ้างฤาไม่น้ำใจเรา   นี่แน่เจ้ามิได้เสกสรรแสร้ง
+จริงจริงอย่ากริ่งหวั่นระแวง   อย่าพลิกแพลงหนีมือดื้อดึง
+จงจิตคิดมาจะปลูกฝัง   ถวิลหวังจนกระทั่งบุญถึง
+มากลางทางพยาบาทไม่ขาดคะนึง   กีดเกะกะจึงได้ละเลยมา
+ฯ ๖ คำ ฯ
+ว่าเอยว่าพลาง   สัพยอกหยอกนางทางหรรษา
+ไม่คลุกคลีทีถนอมด้วยกรุณา   ฉวยคว้าจับต้องแต่ปลายมือ
+พาชมดวงบุษบันเล่น   แทรกเร้นมาให้พ้นคนอยู่อื้อ
+เร่ร่ายชายแฝงเข้าดงปรือ   รกชื้อบื้อชักกลัดกอบัว
+ได้ท่วงทีที่ในเชิงสังวาส   ก็แอบอิงพิงพาดเข้าเย้ายั่ว
+เบี่ยงบ่ายพอให้รู้สึกตัว   เหน็บแนมแกมกลั่วระคนรัก
+ฯ ๖ คำ ฯ
+บัดนั้น   สาวเวียงอกสั่นพรั่นหนัก
+คิดใคร่อยู่แต่ใจให้ทึกทัก   ทำพลิกผลักแล้วกล่าววาจา
+อะไรจะเลียมเล่นเช่นนี้   มันไม่ดีหนานายพ่อคุณขา
+ฉันนี้ประดาษชาติช้า   เลี้ยงเป็นทาสข้าจึงจะควร
+ไม่อาจเอื้อมเลยล่วงให้เกินศักดิ์   พิศพักตร์อยู่เช้าเย็นเห็นน่าสรวล
+ไม่รอดชั่วกลับเขาจะสำรวล   อย่ายียวนหยอกเย้าเลยเอาบุญ
+แล้วสาววันคงจะรันไปยงยุ   ลาวทองหล่อนจะดุหันหุน
+จะก่อเกิดวิวาทชุลมุน   หม่อมจะรำคาญขุ่นระคายเคือง
+ฯ ๘ คำ ฯ
+สาวเอยสาวเวียง   อย่างหลีกเลี่ยงข้อนั้นจะปลดเปลื้อง
+ข้าห่อหิ้วพามาแต่บ้านเมือง   จะกระด้างกระเดื่องนั้นผิดไป
+ลาวทองมิใช่ง่องจะโง่โง่   จะทำแต่โมโหหาเป็นไม่
+เราขืนแข็งแรงเรี่ยวคงตามใจ   ไว้อัชฌาอาศัยไม่ดุดึง
+ทำไมกับนางเลอะเคอะสาววัน   มันไม่ขันที่จะเข้ามาหวงหึง
+จะยุยงอย่างไรอย่าพรั่นพรึง   ข้อที่ซึ่งพิศพักตร์อยู่เช้าเย็น
+กลัวเสียสรวลถ่อมควรแต่ช่วงใช้   ยศศักดิ์ทำไม่ได้ไม่ว่าเล่น
+สุดแต่ใจต่อใจเอาเป็น   นัยน์ตาเห็นว่าดีไม่หนีตา
+หน้านี้ไม่ชั่วอย่ากลัวร้าง   ต้องส่วนนางลักษณะดีนักหนา
+ฉะนี้แล้วไม่เพี้ยนผิดตำรา   จะเป็นหม้ายผัวหย่าอย่าพึงคิด
+นี่แน่อุแม่เอ๋ยนางพี่นาง   ถึงจะแก่อ่อนอย่าหมางระคางจิต
+เหย้าเรือนเฝืองฝาทำมิดชิด   ไม้อ่อนดอกตะบิดผูกมัด
+ถึงแก่ก็แต่กับลาวทอง   เรียกพี่นางตามทำนองด้วยปากถนัด
+อย่าทำแชห่างแหระแคระคัด   ไผ่ใบขิงจะรึงรัดไม้สองน้อง
+ฯ ๑๔ คำ ฯ
+ว่าเอยว่าแล้ว   พ่อพลายแก้วชิดชมประสมสอง
+แปลกเปลี่ยนเหียนหันผันประลอง   เคล้าคล่องว่องไวไปมา
+ฯ ๒ คำ ฯ
+</tpoem>
+===ตอน ๒ ตั้งแต่ขุนแผนครวญถึงนางลาวทอง แล้วกลับคิดถึงนางวันทอง จนถึงลักพานางวันทองไปอยู่ป่า===
+==== ====
+<tpoem>
+<sub>ช้า</sub>
+เมื่อนั้น   ขุนแผนกำสรวลเศร้าหมอง
+ให้ง่วงเหงาถึงเจ้าลาวทอง   เขาร้องฟ้องต้องติดอยู่ในวัง
+ไปเป็นชาวสะดึงเวทนา   โอ้อนิจจาการปักมักเจ็บหลัง
+เคยเป็นสุขเช้าค่ำแต่ลำพัง   จะต้องนั่งตรากตรำทำสะดึง
+เช่นลูกเมียอ้ายอนุเหมือนอย่างนั้น   ผัวมันคิดขบถโทษควรถึง
+ป่านนี้น้องของพี่จะรำพึง   เคยหยอกเย้าเคล้าคลึงผัวเมีย
+เคราะห์กรรมจำพรากจากไกล   ดั่งเด็ดดวงใจเอาไปเสีย
+ร้อนเหมือนได้ตามลามเลีย   เสียเมียเก่าใหม่ทั้งสองคน
+ไม่มีความสุขเฝ้าทุกข์ร้อน   ยามนอนโหยไห้ระเหระหน
+แต่ฟูมฟองนองคร่ำน้ำสุชล   คิดแต่จนอยู่ด้วยกันกับวันทอง
+ยิ่งน้อยจิตคิดแค้นขุนช้าง   มาผ่ากลางวางเข้าเป็นเจ้าของ
+เพียงนี้มิหนำยังซ้ำฟ้อง   จนลาวทองต้องติดเป็นคนวัง
+อิจฉาริษยาประดาเสีย   มันไม่ให้มีเมียด้วยเขามั่ง
+เป็นมิตรคิดร้ายมาหลายครั้ง   เออจะนั่งน้อยหน้ามันว่าไร
+ฯ ๑๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมียเอยเมียเรา   มันชิงเข้ามาเป็นเจ้าผัวได้
+ขี้เกียจเกลียดความยิ่งย่ามไป   ทะนงใจจองหองว่ามีทรัพย์
+มันก่อกรรมจำกูจะแก้แค้น   ทดแทนล้วงไส้ให้ถึงตับ
+ลักวันทองพาหนีให้ลี้ลับ   มันจะปรับเอาใครอ้ายเฉโก
+ถึงจะติดตามไปก็ไม่พรั่น   จะขับม้าฝ่าฟันให้วิ่งโร่
+ให้มันสามสมใจร้องไห้โฮ   โยโสว่ามีทรัพย์นับกระบุง
+จะได้เล่นเห็นกันวันพรุ่งนี้   เอาสิ้นสมประดีตีอกผลุง
+งุ่นง่านดาลเดือดอยู่ในมุ้ง   ไม่หลับเลยจนรุ่งขึ้นแก่ตา
+ลุกจากที่นอนถอนใจใหญ่   ออกไปหน้าต่างล้างหน้า
+เปิดประตูลงเรือนรีบคลา   เดินก้าวยาวมาด้วยขัดใจ
+ฯ ๑๐ คำ ฯ เสมอ
+มาเอยมาถึง   เปิดมุ้งปลุกท่านคุณผู้ใหญ่
+เล่าความให้ฟังแต่หลังไป   จะจำไกลอำลาไปสุพรรณ
+น้อยจิตคิดแค้นขุนช้างนัก   ลูกรักเหลือที่จะอดกลั้น
+มันร้องฟ้องกล่าวโทษโรธทัณฑ์   เสียแรงเป็นเกลอกันมันคิดคด
+ปองผิดคิดร้ายมาหลายหน   เมียลูกสองคนก็จนหมด
+ตั้งใจเสียดส่อทรยศ   โป้ปดร่ำไปอ้ายคนเท็จ
+ลูกจะลักพาวันทองหนี   ทำให้ถึงที่แก้เผ็ด
+ให้มันนั่งก้มหน้าน้ำตาเล็ด   นั่นแหละจึงจะเข็ดฝีมือกัน
+ฯ ๘ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ทองประศรีห้ามลูกตัวสั่น
+แม่ก็แก่กกงกงัน   วันทองมันก็ชั่วแล้วอย่าเลย
+เจ็บไข้เจ้าจะได้อยู่รักษา   ฟังคำมารดาเถิดลูกเอ๋ย
+เสียได้ใช่ว่าเจ้าไม่เคย   อย่าสืบพันธุ์มันเลยแสนอัปรีย์
+หาเอาใหม่ลูกสาวชาวบางกอก   ที่งามดีมีดอกอย่าจู้จี้
+เจ้านายชุบเลี้ยงถึงเพียงนี้   ไม่พอที่จะให้เคืองบทมาลย์
+ฯ ๖ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ขุนแผนตอบคำร่ำว่าขาน
+มิใช่ลูกไม่ได้ทำราชการ   เป็นทหารเลื่องชื่อลือยศ
+ขุนช้างมั่งมีแต่เงินทอง   มันจองหองทำให้ได้อัปยศ
+อย่าห้ามลูกเลยแม่ไม่ละลด   จะแก้แค้นแทนทดให้ถึงใจ
+มันเอาเมียของลูกไปเป็นเมีย   จะนอนกลิ้งนิ่งเสียกระไรได้
+กราบเท้ามารดาแล้วว่าไป   วันเป็นวันธงชัยฤกษ์ดี
+ฉันขอกราบลาคุณแม่   อย่าครั่นคร้ามว่าจะแพ้แก่อ้ายผี
+ช่วยอวยชัยขอให้สวัสดี   คุณแม่อยู่อย่าได้มีโรคา
+ฯ ๘ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ทองประศรีอ้อนวอนไม่ผ่อนหา
+จนใจอวยชัยให้ลูกยา   อันไพรีบีฑาให้แพ้ฤทธิ์
+เวทมนตร์คาถาวิชาการ   ที่ศึกษาอาจารย์จงประสิทธิ์
+พ่อจะคิดสิ่งใดให้สมคิด   ราชทัณฑ์ความผิดอย่าพะพาน
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ขุนแผนผ่องแผ้วเกษมศานต์
+โดยด่วนร้อนใจไปจัดการ   ให้ทันฤกษ์ศุภวารจะได้ไป
+ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
+มาเอยมาถึง   ปลูกศาลหนึ่งเพียงตาโตใหญ่
+เอาย่ามเครื่องกับดาบขึ้นพาดไว้   จุดเทียนชัยร่ายเวทองครักษ์
+มหาทมิฬโอมอ่านปลุกอาวุธ   ฟ้าฟื้นฝักหลุกเห็นประจักษ์
+ลงยันต์ปถมังเป็นรูปยักษ์   ภควัมกระลำพักสำหรับตัว
+เสกน้ำมันด้วยขันสัมฤทธิ์น้อย   มะกรูดส้มป่อยสะหัว
+บริสุทธิ์ผุดผ่องไม่หมองมัว   ยกเมฆดีชั่วอ้ายขุนช้าง
+อ้ายจัญไรเมฆไขว่วิปริต   แขนขาต่อไม่ติดกันสักอย่าง
+รู้ตระหนักประจักษ์ไม่ระคาง   เกลอเกลือจืดจางจะได้ดู
+ฯ ๘ คำ ฯ ชมตลาด
+ขุนแผนจัดแจงแต่งกาย   ใส่กางเกงริ้วลายมัสรู่
+กำลังวันเรียนไว้ใช้ตามครู   นุ่งปูมเคยคู่ออกชิงชัย
+รัดประคดหนามขนุนคาดรัด   เข็มขัดมั่นเหมาะสายไหม
+สลัปตุ่นยกเป็นอักษรใน   สรรใส่อาวุธศรีมีศักดา
+ลูกสะกดคดเขี้ยวหมูตัน   นอเต่าเขาสำคัญกระต่ายป่า
+ซังแซวตายซากกรากยา   โขมดฟ้าฝ่าโหงพราย
+พระไสกระเต่นประรางควาน   สรรพว่านร้อยแปดทองถักสาย
+คาดเอวเสกซ้ำประจำกาย   อับจนมากมายได้ทดลอง
+ใส่เสื้อสีแสดย้อมว่าน   พระอาจารย์ให้ใหม่เมื่อเดือนสิบสอง
+แล้วสวมสอดตะกรุดประคำทอง   เครื่องของพระราชท่านบำเหน็จลือ
+เมื่อครั้งไปตีเชียงทองได้   นิ้วชี้ใส่พิรอดเคยนับถือ
+ก้อยซ้ายแหวนเพชรที่พึ่งซื้อ   ติดมือชมเล่นสองสามวัน
+แล้วโพกผ้าประเจียดพันมงคล   ของท่านวัดสับประดนไม่มีพรั่น
+ประจงจับฟ้าฟื้นยืนยัน   ร่ายเวทสำคัญภาวนา
+ฯ ๑๔ คำ ฯ ตระ
+เดชะคาถามหามนตร์   โหงพรายกุมารกล่นมากนักหนา
+เป็นยักษ์ยัดอัดดึงกันเข้ามา   ขุนแผนแหงนดูฟ้าฤกษ์บน
+องศาผ่องแผ้วแจ่มจำรัส   หมอกเมฆมิได้กลัดโพยมหน
+ตามเกล็ดนาคาจรดล   หลีกพ้นผีหลวงกาเลไท
+แล้วตรงเข้าไปโรงสีหมอก   ถอดขลุมออกแล้วเอาบังเหียนใส่
+กาววาวดาวเงินอร่ามไป   ใบโพธิ๋หน้าก้าไหล่พู่พราย
+อานปรุฉลุลายกระหนก   รัดอกคาดมั่นกระสันสาย
+เบาะอานพานหน้าพานท้าย   หนังข้างขวาซ้ายลายพื้นแดง
+เหยียบโกลนโผนเผ่นขึ้นหลัง   เหนี่ยวรั้งสายถือกระทืบแผง
+สีหมอกเผ่นลำพองคะนองแรง   ออกกลางแปลงหน้าบ้านร่านรน
+ฯ ๑๐ คำ ฯ เชิดฉิ่ง
+ม้าเอยม้าหมอก   มีขวัญพาดหอกแซมขน
+หูกระหนกยกหน้าย่างยนตร์   อกใหญ่ทานทนตัวดี
+ขับควบพริบไหวไวว่อง   ขี่น้อยย่างย่องอยู่กับที่
+เยื้องเท้าย่อท้ายเตือนตี   แต่เต้นถูกถี่มีพยศ
+แท้ไทยเทียมเทศลาประสม   ดังหมึกพรมหม่นมัวมรกต
+สันทัดทีทวนเลี้ยวลด   เหี้ยมห้าวทรหดปืนไฟ
+ออกสู่สู้ศึกหลายหน   ประจัญประจญรู้ทีหนีไล่
+อัสดรของเราตัวนี้ไซร้   สองเมียมาเปลี่ยนให้ไม่เอาเลย
+ฯ ๘ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+ขับม้ารีบร้นมาพ้นบ้าน   สั่งกุมารว่าจะไปเร็วเร็วเหวย
+ทางตัดลัดป่าพ่อไม่เคย   เจ้ากุมารทองเอ๋ยนำหน้าไป
+กุมารทองพาเข้าป่าระหง   ดั้นดงข้ามทุ่งเลียบไศล
+ไม่เดินตามทางเกวียนเคยครรไล   บัดเดี๋ยวใจพ้นย่านกาญจน์บุรี
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ชมดง</sub>
+ดงดึกดูพิลึกน่าแสยง   ไม่แจ่มแจ้งเลยชอุ่มอับสี
+คลุ่มคลุ้มพุ่มมืดดังราตรี   แต่พื้นเลี่ยนเล่ห์วิถีหนทางทำ
+ใช่ทางมนุษย์เคยสัญจร   ทางอมรปู่โป่งโขมดคล่ำ
+กู่เพรียกเรียกกระหึมงึมงำ   เยือกอย่างถ้ำเย็นอย่างเถื่อนเปล่าเปลี่ยวจริง
+เทศกาลดูสุมาลย์นี้นักหนา   ย้อยระย้าเหลือหลากมากหลายสิ่ง
+บ้างหล่นดาษกลาดเห็นดังเททิ้ง   หอมยิ่งตรลบอบเรณู
+คิดใคร่เด็ดดมชมเล่น   ป่านี้เป็นกระไรมิรู้อยู่
+กับพังเหยพญาไฟก็พอดู   ไม่นานนักสักครู่ออกปากดง
+ฯ ๘ คำ ฯ ร้องกราว
+รีบเอยรีบมา   แคว้นสุพรรณไม่ช้าสมประสงค์
+พันกันดารเลียบละเมาะจำเพาะตรง   ป่าระหงเลี่ยนตะลิบดังทรายโปรย
+มิ่งไม้นานาดอกระบัด   พระพายพัดพวงพะยอมหอมโหย
+รวยรินกลิ่นสุกรมยมโดย   ที่ร่วงโรยโอ้แม้นเหมือนวันทอง
+แสนเสียดายลืมอายไม่รักตัว   คบขุนช้างคนชั่วให้มัวหมอง
+ดั่งดอกไม้สิ้นกลิ่นอายละออง   ชะรอยกรรมนำน้องค้ำจุนจูง
+คิดรัญจวนครวญให้อาลัยหา   พลางขับม้าเลียบเดินตามเนินสูง
+พอลมชายบ่ายเย็นเห็นนกยูง   เป็นฝูงฝูงฟ้อนหางอยู่กลางเตียน
+ถวิลถึงสองเมียเสียน้ำใจ   พิศชอุ่มพุ่มไผ่เหมือนไม้เขียน
+ที่ไฟป่าไหม้ซอจนตอเกรียน   แลตะโล่งตลอดเลี่ยนเตียนตะลุย
+หนามคาหญ้าแพรกพึ่งแตกหน่อ   ระกะกอรวยกรายบ้างตายขุย
+ไก่ป่าพาเมียมาเขี่ยคุ้ย   ดินฟุ้งฝุ่นกระจุยกระจัดกระจาย
+วันทองเอ๋ยพี่ยังไม่วายรัก   แค้นนักนึกเดือดไม่เหือดหาย
+เร่งรีบขับม้าจนตาลาย   กำหนดหมายหนองตะเข้คะเนมา
+ห้วยโรงตะพานบ้านกะเหรี่ยง   เฉลียงเลี่ยงลัดออกชายป่า
+ไม่หย่อนหยุดรุดตะบึงถึงโรงนา   ยังไม่สนธยาเพลาวัน
+ฯ ๑๖ คำ ฯ เชิด
+หยุดเอยหยุดอยู่   อีกสักครู่ก็จะดับพระสุริยฉัน
+ระยะทางยามเศษอีกเท่านั้น   พอดีกันกับเพลาคนหลับนอน
+จึงขยายรัดอกสีหมอก   ถอดบังเหียนออกทิ้งหญ้าป้อน
+รวิวันสิ้นสีรวีวร   จัดแจงอัสดรขึ้นขับไป
+ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
+มาเอยมาถึง   น้อยฤามึงอ้ายขุนช้างทำบ้านใหญ่
+สิงเมียเขาเกษมเปรมปรีดิ์ใจ   เป็นสิทธิฤาไรจะเต้นโกรง
+ถือแต่ว่ามั่งมีเงินทอง   ทำทำนองเป็นพระยาอ่าโถง
+รั้วทึบทำใหม่ใหม่ไม้โปลง   โรงโกงกล่นเกลื่อนเรือนช้าไทย
+บ่าวหนุ่มหนุ่มคะนองร้องพาดควาย   บ้างเมามายลุกขึ้นเล่นเต้นปรบไก่
+บนเรือนนั่งยามตามไฟ   ปั่นฝ้ายกรอไหมไนออกเกรียว
+ฯ ๖ คำ ฯ
+บัดนั้น   ขุนช้างเขม่นตาขวาเสียวเสียว
+เรียกวันทองเข้าห้องเสียทีเดียว   กอดเกี้ยวหยุกหยิกซิกซี้
+แล้วร้องโอ้โลมชมโฉม   จี้ลองต้องกระโจมจับโน่นนี่
+ทำทีล่อกอดคอรอดูที   หัวเราะรี่ระริกทนหยิกเอา
+ฯ ๔ คำ ฯ
+จึงเอยจึงว่า   ทุดไม่น่าเลยอะไรกระนี้เล่า
+ตะกรามตะกรี้เช่นนี้เด็กขี้เมา   ฉีอ้ายเถ้าหัวงูดูดู๋เป็น
+ชกเอาเขกหนึ่งแต่ไม่หนัก   โกรธระคนปนรักประจักษ์เห็น
+ข้าไม่สบายมาแต่ตะวันเย็น   วานอย่าเล่นงุ่นง่านรำคาญใจ
+ฯ ๔ คำ ฯ
+บัดนั้น   ขุนช้างเสว่าแก้ไข
+เป็นไรน้องเจ้าจึงหมองหฤทัย   เล่านิยายเล่นเสียให้คลายทุกข์
+เรื่องหนึ่งยังมียายกับตา   ไปทำนาบนเขากับส้มจุก
+แล้วขี้ใส่สำเภาเน่าหนอกพลุก   พวกคนนั่งฟังสนุกเลอะเทอะ
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   วันทองร้องเอาอะไรมาว่าเปรอะ
+หยาบคายร้ายกาจชาติคนเคอะ   มีแต่หยำเยอะสมทรวดทรง
+ขุนช้างว่าอย่าอย่าฮ่าอย่าโกรธ   ขอโทษเถิดหยอกน้องคะนองหลง
+หาวนอนหวอดกอดประคองต้องประจง   กระแอมไอหวัดลงจมูกคัด
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ขุนแผนแอบฟังดูให้ถนัด
+ได้ยินเสียงวิ่งไวเข้าใจชัด   ร่ายมนตร์อัดมหาอุดมุดปิดตา
+แล้วกลั้นใจหยิบดินสามก้อนเสก   ลงเลขประจำซ้ำคาถา
+ทิ้งด้วยกำลังข้ามหลังคา   คนบนเรือนดังว่าอดนอนนาน
+งุยง่วงโงกเหงาเงียบระงับ   ล้มทับหลับแงบไปทั้งบ้าน
+ขุนแผนจึงสั่งพรายกุมาร   ให้ดาลใจอย่าให้ไหวติง
+ฯ ๖ คำ ฯ
+บัดนั้น   กุมารทองแรงฤทธิ์ศักดิ์สิทธิ์สิง
+รับคำทำได้ดังใจจริง   ปิศาจวิ่งเข้าบ้านบันดาลดล
+ฯ ๒ คำ ฯ
+คืนเอยคืนนั้น   ขุนช้างวันทองสยองขน
+หายใจผ็อยม่อนมิดปิดตากรน   ตั้งท่าง่าชนจับลิงเตียว
+ประตูชานตอนลิ่มใส่กลอนไว้   ผีไขว่ไล่เปิดเสียประเดี๋ยว
+แมวหมาซอนซอนพลอนเกรียว   อะไรอร่อยค้นเคี้ยวหกตกตึง
+สำรับกับข้าวปูปลา   วางไว้บนม้าหมาค้นถึง
+หม้อข้าวหม้อแกงแหลกแตกอึง   บ้างหอนเห่าอึงคะนึงเคี้ยวคำราม
+คนทั้งเรือนหลับใหลไม่ไหวติง   ดั่งเขียงขอนท่อนทิ้งเขาเหยียบข้าม
+น้ำลายไหลปากอ้าหมาเลียพลาม   กะโล่กระทายถุงย่ามยื้อแย่งกัน
+ฯ ๘ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ขุนแผนชำนาญมนตร์คนขยัน
+เอาสีหมอกผูกไว้บันไดพลัน   ให้โหงนั้นอยู่ระวังแล้วล่วงเลย
+ถือฟ้าฟื้นกวัดแกว่งองอาจ   ขึ้นบนเรือนน้อยนาดเดินเฉยเฉย
+ไม่ระแวงระวังดังหนึ่งเคย   เรียกกุมารทองเอ๋ยตามบิดา
+ฯ ๔ คำ ฯ เพลง
+<sub>ชมตลาด</sub>
 เดือนเอยเดือนหงาย   นอกชานทำสบายเทียวนักหนา
 ต้นไม้ใส่กระถางวางบนม้า   เอนชายหลายท่าป่าทำนอง
 มีภูเขาก่อกองด้วยฟองน้ำ   ชะโงกง้ำถ้ำเหวเปลวปล่อง
 ไม้พุ่มโกรนเกรียนเขียนเป็นรอง   มีบึงหนองคลองน้ำลำธาร
-ทำเป็นดงละเมาะเหมาะนักหนา   ปั้นกระทิงมหิงสาฝูงช้างสาร
+ทำเป็นดงละเมาะเหมาะหนักหนา   ปั้นกระทิงมหิงสาฝูงช้างสาร
-ทั้งอาศรมฤๅษีมีเหล่าพราน   สวมหัวล่อไล่ทะยานเข้าแทงเนื้อ
+ทั้งอาศรมฤาษีมีเหล่าพราน   สวมหัวล่อไล่ทะยานเข้าแทงเนื้อ
 ตุ๊กตาแบกเพนียดต่อนกเขา   เที่ยวซนเข้าในรกตกใจเสือ
 ในห้วยหนองคลองน้ำทำเป็นเรือ   น้อยน้อยลอยดูไม่เบื่ออุตส่าห์ทำ
 บ้างเทียบเป็นบ้านป่าไร่กะเหรี่ยง   ชมรมเรียงแทรกโพนคล้องช้างคล่ำ
-มันทำล่อวันทองแล้วเจ้ากรรม   ปลูกกระจับไหหลำน้องฤๅเจียว
+มันทำล่อวันทองแล้วเจ้ากรรม   ปลูกกระจับไหหลำน้อยฤาเจียว
-มียี่หุบจำปาแขกไฝ่ฝ้า   จูหลันชาโปตั๋นห่ำเสี้ยว
+มียี่หุบจำปาแขกไฝ่ฝ้า   จูหลันชาโบตั๋นห่ำเสี้ยว
-กุหลาบขาวกุหลาบแดงแรงทีเดียว   ปลูกใส่อ่างเขียวดอกดกทราม
+กุหลาบขาวกุหลายแดงแรงทีเดียว   ปลูกใส่อ่างเขียวดกดอกทราม
 บัวก็มีแห้วก็มีอุตส่าห์ปลูก   เปลือกมันใหญ่โตกว่าลูกเท่าตุ่มหาม
-ได้ไม้จีนมาจาไหนไอ้บ้ากาม   เห็นมันตามประจบปลัดจัน
+ได้ไม้จีนมาแต่ไหนไอ้บ้ากาม   เห็นมันตามประจบปลัดจัน
 กรงกินดินสีชมพูก็มีด้วย   เก้าอี้ถ้วยตั้งไว้ด้วยรวยขยัน
 อ่างเรียงเลี้ยงปลาฟักพืชพันธุ์   เดือนแจ้งดังกลางวันเห็นตัวปลา
 เอานิ้วมือดีดน้ำลงต้ำจิบ   ว่ายกระดิบกระดิบเข้ามาหา
-ทั้งเหลืองแดงต่างดีมีนานา   ปุ่มหลังปุ่มหน้าหมุนน่าดู
+ทั้งเหลืองแดงด่างดีมีนานา   ปุ่มหลังปุ่มหน้าหมุนน่าดู
-ลางตัวปลั้วเปลี้ยดั่งเบี้ยตุ้ม   ตะลุมปุ้มกระดิกหางกระทั่งหู
+ลางตัวปลั้วเปลี้ยดั่งเบี้ยตุ่ม   ตะลุมปุ้มกระดิกหางกระทั่งหู
-บ้างแหวกว่ายลอยล่องฟ่องฟู   หน้าเอ็นดูขดขุ้มเป็นปุ่มโป
+บ้างแหวกว่ายลอยล่องฟ่องฟู   หน้าเอ็นดูขุดขุ้มเป็นปุ่มโป
-เหย้าเรือนเหมือนขุนนางมันช่างทำ   ตรงรางน้ำนั้นวางอ่างเลียงโผ
+เหย้าเรือนเหมือนขุนนางมันช่างทำ   ตรงรางน้ำนั้นวางอ่างเสียโผ
 มันได้มาแต่ไหนใบโตโต   โยโสสุงสิงหยิ่งเหลือตัว
 ติดกระจกตั้งเก้าอี้ที่บนหอ   ราวกับพ่อมันเป็นเจ้าสัว
-วันทองจึงปลดปลงหลงเมามัว   จะเที่ยวไปให้ทั่วกลัวจะช้า
+วันทองจึ่งปลดปลงหลงเมามัว   จะเที่ยวไปให้ทั่วกลัวจะช้า
 แลเห็นนกบ้าระบุ่นโนรี   สารพันจะมีทีเดียวหวา
 สัตตวรรณกระตั้วสาลิกา   พูดได้ทักมาว่าเสียงคน
 จึงบังคับแก่ฝูงโหงพราย   ให้ทำลายเขาไม้ให้ปี้ป่น
 วันทองจะได้หายวายกังวล   สั่งแล้วจรดลไคลคลา
-   ฯ๒๘ คำฯ เพลง
+ฯ ๒๘ คำ ฯ เพลง
+เข้าเอยเข้าไป   ถึงชายเรือนชั้นในไขว่เที่ยวหา
+บ่าวไพร่นอนกลาดดาษดา   มองดูหน้าตาไม่สมประดี
+ที่นอนร้ายผ้าผ่อนล่อนหลุด   ถ่มน้ำลายถุยทุดอีบัดสี
+ถีบซ้ำก็ไม่ตื่นฟื้นอินทรีย์   นอนแผ่แบบี้อยู่กลางกั๊ก
+ขุนช้างวันทองอยู่ห้องไหน   ทำไมจึงจะรู้แจ้งประจักษ์
+จะดูหน้าวันทองน้องรัก   ขุนช้างมันฟูมฟักมาหลายเดือน
+แก้มก้อยมิช้ำระยำฤา   รอยมือจะขยำคลำเสียเปื้อน
+คิดคิดดังหนึ่งใคร่ไล่ต่อยเตือน   และเห็นประตูเรือนงับแง
+ชวาลาสว่างดังกลางวัน   หมายสำคัญว่าอยู่ที่นี่แน่
+เปิดเยี่ยมชะโงกเห็นลับแล   รีบแร่เข้าไปไม่รอเลย
+ฯ ๑๐ คำ ฯ ชมโฉม
+เห็นนางหนึ่งจ้อยร่อยนอนบนเตียง   กำดัดกำเดาะเนื้อเกลี้ยงเหมาะแม่เอ๋ย
+รูปร่างขาวขาวน่าชมเชย   หลับสนิทนี่ใครเหวยนอนแนบเนียน
+รุ่นราวสาวแส้แน่สนัด   อุระรัดดังกมุทผุดจากเกษียร
+ทั้งขอบคิ้วลำคอพอพึงเพียน   แม้นเขียนเจียนกันกับวันทอง
+นี่พี่น้องขุนช้างฤาไฉน   ทรวดทรงอย่างในไม่เศร้าหมอง
+แล้วขึ้นนั่งบนเตียงเคียงประคอง   เอามือต้องสไบไม่ให้ครือ
+สารพัดครัดเคร่งเปล่งปลั่ง   รีรอขอรั้งเอาเถิดฤา
+หันหวนป่วนปั่นคันไม้มือ   จะปลุกขึ้นถามชื่อเกี้ยวลอง
+พยักเรียกกุมารทองเข้ามาใกล้   แก้เครื่องส่งสั่งให้ไปเสียนอกห้อง
+เห็นผ้าห่มนวลนางวางกอง   เอาขึ้นป้องบังไฟซ่อนฟ้าฟื้น
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+บัดนั้น   กุมารทองหัวเราะว่าอย่าให้ตื่น
+อดไม่ได้เข้าไปเล่นกลางคืน   ปลูกขึ้นรู้เข้าหูอื่นสิเสียงาน
+รับเอาเครื่องออกมาขมีขมัน   พ่อขุนแผนเธอขันเจียวจ้าน
+เดิมทีคิดมาจะทำการ   มาลอบรับสมัครสมานเกี้ยวชู้แข
+ฯ ๔ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ขุนแผนฟังพรายพริ้มยิ้มแต้
+ลูกกูแสนเฉลียวดีแท้   จะเข้าไปมิใช่แม่กุมารทอง
+ว่าแล้วร่ายเวทคลายสะกด   แล้วขยดปรามาสจับต้อง
+สั่นปลุกลุกขึ้นเถิดน้อง   อุตส่าห์มาถึงห้องมืดค่ำคืน
+ฯ ๔ คำ ฯ
+</tpoem>
+==== ====
+<tpoem>
+<sub>ร่าย</sub>
+บัดนั้น   นางแก้วกิริยาผวาตื่น
+กำลังมนตร์มึนมัวไม่ใคร่ฟื้น   ดึกดื่นปลุกทำไมใครเข้ามา
+เพ่งดูก็ยังไม่รู้จัก   อกใจทึกทักพรั่นหนักหนา
+สั่นรัวทั่วทั้งกายา   จะร้องขึ้นประหม่าด้วยความกลัว
+ป้องปิดบิดเบือนเชือนหนี   ขุนแผนเสน่ห์ดีเข้าเย้ายั่ว
+ชายตาตาต่อกันพันพัว   ใครหนอช่างไม่กลัวประหลาดนัก
+ดูจริตผิดโจรใช่ผู้ร้าย   เป็นเป็นชายผู้ดีมียศศักดิ์
+มหาละลวยดลจิตให้คิดรัก   ทำพลิกผลักกรพลางทางถามไป
+เที่ยวนางกลางคืนไม่เกรงกลัว   หลงตัวหลับตามาแต่ไหน
+ซ้ำทำข่มเหงไม่เกรงใจ   ราวกับใครแนะนัดให้นายมา
+ยังไม่กลับออกไปเสียจากห้อง   เดี๋ยวนี้น้องร้องบอกเขาดอกหนา
+คนจนดอกเจ้าไม่เข้ายา   ในเรือนข้าห้องนี้ไม่มีอะไร
+ฯ ๑๒ คำ ฯ
+<sub>โลม</sub>
+วาเอยวาจา   พี่อายหน้าน้องอย่างสงสัย
+ใช่สะดมย่องเบาข้าวของใคร   เสียมีได้ก็รักลักชมเชย
+พี่ชื่อขุนแผนแกว่นสงคราม   จะมาตามภรรยาดอกน้องเอ๋ย
+วันทองอยู่ห้องไหนยังไม่เคย   จึ่งหลงเลยเข้ามาในห้องนี้
+เจ้าหลับอยู่ดูแม้นเหมือนวันทอง   จึงหลงต้องจิตคิดว่าเมียพี่
+อย่าถือโทษโกรธไปทำไมมี   จะหยิกตีก็ตามแต่ความคิด
+ได้มาหาน้องถึงห้องใน   ขออภัยเถิดพี่นี้รับผิด
+ชะรอยกุศลดลใจชักให้ชิด   ขอถามนิดหนึ่งน้องอย่าถือเลย
+เจ้าเป็นญาติขุนช้างฤาวันทอง   นี่นามน้องชื่อใดอะไรเอ๋ย
+อย่าอำยวนควรแล้วจะคุ้นเคย   ชายได้เชยจับต้องน้องถึงตัว
+กระไรกันก็กระไรเถิดน้องพี่   เลือกนักผิดดีมีแต่ชั่ว
+คนอื่นต้องเป็นสองจะหมองมัว   พี่นี้ผัวผูกรักภักดีจริง
+ฯ ๑๒ คำ ฯ
+บัดนั้น   แก้วกิริยาตริตรึกนึกนิ่ง
+คิดขึ้นได้หวาดหวั่นพรั่นประวิง   ขุนแผนแท้แน่นิ่งร้อนแรงรึง
+เอะเกิดเหตุแล้วกระมังครั้งนี้   น่าที่ความผิดจะมาถึง
+จะรบราฆ่าฟันกันอื้ออึง   น้อยหนึ่งจะว่าเราคบค้า
+จำจะเร่งบอกความที่ถามไถ่   ให้ออกไปเร็วเร็วเสียดีกว่า
+ตัวข้าชื่อแก้วกิริยา   บิดาเป็นเจ้าเมืองสุโขทัย
+เขาร้องฟ้องต้องปรับยับเยิน   ยังค้างเกินเงินสิบห้าหาไม่ได้
+จึงเอาข้ามาขายฝากไว้   ลำบากยากไร้มาหลายปี
+เชิญไปเถิดฉันจะปิดประตู   อย่ามาเซ้าซี้อยู่จู้จี้
+ข้าคนเข็ญใจใช่ผู้ดี   ไม่ควรที่ลดเลี้ยวเกี้ยวพาน
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+<sub>โลม</sub>
+ได้เอยได้ฟังว่า   แก้วกิริยาเจ้าช่างว่าขาน
+รสถ้อยน้อยฤาฉ่ำดังน้ำตาล   กินหวานเล่ห์ลิ้นประโลมใจ
+ทรวดทรงท่วงทีไม่แกล้งว่า   ถึงเป็นเมียเจ้าพระยาก็เป็นได้
+เงินนิดเท่านั้นพรั่นทำไม   จะช่วยใช้รับทุกข์ธุระน้อง
+ว่าพลางทางขยับจับข้อมือ   ดูดู๋อึดอัดตะปัดตะป่อง
+แม้นสลัดตัดอาลัยไม่ปรองดอง   พี่ไม่ออกจากห้องแล้ววันนี้
+จะนอนนิ่งกลิ้งทูตอยู่ในมุ้ง   จนรุ่งให้เขาจับได้กับพี่
+จะเป็นถ้อยร้อยความสามสี่ปี   กอดกันตายอยู่ที่นี่ไม่หนีไกล
+แล้วซ้ำเป่าอาคมสมสวาท   พิงพาดลองดูรู้ทีใคร่
+อุ้มขึ้นใส่ตักสะพักไว้   ลูบไล้โลมเล้าเคล้าคลึงนาง
+อัศจรรย์มืดมนเป็นฝนฟ้า   นาฬิกากลฝรั่งดังเหง่งหง่าง
+เมฆเกลื่อนเดือนส่องแสงรางราง   อาบน้ำค้างหนาวแนบแอบอิงกัน
+เสนาะสำเนียงเสียงจักจั่นแจ้ว   กอดแก้วกิริยาแล้วรับขวัญ
+ถ้อยทีมีอาลัยใจผูกพัน   เกษมสันต์สังวาสสวาทอร
+ฯ ๑๔ คำ ฯ โลม
+<sub>โลม</sub>
+เจ้าเอ๋ยเจ้าพี่   ธุระมีเพลาจวนจะด่วนก่อน
+ใช่ไม่รักจักสลัดตัดรอน   จำจรสุดใจแล้วนะแก้วตา
+จึงถอดแหวนเพชรน้อยจากนิ้วมือ   พี่ซื้อหลวงนรินทรไว้สิบห้า
+ส่งให้พอได้กับราคา   ดั่งจำเพาะเจาะมาช่วยทุกข์น้อง
+จงขายเขาเอาเงินให้ขุนช้าง   จวนสว่างแล้วเจ้าอย่าเศร้าหมอง
+เอ็นดูพี่เถิดช่วยชี้ห้องวันทอง   พลางประคองลูบไล้อาลัยลา
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เป็นเอยเป็นหญิง   ยากนักทุกสิ่งไม่แกล้งว่า
+เคืองขัดกลัดกลุ้มในวิญญาณ์   สุชลฟูมนัยนาเข้าตาจน
+จะแข็งขัดทัดทานก็ไม่ได้   เสียน้ำใจผินหลังแล้วนั่งบ่น
+นิจจาเอ๋ยงวยงงหลงเล่ห์กล   แยบยลชายซื่ออือดีจริง
+สมใจได้เชยเฉยฉาก   เกิดเป็นคนนี้ยากหนอผู้หญิง
+มิทันไรก็สลัดซัดเททิ้ง   ทอดตัวกลิ้งร่ำร้องแต่เบาเบา
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sub>โลม</sub>
+น้องเอยน้องพี่   ธุระมีก็ย่อมแจ้งกับใจเจ้า
+จะใคร่อยู่สู่สมชมเคล้า   เรือนเขาเจ้าจะให้อยู่อย่างไร
+ค่อยค่อยช้าช้าจะมารับ   ไม่สับปลับมารยาดอกหาไม่
+จับมือนางวางประทับอุระไว้   นี่มิใช่ฤาใจอาลัยรัว
+ทึกทักจะร้างรักจนอกสั่น   เป็นอย่างนั้นจริงเจ้าเห็นใจผัว
+ใช่บ้านเมืองกลางป่าข้าไม่กลัว   ถึงจะนัวอยู่ด้วยกันตะวันแดง
+ขุนช้างจะทำไมกับเราได้   จะใส่ให้วิ่งล้มตะแคงแก้ง
+จะได้แต่ตาปรอยหงอยเป็นแร้ง   จนใจกลัวระแวงราชทัณฑ์
+ทำเอามือซับหน้าน้ำตาไหล   ไว้เยื่อใยเอาใจให้วายกระสัน
+แม้นข้ามคืนวันนี้เสียทีครัน   ขุนช้างมันก็เป็นมิตรแต่คิดคด
+จะแก้แค้นแทนทำให้ถึงใจ   ความจริงพี่มิได้โป้ปด
+ออกไปข้างนอกด้วยกันเพียงชั้นลด   บอกกำหนดแนะตำแหน่งเรือนวันทอง
+ฯ ๑๒ คำ ฯ ทยอย
+ว่าเอยว่าพลาง   ประจงจูงมือนางออกจากห้อง
+แสงเดือนแจ่มจำรัสผ่องพักตร์น้อง   ขุนแผนมองหล่อนฉ่องละอองลออ
+ยลหน้าดังหน้าจะแข่งแข   จะจำแหห่างไฉนฉะนี้หนอ
+ทรุดนั่งชั่วใจใคร่รั้งรอ   น้ำตาคลอจนใจจำไคลคลา
+ฯ ๔ คำ ฯ ร่าย
+บัดนั้น   ฝ่ายแก้วกิริยาเสน่หา
+อิดเอื้อนมิใคร่บอกออกวาจา   คิดในใจแล้วว่าวิงวอน
+นึกกริ่งจริงจริงไม่เสกสรร   จะเห็นอะไรกับฉันแต่ร่อนร่อน
+เด็ดเดี่ยวยากไร้อนาทร   ท่านได้พบเมียก่อนหาไหนเลย
+ความชอบถึงจะบอกห้องให้   แต่พอได้ก็เบือนเชือนเฉย
+จำจนจะต้องทนอยู่ตามเคย   ลึกแล้วเอ๋ยเมื่อใดจะได้พบ
+จริงเจียวเหมือนหนึ่งเคี้ยวยันสลา   ไม่ทันจืดนิจจาพอปูนสบ
+บอกแล้วว่าอย่าอย่าไม่ควรคบ   เวนใดมาประจบให้จำเป็น
+จนใจใช้กรรมเสียเถิดนะ   นั่นแน่คะห้องวันทองที่ทำเข็ญ
+ยังกระไรฤาข้าไม่ว่าเล่น   ฉันเห็นกับนายฉันเข้าพันพัว
+ดูสนิทสนมกันนักหนา   ไหนจะผันหน้ามาหาท่านเจ้าผัว
+ชั่งใครเป็นไรไม่เปียปัว   คิดถึงตัวดีกว่าโศกาลัย
+ฯ ๑๒ คำ ฯ โอด
+เมื่อนั้น   ขุนแผนเช็ดน้ำตาอย่าร้องไห้
+หยิบโน่นฉวยนี่ทีเอาใจ   ถึงจะไปคงจะกลับมารับน้อง
+ตายเสียเมื่อไรไม่ได้มา   ฟังคำพี่ว่าอย่าหม่นหมอง
+....   ....
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   วันทองร้องว่ากระไรเอ๋ย
+หม่อมทำนายฝันนี้ผิดทีเคย   จะว่าเลยเล่นฤาจริงก็กริ่งใจ
+ฟังฟังยิ่งหวั่นพรั่นจิต   สำเนียงผิดขุนช้างนางสงสัย
+เอามือคลำเนื้อตัวทั่วไป   ขนอกขนใจก็ไม่มี
+ลูบดูคอคางก็ว่างเปล่า   หนวดเคราหมดไปเสียไหนนี่
+ผิดกายชายเกรงเพลงผิดที   ผิดแล้วสินี่ใครดูแบบบาง
+ลุกขึ้นเขม้นเห็นขุนแผน   ยิ่งแสนแค้นขุ่นข้องหมองหมาง
+แลเหลียวมาเห็นขุนช้าง   กลิ้งอยู่ข้างเตียวอนาถใจ
+ถลามากอดผัวตัวสั่น   คิดว่าขุนแผนฟันเสียตักษัย
+ผลักพลิกดูแผลแลทั่วไป   เห็นยังผ่อนหายใจค่อยคลายกลัว
+สั่นปลุกลุกขึ้นเร็วเร็วเจ้า   ขโมยขึ้นเรือนเราแล้วหม่อมผัว
+จะหยิกตีเท่าใดไม่รู้ตัว   ชั่งชั่วนี่กระไรไม่ลืมตา
+ฯ ๑๒ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   ขุนแผนแค้นขัดสหัสา
+ว่าแก่วันทองดีแล้ววา   ไม่คิดน้ำหน้ากันมั่งเลย
+เช่นหน้าข้ากระนี้ฤาผู้ร้าย   สมบัติชู้มากมายเจียวฤาเหวย
+เห็นกูลักของใครมือไม้เคย   ทำเฉยราวกับไม่รู้จักกัน
+นางเมียเศรษฐีดีหนอ   ทำตัวสั่นตัวงอปลุกชู้ขัน
+ปลุกขึ้นเร็วเร็วจะไม่ทัน   ชู้เองกูพรั่นกลัวฝีมือ
+ดูหน้าข้าก่อนก็เป็นไร   องค์เธอฤาใช่หาไม่ฤา
+แผดเสียงขึ้นไปเถิดให้เขาลือ   กอดชู้ร้องอื้อไม่มีอาย
+วันทองเอ๋ยเก้อละเมอเพ้อหลง   ผัวมึงมั่นคงฤาคนง่าย
+มั่งมีเงินทองเต็มสบาย   คงได้กอดชู้ตายแล้ววันนี้
+ทำกึกกักคึกคักชักดาบ   ฟันให้เลือดไหลอาบอยู่กับที่
+เร็วเร็วปลุกชู้ขึ้นดูดี   ให้มันสู้กูซีปลุกให้ลุก
+เอออะไรไม่คิดถึงคราวยาก   ทำห้ำหั่นบั่นบากชิงสุก
+สนุกนักมันมักได้ทุกข์   ไล่ลุกกูจะฟันทั้งผัวเมีย
+ฯ ๑๔ คำ ฯ
+หวีดเอยหวีดหวาด   ใจจะขาดกลัวจะฆ่าขุนช้างเสีย
+กลัวก็กลัวปลุกก็ปลุกคลุกเคลีย   น้ำตาเรี่ยไม่รู้สึกก็นึกแค้น
+ตายร้ายตายดีก็ทีหนึ่ง   ข้าไม่พึ่งใบบุญเจ้าขุนแผน
+พยาบาทมาดหมายทดแทน   ใจพรั่นปากแปร้นท้าทาย
+จะทำอย่างไรก็เร่งทำเข้า   ฤาแผ่นดินของเจ้าพูดง่ายง่าย
+แม้นข้ากับขุนช้างนี้วอดวาย   ถึงตายก็คงกระดูกร้อง
+รู้แล้วว่าทหารมีฝีมือ   เชิดชื่อในอยุธยาไม่มีสอง
+ป่านนี้จะมากลับคิดตริตรอง   ถึงคราวยากนั้นไม่ต้องกับทำระยำ
+คนชั่วข้าก็อยู่ประสาชั่ว   สุดที่กลัวแล้วเจ้าเคราแดงก่ำ
+สารพัดแสร้งใส่ใจยังจำ   จะมาลำเลิกนั้นด้วยอันใด
+ข้าเถียงฤาว่าไม่ได้เป็นเมีย   แต่เจ้าทอดทิ้งเสียไม่รักใคร่
+ขุนช้างเขาจึงขอข้ามาไว้   แกล้งลอยช้อนตักอะไรเจ้าคนพาล
+ครั้งหนึ่งพาอีลาวมาให้ด่า   ถึงตีนท่าหน้าเรือนตะพานบ้าน
+ประเดี๋ยวประเดี๋ยวแกล้งกลับมาประจาน   จะว่าอะไรก็โรงศาลของท่านมี
+จะมาค่อนด่าใครว่ามีชู้   นึกดูก่อนเป็นไรกระนี้นี่
+สับปลับปลับปลิ้นสิ้นที   ว่าวันทองไม่ดีชั่วตัดรอน
+เจ้าทิ้งไว้ไปมีเมียจึงมีผัว   ใครบั่นบากนี่ตัวออกหากก่อน
+เพื่อนรั้วหัวบ้านรู้ขจร   ขึ้นเรือนเขาคนพลอนฤาใช่โจร
+ฯ ๑๘ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+น้ำเอยน้ำคำ   น้อยฤาแปลกเปลี่ยนน้ำกระทั่งโขน
+หากผุดมุดลงแก่งเชี่ยวโชน   หินผาจะสู้โดนไม่ย่อท้อ
+ท้าทายจะให้กลับไปร้องฟ้อง   มั่งมีเงินทองแล้วขันก้อ
+ขุนช้างมันเคยเกลี่ยไกล่ไปป้อยอ   อ้ายพ่อไกรศรีทุกทีความ
+เชื่อดีไกรศรีไปเถิดวะ   ถ้อยความจะชนะไม่พักถาม
+เป็นไรไม่เข้าไปช่วยกันติดตาม   ลามปามฝืนฝ่าค้าอัปรีย์
+ห้ามเหล็กลักเหล็กประทุกเรือ   ฉ้อเขาเป็นเบือเขาฟ้องมี่
+ชิงเชือดคอตายอ้ายอัปรีย์   ชวนขึ้นศาลเชื่อดีซิน่ากลัว
+อย่ายาวความเหวยจะถามวันทองน้อย   ค่อยค่อยคิดบ้างฟังคำผัว
+ได้ผิดแล้วอย่าถือดื้อเมามัว   แม่เอ่ยชั่วสละได้ก็คงดี
+การเกินแต่หลังไม่ถือแล้ว   วันทองน้องแก้วจงเชื่อพี่
+จะมารับกลับไปประเดี๋ยวนี้   ใช่ที่จะมาล่อลวงน้อง
+จริงจริงจะสบถก็เจียนได้   ตั้งแต่จากเจ้าไปแต่เดือนสิบสอง
+ไม่วายว่างคะนึงถึงวันทอง   ขึ้นสวรรค์อย่าพ้องปดเลย
+วิงวอนโดยดีนี่คิดไฉน   จะไปฤามิไปแม่คุณเอ๋ย
+อย่าซบซอนช้อนคางขึ้นให้เงย   จะบู้บี้ไม่เสบยไม่เข้ายา
+เจ้าก็คนปัญญาดีทีฉลาด   พิเคราะห์ดูลำมากเขากับข้า
+ขุนช้างสู้ได้ฤาแก้วตา   รูปร่างวาจาทีท่าทาง
+สองเอาหนึ่งสามเอาหนึ่งก็ต่อได้   มีไข่ไก่อย่าเล่นเลยกับไก่ล่าง
+ขุนช้างเหมือนระตูตามกวาง   อิเหนาร้างปลอมแปลงก็มีฤทธิ์
+แม้นมิปลงใจไปด้วยกับพี่   จะผูกมือเข้าตีเอาความผิด
+จะละลดกันนั้นอย่าพึงคิด   จ้อยร่อยจิริดคร่าเอาไป
+คนทั้งเรือนอย่าเข้าใจว่าใครตื่น   ไม่คลายสะกดฟื้นตื่นไม่ได้
+จะเฝ้าปลุกขุนช้างอยู่เมื่อไร   ชั่งจิตชั่งใจแล้วบอกมา
+ฯ ๒๔ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   วันทองได้ฟังขุนแผนว่า
+วนเวียนเปลี่ยนใจไขว่ปัญญา   โลเลเสน่หาเล่ห์ลมลิว
+กริ่งจะจริงฤาหนอยังรอรัก   เห็นหาญหักมุมุ่นทำฉุนฉิว
+หม่อมขุนแผนนี้น้ำใจมักไหวปลิว   โยเยเผลพลิ้วไม่ยั่งยืน
+พ่อขุนช้างรูปโพล่โง่จริงอยู่   สิ่งดีใครไม่รู้อยู่หาอื่น
+หม่อมเอ๋ยรักแล้วจะกลับกลืน   เคยขื่นขมเผ็ดฉันเข็ดแล้ว
+ลาวทองต้องติดเป็นชาวสะดึง   นั่นแลจึงกลับมารับฤาหม่อมแก้ว
+หาไม่ไหนจะได้มาวี่แวว   น่าเสียดายจัดแจ้วจำนรรจา
+รูปร่างอีลาวราวรังสรรค์   เต็มขยันหน้าหนอไม่แกล้งว่า
+สุดที่จะคาดค่าว่าราคา   สองสลึงแล้วอย่ามาต่อเลย
+จริงฤาไม่ลาวทองนี้ยอดรัก   นี้ทอดดวดตกคลักฤาหม่อมเอ๋ย
+ไม่ติดตามมาให้ได้ไว้แชเชย   ไม่ขันเลยนี่ใครจูงจมูกนาย
+แล้วพาโลว่าชอบกับไกรศรี   โกรธเขาแล้วซีต้นกฎหมาย
+เขาวางบทอีลาวต้องติดตาย   เป็นชาวสะดึงไม่วายว่างเย็บ
+จะเอาไปแก้ขัดผลัดอีลาว   แม่เจ้าเอ๋ยใครจะไม่เจ็บ
+คราวจะเป็นไม่เห็นดีเท่าขี้เล็บ   ชั่วที่ไหนไล่เก็บใส่ความคน
+ฉันเชื่อแล้วหม่อมจ๋าอย่าสบถ   จะสะบัดเสียให้หมดลิ้นสิ้นขน
+แม้นใคร่ได้ลาวทองคืนอย่าร้อนรน   จะช่วยเดินเหินบนคุณในวัง
+ฯ ๑๘ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+วันเอยวันทอง   สำนวนน้องราวกับเหล็กดีตั้ง
+ไม่รู้เท่าเหมือนภูเขาเส้นผมบัง   ว่ากันแต่จริงจังอย่าแชเชือน
+ขุนช้างนั้นระตูจรกา   วันทองบุษบาแม้นเหมือน
+อันอิเหนานี้พี่เป็นเจ้าเรือน   อย่าบิดเบือนเลยเรานึกว่าสึกชี
+หนกระหายหมายมาคว้าสัมผัส   รวบรัดไยปัดมือพี่
+ใช่ว่าไม่เคยเมื่อไรมี   ท่วงทีสันทัดอยู่ด้วยกัน
+บทอิเหนาในเรื่องเผาเมืองก่อน   จึงได้ผ่อนพานางผายผัน
+นี่จะให้เผาบ้างเหมือนอย่างนั้น   ฤาจึ่งวันทองพี่จะลีลา
+หยิบเอาไต้ไปจุดที่ตะเกียง   เดินเมียงจะไปเผาเอาริมฝา
+ขุนช้างขุนช่อยช่างมันวา   ได้แต่เมียของข้าจะพาไป
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+พ่อเอยพ่อคุณ   อย่ามุมุ่นอย่างนี้หาดีไม่
+ปากว่าใจพรั่นหวั่นอกใจ   วิ่งเขาไปดับไฟยึดไม้มือ
+กลัวว่าขุนช้างจะวอดวาย   อุบายว่าของของฉันมิไหม้ฤา
+ฉุดบั้นเอวกะแหย่งแย่งยื้อ   เอ็นดูน้องน้อยอย่าดื้อจะบาปกรรม
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   ขุนแผนเห็นเป็นที่ขยี้ขยำ
+คาดคั้นข่มขู่เอาถ้อยคำ   ห้ามแล้วก็ไม่ทำจะตามใจ
+ว่ากันแต่จริงอย่าแชเชือน   เหย้าเรือนก็หาเผาจุดไม่
+ขุนช้างก็จะให้ชีวิตไว้   แต่มาไปด้วยกันแต่โดยดี
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   วันทองหลีกเลี่ยงเบี่ยงหนี
+กลัวขุนแผนจะราฆ่าตี   ยอมแต่ปากว่าไปซีแต่วาจา
+ยังอาลัยผัวใหม่ใจอึดอัด   การสัมผัสร่วมรสเสน่หา
+ไม่เอื้อเฟื้อกระไรนักรักระอา   แต่ทว่าเงินทองของพัวพัน
+เคหาโอฬารึกนึกเสียดาย   ใจหายว้าเหว่เหหัน
+หม่อมขาจะมาพากลับไปนั้น   อัศจรรย์ฉันคิดไม่เห็นเลย
+ชื่อว่าชั่วก็มีผัวใหม่แล้ว   พ่อพลายแก้วทำอย่างไรนี่หม่อมเอ๋ย
+เคี้ยวคายคายแล้วยังไม่เคย   ชอบแต่เลยไปบางกอกดอกจะดี
+ติดตามอีลาวชาวจอมทอง   มาประคองเคียงพักตร์จักถูกที่
+จะต้องการฉันไปทำไมมี   คนเช่นนี้หม่อมฤาจะรื้อรัก
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+ลิ้นเอยลิ้นลม   เจ้าคารี้สีคารมคมคายหนัก
+เหม่อุแหม่แล้วแลชวนแขชัก   ยิ่งกว่าใครไม่รู้จักทำนองเจียว
+จะว่าอะไรไม่พอใจได้ยินหมด   อย่าเลี้ยวลดให้ช้าว่าแก้เกี้ยว
+ไปไม่ไปอย่าบิดบูดพูดคำเดียว   จะหน่วงเหนี่ยวใจข้าเร็วก็ย่อมรู้
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+หม่อมเอยหม่อมขา   ข้าวของน้องหนักหนายังมีอยู่
+ไม่ขืนขัดน้ำใจได้เอ็นดู   งดสักครู่พอได้เก็บติดตัวไป
+แก้วแหวนเงินทองของละเอียด   จักแทรกเสียดพอกำลังเอาไปได้
+จริงจริงหนาครั้งนี้ไม่ไว้ใจ   หม่อมทิ้งเสียเมื่อไรได้เลี้ยงตัว
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+แสนเอยแสนงอน   สาระวอนล้วนแต่ไม่ไว้ใจผัว
+กระนั้นแหละจริงไขว่เปลี่ยนนัว   ของอยู่ไหนค้นให้ทั่วแล้วอย่าช้า
+อะไรอร่อยจะเอาไปก็ตามที   แต่ลูกจิงจ้อของดีนั้นแลอย่า
+แม้นไม่ฟังขืนเอาไปได้โกรธา   ฟ้าผ่าผิดทีตีให้ตาย
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+ค้อนเอยค้อนให้   เสียน้ำใจจำจนต้องขวนขวาย
+ลุกขึ้นเที่ยวหาคว้ากระทาย   ฟูมฟายน้ำตาเข้าห้องพลัน
+ฯ ๒ คำ ฯ เพลงเร็ว
+<sub>ร่าย</sub>
+ขุนแผนเยื้องย่องตามมา   นึกในใจว่าเมียข้ามันน่าขัน
+ปิดปากหัวร่ององัน   จะไปเอาอะไรนั่นที่ห้องใน
+ฯ ๒ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   วันทองหม่นหมองร้องไห้
+ฝันเห็นตรงแท้แน่แก่ใจ   จะผ่อนผันฉันใดก็เต็มที
+ฯ ๒ คำ ฯ
+</tpoem>
+==== ====
+<tpoem>
+<sub>ร่าย</sub>
+โอ้เหมือนว่าคราววสันต์พันดักเดี้ย   ชอบแต่ตายเสียไปเป็นผี
+วันทองเอ๋ยสุดคิดแล้วครั้งนี้   น่าที่จะมีแต่อัประมาณ
+ผัวใหม่พึ่งไม่ได้ปลุกไม่ลุก   ผัวเก่าบุกรุกหักหาญ
+จะขืนขัดก็จะวอดวายปราณ   เข้าเงื้อมมือมัจจุการต้องจำจน
+เข้าเข่นขู่มีแต่ถูกลากกระชาก   เนื้อวิบากกรรมเวรไม่เป็นผล
+พะว้าพะวังสิ้นทีทำวี่ทำวน   เหมือนหนึ่งนกต้องมนตร์จนน้ำใจ
+ขุนช้างถึงรู้ชั่วน้ำใจดี   ชู้เมียก็หามีที่ไหนไม่
+สารพัดมั่งมีทุกสิ่งไป   เหย้าเรือนทำให้สนุกนัก
+จะทำอะไรตามใจไม่ฝ่าฝืน   ยายนอนแล้วจำขืนสมานสมัคร
+ซุ่มซ่ามนี่กระไรไม่น่ารัก   ชาติผู้ดีมีศักดิ์สลึงเฟื้อง
+ฯ ๑๐ คำ ฯ รวิราย
+<sub>ร่าย</sub>
+ครวญพลางทางตริไปมา   หม่อมขุนแผนยศถาเธอฟุ้งเฟื่อง
+เป็นแม่ทัพมีชัยได้บ้านเมือง   กรุงกระเดื่องยอดทหารชาญณรงค์
+แต่รุ่นราวคราวหนุ่มจนป่านนี้   ยั่งยืนเต็มดีท่วงทีระหง
+งามจริตกิริยาทรวดทรง   หยิบหย่งสมุนไพรไม่เป็นเลย
+ถึงกับลูกเจ้าพระยาสู้กันได้   ตาดีสุดใจพ่อคุณเอ๋ย
+คมกริบดังจะหยิบออกชูเชย   ชวนเสวยรสร่วมฤดีดาล
+ชายใดจะเสมอไม่มีสอง   เสน่ห์น้องจริงจิตยังคิดสมาน
+แต่ทว่าจนใจได้เกินการ   จะทนทานเชิดหน้าระอาอาย
+บ่นพลางทางค้นข้าวของ   เงินทองรูปพรรณมากหลาย
+สายสะอิ้งสร้อยอ่อนใส่กระทาย   แหวนรังเรือนรายเนื่องยักกะตรา
+เอาผ้าผ่อนดีดีปิดข้างบน   นึกอะไรได้ค้นใส่ใต้ผ้า
+หยิบโน่นเสียดายนี่เช็ดยีตา   สุชลอาบพักตราคราบหมองมัว
+จนแล้วสู้ฟันกันอีกหน   เชิงชนย่อมรู้อยู่หม่อมผัว
+อีลาวนั้นก็ไม่อยู่ยังแต่ตัว   ดีกับชั่วนั้นย่อมแจ้งกับโลกีย์
+ฯ ๑๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   ขุนแผนแฝงฟังสิ้นถ้วนถี่
+วันทองไปไหนเล่าเจ้าตัวดี   ทำไมเห็นเอ๊ะหนีกันฤาไร
+ว่าจะมาเก็บของสักประเดี๋ยว   หายไปเที่ยวหาหาเห็นไม่
+ชะรอยจะแพลงพลิกชุกชิกใจ   เมื่อกี้ใครนั่งบ่นเพ้อพก
+นินทาว่าร้ายกันลับหลัง   ดีบ้างชั่วบ้างทำคับอก
+คนสองใจมันมักไพล่ไปนรก   เพราะหม่อมผมดกจะตกลึก
+แอแหนี่แน่นั่งอยู่นี่   ไหนจะดีเล่าน้องเฝ้าตรองตรึก
+เท่านั้นเถิดอย่าเปลี่ยนใจให้ไขว่นึก   ป่วยการดึกดื่นแล้วอย่าเรรวน
+ก้มมองดูหน้าน้ำตาคล่ำ   ร้องว่ากรรมจะมาซ้ำด้วยคำสรวล
+ไม่พอที่เลยจะให้หน้าหายนวล   เออไม่ควรจะมอมเป็นแมวคราว
+วันทองเอ๋ยดูรูปขุนแผนเล่น   พี่นี้เห็นอาจอ้อพอเกี้ยวสาว
+แม้นว่าจะเล่นข้างเต้นกราว   เป็นรองเจ้าบ่าวใหม่อ้ายทรยศ
+ดีแล้วที่น้องจะฟันสู้   มันพันตูกันอีกหนดูทนอด
+อย่าทำเก้ออ่อนคอท้อระทด   เก็บของเสียให้หมดเร็วอย่าช้า
+ก้มลงมองค้นของให้กระทาย   แหวนเก่าจำด้ายนี่ของข้า
+ขุนวิเชียรขาหักไปยักกะตรา   เขาซื้อมาข้าขอปันไว้
+เมื่อครั้งสมสู่อยู่กับเจ้า   จริงฤาไม่เล่านี่เราให้
+ไม่ลำเลิกดอกน้องอย่างหมองใจ   กลัวจะลืมไปจึงตักเตือน
+ฯ ๑๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+อายเอยอายใจ   แสแยแล้วใครไม่มีเหมือน
+ได้เกินเก้อพูดเร่อแชเชือน   กลบเกลื่อนเขินค้างหมางระอา
+เร่งกระไรหายใจไม่ใคร่จะทัน   มือสั่นหยิบไม่ถูกแล้วหม่อมขา
+ค้นถุงเงินปลีกที่เปลี่ยนมา   จากคุณย่าท่านท้าวเทพอากร
+ใส่ลงในกระทายยกกระแทก   ประชดประชันดันแดนไม่หยุดหย่อน
+จะพาหนีไปข้างไหนให้พ้นร้อน   ซุ่มซ่อนจะมิให้ใครเขารู้
+แล้วจะเหมือนอ้ายอนุอีคำปล้อง   เที่ยวจองคร่องหันเหเซซังอยู่
+พาไปพามาน่าเอ็นดู   ทำเล่นเช่นลักชู้ให้ได้อาย
+ฯ ๘ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+ขุนแผนร้องว่าอุแม่เอ๋ย   กระไรเลยพึ่งรู้สึกว่าเดือนหงาย
+คราวมืดมัวไม่กลัวเขายินร้าย   มาคิดอายต่อทีหลังกระทั่งโกร่ง
+มันไม่เหมือนอ้ายอนุอีคำปล้อง   ไม่ควรน้องจะไปเปรียบคนตายโหง
+อ้ายคนต้นขบถคดโกง   เป็นบ้าลำโพงมุทะลุ
+เชื่อฟังถ้อยคำอ้ายราชวงศ์   มันยุยงพ่อมันอ้ายอนุ
+อ้ายปาศักดิ์สุทธิสารพลอยเสี้ยมยุ   พากันติดเรือนตรุต้องเวรจำ
+จะชักยาวสาวยืดไปไยเล่า   ไปก็ไปเถิดเจ้าอย่าครวญคร่ำ
+ทอดอาลัยเสียเถิดตัวเจ้ากรรม   อ้ายหมาเน่าลอยน้ำท้องพึงพอง
+ฤาไม่ไปจะให้พี่อยู่ที่นี่   เออก็ดีอยู่มิดชิดเป็นหับห้อง
+มาเข้าหอใหม่กันเถิดวันทอง   นอนที่นี่ก็ตามน้องคะนองโลม
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+<sub>ช้า</sub>
+เจ้าเอยเจ้าพี่   มาย่าดีใหม่น้องประคองโฉม
+เอนอิงพิงแอบแนบตระโบม   จ้วงกระโจมโน่นนี่รู้ทีกัน
+ปิดป้องโดยทำนองเชิงสัมผัส   อะไรเจ้าเฝ้าปัดสลัดผัน
+อุแม่เอ๋ยจากมาไม่ช้าวัน   แก่หัดครันครันขยันเจียว
+ปรานีผัวเก่าบ้างอย่างหมางสวาท   พี่เต็มอาจคึกก้อจ่อใจเสียว
+เคยเลี่ยมอ๋อปันกันเป็นทุนเดียว   มาทำตาขุ่นเขียวค่อนพิไร
+ฯ ๖ คำ ฯ
+น้อยเอยน้อยฤา   ดูดู๋ดื้อบัดสีสิเป็นได้
+ไม่เคยเห็นเช่นนี้เลยผิดใจ   อีลาวมันหัดใหม่จนตะกลาม
+น่าอับอายราวกับตายไส้ขาด   ดูประหลาดฤาแสร้งแกล้งหยาบหยาม
+ไปไหนก็ไปจะไปตาม   จะว่าที่พระรามเดินไพร
+ลุกขึ้นปัดปัดสะบัดสะบิ้ง   ไยยังนิ่งหยุดยั้งนั่งไถล
+คว้ากระทายได้เดินตรงไป   ทำอะไรอยู่เล่าเจ้าจอมพลาย
+ฯ ๖ คำ ฯ
+ขุนแผนว่าแม่เอ๋ยนางถั่วขัด   เอาแต่ตามถนัดไม่เบี่ยงบ่าย
+กระหายห่างร้างมาแต่ปีกลาย   จึงได้ตายไส้ขาดแกนตะกลาม
+ดูเยี่ยงวันทองเล่าเจ้าพี่   คู่ผลัดมีตีทุกวันประจันสนาม
+ลาวสอนใหม่ไม่เหมือนไทยจึงได้ตาม   รูปงามเชื่อได้เป็นไรมี
+ไหนไหนก็คงไม่ว่างผัว   นี่แลตัวตัวดอกสร้อยเกศี
+จะว่ากล่าวยาวยืดจะช้าที   เออกระนี้แล้วจะให้เป็นพระราม
+ก็จะพาเอาสีดานงลักษณ์   ไปให้พ้นทศพักตร์ยักษ์ซุ่มซ่าม
+ถ้าน้อยหนึ่งเถิดเจ้าโฉมงาม   ลุกขึ้นเดินตามเมียงออกมา
+ฯ ๘ คำ ฯ
+มาถึงหน้าเตียงห้องนอก   เย้าหยอกวันทองทำป้องหน้า
+ชี้ว่านี่แน่อสุรา   ที่มันลักสีดามาเชยชม
+นอนนิ่งกลิ้งทูตอ้ายอูฐอัด   มาดูเสียให้สนัดจะร้างสม
+ทศกัณฐ์ตัวนี้หัวเกลี้ยงกลม   ปั้นยากกว่าขนมต้มรามัญ
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เจ็บเอยเจ็บจิต   วันทองคิดอายใจไหวหวั่น
+รื้ออาลัยผัวใหม่ดาลแดยัน   ชำเลืองแลแปรผันแก้วตาพราย
+กระดากเก้อเดินเร่อเกินพ้น   จำจนจะกลับก็ไม่ได้
+กลัวอาญาขุนแผนจะวอดวาย   นัยน์ตาลายสะดุดประตูเซ
+กระทายหกของตกก้นกระแทก   เก้อตะกายเล็บแกรกแล้วกล่าวเส
+เคราะห์รื้อน้อยใหญ่ให้โยเย   แหวนทองกลาดดาษชะเอเก็บชุลมุน
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+ร้องเอยร้องว่า   กบที่ไหนเล่ามาจึงจับวุ่น
+ปล่อยมันเสียเถิดเจ้าเอาบุญ   แต่อย่าให้ต้นทุนขาดลอย
+เก้อเกาเล็บเล่นไม่เห็นขัน   ทำไมนั่นยังนั่งทอดละห้อย
+เข้าช่วยเก็บของให้อย่าตะบอย   ช้าอีกหน่อยจะรุ่งโพลงขึ้นโด่งแดง
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+บัดนั้น   กุมารทองเมียงมองประตูแฝง
+เห็นวันทองพลั้งพลาดล้มตะแคง   ทำเป็นแกล้งร้องว่าอย่าพ่อพลาย
+แม่แกผิดทีเดียวเท่านั้นดอก   อย่าตีก้นให้ชอกช้ำถลาย
+ทำคลับคล้ายมิให้เห็นกาย   ว่าแม่จ๋าฉันไม่วายคิดถึงเลย
+จากมาอยู่ที่นี่นี้สบาย   ฤาซังตายด้วยโกรธพิโรธเอ๋ย
+กำพร้าแม่อดกล้วยไม่เสบย   แม่คิดถึงบ้างฤาเฉยลืมลูกไป
+ฉันเตือนพ่อบ่อยบ่อยให้มารับ   ลาวทองเขากำกับไม่มาได้
+ขึ้นชื่อลาวนี้ฉันชังมันสุดใจ   รักแม่ไทยมากกว่าหนาว่าจริง
+ฯ ๘ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เสียงเอยเสียงแจ้ว   แว่วแว่วไม่ถนัดคะนึงนิ่ง
+นี่เสียงใครคิดระแวงแคลงประวิง   ตรึกกริ่งจำได้เหมือนจะรู้
+นึกได้คล้ายเสียงกุมารทอง   ขมุกขมัวพิศมองอยู่เป็นครู่
+กุมารทองสำแดงกายออกให้ดู   ไม่ได้อยู่ด้วยกันกี่วันมี
+แปลกฉันไปฤาหม่อมแม่ขา   วันทองว่าพ่อมาด้วยฤานี่
+คิดถึงความเก่าเศร้าโศกี   ไม่พอที่เป็นทั้งนี้เพราะอีลาว
+ออกชื่อลาวทองกระทั่งหู   ดังเพลิงพลามวามวู่โชนฉาว
+ตั้งคอก่อแคะแกะเรื่องราว   พ่อจ้าวเถิดจงเห็นที่จริงใจ
+นี่ไม่กลัวผู้กำกับเขาดอกฤา   พ่อกุมารหม่อมจึงดื้อมาได้
+น้อยจิตคิดคิดไม่ใคร่ไป   เจ็บใจชอกช้ำคำคุณเมีย
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+ขุนแผนได้ยินผินมาว่า   ลูกข้าจะยั่วลมล่มเรือเสีย
+กุมารทองแกล้งแล้วให้ปัวเปีย   พ่อไกล่เกลี่ยเรียบร้อยอยู่ถ้อยคำ
+เอาลาวทองมาออกชื่อจนอื้ออึง   รื้อตะบอยตะบึงพิไรร่ำ
+ดูเถิดไม่ว่าเล่นเลยเจ้ากรรม   จ่อจุดลุกแล้วหาน้ำมาดับไฟ
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+บัดนั้น   กุมารหัวร่อร่าว่าแก้ไข
+โทโสมาแขกแปลกเปลี่ยนใจ   ไม่เป็นไรดอกพ่ออย่าโกรธา
+ที่หม่อมแม่วันทองท้อถอยหลัง   รอรั้งไม่ไปไว้งานข้า
+จะวิงวอนผ่อนผันให้เต็มประดา   ว่าแม่จ๋าอย่าถือพ่อฉันเลย
+ครั้นนั้นลาวทองมันให้กินมด   หลงละเมอเยอยศไปแม่เอ๋ย
+รู้สึกผิดได้คิดไม่มีเสบย   มาไปเถิดแม่เอ๋ยอย่าเฉยเชือน
+ตั้งแต่นี้ฉันจะเป็นนายประกัน   มิให้พ่อเป็นอย่างนั้นเปรอะเปื้อน
+ลาวทองไม่ให้กลับมาขึ้นเรือน   เขาไปเสียหลายเดือนแล้วจริงจริง
+แล้วผินหน้ามาว่าแน่ะคุณพ่อ   แม่ฉันขอความสัตย์ไว้อีกสิ่ง
+ลาวทองนั้นให้สลัดซัดเททิ้ง   ให้สมกับมันหยิ่งสาระดอง
+ฝ่ายแม่ฉันจะแก้ประกันด้วย   กับขุนช้างรูปรวยจองคร่อง
+ไม่ให้มีเยื่อใยกลับใจปอง   จะผ่าสองเสียให้เสร็จเด็ดรัก
+ขุนแผนวันทองจึ่งว่า   ตามใจลูกยาไม่หาญหัก
+กุมารทองหัวร่อก้อกั๊ก   ดีใจนักอย่าช้าเลยมาไป
+วิ่งเข้ามาหยิบยกเอากระทาย   หนักจะตายฉันจะช่วยเอาไปให้
+ทั้งสามก็ตามกันคลาไคล   ออกประตูเรือนใหญ่ถึงนอกชาน
+ฯ ๑๖ คำ ฯ เพลง
+แผ้วเอยแผ้วหล้า   จันทราแจ้งกระจ่างสว่างบ้าน
+ดังจะจับมดได้ก็ไม่ปาน   บ่ายหน่อยคล้อยบรรณสารดารินเรือง
+ดาวจระเข้ผกผันหันเศียรกลับ   ซ้อนสลับดาวรุ่งขึ้นฟุ้งเฟื่อง
+ประกายพรึกสุกฉ่ำประจำเมือง   ขึ้นค้างเบื้องบูรพทิศตามฤดู
+สำคัญตระหนักว่าจักจวนรุ่ง   ขุนแผนไม่ดาลสะดุ้งเชื่อมืออยู่
+ถึงสว่างเพื่อนบ้านใครจะรู้   ตามมาก็จะสู้กูไม่ลด
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+วันทองเห็นของที่นอกชาน   รอยต่อยแตกฉานระยำหมด
+จึงกล่าววาจาว่าประชด   นี่คนคดที่ไหนทำรังแก
+ถอนต้นไม้รื้อเขาเราเสียด้วย   มอดม้วยข่มเหงเล่นทีเดียวแหล
+ตุ่มอ่างกระถางโอ่งแอ   ทุบเสียนี่แท้พาลพาโล
+ของทั้งนี้มันทำไมอะไรเล่า   หนักเบาใครแบกไว้ได้โมโห
+ทำกระไรได้รู้จักคนเฉโก   อวดดีฤาโง่ทำเช่นนี้
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+บัดนั้น   กุมารทองร้องว่าอย่าจู้จี้
+ถึงอาลัยก็ไม่กลับคืนดี   ของเช่นนี้ใช่ที่ไม่ต้องการ
+ใครเล่าทุบต่อยแตกย่อยยับ   คุณพ่อกับฉันเองทำเพ่นพ่าน
+หาเอาใหม่ก็จะได้อย่ารำคาญ   ทำสิ้นอาลัยบ้านจะได้ไป
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   ขุนแผนหัวร่อร่าว่าแก้ไข
+โอ่งอ่างกระถางใส่ต้นไม้   เขาห้วยของใครข้าไม่รู้
+คิดว่าของขุนช้างก็ต่อยเล่น   กลับเป็นของวันทองน่าอดสู
+พี่ขอโทษอย่าโกรธได้เอ็นดู   ไม่ได้อยู่แล้วอย่าอาลัยเลย
+ขุนแผนพาวันทองรีบไคลคลา   ถึงเรือนแก้วกิริยาหักใจเฉย
+รื้อถอนใจอาลัยไม่เสบย   ทำเป็นเปรยถามวันทองว่าห้องใคร
+วันทองว่าห้องแก้วกิริยา   ขุนแผนว่าหน้าตาเป็นไฉน
+สาวแก่แม่ม่ายเมียผู้ใด   ลูกเต้าเหล่าไหนจะใคร่รู้
+ยินชื่อมีความกรุณา   ใคร่แวะดูหน้าตาอย่างไรอยู่
+ไฉนน้องวันทองโฉมตรู   ให้แวะดูหรือไม่น้ำใจเรา
+จะไปแต่หญิงเดียวเปลี่ยวนัก   ลักเอาไปใช้สอยเป็นไรเล่า
+พอเป็นเพื่อนได้ใช้การหนักเบา   เอาฤาเจ้าเห็นเป็นทีพี่หารือ
+ฯ ๑๒ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+ได้เอยได้สดับ   หวั่นใจไหววับกระไรหรือ
+นี่มาแวะแทะเล็มเล่นหัวมือ   ดอกกระมังทำไขสือสวนรอย
+แล้วกิริยากุมารทองคะนองแย้ม   ทำกระแอมแกมสรวลสำรวลบ่อย
+จะทำตกกระไดโจนโผนลอย   หม่อมจะแวะจะว่อยก็ตามใจ
+แก้วกิริยารูปเล่าเขาไม่ชั่ว   จะเอาไปแทนตัวฉันฤาไฉน
+ตบมือได้กันเถิดเป็นไร   ฉันดีใจจะได้กลับไปหลับนอน
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+บัดนั้น   นวลแก้วกิริยาโฉมสมร
+แต่ขุนแผนจากไปใจอาวรณ์   ทุรนร้อนแรงรุมกลุ้มรัก
+ด้วยไม่เคยร่วมชมสมสังวาส   ปะประหลาดประเดี๋ยวใจอาลัยหนัก
+นอนนั่งตั้งวิตกอกทึกทัก   ชมประวิชต่างพักตร์พิไรครวญ
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>โอ้</sub>
+โอ้เหมือนฟ้าแลบแปลบตา   มาได้แต่เวทนาฟูมกำสรวล
+กลิ่นอายยังตรลบอบรัญจวน   นี่เนื้อกรรมมาประมวญประมาททำ
+พรากสัตว์ให้พลัดคู่ร้าง   จึ่งเจาะจังหวังบ้างไม่ข้ามค่ำ
+ชื่นประเดี๋ยวเปลี่ยวลำบากจากระยำ   ก้มหน้าใช้กรรมร่ำโศกา
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+ครั้นวายกำสรดแว่วเสียง   สดับสำเนียงเอียงหูฟังรู้ว่า
+ชะรอยหม่อมจะพาวันทองมา   เสียงจ้าดังฉอเลาะเกาะแกะกัน
+จึงลุกรีบมาแอบแง้มประตู   เปิดออกมองดูขมีขมัน
+เห็นหม่อมขุนวันทองสองพัลวัน   กับเด็กคนหนึ่งนั้นน่าเอ็นดู
+ลูกใครมาแต่ไหนไม่รู้จัก   ไม่ถามทักเมียงมองฟังอยู่
+นี่เอาลับออกมาไขให้กันรู้   ฤาจึงแว่วเข้าหูออกชื่อเรา
+ฯ ๖ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   ขุนแผนว่าแก่วันทองนี่แน่เจ้า
+อะไรนี่มีแต่จะโดนเดา   ใครบอกเจ้าเปล่าเปล่าว่าเราแวะ
+ฉิฉะจะให้ไปเปลี่ยนตัว   ยังรักผัวหัวล้านอยู่นั่นแหละ
+แต่กุมารหัวร่อพอข้อแคะ   ชวนฉอเลาะเขาะแกะจะไม่ไป
+กุมารทองลูกข้าหน้าทะเล้น   เคยเป็นเช่นนี้มาแต่ไหน
+ทำไมนั่นข้าจะได้ตกกระได   ถ้าตกจริงไม่ไว้วันทอง
+คงจะถูลู่ลากลงไปด้วย   เจ็บป่วยมอดม้วยคงเป็นสอง
+ข้าหารือโดยซื่อปรองดอง   น้อยฤาน้องจิตใจเออเช่นนี้
+เชิงข้างหึงแล้วว่องไวดังไฟจุด   แว่วสักนิดอุตลุดเหมือนบ้าจี้
+มันร่อยหรอสึกไปเมื่อไรมี   ไปคนเดียวก็ตามทีช่างเป็นไร
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   วันทองร้องว่าขันนั่นมิใช่
+ว่าข้าชั่วแล้วอย่าพาเอาข้าไป   รังกะตุ๋ยถุยอะไรเป็นเช่นนี้
+ที่ข้างแระแวะค่างแล้วปรากฏ   ดีชั่วไม่เลือกหมดไม่บัดสี
+เว้นเสียไม่เห็นเล่นแต่หางมี   วิฬารีแลไม่ได้เป็นภรรยา
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+บัดนั้น   กุมารทองเห็นอึงจึงร้องว่า
+รำคาญหูดูดู๋แหกขี้ตา   เพื่อนบ้านเขาว่าเขาจะนอน
+อะไรมาหึงลมระงมอื้อ   จริงแล้วฤาแม่ขาฟังข้าก่อน
+พ่อแกแวะซื้อพลูดูละคร   หน่อยหนึ่งดอกไม่ยอกย้อนอย่าร้อนใจ
+ฉันเป็นพยานรู้อยู่ทั้งคน   เธอรีบร้นมาตามแม่แลข้อใหญ่
+จริงหนาแม่พอแกไม่แชไช   ห้องนี้หลงเข้าไปดอกจริงจริง
+สักประเดี๋ยวก็กลับออกมา   เร็วนักหนาไม่ทันสมภิรมย์หญิง
+เห็นหน้าตากันฤาไม่ใจประวิง   ฉันก็กริ่งเห็นพ่อจะพอใจ
+คะนองหัวยั่วล้อทั้งพ่อแม่   แอแฮแต่ละน้อยพลอยกันไขว่
+ขอเสียเถิดจะช้าเรามาไป   เข้าผลักไสฉุดคร่าพาดำเนิน
+ฯ ๑๐ คำ ฯ เพลง
+<sub>ร่าย</sub>
+บัดนั้น   แก้วกิริยามองแลชะแง้เหิน
+ลับตาเขาพากันเดินเกิน   ใคร่ตามไปคิดเขินน้ำใจนัก
+เห็นท่วงทีวันทองนี่นักหนา   เขายาวระฟ้าขวิดเกกกัก
+แว้งข้างแว้งคูดูเค็กคัก   ชะรอยจักขี้หึงเต็มที
+ตามไปก็จะไปเป็นเมียน้อย   ไม่รักไปรักป้อยแล้วจู้จี้
+ปิดประตูรีบจรผ่อนสมประดี   น้ำตาปรี่อาลัยถอนใจฮือ
+ฯ ๖ คำ ฯ
+</tpoem>
+==== ====
+<tpoem>
+<sub>โอ้</sub>
+ถึงที่นอนเปิดมุ้งไล่ยุงริ้น   รวยรวยกลิ่นยังไม่สิ้นน้อยไปฤา
+ทอดตัววางตาค้างนอนหาวปรือ   อ้าปากหวอดกอดมือระทมทุกข์
+ผุดลุกผุดนั่งไม่หลับใหล   ได้ยินเสียงอะไรแกรกกรุก
+ร้อนร่านรำคาญพล่านพลุก   เป็นตุ๊กตาล้มลุกม่อยหลับไป
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+ขุนแผนวันทองกับกุมาร   ออกมาถึงนอกชานหน้าหอใหญ่
+บ้าระบุ่นสัตวาที่เล่นไว้   ทักอึงคะนึงไขว่อลวน
+ว่าใครนี้มาลักพาแม่วันทอง   เพรียกพร้องจอแจแซ่สับสน
+ขุนแผนสำคัญว่าเสียงคน   ชักดาบออกประจญประจัญรับ
+กุมารทองร้องบอกนกดอกพ่อ   วันทองหัวร่อว่าไม่ฟังศัพท์
+แท้ทหารชำนาญในการทัพ   นกน่อยคอยขยับไหวพริบ
+ขุนแผนเดินเร่อเก้อสักหน่อย   บ่นค่อยค่อยในคอกระอุบกระอิบ
+วันทองว่าพูดดังดังอย่างุบงิบ   ขุนแผนว่าจะหยิบผิดกันอีกแล้ว
+ถึงประตูชานเรือนลงกระได   สกุณไก่มี่สนั่นขันแจ้ว
+ฤกษ์ปลอดตลอดคลาศแคล้ว   ดุเหว่าแว่วจวนรุ่งมุ่งไคลคลา
+ฯ ๑๐ คำ ฯ เพลงเร็ว
+<sub>ร่าย</sub>
+บัดนั้น   ม้าหมอกหม่นรนร่านทะยานท่า
+ครั้นเห็นขุนแผนลงมา   จากเรือนเริงร่าเรียงราย
+เหลือบมาประสบพบวันทอง   แรงร้องทีทักด้วยจำด้าย
+เท้าหน้าเขี่ยคุ้ยตะกุยตะกาย   วุ่นวายแลบลิ้นเลียพลาม
+วันทองเคยป้อนกล้วยอ้อยให้กิน   จึงจำกลิ่นได้ไม่ระคางขาม
+วันทองทักว่ายังพ่วงพีงาม   นึกถึงความหลังนั่งโศกี
+ฯ ๖ คำ ฯ โอด
+<sub>ร่าย</sub>
+บัดนั้น   กุมารทองร้องเรียกฝูงผี
+สำแดงกายเป็นหมู่อสุรี   อึงมี่มาประชุมเป็นโกลา
+ฯ ๒ คำ ฯ
+เมื่อนั้น   ขุนแผนประโลมวันทองว่า
+เท่านั้นเถิดอย่าเศร้าโศกา   มาขึ้นม้าเถิดพี่จะพาไป
+จึงกระสันรัดอกเข้าให้ตึง   แล้วจึงมาแต่งตัววันทองให้
+เสื้อหนังไก่ที่ปิดปากกระทายไว้   หยิบเอามาให้ใส่นุ่งจีบโจง
+แพรห่มปากเถาเพลาะตะเบงมาน   โพกหัวดอกพุดตานโอ่โถง
+สอนว่าถึงม้าจะเผ่นโผนตะโพง   ยึดสายถือรั้งโยงอย่าวางมือ
+แล้วส่งเมียให้ขึ้นขี่ข้างหน้า   ผัวขี่หลังประคองมาชักสายถือ
+กุมารทองหัวร่อร้องอออือ   แฝดติดกันมีฤาฉันพึ่งพบ
+ฯ ๘ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+ขุนแผนว่าแสนแล้วเจ้ากุมาร   ท่วงทีดีจ้านเชิงประจบ
+แย้มพรายไม่ให้ใครทวนทบ   มาคบเด็กสร้างบ้านต้องตำรา
+ฯ ๒ คำ ฯ
+<sub>โทน</sub>
+ม้าเอยม้าแซม   หมอกแกมมรกตเต็มหา
+รอบรู้ดั่งมนุษย์สุดปัญญา   วางหูหางไว้หน้าดั่งม้ายนตร์
+เริงร่าออกมาถึงนอกบ้าน   เผ่นทะยานผ่านตามแนวถนน
+บันเทิงร้องหฤหรรษ์ร่านรน   สะเทินถูกดั่งม้าต้นไม่สะเทือน
+ระวังคนบนหลังไม่พลั้งพลาด   ม้าใดไม่ฉลาดเสมอเหมือน
+จะให้เร็วก็เร็วไม่พักเตือน   เดินไกลเป็นม้าเรือนดำเนินทาง
+อมนุษย์นำหน้าม้าสะพรั่ง   กุมารแบกกระทายรั้งยึดหาง
+กำบังไว้มิให้วันทองระคาง   จะตกใจผีสางคร้ามกลัว
+ให้เห็นกันแต่สามสี่ทั้งม้า   คะนองเล่นเจรจาเย้ายั่ว
+ดีใจประชิดจนติดตัว   เห็นใจผัวบ้างฤาไม่อาลัยรัก
+ฯ ๑๐ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   วันทองร้องว่าฉันคันมือนัก
+จะใคร่ลองเล็บเล่นดูสักพัก   นานแล้วต่อจักลืมฝีมือ
+ขุนแผนร้องตอบคำว่า   อย่าอย่ามิตกม้าลงไปฤา
+ข้ามิใช่หมื่นทนคนฦฦา   เช่นอ้ายตื้อหัวล้านมันทานทน
+ถึงหน้าเรือนพี่ขุนช้างสอนพญา   โรงนางม้ามีอยู่ริมถนน
+พอสีหมอกร้องร่านรน   นางม้ายินสับสนรนร้อง
+คราวสัดสำเนียงอัสดรผู้   หื่นคู่กระทืบโรงตะโกรงก้อง
+ขุนแผนจึงถามวันทอง   ม้าผู้เมียของใครน้องเลี้ยงไว้
+วันทองบอกนางม้าสอนพญา   เขาแลกมาม้าพาลบ้านผักไห่
+กระบือถอนบ้านเชี่ยนเปลี่ยนกันไป   ขุนแผนดีใจหยุดรอรั้ง
+ว่าแก่วันทองน้องพี่   หยุดที่นี่สักประเดี๋ยวอย่าหักหลัง
+ให้กุมารทองอยู่ระไวระวัง   พอสมหวังดั่งคิดที่จิตจง
+ขมีขมันโดดลงจากอาชา   รีบมาหมายได้เหมือนใจประสงค์
+กำหนดเสียงม้าร้องมั่นคง   เดินตรงมุ่งไปด้วยปรีดา
+ฯ ๑๔ คำ ฯ กราวรำ
+<sub>ร่าย</sub>
+ถึงเอยถึงรั้ว   ขัดแตะทึบทำยังชั่วแน่นหนา
+เอาฟ้าฟื้นฟาดฟอนรอนรา   แตะพังออกไม่ช้าก็เข้าไป
+ถึงโรงม้ามองเมียงฟังดู   กองเพลิงสุมอยู่ยังสงสัย
+คนเลี้ยงหลับฤาตื่นฉันใด   ไม่ไว้ใจก็สะกดเสียฉับพลัน
+ฯ ๔ คำ ฯ ตระ
+<sub>ร่าย</sub>
+บัดนั้น   อ้ายอึ่งควาญม้าข่าคำมั่น
+เทศกาลลมว่าวหนาวงกงัน   คืนนั้นนอนไม่หลับจับหืดงอ
+ผิงไฟเอาตุ้งก่ามาชัก   ดังคลอกคลักดื่มดูดปากผลอ
+บังหวนควันซูดซืดฝืดคอ   ต้องสะกดกรนฝอล้มหลับไป
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   ขุนแผนสังเกตว่าคนหลับใหล
+เข้าไปในโรงม้าทันใจ   ฟางไฟริบหรี่มอซอ
+จึงนั่งโก้งโค้งกระโพงเป่า   เอาฟืนฝอยใส่เข้าเร่งก่อ
+ลุกโพลงสว่างกระจ่างพอ   เห็นอ้ายข่างอนหง่อคุดคู้
+เหลือบซ้ายแลขวาทั่วไป   เบาะบางแขวนไว้ก็มีอยู่
+เข้าไปปลดเอามาพินิจดู   ก็รู้ว่าเบาะโคราชได้ไหนมา
+แล้ววางไว้พบก้นไต้ไปจุดส่อง   อ้ายสอนพญาจองคร่องเกลียดน้ำหน้า
+ทำโพงโสงน้อยฤาเกินหน้าตา   ชาติข้าจองหองเหมือนน้องชาย
+คิดว่ามีม้ามากปลูกโรงโกง   ตัวเดียวโป้งโหยงก็เป็นได้
+เลี้ยงม้าตัวเมียขี่ไม่มีอาย   แต่รูปดีแซมทรายสูงใหญ่ยาว
+ท่วงทีเดินทางจะทนอด   ปะทัดหลังดำหมดชาติปากขาว
+นัยน์ตาก็ไม่กาววาว   ข้อเท้ากลมกล่อมกีบฝักบัว
+จึงถอดขลุมเอาบังเหียนใส่เข้า   ดูหน้าตาสอดเปลายังชั่ว
+เอาเบาะบางพาดผูกเครื่องตัว   หยิบเอาสุ่มครอบหัวอ้ายข่าไว้
+แล้วจูงเอานางม้ามานอกบ้าน   โดดทะยานขึ้นหลังลองขับใหญ่
+สะเทินเรียบสนิทสนมก็ดีใจ   วันทองพอจะขี่ได้ก็ขับม้า
+ฯ ๑๖ คำ ฯ เชิด
+<sub>ร่าย</sub>
+มาเอยมาถึง   ที่วันทองกับกุมารคอยท่า
+ที่ต้นทองโหลงใหญ่เยื้องบ้านมา   บอกว่าไปหาม้ามาได้ดี
+ตั้งใจเอามาให้วันทอง   สนิทดีจริงน้องน่าขับขี่
+ต่างคนต่างลงจากพาชี   สุขเกษมเปรมปรีดิ์กันสองคน
+ฯ ๔ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+ขุนแผนดำริตริว่า   จำจะด่าขุนช้างเล่นให้ปี้ป่น
+ลูกอีเถ้าเทพทองสาละวน   เก่นก่นเสียให้หมดเหล่าปราณ
+จึงว่าวันทองน้องพี่   หยุดประเดี๋ยวธุระมีจะแต่งสาร
+ไว้ให้หม่อมสหายหัวล้าน   ป่าววงศ์วานไปตามอย่ารั้งรอ
+จึงเอาดาบถากเปลือกทองโหลงใหญ่   เอาถ่านไฟเขียนใช้ต่างดินสอ
+จะเล่นลิ้นว่าเล่นให้พอพอ   ลวงล่อล้อให้มันเดือดดาล
+ครั้นเขียนสำเร็จเสร็จแล้ว   พลายแก้วอวดโอ้ด้วยโวหาร
+อ่านให้วันทองพรายกุมาร   ศุภสารของเราเสนาะดี
+ฯ ๘ คำ ฯ
+<sub>ช้า</sub>
+ในลักษณ์ว่านายพลายแก้ว   เลิศแล้วถึงตามไปไม่มีหนี
+เจ้านายชุบเลี้ยงโปรดเต็มที่   วิชาการมนตร์มีขลังนัก
+ได้เป็นขุนแผนแสนณรงค์   อาจทะนงสมกันกับยศศักดิ์
+ลูกอีเถ้าเทพทองทำคึกคัก   หมายจะหักเอาด้วยทรัพย์เชื่อดี
+คบมิตรทำลายมิตรไม่คิดบาป   นิยมหยาบเอออะไรเช่นนี้นี่
+ภรรยาของเขาเจ้าผัวมี   ไม่คิดที่จะเป็นเวรากรรม
+ไม่ส่องกระจกดูหน้าตาหัวหู   เศษบาปกินยังจะรู้อ้ายหัวหำ
+ผมเผ้าไฟนรกเลียระยำ   ไม่นึกคลำดูบ้างหาไม่เลย
+คอยลอดตอดขบกันลับลับ   โกหกสับปลับสุดแล้วเหวย
+จนลาวทองต้องพรากจากเชย   มึงเอ๋ยทำแค้นกูแสนทวี
+ความสัตย์ไม่รักษาสัตย์   สบถแล้วก็สะบัดเสียกับที่
+กูมาแก้แค้นมึงวันนี้   ตลุนตุ๋นกลิ้งขี้นอนกรน
+จะห้ำหั่นบั่นเสียก็จะได้   ตายแล้วเกิดใหม่สักร้อยหน
+เสียดายดาบฆ่าอ้ายมิใช่คน   กูขึ้นเรือนใช่ทำวนข้าวของใคร
+ใช่ผู้ร้ายสะกดปล้นค้นสมบัติ   สารพัดหาปรารถนาไม่
+ทุบต่อยเล่นตามสบายใจ   พาแต่เมียกูไปเร่งไปตาม
+ขุดอ้ายศรีวิชัยเอาไปด้วย   ป่าวพวกพ้องไปช่วยก็ไม่ขาม
+อ้ายราชพญาสอนพญาฝูงบ้ากาม   ซุ่มซ่ามให้หมดสิ้นเหล่ากอ
+คนเดียวแลจะสู้ให้ดูเล่น   ครั้งนี้แลจะเห็นฝีมือพ่อ
+ไม่อวดตัวสรรแสร้งแกล้งยกยอ   คูฆอเขียนเสือให้วัวกลัว
+จะไปคอยอยู่ที่กลางป่า   อย่านอนใจให้ช้ามุดหัว
+มึงก็เป็นคนดีมิใช่ชั่ว   เป็นทหารต้มถั่วซนไฟ
+เขาเลื่องชื่อลือขลาดเองนักหนา   อ้ายขี้ข้าพญาศรีใส
+อย่าไปมือเปล่าตามโคมไป   จะเอาบุหรี่ไปคอยไว้อย่าปรารมภ์
+มึงไปถึงเมื่อไรจ่อจุด   จะสูบให้อุตลุดควันกระหม
+อ้ายสองหน้าชาติข้ามิใช่พรหม   หน้ากลมกลมข้างท้ายทอยตาไม่มี
+ฯ ๒๖ คำ ฯ
+<sub>ถอนร่าย</sub>
+วันทองขวยเขินค้อนให้   กุมารทองชอบใจว่าถูกที่
+ชวนกันสุขเกษมเปรมปรีดี   ขึ้นพาชีรีบเร่งขับไป
+ให้นางม้าวันทองขี่ไปหน้า   ม้าหมอกรอรามาเคียงใกล้
+ขุนแผนคอยประคองไม่ไว้ใจ   กุมารทองระวังระไวม้าวันทอง
+ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
+<sub>ร่าย</sub>
+เดือนเอยเดือนดับ   แสงเงินจับนภดลหับหนห้อง
+เวหาสน์เรื่อเรื่อสุวรรณเรืองรอง   โอภาสส่องพื้นฟ้านภาดล
+อรุณรุ่งพุ่งดวงสุริเยศ   เสด็จประเวศเผ่นผยองล่องเวหน
+ขุนแผนวันทองพากันจรดล   พอรุ่งขึ้นถึงตำบลตำหนักเย็น
+ที่ประทับท้าวพญามาแต่ก่อน   ร่มกาหลงไม่มีร้อนน่านอนเล่น
+รวยรวยกลิ่นอ่อนอ่อนขจรรำเพ็ญ   ที่ทางเห็นสนุกสนานนัก
+ใกล้พระแท่นดงรังหนองขาว   ระยะยาวสักกึ่งร้อยรอยกรุยปัก
+ลับลี้ควรที่จะหยุดพัก   ค่ำจึงจักไปด้วยกับแสงจันทร์
+คิดแล้วจึงว่าแก่วันทอง   หยุดที่นี่ก่อนน้องผ่อนผัน
+พักร้อนนอนเสียเถิดกลางวัน   คืนนี้เราเคี่ยวกันรุ่งกับตา
+เดินมาเที่ยวเลาะเราะหาที่   ใต้กาหลงต้นนี้เตียนนักหนา
+ขุนแผนวันทองลงจากม้า   แก้เครื่องอาชาเสียทันใจ
+จึงเรียกกุมารทองมาสั่ง   พ่อจงไประวังริมทางใหญ่
+ใครมาตามให้รู้แต่ไกลไกล   โหงพรายนั้นให้ไปล้อมวง
+ให้เอาม้าไปอาบน้ำกินหญ้า   แล้วไปหาผลไม้เอามาส่ง
+เอาเบาะม้าแผงข้างวางปูลง   ร้อนแสงสุริยงทับหลังตา
+คิดกำจัดอมนุษย์ให้ไปหมด   ทอดรันทดลงที่ใต้พฤกษา
+สัพยอกหยอกเย้าภรรยา   แก้กันชีพหลังมาออกแบ่งปัน
+ของกินพ่อม่ายไร้เมีย   มันชั่วประดาเสียไม่น่าฉัน
+มากินเถิดตามแกนด้วยกัน   อย่าถือเชิงถือชั้นจะแสบท้อง
+ฯ ๒๐ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   วันทองสำรวลสรวลสนอง
+ท่านผู้หญิงแต่ละคนเนื้อเป็นทอง   แต่ล้วนเหล่าเผ่าพ้องผู้ครองเมือง
+ไม่ควรเลยหนอท่านคุณผู้ชาย   จะมาว่าเป็นม่ายเคี้ยวเอื้อง
+คราวชาตาเฟื้องฟุ้งรุ่งเรือง   กำลังเปรื่องแล้วเป็นไรเล่าหม่อมพลาย
+ฉันอีกเป็นคนชั่วช้า   ระอาหน้าดำมอมหมึกหมาย
+หม่อมจะพลอยขายหน้าได้อาย   มันไม่เป็นโล้พายดอกพ่อคุณ
+บ่นพลางทางเสพผลาหาร   สองสมานผูกพันเป็นควันกรุ่น
+เป็นไก่เก่าไม่ให้หลวมกรวมประทุน   แต่ละน้อยคอยตลุ่นในเชิงชั้น
+ฯ ๘ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   ขุนแผนสำรวลสรวลสันต์
+ชั่วดีน้องพี่ไม่อย่างนั้น   คำบุราณกล่าวมั่นแต่ก่อนมี
+ท่าน้ำศาลานทีหญิง   สามสี่สิ่งจะว่าแดนของใครนี่
+ธรรมดาเคราะห์ร้ายเคราะห์ดี   ปรปวาทใครที่จะหนีพ้น
+สุดแต่ใจน้ำใจเจ้ากับข้า   ถ่มน้ำลายรดฟ้าเวหน
+ใครถ่มก็จะล่นลงต้องตน   ทำวนบ่นเพ้อเออรำคาญ
+แต่เราจำจากพรากกันมา   อย่าเนิ่นนักชักช้าหน่วงสมาน
+เขยื้อนขยดเข้าใกล้เกือบได้การ   ตะกวดควานเข้ามาชิดคิดว่างู
+วันทองโลดขุนแผนโดดตกใจ   เห็นตะกวดทุดจัญไรแกล้งจู่ลู่
+มาชิงพลบเมื่อจะสบปูนกับพลู   อีกสักครู่จะแผ่แบกิน
+เบี้ยหน่วยจนพลิกไพล่ไปเป็นครบ   น่าตีให้บัดซบสลบดิ้น
+ให้วันทองน้องข้าพลอยตื่นบิน   เจ้าเอยผินมาข้างนี้มิใช่งู
+มามาน้องลองเล่นเห็นถิ่นแปลก   กับอันแรกจะผิดบ้างอย่างไรอยู่
+หยิบเอาเล็ดกระเบาเข้ามองดู   ประหลาดหนอไม่รู้จักเลย
+ร้องกระโวยกระวายเข้ามาว่านี่   เราได้ของดีน้องพี่เอ๋ย
+นั่งลงทำพินิจพิศชูเชย   ของไม่เคยได้เห็นทำเล่นล้อ
+ฯ ๑๖ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+เมื่อนั้น   วันทองอมสรวลสันต์กลั้นหัวร่อ
+เอามือปิดปากไว้ไอในคอ   กระแอมข้อระคนปนจาม
+เมียงเข้ามาครั้นใกล้ทรุดไพล่นั่ง   ขอดูมั่งเป็นไรทำไถ่ถาม
+ลวงหลอกดอกกระมังพ่อโฉมงาม   เพลงข้างล่อต่อความขยันนัก
+ขุนแผนทำกมุดกมิดปิดป้อง   เอาขึ้นส่องร้องว่าพึ่งรู้จัก
+ดูสิเจ้าเห็นจะพราววาวน่ารัก   นี่ยังหมกอยู่ในฝักจึ่งมอยอ
+ว่าพลางทางขยดเข้าไปใกล้   แบมือออกพี่จะให้ไม่ให้ขอ
+ขมับมือแบกำทำแลล้อ   ดีดดังหวอร้องปร๋อปรื๋อบินไป
+ฯ ๘ คำ ฯ
+<sub>ร่าย</sub>
+วันทองว่าหม่อมแล้วเป็นเช่นนี้   มีแต่ลวงสับปลี้น่าหมั่นไส้
+ค้อนขวับทีขยับเขยื้อนไกล   ขุนแผนทับตักไว้มิให้ลุก
+ฯ ๒ คำ ฯ
+<sub>โอ้โลม</sub>
+แน่เอยแน่เจ้า   พี่จะเล่านิยายให้สนุก
+ธรรมดาสัตว์ในวัฎทุกข์   ลูกกบเป็นปลาดุกไปก็มี
+ผลกระเบางอกปีกบินไปได้   น่าอัศจรรย์ใจนักน้องพี่
+เจ้าจะว่าโป้ปดก็ตามที   เหมือนกรวดสำโรงโด่งหนีไปกับมือ
+ทางภิรมย์เกลียวกลมสมสวาท   เอนอิงพิงพาดสัมผัสถือ
+ประโลมประเล่าเบาเบามิให้ครือ   เป็นตัวสืออยู่ด้วยกันรู้ชั้นเชิง
+วันทองท่วงทีดีป้องปิด   ขุนแผนสะกิดล่อล้อให้หลงเหลิง
+ไว้ทีหนีทีไล่ให้กระเจิง   ต่างสำเริงเชิงสนิทชิดกลมเกลียว
+ฯ ๘ คำ ฯ โลม
+อัศจรรย์ในอรัญถิ่นประเทศ   โดยสังเกตแปลกเปลี่ยนกระเสียนเสียว
+สองเกษมเปรมปริ่มกระหยิ่มเจียว   ลัดาเกี้ยวเกี่ยวกระหวัดรัดรึงกัน
+แฝกคาหญ้าระบัดในภูมิประเทศ   บันดาลเหตุทั่วทำเลพลอยป่วนปั่น
+จัตุบาททวิบาทที่เหล่านั้น   ก็ผกผันตื่นเต้นเล่นประลอง
+สัตว์ใดที่พอใจคะนองน้ำ   ก็เวียนผุดเวียนดำประจำหนอง
+วารีขุ่นข้นระคนฟอง   สองกระกองปองสวาทสมมาตรครัน
+ฯ ๖ คำ ฯ
 </tpoem>
 == เชิงอรรถ ==
 == ที่มา ==