à¸à¸´à¸¥à¸£à¸²à¸Šà¸„à¸³à¸‰à¸±à¸™à¸—à¹Œ

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

(ความแตกต่างระหว่างรุ่นปรับปรุง)

รุ่นปัจจุบันของ 14:59, 9 สิงหาคม 2552

ข้อมูลเบื้องต้น

ผู้แต่ง: พระยาศรีสุนทรโวหาร (ผัน สาลักษณ)

พระราชนิพนธ์คำนำ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

หนังสืออิลราชคำฉันท์นี้ จะว่าได้เกิดมีขึ้นเพราะข้าพเจ้ายุยงก็ได้ ที่ว่ายุยงนั้น เพราะข้าพเจ้าได้ทราบอยู่ว่าหลวงสารประเสริฐ (พระยาศรีสุนทรโวหาร [ผัน สาลักษณ]) เป็นผู้มีฝีปากแต่งหนังสือเห็นกาพย์กลอนได้อยู่ ดังมีพยานปรากฎอยู่ทีเรื่อง ปัญจสิงขรคำกลอน กับฉันท์และกลอนเบ็ดเตล็ดต่างๆ ข้าพเจ้าได้อ่านแล้วก็เห็นว่า มีจินตกวีเกิดขึ้นในหมู่คนไทยชั้นหนุ่มอีกแล้ว แต่ข้าพเจ้าวิตกอยู่ว่า ถ้าไม่คอยระวัง กลัวหลวงสารประเสริฐจะใช้ความสามารถของตนนั้น เพื่อแต่งหนังสืออันไม่เป็นแก่นสาร

ในสมัยตั้งแต่ปลายรัชกาลที่ ๕ มา ข้าพเจ้ามีความเสียใจที่ได้สังเกตเห็นว่า ฝีปากผู้แต่งกาพย์กลอนเลวลงกว่าในต้นรัชกาลที่ ๕ นั้น เป็นอันมาก เพราะพอใจแต่งแผลงอวดดีไปว่าใช้โวหารอย่างใหม่ ซึ่งมีคนบางจำพวกนิยม โดยสำคัญว่าเป็นโวหารอย่างฝรั่งและนิยมว่า การแต่งหนังสือโดยใช้โวหารแผลง และคำซึ่งเข้าใจว่าเป็นคำฝรั่งปนเปอยู่นั้น เป็นเครื่องแสดงความรุ่งเรืองของตน ในชั้นเมื่อเกิดมีละครชนิดที่เรียกว่า ละครร้อง ชุกชุมขึ้น นักเลงแต่งบทละครร้องก็มีมากขึ้น และเป็นที่เข้าใจกันว่า กลอนที่จะใช้ในบทละครร้องเช่นนี้ต้องใช้เป็นอย่าง "สมัยใหม่" ใช้ถ้อยคำอย่างใหม่ เลี่ยงถ้อยคำ ซึ่งเรียกว่า "ภูมิเก่า" ให้มากที่สุดที่จะหลีกไปได้ เช่นต่างว่าจะแต่งบทโลม ถ้าแต่งอย่างแบบแผนแห่งจินตกวีนิพนธ์ไทยเก่า คงแต่งว่า


"โฉมงามทรามสุดสวาทพี่		ดาลฤดีจ่อจิตพิศวง
ขอแต่เพียงได้พิงอิงองค์		แนบอนงค์ขวัญฟ้ายาใจ" ดังนี้

แต่ถ้าใครแต่งเช่นนี้ก็มันถูกหาว่าเป็นภูมิเก่า ไม่ทันสมัย ฝ่ายผู้แต่งถึงแม้จะพอมีความรู้แต่งได้ก็ไม่กล้าแต่งออกมา เพราะกลัวจะถูกติว่าเป็นคนผิดสมัย ฝ่ายผู้อ่านถึงแม้ว่าแท้จริงเมื่ออ่านบทกลอนเช่นข้างบนนี้แล้วจะ รู้สึกในใจจริงว่าเพราะ ปากก็ต้องกล่าวติว่า "ครึ" หรือ "งุ่มง่าม" เพราะถ้าแสดงออกมาว่าชอบบทกลอนเช่นนี้แล้ว ก็เกรงจะเป็นเหมือนสารภาพว่าตนเป็นคนที่เดินไม่ทันสมัย ด้วยเหตุนี้จินตกวีสมัยปลายรัชกาลที่ ๕ เมื่อปรารถนาจะแต่บทโลมให้ได้ใจความเช่นเดียวกับบทข้างบนนี้จึงต้องแต่งว่า


"โอ้งามโฉมประโลมหรูคู่ชีวิต		ช่างถูกจิตนี่กระไรแม่ใจหวาน
ขอจูบเจ้าคลึงเคล้าเยาวมาลย์		กระสันซ่านกอดศอพอชื่นใจ" ดังนี้

ตัวผู้ที่แต่งบทกลอนเช่นนี้ ถ้าเป็นผู้ที่มีนิสัยเป็นจินตกวีแม้แต่เล็กน้อย ก็คงจะต้องรู้สึกว่าเป็นถ้อยคำอันมีภูิมิต่ำ ซึ่งถ้าจะเปรียบกับคำกลอนบทข้างบนนี้ ก็ต้องรู้สึกว่าเหมือนขันทองเหลืองเทียบขันทองคำ แต่จะทำอย่างไรได้ตนเป็นผู้ขาย เมื่อคนซื้อชอบขันทองเหลืองมากกว่าขันทองคำ ก็จำเป็นต้องทำขันทองเหลืองขาย เมื่อเจ้าของโรงละครเขาชอบบทละครโสกโดกก็ต้องแต่งเช่นนั้น

ข้าพเจ้าได้เคยรู้สึกรำคาญมานานแล้ว แต่ไม่แลเห็นหนทางที่จะแก้ไขอย่างใด นอกจากที่จะมีผู้เป็นจินตกวีมาปรึกษาหารือแล้ว ข้าพเจ้าจึงจะสามารถแสดงความเห็นพูดจาเกลี้ยกล่อม ให้ช่วยกันรักษาวิชากวีไทยอย่าให้สูญเสียหรือเลวทรามไป ก็นับว่าได้มีผลสำเร็จไปบ้างแล้วบางรายแต่งยังเป็นส่วนน้อยนัก

ในส่วนตัวหลวงสารประเสริฐนี้ ข้าพเจ้าได้ถือโอกาสตักเตือนได้เต็มที่ เพราะพระยาศรีสุนทรโวหาร (พระยาศรีภูริปรีชา[กมล สาลักษณ]) ผู้เป็นบิดาเป็นผู้ที่ข้าพเจ้าคุ้นเคยมาช้านาน ได้เคยพูดจาปรารภมีความเห็นพ้องกันอยู่ ทั้งตัวหลวงสารประเสริฐก็ได้รู้จักต่อเนื่องจากความคุ้นเคยกับบิดาเขานั้น ข้าพเจ้าจึงถือเอาโอกาสเพื่อแนะนำหลวงสารประเสริฐให้แต่งหนังสืออะไร อัน ๑ ซึ่งจะได้มีชื่อเสียงสืบไปว่าเป็นจินตกวีผู้หนึ่ง ซึ่งมิได้เป็นผู้ช่วยทำให้ภาษาไทยเสื่อมทราม ข้าพเจ้าของให้พยายมแต่งหนังสือขึ้น เพื่อให้ปรากฎแต่ไปในพงศาวดารว่าในรััชกาลพระมงกุฎเกล้าก็ยังมีจินตกวีอยู่ หลวงสารปะรเสริฐก็รับปากไว้ แต่ยังหาเรื่องที่ประพันธ์ขึ้นนั้นไม่เหมาะได้ จนข้าพเจ้าได้แต่งหนังสือ "บ่อเกิดแห่งรามเกียรติ์" นั้นขึ้น หลวงสารประเสริฐจึงได้พบนิทานเรื่องอิลราช ซึ่งมีอยุ่ในอุตตรกัณฑ์แห่งรามายณะ เห็นว่าพอจะประพันธ์เป็นคำฉันท์ได้ หลวงสารประเสริฐจึงได้แต่งขึ้นด้วยความอุตสาหะ แล้วนนำมาให้ข้าพเจ้าช่วยตรวจ ข้าพเจ้าก็ได้ช่วยตรวจแก้ไขและแสดงความเห็นให้แก้ไขหรือเพิ่มเติมขึ้น และบางตอนที่เขาแต่งไม่ได้โดยพิสดารเพราะขาดความรู้ในกิจการนั้นๆ โดยเฉพาะ เช่นเรื่องพิธีอัศวเมธเป็นต้น ข้าพเจ้าก็ได้ช่วยชี้แจงให้ฟังโดยพิสดาร ตามที่ข้าพเจ้าได้อ่านมาในตำรับไสยศาสตร์ หลวงสารประเสริฐได้กำหนดจดจำเอาไปประพันธ์ขึ้นได้อย่างดี นับว่าเป็นที่ควรสรรเสริญ

ข้าพเจ้ารู้สึกยินดีที่ได้เห็นว่า ในรัชกาลของข้าพเจ้าได้มีจินตกวี ซึ่งสามารถจะแต่งฉันท์ภาษาไทยได้หลายคนแล้ว และหลวงสารประเสริฐผู้แต่งเรื่องอิลราชคำฉันท์นี้เป็นคน ๑ ในหมู่นั้น ข้าพเจ้ามีความยินดีเขียนคำนำนี้ให้หลวงสารประเสริฐเพื่อแสดงความพอใจแห่ง ข้าพเจ้า ณ บัดนี้

อนึ่งข้าพเจ้าขอถือเอาโอกาสอันนี้เพื่อแสดงว่า ถ้าแม้ผู้ใดซึ่งริเริ่มจะนิพนธ์โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน มีความปรารถนาจะให้ข้าพเจ้าตรวจและแนะบ้าง อย่า่งที่ข้าพเจ้าได้ช่วยหลวงสารประเสริฐมาแล้วนี้ ถึงแม้ว่าจะไม่ได้เป็นผู้ที่คุ้นเคยกัยข้าพเจ้าแล้วแต่ก่อนก็ตาม ข้าพเจ้าก็จะยินดีช่วยตรวจ และแสดงความเห็นเท่าที่ข้าพเจ้าสามารถจะทำได้ เพื่อช่วยอนุเคราะห์ผู้ที่มีความพอใจในทางจินตกวีนิพนธ์และเพื่อ ประโยชน์แก่วิชากวีของไทยเรานั้นด้วย

..........................(รัชกาลที่ ๖)

สนามจันทร์

วันที่ ๑ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๕๖

บทประพันธ์

๑


ศุภมัสดุ

^{สัททุลวิกกีฬิตฉันท์ ๑๙}
๏ ข้าขอเทิดทศนัขประณามคุณพระศรี
สรรเพชญพระผู้มี		พระภาค

๏ อีกธรรมาภิสมัยพระไตรปิฏกวากย์
ทรงคุณคะนึงมาก		ประมาณ

๏ นบสงฆ์สาวกพุทธ์พิสุทธิ์อริยญาณ
นาบุญญบุญบาน		บโรย

๏ อีกองค์อาทิกวีพิรียุตมโดย
ดำรงดำรับโปรย		ประพันธ์

๏ ผู้เริ่มรังพจมานตระการกมลกรรณ
ก้มกราบพระคุณขันธ์		คเณศ

๏ สรวมชีพอัญชลินาถพระบาทนฤเบศ
มงกุฎกษัตริย์เกษตร		สยาม

๏ ที่หกรัชสมัยก็ไกรกิตติพระนาม
ทรงคุณคามภี-		รภาพ

๏ เพียงนารายณ์อวตารบำราญอริบำราบ
เถลิงรัชทวีลาภ		วิไล

๏ เปรื่องปรีชาวิทยุตมาภรณ์ไท
ธารสัตย์กระพัดใน		กมล

๏ บำรุงรัฐสุขวัฒนานิกรชน
ทั่วรัฐมณฑล		บำเทิง

๏ สรวมเดชไตรรตนาวรากรเถกิง
เกินโกฏิประกายเพลิง		พิโรจน์

๏ รังรักษ์ไทอธิราชพระบาทนฤโทษ
เสพสิ่งประเสริฐโสต-		ถิผล

๏ จุ่งเจริญด้วยสุขนันท์พระพรรณก็ถกล
ทีฆายุเพิ่มพล		พิบูล

๏ ข้าบาทรังรจนานิทานอิลทูล
แทบบาทบดินทร์สูร		สราญฯ

๒


^{ฉบัง ๑๖}
๏ แถลงปางรามจันทราวตาร		เสร็จมล้างเหล่าพาล
พินาศด้วยพระบารมี

๏ มลายเข็ญเย็นทั่วธาตรี		ถวัลยรัชรมย์ชัยศรี
อยุูธเยศเกศกรุง

๏ สมภาร พระเอื้ออำรุง		สมโภชผดุง
พระเดชกระเดื่องแดนไตร

๏ ปาง ราชปรารภกิจใน		พลีกรรม์อันไกร
คือราชสูโยดม

๏ โดยเบื้องบรมราชนิยม		ขัตติยสมาคม
ร้อยเอ็ดมาเอื้อเอาภาร

๏ แผ่พระกฤษฎาภินิหาร		ใดราชฤาปาน
ฤาปูนพระเดชนฤบดี

๏ พระน้องสองเฝ้าบทศรี		หิรักษ์จักรี
พระตรัสพระตรึกปรึกษา

๏ พระภรตผู้พระอนุชา		เชิงไฉนเชษฐา
ทะนุพิธีพลีกรรม

๏ พระพร้องสนองถ้อยแถลงทำ-		นูลทัดทานคำ
มิควรประกอบมหการ

๏ พระองค์ผู้ทรงอวตาร		ตราบจบจักรพาล
โผอนมกุฎเกรงรณ

๏ ฤาควรกวนราชกังวล		มละด้าวมาดล
ดำแหน่งทุเรศรัถยา

๏ บัดพระลักษมณ์ราชอนุชา		นบเบื้องพระบาทา
บัณฑูรแถลงพจมาน

๏ ผิวไท้ใคร่กอบพลีการ		อัศวเมธมหุฬาร
ก็เลิศพิธีพลีกรรม

๏ เผยเผชิญพิชิตเชษฐ์ชักนำ		น้อมเกล้ากล่าวคำ
คดีดำนานในบูรพ์

๏ อินทรรอนพฤตาสูร		เอิบอิศร์อันพูน
บำเพ็ญตบะบารมี

๏ มาผลาญมารมอดชีวี		เกลื่อนบาปบ่มบำ-
รุงบุญระบอบบำบวง

๏ เป็นที่นิยมแก่ปวง		เทพทั่วแมนสรวง
สรรเสริญประเสริฐสาธร

๏ แถลงเรื่องสมราชอนุสร		พระศรีสังขกร
ก็โปรดก็เปรมปรารมภ์

๏ เยื้อนอรรถตรัสชอบเชยชม		โดยราชนิยม
ยุบลคดีมีมา

๏ จึงแถลงอิลราชอิลา		อวยองค์อนุชา
ฉบับอันพร้องพิสดาร ฯ

๓


^{วสันตติลกฉันท์ ๑๔}
๏ ยังมีบรมนฤปนาถ		อิลราชสมัญขาน
ทรงพลหิรัฐสุรฐาน		สุประเทศสถาพร

๏ โอรสพระกรรทมประชา		ปติพรหมบุตรขจร
เจิดคุณธรรมมิกบวร		ทศพิธเพียบเพ็ญ

๏ เมตตาประชากรสโม-		สรสุขสลายเข็ญ
ทั่วรัฐมณฑลก็เย็น		สิรราษฎร์สเริงรมย์

๏ รักษ์ราษฎร์ก็เล่หปิยบุตร		นรสุดประสาทสม
ซ้องศัพท์เกริกกิติอุดม		วรเดชกระเดื่องแดน

๏ ปราบได้ณไกวลประเทศ		ทศทิศก็เกรงแกลน
กลอกเกล้าและหนาวภยมิแคลน		วรฤทธิเรืองรณ

๏ เรืองรองพระมนทิรพิจิตร		กลพิศพิมานบน
ก่องแก้วและกาญจนระคน		รุจิเรขอลงกรณ์

๏ ช่อฟ้าก็เฟื้อยกลจะฟัด		ดลฟากทิฆัมพร
บราลีพิไลพิศบวร		นภศูลสล้างลอย

๏ เชิงบัทม์พระบัญชรเขบ็จ		มุขเด็จก็พราวพลอย
เพดานก็ดารกพะพรอย		พิศเพียงนภาพลาม

๏ สิงหาสน์จรูญจตุรมุข		บมิแผกพิมานงาม
พื้นภาพอำพนพิพิธตาม		ตะละเนื่องพนังนอง

๏ ภาพครุฑก็ยุดอุรคแผ่		กรเพียงจะผาดผยอง
เทพนมขนัดกษณะมอง		มรุเทพทิพาลัย

๏ เบื้องบรรจถรณทิพอาส-		นก็เอี่ยมอุไรไพ-
จิตรลายจำหลักฉลุพิไล-		ยพิลาสลดามาลย์

๏ ชั้นฉัตรสกาวทุกุลพัสตร์		รุจิรัตน์อลังการ
เขนยขนนระคนบุษปปาน		รสทิพย์ประเทืองใจ

๏ เนืองแน่นอนงค์นิกรนาฏ		ทะนุบาทบำเรอไท
เฉิดโฉมประโลมกมลใคร		ยลพิศก็พิศวง

๏ แน่งนางประหนึ่งวรสุราง-		คสะอางสะอาดองค์
ร่ายเรียงบำเรออมรทรง		สุรภาพพิมานเมือง

๏ ราชูประโภคปริโภ-		คพิพัฒนนองเนือง
สมบัติสมบุรณเรือง		วรราชภิรมย์ชม

๏ ปราการก็ปรากฎสุเม-		รุสิเนรุเปรียบสม
นางจรัลและโดรณสดม-		ภอธึกทะงันเงย

๏ ป้อมค่ายระรายธุชประฎาก		สุประดิษฐ์ดำกลเกย
ในบานทวารวิมลเผย		ผิวหับสนิทเนียน

๏ หอยุทธ์ก็เย้ยริปุประยุทธ์		อริยลณพาเหียร
เหือดเหี้ยมกำแหงหิริระเมียร		มลฮึกอหังการ

๏ มากมวลอมาตย์นิกรเส-		วกราชกำลังหาญ
พฤนทาพลากรแสะสาร		สุรฤทธิเริงรณ

๏ ผาสุกสนุกนครขัณ-		ฑสิมาสุมณฑล
บำเทิงระเริงหทยชน		ทิชชาติประชุมชี

๏ แซ่ศัพท์ผสานดุริยสัง-		คิตพาทยเภรี
สรบสิ่งประดาประดุจศรี		สุรโลกชะลอลง

๏ ปางดลวสันตอุตุแสน		จะเกษมณแดนดง
ดาษรุกข์ระดื่นดฤณบง		ระบุบัตรขจีงาม

๏ แถวธารละหานศิขรหลาก		ชลหลั่งละลุ่มหลาม
มั่วมวลละมั่งมฤคตาม		วนสณฑ์สะเริงไพร

๏ ราชาพระปรารภประพาส		พิศเพื่อภิรมย์ใน
แห่งห้องพระหาวนพิไล		มิคล่าประลองกร

๏ โองการประกาศนิกรเส-		วกโดยเสด็จดอน
มวลหมู่อมาตยสลอน		พลถ้วนทหารหาญ

๏ ตรวจเตรียมพลากรพหล		ตะละตนก็เชี่ยวชาญ
ม้ารถและคชวรยาน		ระแทะเทียบสะเทื้อนดิน

๏ พลคชก็คือสุรคเชน-		ทรไอยราอินทร์
ชำนนชำนาญชำนะอริน-		ทรล้วนชโลมมัน

๏ พลม้าพลาหกผยอง		ดุจล่องจะลอยสวรรค์
พลรถก็ล้วนรถสุพรรณ		ระแทะธุชปลิวปลาย

๏ พลราบก็รุ่นทหระว่อง		วยคล่องตะกอกาย
ล้วนโล่หโตมรก็ทาย		ธนุแล่นกำแหงรณ

๏ สรรพศาสตรอาวุธทิพา		วุธเทิดประเทืองมนตร์
สำหรับพเนจรผจญ		ก็สะพราดสะพรึงเพรียง

๏ เริงร้องคะนองนิกรพล		ผิวเพิกไผทเอียง
เอิกอึงอุฆษสุรก็เพียง		ปฐพีถล่มลาญ

๏ ครั้งถึงสมัยมหุดิฤกษ์		อดิเรกอุดมวาร
จอมราชก็ยาตรวนสถาน		ทุรรัถยาดล

๏ แดนไพรพิศาลศิขรเขิน		ทุมเนินพนาสนฑ์
ปักษาคณามฤคยล		ก็ยะยั่วยะยวนชม ฯ

๔


^{อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑}
๏ ภาคพื้นพนารัญ		จรแสนสราญรมย์
เนินราบสลับสม		พิศเพลินเจริญใจ

๏ โขดเขินศิรขรเขา		ณ ลำเนาพนาลัย
สูงลิ่วละลานนั-		ยนพ้นประมาณหมาย

๏ ยอดมัวสลัวเมฆ		รุจิเรขเรียงราย
เลื่อมเลื่อมศิลาลาย		ก็สลับระยับสี

๏ ขาบแสงประภัสสร		นิลก้อนตระการดี
ขาวแม้นมณีมี		รตรุ้งรำไพพรรณ

๏ ทอแสงผสานสาย		สุริย์ฉายก็ฉายฉัน
เหลืองเรื่ออุไรวรร-		ณวิจิตรจำรูญ

๏ แง่งเงื้อมชะง่อนงาม		ก็วะวามวิไลปูน
ปนรัตนไพฑูร-		ยพิพิธประภากร

๏ ปานก้อนพระไกรลาส		วรนาถมเหศร
ส้องเสพสถาพร		สิริสุนทรารมณ์

๏ อวยพรพิพัฒน์พ้น		ภยเวทวราคม
นอกนี้่ฤเปรียบสม		ศิขรินทรงามงอน

๏ วุ้งเวิ้งชะวากผา		ฆนแผ่นศิลาสลอน
ช่องชานชโลทร		ชลเผ่นกระเซ็นสาย

๏ ปรอยปรอยประเล่ห์เห-		มอุทกพะพร่างพราย
ซาบซ่านสราญกาย		กระอุร้อนก็ผ่อนซา

๏ ท่อธารละหานห้วย		ก็ระรวยระรินวา-
รีหลั่งถะถั่งมา		บมิขาดผะผาดผัง

๏ ไม้ไล่สล้างชม		ขณะลมกระพือวัง-
เวงเสียงก็เสียดดัง		ดุจซอผสานสาย

๏ แสนสาธรารมณ์		จรชมก็ชวนสบาย
ใจหงอยก็ค่อยหาย		หฤหรรษเหิมหาญ

๏ เซิงสนสล้างพฤษ-		ษพิลึกลดามาลย์
บงบุษบาบาน		ระบุดอกระดาษไพร

๏ ฉุนฉมระงมฆาน		สุวมาลย์จรูงใจ
ส่งก้านตระการใบ		พิศล้วนพิไลพรรณ

๏ ริ้วริ้วพระพายพา		สุรภีละเวงวัน
ผึ้งภุมรีสัญ-		จรสูบสุเกสร

๏ ร้องร่อนวะว่อนเชย		รสเรณุกำจร
เกลือกบุษบากร		ระกะกลีบกระหึ่มเสียง

๏ พรรณพฤกษทรงผล		ตะละต้นจะอ่อนเอียง
พวงย้อยระย้าเพียง		จะเผด็จสะดวกดาย

๏ สุกเหลืองอร่ามลิ้ม		รสเลิศอร่อยหลาย
หลากหลากและมากมาย		บมิรู้จะรำพัน

๏ ไม้ใบตระกาลบัตร		ดุจจัดประจงสรร
สอดสีสลับกัน		ระดะรุกขรายเรียง

๏ ชมทวยทิชาชาติ		ก็ลิลาศประอรเอียง
แมกไม้จำเรียงเสียง		เสนาะโสตสนั่นไพร

๏ แซ่ซ้องผสานสุน-		ทรศัพทจับใจ
เพียงพาทยพิณไพ-		เราะประโลมฤดีดี

๏ หลายเผ่าพนาเกียรณ์		พิศเพี้ยนผสานสี
เคลียคู่ประจำปี		มนรู้ภิรมย์ลาน

๏ แม่นกก็ปกโป-		ดกป้อนผลาหาร
ปีกป้องประคองปาน		จะประเล้าประโลมเป็น

๏ ลิงค่างชะนีมี		จลนีและนางเห็น
สายัณหย่ำเย็น		ก็ยะยั้วยะเยี้ยผล

๏ ยองย่องผยองเผ่น		อิลเห็นกระหายมน
ไล่หมู่มฤคจน		จะกระทั่งรโหฐาน

๏ ล่วงถิ่นกำเนิดองค์		วรขันท์กุมารชาญ
หลงเชิงละเลิงพา-		ฬมฤคเขม้นหมาย ฯ

๕


^{โตฏกฉันท์ ๑๒}
๏ ขณะนั้นอิศเรศ		พระประเวศวนผาย
หรุฐานสบาย		อิริยาบถบรร-

๏ พตเสตณมูล		ธก็พูนหฤหรรษ์
สุขุดมดรุวัน		วรเทพทวิองค์

๏ กะพระอัครอุมา		สุรชายอนงค์
ศิวะเย้ายุพยง		อรยั่วพระศุลี

๏ ศิวะแปลงวรรูป		วิยหญิงยุวดี
พระอุมาพระก็มี		สุมนัสนิยม

๏ ดรุสัตว์บริเวณ		พะพระเวทอุดม
สละเพศพิศสม		ศิวะเพศพระจำแลง

๏ อิลราชจรล่า		มฤคาบมิแคลง
ลุสถานศิวะแปลง		ดนุแปลกนัยนา

๏ บมิเป็นอิลราช		วิปลาสอิลา
คณะราชบริพา-		รประดาจรดล

๏ มละเพศบุรุษ		ดำริสุดจะพิกล
ยลแล้วก็ฉงน		เอะประหลาดละซิเรา

๏ อิลเหลือจะตระหนก		มนะหนักบมิเบา
กระอุแดดุจเอา		สุรอัคนิลน ฯ

๖


^{อีทิสังฉันท์ ๒๐}

๏ เล็งไศลลำเนาพนัสดำบล
วิถีก็ทั่วธิราชธยล		ถนัดพลัน

๏ องค์อิศวรอุมาภิรมย์อรัญ
ชไมมเหศวร์ก็เหิมก็หรรษ์		รโหฐาน

๏ เราชะล่าละลาบละล้วงก็ปาน
ฉะนี้แหละจึงประจักษ์วิการ		วิกลเป็น

๏ องค์อิลาก็คลาประณตพระเพ็ญ
สวัสดิ์ประสบพระเนตรพระเห็น		ก็กริ้วกราด

๏ เหม่อิลาชะล่าไฉนประพาส
บกลัวบเกรงกระทำอุอาจ		อหังการ์

๏ เราแหละสาปและสรรฉะนี้แหละสา
กะใจละเจ้าแน่ะนางอิลา		จะทำไฉน ฯ

๗


^{กมลฉันท์ ๑๒}
๏ อิลโอนศิโรเพฐน์		พจน์ขอขมาภัย
ศิวะทรงพิโรธใน		ธกระทำกระลำพร

๏ บมิทรงประสาทโทษ		อิลโอดสำออยวอน
วรองค์อุมาอร		อนุกูลกำลูนครัน

๏ เฉพาะองค์อิลาอวย		พรอัฑฒเอาทัณฑ์
อิลอ่อนศิโรวัน-		ทนน้อมคำนึงพร

๏ พจน์พร้อมสนองบาท		สุรนาฎอุมาอร
เพราะอำนาจมเหศร		กรุณาและปรานี

๏ เฉพาะเดือนจะดาลเพศ		ยุพเรศกษัตรีย์
ศุภลักษณ์วรินทรี-		ยพิลาสลออองค์

๏ คณะนางณแดนไตร		จะพิไลลำเพาพงศ์
บมิเลออิลาทรง		สิริโฉมประโลมลาน

๏ ผิวถ้วนกำหนดหมาย		วรกายก็แปลงปาน
ปฏิรูปบุราณกาล		ประลุเดือนก็เคลื่อนคลาย

๏ ศุภลักษณ์สลับมาส		บมิอาจจะคงกาย
อรซ้ำกระหน่ำผาย		พจนารถเลอสรวง

๏ ขณะเป็นกษัตรีย์		กิจที่กระทำปวง
บุรกาลก็ดาลดวง		หฤทัยลืมเลือน

๏ ขณะคืนพระองค์จริง		กิจหญิงบแม่นเหมือน
มนโมหะฟั่นเฟือน		ดุจใช่หทัยเดียว

๏ สุรพจน์เผด็จพร		อิลค่อนกระสันเสียว
ศิระโอนอุมาเหลียว		มุขลับอำลาคลา

๏ คณะสาวสะคราญผู้		บริพารก็ห้อมมา
พิศราวกะดารา		กรล้อมบุหลันฉาย

๏ จรเวิ้งวนาวาส		ก็ระดาษดำเนินราย
ยุระเยื้องชำเลืองชาย		นยน์ชมผกามาลย์

๏ อรอันสนัดขับ		สุรศัพท์ประเลงลาน
วรแซ่ผสานขาน		รุกขเทพบำเทิงถวิล

๏ บทจรกระเจิงเจื่อน		ทุรเถื่อนผลากิณ
กรเก็บจะเพลินผิน		วรพักตร์ประสบสหาย

๏ ผลเผื่อเกษมเสพย์		รสด้วยบเดียวดาย
จรดลลุแดนสาย		สระสลิลก็ยินดี ฯ

๘


^{ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒}
๏ สะอาดเอี่ยมประเปี่ยมน้ำ		สลอนส่ำสโรชมี
พบูบานผสานสี		สล้างกลีบกุสุมสรรพ์

๏ สำแดงดวงดำรูเด่น		ประดับเบญจพิธพรรณ
พิโดรฉมระงมคัน		ธรสรื่นบำเรอฆาน

๏ ภมรมั่วประทุมมาศ		มิรู้ขาดสถานธาร
ชะลอเอาละอองมาล-		ยเมื้อมุ่งอำรุงรวง

๏ สลาบโรยก็หล่นลอย		กระแสสร้อยสลายพวง
สะพราดพันธุปลาปวง		ประเนืองน่านเฉลียนนอง

๏ ฉวัดว่ายเฉวียนวน		กระโดดพ่นละอองฟอง
ระเมียรมัจฉะคลอครอง		บคลาดคู่คระไลลอย

๏ ชะโดดุกกระดี่โดด		สลาดโลดยะหยอยหยอย
กระเพื่อมน้ำพะพร่ำพรอย		กระฉอกฉานกระฉ่อนชล

๏ กระสร้อยซ่าสวายซิว		ระรี่ริ้วละวาดวน
ประมวลมัจฉะแปมปน		ประหลาดเหลือจะรำพัน

๏ สถานพุธดาบส		บำเพ็ญพรตพรหมจรรย์
ตปาการประกอบกรรม์		อุกฤษฏ์บ่มบำรุงบุญ

๏ อิลาแลกระแสใส		สำราญในมโนสุน-
ทราอรจะผ่อนอุณห์		อุทกอาบพระอินทรีย์

๏ พระนางพาคณานงค์		เกษมสรงสุวารี
ละเลิงเล่นกระแสศรี		สนานน้ำสนุกใจ

๏ กระโจมจ้วงกระจ๋อมแจ๋ม		แฉล้มแช่มชลาไหล
ฤษีซ่านสำนานนัย-		นทอดทัศนานาง

๏ อิลาเลอพิลาสลักษณ์		พิมลพักตรโสภางค์
จำเริญจิตบจืดจาง		ประจักษ์เนตรประเจิดนวล

๏ เสน่ห์หนักสลักจิต		กำเริบฤทธิเรรวน
พระพรหมจรรยรัญจวน		จำนงแนบถนอมโฉม

๏ ตระบัดจรประจากห้วง		ละหานล่วงประลองโลม
สมรแม่เสมือนโสม		สำรวยร่างสำอางค์องค์

๏ อำเภอพาลพธูพรรค์		กระเจิงวันวิเวกดง
ประดาษพาฬพยัคฆ์ยง		ขยาดยิ่งสยองใจ

๏ จะเชิญนางณอาศรม		สุขารมณ์นิทราศัย
รโหฐานสราญใน		วนาวาสสะอาดครัน

๏ อิลาเหล่าอนงค์ข้า		สดับว้าประหวั่นขวัญ
ประนอมตามพระนักธรรม์		ธสู่ถิ่นพนาศรม ฯ

๙


^{มาลินีฉันท์ ๑๕}
๏ พระพุธกมลชื่นชม		เผยกถารม-
ภถานไป

๏ อนุชสถิตแดนใด		นามสกุลไฉน
เสนอเรียม

๏ สมรอลก็อายเหนียม		นิ่งเสงี่ยมเจียม
บเจรจา

๏ บมิจะวิทุนวงศา		เมืองประจากมา
มิแจ้งจน

๏ พระพุธ ธ ก็ฉงนสน-		เท่หถามพล
บ่พร่ำขาน

๏ อิสิอนุสรเล็งญาน		จึงประจักษ์การ-
ณเป็นไป ฯ

๑๐


^{อินทวงศ์ฉันท์ ๑๒}
๏ พลางพุธประภาษพจน์		มธุรสชะลอฤทัย
ปลอบเปลื้องประเทืองใจ		บริพาลิลาอนงค์

๏ สูข้าประสาทสู		จรสู่พนาระหง
เกษมแสนณแดนดง		ดุจในพระนันทวัน

๏ จงกินรีเป็น		พิศเช่นสุรางค์สวรรค์
เหมห้องคุหาสน์บรร-		พตลึงสราญภิรมย์

๏ พักเผือนผลาสา-		ทรข้าอำนวยอุดม
จักพากินรสม		สุขร่วมฤดีประคอง

๏ นางได้สดับอรรถ		สุมนัสนิยมสนอง
ครั้นนาฏอนงค์ผอง		พนสณฑ์สำนักสำนึง

๏ ลับพ้นลำพังดา		บสพลางรำพันรำพึง
ร่วมอาสน์อิลารึง		รสรักประจักษ์วิจล

๏ พรหมจรรย์กระเจิงล่ม		ประลุพรหมภิภพบน
พ่ายพักตร์สุภณทน		บมิไหวคระไลกระจาย

๏ กรรมร้อนบห่อนกรุ่น		เพราะพิรุณประโปรยประปราย
กองเพลิงเถกิงกราย		ติณแห้งบแหนงบหนี

๏ ผาณิตผิชิดมด		ฤจะอดบอาจจะมี
แม่เหล็กฤเหล็กดี		อยยั่วก็พัวก็พัน

๏ พื้นภพอำเภอภพ		ก็ประสบเสมอสวรรค์
อยู่ชั่วนิรันดร์กัลป์		อวสานประมาณประเมิน

๏ องค์อรอิลาสา		ทรแสนจะเพลิดเพลิน
ชมพุธชวนเชิญ		อภิบาลบำรุงบำเรอ

๏ คืนวันก็พลันเคลื่อน		ประลุเดือนประหลาดนะเออ
หลากลักษณ์อิลาเลอ		อิลราชฤทธิรงค์ ฯ

๑๑


^{สัทธราฉัน ๒๑}
๏ เออนี่เราล่ามฤคดง		จรวนดรุพง
เผลอพระองค์หลง		ฉะนี้ไฉน

๏ สูอาศรมโอ้ประหลาดใจ		นิกรพลคระไล
ทิ้งดนูไป		บ่รู้ตน

๏ เห็นแต่ท่านผู้แสวงผล		วรพุธมุนิขวน
โปรดยุบลแจ้ง		ประจักษ์ความ

๏ ดาบสปางได้สดับถาม		ผิวจะพจนตาม
จริง ณ ยามนี้		มิบังควร

๏ คงโศกเหลือแสนพิลาปครวญ		ทุมนสอุระหวน
เราจะอำยวน		ยุบลลวง

๏ ดูราราชผองอมาตย์ปวง		พหลพลทบวง
ทวยทหารหลวง		ประลัยลาญ

๏ โดยพ้องเหตุเหี้ยมมหันต์หาญ		ฆนศิลปะทะราน
จึ่งพินาศปราณ		บเหลือหลง

๏ ตัวท่านพ้นภัยไฉนคง		ชิพิตจิรธำรง
แฝงพระอวค์วง		วนาศรม

๏ ฟั่นเฟือนเลือนลืมเพราะอารมณ์		วิปริตกระอุกรม
เดือดบได้สม-		ประฤาดี

๏ อย่าทรงเศร้าโศกพิโยคมี		ทุมนสบมิดี
ส่ำสุเมธี		ติเตียนนัก

๏ อันเกิดมาเป็นสภาพลัก-		ษณะมนุชก็จัก
ตายแหล่ะแน่นัก		นะราชา ฯ

๑๒


^{อุปชาติฉันท์ ๑๑}
๏ พระอิลราชฟัง		พจน์พุธสำแดงมา
สุดดับระงับอา		ลยโศกพิโยคครวญ

๏ เสียดายทหารหาญ		รณชาญอมาตย์มวล
และเสวกาควร		ฤจะมามลายชนม์

๏ ดำรง ณ สัตย์มั่น		และกตัญญุตามน
ใกล้ชิดสนิทตน		ตะละผู้ก็พึงใจ

๏ ตั้งแต่จะแลลับ		ฤจะกลับประสบไฉน
นครก็จรไกล		สละราษฎร์นิราศมา

๏ จะทุกข์ฤสุขดัง		ดนุยังผดุงผะดา
จอมนาฏสนมผา-		สุกใจไฉนมี

๏ ทุกเหล่าจะเร่าร้อน		อุระข้อนและโศกี
มิรู้จะร้ายดี		จรล่านิรารมย์

๏ มิวายสบายบาน		สุขศานต์เสน่ห์สนม
พรั่งพร้อมประนมคม		คณะนาฏบำเรอเสนอ

๏ แรมเวียงนิเวศน์เนา		พนเขาขนัดเฌอ
เคราะห์กรรมกระทำเออ		ก็อเนจอนาถใจ

๏ พระทูลพระพุธดา		บสข้าจะลาไคล
เวนราชโภไค-		สุรย์แสนศฤงคาร

๏ แด่องค์พระโอรส		และจะบทจรพนานต์
สำรวมภิรมย์ฌาน		ตปะยุตโยคี

๏ พระพุธประภาษชวน		ธ จะด่วนคระไลหนี
เชิญองค์พระจงมี		มิตรภาพผดุงกัน

๏ อาศรม ธ อาศัย		กิจใดจะทรงสรรพ์
ก็จงประกอบกัน		ตปะการสราญเทอญ

๏ พระอยู่ก็คู่เปลี่ยว		ขณะเหี่ยวก็หากเพลิน
อกเอ๋ยบเคยเดิน		พระจะดั้นอรัญไฉน

๏ ฟังพจน์พระพุธชวน		ธ ก็หวนมนาลัย
พำนักบำเพ็ญใน		วรพรตภาวนา

๏ พระหรหมจรรย์อัน		ถิรชั้นพระพรหมา
สบช่องก็ปรองปรา-		รภโชคชไมมน

๏ ชื่นชมพระหรหมจรรย์		อภินันท์นิราจล
เจอะคราวมิชอบกล		ก็ประหลาดมิอาจรอ

๏ เพราะล่วงลำดับเดือน		ดนุเลือนอิลาลออ
นงเยาว์พะเน้าพะนอ		อนุพนธ์พระสิทธา

๏ กลายกลับสลับกัน		ก็นิรันตร์ระหว่างมา
ประดุจพระวาจา		พระอุมาประสาทสรรพ์ ฯ

๑๓


^{วสันตดิลกฉันท์ ๑๔}
๏ ปางราชนิราศวรนิเวศน์		ทิววาระนานครัน
ชาวกรุงละลุงจิตรำพัน		พจน์ถึงคะนึงครวญ

๏ จมนาฏสนมนิทรละล้า		ก็พะว้าพะวังหวน
หวังเห็นพระเพ็ญพิภพรวน		อุระร้าวผะผ่าวใจ

๏ โอ้จอมจุฑาธุชธำรง		สิริรัฐฉัตรชัย
เชือนช้าพระล่าวรไฉน		บนิวัตนิเวศน์สถาน

๏ พื้นพงพระหาวนพระจร		ทุรค่อนจะกันดาร
เคยทรงเสวยสุขสราญ		ณ พระราชวังหลวง

๏ บรรทมพระแท่นบวรอาส-		นพิลาสพิไลพวง
มาลาบำรุงกมลปวง		บริจาประจำองค์

๏ แรมเถื่อนบเหมือนพระทิพรั-		ตนปัจจถรณ์ทรง
ปราศเปรมเกษมผิวจะบง		คณะข้าประดาชาย

๏ ยามสรงพระสรงกษิรธา		รสหัสสะโปรยปราย
ไพรพฤกษ์จะพรมพระวรกาย		หิมุทกธารา

๏ เคยทรงสดับดุริยสัง-		คิตศัพทหรรษา
เถื่อนถิ่นจะยินวิหคกา		สุรก้องกระเวณไพร

๏ เคยเสพสูปและพยัญ		ชนะอันอร่อยใน
วังรัตน์พระพลัดจรคระไล		จะระอาผลาหาร

๏ เสนาคณามุขอมาตย์		ก็ประหลาดฤดีดาล
ใดราชประพาสพนสถาน		ทุรหลงระเริงชม

๏ การเมืองก็เคืองธุระประดัง		ผิจะสั่งบเสร็จสม
ทวยขุนก็ขุ่นมนระงม		บมิรู้จะทำไฉน

๏ ส่ำราษฎร์ก็อาวรณภู-		ธรผู้ประจากไป
ม้าวอยู่ก็ดูสิริวิไล		มละท้าวก็เปล่าทรวง

๏ ต่างหวังและตั้งกมลคอย		ก็ละห้อยคระโหยหลวง
สร้อยเศร้าและเหงาหทยปวง		นรปราศธิราชครอง

๏ คือป่าผิไร้คณะพยัคฆ์		จะพำนักอะไรครอง
นาวาจะคลาชล ณ คลอง		ขณะแล้งจะลอยไฉน

๏ ปราสาทพิลาสรตนปลอด		พิศยอดสิหายไป
ไพชยนต์บยลธุชพิชัย		ฤจะเงื้อมสง่างาม ฯ

๑๔


^{อุเปนทรวิเชียรฉันท์ ๑๑}
๏ อิลาสำเริงสู่		พุธคู่บคืนคาม
ก็ทรงพระครรภ์ตาม		ปฏิพัทธ์กำหนัดเชิง

๏ ณ คราวพระเป็นหญิง		ธ ก็ยิ่งละเลิงเหลิง
ตปาเถกิงเริง		ขณะเป็นบุรุษรม

๏ ฉะนี้แหละกำหนด		ทศมาสสมาคม
ประสูติพระชายชม		ปุรุรพสมัญญา

๏ ถนอมพระหน่อนาถ		พิสวาสดิแสนสา
บำรุงบำเรอผา-		สุกแผ้วภิรมย์ใจ

๏ ประจวบอิลาลัก-		ษณะเลือนกระลับไป
พระพุธรำพึงใน		หิตข้อประโยชน์คุณ

๏ จำกุประกอบเกื้อ		อิลเอื้อและอุดหนุน
ละบาประบายบุญ		บุรรูปดำรงคง

๏ พระเชิญประชุมผู้		พระมหาฤษีทรง
พระคุณระบือยง		ยุตเติบตปาการ

๏ พระพุธปรึกษา		กะคณามุนีวร
บำบัดทุโทษกรณ์		จะประกอบประการไฉน

๏ อิลามล้างบาป		ศิวสาปจะเสื่อมไป
ธำรงพระรูปไท		อิลราชบรางเลือน ฯ

๑๕


^{สาลินีฉันท์ ๑๑}
๏ คาบนั้นกรรทมผู้		พระบิดาก็มาเยือน
ยังถิ่นพำนักเผือน		สะพรั่งพร้อมพระนักธรรม์

๏ อาสูรโอรสแสน		นิราศแคว้นอนาถครัน
พ้องโทษที่สาปสรร		ก็เสื่อมสิ้นสง่างาม

๏ นี่หากมาพบพุธ		ประเสริฐสุดพยายาม
จักเคลื่อนจักคลายความ		อุลามกมลายหาย

๏ เราเห็นมีทางแก้		ก็ควรแต่จะตังวาย
สมเด็จผู้ฤาสาย		อิศวรซ้องสการกรรม์

๏ มิ่งม้าบูชาอง-		คคงทรงทุเลาทัณฑ์
ดาบสเห็นพร้อมกัน		ประกอบกิจพิธีการ ฯ

๑๖


^{อุปัฏฐิตาฉันท์ ๑๑}
๏ จึงองค์อิลราช		ธประสาทพระราชสาส์น
สู่ราชบุรฐาน		ธุระเกื้อพิธีกรรม์

๏ แถลงเรื่องจรเล่า		มฤคร ณ ไพรสัณฑ์
สบสาปศิวะทัณฑ์		ทรเพศพิลึกเหลือ

๏ บัดนี้จะกระทำ		พลิกรรมจุนเจือ
ไถ่โทษธุระเขือ		คณะมาตยมนตรี

๏ อย่านอนหฤทัย		ขณะได้สดับคดี
จัดฐานพิธี		อนุกรมระดมงาน

๏ แวดวงวรมา-		ฬกราชประดิษฐาน
แทบฝั่งชลธาร		ทนุโดยพระคัมภีร์

๏ ปลายแคว้นบุรขัณ-		ฑสิมาประมาณมี
ที่พักพระมุนี		ระยะย่านและร้ายรวง

๏ เหมรัชตภักษ์		วรทักษิณาปวง
เพื่อเราจะบำบวง		บรเมศวร์มลายเข็ญ ฯ

๑๗


^{สุรางคนางค์ ๒๘}
		๏ คณาอมาตย์
ตระหนัก ณ สาสน์		ก็คลายลำเค็ญ
ระบือระบาย		ขยายประเด็น
พระยากพระเย็น		พิโยคบุรี

		๏ พะสาปพะสรร
พะโทษพะทัณ		ฑกรรมกระลี
พระเกรงพ:-)		จะทำพิธี
พระภูบดี		จะคืนนคร

		๏ อมาตย์ประชา
ธชีพระบา		ก็เบานิวรณ์
กะกันสฤษฏ์		กิจโจปกรณ์
มินิ่งมินอน		มิเกียจมิกัน

		๏ ประดุจพระราช
ประสงค์ประสาท		ละสิ่งละอัน
สถลสถาน		สะพานและสรร-
พมารคภิมัณฑ์		พิมลเมลือง

		๏ ลุมาดกมล
ละผู้ละตน		หทัยประเทือง
อมัจบดี		กุลีและเนือง
ประชา ณ เมือง		ก็เปรมก็ปรีดิ์ ฯ

๑๘


^{ฉบัง ๑๖}
๏ เล็งลานโรงราชพิธี		พ่างพื้นเภรี
พาลุกโรยรัถยา

๏ รื่นรมย์เรียบราบมรรคา		หลายสายสายตา
ตะลึงเตลิดลานแล

๏ มาฬกตระหง่านเงื้อมไถงแถง		ติดตาดดาดแพร
ก็พรายก็พรันบรรยง

๏ ยลโถงโปร่งช่องชวนบง		โบกฟ้าเฟือนหลง
และล่อให้โลกเล็งลาน

๏ ล่องล่องมาลุตแล่นพาน		พ่างแข่งคัคนานต์
ก็คือจะคู่ควรคง

๏ ยาบย้อยระย้ามาศบรรจง		ราชวัติฉัตรธง
ประเทืองประทิงปลิปลาย

๏ มลังเมลืองเครื่องตั้งตังวาย		แวงข้างวางบาย-
ศรีรัตน์หิรัญหลั่นทอง

๏ บัตรพลีพานผกาพวงกรอง		แกมลาชลำยอง
ละอันก็เอี่ยมอำไพ

๏ ฐานอัศว์แท่นอาสน์อิลไท		เถือกทองก่องไกร
ประกอบด้วยแก้วดำกล

๏ พร้อมสรรพไสยศาสตร์มงคล		พิธีมณฑล
ประเทืองประทีปชัชวาล

๏ ถิ่นที่ทวยทวิชาจารย์		นักธรรมช่ำฌาน
ก็เฉิดก็ฉายรายเรียง

๏ ริมทางโรงทานคั่นเคียง		อะคร้าวกล่าวเพียง
คือกัลปพฤกษ์นึกสม

๏ เงินทองของเสวยเนยนม		ทักษิณาปรารมภ์
ก็ลุดังเจตน์จงปอง

๏ โรงการมหรสพครบผอง		นักรำช่ำชอง
นักร้องก็ขับจับใจ

๏ ปันเวรเกณฑ์กันทั่วไป		หน้าที่ใครไฉน
ก็สั่งก็ซ้อมพร้อมมูล

๏ เสร็จกาลขานข่าวท้าวทูล		นักพรตพร้อมมูล
และปัตนีนำมา

๏ ผายผันถั่นเข้าสู่มา		ฬกราชวรา
ธิราช ธ เริ่มพลีกรรม์

๏ เบิกอัศวพ่าห์กาฬพรรณ		มิ่งมงคลขวัญ
อนัคฆคู่ควรนคร

๏ งามลักษณ์ล้ำพญาไกรสร		สามารถอาจรอน
อเรทรราชฤาชัย

๏ ฝีเท้าเคล่าคล่องว่องไว		วิยพ่าห์อำไพ
พระพายผยองฟ่องโพยม

๏ ผูกเครื่องเรืองรัตน์เลื่อมโลม		เลอศรีเล็งโสม-
นัสล้ำลำยอง

๏ พู่พราวดาวมาศลาดขนอง		โกลนพนังมลังลอง
และอานก็เอี่ยมอำพน

๏ พานหลังพานหน้าน่ายล		สายถือถกล
ประกอบกนกแนมมณี

๏ นายม้าอ่าโอ่อินทรีย์		พาพญาพาชี
อัญเชิญประเทียบแท่นทอง

๏ ชาวประโคมโหมฆาตฆ้องกลอง		กรับนำทำนอง
แตรสังข์บัณเฑาะว์ดุริยางค์

๏ นักพรตพร่ำพระมนตร์พลาง		ดำรับแต่ปาง
ปุราณเทิดธรรมเนียม

๏ พระวงศ์ทรงนำอัศว์เตรียม		ตรวจทัพเทียบเทียม
จะเทาประเทศถิ่นไกล

๏ กลาดลานขานโห่เอาชัย		พ่างพื้นแผ่นไผท
จะผกจะเพิกภินท์พัง

๏ พื้นหาญเหิ่มแกล้วกำลัง		คอยเฝ้าใฝ่ัฟัง
ธ ปลด ธ ปล่อยพาชี

๏ ส่ำสรรพ์กลั่นกล้าราวี		สมัครล้างไพรี
ประกวดแก่กันลั่นเมือง ฯ

๑๙


^{อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑}
๏ องค์อิลราชา		ทศนาดุรงค์เรือง
คร่าวในหทัยเคือง		มนครุ่นและขุ่นตรอม

๏ แท้ธรรมดาขัต-		ติยรัฐดิลกจอม
อาณาถนอมออม		วรอาสน์ฉกาจรณ

๏ เกรียงไกรกเรนทร์รัตน์		วรอัศวมงคล
โยธินทรพฤนท์พล		พรสัตย์กระพัดใจ

๏ ท้าวแลดุรงค์ราช		วรอาสน์ก็อาลัย
คราวกรรมจะทำไฉน		สละเพื่อพิธีพลี

๏ ปางดลวิถีงาม		ศุภยามอุดมดี
ปล่อยราชพาชี		อุปการพลีกรรม

๏ กองทัพกำกับยาตร		ปรราชบเกรงยำ
ถับถิ่นประเทศทำ		บมิรู้ก็จู่ตี

๏ แตกพ่ายกระจายยับ		พลทัพ ธ ย่ำยี
ด้าวใดผิไมตรี		ธุระต้อนก็ผ่อนผัน

๏ รับทัพและรับอัศว์		ปฏิบัติบำรุงครัน
แต่งทัพ ธ ส่งสัญ-		จรสุดสิมาเมือง

๏ ดลแดนสะดวกสม		อนุกรมนครเนือง
ทุกด้าวบเปล่าเปลือง		ประดิพันธไมตรี

๏ แดนใดบไกลเกิน		ก็เผชิญขบวนกรี-
ธาทัพธิราชมี		มนช่วยอำนวยการ

๏ ใดราชผิยาตรยาก		จะลำบากเพราะกันดาร
ไป่จำประจากสถาน		ธ ก็รับดุรงค์พล

๏ บรรดาพระราชา		จรมา ณ มณฑล
เทียบทัพก็สับสน		จตุรงคเสนา

๏ พร้อมสรรพพยู่ห์ยาตร		พลยุทธโยธา
เมือมุ่ง ณ เสมา		พลหินทธานี ฯ

๒๐


^{ฉบัง ๑๖}
๏ เดินทัพสะเทือนท้องธรณี		ทุ่มฆ้องกลองตี
ก็เซ็งก็แซ่แตรสังข์

๏ เพียงผลาญแผ่นพื้นภพพัง		นฤโฆษอันดัง
ในแดนในด้าวดงดอน

๏ คล่ำคล่ำพลคชางางอน		เหมหัสดาภรณ์
ก็แพรวก็พรายข่ายกรอง

๏ สองหูพู่ขาวดาวทอง		รัตคนคาดซอง
หางสมสองพลุกสุกพรรณ

๏ ขุนคชคุมคอขี่กัณฐ์		ควาญท้ายนายอัน
ประจำ ณ บาทยาตรา

๏ พลพร้อมล้อมเชิงคชา		พิศดูตรูตา
อันตกอันแต่งตัวดี

๏ กำแหงแห่งหัตถ์ครวี		อาวุธอันมี
มหิทธิเดชเวทขลัง

๏ คล่ำคล่ำส่ำแสะกำลัง		เหยาะยาตรผาดผัง
ลำพองสง่าร่ารณ

๏ เหลืองแดงหมอกขำดำปน		ลางกระเลียวขน
ทั้งผ่านและขาวพราวพราย

๏ พิศตาบทาบหน้าพรรณราย		สายง่องถ่องสาย
อันถืออันถ่วงหน้าหลัง

๏ อานทองกล่องโกลนเนื่องพนัง		พู่ขาวดาวฝัง
แฝงขลุมประเจิดจินดา

๏ สารถีขี่ขับอาชา		อาตม์โอ่โสภา
พันลึกสลอนฟ้อนทวน

๏ ทายธนูหอกง้าวงามขบวน		พาชีเชิงชวน
ก็เชี่ยวในเชิงอาชา

๏ คล่ำคล่ำส่ำบทพลา		กำยำกำยา
บย่อประยุทธ์อยู่คง

๏ อะเคื้อเสื้อผ้าอ่าทรง		อาวุธธำรง
ทำลายริปูปลดเปลือง

๏ หลายเหล่าเข้ากันบรรเทือง		ทิวแถวแนวเนือง
นิกรอันแกล้วกลางณรงค์

๏ คล่ำคล่ำส่ำรถอลง-		กตแก้วกำกง
ประกอบกนกแนมงอน

๏ ริ้วริ้วทิวธงสลอน		ลิ่วลิ่วเล็งงอน
ก็เงื้องสง่าโง้งงาม

๏ ครึกครื้นตื่นไพรไต่ตาม		พ้นพนาราม
บรรลุ ณ แฟล่งพลหินท์

๏ ทวยเท้าเฝ้าบาทธิบดิน-		ทรเอกองค์อิล
อำรุงพิธีพลีกรรม์ ฯ

๒๑


^{สุรางคนางค์ ๒๘}
		๏ ณ คราวประกอบ
พิธีก็ชอบ		มโนอนันต์
นิกรนรา		ทิชาจรัล
ณ ฐานอัน		กระทำพิธี

		๏ ก็สับก็สน
ปะป่วนปะปน		สถลวิถี
นำหลานและบุตร		บุรุษสตรี
กะจอกกะจี		สนั่นสำเนียง

		๏ สนุกสนาน
พินิจสะคราญ		ระบำจำเรียง
สนิทสำนาน		ผสานสำเนียง
ก็พริ้งเพราะเพรียง		จะเผลอจะเพลิน

		๏ ละผู้ละคน
ประไพพิมล		คละคล่ำดำเนิน
ก็แซงก็แทรก		ผิแขกเผชิญ
มิก้ำมิเกิน		มิก่อมิกวน

		๏ ธชีทิชา
ลุทักษิณา		อเนกคำนวณ
และอิ่มและหนำ		พระทำก็ควร
ประมาณประมวล		ก็มากอนันต์

๒๒


^{ฉบัง ๑๖}
๏ ปางถ้วนปฏิทินถึงวัน		บรรจวบขวบขัน
อีศวพ่าห์มาเมือง

๏ คืนสู่มาฬกมลังเมลือง		นักสิทธ์วิทย์เรือง
ก็รับก็รองปรองใจ

๏ จำเริญวรเวทตรัสไตร		ตรีวารล่วงไป
ก็ปลงชีวาพาชี

๏ แล่เนื้อนำเครื่องในพลี		ยางเหนืออัคนี
สังเวยศิวาสาทร

๏ โหมเพลิงเริงโรจน์อัมพร		พากกลิ่นกำจร
จรูงสวรรค์กรรหาย

๏ ฉิวฉิวชื่นหวนอวลอาย		รสกล้ากำจาย
ก็เจื่อนกระเจิงจักรพาล

๏ ท้าวทรงมูรธาภิเษกสนาน		พราหมณ์พฤฒาจารย์
ก็เจิมด้วยจุรณจวงจันทร์

๏ ถวายโสมทรงเสพเสริมขวัญ		มิ่งมงคลอัน
พิพัฒน์พิพิธสิทธิชัย

๒๓


^{มาณวกฉันท์}
๏ ปางศิวเจ้า		เนา ณ พิมาน
บรรพตศานต์		โสภณไกร

๏ ลาสรโห		โอ่หฤทัย
ทราบมนใน		กิจพิธี

๏ ทวย ธ กระทำ		กรรมพิเศษ
อัศวเมธ		ปูชยพลี

๏ เคลื่อนวรองค์		ลงปฐพี
สู่พระพิธี		สาทรกรรม

๏ พอพระหทัย		ในวรกิจ
อามิสคิด		อัน ธ กระทำ

๏ ท้าว ธ ประนอม		ออมกุธอำ
นวพรคำ		ควรจะประสงค์

๏ เอออิลราช		ปราศทุรการณ์
เราก็ประทาน		โทษกะองค์

๏ แต่ขณะนี้		มีสิริทรง
รูปและคง		เดิมบมิกลาย

๏ กล่าวพรสิทธิ์		อิศวรางค์
เหิน ณ นภางค์		โฉมพระก็หาย

๏ เหิมหฤหรรษ์		พลันมึนิผาย
องค์อิลวาย		ทุกขระทม

๏ ลาพุธเข้า		เนาพระนคร
คืนดุจก่อน		กาลนิยม

๏ ราษำร์ก็เกษม		เปรมสุขรมย์
เริงมนชม		โพธิสุภาร

๏ ท้าว ธ รำพึง		ถึงวรองค์
โอสรทรง		นามขนาน

๏ คือสสพินทุ์		ปิ่นพระกุมาร
ควรจะประทาน		รัฐธำรง

๏ รังอภิเษก		เอกปิยบุตร
พงศพิสุทธิ์		สืบสุรวงศ์

๏ รัชถวัลย์		ทันพระประสงค์
มอบ ธ ธำรง		รั้งพลหินท์ ฯ

๒๔


^{สัททุลวิกกีฬิตฉันท์ ๑๙}
๏ ครั้นเสร็จการอภิเษกองคสสพินทุ์
จอมราชบิดาจิน-		ตนา

๏ ถึงหน่อพุธปุรุพรพิพิฒน์ชนมนา
ควรแก่พระราชา		ภิเษก

๏ จึ่งรังสฤษฏ์ปฏิฐานนครรุจิเรข
อวยแก่พระองค์เอก		อุรส

๏ สองราชสองพระนครขจรพระกิติยศ
เดชาก็ปรากฏ		กระจาย

๏ ร่มรัฐราษฏร์อภิรมย์อุดมสุขสบาย
ผองภัยมิใกล้กราย		ประชา ฯ

๒๕


^{ฉบัง ๑๖}
๏ ประพันธ์ฉันทพากย์พรรณนา		อิลราชอิลา
ก็ลุดังจิตจงเพียร

๏ โดยฉบับบ่อเกิดรามเกียรติ์		พระราชนิพนธ์เธียร
ธิราช ธ เริ่มรังสรรค์

๏ หลวงสารประเสริฐ(ผัน		สาลักษณ)ทรงธรรม์
ประสาทสกุลบิดร

๏ ข้าบาทบพิตรมหิศร		สัตยาสาทร
ภักดีต่อใต้บทมาลย์

๏ ใช่ปราชญ์อาจปรุงปรับสาร		เฉลิมเกียรติ์ภูบาล
ธิเบศวร์กษัตริย์ฉัตรชัย

๏ พระมงกุฏเกล้าเกศไทย		ที่หกรัชสมัย
มหิทธิเดโชผล

๏ พระคุณพระคือสายชล		ชื่นแช่มชมผล
พระชุบพระย้อมย่อมเย็น

๏ พระการุณภาพบำเพ็ญ		แผ่หล้าเล็งเห็น
ประจักษ์แก่จิตนิจกาล

๏ เดชะสุจริตไตรทวาร		จุ่งพลันบันดาล
ได้เสพแต่สรรพ์สวัสดี ฯ

เชิงอรรถ

ที่มา

à¸à¸´à¸¥à¸£à¸²à¸Šà¸„à¸³à¸‰à¸±à¸™à¸—à¹Œ

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

รุ่นปัจจุบันของ 14:59, 9 สิงหาคม 2552

เนื้อหา

ข้อมูลเบื้องต้น

พระราชนิพนธ์คำนำ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

บทประพันธ์

๑

๒

๓

๔

๕

๖

๗

๘

๙

๑๐

๑๑

๑๒

๑๓

๑๔

๑๕

๑๖

๑๗

๑๘

๑๙

๒๐

๒๑

๒๒

๒๓

๒๔

๒๕

เชิงอรรถ

ที่มา

ดู

เครื่องมือส่วนตัว

ป้ายบอกทาง

สืบค้น

เครื่องมือเพิ่ม

@@ แถว 57: / แถว 57: @@
 มงกุฎกษัตริย์เกษตร   สยาม
-๏ ที่หกรัชสมัยก็ไกรกิติ*พระนาม
+๏ ที่หกรัชสมัยก็ไกรกิตติพระนาม
 ทรงคุณคามภี-   รภาพ
@@ แถว 84: / แถว 84: @@
 ===๒===
 <tpoem>
-๏
+<sup>ฉบัง ๑๖</sup>
+๏ แถลงปางรามจันทราวตาร   เสร็จมล้างเหล่าพาล
+พินาศด้วยพระบารมี
+๏ มลายเข็ญเย็นทั่วธาตรี   ถวัลยรัชรมย์ชัยศรี
+อยุูธเยศเกศกรุง
+๏ สมภาร พระเอื้ออำรุง   สมโภชผดุง
+พระเดชกระเดื่องแดนไตร
+๏ ปาง ราชปรารภกิจใน   พลีกรรม์อันไกร
+คือราชสูโยดม
+๏ โดยเบื้องบรมราชนิยม   ขัตติยสมาคม
+ร้อยเอ็ดมาเอื้อเอาภาร
+๏ แผ่พระกฤษฎาภินิหาร   ใดราชฤาปาน
+ฤาปูนพระเดชนฤบดี
+๏ พระน้องสองเฝ้าบทศรี   หิรักษ์จักรี
+พระตรัสพระตรึกปรึกษา
+๏ พระภรตผู้พระอนุชา   เชิงไฉนเชษฐา
+ทะนุพิธีพลีกรรม
+๏ พระพร้องสนองถ้อยแถลงทำ-   นูลทัดทานคำ
+มิควรประกอบมหการ
+๏ พระองค์ผู้ทรงอวตาร   ตราบจบจักรพาล
+โผอนมกุฎเกรงรณ
+๏ ฤาควรกวนราชกังวล   มละด้าวมาดล
+ดำแหน่งทุเรศรัถยา
+๏ บัดพระลักษมณ์ราชอนุชา   นบเบื้องพระบาทา
+บัณฑูรแถลงพจมาน
+๏ ผิวไท้ใคร่กอบพลีการ   อัศวเมธมหุฬาร
+ก็เลิศพิธีพลีกรรม
+๏ เผยเผชิญพิชิตเชษฐ์ชักนำ   น้อมเกล้ากล่าวคำ
+คดีดำนานในบูรพ์
+๏ อินทรรอนพฤตาสูร   เอิบอิศร์อันพูน
+บำเพ็ญตบะบารมี
+๏ มาผลาญมารมอดชีวี   เกลื่อนบาปบ่มบำ-
+รุงบุญระบอบบำบวง
+๏ เป็นที่นิยมแก่ปวง   เทพทั่วแมนสรวง
+สรรเสริญประเสริฐสาธร
+๏ แถลงเรื่องสมราชอนุสร   พระศรีสังขกร
+ก็โปรดก็เปรมปรารมภ์
+๏ เยื้อนอรรถตรัสชอบเชยชม   โดยราชนิยม
+ยุบลคดีมีมา
+๏ จึงแถลงอิลราชอิลา   อวยองค์อนุชา
+ฉบับอันพร้องพิสดาร ฯ
 </tpoem>
 ===๓===
 <tpoem>
-๏
+<sup>วสันตติลกฉันท์ ๑๔</sup>
+๏ ยังมีบรมนฤปนาถ   อิลราชสมัญขาน
+ทรงพลหิรัฐสุรฐาน   สุประเทศสถาพร
+๏ โอรสพระกรรทมประชา   ปติพรหมบุตรขจร
+เจิดคุณธรรมมิกบวร   ทศพิธเพียบเพ็ญ
+๏ เมตตาประชากรสโม-   สรสุขสลายเข็ญ
+ทั่วรัฐมณฑลก็เย็น   สิรราษฎร์สเริงรมย์
+๏ รักษ์ราษฎร์ก็เล่หปิยบุตร   นรสุดประสาทสม
+ซ้องศัพท์เกริกกิติอุดม   วรเดชกระเดื่องแดน
+๏ ปราบได้ณไกวลประเทศ   ทศทิศก็เกรงแกลน
+กลอกเกล้าและหนาวภยมิแคลน   วรฤทธิเรืองรณ
+๏ เรืองรองพระมนทิรพิจิตร   กลพิศพิมานบน
+ก่องแก้วและกาญจนระคน   รุจิเรขอลงกรณ์
+๏ ช่อฟ้าก็เฟื้อยกลจะฟัด   ดลฟากทิฆัมพร
+บราลีพิไลพิศบวร   นภศูลสล้างลอย
+๏ เชิงบัทม์พระบัญชรเขบ็จ   มุขเด็จก็พราวพลอย
+เพดานก็ดารกพะพรอย   พิศเพียงนภาพลาม
+๏ สิงหาสน์จรูญจตุรมุข   บมิแผกพิมานงาม
+พื้นภาพอำพนพิพิธตาม   ตะละเนื่องพนังนอง
+๏ ภาพครุฑก็ยุดอุรคแผ่   กรเพียงจะผาดผยอง
+เทพนมขนัดกษณะมอง   มรุเทพทิพาลัย
+๏ เบื้องบรรจถรณทิพอาส-   นก็เอี่ยมอุไรไพ-
+จิตรลายจำหลักฉลุพิไล-   ยพิลาสลดามาลย์
+๏ ชั้นฉัตรสกาวทุกุลพัสตร์   รุจิรัตน์อลังการ
+เขนยขนนระคนบุษปปาน   รสทิพย์ประเทืองใจ
+๏ เนืองแน่นอนงค์นิกรนาฏ   ทะนุบาทบำเรอไท
+เฉิดโฉมประโลมกมลใคร   ยลพิศก็พิศวง
+๏ แน่งนางประหนึ่งวรสุราง-   คสะอางสะอาดองค์
+ร่ายเรียงบำเรออมรทรง   สุรภาพพิมานเมือง
+๏ ราชูประโภคปริโภ-   คพิพัฒนนองเนือง
+สมบัติสมบุรณเรือง   วรราชภิรมย์ชม
+๏ ปราการก็ปรากฎสุเม-   รุสิเนรุเปรียบสม
+นางจรัลและโดรณสดม-   ภอธึกทะงันเงย
+๏ ป้อมค่ายระรายธุชประฎาก   สุประดิษฐ์ดำกลเกย
+ในบานทวารวิมลเผย   ผิวหับสนิทเนียน
+๏ หอยุทธ์ก็เย้ยริปุประยุทธ์   อริยลณพาเหียร
+เหือดเหี้ยมกำแหงหิริระเมียร   มลฮึกอหังการ
+๏ มากมวลอมาตย์นิกรเส-   วกราชกำลังหาญ
+พฤนทาพลากรแสะสาร   สุรฤทธิเริงรณ
+๏ ผาสุกสนุกนครขัณ-   ฑสิมาสุมณฑล
+บำเทิงระเริงหทยชน   ทิชชาติประชุมชี
+๏ แซ่ศัพท์ผสานดุริยสัง-   คิตพาทยเภรี
+สรบสิ่งประดาประดุจศรี   สุรโลกชะลอลง
+๏ ปางดลวสันตอุตุแสน   จะเกษมณแดนดง
+ดาษรุกข์ระดื่นดฤณบง   ระบุบัตรขจีงาม
+๏ แถวธารละหานศิขรหลาก   ชลหลั่งละลุ่มหลาม
+มั่วมวลละมั่งมฤคตาม   วนสณฑ์สะเริงไพร
+๏ ราชาพระปรารภประพาส   พิศเพื่อภิรมย์ใน
+แห่งห้องพระหาวนพิไล   มิคล่าประลองกร
+๏ โองการประกาศนิกรเส-   วกโดยเสด็จดอน
+มวลหมู่อมาตยสลอน   พลถ้วนทหารหาญ
+๏ ตรวจเตรียมพลากรพหล   ตะละตนก็เชี่ยวชาญ
+ม้ารถและคชวรยาน   ระแทะเทียบสะเทื้อนดิน
+๏ พลคชก็คือสุรคเชน-   ทรไอยราอินทร์
+ชำนนชำนาญชำนะอริน-   ทรล้วนชโลมมัน
+๏ พลม้าพลาหกผยอง   ดุจล่องจะลอยสวรรค์
+พลรถก็ล้วนรถสุพรรณ   ระแทะธุชปลิวปลาย
+๏ พลราบก็รุ่นทหระว่อง   วยคล่องตะกอกาย
+ล้วนโล่หโตมรก็ทาย   ธนุแล่นกำแหงรณ
+๏ สรรพศาสตรอาวุธทิพา   วุธเทิดประเทืองมนตร์
+สำหรับพเนจรผจญ   ก็สะพราดสะพรึงเพรียง
+๏ เริงร้องคะนองนิกรพล   ผิวเพิกไผทเอียง
+เอิกอึงอุฆษสุรก็เพียง   ปฐพีถล่มลาญ
+๏ ครั้งถึงสมัยมหุดิฤกษ์   อดิเรกอุดมวาร
+จอมราชก็ยาตรวนสถาน   ทุรรัถยาดล
+๏ แดนไพรพิศาลศิขรเขิน   ทุมเนินพนาสนฑ์
+ปักษาคณามฤคยล   ก็ยะยั่วยะยวนชม ฯ
 </tpoem>
 ===๔===
 <tpoem>
-๏
+<sup>อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑</sup>
+๏ ภาคพื้นพนารัญ   จรแสนสราญรมย์
+เนินราบสลับสม   พิศเพลินเจริญใจ
+๏ โขดเขินศิรขรเขา   ณ ลำเนาพนาลัย
+สูงลิ่วละลานนั-   ยนพ้นประมาณหมาย
+๏ ยอดมัวสลัวเมฆ   รุจิเรขเรียงราย
+เลื่อมเลื่อมศิลาลาย   ก็สลับระยับสี
+๏ ขาบแสงประภัสสร   นิลก้อนตระการดี
+ขาวแม้นมณีมี   รตรุ้งรำไพพรรณ
+๏ ทอแสงผสานสาย   สุริย์ฉายก็ฉายฉัน
+เหลืองเรื่ออุไรวรร-   ณวิจิตรจำรูญ
+๏ แง่งเงื้อมชะง่อนงาม   ก็วะวามวิไลปูน
+ปนรัตนไพฑูร-   ยพิพิธประภากร
+๏ ปานก้อนพระไกรลาส   วรนาถมเหศร
+ส้องเสพสถาพร   สิริสุนทรารมณ์
+๏ อวยพรพิพัฒน์พ้น   ภยเวทวราคม
+นอกนี้่ฤเปรียบสม   ศิขรินทรงามงอน
+๏ วุ้งเวิ้งชะวากผา   ฆนแผ่นศิลาสลอน
+ช่องชานชโลทร   ชลเผ่นกระเซ็นสาย
+๏ ปรอยปรอยประเล่ห์เห-   มอุทกพะพร่างพราย
+ซาบซ่านสราญกาย   กระอุร้อนก็ผ่อนซา
+๏ ท่อธารละหานห้วย   ก็ระรวยระรินวา-
+รีหลั่งถะถั่งมา   บมิขาดผะผาดผัง
+๏ ไม้ไล่สล้างชม   ขณะลมกระพือวัง-
+เวงเสียงก็เสียดดัง   ดุจซอผสานสาย
+๏ แสนสาธรารมณ์   จรชมก็ชวนสบาย
+ใจหงอยก็ค่อยหาย   หฤหรรษเหิมหาญ
+๏ เซิงสนสล้างพฤษ-   ษพิลึกลดามาลย์
+บงบุษบาบาน   ระบุดอกระดาษไพร
+๏ ฉุนฉมระงมฆาน   สุวมาลย์จรูงใจ
+ส่งก้านตระการใบ   พิศล้วนพิไลพรรณ
+๏ ริ้วริ้วพระพายพา   สุรภีละเวงวัน
+ผึ้งภุมรีสัญ-   จรสูบสุเกสร
+๏ ร้องร่อนวะว่อนเชย   รสเรณุกำจร
+เกลือกบุษบากร   ระกะกลีบกระหึ่มเสียง
+๏ พรรณพฤกษทรงผล   ตะละต้นจะอ่อนเอียง
+พวงย้อยระย้าเพียง   จะเผด็จสะดวกดาย
+๏ สุกเหลืองอร่ามลิ้ม   รสเลิศอร่อยหลาย
+หลากหลากและมากมาย   บมิรู้จะรำพัน
+๏ ไม้ใบตระกาลบัตร   ดุจจัดประจงสรร
+สอดสีสลับกัน   ระดะรุกขรายเรียง
+๏ ชมทวยทิชาชาติ   ก็ลิลาศประอรเอียง
+แมกไม้จำเรียงเสียง   เสนาะโสตสนั่นไพร
+๏ แซ่ซ้องผสานสุน-   ทรศัพทจับใจ
+เพียงพาทยพิณไพ-   เราะประโลมฤดีดี
+๏ หลายเผ่าพนาเกียรณ์   พิศเพี้ยนผสานสี
+เคลียคู่ประจำปี   มนรู้ภิรมย์ลาน
+๏ แม่นกก็ปกโป-   ดกป้อนผลาหาร
+ปีกป้องประคองปาน   จะประเล้าประโลมเป็น
+๏ ลิงค่างชะนีมี   จลนีและนางเห็น
+สายัณหย่ำเย็น   ก็ยะยั้วยะเยี้ยผล
+๏ ยองย่องผยองเผ่น   อิลเห็นกระหายมน
+ไล่หมู่มฤคจน   จะกระทั่งรโหฐาน
+๏ ล่วงถิ่นกำเนิดองค์   วรขันท์กุมารชาญ
+หลงเชิงละเลิงพา-   ฬมฤคเขม้นหมาย ฯ
 </tpoem>
 ===๕===
 <tpoem>
-๏
+<sup>โตฏกฉันท์ ๑๒</sup>
+๏ ขณะนั้นอิศเรศ   พระประเวศวนผาย
+หรุฐานสบาย   อิริยาบถบรร-
+๏ พตเสตณมูล   ธก็พูนหฤหรรษ์
+สุขุดมดรุวัน   วรเทพทวิองค์
+๏ กะพระอัครอุมา   สุรชายอนงค์
+ศิวะเย้ายุพยง   อรยั่วพระศุลี
+๏ ศิวะแปลงวรรูป   วิยหญิงยุวดี
+พระอุมาพระก็มี   สุมนัสนิยม
+๏ ดรุสัตว์บริเวณ   พะพระเวทอุดม
+สละเพศพิศสม   ศิวะเพศพระจำแลง
+๏ อิลราชจรล่า   มฤคาบมิแคลง
+ลุสถานศิวะแปลง   ดนุแปลกนัยนา
+๏ บมิเป็นอิลราช   วิปลาสอิลา
+คณะราชบริพา-   รประดาจรดล
+๏ มละเพศบุรุษ   ดำริสุดจะพิกล
+ยลแล้วก็ฉงน   เอะประหลาดละซิเรา
+๏ อิลเหลือจะตระหนก   มนะหนักบมิเบา
+กระอุแดดุจเอา   สุรอัคนิลน ฯ
 </tpoem>
 ===๖===
 <tpoem>
-๏
+<sup>อีทิสังฉันท์ ๒๐</sup>
+๏ เล็งไศลลำเนาพนัสดำบล
+วิถีก็ทั่วธิราชธยล   ถนัดพลัน
+๏ องค์อิศวรอุมาภิรมย์อรัญ
+ชไมมเหศวร์ก็เหิมก็หรรษ์   รโหฐาน
+๏ เราชะล่าละลาบละล้วงก็ปาน
+ฉะนี้แหละจึงประจักษ์วิการ   วิกลเป็น
+๏ องค์อิลาก็คลาประณตพระเพ็ญ
+สวัสดิ์ประสบพระเนตรพระเห็น   ก็กริ้วกราด
+๏ เหม่อิลาชะล่าไฉนประพาส
+บกลัวบเกรงกระทำอุอาจ   อหังการ์
+๏ เราแหละสาปและสรรฉะนี้แหละสา
+กะใจละเจ้าแน่ะนางอิลา   จะทำไฉน ฯ
 </tpoem>
 ===๗===
 <tpoem>
-๏
+<sup>กมลฉันท์ ๑๒</sup>
+๏ อิลโอนศิโรเพฐน์   พจน์ขอขมาภัย
+ศิวะทรงพิโรธใน   ธกระทำกระลำพร
+๏ บมิทรงประสาทโทษ   อิลโอดสำออยวอน
+วรองค์อุมาอร   อนุกูลกำลูนครัน
+๏ เฉพาะองค์อิลาอวย   พรอัฑฒเอาทัณฑ์
+อิลอ่อนศิโรวัน-   ทนน้อมคำนึงพร
+๏ พจน์พร้อมสนองบาท   สุรนาฎอุมาอร
+เพราะอำนาจมเหศร   กรุณาและปรานี
+๏ เฉพาะเดือนจะดาลเพศ   ยุพเรศกษัตรีย์
+ศุภลักษณ์วรินทรี-   ยพิลาสลออองค์
+๏ คณะนางณแดนไตร   จะพิไลลำเพาพงศ์
+บมิเลออิลาทรง   สิริโฉมประโลมลาน
+๏ ผิวถ้วนกำหนดหมาย   วรกายก็แปลงปาน
+ปฏิรูปบุราณกาล   ประลุเดือนก็เคลื่อนคลาย
+๏ ศุภลักษณ์สลับมาส   บมิอาจจะคงกาย
+อรซ้ำกระหน่ำผาย   พจนารถเลอสรวง
+๏ ขณะเป็นกษัตรีย์   กิจที่กระทำปวง
+บุรกาลก็ดาลดวง   หฤทัยลืมเลือน
+๏ ขณะคืนพระองค์จริง   กิจหญิงบแม่นเหมือน
+มนโมหะฟั่นเฟือน   ดุจใช่หทัยเดียว
+๏ สุรพจน์เผด็จพร   อิลค่อนกระสันเสียว
+ศิระโอนอุมาเหลียว   มุขลับอำลาคลา
+๏ คณะสาวสะคราญผู้   บริพารก็ห้อมมา
+พิศราวกะดารา   กรล้อมบุหลันฉาย
+๏ จรเวิ้งวนาวาส   ก็ระดาษดำเนินราย
+ยุระเยื้องชำเลืองชาย   นยน์ชมผกามาลย์
+๏ อรอันสนัดขับ   สุรศัพท์ประเลงลาน
+วรแซ่ผสานขาน   รุกขเทพบำเทิงถวิล
+๏ บทจรกระเจิงเจื่อน   ทุรเถื่อนผลากิณ
+กรเก็บจะเพลินผิน   วรพักตร์ประสบสหาย
+๏ ผลเผื่อเกษมเสพย์   รสด้วยบเดียวดาย
+จรดลลุแดนสาย   สระสลิลก็ยินดี ฯ
 </tpoem>
 ===๘===
 <tpoem>
-๏
+<sup>ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒</sup>
+๏ สะอาดเอี่ยมประเปี่ยมน้ำ   สลอนส่ำสโรชมี
+พบูบานผสานสี   สล้างกลีบกุสุมสรรพ์
+๏ สำแดงดวงดำรูเด่น   ประดับเบญจพิธพรรณ
+พิโดรฉมระงมคัน   ธรสรื่นบำเรอฆาน
+๏ ภมรมั่วประทุมมาศ   มิรู้ขาดสถานธาร
+ชะลอเอาละอองมาล-   ยเมื้อมุ่งอำรุงรวง
+๏ สลาบโรยก็หล่นลอย   กระแสสร้อยสลายพวง
+สะพราดพันธุปลาปวง   ประเนืองน่านเฉลียนนอง
+๏ ฉวัดว่ายเฉวียนวน   กระโดดพ่นละอองฟอง
+ระเมียรมัจฉะคลอครอง   บคลาดคู่คระไลลอย
+๏ ชะโดดุกกระดี่โดด   สลาดโลดยะหยอยหยอย
+กระเพื่อมน้ำพะพร่ำพรอย   กระฉอกฉานกระฉ่อนชล
+๏ กระสร้อยซ่าสวายซิว   ระรี่ริ้วละวาดวน
+ประมวลมัจฉะแปมปน   ประหลาดเหลือจะรำพัน
+๏ สถานพุธดาบส   บำเพ็ญพรตพรหมจรรย์
+ตปาการประกอบกรรม์   อุกฤษฏ์บ่มบำรุงบุญ
+๏ อิลาแลกระแสใส   สำราญในมโนสุน-
+ทราอรจะผ่อนอุณห์   อุทกอาบพระอินทรีย์
+๏ พระนางพาคณานงค์   เกษมสรงสุวารี
+ละเลิงเล่นกระแสศรี   สนานน้ำสนุกใจ
+๏ กระโจมจ้วงกระจ๋อมแจ๋ม   แฉล้มแช่มชลาไหล
+ฤษีซ่านสำนานนัย-   นทอดทัศนานาง
+๏ อิลาเลอพิลาสลักษณ์   พิมลพักตรโสภางค์
+จำเริญจิตบจืดจาง   ประจักษ์เนตรประเจิดนวล
+๏ เสน่ห์หนักสลักจิต   กำเริบฤทธิเรรวน
+พระพรหมจรรยรัญจวน   จำนงแนบถนอมโฉม
+๏ ตระบัดจรประจากห้วง   ละหานล่วงประลองโลม
+สมรแม่เสมือนโสม   สำรวยร่างสำอางค์องค์
+๏ อำเภอพาลพธูพรรค์   กระเจิงวันวิเวกดง
+ประดาษพาฬพยัคฆ์ยง   ขยาดยิ่งสยองใจ
+๏ จะเชิญนางณอาศรม   สุขารมณ์นิทราศัย
+รโหฐานสราญใน   วนาวาสสะอาดครัน
+๏ อิลาเหล่าอนงค์ข้า   สดับว้าประหวั่นขวัญ
+ประนอมตามพระนักธรรม์   ธสู่ถิ่นพนาศรม ฯ
 </tpoem>
 ===๙===
 <tpoem>
-๏
+<sup>มาลินีฉันท์ ๑๕</sup>
+๏ พระพุธกมลชื่นชม   เผยกถารม-
+ภถานไป
+๏ อนุชสถิตแดนใด   นามสกุลไฉน
+เสนอเรียม
+๏ สมรอลก็อายเหนียม   นิ่งเสงี่ยมเจียม
+บเจรจา
+๏ บมิจะวิทุนวงศา   เมืองประจากมา
+มิแจ้งจน
+๏ พระพุธ ธ ก็ฉงนสน-   เท่หถามพล
+บ่พร่ำขาน
+๏ อิสิอนุสรเล็งญาน   จึงประจักษ์การ-
+ณเป็นไป ฯ
 </tpoem>
 ===๑๐===
 <tpoem>
-๏
+<sup>อินทวงศ์ฉันท์ ๑๒</sup>
+๏ พลางพุธประภาษพจน์   มธุรสชะลอฤทัย
+ปลอบเปลื้องประเทืองใจ   บริพาลิลาอนงค์
+๏ สูข้าประสาทสู   จรสู่พนาระหง
+เกษมแสนณแดนดง   ดุจในพระนันทวัน
+๏ จงกินรีเป็น   พิศเช่นสุรางค์สวรรค์
+เหมห้องคุหาสน์บรร-   พตลึงสราญภิรมย์
+๏ พักเผือนผลาสา-   ทรข้าอำนวยอุดม
+จักพากินรสม   สุขร่วมฤดีประคอง
+๏ นางได้สดับอรรถ   สุมนัสนิยมสนอง
+ครั้นนาฏอนงค์ผอง   พนสณฑ์สำนักสำนึง
+๏ ลับพ้นลำพังดา   บสพลางรำพันรำพึง
+ร่วมอาสน์อิลารึง   รสรักประจักษ์วิจล
+๏ พรหมจรรย์กระเจิงล่ม   ประลุพรหมภิภพบน
+พ่ายพักตร์สุภณทน   บมิไหวคระไลกระจาย
+๏ กรรมร้อนบห่อนกรุ่น   เพราะพิรุณประโปรยประปราย
+กองเพลิงเถกิงกราย   ติณแห้งบแหนงบหนี
+๏ ผาณิตผิชิดมด   ฤจะอดบอาจจะมี
+แม่เหล็กฤเหล็กดี   อยยั่วก็พัวก็พัน
+๏ พื้นภพอำเภอภพ   ก็ประสบเสมอสวรรค์
+อยู่ชั่วนิรันดร์กัลป์   อวสานประมาณประเมิน
+๏ องค์อรอิลาสา   ทรแสนจะเพลิดเพลิน
+ชมพุธชวนเชิญ   อภิบาลบำรุงบำเรอ
+๏ คืนวันก็พลันเคลื่อน   ประลุเดือนประหลาดนะเออ
+หลากลักษณ์อิลาเลอ   อิลราชฤทธิรงค์ ฯ
 </tpoem>
 ===๑๑===
 <tpoem>
-๏
+<sup>สัทธราฉัน ๒๑</sup>
+๏ เออนี่เราล่ามฤคดง   จรวนดรุพง
+เผลอพระองค์หลง   ฉะนี้ไฉน
+๏ สูอาศรมโอ้ประหลาดใจ   นิกรพลคระไล
+ทิ้งดนูไป   บ่รู้ตน
+๏ เห็นแต่ท่านผู้แสวงผล   วรพุธมุนิขวน
+โปรดยุบลแจ้ง   ประจักษ์ความ
+๏ ดาบสปางได้สดับถาม   ผิวจะพจนตาม
+จริง ณ ยามนี้   มิบังควร
+๏ คงโศกเหลือแสนพิลาปครวญ   ทุมนสอุระหวน
+เราจะอำยวน   ยุบลลวง
+๏ ดูราราชผองอมาตย์ปวง   พหลพลทบวง
+ทวยทหารหลวง   ประลัยลาญ
+๏ โดยพ้องเหตุเหี้ยมมหันต์หาญ   ฆนศิลปะทะราน
+จึ่งพินาศปราณ   บเหลือหลง
+๏ ตัวท่านพ้นภัยไฉนคง   ชิพิตจิรธำรง
+แฝงพระอวค์วง   วนาศรม
+๏ ฟั่นเฟือนเลือนลืมเพราะอารมณ์   วิปริตกระอุกรม
+เดือดบได้สม-   ประฤาดี
+๏ อย่าทรงเศร้าโศกพิโยคมี   ทุมนสบมิดี
+ส่ำสุเมธี   ติเตียนนัก
+๏ อันเกิดมาเป็นสภาพลัก-   ษณะมนุชก็จัก
+ตายแหล่ะแน่นัก   นะราชา ฯ
 </tpoem>
 ===๑๒===
 <tpoem>
-๏
+<sup>อุปชาติฉันท์ ๑๑</sup>
+๏ พระอิลราชฟัง   พจน์พุธสำแดงมา
+สุดดับระงับอา   ลยโศกพิโยคครวญ
+๏ เสียดายทหารหาญ   รณชาญอมาตย์มวล
+และเสวกาควร   ฤจะมามลายชนม์
+๏ ดำรง ณ สัตย์มั่น   และกตัญญุตามน
+ใกล้ชิดสนิทตน   ตะละผู้ก็พึงใจ
+๏ ตั้งแต่จะแลลับ   ฤจะกลับประสบไฉน
+นครก็จรไกล   สละราษฎร์นิราศมา
+๏ จะทุกข์ฤสุขดัง   ดนุยังผดุงผะดา
+จอมนาฏสนมผา-   สุกใจไฉนมี
+๏ ทุกเหล่าจะเร่าร้อน   อุระข้อนและโศกี
+มิรู้จะร้ายดี   จรล่านิรารมย์
+๏ มิวายสบายบาน   สุขศานต์เสน่ห์สนม
+พรั่งพร้อมประนมคม   คณะนาฏบำเรอเสนอ
+๏ แรมเวียงนิเวศน์เนา   พนเขาขนัดเฌอ
+เคราะห์กรรมกระทำเออ   ก็อเนจอนาถใจ
+๏ พระทูลพระพุธดา   บสข้าจะลาไคล
+เวนราชโภไค-   สุรย์แสนศฤงคาร
+๏ แด่องค์พระโอรส   และจะบทจรพนานต์
+สำรวมภิรมย์ฌาน   ตปะยุตโยคี
+๏ พระพุธประภาษชวน   ธ จะด่วนคระไลหนี
+เชิญองค์พระจงมี   มิตรภาพผดุงกัน
+๏ อาศรม ธ อาศัย   กิจใดจะทรงสรรพ์
+ก็จงประกอบกัน   ตปะการสราญเทอญ
+๏ พระอยู่ก็คู่เปลี่ยว   ขณะเหี่ยวก็หากเพลิน
+อกเอ๋ยบเคยเดิน   พระจะดั้นอรัญไฉน
+๏ ฟังพจน์พระพุธชวน   ธ ก็หวนมนาลัย
+พำนักบำเพ็ญใน   วรพรตภาวนา
+๏ พระหรหมจรรย์อัน   ถิรชั้นพระพรหมา
+สบช่องก็ปรองปรา-   รภโชคชไมมน
+๏ ชื่นชมพระหรหมจรรย์   อภินันท์นิราจล
+เจอะคราวมิชอบกล   ก็ประหลาดมิอาจรอ
+๏ เพราะล่วงลำดับเดือน   ดนุเลือนอิลาลออ
+นงเยาว์พะเน้าพะนอ   อนุพนธ์พระสิทธา
+๏ กลายกลับสลับกัน   ก็นิรันตร์ระหว่างมา
+ประดุจพระวาจา   พระอุมาประสาทสรรพ์ ฯ
 </tpoem>
 ===๑๓===
 <tpoem>
-๏
+<sup>วสันตดิลกฉันท์ ๑๔</sup>
+๏ ปางราชนิราศวรนิเวศน์   ทิววาระนานครัน
+ชาวกรุงละลุงจิตรำพัน   พจน์ถึงคะนึงครวญ
+๏ จมนาฏสนมนิทรละล้า   ก็พะว้าพะวังหวน
+หวังเห็นพระเพ็ญพิภพรวน   อุระร้าวผะผ่าวใจ
+๏ โอ้จอมจุฑาธุชธำรง   สิริรัฐฉัตรชัย
+เชือนช้าพระล่าวรไฉน   บนิวัตนิเวศน์สถาน
+๏ พื้นพงพระหาวนพระจร   ทุรค่อนจะกันดาร
+เคยทรงเสวยสุขสราญ   ณ พระราชวังหลวง
+๏ บรรทมพระแท่นบวรอาส-   นพิลาสพิไลพวง
+มาลาบำรุงกมลปวง   บริจาประจำองค์
+๏ แรมเถื่อนบเหมือนพระทิพรั-   ตนปัจจถรณ์ทรง
+ปราศเปรมเกษมผิวจะบง   คณะข้าประดาชาย
+๏ ยามสรงพระสรงกษิรธา   รสหัสสะโปรยปราย
+ไพรพฤกษ์จะพรมพระวรกาย   หิมุทกธารา
+๏ เคยทรงสดับดุริยสัง-   คิตศัพทหรรษา
+เถื่อนถิ่นจะยินวิหคกา   สุรก้องกระเวณไพร
+๏ เคยเสพสูปและพยัญ   ชนะอันอร่อยใน
+วังรัตน์พระพลัดจรคระไล   จะระอาผลาหาร
+๏ เสนาคณามุขอมาตย์   ก็ประหลาดฤดีดาล
+ใดราชประพาสพนสถาน   ทุรหลงระเริงชม
+๏ การเมืองก็เคืองธุระประดัง   ผิจะสั่งบเสร็จสม
+ทวยขุนก็ขุ่นมนระงม   บมิรู้จะทำไฉน
+๏ ส่ำราษฎร์ก็อาวรณภู-   ธรผู้ประจากไป
+ม้าวอยู่ก็ดูสิริวิไล   มละท้าวก็เปล่าทรวง
+๏ ต่างหวังและตั้งกมลคอย   ก็ละห้อยคระโหยหลวง
+สร้อยเศร้าและเหงาหทยปวง   นรปราศธิราชครอง
+๏ คือป่าผิไร้คณะพยัคฆ์   จะพำนักอะไรครอง
+นาวาจะคลาชล ณ คลอง   ขณะแล้งจะลอยไฉน
+๏ ปราสาทพิลาสรตนปลอด   พิศยอดสิหายไป
+ไพชยนต์บยลธุชพิชัย   ฤจะเงื้อมสง่างาม ฯ
 </tpoem>
 ===๑๔===
 <tpoem>
-๏
+<sup>อุเปนทรวิเชียรฉันท์ ๑๑</sup>
+๏ อิลาสำเริงสู่   พุธคู่บคืนคาม
+ก็ทรงพระครรภ์ตาม   ปฏิพัทธ์กำหนัดเชิง
+๏ ณ คราวพระเป็นหญิง   ธ ก็ยิ่งละเลิงเหลิง
+ตปาเถกิงเริง   ขณะเป็นบุรุษรม
+๏ ฉะนี้แหละกำหนด   ทศมาสสมาคม
+ประสูติพระชายชม   ปุรุรพสมัญญา
+๏ ถนอมพระหน่อนาถ   พิสวาสดิแสนสา
+บำรุงบำเรอผา-   สุกแผ้วภิรมย์ใจ
+๏ ประจวบอิลาลัก-   ษณะเลือนกระลับไป
+พระพุธรำพึงใน   หิตข้อประโยชน์คุณ
+๏ จำกุประกอบเกื้อ   อิลเอื้อและอุดหนุน
+ละบาประบายบุญ   บุรรูปดำรงคง
+๏ พระเชิญประชุมผู้   พระมหาฤษีทรง
+พระคุณระบือยง   ยุตเติบตปาการ
+๏ พระพุธปรึกษา   กะคณามุนีวร
+บำบัดทุโทษกรณ์   จะประกอบประการไฉน
+๏ อิลามล้างบาป   ศิวสาปจะเสื่อมไป
+ธำรงพระรูปไท   อิลราชบรางเลือน ฯ
 </tpoem>
 ===๑๕===
 <tpoem>
-๏
+<sup>สาลินีฉันท์ ๑๑</sup>
+๏ คาบนั้นกรรทมผู้   พระบิดาก็มาเยือน
+ยังถิ่นพำนักเผือน   สะพรั่งพร้อมพระนักธรรม์
+๏ อาสูรโอรสแสน   นิราศแคว้นอนาถครัน
+พ้องโทษที่สาปสรร   ก็เสื่อมสิ้นสง่างาม
+๏ นี่หากมาพบพุธ   ประเสริฐสุดพยายาม
+จักเคลื่อนจักคลายความ   อุลามกมลายหาย
+๏ เราเห็นมีทางแก้   ก็ควรแต่จะตังวาย
+สมเด็จผู้ฤาสาย   อิศวรซ้องสการกรรม์
+๏ มิ่งม้าบูชาอง-   คคงทรงทุเลาทัณฑ์
+ดาบสเห็นพร้อมกัน   ประกอบกิจพิธีการ ฯ
+</tpoem>
+===๑๖===
+<tpoem>
+<sup>อุปัฏฐิตาฉันท์ ๑๑</sup>
+๏ จึงองค์อิลราช   ธประสาทพระราชสาส์น
+สู่ราชบุรฐาน   ธุระเกื้อพิธีกรรม์
+๏ แถลงเรื่องจรเล่า   มฤคร ณ ไพรสัณฑ์
+สบสาปศิวะทัณฑ์   ทรเพศพิลึกเหลือ
+๏ บัดนี้จะกระทำ   พลิกรรมจุนเจือ
+ไถ่โทษธุระเขือ   คณะมาตยมนตรี
+๏ อย่านอนหฤทัย   ขณะได้สดับคดี
+จัดฐานพิธี   อนุกรมระดมงาน
+๏ แวดวงวรมา-   ฬกราชประดิษฐาน
+แทบฝั่งชลธาร   ทนุโดยพระคัมภีร์
+๏ ปลายแคว้นบุรขัณ-   ฑสิมาประมาณมี
+ที่พักพระมุนี   ระยะย่านและร้ายรวง
+๏ เหมรัชตภักษ์   วรทักษิณาปวง
+เพื่อเราจะบำบวง   บรเมศวร์มลายเข็ญ ฯ
+</tpoem>
+===๑๗===
+<tpoem>
+<sup>สุรางคนางค์ ๒๘</sup>
+   ๏ คณาอมาตย์
+ตระหนัก ณ สาสน์   ก็คลายลำเค็ญ
+ระบือระบาย   ขยายประเด็น
+พระยากพระเย็น   พิโยคบุรี
+   ๏ พะสาปพะสรร
+พะโทษพะทัณ   ฑกรรมกระลี
+พระเกรงพ:-)   จะทำพิธี
+พระภูบดี   จะคืนนคร
+   ๏ อมาตย์ประชา
+ธชีพระบา   ก็เบานิวรณ์
+กะกันสฤษฏ์   กิจโจปกรณ์
+มินิ่งมินอน   มิเกียจมิกัน
+   ๏ ประดุจพระราช
+ประสงค์ประสาท   ละสิ่งละอัน
+สถลสถาน   สะพานและสรร-
+พมารคภิมัณฑ์   พิมลเมลือง
+   ๏ ลุมาดกมล
+ละผู้ละตน   หทัยประเทือง
+อมัจบดี   กุลีและเนือง
+ประชา ณ เมือง   ก็เปรมก็ปรีดิ์ ฯ
+</tpoem>
+===๑๘===
+<tpoem>
+<sup>ฉบัง ๑๖</sup>
+๏ เล็งลานโรงราชพิธี   พ่างพื้นเภรี
+พาลุกโรยรัถยา
+๏ รื่นรมย์เรียบราบมรรคา   หลายสายสายตา
+ตะลึงเตลิดลานแล
+๏ มาฬกตระหง่านเงื้อมไถงแถง   ติดตาดดาดแพร
+ก็พรายก็พรันบรรยง
+๏ ยลโถงโปร่งช่องชวนบง   โบกฟ้าเฟือนหลง
+และล่อให้โลกเล็งลาน
+๏ ล่องล่องมาลุตแล่นพาน   พ่างแข่งคัคนานต์
+ก็คือจะคู่ควรคง
+๏ ยาบย้อยระย้ามาศบรรจง   ราชวัติฉัตรธง
+ประเทืองประทิงปลิปลาย
+๏ มลังเมลืองเครื่องตั้งตังวาย   แวงข้างวางบาย-
+ศรีรัตน์หิรัญหลั่นทอง
+๏ บัตรพลีพานผกาพวงกรอง   แกมลาชลำยอง
+ละอันก็เอี่ยมอำไพ
+๏ ฐานอัศว์แท่นอาสน์อิลไท   เถือกทองก่องไกร
+ประกอบด้วยแก้วดำกล
+๏ พร้อมสรรพไสยศาสตร์มงคล   พิธีมณฑล
+ประเทืองประทีปชัชวาล
+๏ ถิ่นที่ทวยทวิชาจารย์   นักธรรมช่ำฌาน
+ก็เฉิดก็ฉายรายเรียง
+๏ ริมทางโรงทานคั่นเคียง   อะคร้าวกล่าวเพียง
+คือกัลปพฤกษ์นึกสม
+๏ เงินทองของเสวยเนยนม   ทักษิณาปรารมภ์
+ก็ลุดังเจตน์จงปอง
+๏ โรงการมหรสพครบผอง   นักรำช่ำชอง
+นักร้องก็ขับจับใจ
+๏ ปันเวรเกณฑ์กันทั่วไป   หน้าที่ใครไฉน
+ก็สั่งก็ซ้อมพร้อมมูล
+๏ เสร็จกาลขานข่าวท้าวทูล   นักพรตพร้อมมูล
+และปัตนีนำมา
+๏ ผายผันถั่นเข้าสู่มา   ฬกราชวรา
+ธิราช ธ เริ่มพลีกรรม์
+๏ เบิกอัศวพ่าห์กาฬพรรณ   มิ่งมงคลขวัญ
+อนัคฆคู่ควรนคร
+๏ งามลักษณ์ล้ำพญาไกรสร   สามารถอาจรอน
+อเรทรราชฤาชัย
+๏ ฝีเท้าเคล่าคล่องว่องไว   วิยพ่าห์อำไพ
+พระพายผยองฟ่องโพยม
+๏ ผูกเครื่องเรืองรัตน์เลื่อมโลม   เลอศรีเล็งโสม-
+นัสล้ำลำยอง
+๏ พู่พราวดาวมาศลาดขนอง   โกลนพนังมลังลอง
+และอานก็เอี่ยมอำพน
+๏ พานหลังพานหน้าน่ายล   สายถือถกล
+ประกอบกนกแนมมณี
+๏ นายม้าอ่าโอ่อินทรีย์   พาพญาพาชี
+อัญเชิญประเทียบแท่นทอง
+๏ ชาวประโคมโหมฆาตฆ้องกลอง   กรับนำทำนอง
+แตรสังข์บัณเฑาะว์ดุริยางค์
+๏ นักพรตพร่ำพระมนตร์พลาง   ดำรับแต่ปาง
+ปุราณเทิดธรรมเนียม
+๏ พระวงศ์ทรงนำอัศว์เตรียม   ตรวจทัพเทียบเทียม
+จะเทาประเทศถิ่นไกล
+๏ กลาดลานขานโห่เอาชัย   พ่างพื้นแผ่นไผท
+จะผกจะเพิกภินท์พัง
+๏ พื้นหาญเหิ่มแกล้วกำลัง   คอยเฝ้าใฝ่ัฟัง
+ธ ปลด ธ ปล่อยพาชี
+๏ ส่ำสรรพ์กลั่นกล้าราวี   สมัครล้างไพรี
+ประกวดแก่กันลั่นเมือง ฯ
+</tpoem>
+===๑๙===
+<tpoem>
+<sup>อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑</sup>
+๏ องค์อิลราชา   ทศนาดุรงค์เรือง
+คร่าวในหทัยเคือง   มนครุ่นและขุ่นตรอม
+๏ แท้ธรรมดาขัต-   ติยรัฐดิลกจอม
+อาณาถนอมออม   วรอาสน์ฉกาจรณ
+๏ เกรียงไกรกเรนทร์รัตน์   วรอัศวมงคล
+โยธินทรพฤนท์พล   พรสัตย์กระพัดใจ
+๏ ท้าวแลดุรงค์ราช   วรอาสน์ก็อาลัย
+คราวกรรมจะทำไฉน   สละเพื่อพิธีพลี
+๏ ปางดลวิถีงาม   ศุภยามอุดมดี
+ปล่อยราชพาชี   อุปการพลีกรรม
+๏ กองทัพกำกับยาตร   ปรราชบเกรงยำ
+ถับถิ่นประเทศทำ   บมิรู้ก็จู่ตี
+๏ แตกพ่ายกระจายยับ   พลทัพ ธ ย่ำยี
+ด้าวใดผิไมตรี   ธุระต้อนก็ผ่อนผัน
+๏ รับทัพและรับอัศว์   ปฏิบัติบำรุงครัน
+แต่งทัพ ธ ส่งสัญ-   จรสุดสิมาเมือง
+๏ ดลแดนสะดวกสม   อนุกรมนครเนือง
+ทุกด้าวบเปล่าเปลือง   ประดิพันธไมตรี
+๏ แดนใดบไกลเกิน   ก็เผชิญขบวนกรี-
+ธาทัพธิราชมี   มนช่วยอำนวยการ
+๏ ใดราชผิยาตรยาก   จะลำบากเพราะกันดาร
+ไป่จำประจากสถาน   ธ ก็รับดุรงค์พล
+๏ บรรดาพระราชา   จรมา ณ มณฑล
+เทียบทัพก็สับสน   จตุรงคเสนา
+๏ พร้อมสรรพพยู่ห์ยาตร   พลยุทธโยธา
+เมือมุ่ง ณ เสมา   พลหินทธานี ฯ
+</tpoem>
+===๒๐===
+<tpoem>
+<sup>ฉบัง ๑๖</sup>
+๏ เดินทัพสะเทือนท้องธรณี   ทุ่มฆ้องกลองตี
+ก็เซ็งก็แซ่แตรสังข์
+๏ เพียงผลาญแผ่นพื้นภพพัง   นฤโฆษอันดัง
+ในแดนในด้าวดงดอน
+๏ คล่ำคล่ำพลคชางางอน   เหมหัสดาภรณ์
+ก็แพรวก็พรายข่ายกรอง
+๏ สองหูพู่ขาวดาวทอง   รัตคนคาดซอง
+หางสมสองพลุกสุกพรรณ
+๏ ขุนคชคุมคอขี่กัณฐ์   ควาญท้ายนายอัน
+ประจำ ณ บาทยาตรา
+๏ พลพร้อมล้อมเชิงคชา   พิศดูตรูตา
+อันตกอันแต่งตัวดี
+๏ กำแหงแห่งหัตถ์ครวี   อาวุธอันมี
+มหิทธิเดชเวทขลัง
+๏ คล่ำคล่ำส่ำแสะกำลัง   เหยาะยาตรผาดผัง
+ลำพองสง่าร่ารณ
+๏ เหลืองแดงหมอกขำดำปน   ลางกระเลียวขน
+ทั้งผ่านและขาวพราวพราย
+๏ พิศตาบทาบหน้าพรรณราย   สายง่องถ่องสาย
+อันถืออันถ่วงหน้าหลัง
+๏ อานทองกล่องโกลนเนื่องพนัง   พู่ขาวดาวฝัง
+แฝงขลุมประเจิดจินดา
+๏ สารถีขี่ขับอาชา   อาตม์โอ่โสภา
+พันลึกสลอนฟ้อนทวน
+๏ ทายธนูหอกง้าวงามขบวน   พาชีเชิงชวน
+ก็เชี่ยวในเชิงอาชา
+๏ คล่ำคล่ำส่ำบทพลา   กำยำกำยา
+บย่อประยุทธ์อยู่คง
+๏ อะเคื้อเสื้อผ้าอ่าทรง   อาวุธธำรง
+ทำลายริปูปลดเปลือง
+๏ หลายเหล่าเข้ากันบรรเทือง   ทิวแถวแนวเนือง
+นิกรอันแกล้วกลางณรงค์
+๏ คล่ำคล่ำส่ำรถอลง-   กตแก้วกำกง
+ประกอบกนกแนมงอน
+๏ ริ้วริ้วทิวธงสลอน   ลิ่วลิ่วเล็งงอน
+ก็เงื้องสง่าโง้งงาม
+๏ ครึกครื้นตื่นไพรไต่ตาม   พ้นพนาราม
+บรรลุ ณ แฟล่งพลหินท์
+๏ ทวยเท้าเฝ้าบาทธิบดิน-   ทรเอกองค์อิล
+อำรุงพิธีพลีกรรม์ ฯ
+</tpoem>
+===๒๑===
+<tpoem>
+<sup>สุรางคนางค์ ๒๘</sup>
+   ๏ ณ คราวประกอบ
+พิธีก็ชอบ   มโนอนันต์
+นิกรนรา   ทิชาจรัล
+ณ ฐานอัน   กระทำพิธี
+   ๏ ก็สับก็สน
+ปะป่วนปะปน   สถลวิถี
+นำหลานและบุตร   บุรุษสตรี
+กะจอกกะจี   สนั่นสำเนียง
+   ๏ สนุกสนาน
+พินิจสะคราญ   ระบำจำเรียง
+สนิทสำนาน   ผสานสำเนียง
+ก็พริ้งเพราะเพรียง   จะเผลอจะเพลิน
+   ๏ ละผู้ละคน
+ประไพพิมล   คละคล่ำดำเนิน
+ก็แซงก็แทรก   ผิแขกเผชิญ
+มิก้ำมิเกิน   มิก่อมิกวน
+   ๏ ธชีทิชา
+ลุทักษิณา   อเนกคำนวณ
+และอิ่มและหนำ   พระทำก็ควร
+ประมาณประมวล   ก็มากอนันต์
+</tpoem>
+===๒๒===
+<tpoem>
+<sup>ฉบัง ๑๖</sup>
+๏ ปางถ้วนปฏิทินถึงวัน   บรรจวบขวบขัน
+อีศวพ่าห์มาเมือง
+๏ คืนสู่มาฬกมลังเมลือง   นักสิทธ์วิทย์เรือง
+ก็รับก็รองปรองใจ
+๏ จำเริญวรเวทตรัสไตร   ตรีวารล่วงไป
+ก็ปลงชีวาพาชี
+๏ แล่เนื้อนำเครื่องในพลี   ยางเหนืออัคนี
+สังเวยศิวาสาทร
+๏ โหมเพลิงเริงโรจน์อัมพร   พากกลิ่นกำจร
+จรูงสวรรค์กรรหาย
+๏ ฉิวฉิวชื่นหวนอวลอาย   รสกล้ากำจาย
+ก็เจื่อนกระเจิงจักรพาล
+๏ ท้าวทรงมูรธาภิเษกสนาน   พราหมณ์พฤฒาจารย์
+ก็เจิมด้วยจุรณจวงจันทร์
+๏ ถวายโสมทรงเสพเสริมขวัญ   มิ่งมงคลอัน
+พิพัฒน์พิพิธสิทธิชัย
+</tpoem>
+===๒๓===
+<tpoem>
+<sup>มาณวกฉันท์</sup>
+๏ ปางศิวเจ้า   เนา ณ พิมาน
+บรรพตศานต์   โสภณไกร
+๏ ลาสรโห   โอ่หฤทัย
+ทราบมนใน   กิจพิธี
+๏ ทวย ธ กระทำ   กรรมพิเศษ
+อัศวเมธ   ปูชยพลี
+๏ เคลื่อนวรองค์   ลงปฐพี
+สู่พระพิธี   สาทรกรรม
+๏ พอพระหทัย   ในวรกิจ
+อามิสคิด   อัน ธ กระทำ
+๏ ท้าว ธ ประนอม   ออมกุธอำ
+นวพรคำ   ควรจะประสงค์
+๏ เอออิลราช   ปราศทุรการณ์
+เราก็ประทาน   โทษกะองค์
+๏ แต่ขณะนี้   มีสิริทรง
+รูปและคง   เดิมบมิกลาย
+๏ กล่าวพรสิทธิ์   อิศวรางค์
+เหิน ณ นภางค์   โฉมพระก็หาย
+๏ เหิมหฤหรรษ์   พลันมึนิผาย
+องค์อิลวาย   ทุกขระทม
+๏ ลาพุธเข้า   เนาพระนคร
+คืนดุจก่อน   กาลนิยม
+๏ ราษำร์ก็เกษม   เปรมสุขรมย์
+เริงมนชม   โพธิสุภาร
+๏ ท้าว ธ รำพึง   ถึงวรองค์
+โอสรทรง   นามขนาน
+๏ คือสสพินทุ์   ปิ่นพระกุมาร
+ควรจะประทาน   รัฐธำรง
+๏ รังอภิเษก   เอกปิยบุตร
+พงศพิสุทธิ์   สืบสุรวงศ์
+๏ รัชถวัลย์   ทันพระประสงค์
+มอบ ธ ธำรง   รั้งพลหินท์ ฯ
+</tpoem>
+===๒๔===
+<tpoem>
+<sup>สัททุลวิกกีฬิตฉันท์ ๑๙</sup>
+๏ ครั้นเสร็จการอภิเษกองคสสพินทุ์
+จอมราชบิดาจิน-   ตนา
+๏ ถึงหน่อพุธปุรุพรพิพิฒน์ชนมนา
+ควรแก่พระราชา   ภิเษก
+๏ จึ่งรังสฤษฏ์ปฏิฐานนครรุจิเรข
+อวยแก่พระองค์เอก   อุรส
+๏ สองราชสองพระนครขจรพระกิติยศ
+เดชาก็ปรากฏ   กระจาย
+๏ ร่มรัฐราษฏร์อภิรมย์อุดมสุขสบาย
+ผองภัยมิใกล้กราย   ประชา ฯ
+</tpoem>
+===๒๕===
+<tpoem>
+<sup>ฉบัง ๑๖</sup>
+๏ ประพันธ์ฉันทพากย์พรรณนา   อิลราชอิลา
+ก็ลุดังจิตจงเพียร
+๏ โดยฉบับบ่อเกิดรามเกียรติ์   พระราชนิพนธ์เธียร
+ธิราช ธ เริ่มรังสรรค์
+๏ หลวงสารประเสริฐ(ผัน   สาลักษณ)ทรงธรรม์
+ประสาทสกุลบิดร
+๏ ข้าบาทบพิตรมหิศร   สัตยาสาทร
+ภักดีต่อใต้บทมาลย์
+๏ ใช่ปราชญ์อาจปรุงปรับสาร   เฉลิมเกียรติ์ภูบาล
+ธิเบศวร์กษัตริย์ฉัตรชัย
+๏ พระมงกุฏเกล้าเกศไทย   ที่หกรัชสมัย
+มหิทธิเดโชผล
+๏ พระคุณพระคือสายชล   ชื่นแช่มชมผล
+พระชุบพระย้อมย่อมเย็น
+๏ พระการุณภาพบำเพ็ญ   แผ่หล้าเล็งเห็น
+ประจักษ์แก่จิตนิจกาล
+๏ เดชะสุจริตไตรทวาร   จุ่งพลันบันดาล
+ได้เสพแต่สรรพ์สวัสดี ฯ
 </tpoem>

à¸­à¸´à¸¥à¸£à¸²à¸Šà¸„à¸³à¸‰à¸±à¸™à¸—à¹Œ

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

รุ่นปัจจุบันของ 14:59, 9 สิงหาคม 2552

เนื้อหา

ข้อมูลเบื้องต้น

พระราชนิพนธ์คำนำ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

บทประพันธ์

๑

๒

๓

๔

๕

๖

๗

๘

๙

๑๐

๑๑

๑๒

๑๓

๑๔

๑๕

๑๖

๑๗

๑๘

๑๙

๒๐

๒๑

๒๒

๒๓

๒๔

๒๕

เชิงอรรถ

ที่มา

ดู

เครื่องมือส่วนตัว

ป้ายบอกทาง

สืบค้น

เครื่องมือเพิ่ม

à¸à¸´à¸¥à¸£à¸²à¸Šà¸„à¸³à¸‰à¸±à¸™à¸—à¹Œ