ดูโค้ด

== ข้อมูลเบื้องต้น ==
{{เรียงลำดับ|นิราศมเืองกาญจนบุรี}}
[[หมวดหมู่:วรรณคดีไทย]]
[[หมวดหมู่:วรรณคดีรัตนโกสินทร์]]
[[หมวดหมู่:กลอน]]
[[หมวดหมู่:นิราศ]]
'''ผู้แต่ง:''' [[ขุนวรการ (ทิม)]]

== บทประพันธ์ ==
==== ====
ข้าพระพุทธเจ้า ขอพระราชทานทูลเกล้า ฯ ถวาย พระเจ้าน้องยาเธอพระองค์เจ้าดิศวรกุมาร ผู้รับพระบรมราชโองการ ควรมิควรแล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ

<tpoem>
๏ นิราศ นางปางเสด็จเจ้า   จอมนคร
กาญ จนวนาจร   จากน้อง
บุ เรศเรียมรอญ   รักสัตว์ โศกฤๅ
รี ปุเวรเวียนต้อง   ตัดร้างทางถนอม
</tpoem>
<tpoem>
   ๏ ปางนิราศแรมไปไกลสมร
โดยเสด็จธิบดินทร์นิกร   ดลนครเขตสถานกาญจน์บุรี
ด้วยเป็นข้าฝ่าละอองฉลองบาท   ฟุตกาตราชวัลลภเฉลิมศรี
เคยพิทักษ์รักษาฝ่าธุลี   โดยภักดีกตัญญูต่อภูธร
ศุกร์ระกาเบญจศกขึ้นหกค่ำ   เดือนสามจำลองลักษณ์เป็นอักษร
วันจะลงนาวาล่วงหน้าจร   ทรวงสะท้อนถอนใจอาลัยครวญ
จะลอบลานารีศรีสวัสดิ์   ก็ข้องขัดขามกิจจะผิดผวน
เป็นเร้นรักหนักในใจรัญจวน   ต้องจำด่วนพรากนางไว้กลางคัน
ลงจากเรือนเฝื่อนฤดีทวีหวน   ให้ปั่นป่วนไปด้วยรักดังจักรผัน
มาถึงท่าหน้านิเวศน์พระเชตุพัน   ก็เลยครรไลตรงลงในเรือ
บ่ายห้าโมงออกนาวาอาเทวษ   จากประเทศถิ่นไปอาลัยเหลือ
นั่งง่วงเหงาเศร้าใจอยู่ในเรือ   เหมือนตัดเยื่อใยรักภักคินี
พลางน้อมเกล้า ฯ บังคมบรมนาถ   พระจอมราชธรณินทร์ปิ่นกรุงศรี
ขอพระเดชกฤษดาบารมี   จงเป็นที่คุ้มกันอันตราย
อันโรคาอาพาธและความผิด   จงเปลื้องปลิดจากร่างให้ห่างหาย
ทุรพลคนประทุษจริตร้าย   ให้แพ้พ่ายด้วยอำนาจราชฤทธิ์
หนึ่งอัญเชิญเทเวศร์มเหศรศักดิ์   จงพิทักษ์ไมตรีที่สนิท
แม้ชายอื่นหมื่นหมายทำลายมิตร   จงดลปิดอย่าให้ปองเป็นสองราย
ถึงป้อมคลองบางกอกใหญ่ฤทัยสะท้อน   พระนครยังมีป้อมอยู่ล้อมหลาย
กายนครสมรที่จากชาย   ไม่มีค่ายมีป้อมล้อมระวัง
ได้แต่พึ่งเทพไทกับใจพี่   พอเป็นที่ค่ายคุมได้คุ้มขัง
แม้ศึกไส้ไม่มีเหมือนพี่ยัง   ก็พอสังเขปความตามขบวน
ถึงวัดกัลยาณมิตรให้คิดหวาด   นามอาวาสคล้ายนามงามสงวน
กัลยาณมิตรสนิทนวล   พี่เคยชวนชมวัดนมัสการ
โอ้จากไปใครจะพาเจ้ามาอีก   จะเปลี่ยวปลีกเปล่าอุราน่าสงสาร
ที่เคยสุขก็จะทุกข์ทรมาน   มีเพื่อนบ้านไหนจะเหมือนเพื่อนชีวี
ถึงวัดโมฬีโลกย์โศกสะทึก   คะนึงนึกถึงคุณพระชินศรี
ทรงตรัสเทศนาไว้ในคัมภีร์   ว่าโลกนี้มิได้เที่ยงอยู่เพียงใด
อันเพื่อนรักจากเรือนก็เหมือนโลก   จะย้ายโยกฤๅจะยืนเพียงพื้นไหน
แม้ปรวนแปรไม่แน่แน่วก็แล้วไป   พี่จะได้จดจำเป็นตำรา
ถึงวัดหงส์ให้รัญจวนถึงนวลหงส์   จะสรรทรงรูปนุชเห็นสุดหา
กริยาท่าทางเหมือนนางคลา   คล้ายพระยาหงส์เดินดำเนินจร
มาถึงวัดสังกจายน์กระจัดชัด   ฟังชื่อวัดหวาดไหวฤทัยถอน
กรรมวิบัติพลัดพรากจากบังอร   ดั่งใครรอนรักแยกแตกกระจาย
ประสานอื่นหมื่นหมอไม่ต่อติด   กระจายมิตรจิตต่อจะพอหาย
พี่หางเหมาแต่ร่างห่างแต่กาย   ใจจำหน่ายไปสนิทวนิดา
เขาลือว่าวัดนี้มีทรัพย์มาก   ท่านใบ้ปากไว้ให้คิดปริศนา
ทำไฉนจึงจะได้ประจักษ์ตา   จะได้มาปลงเปิดให้เพลิดเพลิน
คิดมาก็ไม่น่าจะปลงใบ้   แต่ปลงใจยังไม่ตกระหกระเหิน
ยิ่งคิดไปใจยิ่งช้ำต้องทำเมิน   ไม่เจริญมีแต่เรื่องระเคืองใจ
ถึงโรงเรือเรือรบสงบเงียบ   ทอดประเทียบอยู่ในอู่ดูไสว
สำหรับรุดยุทธนาชลาลัย   เคยปราบไชยไพรินทร์ทมิฬมาร
แต่ก่อนมาปัจจามิตรติดจะมาก   ต้องลำบากนาวังทั้งทหาร
เที่ยวหักโหมโรมรันประจัญบาน   จนพวกพาลหย่อนระย่อไม่ต่อกร
ทุกวันนี้ศึกเสี้ยนไม่เบียนเบียด   ด้วยพระเกียรติเดชมหิศร์อดิศร
ได้ดับเข็ญเย็นอมาตย์ราษฎร   ทุกนครมาประณตบทมาลย์
ถึงวัดเวฬุราชินทร์ถวิลเศร้า   ทุกค่ำเช้าเคยชินอยู่ถิ่นฐาน
มาพลัดพรากจากงามยามกันดาร   มิได้ชาญชินน้องเป็นกองกรรม
ถึงวัดอินทรารามหวามถวิล   ขอองค์อินทร์จงช่วยชุบอุปถัมภ์
ถึงตกทุกข์ได้ยากกระกรากกรำ   อย่าให้กำพร้ารักมาแรมทาง
ถึงวัดจันทรารามงามสง่า   จันทราเรืองรองไม่หมองหมาง
ทั้งจันทน์อินกลิ่นหอมพร้อมสำอาง   ไม่เหมือนปรางประปรุงจรุงจันทน์
ถึงวัดราชคฤห์คะนึงถึงพระเดช   พระจอมเกศโลกานราสรรพ์
ทรงประทับราชคฤห์แสดงธรรม์   วิหารนั้นจะอยู่หนตำบลใด
โอ้ตัวเราเกิดมาเวลาเคราะห์   ไม่เฉพาะพบพระบาทขาดนิสัย
ถ้าประสบก็คงเสร็จสำเร็จไป   ไหนจะได้ทรมานอยู่ป่านนี้
แท้ว่ากรรมนำเกิดในกามภพ   สุดจะหลบโลกอาลัยให้หน่ายหนี
เดชะบุญเบื้องหลังถ้ายังมี   คงจะลี้หลีกรีกได้สักปาง
ร่ำรำพึงมาถึงตลาดพลู   พิศดูพลูกองแล้วหมองหมาง
เหมือนเมื่อรับจับหมากจากมือนาง   พี่รับพลางต้องมือเจ้าถือเคือง
เคยหยอกเย้าสนทนาวิสาสะ   แต่นี้จะไม่ได้อยู่กินพลูเหลือง
ในทรวงช้ำกำสรดไม่ปลดเปลือง   มีแต่เรื่องรักซ้อนไม่ผ่อนทรา
พิไรร่ำรำพึงมาถึงด่าน   เรือเพ่นพ่านแจวพายทั้งซ้ายขวา
ด่านคอยดักตรวจดูหมู่ปัจจา   ใครไปมาเรียบร้อยแล้วปล่อยไป
แต่ด่านกักรักเรียมเปี่ยมอุระ   ไม่ปล่อยปละละวางไปข้างไหน
ทุกข์ก็แถมแกมกวมท่วมฤทัย   เหมือนแก้ไกปริศนาติดงาแซง
ยิ่งคะนึงถึงอนงค์อเนจอนาถ   ดั่งชีวาตม์ขาดกระดอนถูกศรแผลง
เห็นคลองชลสามแฉกเป็นแยกแย้ง   ให้ระแวงห่วงสวาทพะวงเวียน
เกรงรักใคร่จะไปคล้องกับคลองแยก   นานมักแปลกเหมือนหนังสือมือเสมียน
กำหนดในสามวันไม่หมั่นเพียร   ที่เคยเขียนงดงามก็ทรามซวน
นาวาคลามาถึงช่องคลองขุดใหม่   ดูวิไลล้วนผลาพฤกษาสวน
ทั้งสองฟากหมากมะพร้าวมะม่วงพรวน   ตลิ่งล้วนแลเหมือนกับเขื่อนคัน
ทรงโปรดเกล้าเหล่านราแลพาณิช   จึ่งขุดคิดคลองจรให้ผ่อนผัน
ประสงค์ว่ามาไปได้ใกล้กัน   พอแบ่งปันลำบากบ่าประชาชี
ควรกระกองพระคุณเกื้อไว้เหนือเกศ   ด้วยพระเดชปกผมร่มเกศี
ได้พึ่งพาบารเมศพระภูมี   ชาวบุรีสรรเสริญเจริญพร
ซึ่งข้าพระพุทธเจ้ามาคราวนี้   ก็เป็นที่สุขโขสโมสร
เหมือนเทพย่นมรรคาแลสาคร   ไม่ต้องย้อนอ้อมคุ้งให้ยุงกวน
แสนรำพึงถึงพระคุณทูลกระหม่อม   แล้วหน่วงน้อมคิดถึงนุชสุดกำสรวล
มาพลัดพรากจากกันน่ารัญจวน   มิได้ชวนชื่นอารมณ์มาชมคลอง
โอ้น้องอยู่ผู้เดียวดูเปลี่ยวเปล่า   จะโศกเศร้าเสียใจอาลัยหมอง
แม้ป่วยไข้ใครจะเข้าประคอง   มีพี่น้องไหนจะเหมือนเพื่อนอาลัย
ป่านฉะนี้โฉมเฉลาเยาวพักตร์   จะผูกรักฤๅจะรื้อฤๅไฉน
ฤๅไม่หักรักร้างฤๅอย่างไร   ใจเอ๋ยใจเห็นจะคลั่งเสียครั้งนี้
แต่รักฝากชายฝากให้รักเฝ้า   ขอรกเก่ารักใหม่อย่าหน่ายหนี
เรียมรักเจ้าเท่าไรใจอารี   ขอให้มีรักเราเท่าเท่ากัน
ใครร้างรักลักลอบไม่ตอบรัก   จะค้อนควักแคะไค้เสียให้ขัน
ถ้ารักยังยั่งยืนทุกคืนวัน   จะรับขวัญนาฏน้องครองอาลัย
คะนึงนางนั่งนึกจนดึกดื่น   นภาพื้นมัวหมองไม่ผ่องใส
พระพายพัดฮือเฮือกเยือกเย็นใจ   เรือก็ไคลคลาคล่ำมาตามคลอง
ถึงหนามแดงโศกแซงสลักจิต   เหมือนหนามมิตรติดทรวงตำมาซ้ำสอง
อันหนามร้ายชายป่าสักห้ากอง   จะถูกต้องยอกบ่งก็คงคลาย
แต่หนามยอกซอกทรวงในดวงจิต   สุดจะคิดบ่งออกให้ยอกหาย
ทั้งหนามรักหนามสวาทมาบาดกาย   แม้ได้สายสวาทบ่งจะเบาใจ
ถึงนางสาวพี่ให้สาวไปสื่อสาร   เวลาราญร้าวมิตรที่พิสมัย
มาแรมทางร้างสาวหนาวฤทัย   คลองอะไรน่ารำคาญมาผ่านเรือ
แต่คลองนี้มีนิทานท่านขานกล่าว   ว่าหนุ่มสาวเกี้ยวกันแจมาแต่เหนือ
มาหยุดริมคลองนี้จึงมีเชื้อ   เรียกกันเพรื่อคลองนางสาวทุกคราวไป
มาถึงคลองกระทุ่มแบนแดนกระทุ่ม   ว่าสาวหนุ่มสองเราเข้าอาศัย
ได้ร่วมรสร่วมภิรมย์ที่ร่มไม้   คนจึงได้เรียกสุมทุมกระทุ่มแบน
นิยายบางทางนี้ก็ดีอยู่   แต่อดสูเรียกยากกระดากแสน
มีบ้านเรือนเกลื่อนชุมกระทุ่มแบน   ดันดารแดนดอนเกษตรทุเรศใจ
ถึงดอนคลองไก่ดีทวีเทวษ   ผิดสังเกตเงียบเสียงสำเนียงไก่
เคยหยอกเย้าสนทนาประสาใจ   จนเสียงไก่ขันเพราเพราไม่หาวนอน
ด้วยเป็นคู่ชูพาอุราชื่น   ถึงดึกดื่นก็ไม่หลับลงกับหมอน
ตั้งแต่วันพลัดพรากมาจากจร   พี่ซบซอนเหงาง่วงทรวงรันทด
สิ้นระยะคลองพระศรีเจริญนาม   ศิริตามหลักประจำเป็นกำหนด
หกร้อยเส้นเศษมีเป็นที่ลด   ทอนไปทดคลองบางยางต่อทางจร
นาวาออกคลองขุดสุดลำนำ   ถึงแม่น้ำลมครืนคลื่นกระฉ่อน
อุราเรียมเทียมคลื่นพื้นสาคร   แทบจะคลอนเคลื่อนกระจายเช่นสายชล
เห็นน้ำเค็มเป็นประกายคล้ายหิ่งห้อย   เหมือนแหวนก้อยเพชรรุ้งมุ่งฉงน
เมื่องามปลอดสอดใส่ให้พี่ยล   ดูชอบกลพราวแพรวเมื่อแจวพา
มัศยาลอยล่องพ่นฟองผุด   เห็นเรือมุดหนีคล่ำดำน้ำหาย
สงสารแต่แมลงกระพรุนเป็นพรุ้นพราย   เนื้อเหมือนทรายลอยซัดในนัทที
เขาเอาแจวกรีดปราดก็ขาดวิ่น   ไม่โดดดิ้นน่าสมเพชม้วยเป็นผี
ที่คนชั่วทำเล่นเห็นเป็นดี   มิได้มีเกรงบาปทำหยาบคาย
ได้ชมสัตว์สาครพอผ่อนหมอง   คะนึงน้องหวนให้ฤทัยหาย
ถ้ามาด้วยจะได้ชมสมสบาย   แสนเสียดายสุดจะกลับไปรับนาง
ทัศนาลานชลาตลิ่งลิ่ว   จากเป็นทิวแถวทับสลับสล้าง
เหมือนเรียมจากพรากรักมาแรมทาง   ทั้งจากร้างจากอารมณ์ที่ชมเชย
จากอื่นหมื่นสำเนียกที่เรียกจาก   ถึงพบมากก็พอเบือนทำเชือนเฉย
แต่จากรักหักอาลัยไม่ได้เลย   โอ้จากเอ๋ยใยมาพ้องให้หมองใจ
ถึงปากช่องคลองบางยางหนทางลิ่ว   ไม่เห็นทิวยางมีอยู่ที่ไหน
เมื่อจากนางยางรักยังฝากไว้   พี่มาไกลยางจิตยังติดมา
พอเช้าตรู่สุริยเรืองขึ้นเรื่อเรื่อ   เห็นชาวเรือจอดพักกันหนักหนา
ก็เลยแมะแวะกับเขาหุงเข้าปลา   ขึ้นวัดวาคารวะพระอาราม
เห็นวัดสวนส่วนพี่ก็มีสัตย์   ถึงจะวัดวาใจก็ไม่ขาม
ยังคงเส้นคงวาไม่บ่าความ   พี่กริ่งคร้ามวัดสวาทจะขาดวา
เดชะคุณศีลทานการกุศล   จะดอดดลดวงจิตกนิษฐา
ให้ดำรงคงสัจเหมือนวัดวา   อยู่ชั่วนาตาปีอย่าคลี่คลาย
คะนึงนางพลางลงมาถึงนาเวศ   พระสุริเยศเยี่ยมฟ้าเวลาสาย
ทั้งร้อนแดดแผดใจไม่สบาย   ก็ผันผายจากอารามไปตามคลอง
ถึงทุ่งกว้างว้างเวิ้งอุราว้า   แต่อุราพี่ไม่กว้างตั้งแต่หมอง
ดูเรืออื่นชื่นเชิงเริงคะนอง   เรือพี่ครองครวญคร่ำระกำกาย
อันนาวังทั้งปวงที่ล่วงหน้า   ไปคอยท่าราชบุรีตามมีหมาย
ทั้งกลางคืนกลางวันแจวกันดาย   มาถึงท้ายทุ่งสวนล้วนไร่โรง
บ้างปลูกมูลเผือกมันแลพันธุ์ผัก   คนขึ้นลักเจ้าของปะเสียงโขมง
ตามตลิ่งกล้วยสล้างริมทางโยง   ต้นโคร่งโคร่งแต่ละเครือเหลือประมาณ
พอแก่เฒ่าเข้าไคลใบก็เผือด   เข้าฟันเชือดโค่นต้นก่นสังหาร
เหมือนตัวเราถ้าเวลาชรากาล   ใครจะปราณปรานีไม่มีจริง
ตำราว่าต้นไม้ตายเพราะผล   นรชนฝ่ายชายตายเพราะหญิง
ด้วยความโลภหลงเล่ห์ประเว่ประวิง   สุดจะทิ้งถอนทอนนิวรณ์ใจ
ถึงโคกไผ่ใฝ่ประสงค์เพราะหลงโลก   จะข้ามโคกโขดเขินก็เกินไหว
จะข้ามโอฆโคกบึงที่พึงใจ   เกรงจะไม่ข้ามพ้นต้องวนวง
ถึงสวนพริกพริกร้อนพอผ่อนพัก   ไม่เท่ารักร้อนชีพรีบประสงค์
อันรูปเสียงกลิ่นรสเหลือปลดปลง   ต้องเลือนหลงโลมลูบด้วยรูปพราง
ถึงบางนกแขวกนกแสกแถกถาร้อง   ป่านฉะนี้ขวัญน้องจะหมองหมาง
นกเอ๋ยฝากขวัญใจไปให้นาง   จงสู่ร่างมิ่งขวัญอย่ารัญจวน
พอโพล้เพล้เวลาจะใกล้ค่ำ   สุริยย่ำดวงดับลงลับสวน
ตะวันย่ำย่ำรักอารมณ์ซวน   จิตจวนจะดับลับอาลัยลาญ
ทุ่มหนึ่งออกปากทางบางนกแขวก   มีบ้านแขกเมืองตั้งฝั่งสถาน
เป็นห้างห้างห่างชิดพิศดาร   ชาวเรือร้านริมฟากก็มากมี
สร้างโบสถ์โตโอ่สะอาดมีบาทหลวง   เหมือนกลควงไขจิตผิดวิถี
บ้างลงเนื้อเชื่อเห็นว่าเป็นดี   บ้างหลีกหนีหน่วงยุดพุทธมนต์
พี่ห่วงแต่แม่คุณเคยอุ่นอก   กลัวจะวกหวังรักอกุศล
ด้วยสื่อสายไถ่เทหลายเล่ห์กล   พี่ร้อนรนอยู่ด้วยรักจะแรมนาน
แต่บางยางมาถึงบางนกแขวกนั้น   สรุปมรรคาหมดกำหนดขาน
เจ็ดร้อนเส้นเศษมีวิถีธาร   นับประมาณตามหลักที่ปักไว้
แล้วเลยด่วนทวนน้ำไปตามฝั่ง   ดูเดือนยังไม่สู้ส่องขึ้นผ่องใส
มัวเมฆีสีคล้ำเห็นรำไร   เหมือนอกใจหมองคล้ำประจำเจน
รีบตัดข้ามนามบางด้วยทางมาก   มาถึงฟากคุ้งกะถินถิ่นเขมร
มีกองไฟรายเรียงส่งเสียงเกณฑ์   บ้างก็เล่นลงผีนั่งตีโทน
ใครป่วยไข้เข้าผีวิธีเอก   ทำโยกเยกยักหน้าดั่งท่าโขน
เสียงเทิบเทินเทิ่มจะหวะเหมือนตะโพน   สำเนียงโยนเย็นใจไปในเรือ
แม้ยุพามาด้วยพี่เป็นที่รื่น   จะชวนชื่นชมลำเนาบ้านชาวเหนือ
อุราเดียวถึงสนุกก็ทุกข์เจือ   จะกลับเรือรับนางก็ทางแรม
พ้นภูมิบ้านนั้นไปมิได้ช้า   ถึงบ้านป่าบ้านมีอยู่ที่แหลม
โรงภาษีแสงไฟไสวแรม   คอยสอดแนมเก็บสินค้าหากำไร
อันตัวพี่อุปมาเหมือนภาษี   เฝ้ารอรีเก็บรักไม่ผลักไส
ไม่เพิ่มผูกแบ่งตำบลกับคนใด   เก็บรักได้แล้วมาส่งอนงค์นาง
คลองบำหรุหวังบำรุบำรุงสนอง   ไม่ทันครองมาบำราศสวาทหมาง
พี่บำบวงเทวาทุกท่าทาง   ขอให้นางค้อนจิตไว้คอยใจ
คลองนั้นเดิมเป็นลำน้ำแม่น่ำอ้อม   ครั้นคดค้อมเขาจึ่งลัดตัดทางใหม่
ไม่ใคร่มีนาวาใครมาไป   แม่น้ำใหญ่ย่อมเยาเข้าทุกที
เหมือนรักพี่แม้มีใคร่มีใครรัก   เห็นทรวงจักเหมือนลำนำแม่น้ำนี่
คงคับแคบแอบใจไปทุกปี   อินทรีย์พี่ก็จะผอมเพราะตรอมกาย
โอ้กรรมมากหากให้เห็นเป็นเวรพ้อง   ชั้นชมคลองเกิดเป็นทุกข์ขึ้นชุกหลาย
เลยเมินหน้ามาถึงย่านบ้านลาวราย   ถึงเนินทรายท้ายหาดราชบุรี
ดูเรือนโรงดงนครสลอนสลับ   เหมือนโศกซับซ้อนทุกข์ไม่สุขี
แพตลอดจอดท่าหน้าธานี   ทั้งนาวีหน้าเมืองก็เนืองนอง
ที่ค่ายหลวงแลไปไฟสว่าง   ด้วยขุนนางล่วงหน้ามาทั้งผอง
พอเรือจอดทอดลำพอย่ำฆ้อง   กำหนดสองยามได้หมายเวลา
เห็นดึกดื่นฝืนกายลงไสยาสน์   ให้เคลิ้มหวาดว่าแม่งามมาตามหา
เผยอขยับรับขวัญกัลยา   พอลืมตาตื่นกายละอายใจ
เสียงฆ้องยามในบุรีตีหึ่งหึ่ง   ระลึกถึงความลับไม่หลับไหล
จนรังสีส่องหล้านภาลัย   ให้เลื่อนเรือจอดใหม่ใต้ลงมา
แล้วจัดกองของขนขึ้นบนค่าย   อยู่ห้องรายริมคลังข้างเบื้องขวา
คอยรับองค์ทรงศักดิ์จักรา   ทั้งคอยอาลัยสมรร้อนรำพึง
อังคารขึ้นสิบค่ำเวลาบ่าย   อธิบายว่าเป็นเสร็จเสด็จถึง
ขุนนางน้อมพร้อมเพรียงเสียงกลองตึง   ทหารจึงพรีเซนต์เป็นธรรมเนียม
พิศพระองค์ทรงยังบัลลังก์อาสน์   สุวรรณราชยานใหญ่ใหญ่ใหม่เอี่ยม
งามดั่งองค์สุริยันพอทันเทียม   เมื่อยาตรเยี่ยมรถทองส่องสุธา
เสด็จขึ้นประทับพักตำหนักขวาง   ขนัดขุนนางเฝ้ารายทั้งซ้ายขวา
ทรงสำราญพระจริตอิศรา   พร้อมด้วยข้าละอองบาทภิบาลองค์
ทหารนั้นปันยามตามมากน้อย   สำหรับคอยห้ามปรามตามประสงค์
บ้างกองนอนบ้างป้องกันเป็นมั่นคง   เป็นเขตดงต้องระดมทุกกรมไป
ถึงสองทุ่มเสียงแซ่ด้วยแตรเป่า   ที่แท่นเสาธงอยู่ดูไสว
เพลงฝรั่งตั้งต้นปนเพลงไทย   เดี๋ยวนี้ใช้เพลงเจ้าสู่ดูชอบกล
ครั้นย่ำรุ่งสุริยงเอาธงขึ้น   ทหารยืนล้อมกันเข้าเป่าอีกหน
ธรรมเนียมนอกคำนับธงว่ามงคล   เป็นเลิศล้นอยู่เพียงตรงธงสัญญา
รอบตำหนักปักไม้เป็นค่ายตับ   ตั้งประกับป้องปิดทุกทิศา
ในค่ายมีที่แรมแฉล้มตา   เป็นปั้นหยาหลายหลังทั้งวังใน
ท้องพระโรงโถงแถวโคมแก้วห้อย   ระย้าย้อยพรายพร่างสว่างไสว
ที่เสวยที่สรงพระทรงชัย   สิ่งของใช้บริบูรณ์จรูญตา
หลังค่ายปลูกเพาะต้นผลไม้   บ้างเป็นไร่พืชผักงามหนักหนา
ริมตำหนักทิวแถวเป็นแนวมา   ดูสง่าขึงแข็งทุกแห่งไป
ที่หน้าค่ายชายฝั่งตั้งตลาด   ล้วนร้านราษฎรอยู่ดูไสว
สำหรับประดับพระเดชผดุงนอกกรุงไกร   เป็นกำไรพระบรมสมภาร
เวลาเย็นทรงม้าด้วยข้าเฝ้า   ประพาสเหล่าเขาเขินเนินละหาน
พักค่ายหลวงล่องทิวาวาร   จะเสด็จไปกาญจนบุรี
</tpoem>
==== ====
<tpoem>
เดือนสามขึ้นสิบสองค่ำพฤหัส   ปางผูกอาสน์ขนัดแลหัตถี
พร้อมอมาตย์มาตยาโยธี   เตรียมไว้ที่ตามควรจวนเวลา
พอรุ่งได้สุวฤกษ์วรายง   เสด็จทรงอัศวราชเรืองสง่า
สะพรั่งพระบรมญาติมาตยา   ออพฟิเซอร์ซ้ายขวารักษาพระองค์
ขึ้นมาตามเสด็จออกจากค่าย   เดินเรียงรายเป็นระยะงามระหงษ์
ดังเทพล้อมอมเรศประเวศดง   ในระหว่างวงทวีปนี้ไม่มีปาน
ชมพระเกียรติเพลินใจไปประเดี๋ยว   แล้วกลับเลี้ยวคิดถึงนุชสุดสงสาร
สู้หักโหยโดยเสด็จพระภูบาล   ทั้งทวยหาญแห่ห้อมพร้อมกันไป
มาถึงเขานามบัญญัติสัตนาถ   ให้หวั่นหวาดอนาถจิตคิดสงสัย
คะนึงนึกนุชนาฏอนาถใจ   จากเขาไปไม่ช้าถึงนาเราะ
คิดเมื่อครั้งคราวคิดไปติดสอย   พี่เวียนคอยไม่ใคร่พบได้สบเหมาะ
แสนลำบากยากเย็นเป็นเวรเคราะห์   เหมือนนกเราะร่ายย่างอยู่ข้างทาง
มาถึงทุ่งไล่ไก่ไฉนหนอ   ใครมาล่อไล่ไก่ไพรระหง
จะไล่ได้ฤๅไม่ได้ที่ในดง   แต่พี่หลงไล่รักไม่พักทัน
มาถึงหนองหญ้าปล้องหมองวิตก   ในทรวงอกช้ำหนองปองกระสัน
ถึงหนองคอยคอยหายมาหลายวัน   ให้หวั่นหวั่นว่าแม่งามจะตามมา
ถึงห้วยแล่นไปเสียไกลน้อง   หมายเป็นทองแผ่นเดียวกันเจียวหนา
มาเปราะแตกแยกตัดอนาถตา   พี่หวังว่าจะเป่าแล่นเป็นแผ่นเดียว
ถึงเนินม่วงม่วงไม้ก็หายหมด   ยังปรากฏอยู่แต่ไม้ในไพรเขียว
ได้แต่แพรม่วงแนบมาแถบเดียว   พอได้เที่ยวชมแทนแม้นสุดา
ถึงหนองปลิงปลิงเกาะก็เลาะหลุด   จะเลาะสุดสวาทพรากยากหนักหนา
เหมือนตัวปลิงยิงยืดในกายา   ใครจะมาเลาะฉุดให้ชายคลาย
ถึงสำนักยกฟ้าน่าอนาถ   ใครบังอาจยกฟ้ากล้าใจหาย
มีฤทธากล้าแข็งกว่าแรงกาย   วานช่วยย้ายยกทุกข์ที่ชุกใจ
ถึงลำเนาเขาทะลุดูปรุโปร่ง   บ้างเป็นโพรงโกรกเกริ่นเนินไศล
พฤกษารกปรกงำอยู่รำไร   บ้างโยกไกวแกว่งกวัดสบัดลม
บ้างเป็นถ้ำง้ำเงื้อมชะง่อนผา   ร่มรื่นพื้นศิลาเหมือนอาศรม
บ้างเป็นเหวเปลวปล่องมีช่องลม   บ้างเป็นปมปุ่มกระเปาะละเมาะเนิน
บ้างเป็นแอ่งอ่างหินกระสินธุ์ขัง   บ้างพรุหลั่งไหลพร่าบนผาเผิน
พฤกษาออกดอกดวงพวงเจริญ   วิหคเพลินพลอดจับสลับพรรค์
ชนสำเนียกเรียกลำเนาเขาทะลุ   เหมือนฉลุบรรพตเป็นลดหลั่น
โอ้อุตส่าห์ฝ่าสวาทเข้าฟาดฟัน   ไฉนบั่นบากอาลัยไม่ทะลุ
รีบดำเนินเดินข้ามบนโขดเขา   ขยาเหล่าสัตว์เสือก็เหลือดุ
ยกมือไหว้เทวาว่าสาธุ   ขอให้ปรุโปร่งปลอดตลอดไป
ถึงหนองบัวที่ประทับพลับพลาตั้ง   ดูมั่งคั่งคนผู้อยู่ไสว
มีโรงครัวโรงเลี้ยงเคียงกันไป   พระจอมไทยทรงประทับบนพลับพลา
กรมวังตำรวจงานทหารครบ   รวมสมทบกองตระเวนเกณฑ์รักษา
นายเวรนายหมวดตรวจตรา   ภิบาลฝ่าละอองบาทไม่ขาดกรม
บ้างหักซุ้มนอนซองเป็นห้องหับ   บ้างทำทับทุ่งเถียงเสียงขรม
บ้างโหยหวนครวญถึงชู้ที่คู่ชม   บ้างนั่งงมง่วงงูบสูบกัญชา
ยามกลางคืนฟืนไฟไสวสว่าง   จุกช่องทางคอยพิทักษ์รักษา
พี่โศกเศร้าเข้าที่นอนค่อนอุรา   เอาแขนขวาก่ายหน้าผากวิบากครัน
โอ้อกเอ๋ยเลยมาลัยมาไกลลับ   เมื่อวันใดจะได้กลับไปรับขวัญ
เจ้าอยู่บ้านก็สำราญทุกคืนวัน   พี่แรมรัฐจวนใจอยู่ในดง
สงสารทรวงห่วงหลังระวังหน้า   ยามนิทราตรอมใจอาลัยหลง
ฟังแต่เสียงสกุณาในป่าดง   ไม่หลับลงเลยจนสางสว่างวัน
ไม่มีสุขทุกข์ทับระทมถม   เที่ยวเดินชมชายป่าพนาสัณฑ์
เขาว่าหนองบัวค่ายนั้นใหญ่ครัน   บุษบันจะมีบ้างฤๅอย่างไร
ถึงหนองบัวมองเขม้นเห็นแต่หนอง   ประทุมทองบัวบังอยู่ฝั่งไหน
หวนคะนึงถึงประทุมคลุมสไบ   พี่มาไกลใครจะคลุมประทุมทอง
หนองบัวนี้ทีจะนานจนธารแห้ง   บัวจึงแล้งลับเชื้อเหลือแต่หนอง
สงสารสองบัวบกที่อกน้อง   ถ้าเลยละก็จะหมองเหมือนหนองบัว
เห็นนกยางนั่งเจ่าเหมือนเราจ๋อย   แสวงคอยภักษามากลืนกลั้ว
พี่เหงาหงอยคอยน้องจนหมองมัว   เพราะทุกข์ทั่วไปถึงเจ้าทุกเช้าเย็น
แต่นาเราะถึงหนองบัวค่ายนี้   ทางเจ็ดร้อยเศษมีอีกสี่เส้น
ประทับแรมแรกถึงอยู่หนึ่งเวร   พอบ่ายเบนก็เสด็จดำเนินไพร
พยายามตามสนองละอองบาท   มิได้ขาดพักปลงที่ตรงไหน
บังคมขอพระเดชปกเกศไป   อันโพยภัยมิได้แว่วมาแผ้วพาน
ถึงห้วยกาบใจพี่ไม่มีกาบ   พจน์สุภาพมั่นแม่นเป็นแก่นสาร
เกรงแต่จิตขนิษฐานิรานาน   จะเป็นก้านกาบกระเทาะเลาะอาลัย
ถึงหนองแร้งเขาว่าแร้งนี้แรงสาบ   แต่ไม่บาปเสพภักษ์ที่ตักษัย
ถึงรูปทรามความดีมีข้างใน   พี่หวังใจว่าอนงค์คงอย่างนี้
มาถึงห้วยท่านางระคางเขิน   เหมือนท่านางย่างเดินดำเนินหนี
พี่คอยท่าขนิษฐาทุกราตรี   ไม่จรลีตามหลังมาบ้างเลย
ถึงห้วนดอนดอนใจอาลัยแห้ง   ยังซ้ำแซงดอนอุรานิจจาเอ๋ย
เคยอยู่ลุ่มชุ่มชื่นสะเบยเคย   มาหลงเลยเดินจรดอนอรัญ
มาถึงห้วยท่ารักเรียมขนาง   พี่ข้ามทางห้วยท่ามาหลายหน
ยากแต่ข้ามห้วยรักไม่พักพ้น   ต้องเวียนวนเลียบห้วยระทวยใจ
มาถึงห้วยท่าช้างไม่เห็นช้าง   เห็นแต่ทางห้วยท่าน่าสงสัย
พี่แรมทางท่าน้องหมองฤทัย   เหมือนร้างไร่ห้วยท่าคชาธาร
มาถึงที่ทับตะโกโอ้อนาถ   คราวนิราศรักมาได้ว่าขาน
เมื่อต่อหน้าว่ามะพลับครั้นลับนาน   เกรงจะพาลพูดจาว่าตะโก
ที่ประทับพลับพลาแรมระยะนี้   ภูมิฐานที่ตำหนักมุขเป็นสุโข
ดูขึงขึงทำใหม่ล้วนใหญ่โต   เป็นมโหฬารเลิศประเสริฐสบาย
ด้วยอำนาจบาทบงสุ์พระทรงฤทธิ์   เหมือนเทวามาประสิทธิ์สร้างถวาย
ทวยประเทศเขตคันอรัญราย   ต่างถวายอภิบาลบาทยุคล
พอบ่ายห้าโมงเศษเสด็จประทับ   ขึ้นบนพลับพลาไชยไพรสณฑ์
พร้อมอมาตย์มาตยาสามนต์   ดั่งดาวล้อมมณฑลศศิธร
ครั้นรุ่งพระสุริยาเวลาสาย   กระเหรี่ยงนายนำหน้ามาสลอน
ดูรุงรังร่ำร่ายถวายกร   พระทรงศรแย้มพระสรวลชวนสำราญ
โปรดพระราชทานทรัพย์กับเสื้อผ้า   กระเหรี่ยงป่าปรีดิ์เปรมเกษมสานต์
กราบถวายบังคมลาสาธุการ   ด้วยถิ่นฐานันดรค่อนจะจน
บ้างได้ข้าวของป่ามาถวาย   พระโรปดปรายทรัพย์สร้างทางกุศล
โดยมหากรุณาประชาชน   ทั่วทุกคนสรรเสริญเจริญพร
กระเหรี่ยงในไพรสณฑ์ชอบกลนัก   อารีรักเหมือนเป็นญาติแต่ชาติก่อน
จะมาไปใกล้เคียงไม่เกี่ยงงอน   แต่รูปค่อนข้างขี้เหร่เกเรไร้
ใส่ตุ้มหูสวมลูกปัดขัดขมิ้น   ดูจนสิ้นไม่เห็นแยบที่แถบไหน
ปลูกเหย้าเรือนเหมือนห้างอยู่กลางไพร   สับไม้ไผ่ปูแทนแผ่นกระดาน
มีคู่ครองห้องหับพอดับทุกข์   ประสาสุขโศกเสี้ยนไม่เบียนผลาญ
โอ้ตัวเราเอกามาช้านาน   ไม่พบพานชื่นชูที่คู่ครอง
อนึ่งที่ทับตะโกรโหฐาน   มีลำธารไหลเป็นทิวละลิ่วล่อง
ล้วนกรวดทรายรายทอดตลอดคลอง   สะอาดมองเห็นมัจฉาในวาริน
หมู่วิหคนกกาได้อาศัย   ชลาไหลอยู่เสมอไม่หมดสิ้น
ยะเยือกเย็นกระเซ็นซาบน่าอาบกิน   ดังสายสินธุ์ที่สีทันดร
กระสินธุ์ใสใจพี่ไม่มีใส   ให้ขุ่นไหม้หมองทรวงห่วงสมร
แม้เหาะเหินเดินได้ในอัมพร   จะชูช้อนโฉมมาชมยมนา
เป็นขัดสนจนใจด้วยไร้ฤทธิ์   ได้แต่คิดคะนึงคาดปรารถนา
เหมือนดักแร้วแพ้วนกพนาวา   เสน่หาห่างแหไม่แน่นอน
ที่ท่าน้ำทำฉนวนตำหนักสูง   มีรั้ววงรอบเหมือนกับเขื่อนขอน
บ้างพื้นสูงต่ำลดทดสาคร   เป็นที่ผ่อนประทับสรงคงคา
อันนทีที่เขตประเทศอื่น   ไม่เย็นชื่นเช่นธารละหานผา
เกิดสำหรับประดับพระเดชา   ดั่งธาราสระสวรรค์อันอุดม
ได้กินอาบซาบกายสบายจิต   จืดสนิทใสสะอาดไม่ฝาดขม
เห็นจะเป็นพุห้วยเหวพนม   น้ำจึ่งล่มไหลลาดไม่ขาดคลอง
แต่หนองบัวถึงทับตะโกนี้   รวมวิถีห้าร้อยสามสิบสอง
ตามฉลากปักกะระยะจอง   พอรุ่งสองโมงเสด็จดำเนินคลา
อันตัวพี่เคราะห์โศกมาตกใส่   เผอิญให้ป่วยเป็นบิดจิตผวา
ทั้งหยูกยาหาไม่ได้แต่ชา   กินเป็นยาแก้บิดประสิทธิ์ดี
เมื่อยามไข้ได้เห็นแต่หน้าเพื่อน   อารีเยือนพยาบาลไม่คร้านหนี
ค่อยทุเลาแต่กำลังยังไม่มี   ต้องขึ้นขี่เกวียนเดินในดอนดง
ทุเรศเถื่อนแรมทางไปกลางป่า   ชมคณานกไม้ไพรระหง
นกแก้วแจ้วจับคู่อยู่ริมพง   เหมือนน้องส่งเสียงสนั่นจำนรรจา
แต่นกในไพรศรียังมีคู่   พี่ไร้ชู้ห่างชิดกนิษฐา
นกขุนทองเหมือนทองของน้องยา   ที่อังสาสวมห้อยสายสร้อยทอง
สีชมพูเหมือนสีชมพูฟ้า   เจ้าห้อยบ่าบังใบไม่มัวหมอง
นกแขกเต้าเหมือนเต้าเต่งละออง   จะจับต้องเจ้าก็ปัดสะบัดเบือน
นางนวลเหมือนนวลฉวีพักตร์   วิไลลักษณ์หาไหนจะได้เหมือน
โอ้อุบัติพลัดพรากมาจากเรือน   มิได้เยือนเตือนน้องให้แต่งนวล
ขมิ้นเหมืองเหลืองเหลือเหมือนเนื้อน้อง   เหลือละอองเปล่งปลั่งช่างสงวน
ไม่ทันชิดพิศใกล้ก็ใจยวน   เหมือนจะชวนให้พี่ชมภิรมยา
ระวังไพรมิได้อยู่ระวังแล้ว   เป็นกรรมแคล้วคลาดเหเหน่หา
จะไว้ทางวางใจก็ไกลตา   เกรงแต่ถ้าเจ้าจะทำให้ช้ำใจ
ถึงทุ่งแฝกแฝกบาดก็เมาพิษ   ไม่เจ็บเหมือนจากมิตรที่พิสมัย
ลำภาชีแม้พี่มีมโนมัย   จะรีบไปเยี่ยมถามงามผจง
ถึงหนองไผ่อกใจพี่ผ่ายผอม   เพราะตรมตรอมตรองครวญถึงนวลหงส์
ถึงมะขามเตี้ยคิดจิตพะวง   พี่ต่ำลงกว่ามะขามเพราะยามไร้
พ้นมะขามเตี้ยเดินเข้าเนินป่า   ร่มพฤกษายางยูงสูงไสว
เห็นเถาวัลย์พันเหนี่ยวเป็นเกลียวไป   เหมือนอกใจผูกพันนิรันดร
หอมประดูดกดอกออกไสว   เหมือนเมื่อใกล้กลิ่นกายสายสมร
นางแย้มแย้มขยายขจายจร   เหมือนบังอรแย้มยิ้มให้อิ่มใจ
เห็นพวงจันทร์รัญจวนเหมือนนวลพักตร์   วิไลลักษณ์ลออตาไม่ฝ้าไฝ
สุรภีหอมหวนรัญจวนใจ   เหมือนนางไล้ลูบประสุรภี
มหาหงส์ทรงนางเหมือนอย่างหงส์   กาหลงหลงประโลมโฉมฉวี
ชงโคโยทะกาจำปาปี   โอ้สักกี่ปีเล่าจะเบาใจ
เกดแก้วแก้วตานิราลับ   เหมือนดาวดับเดือนแรมไม่แจ่มใส
บุนนาคนาคทองของสิ่งใด   ไม่สดใสสำอางเหมือนปรางทอง
พิกุลตระกูลก็สมเกียรติ   ไม่ชิดเฉียดชั่วทำให้ใจหมอง
กรรณิการ์กาแกไม่แซ่ซ้อง   เจ้าครุ่นครองรักนามงามเจริญ
สายหยุเหมือนพี่หยุดภิปรายทัก   พอสมบพักตร์เนตรนางระคางเขิน
สเมเช้าเช้าค่ำพี่ร่ำเชิญ   เทพเหินหาวหนให้ดลนาง
กระดังงาพี่อุส่าห์สงบปาก   ไฉนหลากดังข่าวจนร้าวหมาง
ระกำกรรมพี่ได้ทำไว้ก่อนปาง   จึ่งเริศร้างแรมสงวนนวลอนงค์
พอโพล้เพล้เวลาฟ้าพยับ   ชอุ่มอับมืดไม้ไพรระหง
จักจั่นเรไรร้องกึกก้องดง   ชะนีส่งเสียงหวนรัญจวนใจ
เหมือนโอ้ครวญทวนสมุทรเมื่อบุตรลบ   พี่โศกซบลงกับเกวียนเจียนตักษัย
เธอพลัดพรากมารดามาแต่ไพร   พี่จากไกลน้องน้อยจึ่งพลอยเลือน
ครั้งพระรามเดินไพรไปในป่า   ยังได้น้องกับสีดามาเป็นเพื่อน
พี่เดินดงพงดอนมาค่อนเดือน   ไม่มีเพื่อนบุกรกเลยอกเรา
ชั้นจะมีที่รักประดักประเดิด   เสียแรงเกิดมาเป็นชายไม่คล้ายเขา
อกุศลผลกรรมมาตามเงา   ทุกค่ำเช้าช้ำอกดังตกเตียง
ตกดึกดื่นเดือนดับพยับฟ้า   สกุณาแซ่ขานประสานเสียง
วังเวงใจไพเราะเพราะสำเนียง   เสนาะเพียงจะเคลิ้มหลับวับวิญญา
รื่นรื่นชื่นกลิ่นกระถินแดง   ให้พะวงหวาดกระสันเสน่หา
น้ำค้างตกซกกระเซ็นเย็นอุรา   เสียงไก่ป่าขันเจกวิเวกใจ
ครั้นจวนพระสุริยเรืองขึ้นเรือเหลือง   ออกปากเหมืองตัดมาเข้าป่าไผ่
มาถึงท่าตะคร้อแจ้งด้วยแสงไฟ   ทั้งนายไพร่ขานฆ้องกองตระเวน
ตั้งแต่ทับตะโกไพรไปถึงท่า   รวมมรรคาแปดร้อยเก้าเส้น
ทรงประทับพลับพลารอนแรมเวร   พอสุริเยนทร์โอภาสก็ยาตรา
เสด็จลงทรงเรือพระที่นั่ง   ข้ามไปฝั่งเบื้องบูรพทิศา
ประพาสทุ่งนาคราชแล้วยาตรา   ไปประทับพลับพลากาญจนบุรี
พลับพลาแรมริมสมุทรสุดสะอาด   แม้นทิพย์พิมานมาศโกสีย์
ดั่งจะรอนแรมป่าอยู่กว่าปี   ทั่วทั้งสี่ด้านดูดั่งบุรินทร์
ตั้งแต่ราชบุรีพลับพลาสถาน   หน้าเมืองกาญจนบุรีวิถีถิ่น
กับเถื่อนที่ทรงประเวศเขตคีริน   จนสุดสิ้นระยะที่กะเกณฑ์
ศิริทางสถลมารคฉลากป่า   สองพันห้าร้อยเก้าสิบแปดเส้น
ประทับพลับพลาไพรอยู่หลายเวร   ต่างกะเกณฑ์กันรักษาฝ่าธุลี
ประจำซองกองแซงทุกแห่งหน   รอบมณฑลพลับพลาพนาศรี
ทั้งเรือแพแออัดในนัทที   ประชาชีรื่นเริงบันเทิงใจ
ทั้งเจ้าเมืองกรรมการด่านตำบล   นำเหตุผลทูลฉลองสนองไข
ทรงโปรดเกล้าราษฎรนครไพร   ให้เฝ้าได้อภิวาทบาทบงสุ์
บ้างจัดหายาลังแลของป่า   ตามประสายากไร้ใจประสงค์
ให้นำขึ้นทูลถวายดังใจจง   โปรดประสงค์มิประสงค์ทรงรับไว้
พระราชทานตอบแทนกว่าแสนส่วน   ต่างชื่นชวนปรีดิ์เปรมเกษมใส
น้อมกายถวายคำนับแล้วกลับไป   โดยพระทัยทรงมหาเมตตาคุณ
ทั้งฝ่ายข้าราชการสำราญมาก   ไม่อดอยากชุ่มชื่นทุกหมื่นขุน
เพราะบุญบารเมศพระเดชพระคุณ   ปกเกล้าอุ่นอกอาณาประชาบาล
บ้างเที่ยวเตร่เร่หาเครื่องยาหยูก   บ้างเที่ยวผูกไมตรีที่สมาน
บ้างสืบหวยเสาะหาพระอาจารย์   ที่เชี่ยวชาญกำหนดวันได้ทันแทง
บ้างเที่ยวหานกเนื้อมาเถือพล่า   บ้างเที่ยวหาตามตลาดอุจาดแสลง
บ้างกินเหล้าเมามายดูร้ายแรง   บ้างเที่ยวแทงโปถั่วออกทั่วไป
แต่ตัวพี่ตรอมใจอยู่ในแต๊น   ด้วยโศกแสนทรวงหมองไม่ผ่องใส
ทุกเช้าค่ำรำพึงถึงอาลัย   ให้โหยให้ห่วงหลังเป็นกังวล
มาต่างเมืองเหมือนเมินมาเกินลับ   สุดจะนับนึกสังเกตซึ่งเหตุผล
จะส่งข่าวกล่าวแถลงแจ้งยุบล   ก็ไร้คนขัดขวางด้วยทางไกล
แสนลำบากยากเย็นอยู่เช่นนี้   จะร้ายดีมิได้เห็นว่าเป็นไฉน
จะทุกข์โศกโรครานประการใด   ก็ยังไม่ทราบข่าวทราบคราวเลย
ให้ขุ่นคิดจิตใจไม่หายห่วง   สงสารดวงฤดีเจ้าพี่เอ๋ย
เสียแรงช้ารอชมภิรมย์เชย   บุญไม่เคยเคียงฉวีนีฤมล
ตั้งแต่วันพรากรักไปแรมเข็ญ   พี่ฝันเห็นน้องน้อยกว่าร้อยหน
นิมิตชื่นตื่นเช้าเศร้ากมล   เหมือนโศกปรนทรวงปรวนให้รวนรี
เวลาเย็นเห็นแต่นกนั้นนำคู่   กลับมาสู่พุ่มไม้ในไพรศรี
โอ้อกเรียมแรมมาพนาลี   จะได้มีรวงรังเมื่อครั้งไร
ครวญครวญหวนระลึกจนดึกดื่น   ทุกวันคืนคอยแต่ทุกข์ไม่สุขใส
บางเวลาเพื่อนมิตรสนิทใจ   มาชวนให้บ่ายบากไปฟากเมือง
เที่ยวชมสาวชาวตลาดสะอาดเหลือ   เป็นจีนเจือเชื้อญวนดูนวลเหลือง
นั่งร้านรายขายของอยู่นองเนือง   ต่างชำเลืองตาสบหลบละอาย
โรงสุราร้านชำประจำท่า   ทั้งเสื้อผ้ายากรอกกร่างออกวางขาย
บ้างถักเสื้อทอผ้าหาอุบาย   พอซื้อขายตามประสาวนาลี
แต่ญวนจีนปีนไปอยู่นั้นดูมาก   เที่ยวตกลากเสาไม้ในไพรศรี
บ้างค้าขายบ่ายเบี่ยงเพียงบุรี   จนมั่งมีทุนรอนนอนสบาย
ในธานีที่เมืองก็เขื่องคึก   ดูครื้นครึกเรือนบ้านประมาณหลาย
จวนพระยาฝากระดานสำราญกาย   กรมการบ้านรายระยะเมือง
ศาลากลางวางตราแลบอกบั่น   ยุติธรรม์ถ้ยความก็ตามเรื่อง
มีศาลเทพารักษ์พิทักษ์เมือง   เจริญเรืองวัดวาประชาชี
อันถิ่นฐานกาญจนบุรีเดี๋ยวนี้ตั้ง   อยู่แหลมฝั่งตรงคุ้งเหมือนกรุงศรี
ชัยภูมิพาราสง่าดี   เป็นธานีหน้าด่านรานณรงค์
เดิมจะเรียกปากแพร่ฤๅแควแยก   เรียกปากแพรกคำโบราณท่านประสงค์
มีลำน้ำสามแควกระแสลง   เดี๋ยวนี้คงชื่นขานกาญจนบุรี
แต่เมืองนี้มิใช่กาญจนบุรีก่อน   สร้างนครคอยสงครามสามวิถี
ที่เมืองเดิมแดนสถานกาญจนบุรี   เปลี่ยนชื่อศรีสวัสดิ์ถัดขึ้นไป
แต่เขตคามนามเมืองยังเยื้องยัก   อันความรักจะเที่ยงอยู่เพียงไหน
กาญจนบุรีแปลงศรีสวัสดิ์ไป   เกรงอาลัยเจ้าจะแปลงน่าแคลงคลาง
แต่มั่นหมายอยู่ว่ามิตรไม่คิดคด   ด้วยได้ทดลองใจมาหลายอย่าง
ยังไม่เป็นด้วงแมลงที่แหนงนาง   เมื่อจะร้างทุจริตก็ผิดไป
</tpoem>
==== ====
<tpoem>
เที่ยวประเมินเดินดูพอรู้เห็น   เวลาเย็นกลับมาที่อาศัย
เวียนระวังราชกิจเป็นนิจไป   กว่าจะได้กลับหลังยังนคร
วันหนึ่งเขาเล่าว่าน่าประหลาด   ว่าพระธาติประดิษฐานชานศิขร
ในเงื้อมถ้ำงำผาพนาดอน   พัดนครออกไปไม่ไกลนัก
แสนยินดีปรีดาปรึกษามิตร   ที่ชอบชิดชวนกันไปใคร่รู้จัก
ออกหลังค่ายรีบรุดไม่หยุดพัก   คนรู้หลักแหล่งถ้ำก็นำไป
เข้าไร่ยาป่าไม้ออกชายทุ่ง   เขม้นมุ่งเขาเขินเนินไศล
พูดกันเพลินเดินเรื่อยไม่เหนื่อยใจ   ประมาณได้โมงกึ่งถึงบรรพต
ค่อยดำเนินเดินขึ้นบนคูหา   ดูเพิงผารุ่มสบายเมือนฉายกลด
ที่ปากถ้ำมีพระสงฆ์ดำรงพรต   สำรวมอิริยาบถอยู่เอกา
แต่เมื่อเราเข้าไปท่านไม่อยู่   เห็นแต่อาสน์ลาดปูในคูหา
มีย่ามกาผ้าเหลืองเครื่องบูชา   อนาถน่าเปล่าเปลี่ยวอยู่เดียวดาย
ทั้งขัดเข็ญเย็นเยียบเงียบสงัด   แต่สิงสัตว์เสือช้างนั้นห่างหาย
อำนาจศีลสินสรรพ์ภยันตราย   สำราญกายสุโขกว่าโลกีย์
คิดจะใคร่ตัดห่วงเป็นหลวงจีน   ไปอยู่ถ้ำจำศีลเหมือนฤๅษี
ก็หนักหน่วงห่วงใยด้วยไมตรี   ไม่มีชีหุงจังหันให้ฉันเพล
แล้วรีบด่วยชวนกันไปเข้าในถ้ำ   มี่มืดคลำลุกล้มดั่งงมเถร
ติดตะกุกตะกักแก่งไม่แจ้งเจน   ต้องบ่ายเบนออกมาเที่ยวหาไฟ
จุดอัคคีเข้าไปส่องทุกช่องผา   เที่ยวเสาะหาในถ้ำลำไศล
พบแต่ก้อนกรวดทรายออกรายไป   จะพระใช่ฤๅมิใช่ก็ไม่รู้
อยู่กับฝุ่นมูลดินในถิ่นถ้ำ   บ้างขาวคล้ำคล้ายพระธาตุชาติต้องสู้
บ้างซ่อนเหน็บเก็บได้ไม่ให้ดู   บ้างก็ชูเชิดอวดประกวดกัน
คนละเจ็ดแปดองค์คงเป็นได้   ต่างดีใจชื่นชวนกันสรวลสันต์
บ้างละโมบโลภบ้าหาตะบัน   ไม่ว่าชั้นชนิดใดเอาไปพอ
แล้วลดเลี้ยวเที่ยวดูในคูหา   บ้างเป็นฝาพื้นเกลี้ยงเหมือนเกรียงก่อ
บ้างเป็นแท่นแผ่นลาดอาสน์ลออ   บ้างเป็นหอห้องหับที่ลับตา
บ้างนูนมูลเหมือนมณฑลก้นกะทะ   บ้างเป็นปละแปลงตื้นที่ผืนผา
บ้างเป็นบ่อท่อธารชานชลา   บ้างเป็นท่าทางลาดเหมือนหาดทราย
บ้างเป็นอแงอ่าวโอฆชะโงกชะง่อน   บ้างกลมก้อนกลางหว่างเหมือนอ่างหงาย
บ้างพูลโผกโพรกพรุนเป็นโพรงพราย   บ้างดาษดายเหมือนเพดานละลานแล
บ้างตูมตุ่มปุ่มปมเหมือนนมตั้ง   บ้างเป็นวังเวิ้งชะวากปากแฉว
บ้างเครอะคร่ำดำเป็นตอสะมอสะแม   บ้างเป็นแควคุ้งสอกซอกศิลา
บ้างเป็นเหวหินเห็นเย็นชิดชื้อ   ดูมืดตื้อเต็มดูในคูหา
เป็นหลืบลึกเหลือเล่ห์คะเนตา   ถ้าพลาดท่าก็เหมือนตกนรกตาย
บ้างเป็นฟองหินย้อยเพราะฝนหยาด   เหมือนลูกกวาดตกเกลื่อนอยู่เลื่อนหลาย
ฝุ่นระคนปนงำในถ้ำราย   คนจึ่งหมายว่าพระไม่คะเน
ใช่จะแกล้งท้วงทักขัดมรรคผล   ก็สวดมนต์อยู่ทุกวันไม่หันเห
เป็นสิ่งที่พึ่งหนึ่งแน่ไม่แปรเปร   แต่ทำเลถ้ำนั้นยังหวั่นตรอง
ที่เสาะหามาไว้ใช่จะบาป   แม้ไหว้กราบมีผลกุศลสนอง
จงตั้งใจหมายมาดว่าธาตุจำลอง   เหมือนทำนองพุทธรูปสถูปธรรม์
แต่ปัญญาข้าพเจ้านั้นเขลาซื่อ   อยากจะถือแต่ที่จริงทุกสิ่งสรรพ์
ก็ยังไม่พบดีที่สำคัญ   เพราะพระนั้นหายากลำบากใจ
แล้วออกจากลำน้ำถ้ำศิขร   มาพักร้อนเพิงผาที่อาศัย
บ้างเอาพระออกประกวดอวดกันไป   บ้างขีดไฟสูบบุหรี่ค่อยมีแรง
พอแดดร่มลมตกวิหคเหิน   ชวนกันเดินเลียบผาตาแสวง
เที่ยวหาต้นจักจั่นจันทน์แดง   ได้มาแบ่งปันกันไม่ฉันทา
ที่ชานชั้นบรรพตเป็นลดเลี้ยว   ล้วนรกเรี้ยวรวกงอกบนซอกผา
ดูกร่องแกร่งแห้งกรอบหลอบในตา   เพราะเป็นหน้าแล้งฝนไม่หล่นโปรย
แต่ใบไม้ร่วงเตียนยังเปลี่ยนก้าน   จะตายด้านแต่ไมตรีทวีโหย
มะลิวัลย์ลั่นทมยมโดย   พระพายโชยชื่นถวิลว่ากลิ่นปราง
แล้วรีบเลียบลัดตัดบากลงจากเขา   ไปตามเค้ามรรคาเข้าป่ากว้าง
แสวงสรรพคุณยามาพลาง   เลยลัดทางเที่ยวไปตามไร่ยา
เห็นโรงจีนญวนตั้งอยู่กลางเถื่อน   มีแต่เพื่อนเมียผัวน่ากลัวขลา
เพราะจนยากจากนครสัญจรมา   อุตส่าห์หาเลี้ยงชีวิตที่คิดควร
ต้นเต็งรังยางยูงอันสูงร่ม   ก็โค่นล้มลงเป็นฟืนพื้นเป็นสวน
เสียแรงมีมือตีนพวกจีนญวน   ช่วงเพียรทวนป่าไม้เป็นไร่กง
จนเจริญทรัพย์สมบัติไม่ขัดเข็ญ   เป็นสุขเย็นตามประสาป่าระหง
อันเงินทองนี้ไม่ว่าในป่าดง   ย่อมดำรงอยู่ทุกถิ่นแผ่นดินไทย
ด้วยภูมิพื้นปฐพินพระปิ่นภพ   ไม่สิ้นจบนคราป่าไศล
ทั้งแปดทิศใต้เหนือถึงเหลือไกล   เป็นมไหดิลกหล้าธานี
มีเมืองขึ้นใหญ่น้อยกว่าร้อยเศษ   อยู่ในเขตเถื่อนธารด่านวิถี
ห้อมล้อมกรุงทวารวดี   เป็นบุรีบริวารชานนคร
โดยพระเกียรติมหาอานุภาพ   บำรามราบอริราชขยาดหย่อน
ไม่ต้องตั้งท่อปราการทุกด่านดอน   มีนครคั่นแดนแทนปราการ
ประเทศใดในหล้าที่กล้าฤทธิ์   ก็มาสนิทนอบน้อมยอมสมาน
ถวายสุวรรณบุปผาบรรณาการ   เพราะภินิหารบุญญาบารมี
อนึ่งพระองค์ทรงธรรม์ทศพิธ   ประกอบกิจพระกุศลราศี
บำรุงราชศาสนาประชาชี   ทั้งธรณีนิราศเข็ญเย็นฤทัย
ในมณฑลมงคลคุ้งกรุงสยาม   เจริญงามทั่วพิภพสบสมัย
ทั้งข้าวปลาฟ้าฝนผลไม้   ก็พร้อมไพบูลย์ถูกทุกตำบล
มีบ่อแร่ทองทรายไม้ขอนสัก   ทั้งพืชภักษ์ปฐพีก็มีผล
แลทางท่าค้าขายหลายตำบล   แระชาชนหากิ่นทุกถิ่นไป
ประเทศอื่นชั้นแต่ฟืนก็หายาก   เหลือลำบากยากจนพ้นวิสัย
จะหาเงินแต่ละเฟื้องก็เคืองใจ   ไม่หาได้คล่องแคล่วเหมือนแถวเรา
แต่อย่างนั้นบางคนยังบ่นออด   ลงนอนทอดโทษว่าเคราะห์เพราะพระเสาร์
มาเสวยอายุจึ่งมุเมา   ให้เวียนเคล้าโปหวยจนซวยโซ
ที่จริงเพราะขี้เกียจเข้าพระเสาร์ผุ   ฝาทะลุหลังคาร่วงจนกลวงโหว่
ตั้งแต่โจทย์โทษพระเสาร์เฝ้าพาโล   ท่านโกรธโกรธาเคืองด้วยเรื่องไร
ความยากจนเราท่านทุกวันนี้   ก็เพราะขี้เกียจคร้านการไถล
ครั้นกรอบเกรียนเหี้ยนโหดจะโทษใคร   จะโทษได้ก็แต่กรรมเป็นธรรมดา
อันเรียนศิลป์แสวงทรัพย์เกินไศล   แม้เร็วไว้ปรูดปราดก็พลาดท่า
ในสามกิจคิดประกอบชอบช้าช้า   ต้องอุตส่าห์หากินอย่าหมิ่นใจ
ประเทศอื่นไม่รื่นเรืองเหมือนเมืองนี้   ทุกเดือนปีต่างภาษามาอาศัย
ทุกแดนกรุงทุ่งเขาลำเนาไพร   เหมือนเขตไร่ญวนย่านกาญจนบุรี
จะสรรเสริญเจริญพระราชอาณาเขต   สุดสังเกตบ้านเรือนเถื่อนวิถี
ได้ชมดูอยู่เพียงไร่ใกล้บุรี   ยังเต็มที่เหนื่อยล้าระอาใจ
ตอก็แล้งแห้งผากบากเข้าสวน   ถึงไร่ญวนหยุดสำนักพักอาศัย
เจ้าของโรงต้อนรับคำนับใจ   บุหรี่ไฟเชียนสลาน้ำชาชง
เชิญให้พักชักให้กินเหมือนชินชอบ   แล้วพูดตอบไตาถามตามประสงค์
ดูท่วงทีมีอาชาชาวป่าดง   เพราะเขาปลงใจว่าข้าราชการ
โดยพระเดชพระปรมินทร์พระปิ่นโลก   รำงับโศกปกเกล้าเหล่าทหาร
ประชาชนทั่วถิ่นไม่หมิ่นพาล   บำราศราญราคินสิ้นทั้งปวง
ครั้นเย็นลงเลยลามาสำนัก   ยังที่พักแต๊นรายริมค่ายหลวง
หวนคนึงถึงสมรสะท้อนทรวง   ด้วยลับล่วงเลยมาก็ช้านาน
พอทราบข่าวว่าจะเสด็จกลับ   ไปประทับราชบุรีที่สถาน
ความยินดีดั่งจะได้ไปวิมาน   ทวยทหารร่านเริงบันเทิงใจ
พนักงานจัดเรือพระที่นั่ง   ทั้งบัลลังก์รองเรียงเคียงไสว
เทียบประทับกับท่าชลาลัย   พอฤกษ์ได้บ่ายโมงเศษเสด็จพลัน
เรือแห่นำซ้ายขวาหน้าหลัง   ดาประดังดาษชลพลขันธ์
ดั่งพยุหนาวาคลาจรัญ   ต่างผายผันเรือตามออกหลามไป
ปิกนิกโบทญวนแหวดแวดล้อม   สะพรึบพร้อมธงทิวปลิวไสว
บ้างแจวแข่งแซงเคียงเกี่ยงกันไป   ชลาลัยเป็นระลอกกระฉอกคลอน
ที่ลำเดียวเปลี่ยวปลอดไม่ทอดร่าย   เร่งฝีพายรีบรุดไม่หยุดหย่อน
ที่ห่วงเค้าข้าวหอก็รอจร   ไม่รีบร้อนเร่งไปทำใจเนือย
ที่คอรักสักวาก็ล้าหลัง   เสียงโทนทั่งรำมะนาพัดชาเฉื่อย
แต่ลำเราเปล่าปลี้เหมือนชีเปลือย   ไม่อาจเอื่อยเอ่ยออมตรอมกมล
ถึงแควน้อยพลอยคะนึงถึงน้องน้อย   จะเปรมคอยฤๅจะปรวนหวนฉงน
พี่ท้อแท้แต่น้ำใจจะไม่ทน   เหมือนสายชลแควน้อยเมื่อถอยลง
ถึงสีโละชั่งอาลัยได้หลายโละ   ไม่ปู้โหละน้ำหนักเพราะรักหลง
จะสอบตรงชูเต็งก็เล็งตรง   หวั่นพะวงสวาทไกลจะใจเบา
ถึงสำรองสำรองใจไปฝากรัก   สมัครหมายน้อมโน้มโฉมเฉลา
ขอให้น้องสำรองรักไว้คอยเรา   ฤๅจะเปล่าเช้าค่ำไม่สำรอง
ถึงท่าเรือพระแท่นดงรังรก   ไม่แวะวกนบใจไปสนอง
ต่างประทีปเทียนชัยมาลัยกรอง   เคารพสองบัวบาทพระศาสดา
แล้วตั้งสัตย์อธิษฐานการกุศล   ที่ส่วนตนได้กระทำตามประสา
จงจุนใจไปทุกชาติอย่าคลาดคลา   ให้ผ่องผาสุกสวัสดิ์ขจัดภัย
หนึ่งราคะอกุศลระคนชั่ว   จงเกลียดกลัวอย่าได้ติดในนิสัย
สิ่งใดเข็นเป็นกุศลมงคลไป   ขอให้ได้ปฏิบัติเป็นอัตรา
ถึงลูกแกแกกาไม่วาว่อน   แต่เรียมร่อนนิราศเร่เสน่หา
ก็นับเดือนมิได้เยือนวนิดา   ลูกแกกาไม่บอกข่าวเราบ้างเลย
ท่ากระทุ่มกระทุ่มทิ้งมาทั้งรัก   วิตกหนักอุรพานิจจาเอ๋ย
ทุกโมงทุ่มทอดใจไม่สะเบย   เหมือนกายเกยกองอัคคีทุกวี่วัน
ถึงบ้านโป่งใครช่างมานั่งโป่ง   จะยิงโขลงช้างเสือฤๅเนื้อสมัน
ฤๅปิดตาอยู่โยงจนโป่งครรภ์   ถ้าเช่นนั้นอย่าให้พ้องกับน้องยา
ถึงเบิกไพรใครมาเบิกพระไพรหาญ   จึ่งมีศาลเทวฤทธิ์สถิตป่า
จะหาฤกษ์เบิกรักแต่สักครา   ให้พยากรณ์ฤกษ์เหมือนเบิกไพร
เรือขึ้นล่องต้องพักพำนักก่อน   มะพร้าวอ่อนบายศรีตองแลฟองไก่
ทั้งเทียนธูปบุปผาหาขึ้นไป   คำนับไหว้วันทาเทพารักษ์
แต่ลำเราธูปเทียนก็เตียนหมด   พฤกษาสดเก็บกิ่งไม้เอาไปปัก
ว่าสุขีสุขีที่พำนัก   ขออารักษ์คุ้มกันอันตราย
ที่ศาลอยู่ดูสันโดษนิโครธครึ้ม   สงัดหงึมเงียบไพรน่าใจหาย
สะพรั่งพฤกษ์ร่มเย็นเห็นสบาย   แต่ระคายข่าวว่ามีกุมภีล์พาล
ครั้นเสร็จทำบำบวงล่วงลีลาศ   ถวิลสวาทอ้างว้างมากลางสนาน
ระเถื่อนเรือนบางทางกันดาร   เหมือนรักรานเรือเดียวมาเปลี่ยวลำ
นครชุมเหมือนน้องชุมนุมนั่ง   ดูเปล่งปลั่งกลางประชุมสุขุมขำ
สะอาดทรงวงนัยนาดำ   จะหาก้ำเกินนี้ไม่มีชุม
โพธารามเมื่อยามอร่ามรัก   ให้อึกอักหนักอกเหมือนตกหลุม
เพราะมีที่กีดขวางระคางคุม   จึ่งกลัดกลุ้มใจอยู่ไม่รู้วาย
ถึงบางเลาพอเป็นเลาอาลัยแล้ว   มาคลายแคล้วเคลื่อนคลาดสวาทหาย
อยู่ไกลมือเกรงจะรื้อรานระคาย   ไม่เห็นลายแล้วก็เลือนที่เงื่อนงำ
ถึงเจ็ดเสมียนวานเสมียนจงเขียนต่อ   ช่วยเติมข้อพ้อคารมให้คมขำ
จะฝังฝากรักไว้ที่ใจดำ   ให้สมน้ำใจเราที่เมามัว
ตำบลเจ็ดเสมียนจำเนียรนี้   นิทานมีผู้เฒ่าเล่ากันทั่ว
ว่าจระเข้เร่กายขึ้นหลายตัว   จนมืดมัวไม่น้อยกว่าร้อยพัน
บ้างโผล่ลอยเลียบฝั่งบ้างกลางน้ำ   ออกคลาคล่ำคำกล่าวดูข่าวขัน
เสมียนหนึ่งนับกำหนดจดไม่ทัน   ต้องช่วยกันเบ็ดเสร็จถึงเจ็ดนาย
แล้วเลยล่องมาถึงคลองบางสองร้อย   คะนึงถึงน้องน้อยไม่หน่ายหาย
นารีอื่นรื่นรวยสักร้อยราย   ก็ไม่หมายคบค้าเป็นราคี
ถึงบ้านหม้อเดิมเตาเขาเผาหม้อ   จึ่งเกิดก่อโคกบ้านสถานที่
เขายังดีมีหม้อข้าวเตาอัคคี   เราไม่มีหม้อข้าวเปล่าอุรา
ถึงวัดตาลน้ำตาลว่าหวานล้ำ   ไม่หวานฉ่ำเฉื่อยฉิวเหมือนชิวหา
แต่ลิ้นชายจืดชืดไม่โอชา   จะพูดจาจับเส้นเป็นเถรตรง
ถึงอารามนามวัดหน้าพระธาตุ   อภิวาทระลึกความตามประสงค์
เห็นอารามพุทธปรางร้างเป็นพง   เห็นรักคงจะร้างราเหมือนอาราม
ข้างฝั่งบูรพ์ราชบุรีที่ประเทศ   เป็นบริเขตรอมไรในสยาม
ภูมิสถานบ้านเมืองก็เรืองงาม   เจริญความสุขเย็นไม่เข็ญเคือง
นรชนกล่นเกลื่อนเรือนสล้าง   ทำฟืนฟางไร่นาในป่าเหมือง
บ้างจอดแพขายของอยู่นองเนือง   ดูเนื้อเหลืองสวยสาวสักคราวนาง
จะชมอื่นก็ชื่นเหมือนชมมิตร   ถึงหน้าจวนจวนจิตจะจากร่าง
ถึงค่ายหลวงล่วงพ้นตำบลบาง   พลางจอดนาวาที่ท่าวัง
เรือหลามตามตลิ่งชิงกันจอด   เต็มตลอดฝั่งชลาหน้าหลัง
ปางพระจอมจักรพงศ์ดำรงวัง   เสด็จยังที่ประทับพลับพลา
แรมรอนผ่อนพักพลหลวง   ทุกกระทรวงเกษมสันต์หรรษา
ประชาราษฎร์ชื่นชมภิรมยา   นบพระเดชเดชาบารมี
ผู้ว่าราชการเมืองกรมการ   มาประสานน้อมเกล้าเกศี
ทูลแถลงแจ้งเหตุร้ายดี   พระบารมีปกเปลื้องทุกเรื่องไป
ดั่งษิโณทกทิพย์อากาศ   มาประพรมประชาราษฎร์ให้เย็นใส
ทั่วนครนิคมพนมไพร   บูชาไหว้อภิวาทบาทบงสุ์
ครั้นรุ่งเตรียมโยธานาเวศ   ด้วยสิ้นเขตรายระยะพระประสงค์
เสด็จจากราชบุรีที่ดำรง   เฉพาะตรงกรุงทวารวดี
ต่างเคลื่อนนาวาเนื่องมาเบื้องหลัง   แวดระวังภิบาลบาทบทศรี
คั่งคับสับสนนาวี   ถึงกรุงศรีอยุธยามหานคร
ซึ่งข้าบาทไปราชการหลวง   สิ่งทั้งปวงก็เป็นสุขสโมสร
โดยพระเดชนฤบดินทร์ปิ่นนิกร   ขจัดร้อนด้วยอำนาจบาทมูล
ขอพระองค์ทรงสุขศิริสวัสดิ์   ดำรงรัตน์ราชัยมไหศูรย์
ให้ผ่องเหมือนเดือนเด่นเมื่อเพ็ญบูรณ์   พระราชประยูรวงศาจงถาวร
หนึ่งโภไคยในพระคลังทั้งสิบสอง   เจริญพูนมูลมองอย่าพร่องหย่อน
สมณพราหมณ์อำมาตย์ราษฎร   จงอวยพรพร้อมกันกตัญญู
ทั้งพืชพันธุ์ธัญญาหารที่หว่านปลูก   ให้ทั่วถูกทุกตำบลที่คนอยู่
จบจังหวัดวรรษาจงพร่าพรู   ตามฤดูปีเดือนอย่าเคลื่อนคลา
ขอสิ่งซึ่งเป็นใหญ่ในพิภพ   มาบรรจบภิบาลรักษา
กรุงเทพโกสินทร์มหินทรา   อยู่ชั่วสิ้นศาสนาพยากรณ์
ซึ่งเจริญเรื่องสังวาสนิราศนี้   มิได้มีประสงค์ตรงสมร
ที่กล่าวความนามนางเป็นทางกลอน   ดั่งอาภรณ์ประดับพจน์พองดงาม
ดำริสฤษดิ์คิดไว้เหมือนหมายเหตุ   คราวทุเรศราชกิจไม่คิดขาม
กตัญญูมุลิกาพยายาม   โดยได้ตามเสด็จไปในไพรเอย ฯ
</tpoem>
<tpoem>
๏ ศิริพากย์สุวภาพสิ้น   สารครวญ
ผิดชอบอดสำรวล   เยาะแย้ม
รีบคิดกิจราชจวน   วันกลับ จบฤๅ
เกินตัดขาดติแต้ม   ตกแก้วงกา ฯ
</tpoem>
== เชิงอรรถ ==
== ที่มา ==
กาญจนบุรีศึกษา ๒๕๔๒