ดูโค้ด

== ข้อมูลเบื้องต้น ==
[[หมวดหมู่:วรรณคดีไทย]]
[[หมวดหมู่:วรรณคดีรัตนโกสินทร์]]
[[หมวดหมู่:ฉันท์]]
'''ผู้แต่ง:''' [[พระยาศรีสุนทรโวหาร (ผัน สาลักษณ)]]

==พระราชนิพนธ์คำนำ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว==
หนังสืออิลราชคำฉันท์นี้ จะว่าได้เกิดมีขึ้นเพราะข้าพเจ้ายุยงก็ได้  ที่ว่ายุยงนั้น เพราะข้าพเจ้าได้ทราบอยู่ว่าหลวงสารประเสริฐ (พระยาศรีสุนทรโวหาร [ผัน สาลักษณ]) เป็นผู้มีฝีปากแต่งหนังสือเห็นกาพย์กลอนได้อยู่  ดังมีพยานปรากฎอยู่ทีเรื่อง ปัญจสิงขรคำกลอน  กับฉันท์และกลอนเบ็ดเตล็ดต่างๆ ข้าพเจ้าได้อ่านแล้วก็เห็นว่า มีจินตกวีเกิดขึ้นในหมู่คนไทยชั้นหนุ่มอีกแล้ว  แต่ข้าพเจ้าวิตกอยู่ว่า ถ้าไม่คอยระวัง กลัวหลวงสารประเสริฐจะใช้ความสามารถของตนนั้น เพื่อแต่งหนังสืออันไม่เป็นแก่นสาร

ในสมัยตั้งแต่ปลายรัชกาลที่ ๕ มา ข้าพเจ้ามีความเสียใจที่ได้สังเกตเห็นว่า ฝีปากผู้แต่งกาพย์กลอนเลวลงกว่าในต้นรัชกาลที่ ๕ นั้น เป็นอันมาก  เพราะพอใจแต่งแผลงอวดดีไปว่าใช้โวหารอย่างใหม่ ซึ่งมีคนบางจำพวกนิยม โดยสำคัญว่าเป็นโวหารอย่างฝรั่งและนิยมว่า การแต่งหนังสือโดยใช้โวหารแผลง และคำซึ่งเข้าใจว่าเป็นคำฝรั่งปนเปอยู่นั้น เป็นเครื่องแสดงความรุ่งเรืองของตน  ในชั้นเมื่อเกิดมีละครชนิดที่เรียกว่า ละครร้อง  ชุกชุมขึ้น  นักเลงแต่งบทละครร้องก็มีมากขึ้น  และเป็นที่เข้าใจกันว่า กลอนที่จะใช้ในบทละครร้องเช่นนี้ต้องใช้เป็นอย่าง "สมัยใหม่" ใช้ถ้อยคำอย่างใหม่ เลี่ยงถ้อยคำ ซึ่งเรียกว่า "ภูมิเก่า" ให้มากที่สุดที่จะหลีกไปได้  เช่นต่างว่าจะแต่งบทโลม ถ้าแต่งอย่างแบบแผนแห่งจินตกวีนิพนธ์ไทยเก่า คงแต่งว่า
<tpoem>
"โฉมงามทรามสุดสวาทพี่   ดาลฤดีจ่อจิตพิศวง
ขอแต่เพียงได้พิงอิงองค์   แนบอนงค์ขวัญฟ้ายาใจ" ดังนี้
</tpoem>
แต่ถ้าใครแต่งเช่นนี้ก็มันถูกหาว่าเป็นภูมิเก่า ไม่ทันสมัย ฝ่ายผู้แต่งถึงแม้จะพอมีความรู้แต่งได้ก็ไม่กล้าแต่งออกมา เพราะกลัวจะถูกติว่าเป็นคนผิดสมัย ฝ่ายผู้อ่านถึงแม้ว่าแท้จริงเมื่ออ่านบทกลอนเช่นข้างบนนี้แล้วจะ รู้สึกในใจจริงว่าเพราะ ปากก็ต้องกล่าวติว่า "ครึ" หรือ "งุ่มง่าม" เพราะถ้าแสดงออกมาว่าชอบบทกลอนเช่นนี้แล้ว ก็เกรงจะเป็นเหมือนสารภาพว่าตนเป็นคนที่เดินไม่ทันสมัย ด้วยเหตุนี้จินตกวีสมัยปลายรัชกาลที่ ๕ เมื่อปรารถนาจะแต่บทโลมให้ได้ใจความเช่นเดียวกับบทข้างบนนี้จึงต้องแต่งว่า
<tpoem>
"โอ้งามโฉมประโลมหรูคู่ชีวิต   ช่างถูกจิตนี่กระไรแม่ใจหวาน
ขอจูบเจ้าคลึงเคล้าเยาวมาลย์   กระสันซ่านกอดศอพอชื่นใจ" ดังนี้
</tpoem>
ตัวผู้ที่แต่งบทกลอนเช่นนี้ ถ้าเป็นผู้ที่มีนิสัยเป็นจินตกวีแม้แต่เล็กน้อย ก็คงจะต้องรู้สึกว่าเป็นถ้อยคำอันมีภูิมิต่ำ ซึ่งถ้าจะเปรียบกับคำกลอนบทข้างบนนี้ ก็ต้องรู้สึกว่าเหมือนขันทองเหลืองเทียบขันทองคำ แต่จะทำอย่างไรได้ตนเป็นผู้ขาย เมื่อคนซื้อชอบขันทองเหลืองมากกว่าขันทองคำ ก็จำเป็นต้องทำขันทองเหลืองขาย เมื่อเจ้าของโรงละครเขาชอบบทละครโสกโดกก็ต้องแต่งเช่นนั้น

ข้าพเจ้าได้เคยรู้สึกรำคาญมานานแล้ว แต่ไม่แลเห็นหนทางที่จะแก้ไขอย่างใด นอกจากที่จะมีผู้เป็นจินตกวีมาปรึกษาหารือแล้ว ข้าพเจ้าจึงจะสามารถแสดงความเห็นพูดจาเกลี้ยกล่อม ให้ช่วยกันรักษาวิชากวีไทยอย่าให้สูญเสียหรือเลวทรามไป  ก็นับว่าได้มีผลสำเร็จไปบ้างแล้วบางรายแต่งยังเป็นส่วนน้อยนัก

ในส่วนตัวหลวงสารประเสริฐนี้  ข้าพเจ้าได้ถือโอกาสตักเตือนได้เต็มที่ เพราะพระยาศรีสุนทรโวหาร (พระยาศรีภูริปรีชา[กมล สาลักษณ]) ผู้เป็นบิดาเป็นผู้ที่ข้าพเจ้าคุ้นเคยมาช้านาน  ได้เคยพูดจาปรารภมีความเห็นพ้องกันอยู่ ทั้งตัวหลวงสารประเสริฐก็ได้รู้จักต่อเนื่องจากความคุ้นเคยกับบิดาเขานั้น  ข้าพเจ้าจึงถือเอาโอกาสเพื่อแนะนำหลวงสารประเสริฐให้แต่งหนังสืออะไร อัน ๑ ซึ่งจะได้มีชื่อเสียงสืบไปว่าเป็นจินตกวีผู้หนึ่ง  ซึ่งมิได้เป็นผู้ช่วยทำให้ภาษาไทยเสื่อมทราม ข้าพเจ้าของให้พยายมแต่งหนังสือขึ้น  เพื่อให้ปรากฎแต่ไปในพงศาวดารว่าในรััชกาลพระมงกุฎเกล้าก็ยังมีจินตกวีอยู่  หลวงสารปะรเสริฐก็รับปากไว้  แต่ยังหาเรื่องที่ประพันธ์ขึ้นนั้นไม่เหมาะได้  จนข้าพเจ้าได้แต่งหนังสือ  "บ่อเกิดแห่งรามเกียรติ์"  นั้นขึ้น หลวงสารประเสริฐจึงได้พบนิทานเรื่องอิลราช  ซึ่งมีอยุ่ในอุตตรกัณฑ์แห่งรามายณะ  เห็นว่าพอจะประพันธ์เป็นคำฉันท์ได้  หลวงสารประเสริฐจึงได้แต่งขึ้นด้วยความอุตสาหะ  แล้วนนำมาให้ข้าพเจ้าช่วยตรวจ  ข้าพเจ้าก็ได้ช่วยตรวจแก้ไขและแสดงความเห็นให้แก้ไขหรือเพิ่มเติมขึ้น  และบางตอนที่เขาแต่งไม่ได้โดยพิสดารเพราะขาดความรู้ในกิจการนั้นๆ โดยเฉพาะ เช่นเรื่องพิธีอัศวเมธเป็นต้น  ข้าพเจ้าก็ได้ช่วยชี้แจงให้ฟังโดยพิสดาร  ตามที่ข้าพเจ้าได้อ่านมาในตำรับไสยศาสตร์  หลวงสารประเสริฐได้กำหนดจดจำเอาไปประพันธ์ขึ้นได้อย่างดี  นับว่าเป็นที่ควรสรรเสริญ

ข้าพเจ้ารู้สึกยินดีที่ได้เห็นว่า ในรัชกาลของข้าพเจ้าได้มีจินตกวี ซึ่งสามารถจะแต่งฉันท์ภาษาไทยได้หลายคนแล้ว  และหลวงสารประเสริฐผู้แต่งเรื่องอิลราชคำฉันท์นี้เป็นคน ๑ ในหมู่นั้น ข้าพเจ้ามีความยินดีเขียนคำนำนี้ให้หลวงสารประเสริฐเพื่อแสดงความพอใจแห่ง ข้าพเจ้า ณ บัดนี้

อนึ่งข้าพเจ้าขอถือเอาโอกาสอันนี้เพื่อแสดงว่า  ถ้าแม้ผู้ใดซึ่งริเริ่มจะนิพนธ์โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน  มีความปรารถนาจะให้ข้าพเจ้าตรวจและแนะบ้าง  อย่า่งที่ข้าพเจ้าได้ช่วยหลวงสารประเสริฐมาแล้วนี้ ถึงแม้ว่าจะไม่ได้เป็นผู้ที่คุ้นเคยกัยข้าพเจ้าแล้วแต่ก่อนก็ตาม  ข้าพเจ้าก็จะยินดีช่วยตรวจ และแสดงความเห็นเท่าที่ข้าพเจ้าสามารถจะทำได้  เพื่อช่วยอนุเคราะห์ผู้ที่มีความพอใจในทางจินตกวีนิพนธ์และเพื่อ ประโยชน์แก่วิชากวีของไทยเรานั้นด้วย

..........................(รัชกาลที่ ๖)

สนามจันทร์

วันที่ ๑ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๕๖
== บทประพันธ์ ==
===๑===
<tpoem>
ศุภมัสดุ

<sup>สัททุลวิกกีฬิตฉันท์ ๑๙</sup>
๏ ข้าขอเทิดทศนัขประณามคุณพระศรี
สรรเพชญพระผู้มี   พระภาค

๏ อีกธรรมาภิสมัยพระไตรปิฏกวากย์
ทรงคุณคะนึงมาก   ประมาณ

๏ นบสงฆ์สาวกพุทธ์พิสุทธิ์อริยญาณ
นาบุญญบุญบาน   บโรย

๏ อีกองค์อาทิกวีพิรียุตมโดย
ดำรงดำรับโปรย   ประพันธ์

๏ ผู้เริ่มรังพจมานตระการกมลกรรณ
ก้มกราบพระคุณขันธ์   คเณศ

๏ สรวมชีพอัญชลินาถพระบาทนฤเบศ
มงกุฎกษัตริย์เกษตร   สยาม

๏ ที่หกรัชสมัยก็ไกรกิตติพระนาม
ทรงคุณคามภี-   รภาพ

๏ เพียงนารายณ์อวตารบำราญอริบำราบ
เถลิงรัชทวีลาภ   วิไล

๏ เปรื่องปรีชาวิทยุตมาภรณ์ไท
ธารสัตย์กระพัดใน   กมล

๏ บำรุงรัฐสุขวัฒนานิกรชน
ทั่วรัฐมณฑล   บำเทิง

๏ สรวมเดชไตรรตนาวรากรเถกิง
เกินโกฏิประกายเพลิง   พิโรจน์

๏ รังรักษ์ไทอธิราชพระบาทนฤโทษ
เสพสิ่งประเสริฐโสต-   ถิผล

๏ จุ่งเจริญด้วยสุขนันท์พระพรรณก็ถกล
ทีฆายุเพิ่มพล   พิบูล

๏ ข้าบาทรังรจนานิทานอิลทูล
แทบบาทบดินทร์สูร   สราญฯ
</tpoem>

===๒===
<tpoem>
<sup>ฉบัง ๑๖</sup>
๏ แถลงปางรามจันทราวตาร   เสร็จมล้างเหล่าพาล
พินาศด้วยพระบารมี

๏ มลายเข็ญเย็นทั่วธาตรี   ถวัลยรัชรมย์ชัยศรี
อยุูธเยศเกศกรุง

๏ สมภาร พระเอื้ออำรุง   สมโภชผดุง
พระเดชกระเดื่องแดนไตร

๏ ปาง ราชปรารภกิจใน   พลีกรรม์อันไกร
คือราชสูโยดม

๏ โดยเบื้องบรมราชนิยม   ขัตติยสมาคม
ร้อยเอ็ดมาเอื้อเอาภาร

๏ แผ่พระกฤษฎาภินิหาร   ใดราชฤาปาน
ฤาปูนพระเดชนฤบดี

๏ พระน้องสองเฝ้าบทศรี   หิรักษ์จักรี
พระตรัสพระตรึกปรึกษา

๏ พระภรตผู้พระอนุชา   เชิงไฉนเชษฐา
ทะนุพิธีพลีกรรม

๏ พระพร้องสนองถ้อยแถลงทำ-   นูลทัดทานคำ
มิควรประกอบมหการ

๏ พระองค์ผู้ทรงอวตาร   ตราบจบจักรพาล
โผอนมกุฎเกรงรณ

๏ ฤาควรกวนราชกังวล   มละด้าวมาดล
ดำแหน่งทุเรศรัถยา   

๏ บัดพระลักษมณ์ราชอนุชา   นบเบื้องพระบาทา
บัณฑูรแถลงพจมาน

๏ ผิวไท้ใคร่กอบพลีการ   อัศวเมธมหุฬาร
ก็เลิศพิธีพลีกรรม

๏ เผยเผชิญพิชิตเชษฐ์ชักนำ   น้อมเกล้ากล่าวคำ
คดีดำนานในบูรพ์

๏ อินทรรอนพฤตาสูร   เอิบอิศร์อันพูน
บำเพ็ญตบะบารมี

๏ มาผลาญมารมอดชีวี   เกลื่อนบาปบ่มบำ-
รุงบุญระบอบบำบวง

๏ เป็นที่นิยมแก่ปวง   เทพทั่วแมนสรวง
สรรเสริญประเสริฐสาธร

๏ แถลงเรื่องสมราชอนุสร   พระศรีสังขกร
ก็โปรดก็เปรมปรารมภ์

๏ เยื้อนอรรถตรัสชอบเชยชม   โดยราชนิยม
ยุบลคดีมีมา

๏ จึงแถลงอิลราชอิลา   อวยองค์อนุชา
ฉบับอันพร้องพิสดาร ฯ
</tpoem>

===๓===
<tpoem>
<sup>วสันตติลกฉันท์ ๑๔</sup>
๏ ยังมีบรมนฤปนาถ   อิลราชสมัญขาน
ทรงพลหิรัฐสุรฐาน   สุประเทศสถาพร

๏ โอรสพระกรรทมประชา   ปติพรหมบุตรขจร
เจิดคุณธรรมมิกบวร   ทศพิธเพียบเพ็ญ

๏ เมตตาประชากรสโม-   สรสุขสลายเข็ญ
ทั่วรัฐมณฑลก็เย็น   สิรราษฎร์สเริงรมย์

๏ รักษ์ราษฎร์ก็เล่หปิยบุตร   นรสุดประสาทสม
ซ้องศัพท์เกริกกิติอุดม   วรเดชกระเดื่องแดน

๏ ปราบได้ณไกวลประเทศ   ทศทิศก็เกรงแกลน
กลอกเกล้าและหนาวภยมิแคลน   วรฤทธิเรืองรณ

๏ เรืองรองพระมนทิรพิจิตร   กลพิศพิมานบน
ก่องแก้วและกาญจนระคน   รุจิเรขอลงกรณ์

๏ ช่อฟ้าก็เฟื้อยกลจะฟัด   ดลฟากทิฆัมพร
บราลีพิไลพิศบวร   นภศูลสล้างลอย

๏ เชิงบัทม์พระบัญชรเขบ็จ   มุขเด็จก็พราวพลอย
เพดานก็ดารกพะพรอย   พิศเพียงนภาพลาม

๏ สิงหาสน์จรูญจตุรมุข   บมิแผกพิมานงาม
พื้นภาพอำพนพิพิธตาม   ตะละเนื่องพนังนอง

๏ ภาพครุฑก็ยุดอุรคแผ่   กรเพียงจะผาดผยอง
เทพนมขนัดกษณะมอง   มรุเทพทิพาลัย

๏ เบื้องบรรจถรณทิพอาส-   นก็เอี่ยมอุไรไพ-
จิตรลายจำหลักฉลุพิไล-   ยพิลาสลดามาลย์

๏ ชั้นฉัตรสกาวทุกุลพัสตร์   รุจิรัตน์อลังการ
เขนยขนนระคนบุษปปาน   รสทิพย์ประเทืองใจ

๏ เนืองแน่นอนงค์นิกรนาฏ   ทะนุบาทบำเรอไท
เฉิดโฉมประโลมกมลใคร   ยลพิศก็พิศวง

๏ แน่งนางประหนึ่งวรสุราง-   คสะอางสะอาดองค์
ร่ายเรียงบำเรออมรทรง   สุรภาพพิมานเมือง

๏ ราชูประโภคปริโภ-   คพิพัฒนนองเนือง
สมบัติสมบุรณเรือง   วรราชภิรมย์ชม

๏ ปราการก็ปรากฎสุเม-   รุสิเนรุเปรียบสม
นางจรัลและโดรณสดม-   ภอธึกทะงันเงย

๏ ป้อมค่ายระรายธุชประฎาก   สุประดิษฐ์ดำกลเกย
ในบานทวารวิมลเผย   ผิวหับสนิทเนียน

๏ หอยุทธ์ก็เย้ยริปุประยุทธ์   อริยลณพาเหียร
เหือดเหี้ยมกำแหงหิริระเมียร   มลฮึกอหังการ

๏ มากมวลอมาตย์นิกรเส-   วกราชกำลังหาญ
พฤนทาพลากรแสะสาร   สุรฤทธิเริงรณ

๏ ผาสุกสนุกนครขัณ-   ฑสิมาสุมณฑล
บำเทิงระเริงหทยชน   ทิชชาติประชุมชี

๏ แซ่ศัพท์ผสานดุริยสัง-   คิตพาทยเภรี
สรบสิ่งประดาประดุจศรี   สุรโลกชะลอลง

๏ ปางดลวสันตอุตุแสน   จะเกษมณแดนดง
ดาษรุกข์ระดื่นดฤณบง   ระบุบัตรขจีงาม

๏ แถวธารละหานศิขรหลาก   ชลหลั่งละลุ่มหลาม
มั่วมวลละมั่งมฤคตาม   วนสณฑ์สะเริงไพร

๏ ราชาพระปรารภประพาส   พิศเพื่อภิรมย์ใน
แห่งห้องพระหาวนพิไล   มิคล่าประลองกร

๏ โองการประกาศนิกรเส-   วกโดยเสด็จดอน
มวลหมู่อมาตยสลอน   พลถ้วนทหารหาญ

๏ ตรวจเตรียมพลากรพหล   ตะละตนก็เชี่ยวชาญ
ม้ารถและคชวรยาน   ระแทะเทียบสะเทื้อนดิน

๏ พลคชก็คือสุรคเชน-   ทรไอยราอินทร์
ชำนนชำนาญชำนะอริน-   ทรล้วนชโลมมัน

๏ พลม้าพลาหกผยอง   ดุจล่องจะลอยสวรรค์
พลรถก็ล้วนรถสุพรรณ   ระแทะธุชปลิวปลาย

๏ พลราบก็รุ่นทหระว่อง   วยคล่องตะกอกาย
ล้วนโล่หโตมรก็ทาย   ธนุแล่นกำแหงรณ

๏ สรรพศาสตรอาวุธทิพา   วุธเทิดประเทืองมนตร์
สำหรับพเนจรผจญ   ก็สะพราดสะพรึงเพรียง

๏ เริงร้องคะนองนิกรพล   ผิวเพิกไผทเอียง
เอิกอึงอุฆษสุรก็เพียง   ปฐพีถล่มลาญ

๏ ครั้งถึงสมัยมหุดิฤกษ์   อดิเรกอุดมวาร
จอมราชก็ยาตรวนสถาน   ทุรรัถยาดล

๏ แดนไพรพิศาลศิขรเขิน   ทุมเนินพนาสนฑ์
ปักษาคณามฤคยล   ก็ยะยั่วยะยวนชม ฯ

</tpoem>

===๔===
<tpoem>
<sup>อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑</sup>
๏ ภาคพื้นพนารัญ   จรแสนสราญรมย์
เนินราบสลับสม   พิศเพลินเจริญใจ

๏ โขดเขินศิรขรเขา   ณ ลำเนาพนาลัย
สูงลิ่วละลานนั-   ยนพ้นประมาณหมาย

๏ ยอดมัวสลัวเมฆ   รุจิเรขเรียงราย
เลื่อมเลื่อมศิลาลาย   ก็สลับระยับสี

๏ ขาบแสงประภัสสร   นิลก้อนตระการดี
ขาวแม้นมณีมี   รตรุ้งรำไพพรรณ

๏ ทอแสงผสานสาย   สุริย์ฉายก็ฉายฉัน
เหลืองเรื่ออุไรวรร-   ณวิจิตรจำรูญ

๏ แง่งเงื้อมชะง่อนงาม   ก็วะวามวิไลปูน
ปนรัตนไพฑูร-   ยพิพิธประภากร

๏ ปานก้อนพระไกรลาส   วรนาถมเหศร
ส้องเสพสถาพร   สิริสุนทรารมณ์

๏ อวยพรพิพัฒน์พ้น   ภยเวทวราคม
นอกนี้่ฤเปรียบสม   ศิขรินทรงามงอน

๏ วุ้งเวิ้งชะวากผา   ฆนแผ่นศิลาสลอน
ช่องชานชโลทร   ชลเผ่นกระเซ็นสาย

๏ ปรอยปรอยประเล่ห์เห-   มอุทกพะพร่างพราย
ซาบซ่านสราญกาย   กระอุร้อนก็ผ่อนซา

๏ ท่อธารละหานห้วย   ก็ระรวยระรินวา-
รีหลั่งถะถั่งมา   บมิขาดผะผาดผัง

๏ ไม้ไล่สล้างชม   ขณะลมกระพือวัง-
เวงเสียงก็เสียดดัง   ดุจซอผสานสาย

๏ แสนสาธรารมณ์   จรชมก็ชวนสบาย
ใจหงอยก็ค่อยหาย   หฤหรรษเหิมหาญ

๏ เซิงสนสล้างพฤษ-   ษพิลึกลดามาลย์
บงบุษบาบาน   ระบุดอกระดาษไพร

๏ ฉุนฉมระงมฆาน   สุวมาลย์จรูงใจ
ส่งก้านตระการใบ   พิศล้วนพิไลพรรณ

๏ ริ้วริ้วพระพายพา   สุรภีละเวงวัน
ผึ้งภุมรีสัญ-   จรสูบสุเกสร

๏ ร้องร่อนวะว่อนเชย   รสเรณุกำจร
เกลือกบุษบากร   ระกะกลีบกระหึ่มเสียง

๏ พรรณพฤกษทรงผล   ตะละต้นจะอ่อนเอียง
พวงย้อยระย้าเพียง   จะเผด็จสะดวกดาย

๏ สุกเหลืองอร่ามลิ้ม   รสเลิศอร่อยหลาย
หลากหลากและมากมาย   บมิรู้จะรำพัน

๏ ไม้ใบตระกาลบัตร   ดุจจัดประจงสรร
สอดสีสลับกัน   ระดะรุกขรายเรียง

๏ ชมทวยทิชาชาติ   ก็ลิลาศประอรเอียง
แมกไม้จำเรียงเสียง   เสนาะโสตสนั่นไพร

๏ แซ่ซ้องผสานสุน-   ทรศัพทจับใจ
เพียงพาทยพิณไพ-   เราะประโลมฤดีดี

๏ หลายเผ่าพนาเกียรณ์   พิศเพี้ยนผสานสี
เคลียคู่ประจำปี   มนรู้ภิรมย์ลาน

๏ แม่นกก็ปกโป-   ดกป้อนผลาหาร
ปีกป้องประคองปาน   จะประเล้าประโลมเป็น

๏ ลิงค่างชะนีมี   จลนีและนางเห็น
สายัณหย่ำเย็น   ก็ยะยั้วยะเยี้ยผล

๏ ยองย่องผยองเผ่น   อิลเห็นกระหายมน
ไล่หมู่มฤคจน   จะกระทั่งรโหฐาน

๏ ล่วงถิ่นกำเนิดองค์   วรขันท์กุมารชาญ
หลงเชิงละเลิงพา-   ฬมฤคเขม้นหมาย ฯ

</tpoem>

===๕===
<tpoem>
<sup>โตฏกฉันท์ ๑๒</sup>
๏ ขณะนั้นอิศเรศ   พระประเวศวนผาย
หรุฐานสบาย   อิริยาบถบรร-

๏ พตเสตณมูล   ธก็พูนหฤหรรษ์
สุขุดมดรุวัน   วรเทพทวิองค์

๏ กะพระอัครอุมา   สุรชายอนงค์
ศิวะเย้ายุพยง   อรยั่วพระศุลี

๏ ศิวะแปลงวรรูป   วิยหญิงยุวดี
พระอุมาพระก็มี   สุมนัสนิยม

๏ ดรุสัตว์บริเวณ   พะพระเวทอุดม
สละเพศพิศสม   ศิวะเพศพระจำแลง

๏ อิลราชจรล่า   มฤคาบมิแคลง
ลุสถานศิวะแปลง   ดนุแปลกนัยนา

๏ บมิเป็นอิลราช   วิปลาสอิลา
คณะราชบริพา-   รประดาจรดล

๏ มละเพศบุรุษ   ดำริสุดจะพิกล
ยลแล้วก็ฉงน   เอะประหลาดละซิเรา

๏ อิลเหลือจะตระหนก   มนะหนักบมิเบา
กระอุแดดุจเอา   สุรอัคนิลน ฯ

</tpoem>

===๖===
<tpoem>
<sup>อีทิสังฉันท์ ๒๐</sup>

๏ เล็งไศลลำเนาพนัสดำบล
วิถีก็ทั่วธิราชธยล   ถนัดพลัน

๏ องค์อิศวรอุมาภิรมย์อรัญ
ชไมมเหศวร์ก็เหิมก็หรรษ์   รโหฐาน

๏ เราชะล่าละลาบละล้วงก็ปาน
ฉะนี้แหละจึงประจักษ์วิการ   วิกลเป็น

๏ องค์อิลาก็คลาประณตพระเพ็ญ
สวัสดิ์ประสบพระเนตรพระเห็น   ก็กริ้วกราด

๏ เหม่อิลาชะล่าไฉนประพาส
บกลัวบเกรงกระทำอุอาจ   อหังการ์

๏ เราแหละสาปและสรรฉะนี้แหละสา
กะใจละเจ้าแน่ะนางอิลา   จะทำไฉน ฯ
</tpoem>

===๗===
<tpoem>
<sup>กมลฉันท์ ๑๒</sup>
๏ อิลโอนศิโรเพฐน์   พจน์ขอขมาภัย
ศิวะทรงพิโรธใน   ธกระทำกระลำพร

๏ บมิทรงประสาทโทษ   อิลโอดสำออยวอน
วรองค์อุมาอร   อนุกูลกำลูนครัน

๏ เฉพาะองค์อิลาอวย   พรอัฑฒเอาทัณฑ์
อิลอ่อนศิโรวัน-   ทนน้อมคำนึงพร

๏ พจน์พร้อมสนองบาท   สุรนาฎอุมาอร
เพราะอำนาจมเหศร   กรุณาและปรานี

๏ เฉพาะเดือนจะดาลเพศ   ยุพเรศกษัตรีย์
ศุภลักษณ์วรินทรี-   ยพิลาสลออองค์

๏ คณะนางณแดนไตร   จะพิไลลำเพาพงศ์
บมิเลออิลาทรง   สิริโฉมประโลมลาน

๏ ผิวถ้วนกำหนดหมาย   วรกายก็แปลงปาน
ปฏิรูปบุราณกาล   ประลุเดือนก็เคลื่อนคลาย

๏ ศุภลักษณ์สลับมาส   บมิอาจจะคงกาย
อรซ้ำกระหน่ำผาย   พจนารถเลอสรวง

๏ ขณะเป็นกษัตรีย์   กิจที่กระทำปวง
บุรกาลก็ดาลดวง   หฤทัยลืมเลือน

๏ ขณะคืนพระองค์จริง   กิจหญิงบแม่นเหมือน
มนโมหะฟั่นเฟือน   ดุจใช่หทัยเดียว

๏ สุรพจน์เผด็จพร   อิลค่อนกระสันเสียว
ศิระโอนอุมาเหลียว   มุขลับอำลาคลา

๏ คณะสาวสะคราญผู้   บริพารก็ห้อมมา
พิศราวกะดารา   กรล้อมบุหลันฉาย

๏ จรเวิ้งวนาวาส   ก็ระดาษดำเนินราย
ยุระเยื้องชำเลืองชาย   นยน์ชมผกามาลย์

๏ อรอันสนัดขับ   สุรศัพท์ประเลงลาน
วรแซ่ผสานขาน   รุกขเทพบำเทิงถวิล

๏ บทจรกระเจิงเจื่อน   ทุรเถื่อนผลากิณ
กรเก็บจะเพลินผิน   วรพักตร์ประสบสหาย

๏ ผลเผื่อเกษมเสพย์   รสด้วยบเดียวดาย
จรดลลุแดนสาย   สระสลิลก็ยินดี ฯ
</tpoem>

===๘===
<tpoem>
<sup>ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒</sup>
๏ สะอาดเอี่ยมประเปี่ยมน้ำ   สลอนส่ำสโรชมี
พบูบานผสานสี   สล้างกลีบกุสุมสรรพ์

๏ สำแดงดวงดำรูเด่น   ประดับเบญจพิธพรรณ
พิโดรฉมระงมคัน   ธรสรื่นบำเรอฆาน

๏ ภมรมั่วประทุมมาศ   มิรู้ขาดสถานธาร
ชะลอเอาละอองมาล-   ยเมื้อมุ่งอำรุงรวง

๏ สลาบโรยก็หล่นลอย   กระแสสร้อยสลายพวง
สะพราดพันธุปลาปวง   ประเนืองน่านเฉลียนนอง

๏ ฉวัดว่ายเฉวียนวน   กระโดดพ่นละอองฟอง
ระเมียรมัจฉะคลอครอง   บคลาดคู่คระไลลอย

๏ ชะโดดุกกระดี่โดด   สลาดโลดยะหยอยหยอย
กระเพื่อมน้ำพะพร่ำพรอย   กระฉอกฉานกระฉ่อนชล

๏ กระสร้อยซ่าสวายซิว   ระรี่ริ้วละวาดวน
ประมวลมัจฉะแปมปน   ประหลาดเหลือจะรำพัน

๏ สถานพุธดาบส   บำเพ็ญพรตพรหมจรรย์
ตปาการประกอบกรรม์   อุกฤษฏ์บ่มบำรุงบุญ

๏ อิลาแลกระแสใส   สำราญในมโนสุน-
ทราอรจะผ่อนอุณห์   อุทกอาบพระอินทรีย์

๏ พระนางพาคณานงค์   เกษมสรงสุวารี
ละเลิงเล่นกระแสศรี   สนานน้ำสนุกใจ

๏ กระโจมจ้วงกระจ๋อมแจ๋ม   แฉล้มแช่มชลาไหล
ฤษีซ่านสำนานนัย-   นทอดทัศนานาง

๏ อิลาเลอพิลาสลักษณ์   พิมลพักตรโสภางค์
จำเริญจิตบจืดจาง   ประจักษ์เนตรประเจิดนวล

๏ เสน่ห์หนักสลักจิต   กำเริบฤทธิเรรวน
พระพรหมจรรยรัญจวน   จำนงแนบถนอมโฉม

๏ ตระบัดจรประจากห้วง   ละหานล่วงประลองโลม
สมรแม่เสมือนโสม   สำรวยร่างสำอางค์องค์

๏ อำเภอพาลพธูพรรค์   กระเจิงวันวิเวกดง
ประดาษพาฬพยัคฆ์ยง   ขยาดยิ่งสยองใจ

๏ จะเชิญนางณอาศรม   สุขารมณ์นิทราศัย
รโหฐานสราญใน   วนาวาสสะอาดครัน

๏ อิลาเหล่าอนงค์ข้า   สดับว้าประหวั่นขวัญ
ประนอมตามพระนักธรรม์   ธสู่ถิ่นพนาศรม ฯ
</tpoem>

===๙===
<tpoem>
<sup>มาลินีฉันท์ ๑๕</sup>
๏ พระพุธกมลชื่นชม   เผยกถารม-
ภถานไป

๏ อนุชสถิตแดนใด   นามสกุลไฉน
เสนอเรียม

๏ สมรอลก็อายเหนียม   นิ่งเสงี่ยมเจียม
บเจรจา

๏ บมิจะวิทุนวงศา   เมืองประจากมา
มิแจ้งจน

๏ พระพุธ ธ ก็ฉงนสน-   เท่หถามพล
บ่พร่ำขาน

๏ อิสิอนุสรเล็งญาน   จึงประจักษ์การ-
ณเป็นไป ฯ
</tpoem>

===๑๐===
<tpoem>
<sup>อินทวงศ์ฉันท์ ๑๒</sup>
๏ พลางพุธประภาษพจน์   มธุรสชะลอฤทัย
ปลอบเปลื้องประเทืองใจ   บริพาลิลาอนงค์

๏ สูข้าประสาทสู   จรสู่พนาระหง
เกษมแสนณแดนดง   ดุจในพระนันทวัน

๏ จงกินรีเป็น   พิศเช่นสุรางค์สวรรค์
เหมห้องคุหาสน์บรร-   พตลึงสราญภิรมย์

๏ พักเผือนผลาสา-   ทรข้าอำนวยอุดม
จักพากินรสม   สุขร่วมฤดีประคอง

๏ นางได้สดับอรรถ   สุมนัสนิยมสนอง
ครั้นนาฏอนงค์ผอง   พนสณฑ์สำนักสำนึง

๏ ลับพ้นลำพังดา   บสพลางรำพันรำพึง
ร่วมอาสน์อิลารึง   รสรักประจักษ์วิจล

๏ พรหมจรรย์กระเจิงล่ม   ประลุพรหมภิภพบน
พ่ายพักตร์สุภณทน   บมิไหวคระไลกระจาย

๏ กรรมร้อนบห่อนกรุ่น   เพราะพิรุณประโปรยประปราย
กองเพลิงเถกิงกราย   ติณแห้งบแหนงบหนี

๏ ผาณิตผิชิดมด   ฤจะอดบอาจจะมี
แม่เหล็กฤเหล็กดี   อยยั่วก็พัวก็พัน

๏ พื้นภพอำเภอภพ   ก็ประสบเสมอสวรรค์
อยู่ชั่วนิรันดร์กัลป์   อวสานประมาณประเมิน

๏ องค์อรอิลาสา   ทรแสนจะเพลิดเพลิน
ชมพุธชวนเชิญ   อภิบาลบำรุงบำเรอ

๏ คืนวันก็พลันเคลื่อน   ประลุเดือนประหลาดนะเออ
หลากลักษณ์อิลาเลอ   อิลราชฤทธิรงค์ ฯ

</tpoem>

===๑๑===
<tpoem>
<sup>สัทธราฉัน ๒๑</sup>
๏ เออนี่เราล่ามฤคดง   จรวนดรุพง
เผลอพระองค์หลง   ฉะนี้ไฉน

๏ สูอาศรมโอ้ประหลาดใจ   นิกรพลคระไล
ทิ้งดนูไป   บ่รู้ตน

๏ เห็นแต่ท่านผู้แสวงผล   วรพุธมุนิขวน
โปรดยุบลแจ้ง   ประจักษ์ความ

๏ ดาบสปางได้สดับถาม   ผิวจะพจนตาม
จริง ณ ยามนี้   มิบังควร

๏ คงโศกเหลือแสนพิลาปครวญ   ทุมนสอุระหวน
เราจะอำยวน   ยุบลลวง

๏ ดูราราชผองอมาตย์ปวง   พหลพลทบวง
ทวยทหารหลวง   ประลัยลาญ

๏ โดยพ้องเหตุเหี้ยมมหันต์หาญ   ฆนศิลปะทะราน
จึ่งพินาศปราณ   บเหลือหลง

๏ ตัวท่านพ้นภัยไฉนคง   ชิพิตจิรธำรง
แฝงพระอวค์วง   วนาศรม

๏ ฟั่นเฟือนเลือนลืมเพราะอารมณ์   วิปริตกระอุกรม
เดือดบได้สม-   ประฤาดี

๏ อย่าทรงเศร้าโศกพิโยคมี   ทุมนสบมิดี
ส่ำสุเมธี   ติเตียนนัก

๏ อันเกิดมาเป็นสภาพลัก-   ษณะมนุชก็จัก
ตายแหล่ะแน่นัก   นะราชา ฯ
</tpoem>

===๑๒===
<tpoem>
<sup>อุปชาติฉันท์ ๑๑</sup>
๏ พระอิลราชฟัง   พจน์พุธสำแดงมา
สุดดับระงับอา   ลยโศกพิโยคครวญ

๏ เสียดายทหารหาญ   รณชาญอมาตย์มวล
และเสวกาควร   ฤจะมามลายชนม์

๏ ดำรง ณ สัตย์มั่น   และกตัญญุตามน
ใกล้ชิดสนิทตน   ตะละผู้ก็พึงใจ

๏ ตั้งแต่จะแลลับ   ฤจะกลับประสบไฉน
นครก็จรไกล   สละราษฎร์นิราศมา

๏ จะทุกข์ฤสุขดัง   ดนุยังผดุงผะดา
จอมนาฏสนมผา-   สุกใจไฉนมี

๏ ทุกเหล่าจะเร่าร้อน   อุระข้อนและโศกี
มิรู้จะร้ายดี   จรล่านิรารมย์

๏ มิวายสบายบาน   สุขศานต์เสน่ห์สนม
พรั่งพร้อมประนมคม   คณะนาฏบำเรอเสนอ

๏ แรมเวียงนิเวศน์เนา   พนเขาขนัดเฌอ
เคราะห์กรรมกระทำเออ   ก็อเนจอนาถใจ

๏ พระทูลพระพุธดา   บสข้าจะลาไคล
เวนราชโภไค-   สุรย์แสนศฤงคาร

๏ แด่องค์พระโอรส   และจะบทจรพนานต์
สำรวมภิรมย์ฌาน   ตปะยุตโยคี

๏ พระพุธประภาษชวน   ธ จะด่วนคระไลหนี
เชิญองค์พระจงมี   มิตรภาพผดุงกัน

๏ อาศรม ธ อาศัย   กิจใดจะทรงสรรพ์
ก็จงประกอบกัน   ตปะการสราญเทอญ

๏ พระอยู่ก็คู่เปลี่ยว   ขณะเหี่ยวก็หากเพลิน
อกเอ๋ยบเคยเดิน   พระจะดั้นอรัญไฉน

๏ ฟังพจน์พระพุธชวน   ธ ก็หวนมนาลัย
พำนักบำเพ็ญใน   วรพรตภาวนา

๏ พระหรหมจรรย์อัน   ถิรชั้นพระพรหมา
สบช่องก็ปรองปรา-   รภโชคชไมมน

๏ ชื่นชมพระหรหมจรรย์   อภินันท์นิราจล
เจอะคราวมิชอบกล   ก็ประหลาดมิอาจรอ

๏ เพราะล่วงลำดับเดือน   ดนุเลือนอิลาลออ
นงเยาว์พะเน้าพะนอ   อนุพนธ์พระสิทธา

๏ กลายกลับสลับกัน   ก็นิรันตร์ระหว่างมา
ประดุจพระวาจา   พระอุมาประสาทสรรพ์ ฯ
</tpoem>

===๑๓===
<tpoem>
<sup>วสันตดิลกฉันท์ ๑๔</sup>
๏ ปางราชนิราศวรนิเวศน์   ทิววาระนานครัน
ชาวกรุงละลุงจิตรำพัน   พจน์ถึงคะนึงครวญ

๏ จมนาฏสนมนิทรละล้า   ก็พะว้าพะวังหวน
หวังเห็นพระเพ็ญพิภพรวน   อุระร้าวผะผ่าวใจ

๏ โอ้จอมจุฑาธุชธำรง   สิริรัฐฉัตรชัย
เชือนช้าพระล่าวรไฉน   บนิวัตนิเวศน์สถาน

๏ พื้นพงพระหาวนพระจร   ทุรค่อนจะกันดาร
เคยทรงเสวยสุขสราญ   ณ พระราชวังหลวง

๏ บรรทมพระแท่นบวรอาส-   นพิลาสพิไลพวง
มาลาบำรุงกมลปวง   บริจาประจำองค์

๏ แรมเถื่อนบเหมือนพระทิพรั-   ตนปัจจถรณ์ทรง
ปราศเปรมเกษมผิวจะบง   คณะข้าประดาชาย

๏ ยามสรงพระสรงกษิรธา   รสหัสสะโปรยปราย
ไพรพฤกษ์จะพรมพระวรกาย   หิมุทกธารา

๏ เคยทรงสดับดุริยสัง-   คิตศัพทหรรษา
เถื่อนถิ่นจะยินวิหคกา   สุรก้องกระเวณไพร

๏ เคยเสพสูปและพยัญ   ชนะอันอร่อยใน
วังรัตน์พระพลัดจรคระไล   จะระอาผลาหาร

๏ เสนาคณามุขอมาตย์   ก็ประหลาดฤดีดาล
ใดราชประพาสพนสถาน   ทุรหลงระเริงชม

๏ การเมืองก็เคืองธุระประดัง   ผิจะสั่งบเสร็จสม
ทวยขุนก็ขุ่นมนระงม   บมิรู้จะทำไฉน

๏ ส่ำราษฎร์ก็อาวรณภู-   ธรผู้ประจากไป
ม้าวอยู่ก็ดูสิริวิไล   มละท้าวก็เปล่าทรวง

๏ ต่างหวังและตั้งกมลคอย   ก็ละห้อยคระโหยหลวง
สร้อยเศร้าและเหงาหทยปวง   นรปราศธิราชครอง

๏ คือป่าผิไร้คณะพยัคฆ์   จะพำนักอะไรครอง
นาวาจะคลาชล ณ คลอง   ขณะแล้งจะลอยไฉน

๏ ปราสาทพิลาสรตนปลอด   พิศยอดสิหายไป
ไพชยนต์บยลธุชพิชัย   ฤจะเงื้อมสง่างาม ฯ

</tpoem>

===๑๔===
<tpoem>
<sup>อุเปนทรวิเชียรฉันท์ ๑๑</sup>
๏ อิลาสำเริงสู่   พุธคู่บคืนคาม
ก็ทรงพระครรภ์ตาม   ปฏิพัทธ์กำหนัดเชิง

๏ ณ คราวพระเป็นหญิง   ธ ก็ยิ่งละเลิงเหลิง
ตปาเถกิงเริง   ขณะเป็นบุรุษรม

๏ ฉะนี้แหละกำหนด   ทศมาสสมาคม
ประสูติพระชายชม   ปุรุรพสมัญญา

๏ ถนอมพระหน่อนาถ   พิสวาสดิแสนสา
บำรุงบำเรอผา-   สุกแผ้วภิรมย์ใจ

๏ ประจวบอิลาลัก-   ษณะเลือนกระลับไป
พระพุธรำพึงใน   หิตข้อประโยชน์คุณ

๏ จำกุประกอบเกื้อ   อิลเอื้อและอุดหนุน
ละบาประบายบุญ   บุรรูปดำรงคง

๏ พระเชิญประชุมผู้   พระมหาฤษีทรง
พระคุณระบือยง   ยุตเติบตปาการ

๏ พระพุธปรึกษา   กะคณามุนีวร
บำบัดทุโทษกรณ์   จะประกอบประการไฉน

๏ อิลามล้างบาป   ศิวสาปจะเสื่อมไป
ธำรงพระรูปไท   อิลราชบรางเลือน ฯ

</tpoem>

===๑๕===
<tpoem>
<sup>สาลินีฉันท์ ๑๑</sup>
๏ คาบนั้นกรรทมผู้   พระบิดาก็มาเยือน
ยังถิ่นพำนักเผือน   สะพรั่งพร้อมพระนักธรรม์

๏ อาสูรโอรสแสน   นิราศแคว้นอนาถครัน
พ้องโทษที่สาปสรร   ก็เสื่อมสิ้นสง่างาม

๏ นี่หากมาพบพุธ   ประเสริฐสุดพยายาม
จักเคลื่อนจักคลายความ   อุลามกมลายหาย

๏ เราเห็นมีทางแก้   ก็ควรแต่จะตังวาย
สมเด็จผู้ฤาสาย   อิศวรซ้องสการกรรม์

๏ มิ่งม้าบูชาอง-   คคงทรงทุเลาทัณฑ์
ดาบสเห็นพร้อมกัน   ประกอบกิจพิธีการ ฯ
</tpoem>
===๑๖===
<tpoem>
<sup>อุปัฏฐิตาฉันท์ ๑๑</sup>
๏ จึงองค์อิลราช   ธประสาทพระราชสาส์น
สู่ราชบุรฐาน   ธุระเกื้อพิธีกรรม์

๏ แถลงเรื่องจรเล่า   มฤคร ณ ไพรสัณฑ์
สบสาปศิวะทัณฑ์   ทรเพศพิลึกเหลือ

๏ บัดนี้จะกระทำ   พลิกรรมจุนเจือ
ไถ่โทษธุระเขือ   คณะมาตยมนตรี

๏ อย่านอนหฤทัย   ขณะได้สดับคดี
จัดฐานพิธี   อนุกรมระดมงาน

๏ แวดวงวรมา-   ฬกราชประดิษฐาน
แทบฝั่งชลธาร   ทนุโดยพระคัมภีร์

๏ ปลายแคว้นบุรขัณ-   ฑสิมาประมาณมี
ที่พักพระมุนี   ระยะย่านและร้ายรวง

๏ เหมรัชตภักษ์   วรทักษิณาปวง
เพื่อเราจะบำบวง   บรเมศวร์มลายเข็ญ ฯ
</tpoem>

===๑๗===
<tpoem>
<sup>สุรางคนางค์ ๒๘</sup>
   ๏ คณาอมาตย์
ตระหนัก ณ สาสน์   ก็คลายลำเค็ญ
ระบือระบาย   ขยายประเด็น   
พระยากพระเย็น   พิโยคบุรี

   ๏ พะสาปพะสรร   
พะโทษพะทัณ   ฑกรรมกระลี   
พระเกรงพ:-)   จะทำพิธี   
พระภูบดี   จะคืนนคร

   ๏ อมาตย์ประชา   
ธชีพระบา   ก็เบานิวรณ์
กะกันสฤษฏ์   กิจโจปกรณ์
มินิ่งมินอน   มิเกียจมิกัน

   ๏ ประดุจพระราช
ประสงค์ประสาท   ละสิ่งละอัน
สถลสถาน   สะพานและสรร-
พมารคภิมัณฑ์   พิมลเมลือง

   ๏ ลุมาดกมล   
ละผู้ละตน   หทัยประเทือง
อมัจบดี   กุลีและเนือง
ประชา ณ เมือง   ก็เปรมก็ปรีดิ์ ฯ

</tpoem>

===๑๘===
<tpoem>
<sup>ฉบัง ๑๖</sup>
๏ เล็งลานโรงราชพิธี   พ่างพื้นเภรี
พาลุกโรยรัถยา

๏ รื่นรมย์เรียบราบมรรคา   หลายสายสายตา
ตะลึงเตลิดลานแล

๏ มาฬกตระหง่านเงื้อมไถงแถง   ติดตาดดาดแพร
ก็พรายก็พรันบรรยง

๏ ยลโถงโปร่งช่องชวนบง   โบกฟ้าเฟือนหลง
และล่อให้โลกเล็งลาน

๏ ล่องล่องมาลุตแล่นพาน   พ่างแข่งคัคนานต์
ก็คือจะคู่ควรคง

๏ ยาบย้อยระย้ามาศบรรจง   ราชวัติฉัตรธง
ประเทืองประทิงปลิปลาย

๏ มลังเมลืองเครื่องตั้งตังวาย   แวงข้างวางบาย-
ศรีรัตน์หิรัญหลั่นทอง

๏ บัตรพลีพานผกาพวงกรอง   แกมลาชลำยอง
ละอันก็เอี่ยมอำไพ

๏ ฐานอัศว์แท่นอาสน์อิลไท   เถือกทองก่องไกร
ประกอบด้วยแก้วดำกล

๏ พร้อมสรรพไสยศาสตร์มงคล   พิธีมณฑล
ประเทืองประทีปชัชวาล

๏ ถิ่นที่ทวยทวิชาจารย์   นักธรรมช่ำฌาน
ก็เฉิดก็ฉายรายเรียง

๏ ริมทางโรงทานคั่นเคียง   อะคร้าวกล่าวเพียง
คือกัลปพฤกษ์นึกสม

๏ เงินทองของเสวยเนยนม   ทักษิณาปรารมภ์
ก็ลุดังเจตน์จงปอง

๏ โรงการมหรสพครบผอง   นักรำช่ำชอง
นักร้องก็ขับจับใจ

๏ ปันเวรเกณฑ์กันทั่วไป   หน้าที่ใครไฉน
ก็สั่งก็ซ้อมพร้อมมูล

๏ เสร็จกาลขานข่าวท้าวทูล   นักพรตพร้อมมูล
และปัตนีนำมา

๏ ผายผันถั่นเข้าสู่มา   ฬกราชวรา
ธิราช ธ เริ่มพลีกรรม์

๏ เบิกอัศวพ่าห์กาฬพรรณ   มิ่งมงคลขวัญ
อนัคฆคู่ควรนคร

๏ งามลักษณ์ล้ำพญาไกรสร   สามารถอาจรอน
อเรทรราชฤาชัย

๏ ฝีเท้าเคล่าคล่องว่องไว   วิยพ่าห์อำไพ
พระพายผยองฟ่องโพยม

๏ ผูกเครื่องเรืองรัตน์เลื่อมโลม   เลอศรีเล็งโสม-
นัสล้ำลำยอง

๏ พู่พราวดาวมาศลาดขนอง   โกลนพนังมลังลอง
และอานก็เอี่ยมอำพน

๏ พานหลังพานหน้าน่ายล   สายถือถกล
ประกอบกนกแนมมณี

๏ นายม้าอ่าโอ่อินทรีย์   พาพญาพาชี
อัญเชิญประเทียบแท่นทอง

๏ ชาวประโคมโหมฆาตฆ้องกลอง   กรับนำทำนอง
แตรสังข์บัณเฑาะว์ดุริยางค์

๏ นักพรตพร่ำพระมนตร์พลาง   ดำรับแต่ปาง
ปุราณเทิดธรรมเนียม

๏ พระวงศ์ทรงนำอัศว์เตรียม   ตรวจทัพเทียบเทียม
จะเทาประเทศถิ่นไกล

๏ กลาดลานขานโห่เอาชัย   พ่างพื้นแผ่นไผท
จะผกจะเพิกภินท์พัง

๏ พื้นหาญเหิ่มแกล้วกำลัง   คอยเฝ้าใฝ่ัฟัง
ธ ปลด ธ ปล่อยพาชี

๏ ส่ำสรรพ์กลั่นกล้าราวี   สมัครล้างไพรี
ประกวดแก่กันลั่นเมือง ฯ
</tpoem>

===๑๙===
<tpoem>
<sup>อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑</sup>
๏ องค์อิลราชา   ทศนาดุรงค์เรือง
คร่าวในหทัยเคือง   มนครุ่นและขุ่นตรอม

๏ แท้ธรรมดาขัต-   ติยรัฐดิลกจอม
อาณาถนอมออม   วรอาสน์ฉกาจรณ

๏ เกรียงไกรกเรนทร์รัตน์   วรอัศวมงคล
โยธินทรพฤนท์พล   พรสัตย์กระพัดใจ

๏ ท้าวแลดุรงค์ราช   วรอาสน์ก็อาลัย
คราวกรรมจะทำไฉน   สละเพื่อพิธีพลี

๏ ปางดลวิถีงาม   ศุภยามอุดมดี
ปล่อยราชพาชี   อุปการพลีกรรม

๏ กองทัพกำกับยาตร   ปรราชบเกรงยำ
ถับถิ่นประเทศทำ   บมิรู้ก็จู่ตี

๏ แตกพ่ายกระจายยับ   พลทัพ ธ ย่ำยี
ด้าวใดผิไมตรี   ธุระต้อนก็ผ่อนผัน

๏ รับทัพและรับอัศว์   ปฏิบัติบำรุงครัน
แต่งทัพ ธ ส่งสัญ-   จรสุดสิมาเมือง

๏ ดลแดนสะดวกสม   อนุกรมนครเนือง
ทุกด้าวบเปล่าเปลือง   ประดิพันธไมตรี

๏ แดนใดบไกลเกิน   ก็เผชิญขบวนกรี-
ธาทัพธิราชมี   มนช่วยอำนวยการ

๏ ใดราชผิยาตรยาก   จะลำบากเพราะกันดาร
ไป่จำประจากสถาน   ธ ก็รับดุรงค์พล

๏ บรรดาพระราชา   จรมา ณ มณฑล
เทียบทัพก็สับสน   จตุรงคเสนา

๏ พร้อมสรรพพยู่ห์ยาตร   พลยุทธโยธา
เมือมุ่ง ณ เสมา   พลหินทธานี ฯ

</tpoem>

===๒๐===
<tpoem>
<sup>ฉบัง ๑๖</sup>
๏ เดินทัพสะเทือนท้องธรณี   ทุ่มฆ้องกลองตี
ก็เซ็งก็แซ่แตรสังข์

๏ เพียงผลาญแผ่นพื้นภพพัง   นฤโฆษอันดัง
ในแดนในด้าวดงดอน

๏ คล่ำคล่ำพลคชางางอน   เหมหัสดาภรณ์
ก็แพรวก็พรายข่ายกรอง

๏ สองหูพู่ขาวดาวทอง   รัตคนคาดซอง
หางสมสองพลุกสุกพรรณ

๏ ขุนคชคุมคอขี่กัณฐ์   ควาญท้ายนายอัน
ประจำ ณ บาทยาตรา

๏ พลพร้อมล้อมเชิงคชา   พิศดูตรูตา
อันตกอันแต่งตัวดี

๏ กำแหงแห่งหัตถ์ครวี   อาวุธอันมี
มหิทธิเดชเวทขลัง

๏ คล่ำคล่ำส่ำแสะกำลัง   เหยาะยาตรผาดผัง
ลำพองสง่าร่ารณ

๏ เหลืองแดงหมอกขำดำปน   ลางกระเลียวขน
ทั้งผ่านและขาวพราวพราย

๏ พิศตาบทาบหน้าพรรณราย   สายง่องถ่องสาย
อันถืออันถ่วงหน้าหลัง

๏ อานทองกล่องโกลนเนื่องพนัง   พู่ขาวดาวฝัง
แฝงขลุมประเจิดจินดา

๏ สารถีขี่ขับอาชา   อาตม์โอ่โสภา
พันลึกสลอนฟ้อนทวน

๏ ทายธนูหอกง้าวงามขบวน   พาชีเชิงชวน
ก็เชี่ยวในเชิงอาชา

๏ คล่ำคล่ำส่ำบทพลา   กำยำกำยา
บย่อประยุทธ์อยู่คง

๏ อะเคื้อเสื้อผ้าอ่าทรง   อาวุธธำรง
ทำลายริปูปลดเปลือง

๏ หลายเหล่าเข้ากันบรรเทือง   ทิวแถวแนวเนือง
นิกรอันแกล้วกลางณรงค์

๏ คล่ำคล่ำส่ำรถอลง-   กตแก้วกำกง
ประกอบกนกแนมงอน

๏ ริ้วริ้วทิวธงสลอน   ลิ่วลิ่วเล็งงอน
ก็เงื้องสง่าโง้งงาม

๏ ครึกครื้นตื่นไพรไต่ตาม   พ้นพนาราม
บรรลุ ณ แฟล่งพลหินท์

๏ ทวยเท้าเฝ้าบาทธิบดิน-   ทรเอกองค์อิล
อำรุงพิธีพลีกรรม์ ฯ

</tpoem>
===๒๑===
<tpoem>

</tpoem>
===๒๒===
<tpoem>

</tpoem>
===๒๓===
<tpoem>

</tpoem>

== เชิงอรรถ ==
== ที่มา ==
[http://topicstock.pantip.com/writer/topicstock/W2188995/W2188995.html]

[http://topicstock.pantip.com/writer/topicstock/W2189457/W2189457.html]

[http://topicstock.pantip.com/writer/topicstock/W2190794/W2190794.html]

[http://topicstock.pantip.com/writer/topicstock/W2192885/W2192885.html]

[http://topicstock.pantip.com/writer/topicstock/W2194941/W2194941.html]

[http://topicstock.pantip.com/writer/topicstock/W2196596/W2196596.html]