ยาแดง สมัยพระเจ้าตากสิน

[vilat]

สมัยกรุงธนบุรี เมืองสงขลาส่งส่วยรังนกเข้ามาถวายสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช
สืบเนื่องจากการที่สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชยกทัพไปตีเมืองนครศรีธรรมราช ได้แผ่พระราชอำนาจลงไปคุมเมืองทางใต้
พระองค์เสด็จลงไปที่เมืองสงขลา ครั้งนั้น มีชาวจีนเข้ามาถวายสิ่งของให้พระองค์ พระองค์คืนสิ่งของ รับไว้เฉพาะยาแดง และตั้งจีนผู้นั้นเป็นหลวงอินทคิรีสมบัติ เก็บอากรรังนกส่งเข้าไปยังพระนคร

ผมสงสัยว่า ยาแดง นี้คือยาอะไร ไปเสาะหาตามตำรายาไทย ก็แตกแยกเป็นหลายยา ต่างคนต่างตั้งว่ายาแดง จึงขอเรียนหาความรู้จากท่านผู้รู้เรื่องยาไทยโบราณนี้ครับ

[CrazyHOrse]

ความหมายจาก พจนานุกรมแปล ไทย-ไทย อ.เปลื้อง ณ นคร

ยาแดง
น. ชื่อยาสูบชนิดหนึ่ง เส้นแดง (โดยมากพวกจีน สูบ)
เรียกยาน้ำใส่แผลมีสีแดงว่า ยาแดง.

คือยาสูบเส้นแดงนี่แหละครับ ต้นตอเดียวกับเส้นยาแดงผ่าแปด นัยว่าเส้นยาแดงนี่น่าจะเล็กมาก

[vilat]

ผมเดาเอาเองว่า เป็นยาใส่แผล เพราะยามนั้นเป็นยุคการศึกสงคราม

[SILA]

สมัยนั้นยังไม่มียาแดงใส่แผล

ประวัติว่า - ยาแดง (Mercurochrome) ถูกค้นพบสรรพคุณว่ามีฤทธิ์ต้านเชื้อเมื่อปี 1919 โดยนพ. Hugh H. Young
ณ รพ. Johns Hopkins แล้วจึงนำมาผลิตใช้กันอย่างแพร่หลายในศตวรรษที่ 20 ก่อนที่จะเสื่อมความนิยมไป เมื่อ FDA
ออกคำเตือนเรื่องความเสี่ยงจากพิษปรอทในยาแดง

[เพ็ญชมพู]

คำนี้ปรากฏอยู่ใน คำให้การขุนหลวงวัดประดู่ทรงธรรม เอกสารหอหลวง หน้า ๓

มีตลาดบนบกนอกกำแพงพระนคร ตามชานพระนครบ้าง ตามฝั่งฟากกรุงบ้าง ติดแต่ในรอบบริเวณในขนอนใหญ่ทั้ง ๔ ทิศรอบกรุงเข้ามาจนฟากฝั่งแม่น้ำตรงกรุง และชานกำแพงกรุงนั้นด้วยรวมเปน ๓๐ ตลาด คือตลาดน่าวัดน่าพระธาตุหลังขนอนบางหลวง ๑ ตลาดชาวลาวเหนือวัดคูหาสวรรค์ ๑ ตลาดริมคลองน้ำยา ๑ ตลาดป่าปลาเชิงทำนบรอ ๑ ตลาดน่าวัดแคลงแลวัดตะพานเกลือ ๑ ตลาดท่าเรือจ้างวัดนางชีน่าบ้านโปรตุเกต ๑ ตลาดบ้านบาตร์วัดพิไชย ๑ ตลาดวัดจันทนารามหลังวัดกล้วย ๑ ตลาดหลังตึกห้างวิลันดาแถววัดหมู ๑ ตลาดวัดสิงหน่าตึกยี่ปุ่น ๑ ตลาดวัดทองถนนลายสอง ๑ ตลาดวัดท่าราบน่าบ้านเจ้าสัวซีมีตึกแถวยาว ๑๖ ห้องสองชั้น ๆ ล่างตั้งร้านฃายของ ชั้นบนคนอยู่ หัวตลาดนี้มีโรงตีเหลกแลโรงเยบรองท้าว ทำยาแดงสูบกล้องฃายตลาด ๑ ตลาดบ้านปูนวัดเขียนลายสอง ๑ ตลาดบ้านจีนปากคลองขุนละครไชย มีหญิงละครโสเภณีตั้งโรงอยู่ท้ายตลาด ๔ โรง รับจ้างทำชำเราแก่บุรุษ ตลาดนี้เปนตลาดใหญ่ใกล้ทางเรือแลทางบก มีตึกกว้านร้านจีนมาก ฃายของจีนมากกว่าของไทย มีศาลเจ้าจีนศาลหนึ่งอยู่ท้ายตลาด ๑ ตลาดบ้านกวนลอดฉ้อง ๑ ตลาดท่าเรือจ้างวัดธรมา ๑ ตลาดบ้านป้อมตรงขนอนปากคู ๑ ตลาดแหลมคลองมหานาคถนนบัณฑิตย์ ๑ ตลาดวัดขุนญวนศาลาปูน ๑ ตลาดคูไม้ร้องหลังโรงเรือพระที่นั่ง ๑ ตลาดน่าวัดตะไกรลงมาน่าวัดพระเมรุ ๑ ตลาดฃ้างวัดควายวัดวัวถนนบ้านทำม่อ ๑ ตลาดป่าเหลกหลังบ้านเฃมรโยมพระ ๑ ตลาดวัดครุธ ๑ ตลาดคลองผ้าลายริมวัดป่าแดงหลังวังฟักเจ้าลาว ๑ ตลาดริมบ้านโรงกูบน่าวัดกุฎีทอง ๑ ตลาดวัดโรงฆ้อง ๑ ตลาดน่าวัดป่าคนที ๑ ตลาดบ้านป่าเหลกท่าโขลง ๑ ตลาดวัดมะพร้าวริมบ้านญวนทะเล ๑ รวมตลาดบกนอกกำแพงพระนคร ๓๐ ตลาดเปนตลาดใหญ่

[ภศุสรร อมร]

ยาสูบสมัยก่อนเป็นที่นิยมมากในเพศชาย ถือว่าเป็นบุหรี่แบบดั้งเดิม ถ้าย้อนกลับไปในชนบทไทยสักสี่สิบปีก่อน ผู้สูบยาสูบก็ยังมีมาก ทั้งนี้ ยาสูบมีต้นกำเนิดในอเมริกาใต้ น่าจะถูกนำเข้ามาสู่สยามโดยชาวโปรตุเกส

[ภศุสรร อมร]

ถ้าพระเจ้าตากสินท่านรับไว้เฉพาะยาแดงจริง ก็สันนิษฐานได้ว่าท่านคงโปรดปรานยาแดงนี้ไม่น้อย ซึ่งนับว่าเป็นเรื่องไม่แปลกสำหรับชายในยุคนั้น

[vilat]

คำนี้ปรากฏอยู่ใน คำให้การขุนหลวงวัดประดู่ทรงธรรม เอกสารหอหลวง หน้า ๓

มีตลาดบนบกนอกกำแพงพระนคร ตามชานพระนครบ้าง ตามฝั่งฟากกรุงบ้าง ติดแต่ในรอบบริเวณในขนอนใหญ่ทั้ง ๔ ทิศรอบกรุงเข้ามาจนฟากฝั่งแม่น้ำตรงกรุง และชานกำแพงกรุงนั้นด้วยรวมเปน ๓๐ ตลาด คือตลาดน่าวัดน่าพระธาตุหลังขนอนบางหลวง ๑ ตลาดชาวลาวเหนือวัดคูหาสวรรค์ ๑ ตลาดริมคลองน้ำยา ๑ ตลาดป่าปลาเชิงทำนบรอ ๑ ตลาดน่าวัดแคลงแลวัดตะพานเกลือ ๑ ตลาดท่าเรือจ้างวัดนางชีน่าบ้านโปรตุเกต ๑ ตลาดบ้านบาตร์วัดพิไชย ๑ ตลาดวัดจันทนารามหลังวัดกล้วย ๑ ตลาดหลังตึกห้างวิลันดาแถววัดหมู ๑ ตลาดวัดสิงหน่าตึกยี่ปุ่น ๑ ตลาดวัดทองถนนลายสอง ๑ ตลาดวัดท่าราบน่าบ้านเจ้าสัวซีมีตึกแถวยาว ๑๖ ห้องสองชั้น ๆ ล่างตั้งร้านฃายของ ชั้นบนคนอยู่ หัวตลาดนี้มีโรงตีเหลกแลโรงเยบรองท้าว ทำยาแดงสูบกล้องฃายตลาด ๑ ตลาดบ้านปูนวัดเขียนลายสอง ๑ ตลาดบ้านจีนปากคลองขุนละครไชย มีหญิงละครโสเภณีตั้งโรงอยู่ท้ายตลาด ๔ โรง รับจ้างทำชำเราแก่บุรุษ ตลาดนี้เปนตลาดใหญ่ใกล้ทางเรือแลทางบก มีตึกกว้านร้านจีนมาก ฃายของจีนมากกว่าของไทย มีศาลเจ้าจีนศาลหนึ่งอยู่ท้ายตลาด ๑ ตลาดบ้านกวนลอดฉ้อง ๑ ตลาดท่าเรือจ้างวัดธรมา ๑ ตลาดบ้านป้อมตรงขนอนปากคู ๑ ตลาดแหลมคลองมหานาคถนนบัณฑิตย์ ๑ ตลาดวัดขุนญวนศาลาปูน ๑ ตลาดคูไม้ร้องหลังโรงเรือพระที่นั่ง ๑ ตลาดน่าวัดตะไกรลงมาน่าวัดพระเมรุ ๑ ตลาดฃ้างวัดควายวัดวัวถนนบ้านทำม่อ ๑ ตลาดป่าเหลกหลังบ้านเฃมรโยมพระ ๑ ตลาดวัดครุธ ๑ ตลาดคลองผ้าลายริมวัดป่าแดงหลังวังฟักเจ้าลาว ๑ ตลาดริมบ้านโรงกูบน่าวัดกุฎีทอง ๑ ตลาดวัดโรงฆ้อง ๑ ตลาดน่าวัดป่าคนที ๑ ตลาดบ้านป่าเหลกท่าโขลง ๑ ตลาดวัดมะพร้าวริมบ้านญวนทะเล ๑ รวมตลาดบกนอกกำแพงพระนคร ๓๐ ตลาดเปนตลาดใหญ่

  ข้อความบันทึกนี้ละครับ ผมว่าใช้ได้ ในการขยายความว่ายาแดงคือ ยาสูบจีน

[เทาชมพู]

ใช่ค่ะ ยาแดงคือ Chinese tobacco  เป็นที่นิยมกันมากในจีน เป็นของมีราคาแพง และเชื่อกันว่าช่วยให้สุขภาพดี   แม้ว่ามีการพบผลร้ายของยาสูบ ขนาดจักรพรรดิจีนสั่งห้าม ตั้งแต่พ.ศ. 2182 (ตรงกับสมัยพระเจ้าปราสาททอง)  แต่ก็ยังมีการสูบกันมาเรื่อยๆจนกระทั่งปัจจุบัน

[vilat]

ใช่ค่ะ ยาแดงคือ Chinese tobacco  เป็นที่นิยมกันมากในจีน เป็นของมีราคาแพง และเชื่อกันว่าช่วยให้สุขภาพดี   แม้ว่ามีการพบผลร้ายของยาสูบ ขนาดจักรพรรดิจีนสั่งห้าม ตั้งแต่พ.ศ. 2182 (ตรงกับสมัยพระเจ้าปราสาททอง)  แต่ก็ยังมีการสูบกันมาเรื่อยๆจนกระทั่งปัจจุบัน

   
ดีมากครับ ผมกำลังหาข้อมูล Chinese tobacco นี้ จากบันทึกสมัยชิง ถ้าได้ความคืบหน้า จะมาโพสต์ครับ

[เทาชมพู]

จาก FB สำนักพิมพ์ ยิปซี


รู้หรือไม่ ? กฎหมายห้ามสูบยามีมาแต่สมัยราชวงศ์หมิง

ปัจจุบันมีรายงานว่าจีนมีผู้สูบบุหรี่มากกว่า 300 ล้านคน ทั้งยังเป็นประเทศที่ผลิตและบริโภคยาสูบรายใหญ่สุดของโลก นอกจากนี้การสูบบุหรี่เป็นสาเหตุทำให้จีนเคยมีผู้เสียชีวิตจากการสูบบุหรี่สูงถึง 1 ล้านคนในระยะเวลาแค่ปีเดียว ทั้งหมดนี้ทำให้ทางการได้ออกกฎหมายห้ามสูบบุหรี่ในที่สาธารณะอย่างจริงจัง

แต่รู้หรือไม่ว่า ย้อนกลับไปช่วงปลายราชวงศ์หมิง ในรัชกาลฉงเจินฮ่องเต้ 崇禎帝 เคยก็มีการสั่งห้ามเสพยาเสพติดเกิดขึ้น นั่นคือ ยาสูบ 烟草

ก่อนหน้าจะมีการห้าม สังคมจีนยุคนั้นมีคำกล่าวกันว่า
“男女老少，无不手一管(烟管)，腰一囊烟草袋子”
“หญิงชายไม่ว่าวัยไหน มือไม่ห่างกล้อง (สูบยา) เอวห้อยถุงยาเส้น”

คำกล่าวนี้แสดงให้เห็นถึงความนิยมยาสูบในหมู่ชาวจีน ยาสูบเข้ามาสู่ประเทศจีนในปลายราชวงศ์หมิง ยุคนั้นชาวตะวันตกนำยาสูบเข้ามาปลูกเป็นพืชเศรษฐกิจอยู่ที่เกาะลูซอน ฟิลิปปินส์ ชาวฮกเกี้ยนที่ไปค้าขายที่ฟิลิปปินส์นำเข้ามาปลูกในฮกเกี้ยนแล้วค่อยๆ แพร่กระจายออกไปสู่กวางตุ้ง เจ้อเจียง เจียงซู หูเป่ย ซานซี เหอเป่ย ยูนนาน

แรกเริ่มเดิมที ชาวจีนก็ยังไม่รู้จักสรรพคุณของต้นยาสูบเท่าไรนัก แต่ก็ค้นพบว่าเมื่อสูบแล้วทำให้สดชื่นกระปรี้กระเปร่า มิหนำซ้ำยังเกิดเสียงร่ำลือว่า การสูบยานั้นช่วยรักษาพิษได้

ข่าวลือนี้เกิดจาก เมื่อกองทัพราชสำนักยกทัพไปปราบกบฏที่ยูนนาน ภายใต้สภาพแวดล้อมที่เป็นเขตร้อนชื้นของยูนนาน ทำให้เหล่าทหารล้มป่วยด้วยไข้ป่า แต่มีทหารอยู่กองหนึ่ง ไม่มีใครล้มป่วยเลย พอสืบดูจึงรู้ว่าทหารในค่ายนี้สูบยาสูบทุกคน เมื่อข่าวนี้แพร่สะพัด การสูบยาจึงกลายเป็นที่นิยมทุกเพศทุกวัย อุปกรณ์การสูบยาทั้ง กล้องยาสูบและถุงยาเส้น กลายเป็นของใช้แสดงฐานะของเจ้าของ

แต่ที่สุดก็เริ่มมีคนสังเกตเห็นเภทภัยของยาสูบ เพราะเมื่อสูบยานานวันเข้า สิ่งที่ตามมาคือความเสื่อมโทรมของร่างกาย ในสมัยปลายราชวงศ์หมิงตอนนั้น มีการบันทึกถึงสภาพของ 'ขี้ยา' ว่า ตาฝ้ามัว ผิวซีดเหลือง ปอดไหม้ เสียงแหบแห้ง มีเสมหะเหลืองขุ่นฯลฯ ใครหลายคนเริ่มเปลี่ยนเรียก 'ยาสูบ' 烟草 เป็น 妖草 ที่หมายถึง 'หญ้าปีศาจ'

เสนาบดีกรมยุติธรรม สวีสือหลิน 徐石麒（ค.ศ. 1578—1646）ถึงกับเอ่ยปากว่า
“古之妖在酒，今之祸在烟”
“แต่เดิมเหล้าคือชั่วร้าย บัดนี้หายนะคือยาสูบ”

และแล้วในปี 1637 ปีที่สิบในรัชสมัยฉงเจินฮ่องเต้ ราชสำนักก็ออกประกาศให้หญิงชายทั้งแผ่นดินยุติการสูบยา ใครฝ่าฝืนมีโทษถึงตาย ปีต่อมายังประกาศเพิ่มห้ามไม่ให้มีการปลูกต้นยาสูบ ใครฝ่าฝืนต้องถูกจองจำ

คราวหนึ่ง บัณฑิตผู้หนึ่งเดินทางมาสอบที่เมืองหลวง เขานำคนรับใช้มาด้วย คนรับใช้ไม่เคยทราบว่ามีกฎหมายห้ามสูบยา จึงนำยาเส้นติดตัวมาสูบ สุดท้ายโดนจับไปตัดหัว !!

แต่อันที่จริงแล้ว พระราชโองการห้ามสูบยาที่ประกาศนี้ หาใช่ฉงเจินฮ่องเต้ห่วงใยสุขภาพพสกนิกรแต่อย่างไรไม่ การประกาศห้ามนี้มีที่มาจากการถือโชคถือลางล้วนๆ

ฉงเจินฮ่องเต้ เป็นฮ่องเต้ลำดับที่ 17 และเป็นกษัตริย์องค์สุดท้ายของราชวงศ์หมิง ในเวลานั้น บ้านเมืองเกิดทั้งศึกนอกศึกใน ศึกนอกจากแมนจู ศึกในจากกบฏหลี่จื้อเฉิง มีผู้กราบทูลพระองค์ว่า เวลานี้ผู้คนแทบทั้งแผ่นดินต่างพากันสูบยา คำว่า 烟 เยียน ที่แปลว่า ยาสูบนั้น พ้องเสียงกับคำว่า 燕 เยียน ในชื่อ 燕京 เยียนจิง ที่เป็นชื่อเรียกเดิมของนครปักกิ่ง การเสพยาสูบ 吃烟 ก็เหมือนการกินเยียน 吃燕 ผู้คนกินเมืองดูไม่เป็นมงคลนัก ด้วยสาเหตุนี้ ฉงเจินฮ่องเต้จึงมีกฎหมายห้ามสูบยาตามที่เล่ามา

แต่แม้จะห้ามสูบยาเพื่อแก้เคล็ดแล้ว ก็ยังหนีชะตากรรมไปไม่ได้ สุดท้ายราชวงศ์หมิงที่ปกครองใต้หล้ามาเกือบสามร้อยปีก็ล่มสลายลงในรัชสมัยฉงเจินจนได้.

ภาพประกอบ : เพ็ญนภา บุปผาเจริญสุข
อ้างอิง : หนังสือเรื่อง 'มังกรสยายเกร็ด' เขียนโดย สมชาย จิว

[เพ็ญชมพู]

ทำไมเรียกว่า "ยาแดง"

คุณสมชัย ฐิติพรรณกุล หรือ อึ้งคิมฮวด หรือ อาเจ็กฮวด แห่ง "ตรอกยาฉุน" (ตรอกเล็ก ๆ แยกขวามือเมื่อลงจากสะพานหัน เข้าทางพาหุรัด) อธิบายว่า

ยาฉุน คือ ยาสูบที่นำใบมาหั่นเป็นยาเส้นนี่แหละ ถ้านำไปบ่มแล้วรสเข้มข้น กลิ่นฉุน ก็เรียกยาฉุน เอาไปย้อมสีให้ออกแดงสวย ก็เรียกยาแดง ส่วนยาจืดเขาไปล้างน้ำให้รสมันจืด  ยาฉุนสมัยก่อนทำกันมากที่กาญจนบุรี เป็นไร่ ๆ เลย ส่วนยาจืดปลูกแถวบางช้าง ดำเนินสะดวก ราชบุรี

ยาเส้นที่เรียกว่า "ยาแดง" นั้น เกิดจากเมื่อหั่นเป็นเส้นแล้ว เขานำมาย้อมสี เอาสีผสมอาหารที่เป็นผงผสมน้ำ ใส่กระบอกฉีดลงในยาที่ตากบนแผงให้ทั่ว คนไทยไม่นิยมยาย้อมสี แต่มักทำส่งสิงคโปร์และอินโดนีเซีย อาเจ็กย้ำว่ายายิ่งแดงเขายิ่งชอบ

จาก https://lek-prapai.org/home/view.php?id=185

[เพ็ญชมพู]

สมัยกรุงธนบุรี เมืองสงขลาส่งส่วยรังนกเข้ามาถวายสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช
สืบเนื่องจากการที่สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชยกทัพไปตีเมืองนครศรีธรรมราช ได้แผ่พระราชอำนาจลงไปคุมเมืองทางใต้
พระองค์เสด็จลงไปที่เมืองสงขลา ครั้งนั้น มีชาวจีนเข้ามาถวายสิ่งของให้พระองค์ พระองค์คืนสิ่งของ รับไว้เฉพาะยาแดง และตั้งจีนผู้นั้นเป็นหลวงอินทคิรีสมบัติ เก็บอากรรังนกส่งเข้าไปยังพระนคร

สะเก็ดพงศาวดารฉบับชาวบ้าน เล่าว่า เมื่อกรุงแตก พ.ศ. ๒๓๑๐ สงขลาก็ย่อมได้รับผลกระทบพอสมควร เพราะเจ้าเมืองอยู่ใต้อำนาจนครศรีธรรมราช ซึ่งตั้งตนเป็นหนึ่งในก๊กอันสำคัญ ดังนั้นเมื่อ พระเจ้าตากยกพลมาพักทัพที่สงขลาใน พ.ศ. ๒๓๑๒ มีผู้คนเข้าเฝ้าถวายตัวจำนวนมาก หนึ่งในนั้นเป็น "ขรัวแป๊ะ" หรือ " ตั้วแป๊ะ" (คำเรียกขานยกย่องคหบดีชาวจีนผู้มั่งคั่งในระดับเศรษฐี) แซ่เฮา หรือหวู ชื่อเหยี่ยง วัย ๕๐ ต้น ๆ ได้จัดทำบัญชีทรัพย์สิน เงินทอง ข้าวของเครื่องใช้ รวมทั้งบุตร-ภรรยา ข้าทาสบริวาร พร้อมยาแดง ๕๐ หีบ ถวายแก่พระเจ้าตากทั้งสิ้น ตั้วแป๊ะขอรับภาระเป็น นายอากรเกาะรังนก เกาะสี่เกาะห้า ในทะเลสาบพัทลุง-สงขลา โดยจะจัดเก็บอากรถวายปีละ ๕๐ ชั่ง ในการนี้พระเจ้าตากทรงรับไว้เพียงยาแดง ๕๐ หีบ และแต่งตั้งให้ขรัวแป๊ะเป็น "หลวงอินทคีรีสมบัติ" นายอากรเกาะรังนก พร้อมกับขอรับบุตรชายคนที่ ๓ ชื่อบุญชิ้น ไปเป็นมหาดเล็ก

"เฮาเหยี่ยง" หลวงอินทคีรีสมบัติ รับภาระนายอากรไม่ขาดตกบกพร่องนำเงินอากรไปประจำสม่ำเสมอ อีก ๒ ปีต่อมาจึงโปรดเกล้าฯ ให้เป็น "หลวงสุวรรณคีรีสมบัติ" เจ้าเมืองสงขลา

ขอขยายความ "ยาแดง" ที่ว่านี้คือยางแดง อันเป็นยาสูบ ยาเส้นที่หั่นฝอยอย่างประณีตตามกรรมวิธีจีน เป็นเส้นฝอยสีน้ำตาลอมแดง ใช้มวนสูบกับกระดาษบาง ๆ หรือใบจากอย่างดี และถ้าพิเศษก็ต้องมวนด้วยกลีบบัวหลวง ผึ่งแดดอ่อน ๆ ไม่ใช่ตากแดด จะให้รสชาติทั้งใบยา-กลีบบัวและเกสรบัว

ยาแดง ก็เสมือนบุหรี่ในยุคนี้ เหมาะสำหรับแจกจ่ายแก่แม่ทัพนายกองในกองทัพ สำนวน "เส้นยาแดงผ่าแปด" ก็มาจากเส้นยาที่ว่านี้

จากบทความเรื่อง
ต้นธารสกุลวงศ์ "ณ สงขลา " จากพ่อค้าชาวจีน สู่เจ้าเมืองสงขลา สืบตระกูลนานกว่า ๓๐๐ ปี