ร่ายสุภาษิตพระร่วง

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

การปรับปรุง เมื่อ 11:26, 13 สิงหาคม 2552 โดย CrazyHOrse (พูดคุย | เรื่องที่เขียน)
(ต่าง) ←รุ่นก่อนหน้า | รุ่นปัจจุบัน (ต่าง) | รุ่นถัดไป→ (ต่าง)
ข้ามไปที่: นำทาง, สืบค้น

เนื้อหา

ข้อมูลเบื้องต้น

แม่แบบ:เรียงลำดับ พระนิพนธ์: สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส

ร่ายสุภาษิตพระร่วง ฉบับจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม

บทประพันธ์

๏ ปางสมเด็จพระร่วงเจ้าเผ้าแผ่นภพสุโขทัย
มลักเห็นในอนาคตจึงผายพจนประภาษ
เป็นอนุสาสนกถาสอนคณานรชน
ทั่วธราดลพึงเพียรเรียนอำรุงผดุงอาตม์
อย่าเคลื่อนคลาดคลาถ้อยเมื่อน้อยให้เรียนวิชา
ให้หาสินเมื่อใหญ่อย่าใฝ่เอาทรัพย์ท่าน
อย่าริร่านแก่ความประพฤติตามบูรพระบอบ
เอาแต่ชอบเสียผิดอย่าประกอบกิจพาล
อย่าอวดหาญแก่เพื่อนเข้าเถื่อนอย่าลืมพร้า
หน้าศึกอย่านอนใจไปเรือนท่านอย่านั่งนาน
การเรือนตนเร่งคิดอย่านั่งชิดผู้ใหญ่
อย่าใฝ่สูงให้พ้นศักดิ์ที่รักอย่าดูถูก
ปลูกไมตรีอย่ารู้ร้างสร้างกุศลอย่ารู้โรย
อย่าโดยคำคนพลอดเข็นเรือทอดทางถนน
เป็นคนอย่าทำใหญ่ข้าคนไพร่อย่าไฟฟุน
คบขุนนางอย่าโหดโทษตนผิดรำพึง
อย่าคะนึงถึงโทษท่านหว่านพืชจักเอาผล
เลี้ยงคนจักกินแรงอย่าขัดแข็งผู้ใหญ่
อย่าใฝ่ตนให้เกินเดินทางอย่าเดินเปลี่ยว
น้ำเชี่ยวอย่าขวางเรือที่สุ้มเสือจงประหยัด
จงเร่งระมัดฟืนไฟตนเป็นไทยอย่าคบทาส
อย่าประมาทท่านผู้ดีมีสินอย่าอวดมั่ง
ผู้เฒ่าสั่งจงจำความที่ขวางหนามอย่าเสียเกือก
ทำรั้วเรือกไว้กันตนคนรักอย่าวางใจ
ที่มีภัยพึงหลีกปลีกตนไปโดยด่วน
ได้ส่วนอย่ามักมากอย่ามีปากว่าคน
รักตนกว่ารักทรัพย์อย่าได้รับของเข็ญ
เห็นงามตาอย่าปองของฝากท่านอย่ารับ
ที่ทับจงมีไฟที่ไปจงมีเพื่อน
ทางแถวเถื่อนไคลคลาครูบาสอนอย่าโกรธ
โทษตนผิดพึงรู้สู้เสียสินอย่าเสียศักดิ์
ภักดีอย่าด่วนเคียดอย่าเบียดเสียดแก่มิตร
ที่ผิดช่วยเตือนตอบที่ชอบช่วยยกยอ
อย่าขอของรักมิตรชอบชิดมักจางจาก
พบศัตรูปากปราศรัยความนอย่าไขเขา
อย่ามัวเมาเนืองนิตย์คิดตรองตรึกทุกเมื่อ
พึงผันเผื่อต่อญาติรู้ที่ขลาดที่หาญ
คนพาลอย่าพาลผิดอย่าผูกมิตรไมตรี
เมื่อพาทีพึงตอบจงนบนอบผู้ใหญ่
ช้างไล่แล่นเลี่ยงหลบสุวานขบอย่าขบตอบ
อย่ากอปรจิตริษยาเจรจาตามคดี
อย่าปลุกผีกลางคลองอย่าปองเรียนอาถรรพ์
พลันฉิบหายวายม้วยอย่ายลเยี่ยงถ้วยแตกมิติด
จงยลเยี่ยงสัมฤทธิ์แตกมิเสียลูกเมียอย่าวางใจ
ภายในอย่านำออกภายนอกอย่านำเข้า
อาสาเจ้าจนตัวตายอาสานายจงพอแรง
ของแพงอย่ามักกินอย่ายินคำคนโลภ
โอบอ้อมเอาใจคนอย่ายลเหตุแต่ใกล้
ท่านไท้อย่าหมายโทษคนโหดให้เอ็นดู
ยอครูยอต่อหน้ายอข้าเมื่อแล้วกิจ
ยอมิตรเมื่อลับหลังลูกเมียยังอย่าสรรเสริญ
เยียวสะเทินจะอดสูอย่าชังครูชังมิตร
ผิดอย่าเอาเอาแต่ชอบนอบตนต่อผู้เฒ่า
เข้าออกอย่าวางใจระวังระไวหน้าหลัง
เยียวผู้ชังจะคอยโทษอย่ากริ้วโกรธเนืองนิตย์
ผิวผิดปลิดไป่ร้างข้างตนไว้อาวุธ
เครื่องสรรพยุทธอย่าวางจิตคิดทุกข์ในสงสาร
อย่าทำการที่ผิดคิดขวนขวายที่ชอบ
โต้ตอบอย่าเสียคำคนขำอย่าร่วมรัก
พรรคพวกพึงทำนุกปลุกเอาแรงทั่วตน
ยลเยี่ยงไก่นกกระทาพาลูกหลานมากิน
ระบือระบิลอย่าฟังคำการจะทำอย่าด่วนได้
อย่าใช้คนบังบดทดแทนคุณท่านเมื่อยาก
ฝากของรักจงพอใจเฝ้าท้าวไทอย่าทะนง
ภักดีจงอย่าเกียจเจ้าเคียดอย่าเคียดตอบ
นอบนบใจใสสุทธิ์อย่าขุดคนด้วยปาก
อย่าถากคนด้วยตาอย่าพาผิดด้วยหู
อย่าเลียนครูเตือนด่าอย่าริกล่าวคำคด
คนทรยศอย่าเชื่ออย่าแผ่เผื่อความผิด
อย่าผูกมิตรคนจรท่านสอนอย่าสอนตอบ
ความชอบจำใส่ใจระวังระไวที่ไปมา
เมตตาตอบต่อมิตรคิดแล้วจึงเจรจา
อย่านินทาผู้อื่นอย่าตื่นยกยอตน
คนจนอย่าดูถูกปลูกไมตรีทั่วชน
ตระกูลตนจงคำนับอย่าจับลิ้นแก่คน
ท่านรักตนจงรักตอบท่านนอบตนจงนอบแทน
ความแหนให้ประหยัดเผ่ากระษัตริย์เพลิงงู
อย่าดูถูกว่าน้อยหิ่งห้อยอย่าแข่งไฟ
อย่าปองภัยต่อท้าวอย่ามักห้าวพลันแตก
อย่าเข้าแบกงาช้างอย่าออกก้างขุนนาง
ปางมีชอบท่านช่วยปางป่วยท่านชิงชัง
ผิจะบังบังจงลับผิจะจับจับจงมั่น
ผิจะคั้นคั้นจงตายผิจะหมายหมายจงแท้
ผิจะแก้แก้จงกระจ่างอย่ารักห่างกว่าชิด
คิดข้างหน้าอย่าเบาอย่าถือเอาตื้นกว่าลึก
เมื่อเข้าศึกระวังตนเป็นคนเรียนความรู้
จงยิ่งผู้ผู้มีศักดิ์อย่ามักง่ายมิดี
อย่าตีงูให้แก่กาอย่าตีปลาหน้าไซ
อย่าใจเบาจงหนักอย่าตีสุนัขห้ามเห่า
ข้าเก่าร้ายอดเอาอย่ารักเหากว่าผม
อย่ารักลมกว่าน้ำอย่ารักถ้ำกว่าเรือน
อย่ารักเดือนกว่าตะวันสบสิ่งสรรพโอวาท
ผู้เป็นปราชญ์พึงสดับตรับตริตรองปฏิบัติ
โดยอรรถอันถ่องถ้วนแถลงเลศเหตุเลือกล้วน
เลิศอ้างทางธรรม แลนา ฯ
             
๏ บัณ เจิดจำแนกแจ้งพิสดาร ความเอย
ฑิต ยุบลบรรหารเหตุไว้
พระ ปิ่นนคราสถานอุดรสุข ไทยนา
ร่วง ราชนามนี้ได้กล่าวถ้อยคำสอนฯ
             

เชิงอรรถ

ที่มา

ประชุมสุภาษิตพระร่วง สถาบันภาษาไทย กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ ๒๕๔๒

(ขอขอบคุณ คุณโอม สมาชิก kaewkao.com ผู้พิมพ์เป็นวิทยาทาน)

เครื่องมือส่วนตัว