ร่ายสุภาษิตพระร่วง
จาก ตู้หนังสือเรือนไทย
การปรับปรุง เมื่อ 11:26, 13 สิงหาคม 2552 โดย CrazyHOrse (พูดคุย | เรื่องที่เขียน)
เนื้อหา |
ข้อมูลเบื้องต้น
แม่แบบ:เรียงลำดับ พระนิพนธ์: สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
ร่ายสุภาษิตพระร่วง ฉบับจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม
บทประพันธ์
๏ ปางสมเด็จพระร่วงเจ้า | เผ้าแผ่นภพสุโขทัย | ||
มลักเห็นในอนาคต | จึงผายพจนประภาษ | ||
เป็นอนุสาสนกถา | สอนคณานรชน | ||
ทั่วธราดลพึงเพียร | เรียนอำรุงผดุงอาตม์ | ||
อย่าเคลื่อนคลาดคลาถ้อย | เมื่อน้อยให้เรียนวิชา | ||
ให้หาสินเมื่อใหญ่ | อย่าใฝ่เอาทรัพย์ท่าน | ||
อย่าริร่านแก่ความ | ประพฤติตามบูรพระบอบ | ||
เอาแต่ชอบเสียผิด | อย่าประกอบกิจพาล | ||
อย่าอวดหาญแก่เพื่อน | เข้าเถื่อนอย่าลืมพร้า | ||
หน้าศึกอย่านอนใจ | ไปเรือนท่านอย่านั่งนาน | ||
การเรือนตนเร่งคิด | อย่านั่งชิดผู้ใหญ่ | ||
อย่าใฝ่สูงให้พ้นศักดิ์ | ที่รักอย่าดูถูก | ||
ปลูกไมตรีอย่ารู้ร้าง | สร้างกุศลอย่ารู้โรย | ||
อย่าโดยคำคนพลอด | เข็นเรือทอดทางถนน | ||
เป็นคนอย่าทำใหญ่ | ข้าคนไพร่อย่าไฟฟุน | ||
คบขุนนางอย่าโหด | โทษตนผิดรำพึง | ||
อย่าคะนึงถึงโทษท่าน | หว่านพืชจักเอาผล | ||
เลี้ยงคนจักกินแรง | อย่าขัดแข็งผู้ใหญ่ | ||
อย่าใฝ่ตนให้เกิน | เดินทางอย่าเดินเปลี่ยว | ||
น้ำเชี่ยวอย่าขวางเรือ | ที่สุ้มเสือจงประหยัด | ||
จงเร่งระมัดฟืนไฟ | ตนเป็นไทยอย่าคบทาส | ||
อย่าประมาทท่านผู้ดี | มีสินอย่าอวดมั่ง | ||
ผู้เฒ่าสั่งจงจำความ | ที่ขวางหนามอย่าเสียเกือก | ||
ทำรั้วเรือกไว้กันตน | คนรักอย่าวางใจ | ||
ที่มีภัยพึงหลีก | ปลีกตนไปโดยด่วน | ||
ได้ส่วนอย่ามักมาก | อย่ามีปากว่าคน | ||
รักตนกว่ารักทรัพย์ | อย่าได้รับของเข็ญ | ||
เห็นงามตาอย่าปอง | ของฝากท่านอย่ารับ | ||
ที่ทับจงมีไฟ | ที่ไปจงมีเพื่อน | ||
ทางแถวเถื่อนไคลคลา | ครูบาสอนอย่าโกรธ | ||
โทษตนผิดพึงรู้ | สู้เสียสินอย่าเสียศักดิ์ | ||
ภักดีอย่าด่วนเคียด | อย่าเบียดเสียดแก่มิตร | ||
ที่ผิดช่วยเตือนตอบ | ที่ชอบช่วยยกยอ | ||
อย่าขอของรักมิตร | ชอบชิดมักจางจาก | ||
พบศัตรูปากปราศรัย | ความนอย่าไขเขา | ||
อย่ามัวเมาเนืองนิตย์ | คิดตรองตรึกทุกเมื่อ | ||
พึงผันเผื่อต่อญาติ | รู้ที่ขลาดที่หาญ | ||
คนพาลอย่าพาลผิด | อย่าผูกมิตรไมตรี | ||
เมื่อพาทีพึงตอบ | จงนบนอบผู้ใหญ่ | ||
ช้างไล่แล่นเลี่ยงหลบ | สุวานขบอย่าขบตอบ | ||
อย่ากอปรจิตริษยา | เจรจาตามคดี | ||
อย่าปลุกผีกลางคลอง | อย่าปองเรียนอาถรรพ์ | ||
พลันฉิบหายวายม้วย | อย่ายลเยี่ยงถ้วยแตกมิติด | ||
จงยลเยี่ยงสัมฤทธิ์แตกมิเสีย | ลูกเมียอย่าวางใจ | ||
ภายในอย่านำออก | ภายนอกอย่านำเข้า | ||
อาสาเจ้าจนตัวตาย | อาสานายจงพอแรง | ||
ของแพงอย่ามักกิน | อย่ายินคำคนโลภ | ||
โอบอ้อมเอาใจคน | อย่ายลเหตุแต่ใกล้ | ||
ท่านไท้อย่าหมายโทษ | คนโหดให้เอ็นดู | ||
ยอครูยอต่อหน้า | ยอข้าเมื่อแล้วกิจ | ||
ยอมิตรเมื่อลับหลัง | ลูกเมียยังอย่าสรรเสริญ | ||
เยียวสะเทินจะอดสู | อย่าชังครูชังมิตร | ||
ผิดอย่าเอาเอาแต่ชอบ | นอบตนต่อผู้เฒ่า | ||
เข้าออกอย่าวางใจ | ระวังระไวหน้าหลัง | ||
เยียวผู้ชังจะคอยโทษ | อย่ากริ้วโกรธเนืองนิตย์ | ||
ผิวผิดปลิดไป่ร้าง | ข้างตนไว้อาวุธ | ||
เครื่องสรรพยุทธอย่าวางจิต | คิดทุกข์ในสงสาร | ||
อย่าทำการที่ผิด | คิดขวนขวายที่ชอบ | ||
โต้ตอบอย่าเสียคำ | คนขำอย่าร่วมรัก | ||
พรรคพวกพึงทำนุก | ปลุกเอาแรงทั่วตน | ||
ยลเยี่ยงไก่นกกระทา | พาลูกหลานมากิน | ||
ระบือระบิลอย่าฟังคำ | การจะทำอย่าด่วนได้ | ||
อย่าใช้คนบังบด | ทดแทนคุณท่านเมื่อยาก | ||
ฝากของรักจงพอใจ | เฝ้าท้าวไทอย่าทะนง | ||
ภักดีจงอย่าเกียจ | เจ้าเคียดอย่าเคียดตอบ | ||
นอบนบใจใสสุทธิ์ | อย่าขุดคนด้วยปาก | ||
อย่าถากคนด้วยตา | อย่าพาผิดด้วยหู | ||
อย่าเลียนครูเตือนด่า | อย่าริกล่าวคำคด | ||
คนทรยศอย่าเชื่อ | อย่าแผ่เผื่อความผิด | ||
อย่าผูกมิตรคนจร | ท่านสอนอย่าสอนตอบ | ||
ความชอบจำใส่ใจ | ระวังระไวที่ไปมา | ||
เมตตาตอบต่อมิตร | คิดแล้วจึงเจรจา | ||
อย่านินทาผู้อื่น | อย่าตื่นยกยอตน | ||
คนจนอย่าดูถูก | ปลูกไมตรีทั่วชน | ||
ตระกูลตนจงคำนับ | อย่าจับลิ้นแก่คน | ||
ท่านรักตนจงรักตอบ | ท่านนอบตนจงนอบแทน | ||
ความแหนให้ประหยัด | เผ่ากระษัตริย์เพลิงงู | ||
อย่าดูถูกว่าน้อย | หิ่งห้อยอย่าแข่งไฟ | ||
อย่าปองภัยต่อท้าว | อย่ามักห้าวพลันแตก | ||
อย่าเข้าแบกงาช้าง | อย่าออกก้างขุนนาง | ||
ปางมีชอบท่านช่วย | ปางป่วยท่านชิงชัง | ||
ผิจะบังบังจงลับ | ผิจะจับจับจงมั่น | ||
ผิจะคั้นคั้นจงตาย | ผิจะหมายหมายจงแท้ | ||
ผิจะแก้แก้จงกระจ่าง | อย่ารักห่างกว่าชิด | ||
คิดข้างหน้าอย่าเบา | อย่าถือเอาตื้นกว่าลึก | ||
เมื่อเข้าศึกระวังตน | เป็นคนเรียนความรู้ | ||
จงยิ่งผู้ผู้มีศักดิ์ | อย่ามักง่ายมิดี | ||
อย่าตีงูให้แก่กา | อย่าตีปลาหน้าไซ | ||
อย่าใจเบาจงหนัก | อย่าตีสุนัขห้ามเห่า | ||
ข้าเก่าร้ายอดเอา | อย่ารักเหากว่าผม | ||
อย่ารักลมกว่าน้ำ | อย่ารักถ้ำกว่าเรือน | ||
อย่ารักเดือนกว่าตะวัน | สบสิ่งสรรพโอวาท | ||
ผู้เป็นปราชญ์พึงสดับ | ตรับตริตรองปฏิบัติ | ||
โดยอรรถอันถ่องถ้วน | แถลงเลศเหตุเลือกล้วน | ||
เลิศอ้างทางธรรม แลนา ฯ | |||
๏ บัณ เจิดจำแนกแจ้ง | พิสดาร ความเอย | ||
ฑิต ยุบลบรรหาร | เหตุไว้ | ||
พระ ปิ่นนคราสถาน | อุดรสุข ไทยนา | ||
ร่วง ราชนามนี้ได้ | กล่าวถ้อยคำสอนฯ | ||
เชิงอรรถ
ที่มา
ประชุมสุภาษิตพระร่วง สถาบันภาษาไทย กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ ๒๕๔๒
(ขอขอบคุณ คุณโอม สมาชิก kaewkao.com ผู้พิมพ์เป็นวิทยาทาน)