เพลงยาวถวายโà¸à¸§à¸²à¸—
จาก ตู้หนังสือเรือนไทย
(ความแตกต่างระหว่างรุ่นปรับปรุง)
(หน้าที่ถูกสร้างด้วย '== ข้อมูลเบื้องต้น == หมวดหมู่:วรรณคดีไทย [[หมวดหมู่…') |
(→บทประพันธ์) |
||
| แถว 6: | แถว 6: | ||
== บทประพันธ์ == | == บทประพันธ์ == | ||
<tpoem> | <tpoem> | ||
| + | ๏ ควรมิควรจนจะพรากจากสถาน | ||
| + | จึงเขียนความตามใจอาลัยลาน ขอประทานโทษาอย่าราคี | ||
| + | ด้วยขอบคุณทูลกระหม่อมถนอมรัก เหมือนผัดพักตร์ผิวหน้าเป็นราศี | ||
| + | เสด็จมาปราศรัยถึงในกุฎี ดังวารีรดซาบอาบละออง | ||
| + | ทั้งการุณสุนทราคารวะ ถวายพระวรองค์จำนงสนอง | ||
| + | ขอพึ่งบุญมุลิกาฝ่าละออง พระหน่อสองสุริย์วงศ์ทรงศักดา | ||
| + | ด้วยเดี๋ยวนี้มิได้รองละอองบาท จะนิราศแรมไปไพรพฤกษา | ||
| + | ต่อถึงพระวยาอื่นจักคืนมา พระยอดฟ้าสององค์จงเจริญ | ||
| + | อย่ารู่โรคโศกเศร้าเหมือนเขาอื่น พระยศยืนยอดมนุษย์สุดสรรเสริญ | ||
| + | มธุรสชดช้อยให้พลอยเพลิน จะต้องเหินห่างเหทุกเวลา | ||
| + | ไหนจะคิดพิศวงถึงองค์ใหญ่ ทั้งอาลัยองค์น้อยละห้อยหา | ||
| + | มิเจียมตัวกลัวพระราชอาชญา จะใส่บ่าแบกวางข้างละองค์ | ||
| + | พาเที่ยวชมยมนามหาสมุทร เมืองมนุษย์นกไม้ไพรระหง | ||
| + | ต่อรอนรอนอ่อนอับพยับลง จึงจะส่งเสด็จให้เข้าในวัง | ||
| + | แต่ครั้งนี้วิบากจากพระบาท ใจจะขาดคิดหมายไม่วายหวัง | ||
| + | มิสูญลับดับจิตชีวิตยัง จะเวียนบังคมบาทไม่ขาดปี | ||
| + | แม้นไปทัพจับศึกก็นึกมาด จะรองบาทบงกชบทศรี | ||
| + | สู้อาสากว่าจะตายวายชีวี ด้วยภักดีได้จริงทุกสิ่งอัน | ||
| + | ขอฉลองสองพระองค์ดำรงรักษ์ ช่วยฉัดชักชุบย้อมกระหม่อมฉัน | ||
| + | ให้ยืนเหมือนเดือนดวงพระสุริยัน เป็นคืนวันเที่ยงธรรมไม่ลำเอียง ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ นิจจาเอ๋ยเคยรองละอองบาท โปรดประภาษไพเราะเสนาะเสียง | ||
| + | แสนละม่อมน้อมพระองค์ดำรงเรียง ดังเดือนเคียงแข่งคู่กับสุริยา | ||
| + | จงอยู่ดีศรีสวัสดิ์พิพัฒน์ผล ให้พระชนม์ยั่งยืนหมื่นพรรษา | ||
| + | ได้สืบวงศ์พงศ์มกุฏอยุธยา บำรุงราษฎร์ศาสนาถึงห้าพัน | ||
| + | เหมือนสององค์ทรงนามพระรามลักษณ์ เป็นปิ่นปักปกเกศทุกเขตขัณฑ์ | ||
| + | ประจามิตรคิดร้ายวายชีวัน เสวยชั้นฉัตรเฉลิมเป็นเจิมจอม | ||
| + | จะไปจากสมเด็จพระเชษฐา จงรักพระอนุชาอุตส่าห์ถนอม | ||
| + | พระองค์น้อยคอยประณตนิ่งอดออม ทูลกระหม่อมครอบครองกันสององค์ | ||
| + | อุตส่าห์เรียนเขียนอ่านบุราณราช ไสยศาสตร์สงครามตามประสงค์ | ||
| + | ลำดับศักดิ์จักพรรดิขัตติย์วงศ์ อุตส่าห์ทรงจดจำให้ชำนาญ | ||
| + | ด้วยพระองค์ทรงสยมบรมนาถ บังคับราชการสิ้นทุกถิ่นฐาน | ||
| + | กรมศักดิ์หลักชัยพระอัยการ มนเทียรบาลพระบัญญัติตัดสำนวน | ||
| + | อนึ่งให้รู้สุภาษิตบัณฑิตพระร่วง โคลงเพชรพวงผิดชอบทรงสอบสวน | ||
| + | ราชาศัพท์รับสั่งให้บังควร ทราบให้ถ้วนถี่ไว้จะได้ทูล | ||
| + | ทั้งพุทธไสยไตรดาทวายุค ให้ทราบทุกที่ถวิลบดินทร์สูร | ||
| + | พระยศศักดิ์จักเฉลิมให้เพิ่มพูน ได้พึ่งทูลกระหม่อมของฉันสององค์ | ||
| + | แม้นออกวังตั้งใจจะไปอยู่ สำหรับปูเสื่อสาดคอยกวาดผง | ||
| + | ขอพึ่งบุญพูนสวัสดิ์เหม์อนฉัตรธง ได้ดำรงร่มเกล้าทั้งเช้าเย็น | ||
| + | แต่ยามนี้มีกรรมจะจำจาก ด้วยแสนยากยังไม่มีที่จะเห็น | ||
| + | เพราะพระเจ้าเยาว์นักต้องรักเร้น จึงจำเป็นจำพรากจำจากไป | ||
| + | ขอพระองค์จงเอ็นดูอย่ารู้ร้าง ให้เหมือนอย่างเมรุมาศไม่หวาดไหว | ||
| + | อย่าหลงลิ้นหินชาติขาดอาลัย น้ำพระทัยทูลเกล้าจงยาวยืน | ||
| + | ถึงร้อยปีมิได้มาก็อย่าแปลก ให้เหมือนแรกเริ่มตรัสไม่ขัดขืน | ||
| + | เช่นงางอกออกไปมิได้คืน จึงจักยืนยืดยาวดังกล่าวคำ | ||
| + | ของพระองค์ทรงยศเหมือนคชบาท อย่าให้พลาดพลั้งเท้าก้าวถลำ | ||
| + | ระมัดโอษฐ์โปรดให้พระทัยจำ จะเลิศล้ำลอยฟ้าสุราลัย ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ หนึ่งนักปราชญ์ราชครูซึ่งรู้หลัก อย่าถือศักดิ์สนทนาอัชฌาสัย | ||
| + | อุตส่าห์ถามตามประสงค์จำนงใน จึงจักได้รู้รอบประกอบการ | ||
| + | หนึ่งบรรดาข้าไทที่ใจซื่อ จงนับถือถ่อมศักดิ์สมัครสมาน | ||
| + | หนึ่งคนมนต์ขลังช่างชำนาญ แม้พบพานผูกไว้เป็นไมตรี | ||
| + | เขาทำชอบปลอบให้นำใจชื่น จึงเริงรื่นรักแรงไม่แหนงหนี | ||
| + | ปรารถนาสารพัดในปัฐพี เอาไมตรีแลกได้ดังใจจง | ||
| + | คำบุราณท่านว่าเหล็กแข็งกระด้าง เอาเงินง้างอ่อนตามความประสงค์ | ||
| + | จงทราบไว้ใต้ละอองทั้งสององค์ อุตส่าห์ทรงสืบสร้างทางไมตรี | ||
| + | แต่คนร้ายหลายลิ้นย่อมปลิ้นปลอก เลี้ยงมันหลอกหลอนเล่นเหมือนเช่นผี | ||
| + | อย่าพานพบคบค้าเป็นราคี เหมือนพาลีหลายหน้าระอาอาย | ||
| + | อันคนดีมีสัตย์สันทัดเที่ยง ช่วยชุบเลี้ยงชูเชิดให้เฉิดฉาย | ||
| + | เอาไว้ใช้ใกล้ชิดไม่คิดร้าย เขารักตายด้วยได้ด้วยใจตรง | ||
| + | อันโซ่ตรวนพรวนพันมันไม่อยู่ คงหนีสู้ซ่อนหมุนในฝุ่นผง | ||
| + | แม้นผูกใจไว้ด้วยปากไม่จากองค์ อุตส่าห์ทรงทราบแบบที่แยบคาย | ||
| + | อันอ้อยตาลหวานลิ้นแล้วสิ้นซาก แต่ลมปากหวานหูไม่รู้หาย | ||
| + | แม้นเจ็บอื่นหมื่นแสนจะแคลนคลาย เจ็บจนตายนั้นเพราะเหน็บให้เจ็บใจ | ||
| + | จะรักชังทั้งสิ้นเพราะลิ้นพลอด เป็นอย่างยอดแล้วพระองค์อย่าสงสัย | ||
| + | อันช่างปากยากที่จะมีใคร เขาชอบใช้ช่างมือออกอื้ออึง | ||
| + | จงโอบอ้อมถ่อมถดพระยศศักดิ์ ถ้าสูงนักแล้วก็เขาเข้าไม่ถึง | ||
| + | ครั้นต่ำนักมักจะผิดคิดรำพึง พอก้ำกึ่งกลางนั้นขยันนัก ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ อันความคิดวิทยาเหมือนอาวุธ ประเสริฐสุดซ่อนใส่เสียในฝัก | ||
| + | สงวนคมสมนึกในฮึกฮัก จึงค่อยชักเชือดฟันให้บรรลัย | ||
| + | จับให้หมั้นคั้นหมายให้วายวอด ช่วยให้รอดรักให้ชิดพิสมัย | ||
| + | ตัดให้ขาดปรารถนาหาสิ่งใด เพียรจงได้ดังประสงค์ที่ตรงตี | ||
| + | ธรรมดาว่ากษัตริย์อัติเรก เป็นองค์เอกอำนาจดังราชสีห์ | ||
| + | เสียงสังหารผลาญสัตว์ในปัฐพี เหตุเพราะมีลมปากนั้นมากนัก | ||
| + | เหมือนหน่อเนื้อเชื้อวงศ์ที่องอาจ ย่อมเปรื่องปราดปรากฏเพราะยศศักดิ์ | ||
| + | ผู้ใหญ่น้อยพลอยมาสวามิภักดิ์ ได้พร้อมพรักทั้งปัญญาบารมี | ||
| + | ถ้าคร้านเกียจเกียรติยศก็ถดถอย ข้าไทพลอยแพลงพลิกออกหลีกหนี | ||
| + | ต้องเศร้าสร้อยน้อยหน้าทั้งตาปี ทูลดังนี้กลัวจะเป็นเหมือนเช่นนั้น | ||
| + | ด้วยไหนไหนก็มาสวามิภักดิ์ หมายจะรักพระไปกว่าจะอาสัญ | ||
| + | จึงทูลความตามจริงทุกสิ่งอัน ล้วนสำคัญขออย่าให้ผู้ใดดู ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ พระผ่านเกล้าเจ้าฟ้าบรรดาศักดิ์ แม้นไม่รักษายศจะอดสู | ||
| + | ซึ่งยศศักดิ์จักประกอบจำรอบรู้ ได้เชิดชูช่วยเฉลิมให้เพิ่มพูน | ||
| + | อันเผ่าพงศ์วงศาสุรารักษ์ สามิภักดิ์พึ่งปิ่นบดินทร์สูร | ||
| + | ที่สิ่งไรไม่ทราบได้กราบทูล จึงเพิ่มพูนภาคหน้าปรีชาชาญ | ||
| + | ประเพณีที่บำรุงกรุงกษัตริย์ ปฏิพัทธิ์ผ่อนผันความบรรหาร | ||
| + | ต่างพระทัยนัยน์เนตรสังเกตการ ตามบุราณเรื่องราชานุวัตร | ||
| + | จงพากเพียรเรียนไว้จะได้ทราบ ทั้งกลอนกาพย์การกลปรนนิบัติ | ||
| + | หนึ่งแข็งอ่อนผ่อนผันให้สันทัด ตามกษัตริย์สุริย์วงศ์ดำรงดิน | ||
| + | อนึ่งแยบยลกลความสงครามศึก ย่อมเหลือลึกล้ำมหาชลาสินธุ์ | ||
| + | เร่งฝึกฝนกลการผลาญไพริน ให้รู้สิ้นรู้ให้มั่นกันนินทา | ||
| + | อันข้าไทได้พึ่งเขาจึงรัก แม้นถอยศักดิ์สิ้นอำนาจวาสนา | ||
| + | เขาหน่ายหนีมิได้อยู่คู่ชีวา แต่วิชาช่วยกายจนวายปราณ ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ ซึ่งเปรียบปรายหมายเหมือนเตือนพระบาท ให้เปรื่องปราดปรีชาศักดาหาญ | ||
| + | แม้นหากฝ่าละอองไม่ต้องการ โปรดประทานโทษกรณ์ที่สอนเกิน | ||
| + | ด้วยรักใคร่ได้มาเป็นข้าบาท จะบำราศแรมร้างไม่ห่างเหิน | ||
| + | เป็นห่วงหลังหวังใจให้เจริญ ใช่จะเชิญชวนชั่วให้มัวมอม | ||
| + | พระมีคุณอุ่นอกเมื่อตกยาก ถึงตัวจากแต่จิตสนิทสนอม | ||
| + | จะจำไปไพรพนมด้วยตรมตรอม ทูลกระหม่อมเหมือนแก้วแววนัยนา | ||
| + | พระองค์น้อยเนตรซ้ายไม่หมายร้าง พระองค์กลางอยู่เกศเหมือนเนตรขวา | ||
| + | ความรักใคร่ไม่ลืมปลื้มวิญญาณ์ ได้พึ่งพาพบเห็นค่อยเย็นทรวง | ||
| + | สามิภักดิ์รักใคร่จะไปเฝ้า พระทูลเกล้าก็ยังอยู่ที่วังหลวง | ||
| + | จะสั่งใครไปเล่าเขาก็ลวง ต้องนิ่งง่วงเหงาอกตกตะลึง | ||
| + | ครั้นหาของต้องประสงค์ส่งถวาย ก็สูญหายเสียมิได้เข้าไปถึง | ||
| + | ทุกค่ำเช้าเศร้าจิตคิดรำพึง ด้วยลึกซึ้งสุดจิตจะติดตาม | ||
| + | จะร่ำลักษณ์อักษรเป็นกลอนกาพย์ ทูลให้ทราบสิ้นเสร็จก็เข็ดขาม | ||
| + | กตัญญูสู้อุตส่าห์พยายาม ไม่ลืมความรักใคร่อาลัยลาน | ||
| + | ถึงลับหลังยังช่วยอวยสวัสดิ์ ให้สมบูรณ์พูนสวัสดิ์พัสถาน | ||
| + | คอยถามข่าวชาววังฟังอาการ ได้ทราบสารว่าเป็นสุขทุกพระองค์ | ||
| + | พลอยยินดีปรีดาประสายาก เหมือนกาฝากฝ่าพระบาทดังราชหงส์ | ||
| + | ไม่หายรักมักรำลึกนึกจำนง ไม่เห็นองค์เห็นแต่ฟ้าก็อาวรณ์ | ||
| + | จึงพากเพียรเขียนความตามสุภาพ หวังให้ทราบเรื่องลักษณ์ในอักษร | ||
| + | จะได้วางข้างพระแท่นแทนสุนทร ที่จากจรแต่ใจอาลัยลาน | ||
| + | ซึ่งทูลเตือนเหมือนจะชูให้รู้รอบ ขอความชอบตราบกัลปาวสาน | ||
| + | อย่าฟังฟ้องสองโสตจงโปรดปราน ด้วยลมพาลพานพัดอยู่อัตรา | ||
| + | ถึงแม้นมาตรขาดเด็ดไม่เมตตา กรุณาแต่หนังสืออย่าถือความ ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ อนึ่งคำนำถวายหมายว่าชอบ แม้นทรงสอบเสียวทราบว่าหยาบหยาม | ||
| + | อย่าเฉียวฉุนหุนหวนว่าลวนลาม เห็นแก่ความรักโปรดซึ่งโทษกรณ์ | ||
| + | แม้นเห็นจริงสิ่งสวัสดิ์อย่าผัดเพี้ยน เร่งร่ำเรียนตามคำที่พร่ำสอน | ||
| + | ดูดินฟ้าหน้าหนาวหรือคราวร้อน เร่งผันผ่อนพากเพียรเรียนวิชา | ||
| + | ซึ่งประโยชน์โพธิญาณเป็นการเนิ่น พอจำเริญรู้ธรรมคำคาถา | ||
| + | ถือที่ข้ออรหัตวิปัสสนา เป็นวิชาฝ่ายพุทธ์นี้สุดดี | ||
| + | ข้างฝ่ายไสยไตรเพทวิเศษนัก ให้ยศศักดิ์สูงสง่าเป็นราศี | ||
| + | สืบตระกูลพูนสวัสดิ์ในปัฐพี ได้เป็นที่พึ่งพาเหล่าข้าไท ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ ซึ่งทูลความตามซื่ออย่าถือโทษ ถ้ากริ้วโกรธตรัสถามตามสงสัย | ||
| + | ด้วยวันออกนอกพรรษาขอลาไป เหลืออาลัยทูลกระหม่อมให้ตรอมทรวง | ||
| + | เคยฉันของสองพระองค์ส่งถวาย มิได้วายเว้นหน้าท่านข้าหลวง | ||
| + | จะแลลับดับเหมือนดังเดือนดวง ที่แลล่วงลับฟ้าสุธาธาร | ||
| + | ถึงมาเฝ้าเล่าที่ไหนจะได้เห็น ด้วยว่าเป็นขอบเขตนิเวศน์สถาน | ||
| + | จะตั้งแต่แลลับอัประมาณ เห็นเนิ่นนานนึกน่าน้ำตากระเด็น | ||
| + | ต่อโสกันต์วันพระองค์ทรงสิกขา จะได้มานอบนบได้พบเห็น | ||
| + | ให้ใช้สอยคอยเฝ้าทุกเช้าเย็น มิให้เต้นโลดคะนองทั้งสององค์ | ||
| + | ด้วยเหตุว่าฝ่าพระบาทได้ขาดเสร็จ โดยสมเด็จประทานตามความประสงค์ | ||
| + | ทูลกระหม่อมยอมในพระทัยปลง ถวายองค์อนุญาตเป็นขาดคำ | ||
| + | ในวันนั้นวันอังคารพยานอยู่ ปีฉลูเอกศกแรมห้าค่ำ | ||
| + | ขอละอองสองพระองค์จงทรงจำ อย่าเชื่อคำคนอื่นไม่ยืนยาว | ||
| + | อย่างหม่อมฉันอันที่ดีแลชั่ว ถึงลับตัวก็แต่ชื่อเขาลือฉาว | ||
| + | เป็นอาลักษณ์นักเลงทำเพลงยาว เขมรลาวลือเลื่องถึงเมืองนคร | ||
| + | แผ่นดินหลังครั้งพระโกศก็โปรดเกศ ฝากพระเชษฐานั้นให้ฉันสอน | ||
| + | สิ้นแผ่นดินสิ้นบุญของสุนทร ฟ้าอาภรณ์แปลกพักตร์อาลักษณ์เดิม | ||
| + | หากสมเด็จเมตตาว่าข้าเก่า ประทานเจ้าครอกฟ้าบูชาเฉลิม | ||
| + | ไม่ลืมคุณทูลกระหม่อมเหมือนจอมเจิม จะขอเพิ่มพูนพระยศให้งดงาม | ||
| + | เผื่อข้าไทไม่มีถึงที่ขัด กับหนูพัดหนูตาบจะหาบหาม | ||
| + | สองพระองค์จงอุตส่าห์พยายาม ประพฤติตามแต่พระบาทมาตุรงค์ | ||
| + | รักษาพระยศอุตส่าห์รักษาสัตย์ พูนสวัสดิ์สังวาสตามราชหงส์ | ||
| + | เห็นห้วยหนองคลองน้อยอย่าลอยลง จะเสียทรงสีทองละอองนวล | ||
| + | สกุลกาสาธารณ์ถึงพานพบ อย่าควรคบคิดรักศักดิ์สงวน | ||
| + | เหมือนชายโฉดโหดไร้ที่ไม่ควร อย่าชักชวนชิดใช้ให้ใกล้องค์ | ||
| + | อันนักปราชญ์ราชครูเหมือนคูหา เป็นที่อาศัยสกุลประยูรหงส์ | ||
| + | จงสิงสู่อยู่แต่ห้องทองประจง กว่าจะทรงปีกกล้าถาทะยาน | ||
| + | ขึ้นร่อนเร่เวหนให้คนเห็น ว่าชาติเช่นหงสาศักดาหาญ | ||
| + | ได้ปรากฏยศยงตามวงศ์วาน พระทรงสารศรีเศวตเกศกุญชร | ||
| + | ควรมิควรส่วนผลาอานิสงส์ ซึ่งรูปทรงสังวรรัตน์ประภัสสร | ||
| + | ให้สี่องค์ทรงมหาสถาวร ถวายพรพันวสาขอลาเอย ฯ | ||
</tpoem> | </tpoem> | ||
| + | |||
== เชิงอรรถ == | == เชิงอรรถ == | ||
การปรับปรุง เมื่อ 08:24, 9 กรกฎาคม 2552
ข้อมูลเบื้องต้น
ผู้แต่ง: สุนทรภู่
บทประพันธ์
| ๏ ควรมิควรจนจะพรากจากสถาน | |||
| จึงเขียนความตามใจอาลัยลาน | ขอประทานโทษาอย่าราคี | ||
| ด้วยขอบคุณทูลกระหม่อมถนอมรัก | เหมือนผัดพักตร์ผิวหน้าเป็นราศี | ||
| เสด็จมาปราศรัยถึงในกุฎี | ดังวารีรดซาบอาบละออง | ||
| ทั้งการุณสุนทราคารวะ | ถวายพระวรองค์จำนงสนอง | ||
| ขอพึ่งบุญมุลิกาฝ่าละออง | พระหน่อสองสุริย์วงศ์ทรงศักดา | ||
| ด้วยเดี๋ยวนี้มิได้รองละอองบาท | จะนิราศแรมไปไพรพฤกษา | ||
| ต่อถึงพระวยาอื่นจักคืนมา | พระยอดฟ้าสององค์จงเจริญ | ||
| อย่ารู่โรคโศกเศร้าเหมือนเขาอื่น | พระยศยืนยอดมนุษย์สุดสรรเสริญ | ||
| มธุรสชดช้อยให้พลอยเพลิน | จะต้องเหินห่างเหทุกเวลา | ||
| ไหนจะคิดพิศวงถึงองค์ใหญ่ | ทั้งอาลัยองค์น้อยละห้อยหา | ||
| มิเจียมตัวกลัวพระราชอาชญา | จะใส่บ่าแบกวางข้างละองค์ | ||
| พาเที่ยวชมยมนามหาสมุทร | เมืองมนุษย์นกไม้ไพรระหง | ||
| ต่อรอนรอนอ่อนอับพยับลง | จึงจะส่งเสด็จให้เข้าในวัง | ||
| แต่ครั้งนี้วิบากจากพระบาท | ใจจะขาดคิดหมายไม่วายหวัง | ||
| มิสูญลับดับจิตชีวิตยัง | จะเวียนบังคมบาทไม่ขาดปี | ||
| แม้นไปทัพจับศึกก็นึกมาด | จะรองบาทบงกชบทศรี | ||
| สู้อาสากว่าจะตายวายชีวี | ด้วยภักดีได้จริงทุกสิ่งอัน | ||
| ขอฉลองสองพระองค์ดำรงรักษ์ | ช่วยฉัดชักชุบย้อมกระหม่อมฉัน | ||
| ให้ยืนเหมือนเดือนดวงพระสุริยัน | เป็นคืนวันเที่ยงธรรมไม่ลำเอียง ฯ | ||
| ๏ นิจจาเอ๋ยเคยรองละอองบาท | โปรดประภาษไพเราะเสนาะเสียง | ||
| แสนละม่อมน้อมพระองค์ดำรงเรียง | ดังเดือนเคียงแข่งคู่กับสุริยา | ||
| จงอยู่ดีศรีสวัสดิ์พิพัฒน์ผล | ให้พระชนม์ยั่งยืนหมื่นพรรษา | ||
| ได้สืบวงศ์พงศ์มกุฏอยุธยา | บำรุงราษฎร์ศาสนาถึงห้าพัน | ||
| เหมือนสององค์ทรงนามพระรามลักษณ์ | เป็นปิ่นปักปกเกศทุกเขตขัณฑ์ | ||
| ประจามิตรคิดร้ายวายชีวัน | เสวยชั้นฉัตรเฉลิมเป็นเจิมจอม | ||
| จะไปจากสมเด็จพระเชษฐา | จงรักพระอนุชาอุตส่าห์ถนอม | ||
| พระองค์น้อยคอยประณตนิ่งอดออม | ทูลกระหม่อมครอบครองกันสององค์ | ||
| อุตส่าห์เรียนเขียนอ่านบุราณราช | ไสยศาสตร์สงครามตามประสงค์ | ||
| ลำดับศักดิ์จักพรรดิขัตติย์วงศ์ | อุตส่าห์ทรงจดจำให้ชำนาญ | ||
| ด้วยพระองค์ทรงสยมบรมนาถ | บังคับราชการสิ้นทุกถิ่นฐาน | ||
| กรมศักดิ์หลักชัยพระอัยการ | มนเทียรบาลพระบัญญัติตัดสำนวน | ||
| อนึ่งให้รู้สุภาษิตบัณฑิตพระร่วง | โคลงเพชรพวงผิดชอบทรงสอบสวน | ||
| ราชาศัพท์รับสั่งให้บังควร | ทราบให้ถ้วนถี่ไว้จะได้ทูล | ||
| ทั้งพุทธไสยไตรดาทวายุค | ให้ทราบทุกที่ถวิลบดินทร์สูร | ||
| พระยศศักดิ์จักเฉลิมให้เพิ่มพูน | ได้พึ่งทูลกระหม่อมของฉันสององค์ | ||
| แม้นออกวังตั้งใจจะไปอยู่ | สำหรับปูเสื่อสาดคอยกวาดผง | ||
| ขอพึ่งบุญพูนสวัสดิ์เหม์อนฉัตรธง | ได้ดำรงร่มเกล้าทั้งเช้าเย็น | ||
| แต่ยามนี้มีกรรมจะจำจาก | ด้วยแสนยากยังไม่มีที่จะเห็น | ||
| เพราะพระเจ้าเยาว์นักต้องรักเร้น | จึงจำเป็นจำพรากจำจากไป | ||
| ขอพระองค์จงเอ็นดูอย่ารู้ร้าง | ให้เหมือนอย่างเมรุมาศไม่หวาดไหว | ||
| อย่าหลงลิ้นหินชาติขาดอาลัย | น้ำพระทัยทูลเกล้าจงยาวยืน | ||
| ถึงร้อยปีมิได้มาก็อย่าแปลก | ให้เหมือนแรกเริ่มตรัสไม่ขัดขืน | ||
| เช่นงางอกออกไปมิได้คืน | จึงจักยืนยืดยาวดังกล่าวคำ | ||
| ของพระองค์ทรงยศเหมือนคชบาท | อย่าให้พลาดพลั้งเท้าก้าวถลำ | ||
| ระมัดโอษฐ์โปรดให้พระทัยจำ | จะเลิศล้ำลอยฟ้าสุราลัย ฯ | ||
| ๏ หนึ่งนักปราชญ์ราชครูซึ่งรู้หลัก | อย่าถือศักดิ์สนทนาอัชฌาสัย | ||
| อุตส่าห์ถามตามประสงค์จำนงใน | จึงจักได้รู้รอบประกอบการ | ||
| หนึ่งบรรดาข้าไทที่ใจซื่อ | จงนับถือถ่อมศักดิ์สมัครสมาน | ||
| หนึ่งคนมนต์ขลังช่างชำนาญ | แม้พบพานผูกไว้เป็นไมตรี | ||
| เขาทำชอบปลอบให้นำใจชื่น | จึงเริงรื่นรักแรงไม่แหนงหนี | ||
| ปรารถนาสารพัดในปัฐพี | เอาไมตรีแลกได้ดังใจจง | ||
| คำบุราณท่านว่าเหล็กแข็งกระด้าง | เอาเงินง้างอ่อนตามความประสงค์ | ||
| จงทราบไว้ใต้ละอองทั้งสององค์ | อุตส่าห์ทรงสืบสร้างทางไมตรี | ||
| แต่คนร้ายหลายลิ้นย่อมปลิ้นปลอก | เลี้ยงมันหลอกหลอนเล่นเหมือนเช่นผี | ||
| อย่าพานพบคบค้าเป็นราคี | เหมือนพาลีหลายหน้าระอาอาย | ||
| อันคนดีมีสัตย์สันทัดเที่ยง | ช่วยชุบเลี้ยงชูเชิดให้เฉิดฉาย | ||
| เอาไว้ใช้ใกล้ชิดไม่คิดร้าย | เขารักตายด้วยได้ด้วยใจตรง | ||
| อันโซ่ตรวนพรวนพันมันไม่อยู่ | คงหนีสู้ซ่อนหมุนในฝุ่นผง | ||
| แม้นผูกใจไว้ด้วยปากไม่จากองค์ | อุตส่าห์ทรงทราบแบบที่แยบคาย | ||
| อันอ้อยตาลหวานลิ้นแล้วสิ้นซาก | แต่ลมปากหวานหูไม่รู้หาย | ||
| แม้นเจ็บอื่นหมื่นแสนจะแคลนคลาย | เจ็บจนตายนั้นเพราะเหน็บให้เจ็บใจ | ||
| จะรักชังทั้งสิ้นเพราะลิ้นพลอด | เป็นอย่างยอดแล้วพระองค์อย่าสงสัย | ||
| อันช่างปากยากที่จะมีใคร | เขาชอบใช้ช่างมือออกอื้ออึง | ||
| จงโอบอ้อมถ่อมถดพระยศศักดิ์ | ถ้าสูงนักแล้วก็เขาเข้าไม่ถึง | ||
| ครั้นต่ำนักมักจะผิดคิดรำพึง | พอก้ำกึ่งกลางนั้นขยันนัก ฯ | ||
| ๏ อันความคิดวิทยาเหมือนอาวุธ | ประเสริฐสุดซ่อนใส่เสียในฝัก | ||
| สงวนคมสมนึกในฮึกฮัก | จึงค่อยชักเชือดฟันให้บรรลัย | ||
| จับให้หมั้นคั้นหมายให้วายวอด | ช่วยให้รอดรักให้ชิดพิสมัย | ||
| ตัดให้ขาดปรารถนาหาสิ่งใด | เพียรจงได้ดังประสงค์ที่ตรงตี | ||
| ธรรมดาว่ากษัตริย์อัติเรก | เป็นองค์เอกอำนาจดังราชสีห์ | ||
| เสียงสังหารผลาญสัตว์ในปัฐพี | เหตุเพราะมีลมปากนั้นมากนัก | ||
| เหมือนหน่อเนื้อเชื้อวงศ์ที่องอาจ | ย่อมเปรื่องปราดปรากฏเพราะยศศักดิ์ | ||
| ผู้ใหญ่น้อยพลอยมาสวามิภักดิ์ | ได้พร้อมพรักทั้งปัญญาบารมี | ||
| ถ้าคร้านเกียจเกียรติยศก็ถดถอย | ข้าไทพลอยแพลงพลิกออกหลีกหนี | ||
| ต้องเศร้าสร้อยน้อยหน้าทั้งตาปี | ทูลดังนี้กลัวจะเป็นเหมือนเช่นนั้น | ||
| ด้วยไหนไหนก็มาสวามิภักดิ์ | หมายจะรักพระไปกว่าจะอาสัญ | ||
| จึงทูลความตามจริงทุกสิ่งอัน | ล้วนสำคัญขออย่าให้ผู้ใดดู ฯ | ||
| ๏ พระผ่านเกล้าเจ้าฟ้าบรรดาศักดิ์ | แม้นไม่รักษายศจะอดสู | ||
| ซึ่งยศศักดิ์จักประกอบจำรอบรู้ | ได้เชิดชูช่วยเฉลิมให้เพิ่มพูน | ||
| อันเผ่าพงศ์วงศาสุรารักษ์ | สามิภักดิ์พึ่งปิ่นบดินทร์สูร | ||
| ที่สิ่งไรไม่ทราบได้กราบทูล | จึงเพิ่มพูนภาคหน้าปรีชาชาญ | ||
| ประเพณีที่บำรุงกรุงกษัตริย์ | ปฏิพัทธิ์ผ่อนผันความบรรหาร | ||
| ต่างพระทัยนัยน์เนตรสังเกตการ | ตามบุราณเรื่องราชานุวัตร | ||
| จงพากเพียรเรียนไว้จะได้ทราบ | ทั้งกลอนกาพย์การกลปรนนิบัติ | ||
| หนึ่งแข็งอ่อนผ่อนผันให้สันทัด | ตามกษัตริย์สุริย์วงศ์ดำรงดิน | ||
| อนึ่งแยบยลกลความสงครามศึก | ย่อมเหลือลึกล้ำมหาชลาสินธุ์ | ||
| เร่งฝึกฝนกลการผลาญไพริน | ให้รู้สิ้นรู้ให้มั่นกันนินทา | ||
| อันข้าไทได้พึ่งเขาจึงรัก | แม้นถอยศักดิ์สิ้นอำนาจวาสนา | ||
| เขาหน่ายหนีมิได้อยู่คู่ชีวา | แต่วิชาช่วยกายจนวายปราณ ฯ | ||
| ๏ ซึ่งเปรียบปรายหมายเหมือนเตือนพระบาท | ให้เปรื่องปราดปรีชาศักดาหาญ | ||
| แม้นหากฝ่าละอองไม่ต้องการ | โปรดประทานโทษกรณ์ที่สอนเกิน | ||
| ด้วยรักใคร่ได้มาเป็นข้าบาท | จะบำราศแรมร้างไม่ห่างเหิน | ||
| เป็นห่วงหลังหวังใจให้เจริญ | ใช่จะเชิญชวนชั่วให้มัวมอม | ||
| พระมีคุณอุ่นอกเมื่อตกยาก | ถึงตัวจากแต่จิตสนิทสนอม | ||
| จะจำไปไพรพนมด้วยตรมตรอม | ทูลกระหม่อมเหมือนแก้วแววนัยนา | ||
| พระองค์น้อยเนตรซ้ายไม่หมายร้าง | พระองค์กลางอยู่เกศเหมือนเนตรขวา | ||
| ความรักใคร่ไม่ลืมปลื้มวิญญาณ์ | ได้พึ่งพาพบเห็นค่อยเย็นทรวง | ||
| สามิภักดิ์รักใคร่จะไปเฝ้า | พระทูลเกล้าก็ยังอยู่ที่วังหลวง | ||
| จะสั่งใครไปเล่าเขาก็ลวง | ต้องนิ่งง่วงเหงาอกตกตะลึง | ||
| ครั้นหาของต้องประสงค์ส่งถวาย | ก็สูญหายเสียมิได้เข้าไปถึง | ||
| ทุกค่ำเช้าเศร้าจิตคิดรำพึง | ด้วยลึกซึ้งสุดจิตจะติดตาม | ||
| จะร่ำลักษณ์อักษรเป็นกลอนกาพย์ | ทูลให้ทราบสิ้นเสร็จก็เข็ดขาม | ||
| กตัญญูสู้อุตส่าห์พยายาม | ไม่ลืมความรักใคร่อาลัยลาน | ||
| ถึงลับหลังยังช่วยอวยสวัสดิ์ | ให้สมบูรณ์พูนสวัสดิ์พัสถาน | ||
| คอยถามข่าวชาววังฟังอาการ | ได้ทราบสารว่าเป็นสุขทุกพระองค์ | ||
| พลอยยินดีปรีดาประสายาก | เหมือนกาฝากฝ่าพระบาทดังราชหงส์ | ||
| ไม่หายรักมักรำลึกนึกจำนง | ไม่เห็นองค์เห็นแต่ฟ้าก็อาวรณ์ | ||
| จึงพากเพียรเขียนความตามสุภาพ | หวังให้ทราบเรื่องลักษณ์ในอักษร | ||
| จะได้วางข้างพระแท่นแทนสุนทร | ที่จากจรแต่ใจอาลัยลาน | ||
| ซึ่งทูลเตือนเหมือนจะชูให้รู้รอบ | ขอความชอบตราบกัลปาวสาน | ||
| อย่าฟังฟ้องสองโสตจงโปรดปราน | ด้วยลมพาลพานพัดอยู่อัตรา | ||
| ถึงแม้นมาตรขาดเด็ดไม่เมตตา | กรุณาแต่หนังสืออย่าถือความ ฯ | ||
| ๏ อนึ่งคำนำถวายหมายว่าชอบ | แม้นทรงสอบเสียวทราบว่าหยาบหยาม | ||
| อย่าเฉียวฉุนหุนหวนว่าลวนลาม | เห็นแก่ความรักโปรดซึ่งโทษกรณ์ | ||
| แม้นเห็นจริงสิ่งสวัสดิ์อย่าผัดเพี้ยน | เร่งร่ำเรียนตามคำที่พร่ำสอน | ||
| ดูดินฟ้าหน้าหนาวหรือคราวร้อน | เร่งผันผ่อนพากเพียรเรียนวิชา | ||
| ซึ่งประโยชน์โพธิญาณเป็นการเนิ่น | พอจำเริญรู้ธรรมคำคาถา | ||
| ถือที่ข้ออรหัตวิปัสสนา | เป็นวิชาฝ่ายพุทธ์นี้สุดดี | ||
| ข้างฝ่ายไสยไตรเพทวิเศษนัก | ให้ยศศักดิ์สูงสง่าเป็นราศี | ||
| สืบตระกูลพูนสวัสดิ์ในปัฐพี | ได้เป็นที่พึ่งพาเหล่าข้าไท ฯ | ||
| ๏ ซึ่งทูลความตามซื่ออย่าถือโทษ | ถ้ากริ้วโกรธตรัสถามตามสงสัย | ||
| ด้วยวันออกนอกพรรษาขอลาไป | เหลืออาลัยทูลกระหม่อมให้ตรอมทรวง | ||
| เคยฉันของสองพระองค์ส่งถวาย | มิได้วายเว้นหน้าท่านข้าหลวง | ||
| จะแลลับดับเหมือนดังเดือนดวง | ที่แลล่วงลับฟ้าสุธาธาร | ||
| ถึงมาเฝ้าเล่าที่ไหนจะได้เห็น | ด้วยว่าเป็นขอบเขตนิเวศน์สถาน | ||
| จะตั้งแต่แลลับอัประมาณ | เห็นเนิ่นนานนึกน่าน้ำตากระเด็น | ||
| ต่อโสกันต์วันพระองค์ทรงสิกขา | จะได้มานอบนบได้พบเห็น | ||
| ให้ใช้สอยคอยเฝ้าทุกเช้าเย็น | มิให้เต้นโลดคะนองทั้งสององค์ | ||
| ด้วยเหตุว่าฝ่าพระบาทได้ขาดเสร็จ | โดยสมเด็จประทานตามความประสงค์ | ||
| ทูลกระหม่อมยอมในพระทัยปลง | ถวายองค์อนุญาตเป็นขาดคำ | ||
| ในวันนั้นวันอังคารพยานอยู่ | ปีฉลูเอกศกแรมห้าค่ำ | ||
| ขอละอองสองพระองค์จงทรงจำ | อย่าเชื่อคำคนอื่นไม่ยืนยาว | ||
| อย่างหม่อมฉันอันที่ดีแลชั่ว | ถึงลับตัวก็แต่ชื่อเขาลือฉาว | ||
| เป็นอาลักษณ์นักเลงทำเพลงยาว | เขมรลาวลือเลื่องถึงเมืองนคร | ||
| แผ่นดินหลังครั้งพระโกศก็โปรดเกศ | ฝากพระเชษฐานั้นให้ฉันสอน | ||
| สิ้นแผ่นดินสิ้นบุญของสุนทร | ฟ้าอาภรณ์แปลกพักตร์อาลักษณ์เดิม | ||
| หากสมเด็จเมตตาว่าข้าเก่า | ประทานเจ้าครอกฟ้าบูชาเฉลิม | ||
| ไม่ลืมคุณทูลกระหม่อมเหมือนจอมเจิม | จะขอเพิ่มพูนพระยศให้งดงาม | ||
| เผื่อข้าไทไม่มีถึงที่ขัด | กับหนูพัดหนูตาบจะหาบหาม | ||
| สองพระองค์จงอุตส่าห์พยายาม | ประพฤติตามแต่พระบาทมาตุรงค์ | ||
| รักษาพระยศอุตส่าห์รักษาสัตย์ | พูนสวัสดิ์สังวาสตามราชหงส์ | ||
| เห็นห้วยหนองคลองน้อยอย่าลอยลง | จะเสียทรงสีทองละอองนวล | ||
| สกุลกาสาธารณ์ถึงพานพบ | อย่าควรคบคิดรักศักดิ์สงวน | ||
| เหมือนชายโฉดโหดไร้ที่ไม่ควร | อย่าชักชวนชิดใช้ให้ใกล้องค์ | ||
| อันนักปราชญ์ราชครูเหมือนคูหา | เป็นที่อาศัยสกุลประยูรหงส์ | ||
| จงสิงสู่อยู่แต่ห้องทองประจง | กว่าจะทรงปีกกล้าถาทะยาน | ||
| ขึ้นร่อนเร่เวหนให้คนเห็น | ว่าชาติเช่นหงสาศักดาหาญ | ||
| ได้ปรากฏยศยงตามวงศ์วาน | พระทรงสารศรีเศวตเกศกุญชร | ||
| ควรมิควรส่วนผลาอานิสงส์ | ซึ่งรูปทรงสังวรรัตน์ประภัสสร | ||
| ให้สี่องค์ทรงมหาสถาวร | ถวายพรพันวสาขอลาเอย ฯ | ||
