นิราศหนองคาย

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

การปรับปรุง เมื่อ 12:47, 22 กันยายน 2552

ข้อมูลเบื้องต้น

ผู้แต่ง: หลวงพัฒนพงศ์ภักดี (ทิม สุขยางค์)

บทประพันธ์

๏ ถึงวังจันทรเกษมจิตเปรมปรา แวะนาวาพักผ่อนจอดช้อนสำ เรือเจ้าคุณจอดเลียบประเทียบลำ เวลาค่ำแรมทัพต่างหลับนอน ฯ

๏ ครั้นรุ่งแสงสุริยาเวลาสาย เหล่าตัวนายคั่งคับสลับสลอน ล้วนแต่งตัวเต็มยศบทจร หมู่นิกรเกลื่อนกล่นต่างคนมา ชุมนุมที่ศาลาใหญ่หน้าวัง มาพร้อมพรั่งนั่งรายทั้งซ้ายขวา คอยเจ้าคุณแม่ทัพรับบัญชา ที่บรรดาตัวนายนั่งรายเรียง เจ้าพระยาแม่ทัพประดับกาย เสร็จผันผายขึ้นมานั่งยังเฉลียง ลูกทัพคำนับน้อมอยู่พร้อมเพรียง คอยฟังเสียงท่านอยู่ดูชื่นบาน ท่านเจ้าคุณแม่ทัพขยับโอษฐ์ ภิปรายโปรดทักทายนายทหาร แล้วชักชวนไปวัดมนัสการ พระวิหารเสนาสน์เยื้องยาตรา เข้าในวังขึ้นยังพระมนเทียร แล้วน้อมเศียรอภิวันท์ด้วยหรรษา จุดธูปเทียนทั้งคู่ขึ้นบูชา พระมหาที่นั่งในวังจันทร์ ออกจากวังไปยังพระอาวาส นามเสนาสน์งามเลิศดูเฉิดฉัน ท่านเจ้าคุณคำนับอภิวันท์ ธูปเทียนนั้นจุดถวายธิบายความ ว่าวัดนี้ของพระยาทปราสาททอง เป็นเจ้าของสร้างไว้ในสยาม ครั้งแผ่นดินกรุงเก่าเป็นเค้าความ แจ้งเหตุตามโดยเรื่องครั้งเมืองกรุง เมื่อเมืองเสียแก่พม่าพากันขุด เอาไฟจุดลอกทองแล้วถลุง วัดสลักหักพังออกนังนุง แต่ครั้งกรุงร้างรามาช้านาน ครั้นแผ่นดินจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ศรัทธาทั่วบพิตรประดิษฐาน เสด็จมาบำรุงผดุงการ พระวิหารเสนาสน์สะอาดงาม เจ้าคุณเสร็จบูชาลีลากลับ ขึ้นประทับบนศาลาหน้าสนาม ลูกทัพนายกองนั่งคอยฟังความ อยู่ออกหลามศาลาที่หน้าวัง บ้างร้องทุกข์ขอข้าวต่อเจ้าคุณ ว่าสิ้นทุนจวนจะอดข้าวหมดถัง ขอเบิกข้าวสารพอต่อกำลัง เจ้าคุณฟังข้อคำคิดรำคาญ จึงผินผันหันหน้าปรึกษาเรื่อง ด้วยว่าเมืองนี้ต้องเลิกเบิกข้าวสาร เพราะได้แจ้งกิจจาเวลาวาน กรมการเขาว่าตราไม่มี ท่านเจ้าคุณชักทุนซื้อข้าวสาร แจกทหารกล้วยไข่ให้อีกหวี ทั้งของคาวเนื้อเค็มก็เต็มดี แจกโยธีกองทัพรับทุกคน ฯ

๏ ครั้นว่าบ่ายชายแสงพระสุริเยศ สักโมงเศษเอะอะเตรียมพหล ต่างลงเรือทุกลำประจำพล บ้างเตรียมตนคอยฟังระวังตัว เจ้าคุณลงนาวาที่หน้าวัง พร้อมสะพรั่งฝีพายซ้ายขวาทั่ว นายน้อยจับตระบองลั่นฆ้องรัว ให้รู้ทั่วนัดบอกกันออกเรือ ฆ้องลั่นเสียงแซ่ซร้องก้องกังวาน โห่ประสานสามลาสง่าเหลือ ลูกทัพนายกองนั้นไม่ฟั่นเฟือ ล้วนสวมเสื้อเต็มยศหมดทุกนาย ฯ

๏ มาประเดี๋ยวเลี้ยวประทะศีรษะรอ ดูปราดปร๋อน้ำไหลเชี่ยวใจหาย ฝีพายขึงตึงข้อไม่รอพาย บ้างเสียท้ายเรือปะประทะแพ บางฉลาดเลี้ยวพันกระชั้นแหลม เรือไม่แพลมแพร่งพรายกระสายแส ที่ตรงศีรษะรอเสียงจอแจ ช่วยกันแก้หัวเรือน้ำเหลือทน เรือก็แล่นเฉื่อยฉิวมาลิ่วลับ แดดพยับมืดกลุ้มชอุ่มฝน ไม่แรงร้อนอ่อนสีสุริยน เหล่าไพร่พลค่อยสบายรีบพายพลัน ฯ

๏ พอถึงวัดทองใหญ่อยู่ในย่าน มีนามบ้านพระนอนพักผ่อนผัน เรือกองทัพคับคั่งประดังกัน แรมอยู่นั้นอีกคืนต่างรื่นเริง ในวัดทองซ่องซ่วมน้ำท่วมหมด น้ำไม่ลดกำลังล้นขึ้นจนเหลิง ไม่มีที่หุงข้าวก่อเตาเพลิง อาศัยเพิงโบสถ์ใหญ่พอได้การ พลนิกรต้องนอนอยู่ในเรือ คนที่เหลืออาศัยในวิหาร อีกศาลาใหญ่กว้างข้างตะพาน เหล่าทหารซ้อนซับขึ้นหลับนอน แต่ตัวฉันอยู่ในเรือเหลือเทวศ นองน้ำเนตรโหยไห้ฤทัยถอน เป็นทุกข์ถึงขนิษฐายิ่งอาวรณ์ เพราะพี่จรจากเจ้าจะเนานาน ไม่รู้ปีเดือนใดจะได้กลับ ด้วยไปทัพจับศึกที่ฮึกหาญ กว่าจะสิ้นสรรพเสร็จสำเร็จการ สุดประมาณเหลือเล่ห์คะเนวัน ครวญครวญหวนละห้อยพอผอยหลับ ชักหงับหงับกลับตื่นสุดกลืนกลั้น กำสรดแสนแหนหวงแม่ดวงจันทร์ โอ้กี่วันจะได้พบประสบนวล ฯ . . . ครั้นมาถึงคันยาวขึ้นเขาโขด สูงเด่นโดดแลเยี่ยมเทียมเวหน ช้างปีนขึ้นตัวตั้งระวังตน ขึ้นสุดบนยอดเขาลำเนาเนิน ข้างทางแลเป็นเปลวล้วนเหวผา หนทางมาสูงโดดบนโขดเขิน เป็นคันน้อยริมทางพอช้างเดิน สะทกสะเทิ้นกลัวจะตกหกคะมำ ภูเขาเล่าก็ชันเป็นหลั่นลด ช้างค่อยจดเดินเรียงกลัวเพลี่ยงพล้ำ ค่อยค่อยคุกขาหน้าอุตส่าห์คลำ แม้นถลำแล้วเป็นเหลวด้วยเหวลึก . . . ที่ผืนแผ่นดินบางแห่งบ้างแดงล้ำ บ้างก็ดำเหมือนแสร้งแกล้งมุสา บางแห่งเหลืองสีซ้ำดอกจำปา พื้นสุธาบางแห่งขาวไม่ร้าวราน ที่ในดงพงพฤกษ์นึกประหลาด ด้วยอากาศดงร้ายหลายสถาน บางแห่งร้อนบางแห่งเย็นเป็นวิการ บ้างสะท้านจับเท้าหนาวขึ้นมา บ้างครั่นเนื้อตัวร้าวซักหาวนอน บ้างก็ร้อนวิบัติขัดนาสา บางแห่งวิงเวียนหัวมืดมัวตา บ้างจับนาสิกให้ชักไอจาม บ้างก็เหม็นขื่นเขียวเหม็นเปรี้ยวบูด ไม่อาจสูดด้วยว่าจิตนั้นคิดขาม ด้วยอายแร่แต่ดินมักกินลาม ตลอดตามสองข้างหนทางจร อีกอายว่านอายยาในป่าชิด ล้วนมีพิษขึ้นอยู่ดูสลอน ครั้งต้องแสงสุริยาทิพากร กำเริบร้อนด้วยพิษฤทธิ์วิกล อายพื้นดินนำพาให้อาพาธ วิปลาสแรงกล้าเมื่อหน้าฝน ตกแล้งหมาดขาดเหงื่อยังเหลือทน จึงพาคนให้เป็นไข้ได้รำคาญ คนเดินเท้าก้าวหล่มบ้างล้มลุก ช้างเดินบุกหล่มล้าน่าสงสาร เหล่าโคต่างล้าล้มอยู่ซมซาน บ้างวายปราณกลิ้งตายเป็นหลายโค ช้างบุกหล่มบ้างล้มด้วยเต็มล้า ดูก็น่าสมเพชสังเวชโข เจ้าของช้างเสียใจร้องไห้โฮ ว่าพุทโธ่ซื้อมาราคาแพง ที่ช้างใหญ่ไม่สู้ล้ามาติดติด พระอาทิตย์คล้ายบ่ายลงชายแสง คนเดินเท้าอ่อนล้าระอาแรง บ้างย่องแย่งเท้าพุปะทุพอง . . . ล้วนความจริงไม่แกล้งมาแต่งปด ได้จำจดผูกพันจนวันกลับ ถึงความร้ายการดีที่ลี้ลับ ได้สดับเรื่องหมดจดจำมา ซึ่งบางพวกไม่ได้ขึ้นไปทัพ บางคนกลับผูกจิตริษยา แล้วกล่าวโทษติฉินแกล้งนินทา ค่อนขอดว่ากองทัพเสียยับเยิน . . . </tpoem>

เชิงอรรถ

ที่มา

นิราศหนองคาย ของ หลวงพัฒนพงศ์ภักดี (ทิม สุขยางค์) พิมพ์ครั้งที่ ๔ ไทยวัฒนาพานิช พ.ศ. ๒๕๔๔