บุณโณวาทคำฉันท์

จาก ตู้หนังสือเรือนไทย

(ความแตกต่างระหว่างรุ่นปรับปรุง)
ข้ามไปที่: นำทาง, สืบค้น
แถว 1: แถว 1:
 +
[[หมวดหมู่:วรรณคดีไทย]]
 +
[[หมวดหมู่:วรรณคดีอยุธยา]]
 +
[[หมวดหมู่:ฉันท์]]
 +
'''ผู้แต่ง:''' [[พระนาควัดท่าทราย]]
<tpoem>
<tpoem>
<sup>๑๔</sup> ขอถวายประนมนขประชุม  ชวลิตสุเบญจางค์
<sup>๑๔</sup> ขอถวายประนมนขประชุม  ชวลิตสุเบญจางค์

การปรับปรุง เมื่อ 07:09, 8 กรกฎาคม 2552

ผู้แต่ง: พระนาควัดท่าทราย

๑๔ ขอถวายประนมนขประชุมชวลิตสุเบญจางค์
แต่บาทยุคลธปวราง-คชิเนนทรทรงญาณ
      อันซึ่งพระองคก็ขจัดปรปักษเบญจมาร
พ่ายแพ้พระเดชภินิหารคณพฤกษโพธิ์พลัน
      หนึ่งข้าก็ยอกรประนมพระเนาวโลกุดรธรรม์
พระปริยัติสุขุมอันคัมภิรภาพสาทร
      หนึ่งข้าก็ยอกรประนมอัษฐสงฆสังวร
เปนที่พำนักนิอดิศรสัตวโลกยธาตรี
      หนึ่งข้าก็นบพระสวยม-ภูวเยศโมลี
เสด็จทรงอุศุภพาหนมีฤทธิรุตม์มหิมา
      หนึ่งข้าก็นบบรมจักรกฤษณราชกฤษดา
ทรงครุฑพาหนวราฤทธิเรืองรเห็จโพยม
      หนึ่งข้าก็นบพระกมเลศจตุรพักตรพิมลโฉม
เสด็จหงสพาหนก็โจมจรร่อนณอัมพรา
      หนึ่งข้าก็นบสหัสเนตรธิปไตยดึงษา
อัยเรศตรีเศียรเป็นพา-หนนาถพเนจร
      หนึ่งข้าก็นบสหัสแสงศศิส่องทิศาดร
ทรงรถรเรียบอัศวจรจรัลรอบพระเมรู
      หนึ่งข้าก็นบนิกรเทพสถิตย์ทั่วทิศาผลู
ขอจงเจริญยศวตูนฤราศพาธา
      หนึ่งข้าก็นบบวรบง-กชบาทกระษัตรา
ผู้เฉลิมอยุธภิรมยายศโยคกรุงไกร
      ขอจงนฤทุกข์และนฤโศกนฤโรคนฤไภย
สรรพสรรพโทษและจัญไรจงนิราศโภยพาล
      จักกล่าวนิพนธ์ประพฤฒิฉัน-ทแต่ตามอนุมาน
แสดงโดยอดีตนุดำนานบุณโณวาทสูตราฯ
             
๑๖ เบื้องบรรพ์ยังมีพระดา-บศหนึ่งสมญา
ว่าสัจพันธโคดม
      สถิตย์เขาสุวรรณไพรพนมแทบสถานนิคม
สุนาปรันตคามา
      แว่นแคว้นกรุงเทพทวา-รวดีมหา
ดิลกเลิศไพบูลย์
      ปางสมเด็จพุทธางกูรทรงบุษบกยูร-
รยาตรยังห้องหาวผจง
      จากกรุงสาวถีกับสงฆ์ห้าร้อยหย่อนองค์
อดิเรกประดับบริพาร
      ล้วนทรงบุษบกพิมานมาโดยคัคณานต์
เปนอนุกรมบวร
      เพียงพญาเหมราชเหิรจรประดับด้วยนิกร
หมู่หงสห้อมระเห็จมา
      ตระบัดดลด้วยนุภาว์พระพิชิตมา-
รอนุเคราะห์มหาบุณ
      ให้ดลแดนมารคอดุลย์เดชด้วยพุทธคุณ
คัมภีรรัตโนฬาร์
      แล้วโปรดพระสัจพันธดา-บศลุถิงอา-
ริยมารคศิวาไลย
      ครั้นพระสรรเพชญเสด็จไคลโปรดสรรพโลไกย
ก็ตรัสด้วยพุทธพจนา
      แก่พระสัจพันธเถราว่าพระศาสดา
ประโยชน์จะโปรดเวไนย
      ท่านจงสถิตย์เถิดอย่าไปเลยจงเนาใน
นิคมโปรดประชา
      สัจพันธรับพุทธฎีกาก่อนแล้วจิ่งอา-
ราธนทูลทศพล
      ว่าพระจักเสด็จไปกลใดข้าเคยยล
ที่นี้จะเปล่าเปลี่ยวใจ
      เคยสดับรสธรรม์อันไพ-เราะห์เริ่มนี้ใคร
จะอนุเคราะห์ห่อนมี
      เคยเคารพทุกนาทีนี้จักอัญชลี
ลอองก็ล่วงลับตา
      ขอจงโปรดปรานีรารอยพุทธบาทา
ประดิษฐ์สถิตย์ในสถาน
      หวังไว้อภิวาทน์สักการทุกทิวาวาร
บยลพระองค์ต่างองค์
      สมเด็จสุคตก็ทรงการุญโดยจง
แก่พระสัจพันธภักดี
      จึ่งเหยียบวรบาทมุนียังยอดศีขรี
สุวรรณพรายเจษฎา
      ด้วยบงกชบาทเบื้องขวาลายลักษณวรา
ทั้งร้อยแปดประการงาม
      เฉลิมโมลีโลกทั้งสามปรากฏในคาม
นิคมชนบทบุราฯ
             
๑๑ ปางปิ่นธเรศตรี-ศรเสวยสวรรยา
อยุธเยศมหานครราชธานี
      ทราบกิจกลรอยพุทธบาทชินศรี
มีราชฤไทยทวีกุศลมุ่งผดุงการ
      รดับเปนพระมณฎปวรรัตโนฬาร
เพียงวิชยันต์พิมานอมรเทพปูนกัน
      สฤษฎิสวมพระพุทธบาทมุนินาถจอมธรรม์
ยังยอดศิขรบรร-พตพิศโพรงพราย
      ห้ายอดยเยี่ยมเมฆจรัสดวงวิเชียรฉาย
ชวลิตพรรณรายรยับโชติสุริยงค์
      กิ่งกาบททาบกาญ-จนมณีเสตารหง
บราลีเยาวยง-คช่อฟ้าปรงอนครัน
      มีบรรทจัตุราชวรพาดกระหนกพัน
เครือซ้อนสลับกันกแนะแก้วกนกกลาย
      สุกรีกระหนาบชั้นก็ทงันผงาดหงาย
เศียรสัตวพรรณรายรดะดาษระดมดี
      กลีบเกล็ดกัจฉามาศประดับดาษจรุญศรี
สลับรัตนรูจีกระจ่างจัดกระจังบัง
      ใบโพสุวรรณห้อยรยาบย้อยบรุงรัง
ลมพัดกระดึงดังเสนาะศัพทอลเวง
      เสียงดุจสังคีตอันดึงดีดประโคมเพลง
เพียงเทพบรรเลงรเรื่อยจับระบำถวาย
      พ่างพื้นที่ฐานบัตรเป็นครุฑอัดอุราผาย
กรกุมสุกรีกรายจะกระหยับเผยอบิน
      สิงห์อัดก็อมดวงวชิรช่วงมณีนิล
เทพนมขนัดกิน-นเรศฟ้อนชอ้อนรำ
      อิสูรทมูลแบกตระบองบิดก็กำยำ
แยกเขี้ยวผงาดทำดุจมีมโนเนา
      ผนังดาษกระจกแจ่มชวลิตงามเงา
กลแก้วผลึกเพรารลอกเลื่อนลลานไป
      ซุ้มสี่ทวารารจเรขเรืองไร
กาบพรหมสรไกรกระหนาบเสาพเพราพราย
      ตาบแต้มณรักร้อยประดับพลอยมณีฉาย
เฉิดกลีบจงกลกลายบทนาคสดุ้งดี
      หน้าบันเขบ็จบรรผจงปั้นเป็นโกสีย์
ทรงไอยราตรีเศียรงามด้วยงางอน
      ช้อยกรชูสัง-ขสังวาลบวร
แสงรัตนสุนทรประกายมาศเลื่อมกัน
      ใบบานทวาเรศรดับมุกดูพรายพรรรณ
เพียงพิษณุกรรม์สรรค์นฤมิตรประดิษฐ์แปลง
      แม่ลายแลบุตกหนาบฉลุช่อชวาลแสง
เกี่ยวก้านกนกแพลงพิศสัตว์ชวัดวง
      คชสีหสิงหราชมยุเรศเหมหงส์
องคทยศยงหณุมานทยานกาย
      สุครีพในเครือวัลย์ก็กุมขรรคชูฉาย
พาลีผู้เลิศชายตระบะล้ำกระบิลครัน
      ฉลักมุกทุกทวารอัษฐบานบเพี้ยนกัน
ล้วนแล้วณเครือพรร-ณรายพรายลลายตา
      พื้นในหิรัญลาดก็สอาดอลังการ์
ราบรอบพระบาทาทศพลวิมลมี
      มณฎปเยาวในนั้นคณพรรณมณีดี
พวงกลิ่นสุมาลีรยาบย้อยอร่ามเรือง
      ดาริจอัจกลับวแวบวับมลังมเลือง
ฉัตรชั้นวิเชียรเรืองรุกขชาติบูชา
      ดอกดวงผกาแก้วสลับศรีสุโสภา
จงกลพระบาทานพรัตนกอบกาญจน์
      เฟื่องฟุ้งขจรกลิ่นเสาวคนธโอฬาร
ดุจทิพพิมานสถานอุบลราชเทวัญ
      ปราการประกอบโคมสว่างแสงเสมอจันทร์
แจ่มแจ้งทิวาวันบรู้รุ่งรู้ราตรี
      บันไดไศลลาดอุรคราชเจ็ดศีร์-
ษเลิกพังพานมีพิษเพียงประไลยกัลป์
      อาวาสพระลานเลี่ยนดุจแว่นสุวรรณสรรค์
มีรูปพระสัจพัน-ธดาบศบรรพชา
      ผดุงไว้จะหวังแจ้งกิจโดยดำนานมา
คือองค์ดาบศอา-ราธนรอยพระบาทางค์
      เวหารอุโบสถพระสถูปอุตมางค์
รายโรงระฆังปรางอดิเรกรจนา
      หน้าลานปราการกั้นสถลมารครัถยา
ผู้เฝ้าทวาราอิสูรสองตระบองกุม
      หน้าย่นแสยะโอษฐดุจโกรธประชาชุม
หากเดชพระจอมจุม-พลป้องบไภยันต์
      ก่อกอบเป็นอ่างแก้วกระหนาบแนวศิขรขันธ์
ทดท่อธาราสรรพ์ประปริ่มไหลจึ่งไขจร
      มาลาเลวงกลิ่นรสฟุ้งทั้งศิงขร
หล่นลอยชโลธรตระหลบอบสุคนธา
      ลั่นทมระดมดาษดุจลาดประพัตรา
แก้วกรรณิกากา-รเกษกลิ่นกำจรลม
      สายหยุดประยงค์แย้มยี่สุ่นแซมสุกรมยม-
โดยดอกลำดวนสมสุรภีพิกุลกาญจน์
      เบญมาศบุษบันมลิวรรณพุดตาลบาน
อังกาบกุหลาบธารสุคนธ์เทศเทียมกัน
      บุนนากลออนวลพุทธชาติอัญชัน
ชงโคยี่เข่งพรรณมลุลีกระดังงา
      พุดซ้อนสลับกลีบจำปาปีบมลิลา
ซ่อนกลิ่นก็กลิ่นสา-หัสยั่วกมลเสบย
      รวยเรื่อยจรุงรื่นวายุพัดรำเพยเผย
บุปผาบุชาเชยพุทธบาทบขาดวัน
      รุกขชาติประชุมแดนมรฎปประดิษฐ์สรรพ์
ดั่งจิตรลดาวันวชิราสถาวร
      มีราชพระนิเวศน์กระษัตริย์เสด็จสโมสร
เกษมสันต์ประชากรสุขพ้นจะพิสดาร
      แม้วใครไปนบพระพุทธบาทอันไพศาล
ยลพระมณฎปสถานที่ถกลแก่โลกา
      ประเหลไพชยันต์รัตนพิมานอินทรเจษฎา
ดังดาวดึงษาสวรรค์สรรค์เสมอกัน
      ลืมแลบรมทิน-กรลืมบแลจันทร์
ลืมแลมไหสวรรย์พิภพราชมณฑล
      สุดสุขสุดเกษมนรนาถบดีดล
เหิมหื่นกมลชนอภิวันทนาการฯ
             
๑๙ เขตรแคว้นในวนเวศศีขรพิศาล
แสนสนุกนิถ้ำธารอเนก
      แนวเนินไศลศิขรินวราวรวิเวก
สูงสุดลิ่วเมฆชรงำ
      คูหาเหวสรสนุกนิเลิศจรก็อำ-
พนดั่งประดุจทำพิฦก
      ท่าธารสินธุเกษมกระแสชลคคึก
ไหลโลดคโครมครึกฉฉาน
      พนพฤกษในพนเวศพนาดรตระการ
ผลรสโอฬารอุชา
      สบสัตวจัตุบททวิบาทคณนา
สัตวสัตวเสน่หาแก่กัน
      เดชด้วยวรพุทธบาทบรมสรร-
เพชญอุตม์มหันตา-ธิคุณ
      กอบเกิดศิงขรราวอรัญญิกอดุลย์
แสนสุขฤปานปุนประมาณ
      สำหรับราษฎรกระษัตริย์ประพาศสุขสำราญ
ถึงปีนมัสการบขาดฯ
             
๑๖ ปางฤดูหิมผคุณมาสองค์อิศวรราช
ปิ่นพิภพกุรุงทวา
      ปราโมทย์หฤทัยราชาจักเสด็จวันทา
บรมบาททรงญาณ
      ดำริห์เสร็จอื้นโองการสั่งเสนีชาญ
พิริยรวจณรงค์พลัน
      จงจัดจัตุรงค์อนันต์อิกมหาสุวรรณ
นาเวศพยุหยาตรา
      จักจรัลอัญชลีสักกา-รพุทธบาทา
สถิตย์สุวรรณศีขรี
      มโหรศพสมโภชโสภีมาลาอัคนี
จงสรรพประดับกิจการ
      อำมาตย์รับราชบรรหารสดุดีนฤบาล
ตระบัดฉวัดไตรตรา
      การสรรพกลับผยองผันมาทูลแด่มหา
กระษัตริยเสร็จบริบูรณ์
      ขออัญเชิญเสด็จนเรสูรอรุโณทจำรูญ
สกุณฤกษ์พยุหพลฯ
             
๑๔ ปางนั้นบรมนฤเบศร์สุรราชฟังกล
เสนางคจัดจตุรพลพิริยสรรพประดับการ
      เร่งมีกมลก็ประโมชสุมนัศใสสานต์
ครั้นส่างอรุณรวิวารยเยี่ยมยอดยุคุนธร
      เสด็จสรงสุธารทิพรสสุวคนธกำจร
ภูษิตวิจิตรอลงกรณ์วรรัตนธำมรงค์
      ทองกรตระกองกรประดับวชิรเรืองระยับองค์
สังวาลวลัยบวรมง-กุฏแก้วกุณฑลพราย
      เสร็จสรงก็ทรงพิชัยอา-วุธสรรพธนูสาย
สพักเสร็จเสด็จจรก็ผายบทบาทยุคลคลา
      แสนสาวสุรางค์วรสนมก็ประดับดังดารา
แวดล้อมพระจันทรณอา-กาศเรืองรรังษี
      เสด็จดลฉนวนพระอรณพขนานน่าวาสุกรี
แตรสังขประโคมดุริยดนตรีมหรธึกและกาหฬ
      เสด็จทรงที่นั่งสุวรรณนาวบุษบกไพชยนต์
เมินแมนพิมานอมรถกลก็ประเทิดประทัดทาย
      เครื่องสูงไสวเสวตรฉัตรอภิรุมยชุมสาย
กลดกลิ้งกระชิงรัตนพรายมยุรฉัตรจรัสจรูญ
      พัดโบกและจามรมณีทรกั้งกำบังสูรย์
ธงฉานฉวัดวรพิบูลย์รยะยาบที่ธงไชย
      นาเวศสุวรรณวรประดับสรมุขเกรียงไกร
คู่เคียงกับจักษุวิมานไชยรัตนเรืองสุธาธาร
      นาวาขนัดคณคชสีห์สิหราชมกรกาญจน์
โตสิงกิเลนทอัศวานสกุณพักตรเจษฎา
      นอกนั้นก็จับวรฉลากนวสูรเสนา
แห่แหนบรมนรนรา-ธิบดินทร์เสด็จจร
      โห่แห่กระหึมศัพทสำเนียงนิสนั่นชโลธร
พายทองกระทุ่มธวัชกรชลฟุ้งคือฝอยฝน
      ฟองฟุ้งนทีธรติราครลอกกระฉอกชล
ธงเทียวธวัชกลคือกลสกุณร่อนรริ้วโพยม
      ทวาราวดีพิฦกพลั่นสนั่นลั่นคครื้นโครม
ไพร่ฟ้าประชาชนก็โสม-มนัศโดยเสด็จไคล
      เหรามัจฉากัจฉปป่วนบมิทวนสถิตย์ใน
สาครกระเจิงจรนุไพรพำนักนิ์ห้วยละหารธาร
      เสด็จดลประทับท่าเจ้าสนุกพระดำหนักอันโอฬาร
เถลิงอาสนราชสุขสาน-ติภิรมยรมยา
      ปราการประดุจศิขรกั้นสมุทคั่นคัมภีรา
หว่างเขาอัศกรรณวินัตกาคิชกูฏคุหาหงส์
      ตาริ้วระรอบกลคือเขาบริภัณฑกรรกง
รอบล้อมนิเวศวรคือวง-กฏเกี้ยวพระเมรุมาศ
      สรรพพฤนทประชาชนนิกรวรมนตริเกลื่อนกลาด
อึกอึงอุโฆษพนวาศพนพนมจะหล่มทลาย
      เรือจอดจรดก็บมิส่ำดูคคล่ำกระแสสาย
กู่กันพเพรียกจรจรายบมิรู้กี่โจษจรร
      เสพโภชน์กระยาหารสำเริงสุขรมยชมกัน
เปรมเปรอจเรอจรจรัลก็คเคลือบทั้งแดนดง
      สายัณหแสงสุริยเสด็จจรคล้อยพระเมรุลง
ปักษาคณากรสู่พงพนพฤกษเพรียกรัง
      จับจอมผกาอรประอึงคคลึงคู่สิเนหัง
หวนหันกระสันสัตวประนังศัพทร้องสำเนียงหวาน
      ราตรีสงัดศัพทนิกรนรราชทวยหาญ
เพื่อผลมหันตดรธานประทุษฐจิตรกามา
      แสงจันทร์จรูญเมฆจแจ่มจรแหร่มณนภา-
กาศเรืองรยับรัศมิดา-รกพรายโพยมบน
      น้ำค้างรำเพยประวายุพัดปรมาณุฝอยฝน
เย็นทั่วทั้งพื้นพนภุวดลชฉ่ำพวกพลากร
      กวางทรายกระต่ายจรก็เต้นประชมแสงศศิธร
โลดเลมรบัดสุขและจรณเหล่าแหล่งพนาราม
      ไถงเงื้อมยุคุนธรจะจวนปจุสสมัยย่ำยาม
กดโกกิลาสกุณปามสุรศัพทอึงอลฯ
             

ร่าย เสนาตระบัดตื่นตน ตรวจเตรียมพลพยุหบาตร เร่งรุมฟาดนายอัศว์ เร่งรันฉมัดนายคเชนทร์ เร่งรดับเกณฑ์นายรถ เร่งรันขนดนายพล ศัพทโจษจลจรรจา แก้ช้างม้าโคเกวียน ลงฉวัดเฉวียนวาเรศ แต่งสกนธเพศพลไกร คชไสวอัศวา โดยขบวนตราพยุหบาตร เมือบคามาศวิถี ท่านฤบดีผ่านเผ้า พอรุ่งอรุณเร้า แผ้วฟ้าวรโพยมฯ

๑๕ พลคชคชแรงโรมโจมณรงค์คงอาวุธสรรพ
พลคชคชเร็วรับจับอรินทรราชฟาดขจัดจร
พลคชคชฤทธิรอนเบญจลึงคธรเถลิงงา
พลคชคชศักดางางอนช้อยสอยเอาดวงดาว
พลอัศวอัศวฉ่าฉาวจบทุกแดนดาวสยบสยอง
พลอัศวอัศวลำพองทวนมาศลำยองจามรี
พลอัศวอัศวสำลีทรงกุทณฑ์ตีดำเลิงสาย
พลอัศวอัศวผาดผายทรงธนูสายประลองทัด
พลรถรถเฉวียนฉวัดเรียบแปรกรัต-นปลายธง
พลรถรถก้องกงเวียนระเห็จหงส์คือกังหัน
พลรถรถพรายพรรณสรรพ์ประดับกาญจน์มณีแสง
พลรถรถคำแหงปรปักษ์แสยงสยบมรณ์ฯ
             
๑๖ ตรวจเตรียมเทียบแสนยากรแพนดั้งโตมร
กุทัณฑ์ธนูนั่นหนา
      ดาบเขนเสโลห์ปืนยาปืนไฟคณนา
บรู้กี่ส่ำเนืองนอง
      ย่อมล้วนเกราะกรายลายทองเสื้อหมวกไหมกรอง
กระหนกกระหนาบแกมกัน
      สรรพพฤนทามาตย์โจษจรรพร้อมพรั่งอนันต์
อเนกขนัดในขบวน
      ครั้นเพลาฤกษเรืองควรอัญเชิญอิศวร
สุเรนทรราชยาตราฯ
             
๑๑ ปางนั้นนฤบดินทรสุเรนทรมหา
เร่งมีมโนปรา-รภซึ่งเสด็จดล
      เสด็จสรงสุธารทรงพิภูษิตระการกล
พาหุรัตนกุณฑลมกุฏแก้วกรรเจียกจร
      เสร็จทรงพิไชยอา-วุธสรรพประดับกร
ย่างเยื้องจรัลจรวรราชเกยไชย
      ทรงพระคชาธารทรเรืองมหิทธิไกร
ดุจองค์สหัสไน-ยนิสิทไอยรา
      ประดับหมู่พิริยพล-ลโจษจลณมรรคา
ส่ำแสนทแสนยา-กรก้องกเกริกไพร
      เสียงสารอัศวราชนฤนาทวนาไลย
แตรสังข์ประนังไนศุภฤกษ์ดำเนินพลฯ
             
๑๔ ฝ่ายพญาคชาธรพิพงศ์อยเรศมหัยรณ
พิศไหนลมัยมุขพิมลทินย่อมประดับดาว
      ผ่านพักตรพัตรรัตคนชนักต้นกระวิลวาว
ซองหางรยับรัศมิพราวพพรายรัตนาภา
      ข่ายทองตระพองพักตรพนาศรุจเรกขโมรา
กำภูหุ้มภู่พรรณจา-มรีเฟื้อยฟฟายงาม
      ปรบกรรณกระหึมสุรส่ายมันจรแกว่งณกลางสนาม
เสนาพลาจรคั่งคามพิศเพียงเอราวัณ
      ประดับด้วยเศวตบวรฉัตรอภิรุมชุมสรรพ์
จามรแลธรสุริยวรร-ณพัดโบกระบายลม
      กลดกลิ้งกรชิงมยุรฉัตรจรูลแสงจรัสสม
ธงทวนฟฟายจามริรมย์ดุจกวักจะไกวโพยม
      แวงแซงจัตุลังคบทบา-ทคเชนทรชรุกโซม
ฆ้องกลองประนังศัพทประโคมจแจ้วปี่ชวานำ
      คชดังประนังอธิคคมคชกรมเสียดส่ำ
พังคาและแซกกิรินินำที่นั่งรัตนพุดตาลทอง
      เบื้องหลังคเชนทรบรม-ขัติโยรสสมพอง
โดยเสด็จจุฑาธรณินองรถเรียบประเทียบจร
      รถอรรคสุดาสุรสนมวรรูปคืออัปสร
เยี่ยมยิ้มพพริ้มพักตรบวรธิวิสูตรมาศผจง
      กล่นเกลื่อนอรัญรถยาธุลิตระหลบทังไพรพง
เสียงสารและอัศวก้องกงรถลั่นสนั่นพนม
      แส้เสียงพลาพลนิกรก็สท้อนสเทือนระทม
สรรพสัตวก็ตื่นจิตรระงมปลาตแล่นขจัดขจาย
      เรไรและวานรชนีพเพรียกพร้องสำเทียนทาย
เสด็จคลาพลาพลนิกายดลราชวังสถาน
      หยุดยั้งพยุหจัตุรง-คสำเริงฤทัยลาน
ตรวจเตรียมมโหรศพการสมโภชพุทธบาทาฯ
             
๒๑ ปางนั้นสมเด็จกระษัตราศุภจิตรวรา
เสด็จสรงสา-คเรศพลัน
      เสร็จทรงอาภรณพรายพรรณภูธรจรจรัล
มากระทำอัญชลิตวา
      ทักษิณพุทธบาทศาสดาถวายทีปบุษปมา
ไลยสุคนธารกำจร
      อิกภูษิตสรรพาภรณ์เบญจราชกกุธธร
ถอดถวายศรภิรมยัง
      เสด็จสดับรสธรรมเทศนังดุริยางคจำเรียงสัง
คีตประนังดังประโคมถวาย
      ครั้นเสร็จอภิวันท์เสด็จปรายหิรัญสุวรรณหลาย
ทรัพยแจกจ่ายคณานันต์
      ทานแก่พณิพกสบสรรพ์บรมหริรักษจรร-
โลงลิลาผันประเวศวังฯ
             
๑๑ บัดการมโหรศพพก็โห่ขึ้นประนัง
กลองโขนตระโพนดังก็ตั้งตระดำเนิรครู
      ฤาษีเสมอลากรบิลพาลสองสู
เสวตรานิลาดูสัประยุทธภัณฑนา
      ตระบัดก็เบิกไพจิตรสูรอสูรา
ถวายดวงธิดาพงาอมเรศเฉลิมงาน
      ลครก็ฟ้อนร้องสุรศัพทกลับขาน
ฉับฉ่ำที่ดำนานอนิรุทธกินรี
      ฝ่ายฟ้อนลครในบริรักษจักรี
โรงริมคิรีมีกลลับบแลชาย
      ล้วนสรรสกรรจ์นางอรอ่อนลอออาย
ใครยลบอยากวายจิตรจงมเมอฝัน
      ร้องเรื่องระเด่นโดยบุษบาตุนาหงัน
พักพาคุหาบรร-พตร่วมฤดีโลม
      ฝ่ายหุ่นก็ตั้งโห่ศัพทส้าวกระโหมโครม
ชูเชิดพระโคโดมทวิพราหมณรณรงค์
      เริ่มเรื่องพระไชยทัตจรเสด็จพนาพง
ลอบล้อมมฤคยงอสุรท้าวกุเวรแปลง
      โมงครุ่มคณาชายกลเพศพึงแสยง
ทับทรวงสอิ้งแผงก็ตระกูตโกคำ
      เทริดใส่บใครยลก็ละลนละลาวทำ
กุมแส้ทวารำศัพทร้องดำเนิรวง
      บัดเบื้องรเบ็งแต่งกลกายประดุจมง-
ครุ่มเทริดบสมทรงกรกุมธนูเมียง
      ย่องยิงมยุรมรณ์ก็สอ้อนสเอวเอียง
ลูกคู่ก็แตกเสียงโอรพ่อตระหลบเวียน
      นางรำระบำบรร-พก็ฟ้อนบชำเนียร
พิศเล่นแต่พาเหียรบมิส่ำจะสำรวล
      เทพทองคนองเฮชนเปรสดับสรวล
โต้ตอบก็ไป่ควรประถ้อยแถลงกัน
      โขนหนังรดับช่องรทาหุ่นและรามัญ
รำเล่นบเปนฉันทิจะสุนทราแล
      เหล่าหกคเมนเมิลจรลิ่วลลานแด
ยกบาทกลับแปรศิรลงก็เสียวสยอน
      ไต่ลวดและกุมหางมยุรย่างพเนจร
แล่นเล่นบอาทรดุจเหาะจะเหิรหาว
      แนบนิทรลวดแลบก็กระแหนบทิหนวดนาว
ห้อยหันคือคังคาวชนเสียวสยองแทน
      รำแพนฟฟ้อนหัดถก็ยืนรโยนแปลน
ปลายไม้ประดุจแมนมารังสรรคโสภา
      ลอดบ่วงทลวงถลันบมิทันจะพริบตา
ประดุจอุรคาอันเลื้อยลอดลดาดาย
      พวกนิทรหอกดาบพิศปลาบชีวาวาย
ครกวางณกลางกายประนังสากบยากยัน
      มวยปล้ำตระบองตีประเตะต่อยตลุมกัน
หยุดยกก็รางวัลชนะปูนบำเหน็จนอง
      ล้วนสรรพกลั่นแกล้งมาสมโภชสมพอง
สุดสิ้นเสนอสนองจะนิพนธรำพรรณ
      เบื้องบ่ายพระสุริเยน-ทรเสนีประนมคัล
สามคาบก็ขึ้นกัล-ลปพฤกษโปรยทาน
             
๒๘ เมื่อนั้นประชาราษฎรโยธาพณิพกทวยหาร
สิ้นทั้งปักษ์ปวงมารับพระราชทานตบหัดถ์ฉัดฉาน
ชนช่วงชิงกัน
      เบียดเสียดสับสนชายหญิงโจษจลรวบรับหิรัญ
ล้มลุกคลุกคลานดิ้นด้าวแดยันฉุดชักพวกพรรค์
ได้แล้วครรไลย
      ซื้อหากระยาหารเสพสุขสำราญโอ่อ่าคลาไคล
รูปเทียนบุปผาคันธามาลัยจรพระลานใน
นบพุทธบาทา
      เปนเวรอภิวาทชายหญิงบอาจลุมเล้าทวารา
สำเริงสำราญสุขีปียาทั่วทั้งประชา
ชีพราหมณสงฆ์
             
๑๖ ครั้นสุริยเสด็จอัษฎงค์เลี้ยวลับเมรุลง
ชรอุ่มชรอ่ำอัมพร
      บัดหนังตั้งโห่กำธรสองพระทรงศร
ฉลักเฉลิมเจิมจอง
      เทียนติดปลายศรศรสองพากย์เพ้ยเสียงกลอง
ก็ทุ่มตระโพนท้าทาย
      สามตระอภิวันท์บรรยายชูเชิดพระนารายน์
นรินทรเริ่มอนุวัน
      บัดพาลาสองสองขยันปล่อยวานรพัน-
ธนาก็เต้าเตียวจร
      ถวายโคบุตรบมิให้มรณ์ปละปล่อยวานร
นิวาสสถานเทาคง
      เริ่มเรื่องไมยราพฤทธิรงค์สกดอ้มองค์
นเรศดลบาดาล
      ปางนั้นสมเด็จมหิบาลเสด็จด้วยบริพาร
ลีลาศเลียบเหลี่ยมผา
      จุดเพยียมาศแจ่มดวงผกาถวายพุทธบาทา
ตระบัดรทาพุ่มเพลิง
      โป้งปีบปีบเสียงศัพท์เถกิงดุจพยัคฆ์ร้องเริง
แลเสียงมฤคกวางฟาน
      ตรวจตรวยพวยพุ่งคัคณานต์นกบินบินปาน
สกุณร่อนรักรัง
      อ้ายตื้อหวือวุดกำลังพพักตรชนพัง
พินาศโลหิตสลาย
      กังหันหันดุจลมผายช่อม่วงร่วงราย
ฝอยทองรเทือกน่ารทา
      พลุจีนศัพทก้องโกลาแจ่มดวงในอา-
กาศเรืองชช่วงดังดาว
      เพลิงพยัคฆ์ลากหางสำหาวแล่นลุมชนฉาว
ปทัดปะทะคนยัน
      เพลิงสินธพบรเห็จหันพเนียงสนั่นครัน
อุโฆษชโชติช่วงงาม
      เพลิงโคควายวิ่งกลางสนามมีนายติดตาม
กรกุมประฏักทักแทง
      เพลิงพ้อมพิสดารดูแสดงหลากหลายเปลี่ยนแปลง
ปราสาทสุดโคมคน
      มีมังกรล่อแก้วกลแล่นไล่เวียนวน
วิจิตรส่ำรำพรรณ
      จรัสแจ่มเพยียรุ่งเรืองวรรณนวลคือนวลจัน-
ทรแจ่มหน้าชนานวล
      มโหรศพสมโภชประมวญครบเจ็ดวันควร
สนุกแลสุขสบสรรพ์ฯ
             
๑๑ เสร็จการสยมโภชบรมไทเสด็จพลัน
คลายพยุหโจษจรรจรชมพนมพนา
      ห้วยเหวศิขรบรรพตเลิศสมญา
ถ้ำธารทุราทวารแวกวุ้งคุหาบรร
      โตรกตรอกชงอกเงื้อมชง่อนซ้อนสลับกัน
ลดเลี้ยวไศลพรรณพิฦกล้วนศิลาลาย
      เปลวปล่องชช่องคูกระพุ่มภูพพร้อยพราย
หยัดเย็นกระแสสายชลใสสอาดดี
      เสด็จชมพนาดรวรพฤกษสักขี
รวกรังกระสังมีผลดกประดู่แดง
      ชาเลียงและเหียงหันพชิงชันกระชุมแสง
จวงจันทนจิกแจงตะขบข่อยมค่าคาง
      พลวงพลองมตองแต้วและมตูมมตาดทราง
เกดแก้วลำไยยางพยอมยูงรโยงไพง
      อ้อยช้างและช้างน้าวและกระเช้าสีดาใส่
หูกวางและกร่างไกรมเกลือกล่ำกระลำภอ
      คูนเคี่ยมตะเคียนคล้ายและย่างทรายเสม็ดสมอ
ปริกปรงประยงคุ์ยอมดูกเดื่อกระโดนโกรน
      สนสักมะกักกอกและตระแบกตะบากโยน
หลาวหลกชโอนโอนและกระทุ่มกระถินทอง
      คนทามะค่าแคมงั่วแง่ระงับกรอง
เล็บนางขานางน้องมฝ่อแฟบมเฟืองไฟ
      เต่าร้างภุมเรียงรักดูสลักสลมไพร
พรรณพฤกษ์ระบัดใบรบุช่อผกากาง
      หอมหวนประอวนกลิ่นรสรินณริมทาง
ราชาคณานางก็นิยมภิรมย์ยวน
      เสด็จชมคณานกดุจผกฤไทยหวน
โกกิลขมิ้นนวลหัสไนยรังนาน
      ไก่ฟ้าพญาลอกระวิกแขวกขวาน
ขุนแผนกระแวนวานรวังไพรตระไนยาง
      ขาบเค้ากระทาคุ่มอิลุ้มกรุมตรลอนฟาง
เงือกงั่วกระลิงลางกเลมาะเค้าแมวโมง
      สร้อยร้าพญาเสวยตีวิดวิ่งและคลิ้งโคลง
ภูรโดกชโงกโพรงกุลาโห่และโกญจา
      ยางกรอกกับดอกบัวกระเตนตั้วและตับคา
แขกเต้ากระเหว่าสา-ลิกาแก้วกรอดเกรียน
      กาสักและสัตวามยุเรศตีนเทียน
จินโจ้กระจาบเวียนบารบุนและเบญจวรรณ
      กินลมสมบัณฑิต-ยประหิศอัญชัน
เค้ากู่คับแคพรร-ณพิราบครวญคราง
      เรไรระหริ่งร้องจักจั่นสนั่นกลาง
วนเวศประหนึ่งนางดุริยขับจำเรียงถวาย
      ชมหมู่มฤคกา-ษรสรรพแหล่หลาย
พาฬพยัคฆกวางทรายจรเตร็จณโกรกเกริน
      โคเพลาะและเลาะเลมลบัดนัศแนวเนิน
ถึกเที่ยวกระทิงเดินวนเวศโคคลอน
      เม่นหนีชนีโหนจรโจนในดงดอน
จิ้งจอกกระหลอกหอนชมดรสสุคนธาร
      ลมั่งรมาศผาดสุรศัพทเพรงดาล
เยียงผาระเห็จหาญณห้วยเหวคุหายง
      กระต่ายเต้นกระตุ่นขุดสุกรดุดณดารดง
ฟานแฟนกระจงลงชลแช่กระหายแรง
      แรดร้ายระดูจำศิลสู่ที่ปลักแปลง
พรานไพรชมัดแทงทลุล้มสดวกดาย
      ชมหมู่กิรีนีศุภลักษณแหล่หลาย
โทนทอกพินายพรายเอกทนต์ประทุมทันต์
      โคบุตรชมลบวรครบจรอกจรัล
รายเรียงสกอกันจรจบจรอดหา
      ลูกน้อยณแนบนมก็กรดูดกษีรา
โฆษเพรียวพเพรียกอา-รัญเวศเมื่อสายัณห์ฯ
             
๑๖ ชมพรรณนกไม้สบสรรพ์สบสัตวอนันต์
อเนกตรูตราไตร
      เสด็จชมถ้ำธารอำไพเย็นฉ่ำชลใส
ลเลื่อมวาลุกาพราย
      มีหมู่มัจฉามากมายตริวตราวม่านลาย
แลฝูงจรเข้เหรา
      ช้างเหยียบปลาแม้วลิ้นหมาคางเบือนเบือนหา
กรช่อนแก้มช้ำสู่หมอ
      กรตรับตรับฟังรังรอกรายว่ายเวียนตอ
ตรเพียนตรพากไยไภ
      ดาบลาวอ้าวอุกเสือไครเนื้ออ่อนอ่อนใจ
ประนอมน้ำเงินเงินมี
      แมวม้าพาเทโพลีจิ้มฟันกุมภีล์
ก็พาอ้ายด้องดวนตาม
      กระแหแห่ห้อมหลังหนามอิทุกทุกคาม
มาสู่ปลากดกฎหมาย
      ทมางหมางใจไหลหลายซ่อยซ่าซิวสวาย
ชวาดวิวาทข่มแขยง
      ชโดทองพลุกดุกแดงช่อนช้อนชวนแชวง
เห็นพวกกระดี่ดีใจ
      นานาแน่นน้ำเลมไคลผุดว่ายเวียนระไว
บรู้กีส่ำสังขยา
      เสด็จลงสรงสินธุธาราแสนสรรพสุดา
ประดับประดุจกินรี
      แล่นไล่ในสาคเรศศรีใสสุทธวารี
วรากุสุมภ์เสาวคนธ์
      โกมุทบุษบาอุบลบุษบันจงกล
ก็บานสพรั่งเกสร
      เกสรจรัสแสงทินกรเรณูขจร
ภุมรีก็กลั้วรสชม
      ต่างนางว่ายเวียนเด็ดดมสาวสรรค์สนม
สนุกนิสุขหฤหรรษ์
      เสร็จสรงพอสุริยสายัณห์เสด็จจากธารอัน
ทุเรศประเวศวังสถาน
      แต่จรประพาศถ้ำธารราษฎรสำราญ
สำเริงจะล่าธานี
             
๑๔ ปางนั้นสมเด็จนฤบดิน-ทรปิ่นธเรศตรี
พร้อมด้วยบรมขัติยศรีสุริยวงศ์สนมใน
      ชีพราหมณ์ประชาชนนิกรจรโดยเสด็จไคล
ถือทีปสุคนธมาไลยชวเลศสำอาง
      เสด็จดลพระมณฎปก็ทำอภิวันทปัญจางค์
ถวายเครื่องสุคนธปวรางค์ประทีปธูปสุคนธาร
      เครื่องทรงประดับพระวรองค์ดุจเทวนฤมาน
เปลื้องปลดประนมนมัสการพุทธบาทศาสดา
      สิ้นทั้งพระวงศก็ถวายวรรัตนรจนา
ทวยราษฎรพราหมณพฤฒาก็ประชุมชลีคัล
      เสร็จกรุงกระษัตริย์นมัสการก็กำหนดทิวาวัน
จาฤกลิขิตสุวรรณพรร-ณบัตรศุภใสสานต์
      หลั่งน้ำสิโนทกธาราดลเมทนีดาล
ตั้งสัตยากรธิฐานบทโมกข์ศิวาไลย
             
๑๙ ครั้นเสร็จนบวรบาทมุนินทรก็ลา
เลิกลาศโยธาครไลย
      สรรพแสนยากรพฤฒิพลมไหย
ดาษดาวนาไลยลิลาศ
      เลี้ยวลับพักตรพระลานก็ลานจิตรสวาดิ์
คลอนคลอนกมลราษฎร์ประชา
      ต่างต่างยอกรเหนือศิโรตมก็อา-
ดูรโศกโศกาพิลาป
      โอ้โอ๋อาตมาจรนิราบรมบาท
เคยนบอภิวาททุกวัน
      โอ้แสนสนุกนิมณฎปประดุจวิชยันต์
ดาวดึงษมฆวรรบดินทร์
      โอ้โอ๋แสนเกษมพนเวศศิขรสินธุ์
ธารไหลรรินรินสุคนธ์
      อ้าอ้าสรรพสนุกนินฤทุกขนิรนต์
แต่นี้จะวายยลยเยียบ
      อ้าอ้าปาระชะนี้สงัดศัพทเสงียบ
วังเวงวิเวกเชียบพนานต์
      โหยหวนหาพุทธบาทชินาถวรญาณ
ทุ่มทรวงกรรแสงสารพิไร
      ซ้อเสียงศัลยสมรเสมอศัพทเรไร
แจ้วแจ้วสนั่นในอรัญ
      แสนโศกจรดคิริทวาเรศหิมวันต์
พ้นเภทจะรำพรรณคณา
      เสด็จโดยด่วนพนเวศและสินธุมรคา
ดลกรุงทวาราภิรมย์
      เดชะรำพรรณนิพนธ์บุณโณวาทสุตรสม
วิพรประสิทธิคมพิมลฯ
             
๑๒ วรสรรพประสิทธิ์วรฤทธิอจล
วรเดชะนิพนธ์พิรภาพจงปรา-
      กฎในธรณิศวรสิทธิเมธา
นฤทุกขนิรานฤโรคนฤไภย
      วรเดชสวัสดิ์ศุภสุนทรไร
ดลอาตมจงไพ-บุลภาคยนิรันต์
      มรณังจงเสวยสุขสวัสดิสวรรค์
ผลเดชจงถวัล-ลนิวัตนฤพานฯ
             
จบ เสร็จอภิวาทไหว้สักการ
บุ โณวาทพิศฎารสูตรแจ้ง
ริ ร่ำสรรเสริญสารฉันทภาค
บูรรณ เสร็จสำเร็จแกล้งกล่าวไว้เป็นเฉลิมฯ
จบ จนกระษัตรสร้างเสร็จฉลอง
พิตรเสด็จไพรคนองเถื่อนถ้ำ
ริ ร่างสฤษดิสารสนองเสนอเนตร
บูรรณ เสร็จเสด็จกรุงซ้ำเรื่องซั้นสรรเสริญฯ
      ฉันทพากย์พระนาคถ้าทรายผจง
ยินย่อมอาลัยหลงเล่ห์ชู้
แรกรักร่วมจิตรปลงปลุกสวาท ลืมฤา
โสตเสนาะเพราะรู้รสอ้อยตาลหวานฯ
      จบกลอนพระนาคแกล้งเกลาบท
ฉันทพากย์นิพนธ์พจน์เรียบร้อย
เพียงทิพยสุธารสสรงโสรจ ใจนา
ฟังเร่งเสนาะเพราะถ้อยถี่ถ้วนกลอนแถลงฯ
             
เครื่องมือส่วนตัว