จาก ตู้หนังสือเรือนไทย
ข้อมูลเบื้องต้น
พระนิพนธ์: สมเด็จพระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี
บทประพันธ์
โคลงดั้นสุภาสิตวชิรญาณ
ทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๑
|
๏ คราวเข็ญจะเฝ้าแต่ | | โศกศัลย์
|
โศกจะดับขุ่นเข็ญ | | ห่อนได้
|
ยิ่งโศกยิ่งจักพลัน | | รอญชีพ
|
ควรปลดควรเปลื้องให้ | | โศกคลาย ฯ
|
๏ ละโศกเร่งตริรู้ | | สึกเข็ญ ตนนา
|
รู้เข็ดเข็ญคงวาย | | ว่างบ้าง
|
ทิ้งชั่วยึดที่เปน | | ทางชอบ
|
จึงจักเริศร้างพ้น | | เหตุภัย ฯ
|
| | |
|
โคลงสุภาสิต
เริ่มทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๑
คำอธิบาย
โคลงสุภาษิตนี้ทรงแต่งตามเค้าโครงสุภาสิตใหม่ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์กับเจ้านายที่บางปอิน เมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๐ (ฉบับพิมพ์เรียกว่า “โคลงสุภาษิตใหม่” ) สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้าฯ ทรงพระนิพนธ์โคลงสุภาสิตนี้ทรงกับเจ้านายผู้หญิงอีกหลายพระองค์ด้วยกัน คัดเอามาพิมพ์ในสมุดนี้แต่โคลงพระนิพนธ์ของสมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า ฯ
ความรัก
|
๏ รักเรียนต้องกอปด้วย | | วิริยะ
|
รักยศควรอุสาหะ | | กิจไท้
|
รักทรัพย์อย่าพึงสละ | | ทรัพย์จ่าย เฝือนา
|
รักชอบกอบกิจให้ | | ถ่องแท้ยุติธรรม ฯ
|
|
๏ รักตนประพฤติล้วน | | สุจริต
|
รักลูกเพียรดัดจิต | | ลูกไว้
|
รักมิตรมากที่มิตร | | รักตอบ
|
รักบ่าวเมื่อคราวใช้ | | ไป่ลี้หนีงาร ฯ
|
| | |
|
ความชัง
|
๏ ชังพูดเปนเล่ห์เลี้ยว | | หลอกหลอน
|
ชังชาตินิรคุณบอน | | บ่อนไส้
|
ชังโจรเที่ยวซอกซอน | | ลักทรัพย์ ท่านนา
|
ชังมากบอยากใกล้ | | เผ่าพ้องอสัทธรรม ฯ
|
| | |
|
ความกล้า
|
๏ กล้าคิดเพราะเหตุด้วย | | ใจมาน
|
กล้าเชื่อเพื่อปฏิญาณ | | สัตย์ไว้
|
กล้าพูดเพราะเชื่อชาญ | | เชาวน์ว่อง
|
กล้ารักชักกล้าให้ | | สู่สู้ริปูแทน ฯ
|
| | |
|
ความกลัว
|
๏ อาญาไทธิราชเผ้า | | แผ่นสยาม
|
เกรงไป่มีโมงยาม | | ว่างน้อ
|
ภัยพิบัติมัจจุราชตาม | | ฉกชีพ
|
กลัวบ่เว้นทุ่มท้อ | | จิตลี้หนีไฉน ฯ | |
|
|
๏ กลัวบาปบส่อให้ | | โทษถึง ท่านนา
|
กลัวท่านผูกเวรตรึง | | ติดติ้ว
|
กลัวกรรมจักตามดึง | | ตนสู้ อบายพ่อ
|
กลัวชอบบุญหอบหิ้ว | | อาตม์ขึ้นสุขภูมิ์ ฯ
|
| | |
|
ความเพียร
|
๏ เพียรประพฤติสุจริตอ้าง | | อวยผล
|
เพียรประพฤติยุติธรรมดล | | ดับไร้
|
เพียรประพฤติกอปกุศล | | บุญส่ง สุขนา
|
เพียรประพฤติเมตตจิตได้ | | ห่างพ้นคนชัง ฯ
|
|
๏ เพียรประพฤติทุจริตร้อน | | แรงไฟ นรกพ่อ
|
เพียรประพฤติฉ้อฉกภัย | | จักพ้อง
|
เพียรประพฤติบาปบไกล | | ทุกข์ถับ ถึงนา
|
เพียรประพฤติเหี้ยมโหดต้อง | | ตกข้างคนฉิน ฯ
|
|
๏ หมั่นเขียนหมั่นอ่านอ้าง | | อักษร
|
เพียรแต่งโคลงลิลิตกลอน | | ดอกสร้อย
|
กลบทอีกบทละคอน | | ฉันท์กาพย์
|
เพียรดั่งนี้ฤาคล้อย | | คลาดผู้ชาญกวี ฯ
|
| | |
|
ความเกียจคร้าน
|
๏ โกสัชชัดเชิดอ้าง | | โทษา
|
ฉัพพรรคอรรถกถา | | กล่าวแจ้ง
|
นรชาติปราศวิริยา | | นฤสุข
|
จักสฤษดิกิจใดแสร้ง | | ผัดเพี้ยนผ่อนตน ฯ
|
|
๏ หนาวหนักจักกอปเกื้อ | | การใด ได้พ่อ
|
บางผ่อนร้อนจัดใจ | | จักหวิ้น
|
บางคาบก็ขานไข | | ยลย่ำ แล้วนา
|
กอปกิจบควรสิ้น | | รติแผ้วควรทำ ฯ
|
|
๏ ยามพรุกพร่ำผัดเพี้ยน | | ทำงน มากนา
|
งายหน่อยจึงจักขวน | | กิจไซร้
|
บางผ่อนอุทรรน | | ร้อนภักษ์ ภุญช์พ่อ
|
บางผัดอิ่มหนักให้ | | หย่อนน้อยค่อยทำ ฯ
|
|
๏ สันดานประกอบด้วย | | โกสัช
|
ผิสฤษดิ์กิจใดผัด | | พรุ่งเพล้
|
เพี้ยนหนาวผัดร้อนจัด | | อิ่มพร่อง อุทรนา
|
กว่าจะเสร็จประสงค์เอ้ | | อูดพ้นพันทวี ฯ
|
| | |
|
ความซื่อ
|
๏ พุทธรัตน์ธรรมรัตน์ทั้ง | | สงฆ์สรรพ์ พิสุทธิ์แฮ
|
อีกชนกชนนีอัน | | เกิดเกล้า
|
สยามรัฐดิลกธรร | | มิกแห่ง ตนฤา
|
ควรซื่อสุจริตเช้า | | ค่ำน้อมนมัสการ ฯ
|
| | |
|
ความโกง
|
๏ โกงคิดทรยศผู้ | | บำรุง ตนแฮ
|
หมายลาภเปิดลับจุง | | โทษให้
|
ความชั่วติดตัวนุง | | เหนียวเหนอะ
|
สบลาภก็พลันไร้ | | เพื่อร้อนแรงกรรม ฯ
|
| | |
|
ความอาลัย
|
๏ อาลัยลูกจักเมื้อ | | ยุรเปียน ทวีปแฮ
|
ใจคิดเปนนิจเวียน | | วาบว้ำ
|
อาลัยเพื่อเคยเสถียร | | สถิตสุข เสมอนา
|
ใจห่วงเหลือจักปล้ำ | | ปลิดให้อาลัยสูญ ฯ
|
| | |
|
ความเบื่อ
|
๏ เบื่อโลกเห็นโลกล้วน | | อนิจจัง
|
เบื่อทุกข์ทุกวันประดัง | | รุกเร้า
|
เบื่อเคราะห์เบื่อกรรมฝัง | | รกราก
|
เบื่อหน่ายตายเกิดเฝ้า | | รับท้นทุกข์ทวี ฯ
|
| | |
|
ความโสมนัส
|
๏ ราชภัยพิบัติแม้ | | หลีกหนี
|
อัคนิภัยพิบัติลี | | ลาศแคล้ว
|
โจรภัยพิบัติมี | | หลบรอด โจรนา
|
สามสิ่งโสมนัสแผ้ว | | ผ่องชื้นกมลเปรม ฯ
|
|
๏ ยินดีได้ลาภล้น | | มูลมอง
|
ยินลาภยศศักดิ์ปอง | | ศักดิ์ได้
|
ยินดีอนี้ตรอง | | ตรึกรงับ บ้างพ่อ
|
ยินลาภนักมักให้ | | ช่องให้ชนหยัน ฯ
|
| | |
|
ความโทมนัส
|
๏ กลางประชุมแม้ว่าต้อง | | ถูกทัก
|
โดยเท็จหรือจริงประจักษ์ | | สุดพื้น
|
เก่าเหลือที่จะหัก | | ใจกลับ ใหม่แม่
|
โทมนัสขัดจิตตื้น | | อกน้ำตาคลอ(๑) ฯ
|
|
๏ คิดเห็นประโยชน์แล้ว | | จึ่งทำ
|
กลายกลับเปนผิดนำ | | โทษพ้อง
|
เสียใจที่ใจสำ | | คัญผิด
|
โทษอื่นบได้ต้อง | | โทษแท้ตนเอง ฯ
|
| | |
|
ความริษยา
|
๏ ริษยาเกิดขึ้นเพราะด้วย | | เสียจิต ก่อนนา
|
เสียจิตเพาะริษยา | | กอปสร้าง
|
สองอย่างต่างประชันปิด | | ประชันส่อ กันแฮ
|
ปวงปราชญ์อาจมละล้าง | | คู่ข้อมลายสูญ ฯ
|
| | |
|
(๑) ในโคลงบทนี้ทรงใช้ศัพท์แผลง ซึ่งชอบพูดกันในสมัยนั้นหลายศัพท์ คือ “ทัก” หมายความ ว่าปราสัยเปนคำทารุณ “พื้น” หมายความว่าสำผัสใจ “เก่า” หมายความว่าเกิดโทษะ “ใหม่” หมายความว่าสิ้นโทษะ
ความพยาบาท
|
๏ พยาบาทนี่นี้ขาด | | ทางธรรม นะพ่อ
|
ผิเกิดไป่คนึงรำ | | งับแล้ว
|
ดังฤาจักดลสำ | | ราญสุข พ่อเอย
|
ไปปรโลกฤาจักแคล้ว | | คลาดพ้นเวรจอง ฯ
|
|
๏ ปราชญ์มองเห็นโทษแท้ | | จึ่งประหาร ขาดนา
|
เวรรงับดับเวรผลาญ | | หมดเชื้อ
|
อาฆาฏขาดจิตสราญ | | รมย์ยิ่ง ยงแฮ
|
เขษมสุขประจวบเมื้อ | | สู่ยั้งนฤพาน ฯ
|
| | |
|
ความปรารถนา
|
๏ ประสงค์ศิลปศาสตรต้อง | | เติมเพียร
|
ประสงค์มั่งมีทรัพย์เรียน | | เรื่องค้า
|
ประสงค์ยศจุ่งหมั่นเวียน | | เฝ้าบพิตร เสมอนา
|
ประสงค์สุขหน่วงจิตคว้า | | สัตย์ไว้นิจกาล ฯ
|
|
| | |
|
ความหยิ่ง
|
๏ หยิ่งยศถือยศก้ำ | | เกินคน
|
หยิ่งศักดิ์หวังศักดิ์ตน | | ใหญ่กว้าง
|
หยิ่งทรัพย์ส่ายทรัพย์กล | | ดั่งทรัพย์ จักรฤา
|
สามหยิ่งจักพาค้าง | | ขาดสิ้นนิจผล ฯ
|
| | |
|
โคลงทรงตอบพระราชนิพนธ์ เมื่อสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงทรงประชวร
ในระหว่าง พ.ศ. ๒๔๓๖ กับ พ.ศ. ๒๔๓๗
'
โคลงพระราชนิพนธ์
|
๏ เจ็บนานหนักอกผู้ | | บริรักษ์ ปวงแฮ
|
คิดใคร่ลาลาญทัก | | ปลดเปลื้อง
|
ความเหนื่อยแห่งสูจัก | | พลันเสื่อม
|
ตูจะสู่ภพเบื้อง | | น่านั้นพลันเขษม
|
| | |
|
โคลงตอบ
|
๏ สรวมชีพข้าบาท | | ภักดี
|
พระราชเทวีทรง | | สฤษดิ์ให้
|
สุขุมาลมารศรี | | เสนอยศ นี้นา
|
ขอกราบทูลท่านไท้ | | ธิราชเจ้าจอมสยาม ฯ
|
๏ ประชวรนานหนักอกข้า | | ทั้งหลาย ยิ่งแล
|
ทุกทิวาวันบวาย | | คิดแก้
|
สิ่งใดซึ่งจักมลาย | | พระโรค เร็วแฮ
|
สุดยากเท่าใดแม้ | | มาทม้วยควรแสวง ฯ
|
|
๏ หนักแรงกายเจ็บเพี้ยง | | เท่าใด ก็ดี
|
ยังบหย่อนหฤทัย | | สักน้อย
|
แม้พระจะด่วนไกล | | ข้าบาท ปวงแฮ
|
อกจะพองหนองย้อย | | ทั่วหน้าสนมนาง ฯ
|
| | |
|
โคลงสุภาสิตเบ็ดเตล็ด
ความลอาย
|
๏ มีอายอาจสกัดกั้น | | กันทาง ชั่วแฮ
|
จักประพฤติชั่วอายขวาง | | ขัดไว้
|
ผู้มีหฤทัยจาง | | จืดต่อ หิรินา
|
จึงประพฤติความชั่วได้ | | แน่แท้เทียวเธอ ฯ
|
|
๏ อุด(๑)นานแรกออกนั้น | | แสนอาย
|
ลมล่อยพลอยจับกาย | | รริกเริ้ม
|
หน้ามือจักษุลาย | | แลพร่าง
|
เหงื่อหยดขาสั่นเทิ้ม | | อุทัจด้วยคนดู ฯ
|
| | |
|
ความงาม
|
๏ เพ็ญบูรณ์เกียรติยศทั้ง | | บริวาร
|
งามเลิศใดบปาน | | เปรียบได้
|
เพ็ญทรัพย์อีกคำขาน | | สัตย์ทุก เมื่อนา
|
งามยิ่งงามแท้ให้ | | ทั่วผู้สรรเสริญ ฯ
|
| | |
|
ความสรรเสริญ
|
๏ ผู้หาญราญเศิกสู้ | | ไป่หนี
|
หนึ่งเหล่าคณะเมธี | | ทั่วหน้า
|
อีกสงฆ์พิสุทธิ์ศี | | ลวัตยิ่ง ยงเฮย
|
หญิงซื่อสุจริตกล้า | | สี่นี้ควรชม ฯ
|
| | |
|
(๑) อุด เปนคำแผลง หมายความว่าอยู่แต่ในที่อันเดียว
โคลงสุภาสิต ทรงถอดความจากวชิรญาณสุภาสิต
|
๏ บุญมากหากกอปเกื้อ | | ปัญญา มากนา
|
โดยป่วยก็พลันหาย | | ห่างไข้
|
มากคนรักไปมา | | เช้าค่ำ
|
เคยเกลียดกลับรักได้ | | เพราะบุญ ฯ
|
|
๏ บุญต่ำนำชักให้ | | หมดความ คิดนา
|
กำเริบไข้แรงรุน | | โรคร้าย
|
มิตรญาติขาดรักยาม | | บุญอับ
|
พบปะก็คล้ายคล้าย | | แขกเมิน ฯ
|
|
๏ ความรู้มีมากล้น | | เพียงใด ก็ดี
|
แต่ขาดความเพียรใจ | | เกียจคร้าน
|
เฉกผู้มากทรัพย์ใน | | เรือนฟุ่ม เฟือยนา
|
ตระหนี่เก็บไว้แต่บ้าน | | ห่างใช้ไฉนเติม ฯ
|
|
๏ วิชาเดิมมีน้อยแต่ | | มีเพียร มากฮา
|
ยังบ่ทราบใดเรียน | | มากไว้
|
ผู้น้อยทรัพย์ค่อยเบียน | | ทรัพย์จ่าย เสมอนอ
|
ทรัพย์จะเสริมเติมได้ | | มากด้วยแรงเพียร ฯ | |
|
| | |
|
โคลงสุภาสิตทรงแต่งเล่นกับเจ้านายผู้หญิง
เมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๓
ความเพลิน
|
๏ ความเพลินมีทั่วทั้ง | | ฝ่ายดี ทรามเฮย
|
สุดแต่ผู้เพลินมี | | สติค้น
|
เพลินชอบก็พลันทวี | | ลาภยศ ปวงแฮ
|
เพลินผิดก็ไป่พ้น | | ภาคร้ายเร็วถึง ฯ
|
| | |
|
ความรำคาญ
|
๏ รูปต่ำซ้ำศิระงุ้ม | | ปานปม เปรอะนา
|
รสพลับแช่ฝาดขุย | | เกาะลิ้น
|
กลิ่นสาบมนุษย์ระดม | | กลิ่นอุต พิษแฮ
|
เสียงพูดปลอกปลิ้นปลี้ | | เปล่าความ ฯ
|
|
๏ งามโฉมแต่หยุดอ้า | | อาตม์โฉม
|
ฤาแต่งเกินพองาม | | เงื่อนหน้า
|
มารยาทลุกลนโครม | | ครามเตะ ต่อยเฮย
|
ปวงกล่าวทั้งนี้ข้า | | สุดรำคาญ ฯ
|
| | |
|
ความปรารถนา
|
๏ ปรารถนาของมนุษย์นั้น | | หมดไฉน ท่านเฮย
|
แม้จักพรรณาไป | | ไป่สิ้น
|
แต่ผู้ว่องวุฒิไวย | | รู้เลือก สรรแฮ
|
ควรดับฤาควรดิ้น | | โดดยั้งตามควร ฯ
|
| | |
|
ร่ายประทานพระพรกรมพระดำรงในวันประสูติ
ทรงนิพนธ์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๒
|
๏ ขษณพระพุทธศก | | ตกสองพันสี่ร้อย
|
ห้อยเศษหกสิบสองปี | | วีสะดิถีมิถุนายน
|
ดลอภิลักขิตสมัย | | ในพระเจ้าบรมวงศ์
|
กรมพระยาดำรงราชานุภาพ | | คาบพระชนม์คำณวน
|
ประมวลกึ่งสตพรรษ | | อีกเศษอัฐฉนำกาล
|
มานพระหฤทัยจำนง | | ประสงค์กอปกุศลอุทิศ
|
เปนนิรามิสราชพลี | | แด่ภูวบดีปิยมหาราช
|
ทั้งพระบาทบรมอัยกา | | ราชปิตุลาบวรอิศเรศ
|
เหตุสมภาคมายุสม์ | | ลุอำนวยทานสงฆ์
|
ปลงธนสารบำรุง | | ผดุงสภากาชาดสยาม
|
พยาบาลพระนามบัญญัติ | | ข้อยมีมนัสปราโมทย์
|
มาโนชในพระกุศล | | จึงนิพนธ์ถวายชัย
|
ด้วยน้ำใจสุทธิ์สอาด | | สรวมอำนาจพระรัตนตรัย
|
อีกไทยเทพทรงมหิทธิศักดิ์ | | ซึ่งพิทักษ์สยามณาเขต
|
สรวมพระเดชนฤบดินทร์ | | เจ้าสยามินทร์ห้าพระองค์
|
ทรงแผ่พระเดชานุภาพ | | ปราบปวงอุปัทวภัย
|
ไกลอุปสัคไกลโศก | | นิราสโรคนิราสทุกข์
|
เนืองนิตย์ยุกต์สุขารมณ์ | | อุดมพระปรีชาเชาวน์
|
เนาประมุขโบราณคดี | | ทวีพระยศฦาเลื่อง
|
เฟื่องกิตติคุณฦาเลวง | | ล้ำยิ่งเพรงบันดาล
|
พระชนมานยืนยง | | ธำรงวังวรดิศ
|
พิพิธสุขพิศาล | | กอปศฤงคารไพบูลย์
|
วงศ์ประยูรพรั่งพร้อม | | น้อมมนัธยาศัย
|
ในพระเมตตาคุณ | | การุญรักษ์ดิเรก
|
เฉกโพธิพฤกษ์ฉายา | | ร่มบริจาร์แลดนัย
|
เหล่าข้าไทยทั้งผอง | | ใดธปองจงประสบ
|
ใดธปรารภจงสัมฤทธิ์ | | สิทธิดังมโนหวัง
|
ดังข้อยผู้ภคินี | | อื้นวจีพจน์สุนทร
|
อำนวยพระพรถวายฉนี้ | | สรวมเทพช่วยชี้
|
ช่องให้คงเขษม | | โสตถิ เทอญ ฯ
|
| | |
|
โคลงตอบกรมพระดำรงฯ ถวายพระพรสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร์ในวันประสูติ
ทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๒
โคลงของกรมพระยาดำรงราชานุภาพ
|
๏ ฝาตลับรูปไข่ถ้วย | | ทูลถวาย
|
เฉกเช่นไข่ขวัญหมาย | | อรรถชี้
|
นิพนธ์พจนแทนบาย | | ศรีปาก ชามแฮ
|
สมโภชวันเฉลิมนี้ | | เพิ่มพร้อมพรถวาย ฯ
|
|
๏ สมเด็จพระพี่เจ้า | | จอมสยาม
|
จงโปร่งปราศพยาธิความ | | ขุ่นไข้
|
เสวยสุขสวัสดิ์งาม | | วรรณผ่อง เพ็ญเทอญ
|
เจริญพละพระชนม์ให้ | | ร่วมร้อยปีประมาณ ฯ
|
| | |
|
โคลงทรงตอบแทนทูลกระหม่อมหญิง
|
๏ ไข่ถ้วยแทนไข่เข้า | | เฉลิมขวัญ
|
อีกพจนประพันธ์อวย | | สวัสดิ์พร้อม
|
ประทานลูกสมัยวัน | | อุปัติศก นี้นา
|
ลูกธมาโนชน้อม | | นบน้อมขอบพระคุณ ฯ
|
| | |
|
กาพย์ตอบกรมพระดำรงฯ ถวายพระพรสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร์ในวันประสูติ
ทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๓
โคลงแลกลอนสำหรับสอดในชักเปี๊ยะพร้อมกับแหวน
ทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๔
โคลงสุภาสิต
ทรงพระนิพนธ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๗ และ ๒๔๖๘
เพลงยาวกลบท
พระโอวาทประทานทูลกระหม่อมพระองค์ชาย เมื่อจะเสด็จไปทรงศึกษาในยุโรป
เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๗
พระนิพนธ์ที่สุด ลายพระหัตถ์ประทานพระพรในวันประสูติกรมพระยาดำราชานุภาพ
เชิงอรรถ
ที่มา
สุขุมาลนิพนธ์ พระนิพนธ์กาพย์กลอนแลร้อยแก้วของ สมเด็จพระปิตุจฉาเจ้า สุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต โปรดให้พิมพ์เนื่องในการทรงบำเพ็ญพระกุศลสนองพระคุณสมเด็จพระชนนี เมื่อพระศพครบปัญญาสมวาร ณ วันที่ ๒๗ สิงหาคม พ.ศ.๒๔๗๐ โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร
(ขอขอบคุณ คุณพิกุลแก้ว สมาชิก kaewkao.com ผู้พิมพ์เป็นวิทยาทาน)