ลิลิตเสด็จไปขัดทัพพม่าเมืà¸à¸‡à¸à¸²à¸à¸ˆà¸™à¹Œ ๒๓๖๓
จาก ตู้หนังสือเรือนไทย
(ความแตกต่างระหว่างรุ่นปรับปรุง)
(→จากสมุทรสงครามถึงบางกุ้ง) |
(→ตั้งค่ายหลวงที่บางกุ้ง) |
||
| แถว 833: | แถว 833: | ||
(ต่อไปนี้ต้นฉบับขาดอ่านไม่ได้ความ ) | (ต่อไปนี้ต้นฉบับขาดอ่านไม่ได้ความ ) | ||
| - | === | + | === ตั้งค่ายหลวงที่ราชบุรี === |
| + | <tpoem> | ||
| + | <sup>โคลงสี่</sup> | ||
| + | ๏ โหรบำบวงฤกษ์ไท้ เทวา | ||
| + | สงฆ์ประจำโยธา ทั่วข้าย | ||
| + | โปรยปรายรอบปีกกา เคร่าฤกษ์ คอยเอย | ||
| + | ยํ่าแล้วเจ็ดบาทได้ ฤกษ์ลั่นฆ้องชัย ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | <sup>ร่าย</sup> | ||
| + | ๏ ทวยพลไกรโห่ฮึก เสียงก้องกึกดุริยางค์ แผ้วนภางค์หมดหมอก เดินรอกกว้านยกเสา ทุกหมู่เหล่าหน้าที่ นายด้านมี่เร่งกัน กะทู้หมั่นผูกรา ยกค่ายตาตั้งพิง ตะปูยิงชะเนารัด ปลายค่ายขัดแตะใส่ สนามเพลาะให้เร่งขุด ยกหอยุทธ์ทุกป้อม รั้วขวากล้อมเร่งทำ ลวงไม้ลำช่องปีน เพิงด่านดื่นมุงแฝก ห้าวาแทรกร้านรบ โรงสินธพคชา ท้องพระโรงหน้าตำหนักใน ทั้งน้อยใหญ่ ...(ต้นฉบับขาด) ... จักประทับดำริการ โรงราชยานนาฬิกา โรงเครื่องคชาพาชี ฉางข้าวที่ไว้กิน ทุกประตูสิ้นโรงปืนใหญ่ ข้างละบอกใส่ทรง ปีกกาวงด้านป่า จรดค่ายหน้าค่ายหลัง ปีกซ้ายกระทั่งปีกขวา ถัดค่ายหน้าเกียกกาย ต่อหลังค่ายยุกกระบัตร ทำป้อมหัดทนายปืน ปราบให้รื่นกันต่อ ด้านสำรอจวบคํ่า โหรว่ายํ่ารุ่งลํ้า สนามคํ่าจันทวาร ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | <sup>โคลงสี่</sup> | ||
| + | ๏ ขอเชิญเสด็จสู่ขึ้น ค่ายหลวง | ||
| + | ฤกษ์นครโดยกระทรวง เลิศหล้า | ||
| + | อย่ามีสิ้นทั้งปวง ถอยกำ ลังนา | ||
| + | บ่ายพักตร์ต่ออิสานอ้า สวัสดิ์แท้เจริญชัย ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | <sup>ร่าย</sup> | ||
| + | ๏ ธ จึงตรัสสั่งให้หามา (ต้นฉบับขาด) พระยาพระหลวงขุนหมื่น ในกลางคืนพร้อมพรั่ง ทั้งผู้รั้งกรมการ (ต้นฉบับขาด) ทั้งกองขันเขมรดง พระมณเฑียรณรงค์หลากลาว กองพุงขาวพุงดำ (ต้นฉบับขาด) แกว่นทางด่านทางลาด พร้อมธุลีบาทแออัด ดำริจัดเป็นกอง กรมทวนทองพระอนุรักษ์ ธ ให้ชักพระเมืองบรรจบ ห้าร้อยครบไว้ค่ายหน้า รักษาปีกกาต่อกัน ปีกซ้ายนั้นหลวงนเรนทร์ ชาติสังหาร (ต้นฉบับขาด) พระองค์เจ้ากำกับ บรรจบสลับดั้งทอง พัตเบิดกองมอญใหม่ รามัญไทยสี่ร้อยทัด ค่ายหนึ่งจัดแผ่ปีกกา กองปีกขวา (ต้นฉบับขาด) พระองค์หนึ่งผูกกับช่วย รามัญด้วยสมทบ (ต้นฉบับขาด) ปีกกานี้ต่อกัน ค่ายหลังนั้นอาสาญี่ปุน ราชเดชขุนแทรกสลับ หม่อมเจ้ากำกับองค์หนึ่ง ไทยเขมรครึ่งกึ่งพัน ปีกกามั่นรักษาด้วย มีการช่วยทั้งสี่ค่าย กองเกียกกายพระองค์เจ้า พระมณเฑียรลาวเอามา ตำรวจวังหน้าไว้ด้วย พระยาบริรักษ์ช่วยตริการ เคยช่านาญคนเก่า เจ้ายังเยาว์ศึกทำ ไทยลาวประจำค่ายนี้ สิริบาญชีหกร้อยทัด กองยุกกระบัตรสั่งให้ พระยาอภัยรณฤทธิ์ บัญชาสิทธี้ผู้เดียว มหาดไทยเกี่ยวกองหนึ่ง หัวเมืองครึ่งคนใน กองช่างไว้กองนั้น คน (ต้นฉบับขาด) ร้อยคน ข้าวปลาขนรวบประมวล สิริการถ้วนเบ็ดเสร็จ กระบวนเสด็จ (ต้นฉบับขาด) เสด็จโดยกระทรวงรักษา ชั้นนอกด้านหน้าไทย ที่ด้านในสามร้อยคน ด้านหลังพลเท่ากัน แสงพลพันแม่นปืนชำนาญ แปสองด้านไว้หมู่ใหญ่ กระลาโหมใส่วังหลวงหน้า วงโยธาด้านถึงพัน ชั้นกลางนั้นข้าในกรม สี่หมวดสมฝีพาย กองนอกค่ายบรรจบ ตำรวจทบเข้าช่วย เลขนครด้วยสองหมู่ เจ้ากรมอยู่ด้านหน้า ปลัดกรมรักษาด้านหลัง ด้านขวาทั้งศรวิชัย ด้านซ้ายไว้จ่าเนติ สองร้อยเศษเสมอกัน สี่หมวดพันหนึ่งทัด ชั้นในจัดสี่เวร มหาดเล็กเกณฑ์เป็นด้าน กองอาจารย์คนธุช แม่นปืนยุทธการนั้น (ต้นฉบับขาด) แบ่งการสลับเท่ากัน ด้านละร้อยปันเสร็จแล้ว สิริพลแกล้วค่ายหลวง สามพันตวงไพร่นาย ทั้งเจ็ดค่ายปีกกา รักษาป่าทวารดง จารึกลงบาญชีไว้ ห้าพันไพร่นายแปดร้อย จัดทัพคอยเสริดสู้ศึก ทั้งไพร่นายหาญฮึก ชื่นหน้าเริงรมย์ ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | <sup>การ</sup> | ||
| + | ๏ ยังพลเมืองเหลือไว้ เขมรทั้งลาวอีกไทยไซ้ | ||
| + | พันแปดร้อยคน ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ จีนกองขนลำเลียงด้วย สมุทรสงครามฉ้วย | ||
| + | ไว้เท้อญอีกกอง ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ เป็นคนสองร้อยนี้ บรรจบไว้ที่นี่ชี้ | ||
| + | สิริถ้วนสองทัพ ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | <sup>โคลงสี่</sup> | ||
| + | ๏ แม้พม่ายกพยุหะเร้า เราไป | ||
| + | สองพันจักมอบไว้ ที่นี้ | ||
| + | ให้อมรินทฤๅชัย รักษา เมืองนา | ||
| + | ส่งลำเลียง (ต้นฉบับขาด ) | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | <sup>ร่าย</sup> | ||
| + | ๏ สั่งการเสร็จนิทรา จวนสุริยาโอภาส เรืองจำรัสดาษฝ้าฟ้า ดวงจันทราตํ่าตก เสียงสกุณผกร้างรัง ส่งเสียงสั่งถิ่นนอน ไก่ป่าจรขันเพรียก นํ้าค้างเปียกโปรยละออง ว่าวพัดต้องทวยพล เยือกเอสกนธในเถื่อน ดังจะเตือนให้ถวิลหวัง พออรุณหวังฤกษ์ใต้ เสด็จครรไลสู่ค่ายหลวง พร้อมทั้งปวงข้าบาท ชาวมหาดตำรวจ นายกองหมวดทุกทัพ แน่นคอยรับถวายชัย เสด็จโดยทวารอิศวรไซ้ สถิตที่พระโรงคัล ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | <sup>โคลงสี่</sup> | ||
| + | ๏ สงฆ์ถวายปริตให้ วัฒนา | ||
| + | โสตสองมังคลา ดิเรกหล้า | ||
| + | ยอดไม้รองบาทา ทรงเหยียบ | ||
| + | (ต้นฉบับขาด) | ||
| + | |||
| + | ๏ แล้วทรงอังคาสไท้ ทั่วสงฆ์ | ||
| + | ถวายไทยถ้วนทุกองค์ ตามไต้ | ||
| + | อุทิศธาราปลง ตั้งสัตย์ | ||
| + | เขาประทุษฐ์ก่อนจึ่งไซ้ จึ่งไต้ตอบสนอง ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ เสร็จการตั้งค่ายหมั้น ทัพชัย | ||
| + | ชัยภูมิโอบนํ้าไหล ตำรับรู้ | ||
| + | ตั้งหน้านาคนามไกร เรืองเดช | ||
| + | ไพรีต่อจักสู้ ให้ย่อยชัยปรา ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | <sup>ร่าย</sup> | ||
| + | ๏ จึงไตร่ตรากิจการ ถ่ายอาหารรวมไว้ เร่งสีใส่ฉางยุ้ง เก็บเรือยุ่งจัดเกวียน ไตร่ทางเตียนฤๅรก เขาว่าบกชัฏนัก ธ สั่งจักให้ไป ปลัดกรมในทวนทอง ไพร่หลวงสองร้อยถ้วน รีบด่วนโดยทำทาง กระทั่งถึงฉางกาญจน์บุรี กองทาง (ต้นฉบับขาด) เร่งบรรลุเรือเกณฑ์สรรพ แล้วจัดทัพคุมลำเลียง บกเรือเยี่ยงอย่างกัน กองลำเลียงผันเสร็จแล้ว โสมนัสฤทัยแผ้ว นักโอ้ทรวงวาย ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | <sup>การ</sup> | ||
| + | ๏ บ่ายลมชายทุกวัน นายไพร่ประชุมกัน | ||
| + | พร้อมหน้าค่ายหลวง ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ ตั้งค่ายลองฝึกช้าง หัดช้างม้าทวนสล้าง | ||
| + | ดาบง่าเขนดำ ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ ซ้ำนายลำแม่นธนู จัดกันเดินเป็นคู่ | ||
| + | เก่งเกาทัณฑ์แผลง ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ ซ้ำนายแสงปืนแม่น จัดทนายปืนแล่น | ||
| + | ต่างเปลี่ยนยิงคำ ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ ซ้ำนายหน้าทนายหอก หอกแต่ล้วนเหลาหอก | ||
| + | (ต้นฉบับขาด) | ||
| + | |||
| + | ๏ ซ้ำนายแสดงนายง้าว (ต้นฉบับขาด) | ||
| + | ง่าง้าวฟันฟอน ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ ซ้ำทนายมอญดาบตั้ง ตั้งต่อตั้ง (ต้นฉบับขาด) | ||
| + | (ต้นฉบับขาด) | ||
| + | |||
| + | ๏ ซ้ำนาย (ต้นฉบับขาด) โล่ต่อโล่ (ต้นฉบับขาด) | ||
| + | (ต้นฉบับขาด) | ||
| + | |||
| + | ๏ ซ้ำนายขยันทองปราย ทำโยนย่างเยื้องกราย | ||
| + | ยิงแม่นปืนดัง (ต้นฉบับขาด) | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | <tpoem> | ||
| + | <sup>โคลงสี่</sup> | ||
| + | ๏ บนานมีโรคร้าย รันทำ | ||
| + | เออผิทำเทพทำ ใดเหล้า | ||
| + | พลทหารเหนื่อยใจจำ การอ่อน มือนา | ||
| + | หน้าเผือดเลือดซีดเศร้า ทุกทั่วตัวคน ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ ข่าวกรุงว่าโรครื้อ กลับเป็น | ||
| + | โอ้เนื้อเข็ญกลับเข็ญ ยิ่งแท้ | ||
| + | ปานนื้แม่จักเย็น ทรวงเยือก แลฤๅ | ||
| + | ดังใครแหวะอุระแล้ เจ็บเย้าคะนึงหลง ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ แต่บำราศนุชน้อง จอมสมร | ||
| + | ตั้งแต่จากนคร มาแม้ | ||
| + | ราตรินทิวากร เสื่อมโศก เลยนา | ||
| + | นับวันยิ่งเดือนแล้ ใคร่ได้คืนเมือ ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ เวรุใดห่างเนื้อแนบ เอกดล | ||
| + | สุดที่ทนจำทน เร่าร้อน | ||
| + | งานศึกหน่ายใจจน เทวษโอ่ | ||
| + | ยามผทมซ่อนทรวงข้อน ฤให้ใครเห็น ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ ถวิลถึงภคินิศไหม้ เว้นวัน นะแม่ | ||
| + | ทั้งพระน้องนายประกัน อิกด้วย | ||
| + | ขวัญน้อยเจิมใจจรร โลงสวาท | ||
| + | พรํ่าแต่แผ่กุศลฉ้วย โรคร้ายอย่ากราย ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ คิดจะให้รับเสด็จน้อง โดยเมือ | ||
| + | โรค ณ กองทัพเหลือ ฤเว้น | ||
| + | ยินข่าวโรคกรุงเจือ หวั่นจิต เจ้านา | ||
| + | สิ่งสนุกฤๅห่อนเหล้น ก่อเกื้อแต่บุญ ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ ยกกลดเก้าชั้นกั้น ยอดปรางค์ | ||
| + | สิ่ทิศกับทั้งกลาง เป็นห้า | ||
| + | โกไสยแพรหนาบาง ต่างสลับ | ||
| + | ทรงมหาธาตุถ้วนหน้า นายไพร่ตามมี ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ แล้วตัดปฏากรูป กุมภิล | ||
| + | ป้กยอดไหมม่วงจิน ตาดด้วย | ||
| + | ลมพัดโบยโผผิน ยันยับ | ||
| + | ตามอากาศประทีปฉ้วย สว่างฉ้วยแสงจันทร์ ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ ทำฉัตรราชวัตรปัก บูชา | ||
| + | ลายชะลอมไขว่ตา ตามได้ | ||
| + | ถางแผ้วญ่าแฝกคา รานรก | ||
| + | พอเป็นกุศลให้ ขจัดโรครันทำ ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ ก่อทั้งอุเทศทราย เจดีย์ | ||
| + | ลางใส่แพหยวกขจี พอได้ | ||
| + | มาเลศเก็บตามมี มาประดับ | ||
| + | ต่างฉัตรธงแซมไว้ ทั่วไพร่นายทำ ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ พลบคํ่าจวบรุ่งแส้ ทุกกอง | ||
| + | จำเริญปริตเนืองนอง ทั่วค่าย | ||
| + | โดยวจีใจปอง ซ้องสวด | ||
| + | วาจุคตะจำด้าย ฤได้หลงละเลิง ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ เช้าเช้าใส่บาตรทั่ว ทุกคน | ||
| + | โดยกันดารตามจน แค่นช้อน | ||
| + | บ้างแต่กับช้อนปน ส้มเข้า ใส่นา | ||
| + | ลางทีขัดเร่ร้อน เสียดแซ้หาทำ ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ แล้วมีคาถาเวศ- ยันดร | ||
| + | สามกัณฑ์ถวายจีวร ย่ามด้วย | ||
| + | เงินติดทั่วนิกร ทั้งทัพ | ||
| + | บ้างเก็บมาเลศฉ้วย กันร้อยลำชาย ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ ชาวมหาดสรรดอกไม้ หลายพรรณ | ||
| + | ทำต่างหากประจำกัณฑ์ พุ่มด้วย | ||
| + | ทรวดทรงบ่เป็นอัน ห่อนดู ได้เฮย | ||
| + | เอาแต่ไส้ยอดกล้วย แกะแทนมะลอกอ ฯ | ||
| + | |||
| + | ๏ แล้วนิมนต์สงฆ์ให้ สวดมนต์ | ||
| + | ตั้งนํ้าแจกมงคล วงด้าย | ||
| + | ปรนนิบัติพระตามจน ถวายผ้า ย่ามนา | ||
| + | มีหนังมีน่าค่าย เฉลิมอุเทศเจดีย์ฯ | ||
| + | </tpoem> | ||
| + | === ตอนต่อไป === | ||
การปรับปรุง เมื่อ 04:43, 4 กรกฎาคม 2552
เนื้อหา |
รับพระบรมราชโองการ
| โคลงสี่ | |||
| ๏ แถลงปางบำราศเต้า | การณรงค์ | ||
| จำจากปิ่นพระสุนงค์ | สวาทร้อน | ||
| แม่เอยแต่สมประสงค์ | คลาศคํ่า วันนา | ||
| ปิ้มจะทุ่มทรวงข้อน | ร่านไห้ทรวงพัง ฯ | ||
| ๏ ราชกิจฤๅขัดได้ | จำจร | ||
| งานรักษาพระนคร | เขตด้าว | ||
| ชายหาญไยจะรอน | หน่ายศึก | ||
| จำจะอาสาท้าว | กว่าสิ้นแรงตน ฯ | ||
| ๏ หวังไทตั้งที่ไว้ | ขุนพล | ||
| หมื่นหาญอยู่ในตน | เศิกสู้ | ||
| เราก็เชื้อชาญชน | สามารถ ศึกแฮ | ||
| ดั่งนักเลงปี่รู้ | เป่าเหล้นลองเพลง ฯ | ||
| ๏ โหรกำหนดฤกษ์ลี้ | พลากร | ||
| ชลมารคจากนคร | รุ่งเช้า | ||
| สามโมงฮ่าบาทจร | พุธสิบ สามนา | ||
| แรมเดือนยี่เร่งเร้า | พลเท้อญมีชัย ฯ | ||
| ๏ แล้วทูลชุลิตเบื้อง | อำลา | ||
| นบบาทใส่เกศา | จักเต้า | ||
| เนาหน่อวงศ์อนุชา | หลายเสด็จ | ||
| ข้าธุลีกราบเกล้า | ทั่วท้าวหาญพล ฯ | ||
| ๏ สมเด็จนรนาถไท้ | อยู่หัว | ||
| ประทานฉลององศ์ตัว | จีบริ้ว | ||
| มาลากุหล่าฉลัว | เทริดเส้า สูงนา | ||
| ยี่กาเล่ห์ลายพลี้ว | อย่างนอกเรือนพลอย ฯ | ||
| ๏ ประดับด้วยทมราชเนื้อ | น้ำขาว | ||
| อีกผูกดอกไม้พราว | เพชรพร้อย | ||
| แซมขนวายุภักษ์หาว | ปลิวสะบัด | ||
| ธำมรงค์เพชรนํ้าย้อย | เทียบแท้ปอกบัว ฯ | ||
| ๏ แล้วประสาทอาญาให้ | พึงขาม | ||
| ใครผิดในสงคราม | อย่าเว้น | ||
| พระหลวงหมื่นขุนตาม | โดยทัพ | ||
| เอาไว้จักเป็นเช่น | ศึกผ้ายเสียชัย ฯ | ||
| ๏ ตามอัยการศึกชี้ | โบราณ | ||
| โดยสิทธี์ผิดประหาร | อย่าไว้ | ||
| แม้นชอบรอบริการ | บำเหน็จ | ||
| เสื้อสนอบเงินให้ | เลื่อนที่หมื่นขุน ฯ | ||
| ๏ แล้วประทานฉลองให้ | เนาวงค์ | ||
| ดิ่งประคำทองลงยา | สายสร้อย | ||
| ถ้วนทั่วทุกทุกองค์ | โดยชอบ | ||
| ตามลำดับใหญ่น้อย | จัดให้โดยธรรม์ ฯ | ||
| ๏ บำเหน็จเสื้อผ้าขลิบ | ครุยทอง | ||
| พระยาหลวงนายกอง | ท่วนหน้า | ||
| ขุนหมื่นพันร้อยรอง | หมวดสิบ | ||
| ทนายปืนขุนช้างม้า | สรรให้ตามควร ฯ | ||
| ๏ พระบํระสาทชัยให้ | ทั่วกัน | ||
| ไบํอย่ามีไภยัน | ใหญ่น้อย | ||
| ข้าศึกสู้ต่อบํระจัญ | แพ้พ่าย | ||
| ตายด้วยตาวยับหย้อย | นอบเกล้าสยองเศียร ฯ | ||
| ๏ รับพรธิราชไท้ | ใส่เศียร | ||
| ทั่วชุลิตจากมนเทียร | ที่เฝ้า | ||
| เร่งให้แจกหมายเขียน | กำหนด กองนา | ||
| พร้อมกันสามโมงเช้า | ฤกษ์ลํ้าศุภวาร ฯ | ||
เตรียมการ
| ๏ เสร็จจากนิเวศเท้า | เนาวัง | ||
| ลดองค์ลงสถิตยัง | ยี่ภู่ | ||
| ข้าในกรมแน่นบํระดัง | เฟี่ยมเฝ้า | ||
| เตรียมจะโดยเสด็จสู้ | ขจัดเสื้ยนศึกผจญ ฯ | ||
| ๏ เสื้อสนอบผ้าโพกเกล้า | ชายครุย | ||
| บำเหน็จทุกนายฉุย | ทั่วหน้า | ||
| แต่งกายดูกรายกรุย | องอาจ | ||
| แม้นทหารกลั่นกล้า | เศิกได้ต่อผจญ ฯ | ||
| ๏ พระโหรมาพรั่งพร้อม | ชาวงาน | ||
| ตั้งตั่งดาดเพดาน | เศวตรล้วน | ||
| วงด้ายมงคลการ | บาตรนํ้า ปริตพ่อ | ||
| ผูกพระแสงสรรพยุทธ์ถ้วน | ครบเครื่องพระสนาน ฯ | ||
| ๏ให้เก็บยอดมิ่งไม้ | หลายพันธุ์ | ||
| มิตรชอบผูกทัดกรรณ | ชื่อใช้ | ||
| ที่ต้องนามไภยัน | รองบาท | ||
| ลาดที่สรงปูไว้ | เสร็จนั้นสรงสนาน ฯ | ||
| ๏ แล้วปลูกศาลเทพไท้ | เพียงตา | ||
| ปูผ้าวงกาสา | รอบเท้า | ||
| ตั้งบัตรใส่เครื่องกระยา | ธงฉัตร | ||
| บายศรีตั้งต่อเข้า | ฤกษ์น้อมเทวัญ ฯ | ||
| ๏ จึงเชิญบรมธาตุทั้ง | พระชัย | ||
| วัฒนามาตั้งใน | ตั่งด้วย | ||
| แล้วให้ยกฤทธิไกร | ธงศึก | ||
| ลงคำสียอดกล้วย | ต้องด้วยสีวัน ฯ | ||
| ๏ พอบ่ายสามโมงพร้อม | คณะสงฆ์ | ||
| สมเด็จอริยขัตติยวงศ์ | อีกทั้ง | ||
| อันดับสี่สิบองค์ | เศษเก้า | ||
| ราชาคณะหลายหนั้ง | อันดับทั้งบาเรียน ฯ | ||
| ๏ จึงเสด็จยังที่ทอด | อังกร | ||
| บูชิตขอสวัสดิพร | เลิศล้น | ||
| สมาทานเบญจศีลสอน | บำญัติ | ||
| ทรงพระมงคลหยัน | ปริตซ้องทรงฟัง ฯ | ||
ครวญลา
| ๏ สวดเสร็จเสด็จคืนเข้า | เนาใน | ||
| ดำเนินทอดถอนใจ | โอ่น้อง | ||
| ฤๅพี่จะจำไกล | หวนสวาท | ||
| แม่จะได้ใครพร้อง | เพื่อนน้องสนองคำ ฯ | ||
| ๏ ถึงประทับแทบแถ้น | อ่อนองค์ นะแม่ | ||
| จำจิตจำใจจง | จากน้อง | ||
| ตั้งแต่เนิ่นเสน่ห์ปลง | ร้อนจิต พี่เอย | ||
| มาแม่มาจักต้อง | หนึ่งน้อยจักไกล ฯ | ||
| ๏ ประทับอุระโอ้ | อาดูร อกเอย | ||
| อยู่หลังจงอนุกูล | ทั่วข้า | ||
| กุศลแม่อย่าสูญ | เร่งเพี่ม ทำนา | ||
| จักได้พลันเห็นหน้า | สู่น้องเร็ววัน ฯ | ||
| ๏ พิศพักตร์หักโศกเศร้า | ฉันใด กูเอย | ||
| รักฤๅเคยรักไกล | เร่งเศร้า | ||
| แนบเนื้อเนื้อเย็นใจ | ร้อนดับ | ||
| หนาวพี่แอบอุ่นเคล้า | ฤๅเว้นเทียมผทม ฯ | ||
| ๏ จุมพิตพิศโฉมแล้ว | ถอนใจ | ||
| บำราศพิศทำไฉน | นะแม่ | ||
| เร่งพิศสุชลไหล | สุดกลั้น กลืนนา | ||
| เร่งคะนึงตะลึงแท้ | เนตรช้ำนองชล ฯ | ||
| ๏ นํ้าเชี่ยวจักทดสู้ | ลงรอ | ||
| การสงครามฤๅขอ | ขัดได้ | ||
| เป็นแต่นายใช้พอ | เบี่ยงบ่าย ได้แม่ | ||
| เงินคำควรคึงให้ | เทียรย่อมห่างชม ฯ | ||
| ๏ จวบคํ่ายิ่งช้ำโอ้ | อนา ทรเอย | ||
| ยังอยู่แต่ทิวา | เดียวแล้ว | ||
| จะร้างรสเสน่หา | สิ่งสุข นะแม่ | ||
| จงพระน้องอยู่แคล้ว | โรคร้อนรันทำ ฯ | ||
| ๏ ขอฝากเทพยเจ้า | รักษา | ||
| บรรดารับเครื่องกระยา | ที่ให้ | ||
| กุศลอุทิศธา | ราหลั่ง | ||
| ให้พระน้องขจัดไข้ | เสื่อมเศร้าโศกวาย ฯ | ||
| ๏ นาฬิกายามล่วงแล้ว | ไสยา | ||
| มาแม่มาเทอญมา | แม่แม้ | ||
| แนบบรรทับอุรภาค์ | พี่น่อย | ||
| รุ่งจะจำจากแล้ | เร่งให้เชยชม ฯ | ||
| ๏ ต่างเชยต่างท่อถ้อย | สนองกัน | ||
| อวยสวัสดี์พรถนอมขวัญ | เร่งเศร้า | ||
| ราตรีฤๅวายกระศัลย์ | พรับเนตร เลยนา | ||
| จนดุเหว่าเร่าเร้า | เร่งรุ่งไยเร็ว ฯ | ||
| ๏ ซ้ำยินสกุณไก่เพรียก | ตื่นตา | ||
| กาเซ็งแซ่แถกถา | ร่อนร้อง | ||
| แม่เอยจวนนาฬิกา | จักรุ่ง แล้วเอย | ||
| พักตร์ซบพักตร์พักตร์ซ้อง | อืดไห้ทวีครวญ ฯ | ||
| ร่าย | |||
| ๏ เวลาจวนสั่งเสร็จ จักเสด็จจากอาสน์ ถนอมนาฏพระนุช กำสรดสุดถอนใจ ฤๅครรไลไปรอด ทิ้งกายทอดทุ่มตน โอ้นฤมลแม่นา ดังดวงตาหัทไทย ชีพิตไว้โดยเดียว เกรียกแสนเสี้ยวภัคินิศ ร่วมอุทรชิดบปาน เคยแต่สมานคืนคํ่า ฤๅจะปลํ้าใจจาก โอ้กรรมพรากอันใด แดดาลไห้จนรุ่ง อุทัยพุ่งแสงทอง กรตระกองปฤษฎางค์ สว่างแล้วน้องพี่ ลุกจากที่ยืดองค์ ฝืนดำรงกุมกร มาจะจรจากอาสน์ เสด็จลีลาศด้วยกัน แสนกระศัลย์สุดเสียว ด้วยจะเปลี่ยวเอองค์ จึงโสรจสรงมุขแผ้ว ครั้นแล้วสู่บังคน เสร็จสรงชลวารี ชำระสีมุลทิน ทรงสุคนธ์กลิ่นรำจวน เสด็จโดยด่วนที่เสวย พนักงานเคยเตรียมพร้อม กำนัลน้อมเหลือตรา เฝ้าซ้ายขวาเหลีอไตร ปิ่นสุนงค์ในเจิมจอม เอารสพร้อมพรั่งพรู อาลัยอยู่ทุกตน พ่อกลั้นทนบำราศ แต่กุมารราชเยาว์เดียว แลสุดเสียวอาวรณ์ ด้วยยังอ่อนจะจำไกล ฝืนฤทัยแค่นเสวย สรรสิ่งเคยขืนเคี้ยว รสปราศเปรี้ยวเค็มจืด ยามยืดบรู้รส เร่งรัดทดจักจากน้อง พอเขาสนองทูลเชิญ สงฆ์เจริญชัยพร้อมแล้ว ถอนใจฝืนคลาศแคล้ว สู่ท้องพระโรงพลัน ฯ | |||
แต่งองค์
| โคลงสี่ | |||
| ๏ อภิวันทน์น้อมเกล้า | นมัสการ | ||
| บรมธาตุพุทธิษฐาน | ตั้งไว้ | ||
| อีกทั้งปฏิมาบาน | แจ่มจิต | ||
| พระสธรรมอีกสงฆ์ไซ้ | รับทั้งศีลทรง ฯ | ||
| ๏ แล้วเสด็จแทบแถ้นสู่ | ที่สรง | ||
| บ่ายพักตร์พายัพจง | ขจัดร้าย | ||
| เสร็จเหนือไม้ลาดลง | รองบาท | ||
| ให้ข่มนามอรินผ้าย | ยับย่อยปราชัย ฯ | ||
| ๏ พระโหรให้ลั่นฆ้อง | ถวายชัย | ||
| สงฆ์อวยสวัสดิไกร | แซ่ซ้อง | ||
| ปีพาทย์กลองแขกไฉน | บัณเฑาะว์ | ||
| มโหรีมี่เสียงก้อง | ฤกษ์ให้สนานสรง ฯ | ||
| ๏ สรงสนานเสร็จสรงนํ้า | พุทธมนต์ | ||
| พ่อพราหมณ์สังข์กาหล | เป่าด้วย | ||
| สังข์กลศรดกายสกนธ์ | ตามเพศ | ||
| ถวายยอดไม้มนต์ช่วย | โอษฐ์โอ้คำพราหมณ์ ฯ | ||
| ๏ เวฬุวใบไม้เวท | รับมา | ||
| ทรงทัดกรรณเบื้องขวา | เสร็จไส้ | ||
| แล้วผลัดพระภูษา | เปลื้องถอด | ||
| พราหมณ์โหรตำแหน่งได้ | ต่างช่วงชิงกัน ฯ | ||
| ๏ แล้วทรงคันธรสฟุ้ง | กลิ่นเกลา | ||
| หวนถวิลพระสุนงค์เยาว์ | คู่ม้วย | ||
| รื้นฝืนสติเนา | ดำรงจิต ไว้นา | ||
| ตั้งสัจกุศลฉ้วย | ไม่เท้อญเร็วเมือ ฯ | ||
| ๏ ผินมุขต่อฉายส่อง | เงาองค์ | ||
| ปรัดพักตร์แป้งว่านทรง | ยุทธ์หยิ้ง | ||
| แล้วทรงภูษาผจง | คำขจิต เขียนนา | ||
| แย่งสลับทองพื้นพริ้ง | ต้องด้วยสีวัน ฯ | ||
| ๏ รัดองค์กรองเขียวพื้น | ปักทอง | ||
| ธำมรงค์ร้อยแถวสอง | ยิ่งค่า | ||
| เพชรแมงดาเรือนรอง | อีกทับ ทิมนา | ||
| มรกตสดสีจ้า | เทียบเท่าเทียมบัว ฯ | ||
| ๏ อีกบุษย์เหลี่ยมนอกนํ้า | โปร่งใส | ||
| หนึ่งโกเมนประไพ | สนิทเนื้อ | ||
| แสงหาวเห็นซับใน | หนุนเลื่อม เงินนา | ||
| มุกดาหมอกเรื่อเรื้อ | อย่างเล่ห์ควันเพลิง ฯ | ||
| ๏ นํ้าพิศองค์หนึ่งช่าง | แตมกู | ||
| จักดั่งทับทิมตรู | แดงจ้า | ||
| อีกเพชรฑูรย์ใสชู | ซับเนื้อ แข็งนา | ||
| สังวาลสามสายกล้า | เลิศลํ้าฤๅแคลง ฯ | ||
| ๏ องค์หนึ่งนพรัตน์เรื้อง | เรือนรัง | ||
| มงคลบ่าก้านฝัง | เพชรแพร้ว | ||
| อีกองค์ใหญ่รอบหวัง | สำหรับ ศึกนา | ||
| เนาวรัตน์ลงขจัดแล้ว | เนื่องข้างลายพลอย ฯ | ||
| ๏ ธำมรงค์สิบเบ็ดถ้วน | แพลมพลาม | ||
| ร้อยรัดพระองค์งาม | ยิ่งไซ้ | ||
| ทรงคาดออกสงคราม | ต่างสลับ | ||
| ประวิชล้วนควรค่าไว้ | คู่ด้วยจอมพล ฯ | ||
| ๏ ฉลององค์หงอนไก่ชั้น | เดียวทรง | ||
| ชั้นนอกจีบบั้นพระองค์ | ริ่วเรื้อย | ||
| รัดเข็มขัดเพชรประจง | เหมาะมั่น | ||
| ขัดกั้นหยั่นสร้อยเฟือย | ดอกไม้ประจำงาม ฯ | ||
| ๏ พระประคำทองร่อนเรื้อง | สวมทรง | ||
| สอดสังวาลกุดั่นผจง | เพริศพรื้ง | ||
| ทั้งพระดิ่งตะกรุดลง | สายถัก คำนา | ||
| อีกเครื่องนพยศหยิ้ง | เคยได้ทดลอง ฯ | ||
| ๏ แล้วทรงธำมรงค์นื้ว | หัตถา | ||
| เพชรสองทรงเบื้องขวา | รุ่งเร้า | ||
| มรกตเขียวจับตา | ซ้ายสอง องค์แฮ | ||
| ทรงมาลาเทริดเส้า | ฤกษ์ถ้าเสด็จจร ฯ | ||
ขบวนทัพ
| ร่าย | |||
| ๏ ดวงทิวากรบดบัง บ่ายพักตร์ตั้งเพ่งดู พรุณปรูปรายละออง พอลั่นฆ้องได้ฤกษ์ องศาเบิกแจ่มดวง สงฆ์ทั้งบ่วงถวายชัย อัญชุลิตไหว้อำลา จันทกาลาเคลาคล่อง อาวุธว่องกุมทรง แสงกระบี่ลงลายยา ด้ามนาคาพลอยประดับ สู่พายัพจรลี เศียรวาสุกรีรองเหยียบ ซ้องเสียงเพรียบดุริยางค์ สกุณฤกษ์วางบินมา พอเสียงคลาจากวัง เชิญเสด็จยังโดยฉนวน พิศกระบวนเตรียมคอย เรือที่นั่งงามใช่น้อย ประทับท่าเสด็จลง ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ หงส์ยนตร์ที่นั่งถ้วน | สิบสาม | ||
| ผูกผ้าป้กเลื่อมพลาม | เพริศพริ้ง | ||
| ดาวกุดั่นจีนจาม- | รีพู่ ผ่องนา | ||
| พนักหลังลายจำหลักหยิ้ง | แม่นแม้นกุดั่นทอง ฯ | ||
| ๏ ม่านเรือจั่วแผ่ล้วน | งามตรู | ||
| โยงน่าหลังปัศตู | หุ้มได้ | ||
| ท้ายผูกแสงทวนดู | เป็นสง่า | ||
| โยงน่าผูกง้าวไว้ | คู่ใช้หอกทรง ฯ | ||
| ๏ พนักหลังข้างนอกนั้น | แสงปืน | ||
| สิบองค์ตั้งผูกยืน | เรืยบร้อย | ||
| ใส่ถุงทองขวางดื่น | กันชีพ งามแฮ | ||
| หน้าอีกสามบอกห้อย | กันชีพพร้อมปัศตัน ฯ | ||
| ๏ พนักหลังข้างในทอด | แสงกริช ผูกนา | ||
| ฝักด้ามล้วนคำขจิต | ข้างละคู่ | ||
| แสงดาบทอดข้างสถิต | ซ้ายขวา อีกแฮ | ||
| ข้างละสองฤๅรู้ | เป่าเส้นผมสอง ฯ | ||
| ๏ ฝีพายกางเกงใส่ | ริ้วเหลือง | ||
| เสื้อปัศตูแดงประเทือง | ขลิบขั้น | ||
| แขนเขียวสลับเมลือง | หมวกสอด สีนา | ||
| มงคลใส่เหมาะหมั้น | ทั่วสิ้นลำทรง ฯ | ||
| ๏ โยงหน้าบันไดแก้ว | วางปืน | ||
| ดาบบโทนผูกยืน | สิบถ้วน | ||
| เขนงเต้าไถ้กระสุนปืน | สำหรับ ลำนา | ||
| ทองปรายอาวุธล้วน | ครบถ้วนพลพาย ฯ | ||
| ๏ แสงปืนสองนายแหม้น | ปืนประจำ | ||
| อยู่หน้าโยงดูขำ | เสริดสู้ | ||
| ใส่เสื้ออัตลัดดำ | เกี้ยวสี่ กลีบนา | ||
| รัตคดคาดมั่นรู้ | ชำนิแท้ปืนยิง ฯ | ||
| ๏ ชาวมหาดสี่ลงหน้า | ล้วนนาย | ||
| เวรปลัดนายยามถวาย | เครื่องใช้ | ||
| ใส่เสื้อดวงทองราย | คาดขลิบ ครุยนา | ||
| ล้วนเคยโดยเสด็จใกล้ | ต่างแทนกำนัล ฯ | ||
| ๏ ลงท้ายทั้งหมอนวด | หมอยา | ||
| มหาดสองอีกรักษา | เครื่องด้วย | ||
| แต่งกายเสื้อเพราตา | อ่าอวด | ||
| อัตลัดสียอดกล้วย | ขลิบเกี้ยวทุกคน ฯ | ||
| ๏ เสด็จสู่ที่นั่งแล้ว | พลพาย | ||
| ยอกรภิวันทน์ถวาย | นอบน้อม | ||
| ลั่นฆ้องสัญญาหมาย | ตั้งโห่ | ||
| ออกเรือพระที่นั่งพร้อม | พยู่ห์เคลื่อนถอยพล ฯ | ||
| ๏ แซ่เสียงฆ้องกระแตเพรียก | ทุกลำ | ||
| โห่สนั่นกองหน้านำ | เรื่อยท้าย | ||
| เสียงโห่แน่นใช่จำ | ใจโห่ | ||
| แม้นใครรบฤๅผ้าย | ชนะแท้ห่อนแถลง ฯ | ||
| ๏ คนฟังหญิงชายเพรียก | อวยชัย | ||
| ให้พระยศสวัสดิไกร | เทิดพ่อ | ||
| พลหาญบรรดาไป | โดยเสด็จ | ||
| จงอย่าได้ย่อท้อ | ต่อด้วยไพริน ฯ | ||
| ร่าย | |||
| ๏ เรือกลองนำออกหน้า สู่นาคาพายัพ มีธงทัพสีแดง จางวางแวงตำรวจ นายลำอวดโอ่อา เสื้อเข้มขาบผ้าโพกขลิบ สามสิบทัดพลพาย ทั้งไพร่นายเศษห้า ปืนคทาครบมือ เหลืองอ่อนเรื่อนาวี เสื้อแดงสีปัศตู โขนทั้งคู่หน้าท้าย ผูกดาวรายผ้ากรองทอง ลำที่สองจวนชวา สีหลังคาชายทองโหมด สิบสองโสดทรงพระชัย พระธาตุใส่ดอกบัวทอง กำมะหยี่รองทองขวางม่าน เพดานในขาวบริสุทธิ์ ธงพิชัยยุทธ์เขียวตามวัน ดาวกุดั่นพู่จามรี ผ้ากำมะหยี่ทองขวางจีน ผู้มีศีลกับโหรา งานรักษาเป็นนายลำ คนธงนำรอบรู้ เคยศึกสู้ทั้งสามนาย ล้วนแต่งกายใส่เสื้อลง ผ้ากระหวัดวงกระแบงมาน ประเจียดว่านย้อมยา เครื่องเตรืยมมาสำหรับยุทธ์ ดิ่งตะกรุดมงคล เพื่อทวยพลจับจ่าย ทั่วฝีพายประจำลำ ใส่เสื้อขำแดงป้ศตู แล้วถึงคู่เรือง้าว อาสาห้าวรามัญ ผูกปืนมั่นหน้าเรือ ดูงามเหลือลำทอง ฝรั่งสองประจำซ้ำ นายลำสมิงทอง หมวกขลิบทองตุ้มปี่ เสื้อกำมะหยี่ดำขลับ นั่งเขนรับสมกัน อาวุธมั่นปืนหอก ธงสีหมอกหม่นหมึก พลพายฮึกเสื้อแดง แม่นลำแข่งคู่หน้า เรือเหราอีกสองคู่ กูบงามตรูสีสักหลาด ธงเขียนมาศดูแดงเหลือง มีครบเครื่องเหมือนกัน สมิงรามัญเป็นนาย พลพายมอญอาสา ปืนใหญ่หน้าจ่ารง ฝรั่งลงทั้งสี่ลำ อยู่ประจำลำละสอง คู่ชิงคลองกระบวนหน้า ศรีนาวาแปดลำ ดูไพร่นายเลิศลํ้า กลั่นกล้าราญณรงค์ ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ ถึงลำพระที่นั่งเจ้า | เสด็จทรง | ||
| ฝีพายกรายพายผจง | เพริศพริ้ง | ||
| งามสรรพดูยรรยง | สมสง่า | ||
| ควรเป็นจอมพลยิ่ง | เลิศแล้วใครจะปาน ฯ | ||
| ๏ แล้วล่องลงมาแทบ | ท่าฉนวน | ||
| พระน้องส่งเสด็จจวน | แพพ้อง | ||
| กับแสนอนงค์นวล | พรั่งหน้า | ||
| คิดจะใคร่เกริ่นร้อง | สั่งน้องในใจ ฯ | ||
| ๏ พระน้องประณตน้อม | ชุลีกร | ||
| พี่ก็อวยสวัสดิพร | ประสิทธิ์ให้ | ||
| แม่อยู่จงถาวร | เสื่อมโศก นะแม่ | ||
| โรคร้ายอย่ากรายใกล้ | ศึกสิ้นคืนเมือง ฯ | ||
| ๏ เรือคล้อยพี่พิศน้อง | สุดตา | ||
| แค้นด้วยตาไยตา | หลับเหล้า | ||
| ตาเอ๋ยเคืองนัยน์ตา | ตาเจ็บ ตาฤๅ | ||
| โฉมแม่ติดตาเร้า | เร่งนํ้าตาคลอ ฯ | ||
| ร่าย | |||
| ๏ ต่อกระบวนหลังตาม อ่าอวดงามล้วนที่นั่ง ดูสะพรั่งหน่อพระวงค์ ห้าพระองค์เจ้าโดยเสด็จ หม่อมเจ้าเสด็จอีกห้า เนื่องกันมาเป็นลำดับ พึงพิศสรรพทุกลำ แต่งองค์ขำทุกองค์ ดั่งสุริย์วงค์ระเด่น จะชี้เช่นบควร สิริถ้วนสิบเบ็ด ดุจหาวเห็จเหินฟ้า ถัดลงมาที่นั่งรอง เรือเครื่องสองถึงขุนนาง สองจางวางพระตำรวจ แต่งประกวดตามพระยา พระอาสาทวนทอง หนึ่งพระรองราชปลัด หลวงขุนจัดตามกรม ไพร่หลวงสนมกลางขวาซ้าย ทหารในฝ่ายขวาแบ่ง กลองชนะแล่งแตรบรรจบ อาสาขวาสมทบทวนทอง อาสาญี่ปุนกองสำคัญ แสงพลพันซ้ายขวา เจ้ามหาดจ่าหุ้มแพร เนื่องอัดแอเรือในกรม เริงรื่นรมย์ภักดี เจ้ากรมตรีตราไตร่ ปลัดกรมไขว่ตราตรวจ นายแวงตำรวจรายลำ ปลัดแวงประจำเรือแซง มหาดครบตำแหน่งเวรละห้า นายเวรดาประดังดาษ ปลัดเวรลาดล่องตาม นายยามสามทุกเวร สิริครบเกณฑ์เรือหน้าหลัง เจ็ดสิบหวังเศษหก กรีพลยกเนืองนอง สนั่นสำเนืยงโห่ฆ้อง กึกก้องสาชล ฯ | |||
| การ | |||
| ๏ ล่วงจรดลโขลนทวาร | สงฆ์อวยชัยนมัสการ | ||
| น้อมเกล้าอภิวันทน์ ฯ | |||
| ๏ นํ้ามนต์ปันพรมให้ | ทั่วทุกลำนายไพร่ | ||
| ชื่นหน้าใหม่ศรี ฯ | |||
| ๏ ฆ้องชัยตีแตรซ้อง | ดุริยางค์พิณแซ่ก้อง | ||
| ชีพ่อเป่าสังข์ ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ สมเด็จนรนาถไท้ | ทรงธรรม์ | ||
| เสด็จยังคงคาสวรรค์ | ฉนวนนํ้า | ||
| ส่งทัพให้ใจบัน | เทิงทั่ว ทหารนา | ||
| ดังองค์อินทร์เลิศซ้ำ | เชิดหน้าชูชัย ฯ | ||
| ๏ เรือที่นั่งจรดเข้าเทียบ | ตำหนักแพ | ||
| พลพายลงทวนกระแส | หยุดยั้ง | ||
| พร้อมพรั่งพิศพึงแล | ท่วนหน้า | ||
| ยอกรอัญชุลิตตั้ง | บาทไท้อยู่หัว ฯ | ||
| ๏ โองการออกโอษฐ์เอื้อน | ดำรัส | ||
| ไปจงมีชัยสวัสดิ์ | เทิดผ้อ | ||
| ไพรีอย่าเทียมทัด | มือต่อ ได้เอย | ||
| จงอย่าได้ย่อท้อ | ทั่วเจ้าหาญพล ฯ | ||
| ๏ รับกฤษฎีกาไว้ | แหวกเศียร ใส่นา | ||
| ไพร่แลนายหนึ่งเจียน | สู่ร้อย | ||
| ถึงจะด่วนคระวีเวียน | เห็จเหาะ มาฤๅ | ||
| หวั่นฤๅเท่ากิ่งก้อย | ไม่เท้อญอย่าแถลง ฯ | ||
จากกรุงเทพ ฯ ถึงคลองสุนัขหอน
| ร่าย | |||
| ๏ พลพายเร่งถ้วนหน้า แลนา เคลื่อนนาวาคล้อยตำหนัก แลนา แปรพักตร์เห็นสุนงคํใน แลนา หวั่นฤทัยถึงพระน้อง แลนา เมินพักตร์...(ต้น ฉบับเลือน)... | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ สังข์กระจายนามวัดหน้า | ฉงนฉงาย | ||
| สังข์ใครมาตกทลาย | แตกนี้ | ||
| ฤๅว่าสงฆ์เที่ยวกระจาย | กันอยู่ | ||
| ใครยังรู้บ้างชี้ | นามให้หายแคลง ฯ | ||
| ๏ เล็งเรือนราษฎรรั้ว | เชิงสวน | ||
| ร่างไร้ฤๅพิศควร | เกลียดเหย้า | ||
| ถวิลบ้านปานนี้ครวญ | เยือกสงัด แล้วเอย | ||
| อกระหวยซ้ำเศร้า | หั่นหั้นหัทไทย ฯ | ||
| ๏ จักไปบใคร่แคล้ว | ทรวงพี่ นักนา | ||
| คิดใคร่คืนสมศรื | แนบน้อง | ||
| กลับใดอย่าไปดี | โทษท้าว เคืยดฤๅ | ||
| ตริรวนเรจำต้อง | สู่สู้สงคราม ฯ | ||
| ๏ หนหลังเสาวภาคย์ล้วน | ห่วงรัก | ||
| ดับฉันใดจึงจัก | เสื่อมเศร้า | ||
| เรือมาแต่เพียบหนัก | ทั่วทุก ลำนา | ||
| ฤๅเท่าหนักรักเร้า | ตํ่าหน้าจำจร ฯ | ||
| ร่าย | |||
| ๏ คลื่นนิกรเร่งรัด แลนา ถึงหน้าวัดอินทาราม แลนา ถัดคลองข้ามเนึ่องกัน แลนา นามวัดจันทร์อยู่กลาง แลนา ราชคฤห์สร้างนามเปลี่ยน แลนา ลานวัดเตียนดูสนุก แลนา สงฆ์สวดทุกอาวาส แลนา ยลแม่ค้ากลาดถอยทรง แลนา ไยมาลงเมินหน้า แลนา อายทำตาเย้าทัพ แลนา เกลี่ยตารับแสร้งเขิน แลนา ผ้าเลี่อนสะเทินห่มใหม่ แลนา เร่งพายไปอย่าแล แลนา ถึงคลองสะแกแน่นบ้าน แลนา ถับถึงด่านบางหลวง แลนา หวั่นทรวงล่วงด่านแล้ว ต่อใดจักได้แคล้ว กลับเหย้าสู่วัง ฯ | |||
| การ | |||
| ๏ เรือหลังซ้ำเสียดซ้อง | สนั่นเพรียกถุ้มเถียงร้อง | ||
| เมื่อเลี้ยวชิงกัน ฯ | |||
| ๏ ปากง่ามนั่นเชี่ยวนํ้า | พายห่อนดีเรือขวํ้า | ||
| แต่โพ้นหลากหลาย ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ ดลวัดปากนํ้าเร่ง | รำคาญ | ||
| เจ็บใดยิ่งจากสถาน | ฤเถ้า | ||
| สรรพสิ่งแต่กันดาร | ขาดทั่ว แคลนนา | ||
| ใจเอ๋ยกลับยืดเย้า | แจ้งน้องด่านเลย ฯ | ||
| ๏ ถึงคลองปากบางวัด | ขุนจันทร์ | ||
| ถวิลน้องรุมกระศัลย์ | มุ่งหล้า | ||
| เนาวังยามสายัณห์ | ศุกรป้กษ์ | ||
| เคยแม่เคยสู่หน้า | ต่อด้วยแสงบุหลัน ฯ | ||
| ๏ ดลอาวาสหนึ่งนั้น | นามสุกร | ||
| ล้วนบ้านจีนแคะคอน | หมูค้า | ||
| หากินผิดโลกอุดร | มิจฉา ชีพเอย | ||
| มีอบายเที่ยงเบื้องหน้า | เพราะฆ่าสุกร ฯ | ||
| ๏ กับแทบอาวาสวัด | นางชี | ||
| แอหนังฤๅเห็นมี | ไหนเหล้า | ||
| เขาสนองโพ้นเดิมที | มีคณะ ชีนา | ||
| พวกกำเดาะหนุ่มเย้า | ต่างลี้ชีสูญ ฯ | ||
| ๏ ถึงบ้านเผาถ่านไร้ | ดูเรือน | ||
| รุงรังรุกรุยเหมีอน | หยากเหยื้อ | ||
| ผิว่าพิศใจเตือน | กลัวอา เจียนเอย | ||
| อยู่สักหยาดหนึ่งเบื้อ | ไม่แล้ตรอมตาย ฯ | ||
| ๏ ดลคลองอิตุแหน้น | บ้านคน | ||
| ลงมาอัดริมชล | รูปร้าย | ||
| เหนื่อยหน้าหน่ายตายล | หมกสาบ | ||
| แม้ดั่งนี้ยาคล้าย | ติดแท้ตุตัง ฯ | ||
| ๏ จรทุกจรเทิ้นแทบ | วัดหนัง | ||
| ยินนามเร่งถวิลหวัง | เมื่อน้อง | ||
| ยลหนังเรื่องกังตั๋ง | ชื่นชอบ ใจนา | ||
| ถ้อสำรวลชวนพร้อง | ยั่วเย้ายวนใจ ฯ | ||
| ๏ คลี่พลไคลเนาวัดนั้น | นางนอง | ||
| หวั่นเทวษรุมเร่งหมอง | ช่ำหั้น | ||
| จำไปด้วยใจปอง | ต่อภัก ดีนา | ||
| อดอย่าเยียวเดียวกลั้น | นองนํ้าตากลืน ฯ | ||
| ร่าย | |||
| ๏ นาเวศดื่นกลาดหลาย เร่งพลพายคลาดคลา ถึงบางหว้าบางค้อ จรดวัดต่อจอมทอง ถับถึงคลองขุนเทียน ชะวากทุ่งเตียนปทุมน้อย คลองสวนอ้อยปทุมใหญ่ ดลวัดไทรบางมด จรจรดบ้านตะพุ่น นํ้าขอดขุ่นรำคาญ ล่วงระยะบ้านบางระแนะ ล้วนแค่นแคะหากิน เถื่อนแถวถิ่นเยงโยง ถึงสำโรงบางบอน สวนเชิงดอนแนวตลิ่ง ถึงวัดสิงห์บางสิบบาท นาเวศคลาดบางกก วัดร้างรกดูมลาก ถึงวัดนากวัดเลา แล้วนาเจ้ารามลักษมณ์ ดลตลิ่งหักท่าข้าม ฝั่งรำรามมากมี ลุคลองศีรษะกระบือ ล้วนพงปรือพงแฝก พงแขมแทรกพงคา แต่พงหญ้าพงเลา ล่วงถึงเสาพรมแดน อำเภอกำหนดแคว้นพระราชสีมา ท่านนา ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ กรีพลรีบเร็วลํ้า | ล่วงจร | ||
| ลุสมุทรสาคร | ต่อแคว้น | ||
| พอสุริยทิพากร | เที่ยงเท่า | ||
| เร่งพายให้เรือแหล้น | จักได้พักพล ฯ | ||
| การ | |||
| ๏ ดาลกระมลเหิมเศร้า | โอ้ปานนี้หนุ่มเหน้า | ||
| แม่เอ้ยฉันใด ฯ | |||
| ๏ พิศหมู่ไม้เทวษแท้ | ตูบเต็มตาแล | ||
| แลเหล้นตามจน ฯ | |||
| ร่าย | |||
| ๏ กุ่มกอกก้านกิ่งก้อม คดโค้งค่อมขันคู่ หมู่ลำพูลำแพน ตะบูนแน่นปนตะบัน มะฝ่อฟั่นลำบิด เหล่ากชิดหัวลิง ปริกปรูปริงเปราะปรง หิงหาดหงเหียนหัน แคคุยคันตอเค็ด พิศผลเมล็ดหลายหลาก บรู้จักมีมาก ใคร่รู้นามใด ฯ | |||
| การ | |||
| ๏ ชาวมหาดไขไม้นั้น | โดยประจักษ์จำหมั้น | ||
| ชี้ชื่อสนองทูล ฯ | |||
| ๏ ครั้น ธ แจ้งมูลนามแล้ว | โอ้เวรใดจากแก้ว | ||
| พรากได้มาชม ฯ | |||
| ๏ คำนึงลมเปล่าว้า | ปนในใจเพียงบ้า | ||
| เพื่อร้างแรมสมร ฯ | |||
| ร่าย | |||
| ๏ ทรวงดังขอนรุมไหม้ แลนา เรือครรไลบนาน แลนา แทบสถานคลองลัด แลนา สองฝั่งขัดชายเฟือย แลนา แลตรงเรื่อยเรือน้อย แลนา เร่งละห้อยกรรหาย แลนา พิศไพร่นายทุกคน แลนา โดยสถลกันดาร แลนา ล่วงแดนบ้านแดนนา แลนา บางพร้าน้อยคลองหนึ่ง แลนา ล่วงลุถึงแสมดำ แลนา มีบ้านทำฟืนขาย แลนา ล้วนแสมรายดงชัฏ แลนา อีกคลองลัดพร้าใหญ่ แลนา เข้ามหาขัยแลลิ่ว แลนา งามเรือทิวแถวถ่อง แลนา บรรลุคลองโคกขาม แลนา สองฝั่งข้ามมีบ้าน แลนา เถื่อนถิ่นฐานบ้านนอก แลนา ภาคภูมิบอกขัดสน แลนา ถึงตำบลบางขอม แลนา เร่งร้อนตรอมใจเศร้า แลนา ดลโคกเตำตะวันออก แลนา เขาบอกตำบลชี้ แลนา ว่าทรัพย์มีภูตเฝ้า แลนา นาเวศเนาเจตน์จาก แลนา สองฟากมีอาราม เรือที่นั่งเร่งบากข้าม ประทับท่ามหาชัย ฯ | |||
| การ | |||
| ๏ เรือกลองชัยแปลงช้อน | ปี่รี่เรื่อยโอษฐ์อ้อน | ||
| หน้าฉนวนถวายลำ ฯ | |||
| ๏ หลังเสริดสํ่าเสียดแซ้ | ชิงกันจอดฝั่งแล | ||
| เยียดยัดอึงอล ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ ลับถึงดำหนักร้อน | มหาชัย | ||
| เพลาอรุโณทย์ไคล | คล่อยคล้อย | ||
| จึงเสด็จจรครรไล | สู่พลับ พลานา | ||
| ทวยพลอัดยัดร้อย | เฝี่ยมเฝ้าบาทบงสุฯ | ||
| การ | |||
| ๏ ชาวบุเรศตรงต่อไท้ | ต่างมาเคียมคัลไหว้ | ||
| เนื่องด้วยคำนัล ฯ | |||
| ๏ ธ ให้ปันแบ่งส่วน | นายไพร่ทุกคนถ้วน | ||
| ทั่วหน้าฤๅหลอ ฯ | |||
| ๏ อยู่พอเลี้ยงกันเสร็จ | สรงเสวยแล้วรีบเสด็จ | ||
| จากประทับโดยพลัน ฯ | |||
| ๏ หมายสำคัญอ่าวออก | ด่านทวารชั้นนอก | ||
| ชะวากเวิ้งใหญ่หลวง ฯ | |||
| ๏ กระหนห่วงถึงน้อง | ทอดหน้าลงใคร่ร้อง | ||
| ซ่อนหน้าใครเห็น ฯ | |||
| ร่าย | |||
| ๏ แสร้งเสเล่นเจรจา จนนาวาลุแหลม พิศสะแกแกมลำพู ตะบูนหมู่ปลอมแสม เหลียวลานแลเหล่าลิง ไวว่องวิ่งเวียนวน คอกขู่คนคึกคัก ห้าวฮึกฮักหกโหน โดดดื่นโดนดุดัน ปูเปี้ยวปั่นปี้ป่น เกลื่อนกลาดกล่นกลอกกลับ แลล่วงลับแหลมแล้ว โอ้พระนุชน้องแก้ว ฤๅได้มาเห็น บารนี ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ นาเวศลีลาศเต้า | ลุถึง | ||
| เมืองสมุทรสาครรึง | รุ่มร้อน | ||
| เห็นเมืองฤๅพิศพึง | ย่อมน้อย หนึ่งนา | ||
| อยู่ตามจนแค่นข้อน | อยู่ได้ฉันใด ฯ | ||
| ๏ ยลชายโดยทัพสิ้น | ห่อนมื | ||
| พิศหญิงร่างไร้ดี | ยากได้ | ||
| ลำเนาหากินทวี | ของบาป | ||
| บุญเราทำอย่าให้ | ปะแคว้นประมง ฯ | ||
| ๏ หงส์ยนตร์ที่นั่งล่วง | ท้ายเมือง | ||
| ท่าจีนระยะเปลือง | สู่หน้า | ||
| ดลบางจีนเตี้ยเหมือง | ทำนํ้า | ||
| ล้วนแต่คนหยาบช้า | เกลียดหน้าอย่าแล ฯ | ||
| การ | |||
| ๏ เขาสนองแน่ชี้บ้าน | บางขนของขี้คร้าน | ||
| ยลแล้วเลยไป ฯ | |||
| ๏ มิทันใดจรจรด | บ้านปากคลองขุนคช | ||
| หย่อมเหย้าฤๅงาม ฯ | |||
| ๏ ถึงนามบางอ้อเจ้า | หวั่นจิตคิดเสนหาเหน้า | ||
| รับน้องเสด็จโดย ฯ | |||
| ๏ รักกรรโหยระทึกท้อ | ถึงตำบลบ้านบ่อ | ||
| กลับเท้อญฤๅไฉน ฯ | |||
| ๏ ใช่แต่ใจเองนั้น | โองการใช่มาหั่น | ||
| เศิกสู้สงคราม ฯ | |||
| ๏ เขาแจ้งนามคลองแสดง | นั่นอิรำท่าแร้ง | ||
| เกลืยดชื่อจริงเจียว ฯ | |||
| ๏ สักประเดี๋ยวล่วงแคล้ว | ถึงคลองลัดสระแก้ว | ||
| ขุดไว้ฤๅนาน ฯ | |||
| ๏ บรรลุบ้านนาขวาง | นาเกลือเตียนไม่ว้าง | ||
| แลลิ่วสุดตา ฯ | |||
| ๏ เร่งนาวารีบรื้อ | พอถึงต้นย่านซื่อ | ||
| คํ่าคลุ้มอัสดง ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ สุริยงลับเหลี่ยมเยื้อง | ขุนเขา | ||
| ดารินกล่นพันเหา | เยี่ยมฟืา | ||
| หวนถวิลสุนงค์เยาว์ | เหียมหื่น ใจนา | ||
| ฤๅฉันใดเห็นหน้า | นึกหน้าเห็นนาม ฯ | ||
| ๏ ดาวจรัสสร่างส่องหน้า | จ่อใจ | ||
| เรียมเรียกนุชไปไหน | ใหม่พร้อง | ||
| เอะแล้วมะเมอไป | กระมัง กูเอย | ||
| อายโอษฐ์แสร้งเสร้อง | บทแก้กลอนเลย ฯ | ||
| ๏ ดาวฤกษ์นึกพิศเจ้า | จอมสมร เรียมเอย | ||
| นอกฤกษ์ดาษอัมพร | ทั่วหล้า | ||
| เหมือนอนงค์สลับสลอน | เฝี่ยมเฝ้า เราแฮ | ||
| ชาวสนมปานนี้หน้า | ครํ่านํ้านองชล ฯ | ||
| ร่าย | |||
| ๏ จรดลล่วงเลี้ยวลด แลนา สามสิบสองคดยาก แลนา ลำบากด้วยกลางคืน แลนา เรีอดาษดื่นแออัด แลนา หน้าท้ายระมัดหลักตอ แลนา พรํ่าให้รอเรือหลัง แลนา บทันยั้งโดนกัน แลนา หน้าเหียนหันบอกท้าย แลนา ท้ายจะบ่ายบอกหน้า แลนา คลับคลาด้วยฟางไฟ แลนา ตกปลายย่านซื่อได้ ขุดคดจริงเจียว ฯ | |||
| การ | |||
| ๏ พริบตาเดียวโรงเข้ | ถึงสุนัขหอนเป็นเล่ห์ | ||
| ขาดนํ้าขอดลง ฯ | |||
จากคลองสุนัขหอนถึงสมุทรสงคราม
| ๏ ธ ให้หยุดจัตุรงค์หยุดยั้ง | แออัดค้างเลนตั้ง | ||
| คํ่าแล้สองยาม ฯ | |||
| ๏ สี่ด้านตามตลิ่งล้อม | ฟากละสองกองพร้อม | ||
| เกริ่นฆ้องเกราะตี ฯ | |||
| ๏ เสียงมะมี่ยุงเร้า | แสบเนื้อฤๅแสบเท้า | ||
| แสบเนื้อไกลนวล ฯ | |||
| ๏ ชวนกันสรวลแก้เศร้า | ใครจำสิ่งใดเหล้า | ||
| เรื่องโพ้นบรรยาย ฯ | |||
| ๏ เอนระงับกายสักน้อย | กรกองเขนยไห้ละห้อย | ||
| หมกไหม้หัวใจ ฯ | |||
| ๏ ปรานีไทเท่าน้อง | ปานนื้เปลี่ยวเปล่าห้อง | ||
| อยู่เดียวกำสรวล แม่เอย ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ เจ็บรักเจ็บรสร้อน | ฤๅดี เยียวนา | ||
| เจ็บคิดเจ็บคืนลี | ลาศเหย้า | ||
| เจ็บเช่นใครปรานี | วานฉ้วย สิลา | ||
| พาเห็จเหาะสมเหน้า | รุ่งเช้าจึงจร ฯ | ||
| ๏ เจ็บถึงโอรสน้อย | ดวงใจ พ่อเอย | ||
| เจ็บฤๅดีเป็นไฉน | ใคร่รู้ | ||
| เจ็บรักไปเดียวไกล | เร่งเจ็บ ทรวงนา | ||
| เจ็บคิดสุดเจ็บสู้ | ซ่อนให้ใครยิน ฯ | ||
| ๏ เจ็บถึงพระน้องผู้ | นายประกัน | ||
| เจ็บแม่เคยเกษมสันต์ | จักเศร้า | ||
| เจ็บสุดจะรำพัน | เจ็บยิ่ง เจ็บนา | ||
| เจ็บฉันใดแม่เจ้า | จักได้นำเสนอ ฯ | ||
| ๏ เจ็บถึงเอารสสิ้น | ทั้งหลาย | ||
| บุตรีกุมารสาย | สืบเนื้อ | ||
| เจ็บชาวแม่สนมหมาย | นึกหน้า ถึงนา | ||
| เจ็บข้าบาทชิดเชื้อ | ทั่วทั้งวังใน ฯ | ||
| ๏ เจ็บชู้ฤๅเจ็บสู้ | จำจร | ||
| เจ็บฤๅไวใจสมร | ห่อนได้ | ||
| นํ้าค้างใบตองบอน | เยียวง่าย ใจนา | ||
| เจ็บละชู้ร้างไว้ | ห่อนไว้ใจเลย ฯ | ||
| ๏ เจ็บชู้นับหมื่นเสี้ยว | หนึ่งสนม | ||
| หมื่นอนงค์เจ็บระบม | เทียบเท้า | ||
| หนึ่งพระน้องร่วมภิรมย์ | เจ็บจาก มาแม่ | ||
| เดชะสัจเทพเจ้า | ช่วยเท้อญคืนพลัน ฯ | ||
| ร่าย | |||
| ๏ แสงบุหลันเรื่อฟ้า ล่วงนาฬิกาสิบทุ่ม ฤๅทัยกลุ้มห่อนหลับ นํ้าขึ้นจับเปี่ยมฝั่ง ทุ่มฆ้องสั่งสัญญา ปลุกโยธาทวยพล เสียงอึงอลเซงแซ่ เรืออัดแอเสียดซ้อง ชิงเข้าคลองเยียดยัด คลองแคบอัดเหลือตรา คลับคลาเนื่องเหลือไตร ถึงมะขามใหญ่ท่าข้าม ล่องตามนํ้าเชี่ยวโชน ดลเสาประโคนกำหนด ท่าจีนจรดแม่กลอง ถึงปะโคกคลองบางปืน แสงหิรัญแผ้วพื้น หลากหล้าฟ้าขาว ฯ | |||
| การ | |||
| ๏ ดับเดือนดาวคลาดคล้อย | จวนรุ่งตกตํ่าต้อย | ||
| กลั้วนํ้าตาเตือน ฯ | |||
| ๏ ประกายพรึกเหมือนนึกหน้า | สุกปิ้มย้อยหยัดฟ้า | ||
| พักตร์น้องพะเยียร้อน ฯ | |||
| ๏ ไก่สังหรณ์ขันเร้า | ดังแกล้งยียวนเย้า | ||
| เร่งร้อนใจถึง ฯ | |||
| ๏ ดุเหว่าอึงเกริ่นร้อง | เวลาเคยแนบน้อง | ||
| อุ่นโอ้แอบองค์ ฯ | |||
| ๏ กางเขนส่งเสียงพลอด | จอจ้อจ่อจ้อจอด | ||
| พลอดคู่แข่งเสียง ฯ | |||
| ๏ กดพุ่มเมียงเร่งนํ้า | เป้อปะปูดเปิงช้ำ | ||
| ไม่แล้อยากยิน ฯ | |||
| ร่าย | |||
| ๏ ภู่ภุมรินร้องเรื่อย ลมว่าวเฉื่อยฉุนสมร นํ้าฟ้าร้อนอุรัศ สะพัตรผ้าคลุมทรง ฤๅอุ่นองค์เยือกเย็น จนพุ่งเผ่นองศา แจ้งอัมพรผุดใหม่ พอทัพแทบบางสะใภ้ รุ่งหล้าแดดเรือง ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ ชาวมหาดเนืองหน้าแทน | กำนัล | ||
| งานเตรียมทุกสิ่งสรรพ์ | พรั่งพร้อม | ||
| ฟืนองค์จากที่บรรจ- | ถรณ์สถิต | ||
| ต่างถวายเครื่องซ้อง | ย่อมเที้ยรอยู่วัง ฯ | ||
| ๏ เขาสนองบางหนึ่งนั้น | นามมี | ||
| คลองลัดเป็นล่วงลี | ลาศเต้า | ||
| พลพายรีบเต็มที | จะประทับ เมืองนา | ||
| ถับถึงบางตะบูนเข้า | วัดใต้ปากคลอง ฯ | ||
| ๏ สงฆ์ลงนาเวศเที่ยว | ภิกขาจาร | ||
| หยุดเรือที่นั่งบาน | จิตน้อม | ||
| เจิมใจเสริมใสสานต์ | โสมนัส | ||
| จัดเครื่องสรรสิ่งพร้อม | ใส่ข้าวบาตรสงฆ์ ฯ | ||
| ๏ จึงทรงอุทิศตั้ง | ปรารถนา | ||
| ขอจงพบศาสดา | โปรดด้วย | ||
| พร้อมทั้งอรหัตสัมพิชา | ดับพบ | ||
| ป้จจุบันบุญจงฉ้วย | ลาศเหย้าอย่านาน ฯ | ||
| การ | |||
| ๏ พิศสวนบ้านริมนํ้า | นาวาเรื่อยเร็วลํ้า | ||
| ท่าลัดคลองเดิม ฯ | |||
| ๏ ครรไลเกินคลาดแคล้ว | ถึงคลองสระจันแล้ว | ||
| อีกโคกเดิมมี ฯ | |||
| ๏ พอเพลาตีโมงเช้า | ถึงสมุทรสงครามเข้า | ||
| เพริศพร้อมพักพล ฯ | |||
จากสมุทรสงครามถึงราชบุรี
| ร่าย | |||
| ๏ ประทับดลยังฉนวน ชาวงานจวบจวนจับงาน แต่งสถานโดยเขบ็จ รับเสด็จยังพลับพลา เพดานผ้าขาวดาด เสื่อพรมลาดม่านแพรพรรณ พนักพันผ้าขาว อีกพันราวทางเสด็จ ทอดยี่ภู่เสร็จเขนยทอง นํ้าสรงตรองเตรียมสรรพ ที่สำหรับบังคน ผ้าชุบชลทรงผลัด ชาวมหาดจัดเสร็จแล้ว จึงเสด็จจรคลาดแคล้ว ประทับแทบพลับพลา ฯ | |||
| การ | |||
| ๏ พร้อมโยธาข้าบาท | กรมการแน่นเกลื่อนกลาด | ||
| เฟี่ยมเฝ้าอภิจันทน์ ฯ | |||
| ๏ เนื่องพากันมาออก | ชายหญิงจีนบ้านนอก | ||
| คำนัลมากมี ฯ | |||
| ๏ ทูลบาญชีถวายแล้ว | สั่งให้แจกทวยแกล้ว | ||
| ทั่วสิ้นมูลมวล ฯ | |||
| ๏ เขาเชิญชวนนายไพร่ | อาหารเอามาให้ | ||
| เลี้ยงทั่วทุกคน ฯ | |||
| ๏ บายศรีรับมาตั้ง | ทำขวัญเรือที่นั่ง | ||
| ครื้นครั่นดุริยางค์ ฯ | |||
| ๏ เขารีบวางเรือกระบวน | เพลาจรเสด็จจวน | ||
| คลาดเคลื่อนจัตุรงค์ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ บังคนสรงเสร็จแล้ว | เสวย | ||
| โอ้ฤๅเคยมาเคย | แค่นเคี้ยว | ||
| ขาดพักตร์สุนงค์เชย | เฝี่ยมเฝ้า กูนา | ||
| ดิบรสจืดปราศเปรื้ยว | แค่นเคี้ยวขืนกิน ฯ | ||
| ๏ แล้วตริราชการใช่ | บนาน | ||
| ดำรัสสั่งกรมการ | ทั่วหน้า | ||
| ทัพรักษาบางจาน | แก่งไผ่ | ||
| เร่งลำเลียงอย่าช้า | ขาดข้าวจวนแกน ฯ | ||
| ๏ เสด็จเรือที่นั่งให้ | กรีพล | ||
| กำหนดฆ้องกาหล | โห่ห้าว | ||
| จากสมุทรสงครามดล | ที่ประทับ | ||
| เพลาสามโมงเช้า | คลาดเคลื่อนพลพฤนท์ฯ | ||
| การ | |||
| ๏ ดังไหวดินฟ้าขวํ้า | นองระลอกกระฉอกนํ้า | ||
| แหล่งหล้าอึงอล ฯ | |||
| ก้านต่อดอก | |||
| ๏ หงส์ยนตร์ที่นั่งวิ่ง | ว่องไวจริงแทบเทียมลม | ||
| พลพายไล่ระดม | ชมไชเยศประเวศคลา ฯ | ||
| ๏ กระบวนหน้าเคลื่อนนำพล | สะบัดบนทั้งสัญญา | ||
| กระบวนหลังเรือเหลือตรา | คลาเยียดยัดอัดสาคร ฯ | ||
| ๏ เริงรื่นทั้งนายไพร่ | มาดมุ่งหมายจักราญรอน | ||
| ศึกสู้พลันม้วยมรณ์ | ต้อนต่อยตับพรับตาเดียว ฯ | ||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ ลับถึงบางกั้งลาศ | เล่นแล | ||
| กั้งมาปนปูแสม | ใช่ชู้ | ||
| ปูทะเลหม้ายลอยแพ | กินผู้ ผัวเอย | ||
| เห็นหญิงคิดประวิงชู้ | ห่อนไว้ใจหวัง ฯ | ||
| ร่าย | |||
| ๏ สองฟากฝั่งรัถยา แน่นพฤกษาถิ่นสวน ดังจะชวนแวะชม รื่นราบร่มบงซาง ล่วงลุบางนางจีน เชิงสวนตีนเลนสนุก ทุกบ้านทุกเรือนราย หมากพร้าวหมายแม้นเมฆ มะพร้าวเอกอันดก ตกจั่นตักตั้งดิน ลางพันธุ์กินเปลือกได้ ลางพร้าวไฟกะทิพันธุ์ ลางต้นนั้นเถนทุย บ้างต้อมตุ่ยพร้าวซอ แน่นรอบคอพันฝาด หงส์สิบบาทนาฬิเก พันธุ์ทะเลนาควารี อีกหมูสีนํ้าหอม พันธุ์เขียวขอมพร้าวเตย พิศจนเลยคลองโพงพาง เนาหนึ่งบางสวนหลวง ดูอเนกมะม่วงหลายเหล่า อัมพาเผ่าอัมพา ลุอัมพวาอีกมี ตาลตานีม่วงมัน ทิพรสพันธุ์แขกเต้า อีกแมวเซาหมอนทอง พันธุ์ตาลรองปากกระบอก ม่วงละมุดซอกส่งกลิ่น ลางร่องสิ้นม่วงทุเรืยน พรวนเสนเสียนกะล่อน พันธุ์ม่วงซ้อนชู้นัด ไอ้อวบอัดตับเป็ด ยินชื่อเข็ดพราหมณ์ขายเมีย ลางร่องเตี้ยตํ่าต้อย สาวละห้อยทืบหอ พิศพึงพอสังขยา พุ่มเสนหมาไม่แล ม่วงป่าแท้ทองคำ ทองขาวนํ้าตาลจีน แฟบหน้าปีนดกเด็ด ขี้ไต้เข็ดปราศเปรี้ยว มะตูมเขียวไข่กา ม่วงพลัดหลาหลายพันธุ์ ม่วงสำปั้นป้อมเปาะ อีกหมู่เหมาะทองปลายหัตถ์ ต้นแขนขัดวลัย ยังที่มิจำได้ ม่วงอื่นหลายพันธุ์ ฯ | |||
| การ | |||
| ๏ แสนกระศัลย์โหยระหวย | แม้นพระน้องเสด็จโดยด้วย | ||
| จะชี้ชวนชม ฯ | |||
| ๏ ร้อนระบมทรวงยับ | เจ็บเรียมเจ็บโดยทัพ | ||
| โอ้เอ้องค์เดียว ฯ | |||
| ๏ สวนในเลี้ยวสวนนอก | ใช่แต่พร้าวม่วงดอก | ||
| อื่นไม่คร้านกล่าว บารนี ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ ดลบางนางลิให้ | อาวรณ์ | ||
| ยินว่านางฉุนสมร | อีกซ้ำ | ||
| เร่งเลื่อนเคลื่อนนิกร | เลยล่วง | ||
| ดิบฤดีรสกลํ้า | เนตรนํ้ากลอกกลืน ฯ | ||
| ๏ บางจากเล่าจากสิ้น | เชิงสวน | ||
| เราว่าเจ็บจากควร | ฤพร้อง | ||
| ยลจากร้อนรัญจวน | จากเจ็บ จากนา | ||
| ชังจากเพราะจากน้อง | ฤพ้องจากแล ฯ | ||
| ๏ จรดลคลองหนึ่งน้อย | นามเกิน | ||
| นํ้าขุ่นขาดแค่นเขิน | ขอดค้าง | ||
| เป็นท่าคชาเดิน | ข้ามแต่ ก่อนนา | ||
| เขาจึงเรียกบางช้าง | ชื่อช้างเดินคลอง ฯ | ||
| ๏ บางแคแคดกล้วน | ดอกดาษ ดื่นนา | ||
| คราวกับปาริชาต | ออกพร้อม | ||
| อสุรานึกพยาบาท | อมเรศ | ||
| ดังพม่าคิดล้อม | อยุธเยศอย่างกัน ฯ | ||
| ร่าย | |||
| ๏ บนานพลันล่วงแคว้น ลุสวนแดนต่อด้าว แม่กลองเข้าราชบุรี หย่อมบ้านที่ไร่นา หย่อมบ้านป่าบ้านทุ่ง เนาบางกุ้งมีศาล ถิ่นสถานอารักษ์ จีนสำนักนับถือ เขาเลื่องลือศักดิ์สิทธิ์ ที่สถิตสนุก ใหญ่กว่าทุกตำบล แผ่กุศลส่วนให้ ปัทวภัยอย่ามี ฯ | |||
(ต่อไปนี้ต้นฉบับขาดอ่านไม่ได้ความ )
ตั้งค่ายหลวงที่ราชบุรี
| โคลงสี่ | |||
| ๏ โหรบำบวงฤกษ์ไท้ | เทวา | ||
| สงฆ์ประจำโยธา | ทั่วข้าย | ||
| โปรยปรายรอบปีกกา | เคร่าฤกษ์ คอยเอย | ||
| ยํ่าแล้วเจ็ดบาทได้ | ฤกษ์ลั่นฆ้องชัย ฯ | ||
| ร่าย | |||
| ๏ ทวยพลไกรโห่ฮึก เสียงก้องกึกดุริยางค์ แผ้วนภางค์หมดหมอก เดินรอกกว้านยกเสา ทุกหมู่เหล่าหน้าที่ นายด้านมี่เร่งกัน กะทู้หมั่นผูกรา ยกค่ายตาตั้งพิง ตะปูยิงชะเนารัด ปลายค่ายขัดแตะใส่ สนามเพลาะให้เร่งขุด ยกหอยุทธ์ทุกป้อม รั้วขวากล้อมเร่งทำ ลวงไม้ลำช่องปีน เพิงด่านดื่นมุงแฝก ห้าวาแทรกร้านรบ โรงสินธพคชา ท้องพระโรงหน้าตำหนักใน ทั้งน้อยใหญ่ ...(ต้นฉบับขาด) ... จักประทับดำริการ โรงราชยานนาฬิกา โรงเครื่องคชาพาชี ฉางข้าวที่ไว้กิน ทุกประตูสิ้นโรงปืนใหญ่ ข้างละบอกใส่ทรง ปีกกาวงด้านป่า จรดค่ายหน้าค่ายหลัง ปีกซ้ายกระทั่งปีกขวา ถัดค่ายหน้าเกียกกาย ต่อหลังค่ายยุกกระบัตร ทำป้อมหัดทนายปืน ปราบให้รื่นกันต่อ ด้านสำรอจวบคํ่า โหรว่ายํ่ารุ่งลํ้า สนามคํ่าจันทวาร ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ ขอเชิญเสด็จสู่ขึ้น | ค่ายหลวง | ||
| ฤกษ์นครโดยกระทรวง | เลิศหล้า | ||
| อย่ามีสิ้นทั้งปวง | ถอยกำ ลังนา | ||
| บ่ายพักตร์ต่ออิสานอ้า | สวัสดิ์แท้เจริญชัย ฯ | ||
| ร่าย | |||
| ๏ ธ จึงตรัสสั่งให้หามา (ต้นฉบับขาด) พระยาพระหลวงขุนหมื่น ในกลางคืนพร้อมพรั่ง ทั้งผู้รั้งกรมการ (ต้นฉบับขาด) ทั้งกองขันเขมรดง พระมณเฑียรณรงค์หลากลาว กองพุงขาวพุงดำ (ต้นฉบับขาด) แกว่นทางด่านทางลาด พร้อมธุลีบาทแออัด ดำริจัดเป็นกอง กรมทวนทองพระอนุรักษ์ ธ ให้ชักพระเมืองบรรจบ ห้าร้อยครบไว้ค่ายหน้า รักษาปีกกาต่อกัน ปีกซ้ายนั้นหลวงนเรนทร์ ชาติสังหาร (ต้นฉบับขาด) พระองค์เจ้ากำกับ บรรจบสลับดั้งทอง พัตเบิดกองมอญใหม่ รามัญไทยสี่ร้อยทัด ค่ายหนึ่งจัดแผ่ปีกกา กองปีกขวา (ต้นฉบับขาด) พระองค์หนึ่งผูกกับช่วย รามัญด้วยสมทบ (ต้นฉบับขาด) ปีกกานี้ต่อกัน ค่ายหลังนั้นอาสาญี่ปุน ราชเดชขุนแทรกสลับ หม่อมเจ้ากำกับองค์หนึ่ง ไทยเขมรครึ่งกึ่งพัน ปีกกามั่นรักษาด้วย มีการช่วยทั้งสี่ค่าย กองเกียกกายพระองค์เจ้า พระมณเฑียรลาวเอามา ตำรวจวังหน้าไว้ด้วย พระยาบริรักษ์ช่วยตริการ เคยช่านาญคนเก่า เจ้ายังเยาว์ศึกทำ ไทยลาวประจำค่ายนี้ สิริบาญชีหกร้อยทัด กองยุกกระบัตรสั่งให้ พระยาอภัยรณฤทธิ์ บัญชาสิทธี้ผู้เดียว มหาดไทยเกี่ยวกองหนึ่ง หัวเมืองครึ่งคนใน กองช่างไว้กองนั้น คน (ต้นฉบับขาด) ร้อยคน ข้าวปลาขนรวบประมวล สิริการถ้วนเบ็ดเสร็จ กระบวนเสด็จ (ต้นฉบับขาด) เสด็จโดยกระทรวงรักษา ชั้นนอกด้านหน้าไทย ที่ด้านในสามร้อยคน ด้านหลังพลเท่ากัน แสงพลพันแม่นปืนชำนาญ แปสองด้านไว้หมู่ใหญ่ กระลาโหมใส่วังหลวงหน้า วงโยธาด้านถึงพัน ชั้นกลางนั้นข้าในกรม สี่หมวดสมฝีพาย กองนอกค่ายบรรจบ ตำรวจทบเข้าช่วย เลขนครด้วยสองหมู่ เจ้ากรมอยู่ด้านหน้า ปลัดกรมรักษาด้านหลัง ด้านขวาทั้งศรวิชัย ด้านซ้ายไว้จ่าเนติ สองร้อยเศษเสมอกัน สี่หมวดพันหนึ่งทัด ชั้นในจัดสี่เวร มหาดเล็กเกณฑ์เป็นด้าน กองอาจารย์คนธุช แม่นปืนยุทธการนั้น (ต้นฉบับขาด) แบ่งการสลับเท่ากัน ด้านละร้อยปันเสร็จแล้ว สิริพลแกล้วค่ายหลวง สามพันตวงไพร่นาย ทั้งเจ็ดค่ายปีกกา รักษาป่าทวารดง จารึกลงบาญชีไว้ ห้าพันไพร่นายแปดร้อย จัดทัพคอยเสริดสู้ศึก ทั้งไพร่นายหาญฮึก ชื่นหน้าเริงรมย์ ฯ | |||
| การ | |||
| ๏ ยังพลเมืองเหลือไว้ | เขมรทั้งลาวอีกไทยไซ้ | ||
| พันแปดร้อยคน ฯ | |||
| ๏ จีนกองขนลำเลียงด้วย | สมุทรสงครามฉ้วย | ||
| ไว้เท้อญอีกกอง ฯ | |||
| ๏ เป็นคนสองร้อยนี้ | บรรจบไว้ที่นี่ชี้ | ||
| สิริถ้วนสองทัพ ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ แม้พม่ายกพยุหะเร้า | เราไป | ||
| สองพันจักมอบไว้ | ที่นี้ | ||
| ให้อมรินทฤๅชัย | รักษา เมืองนา | ||
| ส่งลำเลียง (ต้นฉบับขาด ) | |||
| ร่าย | |||
| ๏ สั่งการเสร็จนิทรา จวนสุริยาโอภาส เรืองจำรัสดาษฝ้าฟ้า ดวงจันทราตํ่าตก เสียงสกุณผกร้างรัง ส่งเสียงสั่งถิ่นนอน ไก่ป่าจรขันเพรียก นํ้าค้างเปียกโปรยละออง ว่าวพัดต้องทวยพล เยือกเอสกนธในเถื่อน ดังจะเตือนให้ถวิลหวัง พออรุณหวังฤกษ์ใต้ เสด็จครรไลสู่ค่ายหลวง พร้อมทั้งปวงข้าบาท ชาวมหาดตำรวจ นายกองหมวดทุกทัพ แน่นคอยรับถวายชัย เสด็จโดยทวารอิศวรไซ้ สถิตที่พระโรงคัล ฯ | |||
| โคลงสี่ | |||
| ๏ สงฆ์ถวายปริตให้ | วัฒนา | ||
| โสตสองมังคลา | ดิเรกหล้า | ||
| ยอดไม้รองบาทา | ทรงเหยียบ | ||
| (ต้นฉบับขาด) | |||
| ๏ แล้วทรงอังคาสไท้ | ทั่วสงฆ์ | ||
| ถวายไทยถ้วนทุกองค์ | ตามไต้ | ||
| อุทิศธาราปลง | ตั้งสัตย์ | ||
| เขาประทุษฐ์ก่อนจึ่งไซ้ | จึ่งไต้ตอบสนอง ฯ | ||
| ๏ เสร็จการตั้งค่ายหมั้น | ทัพชัย | ||
| ชัยภูมิโอบนํ้าไหล | ตำรับรู้ | ||
| ตั้งหน้านาคนามไกร | เรืองเดช | ||
| ไพรีต่อจักสู้ | ให้ย่อยชัยปรา ฯ | ||
| ร่าย | |||
| ๏ จึงไตร่ตรากิจการ ถ่ายอาหารรวมไว้ เร่งสีใส่ฉางยุ้ง เก็บเรือยุ่งจัดเกวียน ไตร่ทางเตียนฤๅรก เขาว่าบกชัฏนัก ธ สั่งจักให้ไป ปลัดกรมในทวนทอง ไพร่หลวงสองร้อยถ้วน รีบด่วนโดยทำทาง กระทั่งถึงฉางกาญจน์บุรี กองทาง (ต้นฉบับขาด) เร่งบรรลุเรือเกณฑ์สรรพ แล้วจัดทัพคุมลำเลียง บกเรือเยี่ยงอย่างกัน กองลำเลียงผันเสร็จแล้ว โสมนัสฤทัยแผ้ว นักโอ้ทรวงวาย ฯ | |||
| การ | |||
| ๏ บ่ายลมชายทุกวัน | นายไพร่ประชุมกัน | ||
| พร้อมหน้าค่ายหลวง ฯ | |||
| ๏ ตั้งค่ายลองฝึกช้าง | หัดช้างม้าทวนสล้าง | ||
| ดาบง่าเขนดำ ฯ | |||
| ๏ ซ้ำนายลำแม่นธนู | จัดกันเดินเป็นคู่ | ||
| เก่งเกาทัณฑ์แผลง ฯ | |||
| ๏ ซ้ำนายแสงปืนแม่น | จัดทนายปืนแล่น | ||
| ต่างเปลี่ยนยิงคำ ฯ | |||
| ๏ ซ้ำนายหน้าทนายหอก | หอกแต่ล้วนเหลาหอก | ||
| (ต้นฉบับขาด) | |||
| ๏ ซ้ำนายแสดงนายง้าว | (ต้นฉบับขาด) | ||
| ง่าง้าวฟันฟอน ฯ | |||
| ๏ ซ้ำทนายมอญดาบตั้ง | ตั้งต่อตั้ง (ต้นฉบับขาด) | ||
| (ต้นฉบับขาด) | |||
| ๏ ซ้ำนาย (ต้นฉบับขาด) | โล่ต่อโล่ (ต้นฉบับขาด) | ||
| (ต้นฉบับขาด) | |||
| ๏ ซ้ำนายขยันทองปราย | ทำโยนย่างเยื้องกราย | ||
| ยิงแม่นปืนดัง (ต้นฉบับขาด) | |||
| โคลงสี่ | ||||
| ๏ บนานมีโรคร้าย | รันทำ | |||
| เออผิทำเทพทำ | ใดเหล้า | |||
| พลทหารเหนื่อยใจจำ | การอ่อน มือนา | |||
| หน้าเผือดเลือดซีดเศร้า | ทุกทั่วตัวคน ฯ | |||
| ๏ ข่าวกรุงว่าโรครื้อ | กลับเป็น | |||
| โอ้เนื้อเข็ญกลับเข็ญ | ยิ่งแท้ | |||
| ปานนื้แม่จักเย็น | ทรวงเยือก แลฤๅ | |||
| ดังใครแหวะอุระแล้ | เจ็บเย้าคะนึงหลง ฯ | |||
| ๏ แต่บำราศนุชน้อง | จอมสมร | |||
| ตั้งแต่จากนคร | มาแม้ | |||
| ราตรินทิวากร | เสื่อมโศก เลยนา | |||
| นับวันยิ่งเดือนแล้ | ใคร่ได้คืนเมือ ฯ | |||
| ๏ เวรุใดห่างเนื้อแนบ | เอกดล | |||
| สุดที่ทนจำทน | เร่าร้อน | |||
| งานศึกหน่ายใจจน | เทวษโอ่ | |||
| ยามผทมซ่อนทรวงข้อน | ฤให้ใครเห็น ฯ | |||
| ๏ ถวิลถึงภคินิศไหม้ | เว้นวัน นะแม่ | |||
| ทั้งพระน้องนายประกัน | อิกด้วย | |||
| ขวัญน้อยเจิมใจจรร | โลงสวาท | |||
| พรํ่าแต่แผ่กุศลฉ้วย | โรคร้ายอย่ากราย ฯ | |||
| ๏ คิดจะให้รับเสด็จน้อง | โดยเมือ | |||
| โรค ณ กองทัพเหลือ | ฤเว้น | |||
| ยินข่าวโรคกรุงเจือ | หวั่นจิต เจ้านา | |||
| สิ่งสนุกฤๅห่อนเหล้น | ก่อเกื้อแต่บุญ ฯ | |||
| ๏ ยกกลดเก้าชั้นกั้น | ยอดปรางค์ | |||
| สิ่ทิศกับทั้งกลาง | เป็นห้า | |||
| โกไสยแพรหนาบาง | ต่างสลับ | |||
| ทรงมหาธาตุถ้วนหน้า | นายไพร่ตามมี ฯ | |||
| ๏ แล้วตัดปฏากรูป | กุมภิล | |||
| ป้กยอดไหมม่วงจิน | ตาดด้วย | |||
| ลมพัดโบยโผผิน | ยันยับ | |||
| ตามอากาศประทีปฉ้วย | สว่างฉ้วยแสงจันทร์ ฯ | |||
| ๏ ทำฉัตรราชวัตรปัก | บูชา | |||
| ลายชะลอมไขว่ตา | ตามได้ | |||
| ถางแผ้วญ่าแฝกคา | รานรก | |||
| พอเป็นกุศลให้ | ขจัดโรครันทำ ฯ | |||
| ๏ ก่อทั้งอุเทศทราย | เจดีย์ | |||
| ลางใส่แพหยวกขจี | พอได้ | |||
| มาเลศเก็บตามมี | มาประดับ | |||
| ต่างฉัตรธงแซมไว้ | ทั่วไพร่นายทำ ฯ | |||
| ๏ พลบคํ่าจวบรุ่งแส้ | ทุกกอง | |||
| จำเริญปริตเนืองนอง | ทั่วค่าย | |||
| โดยวจีใจปอง | ซ้องสวด | |||
| วาจุคตะจำด้าย | ฤได้หลงละเลิง ฯ | |||
| ๏ เช้าเช้าใส่บาตรทั่ว | ทุกคน | |||
| โดยกันดารตามจน | แค่นช้อน | |||
| บ้างแต่กับช้อนปน | ส้มเข้า ใส่นา | |||
| ลางทีขัดเร่ร้อน | เสียดแซ้หาทำ ฯ | |||
| ๏ แล้วมีคาถาเวศ- | ยันดร | |||
| สามกัณฑ์ถวายจีวร | ย่ามด้วย | |||
| เงินติดทั่วนิกร | ทั้งทัพ | |||
| บ้างเก็บมาเลศฉ้วย | กันร้อยลำชาย ฯ | |||
| ๏ ชาวมหาดสรรดอกไม้ | หลายพรรณ | |||
| ทำต่างหากประจำกัณฑ์ | พุ่มด้วย | |||
| ทรวดทรงบ่เป็นอัน | ห่อนดู ได้เฮย | |||
| เอาแต่ไส้ยอดกล้วย | แกะแทนมะลอกอ ฯ | |||
| ๏ แล้วนิมนต์สงฆ์ให้ | สวดมนต์ | |||
| ตั้งนํ้าแจกมงคล | วงด้าย | |||
| ปรนนิบัติพระตามจน | ถวายผ้า ย่ามนา | |||
| มีหนังมีน่าค่าย | เฉลิมอุเทศเจดีย์ฯ | |||
