จาก ตู้หนังสือเรือนไทย
(ความแตกต่างระหว่างรุ่นปรับปรุง)
|
|
แถว 249: |
แถว 249: |
| </tpoem> | | </tpoem> |
| | | |
- | === พระมหาอุปราชายกทัพเข้าเมืองกาญจนบุรี ===
| |
| <tpoem> | | <tpoem> |
| <sup>โคลง ๒</sup> | | <sup>โคลง ๒</sup> |
การปรับปรุง เมื่อ 15:46, 26 พฤษภาคม 2554
ข้อมูลเบื้องต้น
แม่แบบ:เรียงลำดับ
พระนิพนธ์: สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
บทประพันธ์
สมเด็จพระนเรศวรทรงราชย์
|
ร่าย
|
๏ ศรีสวัสดิเดชะ ชนะราชอรินทร์ ยินพระยศเกริกเกรียง เพียงพกแผ่นฟากฟ้า หล้าล่มเลื่องชัยเชวง เกรงพระเกียรติระย่อ ฝ่อใจห้าวบมิหาญ ลาญใจแกล้วบมิกล้า บค้าอาตม์ออกรงค์ บคงอาตม์ออกฤทธิ์ ท้าวทั่วทิศทั่วเทศ ไท้ทุกเขตทุกด้าว น้าวมกุฎมานบ น้อมพิภพมานอบ มอบบัวบาทวิบุล อดุลยานุภาพ ปราบดัสกรแกลนกลัว หัวหั่นหายกายกลาด ดาษเต็มท่งเต็มดอน พม่ามอญพ่ายหนี ศรีอโยธยารมเยศ พิเศษสุขบำเทิง สำเริงราชสถาน สำราญราชสถิต พิพิธโภคสมบัติ พิพัฒน์โภคสมบูรณ์ พูนพิภพดับเข็ญ เย็นพิภพดับทุกข์ สนุกสบสีมา ส่ำเสนานอบเกล้า ส่ำสนมเฝ้าฝ่ายใน ส่ำพลไกรเกริกหาญ ส่ำพลสารสินธพ สบศาสศรเพลิง เถลิงพระเกียรติฟุ้งฟ้า ลือตรลบแหล่งหล้า โลกล้วนสดุดี ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ บุญเจ้าจอมภพพื้น | | แผ่นสยาม
|
แสยงพระยศยินขาม | | ขาดแกล้ว
|
พระฤทธิ์ดังฤทธิ์ราม | | รอนราพณ์
|
แลฤๅ ราญอริราชแผ้ว | | แผกแพ้ทุกภาย ฯ
|
๏ ไพรินทรนาศเพี้ยง | | พลมาร
|
พระดั่งองค์อวตาร | | แต่กี้
|
แสนเศิกห่อนหาญราญ | | รอฤทธิ์ พระฤๅ
|
ดาลตระดกเดชลี้ | | ประหลาดเหล้าแหล่งสถาน ฯ
|
๏ เสร็จเสวยศวรรเยศอ้าง | | ไอยศูรย์ สรวงฤๅ
|
เย็นพระยศปูนเดือน | | เด่นฟ้า
|
เกษมสุขส่องสมบูรณ์ | | บานทวีป
|
สว่างทุกข์ทุกธเรศหล้า | | แหล่งล้วนสรรเสริญ ฯ
|
| | |
|
สมเด็จพระนเรศวรปรารภจะไปตีเมืองเขมร
|
ร่าย
|
๏ จักดำเนินในเบื้อง เรื่องราชพงศาวดาร บรรหารเหตุแผนภู ชูพระยศเจ้าหล้า อยู่คงฟ้าคงดิน เฉกเพลงพิณไพเราะ เสนาะโสตสำนาน เป็นศุภสารเสาวนิศ เสนอบัณฑิตทวยผอง เชิญช่วยตรองตริเติม เฉลิมพระเกียรติผ่านเผ้า เจ้าจักรพรรติแผ่นสยาม สมญานามนฤเบศ นเรศวรนรินทร ปางบดินทร์บิตุราช พระบาทสู่สวรรคด จึ่งเอารสโทไท้ ธให้กอบการเมรุมาศ โดยขนาดบูรพ์ประเพณี สองกษัตรีย์ถวายเพลิง เถกิงการมหรสพ คำรบถ้วนสัตวาร เป็นมโหาฬารพันลึก อธึกทานอำนวย ทวยเนืองเนกบรรพชิต เป็นนิรามิษบรรณา ทูลบาทาสนองนบ พระศพราชบิตุรงค์ จึ่งพระองค์ชายเชษฐ์ นเรศวรสืบเสวยศวรรย์ ธปันพิภพสีมา แต่เอกาทศรุถ ดนุนุชน้อยนาถ เนาอุปราชสมบัติ เถลิงถวัลยรัตน์ราชัย ไอศูรย์สันตติวงศ์ สองธำรงราชประยูร พูนโภไคยในกรุง ผดุงภูแผ่นสยาม นามสุทัศน์เทพนคร บวรทวาราวดี ศรีอยุธเยศยง ดิลกอลงกตภพ นพรัตน์ราชธานี บูรีรมยสถาน องค์อวตารสึงสถิต สุเรนทรประสิทธิ์รังสรรค์ เป็นมหันตมเหาฬาร ด้วยศฤงคารมหิมา สองกษัตราบรรหาร แห่งเหตุการณ์อริราช ด้วยมวลมาตย์มนตรี ว่ากรุงศรียโศธร นครอินทรปรัสถ์ กุรุรัฐประเทศ กัมพุชเพศพิสัย ผิวผู้ใดเถลิงถวัลย์ มักโมหันธ์เห็นผิด ริทุจริตเรื่องพาล โดยสันดานแต่ประถม ครั้งบรมราชอัยกา ผานพสุธาถวัลยรัช ฝ่ายกรุงกษัตริย์กัมพุช ก่อประทุษหักหาญ ราญรบหัวเมืองเนื่อง เบื้องบูรพทิศไปถิ่น จึ่งพระปิ่นปฐพี ยาตรโยธีไปยุทธ์ เหยียบกัมพุชประเทศ ถึงปราชเยศแล้วเสร็จ ฝ่ายนักเสด็จผ่านเผ้า เจ้าละแวกถวายบุตร ธก็หย่ายุทธ คืนกรุง ผดุงสองยอดเยาวยศ เป็นเอารสบุญธรรม์ ครั้นสวรรคาลัยไซร้ พระมหินทร์ได้สมบัติ เสียเศวตฉัตรหงสา ศรีอยุธยาพินาศ จึ่งบรมราชบิตุรงค์ ทรงสืบเสวยศวรรเยศ ฝ่ายประเทศกุรุรัฐ พูนพิบัติบีฑา นักพระสัตถามารบ โรมพิภพฟังฉัตร ตัดเกล้าเจ้าธรณินทร์ ได้แผ่นดินขอมเขต ฮึกเหิมเหตุอหังการ ยกพยุหหาญมาเยือน เตือนเรารบถึงถิ่น จึ่งพระปิ่นบิตุราช ยาตรแสนยาออกยุทธ์ เจ้ากัมพุชพักพล ตำบลวัดสามพิหาร พลเราราญขอมแขก แตกตายตากพสุธา เสียพระจัมปาเอารส ขาดคอคชคืนเมือง ทวยหาญเปลืองไป่หลาบ คอยข่าาทราบศึกมอญ ติดนครคราใด พลอยฟังชัยแทรกซ้ำ ค้ำเป็นศึกสองหน้า กวาดเอาข้าขอบขัณฑ์ ปันไปสู่ถิ่นตน กลับก่อกลสารสื่อ ส่งข่าวซื่อสมานมิตร คิดขอร่วมไมตรึ ท้าวธไป่มีอาฆาต เพื่อบให้ขาดทางธรรม์ ผันผูกมิตรประนอม ยอมยินสัตย์ตัดศึก จนจารึกเสลา ปักสีมาหมายเขต ปันประเทศไทยขอม ไป่แปลกปลอมปะปน บราญรณรบร้า ตราบชั่วฟ้าดินดับ ครั้นมีทัพเชียงใหม่ ยกพยุหใหญ่มายุทธ์ จึ่งกัมพุชภูมินทร ยินข่าวศึกธใช้ ให้พระสุพรรณมาธิราช ผู้กนิษฐ์นาถนำพล มาช่วยรณปรปักษ์ ส่วนน้องนักพระสัตถา เฉาปรีชาเชิงปราชญ์ เฉกสิงคาลชาติโปดก เว้นวิตกวิจารณ์ เกิดอหังการทฤษฐิ ริชักเชษฐ์ชวนแช แปรประทุษดั่งก่อน ผ่อนเอาพลมาลาด กวาดนิกรประชา ข้าสีมาเมื้อเมือง ก่อเข็ญเคืองหลายคาบ จาบจ้างหมิ่นถิ่นแคลน แสนสาหัสกลัดกลุ้ม คลุ้มกมลแค้นคั่ง ดั่งหนามเหน็บเจ็บช้ำ ย้ำยอกทรวงดวงแด แลบชื่นอื่นชม กรมเกรียมอกหมกโหม้ บร้างได้ใครบ่ง ปล่งใจเจ็บฤๅมี หลายปางปีคิดขวบ ประจวบจนจอมราช พระบาทไท้ทิวงคต ไป่ทันทดแทนตอบ ขอบแต่ขอมสักตั้ง ครั้งนี้ตูสองตน ผ่านสกลแผ่นหล้า ควรไปร้ารอนเขีญ เห็นมือไทยที่แกล้ว แผ้วภพให้เป็นเผื่อน เกลึ่อนภพให้เป็นพง คงแต่น้ำกับฟ้า คงแต่หญ้ากับดิน ยังอรินทร์รู้ฤทธิ์ อย่าคืนคิดเหิ่มหาญ ผลาญจงเสร็จเด็ดเกล้า เจ้ากัมพุชทุจริต เอาโลหิตล้างบาท แล้วธสั่งมาตย์มนตรี เตรียมโยธีสิบหมื่น ดื่นแสนยากลากลาด ดาษพลช้างพลม้า พอพิรุณแผ้วฟ้า จักผ้ายพลจร ฯ
|
| | |
|
พระเจ้าหงสาวดีปรารภจะมาตีกรุงสยาม
|
ร่าย
|
๏ ฝ่ายพระนครรามัญ ขัณฑ์เขตด้าวอัสดง หงสาวดีบุเรศ รั่วรู้เหตุบริหึง แห่งเอิกอึงกิดาการ ฝ่ายพสุธารออกทิศ ว่าอดิศวรกษัตรา มหาธรรมราชนรินทร์ เจ้าปถพินทร์ผ่านทวีป ดับชนมชีพพิราลัย เอารสไทนฤเบศ นเรศวรเสวยศวรรยา แจ้งกิจจาตระหนัก จึ่งพระปิ่นปักธาษตรี บุรีรัตนหงสา ธก็บัญชาพิภาษ ด้วยมวลมาตยากร ว่านครรามินทร์ ผลัดแผ่นดินเปลี่ยนราช เยียววิวาทชิงฉัตร เพื่อกษัตริย์สองสู้ บร้างรู้เหตุผล ควรยาตรพลไปเยือน เตือนประยุทธ์เอาเปรียบ แม้นไป่เรียบเป็นที โจมจู่ยี่ย่ำภพ เสนีนบนึกชอบ ระบอบเบื้องบรรหาร ธก็เอื้อนสารเสาวพจน์ แต่เอารสยศเยศ องค์อิศเรศอุปราช ให้ยกยาตราทัพ กับนครเชียงใหม่ เป็นพยุหใหญ่ห้าแสน ไปเหยียบแดนปราจิน บุตรท่านยินถ้อถ้อย ข้อยผู้ข้าบาทบงสุ์ โหรควรคงทำนาย ทายพระเคราะห์ถึงฆาต ฟังสารราชเอารส ธก็ผะชดบัญชา เจ้าอยุธยามีบุตร ล้วนยงยุทธ์เชี่ยวชาญ หาญหักศึกบมิย่อ ต่อสู้ศึกบมิหยอน ไปพักวอนว่าใช้ ให้ธหวงธห้าม แม้นเจ้าคร้ามเคราะห์กาจ จงอย่ายาตรยุทธนา เอาพัสตราสตรี สวมอินทรีย์สร่างเคราะห์ ธตรัสเยาะเยี่ยงขลาด องค์อุปราชยินสาร แสนอัประมาณมาตย์มวล นวลพระพักตร์ผ่องเผือด เลือดสลดหมดคล้ำ ช้ำกมลหมองมัว กลัวพระอาชญายอบ นอบประณตบทมูล ทูลลาไท้ลีลาศ ธก็ประกาศเกณฑ์พล บอกยุบลบ่มิหึง ถึงเชียงใหม่ตระบัด เร่งแจงจัดจตุรงค์ ลงมาสู่หงสา แล้วธให้หาเมืองออก บอกทุกแดนทุกด้าว บอกทุกท้าวทุกเทศ ทั่วทุกเขตทุกขอบ รอบสีมามณฑล ทราบนุสนธิ์ทุกแห่ง ต่างตกแต่งแสะสาร แสนยาหาญมหิมา คลาบรรลุเวียงราช แลสระพราศสระพรั่ง คั่งคับนับเหลือตรา ต่างภาษาต่างเพศ พิเศษสรรพแต่งตน ข้าศึกยลแสยงฤทธิ์ บพิตรธเทียบทัพหลวง โดยกระทรวงพยุบาตร จักยาตราตรู่เช้า เสด็จเข้านิเวศไท้ เกรียมอุระราชไหม้ หม่นเศร้าศรีสลาย อยู่นา ฯ
|
| | |
|
พระมหาอุปราชาลาพระสนม
|
โคลง ๒
|
๏ พระผาดผายสู่ห้อง | | หาอนุชนวลน้อง
|
หนุ่มหน้าพระสนม ฯ
|
๏ ปวงประนมนบเกล้า | | งามเสงี่ยมเฟื้ยมเฝ้า
|
อยู่ถ้าทูลสนอง ฯ
|
๏ กรตระกองกอดแก้ว | | เรียมจักร้างรสแคล้ว
|
คลาดเคล้าคลาสมร ฯ
|
๏ จำใจจรจากสร้อย | | อยู่แม่อย่าละห้อย
|
ห่อนช้าคืนสม แม่แล ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ สาวสนมสนองนาถไท้ | | ทูลสาร
|
พระจักจรจากสถาน | | ถิ่นท้าว
|
เสด็จแดนทุรกันดาร | | ใดราช เสนอนา
|
ฤๅพระรานเสน่ห์ร้าว | | ด่วนร้างแรมไฉน ฯ
|
๏ จำใจจำจากเจ้า | | จำจร
|
จำนิราศแรมสมร | | แม่ร้าง
|
เพราะเพื่อจักไปรอน | | อริราช แลแม่
|
จำทุกข์จำเทวษว้าง | | สวาทว้าหวั่นถวิล ฯ
|
๏ ยินสารสมเด็จไท้ | | ภรรดา
|
ดาลสุชลธารา | | หยาดยัอย
|
เศียรซบแทบบาทา | | ทางเทวษ
|
ฤๅใคร่วายว่างสร้อย | | สร่างสิ้นกันแสง ฯ
|
๏ ทูลแถลงแห่งบาปเบื้อง | | บูรพ์ไฉน
|
จึ่งบดินทร์เด็ดใจ | | จากห้อง
|
พระเสด็จแต่เดียวไกล | | แดนราช
|
ฤๅพระจักละน้อง | | อยู่ว้าวังขัง ฯ
|
๏ กลางไพรใครเพื่อนท้าว | | นอนผลู
|
จักผทมเดียวดู | | แต่ไม้
|
พระเคยคณะพธู | | ทูลบาท
|
ฤๅพระจักตกไร้ | | นิราศร้างแรมสนม ฯ
|
๏ กรมทุกข์เกรียมเทวษด้วย | | วนิดา
|
คิดใคร่ขัดบัญชา | | ท่านใช้
|
หากเกรงพระอาชญา | | บิตุราช
|
ร้อนระบมบ่มไหม้ | | สวาทเพี้ยงเพลิงสุม ฯ
|
๏ ฝืนโศกปลอบนิ่มน้อง | | สนองนาง
|
อย่าพิลาปเยียวลาง | | ศึกหน้า
|
โศกนักจักหม่นหมาง | | หมองรูป
|
เรียมบ่ร้างรสช้า | | ด่วนร้อนคืนหลัง ฯ
|
๏ ใช่เชิงชังแม่แล้ว | | จึ่งจร
|
ขัดพระเดชอดิศร | | ห่อนได้
|
จำเรียมนิราสมร | | เสมอชีพ
|
เชิญแม่ดับเทวษไห้ | | อยู่ถ้าคืนสม ฯ
|
๏ บังคมบรมบาทไท้ | | แถลงพลาง
|
ขอใคร่โดยเสด็จทาง | | เถื่อนท้อง
|
เป็นเพื่อนบพิตรกลาง | | ไพรพฤกษ์ พระเอย
|
ห่างราชฤๅแรมห้อง | | อยู่ให้ใครถนอม ฯ
|
๏ ไพรพนอมย่อมยากแท้ | | อย่าหวัง
|
เชิญเกษมเสวยวัง | | อยู่ถ้า
|
จักไปจักเป็นกัง | | วลพี่ นะแม่
|
เมื่อศึกนึกตั้งหน้า | | ติดน้องหน่วงหาญ ฯ
|
๏ การยุทธ์สุดที่ห้าม | | แหนองค์
|
ครั้นจักโดยเสด็จดง | | ห่อนได้
|
อยู่หลังจักตั้งทรง | | แต่โศก แล้วนา
|
นอนจะเป็นนอนไข้ | | ข่าวท้าวคอยถาม ฯ
|
๏ ทรามรักอย่าร้องร่ำ | | กำสรวล
|
อยู่แม่อย่าเสวยครวญ | | ละห้อย
|
บ่นานบ่หน่ายนวล | | แหนงเสน่ห์ นุชนา
|
เสร็จทัพกลับถนอมสร้อย | | อย่าเศร้าเสียศรี ฯ
|
| | |
|
พระมหาอุปราชาทรงเครื่อง
|
ร่าย
|
๏ เสร็จเสาวนีย์สั่งสนม เนืองบังคมคำราช พระบาททันนิทรา จวนเวลาล่วงสาง พื้นนภางค์เผือดดาว แสงเงินขาวขอบฟ้า แสงทองจ้าจับเมฆ รังสีเฉกฉายฉัน ไก่แก้วขันเจื้อยแจ้ว ดุเหว่าแหว้วเสียงใส จึ่งบรมไทธิราช ยุรยาตรยังที่สรง ชำระองค์บนาน ทรงสุคนธ์ธารกลิ่นตรลบ หอมอวลอบอายขจร ทรงบวรวิภูษิต สนับเพลาพิศพรายพร้อย ชายไหวย้อยยะยาบ ชายแครงทาบเครือวัลย์ รัตพัสตร์พรรณยรรยง ฉลองพระองค์เพริศแพร้ว มกรแก้วเกยูร ตาบไพฑูรย์เรืองจรัส สะอิ้งรัตนประพาฬ สอดสังวาลเฉวียงองค์ มกุฎทรงเทริดเกศ อย่างอิศเรศรามัญ สรรเป็นรูปอุรเคนทร์ เพญพะพานแผ่เศรียร แสงวิเชียรช่อช่วง ธำมรงค์ร่วงรุ้งพราย รายนพรัตน์ชัชวาล เครื่องอลงการโอ่อ่า งามสง่าขัตติเยศ พระแสดงเดชผังผาย กุมแสงกรายกรนาด ยุรยาตรอย่างไกรสร จากศีขรคูหา ลีลายังวังราช ไหว้บัวบาทบิตุรงค์ ขอลาองค์ท่านไท้ ไปเผด็จดัสกรให้ เหือดเสี้ยนศึกสยาม สิ้นนา ฯ
|
| | |
|
พระเจ้าหงสาวดีประสาทพร
|
โคลง ๒
|
๏ พระฟังความลูกท้าว | | ลาเสด็จศึกด้าว
|
ดั่งเบื้องบรรหาร ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๓
|
๏ ภูบาลอื้นอำนวย | | อวยพระพรเลิศล้น
|
จงอยุธย์อย่าพ้น | | แห่งเงื้อมมือเทอญ พ่อนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ จงเจริญชเยศด้วย | | เดชะ
|
ชาวอยุธย์อย่าพะ | | พ่อได้
|
จงแพ้พินาศพระ | | วิริยภาพ พ่อนา
|
ชนะแด่สองท่านไท้ | | ธิราชเจ้าจอมสยาม ฯ
|
๏ สงครามความเศิกซึ้ง | | แสนกล
|
จงพ่ออย่ายินยล | | แต่ตื้น
|
อย่าลองคะนองตน | | ตาชอบ ทำนา
|
การศึกลึกเล่ห์พื้น | | ล่อเลี้ยวหลอกหลอน ฯ
|
๏ จงแจ้งแห่งเหตุเบื้อง | | โบราณ
|
เป็นประโยชน์ยุทธการ | | กล่าวไว้
|
เอาใจทหารหาญ | | เริงรื่น อยู่นา
|
อย่าระคนปนใกล้ | | เกลือกกลั้วขลาดเขลา ฯ
|
๏ หนึ่งรู้พยุหเศิกไสร้ | | สบสถาน
|
เจนจิตวิทยาการ | | กาจแกล้ว
|
รู้เชิงพิชัยชาญ | | ชุมค่าย ควรนา
|
อาจจักรอนรณแผ้ว | | แผกแพ้พังหนี ฯ
|
๏ หนึ่งรู้บำเหน็จให้ | | ขุนพล
|
อันสมรรถมือผจญ | | จืดเสี้ยน
|
อย่าหย่อนวิริยะยล | | อย่างเกียจ
|
แปดประการกลเที้ยร | | ถ่องแท้ทางแถลง ฯ
|
๏ จงจำคำพ่อไซร้ | | สั่งสอน
|
จงประสิทธิ์สมพร | | พ่อให้
|
จงเรืองพระฤทธิ์รอน | | อริราช
|
จงพ่อลุลาภได้ | | เผด็จด้าวแดนสยาม ฯ
|
| | |
|
พระมหาอุปราชายกทัพ
|
ร่าย
|
๏ เสด็จสั่งความโอวาท ไท้ธประสาทพระพร แต่ภูธรเอารส ธก็ประณตรับคำ อำลาท้าวลีลาศ ยุรยาตรยังเกยชัย เสนาในเตรียมทัพ สรรพพลห้าสิบหมื่น ขุนคชหื่นหาญแกล้ว ขับช้างแก้วพัทธกอ รอรับราชริมเกย ควาญเคยคัดท้ายเทียบ เสด็จย่างเหยียบหลังสาร ทรงคชาธารยรรยง อลงกตแก้วแกมกาญจน์ เครื่องพุดตานตกแต่ง แข่งสีทองทอเนตร ปักเศวตฉัตรฉานฉาย คลายคชบาทยาตรา คลี่พยุหคลาดแคล้ว คล้ายนายทแกล้ว ย่างเยื้องธงทอง แลนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๒
|
๏ เสียงฆ้องกลองครั่นครื้น แตรสังข์ดังดั่งพื้น
|
แผ่นหล้าแหล่งไหว ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ ไอยราฤทธิเลิศล้ำ | | ลือดิน
|
ดูดั่งพาหนะอินทร์ | | เอี่ยมฟ้า
|
อาจค้ำคชอรินทร์ | | รอนชีพ
|
ชาญศึกฮึกหาญกล้า | | กลั่นแกล้วกลางสมร ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ หัสดาภรณ์พรรณราย พรายข่ายกรองทองแกม แนมสู่พราวดาวมาศ รัตคนคาดควรชม ซองหางสมสามเทริด วลัยเลิศสอดพลุก สุกสุพรรณโอ่อ่า ขุนคอง่าขอคำ ควาญประจำเกี่ยวท้าย ขับคชย้ายเยื้องยาตร จตุลังคบาทสี่ตน ล้วนขุนพลสามารถ พิศจรูญจรัสพรายแพร้ว มยุรฉัตรแก้วษุมสาย อภิรมรายเรืองรอง กรรชิงทองเถือกเนตร บังพระสุริเยศยรรยง กลิ้งกลดทรงพันแสง บังแทรกแซงหว่างฉัตร จามรพัดรำพาย ธงชายปลายปลิวยะยาบ ทวนทองปลาบยะยับ สรรพแสนยาดาดาษ สวมหมวกมาศเกราะกราย แห่ซ้ายหลายสระพร้อม แห่ขวาล้อมสระพรั่ง แห่หน้าคั่งเหลือนับ แห่หลังคับเหลือเนตร พลต่างเพศต่างพรรค์ พิศแน่นนันต์หลายแหล่ ดำเนินแห่เจ้าหล้า ดูดั่งพลเมืองฟ้า ฝ่ายด้าวแดนสรวง ฯ
|
|
๏ ปวงคเชนทรพยุหบาตร ดาษดั้งกันแซงแทรก แปรกค่ายค้ำพังคา เมิลมหิมามาตงค์ อลงกตกาญจนาภรณ์ อลงกรณ์กเรนทรศักดิ์ ล้วนคชลักษณ์คชเลิศ ล้วนคชเพริศคชแพร้ว ล้วนคชแกล้วคชกล้า ล้วนคชบ้าบ่มมัน สรรพเครื่องคชศึก ดูอธึกเถือกเถกิง พลลอมเชิงกุญชร สวมอาภรณ์แต่งแง่ แผ่อาตม์โอ่โอฬาร พิศเครื่องสารพิลาส กูบดาวมาศจำลาย เขนทองพรายจำหลัก ปักแพนหางยูงยาบ ทานทองปลาบปลิวธง ขุนศึกทรงหลังสาร มีหมอควาญขี่ขับ เสื้อสลับสีต่าง แลหลายอย่างหลายพรรณ สรรพคชหลากหลาย เหล่าคชพลายคชพัง คชจำบังบ้าศึก ล้วนพันลึกไกรเกรียง ร้ึ่องก้องเสียงพรรลาย เงยงาหงายย้ายยัก สองหูกวักโกวงวง แลนทะลวงเลี้ยวลด ขนคอกดของ้าง ควาญเกี่ยวข้างขับเดิน ถูกสะเทินบาทเบื้อง แคล้วแคล้วพลคชเยื้อง ย่างย้ายโดยขบวน แลนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ มากมวลเมิลหมู่ดั้ง | | ดาษดา
|
กันแทรกแซงซ้ายขวา | | พรั่งพร้อม
|
คชค้ำค่ายพังคา | | โดดแล่น
|
โจมจับขับขี่ห้อม | | แห่ท้าวจากสถาน ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ ส่ำแสะหาญห้าวฮึก ล้วนแสะศึกแสะทรง พงศ์สินธพพาชี สีแดงดำขำเขียว ลางกระเลียวหลายหลาก มากม้าผ่านม้าแซม แกมม้าขาวม้าฟ่าย ร่ายเรียงเคียงแข่งคู่ ครบเจ็ดหมู่เจ็ดพงศ์ อลงกตเครืองม้า ตาบดิดหน้าพรรฌราย ผูกพู่พรายสายง่อง ถ่องสายถือดูเพรา สายเหาเนาหน่วงหลัง โกลนพนังยรรยง อานบรรจงบรรเจิด พานหน้าเพริศดาวราย พานท้ายพรายดาวเรียง เพียงม้าแมนม้าเมฆ พิศฉายเฉกอาภรณ์ ผูกแล่งศรแกว่งกวัด หางมยุรปัดปลิว ปลาย นายม้าขี่ควบขับ ล้วนประดับดนต่าง ดูหลายอย่างหลายพวก สวมใส่หมากโพกผ้า เสื้อสีจ้าจีบเฟื้อย ชายระเรื้อยอย่างเทศ พิเศษสรรพอ่าอาตม์ ถือทวนมาศฟ้อนฟาย ทายธนูเหนี่ยวน้าว เงื้อหอกห้าวเห็นสยอน ง่าง้าวงอนเห็นแสยง พลอัศวแรงเริงเรี่ยว เชี่ยวชาญชัยในณรงค์ ตรงศึกสู้บมิย่อ ต่อศึกสู้บมิย่น กล่นม้าร้อยม้าพัน เกลื่อนม้ากันม้ากง กลาดม้าธงม้าทวน เดินแซงขบวนพยุหบาตร ดูดื่นดาษภูวดล พิศแต่พลหมู่ม้า แห่บพิตรผ่านหล้า โลกเพี้ยงพิศวง ยิ่งนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ ดุรงค์เริงฤทธิ์ห้าว | | เห็จผยอง
|
หาญพยศลำพอง | | ผาดผ้าย
|
เผ่นผกหกเหินคะนอง | | ขนัดแน่น
|
ขนาบพยุหคชย้าย | | ย่างน้อยดำเนิน ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ เมิลหมู่พลบทจร สวมอาภรณ์ไพจิตร พิศหลายเพศหลายพวก ใส่เสื้อหมากพันลึก สีหม่นหมึกม่างเมฆ ชมพูเฉกฉาดแสง ขาวเขียวแดงดูดาษ ถือสรรพศาสตราวุธ เครื่องพิธยุทธ์ยรรยง พิศพลธงมากมวล พิศพลทานมากหมู่ พลดาบคู่สามรรถ พลหอกซัดสามารถ ดาษพลโล่แลสระพรั่ง พลแหลนคั่งสระพร้อม พลดั้งด้อมดูสลอน พลกุมศรเนืองนันต์ พลกุมกุทัณฑ์เนืองนอง พลเขนทองเป็นหลั่น พลกั้นหยั่นเป็นเหล่า พลเสน่าเหลือหลาย พลกริชกรายเหลือหลาก มากพลแสงศรเพลิง ดูเถกิงเกริกฤทธิ์ ดุจอาจปลิดเดือนตะวัน สรรพพากโจผลา พลคาบศิลายั่วยุทธ์ พลคาบชุดยั่วศึก พิลึกเหล่าทองปราย รายจ่ารงมณฑก นกคุ่มขานกยาง ลางปืนหลักหามแล่น แกว่นตามหมาดตามหมู่ ลากล้อคู่เข็นราง บางตระแบงบ่าแบก แจกกันขนลูกดิน หินปากนกดกแด่ง แบ่งบรรทุกหลังช้าง บ้างใส๋ต่างใส่เกวียน สารวัดเวียนวิ่งตรวจ ม้าตำรวจคาบไขว่ ไล่ต้อนทัพขับพล พากพหลพยุหบาตร หัวหน้ายาตรจากเวียง เสียงคชสารก้องกึก คะคึกเสียงและร้อง ซ้องเสียงโกลนเตือนพนัง ฟังดุจคลื่นในสมุทร อื้ออึงอุดไกรเกรียง เสียงอธึกเท้าพล พ่างภูวดลหวนไหว เสียงฆ้องชัยฆ้องกระแต แซ่เสียงแตรเสียงสังข์ ดังดนตรีปี่พาทย์ นฤนาทศัพท์สำเนียง เสียงกลองชนะโครมครึก เสียงพลฮึกเห่อึง เสียงปืนตึงเอาฤกษ์ กระเกริกลั่นแหล่งฟ้า เจ้าจอมหล้า เลือกล้านเหล่าหาญ แลนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๒
|
๏ ถับถึงทวารกรุงแก้ว | | เดียรดาษพลคลาดแคล้ว
|
คล่ำคล้ายคลาขบวน ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๓
|
๏ ด่วนเดินโดยโขลนทวาร | | พวกพลหาญแห่หน้า
|
ล้วนทแกล้วทกล้า | | กลาดกลุ้มเกลื่อนสถล มารคนา ฯ
|
| | |
|
พระมหาอุปราชารำพึงถึงวัง
|
โคลง ๓
|
๏ เสด็จพ้นทวาเรศข้าม | | คูเวียง
|
หวั่นฤทัยท่านเพียง | | จักว้า
|
พระองค์ก็อ่อนเอียง | | เอนอาสน์
|
อกระรัวมัวหน้า | | สั่นส้านเสียวแสยง ฯ
|
๏ ลางแสดงแห่งเหตุแพ้ | | ไพรี
|
กริ่งกมลฤๅดี | | เดือดร้อน
|
รันทดทุกข์ทวี | | หวั่นเทวษ
|
ถวิลบ่วายขุ่นข้อน | | อกอั้นขวัญหาย ฯ
|
๏ หลายครามาสู่สู้ | | ศึกหลวง
|
ไปบ่ไหวหวั่นทรวง | | เช่นนี้
|
ยิ่งนึกยิ่งหนักดวง | | แดพรั่น อยู่นา
|
แหนงประหลาดแล้วกี้ | | ก่อนไซร้ไป่เคย ฯ
|
๏ อกเอ๋ยเอะหลากโอ้ | | รอยลาง
|
ทั้งพระเคราะห์ขัดขวาง | | โทษแท้
|
จักไปประยุทธ์กลาง | | อริราช
|
เกรงแต่ศึกจักเเพ้ | | เพลี่ยงพลั้งในสนาม ฯ
|
๏ ความฉงนหม่นพักตร์เศร้า | | ศรีหมาง
|
ร้อนอุระราชพาง | | จักไหม้
|
พระแปรพระปฤษฎางค์ | | ดูถิ่น
|
ดูพระมนเทียรไท้ | | ธเรศเพี้ยงพังสมร ฯ
|
๏ จำจรจำจากอ้า | | อาดูร
|
ดูประสาทแสงสูรย์ | | ส่องแก้ว
|
เรืองรัตน์จรัสจรูญ | | รัตน์รุ่ง เรืองนา
|
เรืองมณีนพแพร้ว | | เพริศพร้อยพรายฉาย ฯ
|
๏ เสียดายคฤหาสน์ห้อง | | หอทอง
|
ยามวิโยคยุทธ์ปอง | | ปราบเสี้ยน
|
จักคืนบ่คืนครอง | | ฤๅแน่ ไฉนนา
|
หนักหฤทัยท่านเที้ยร | | เทวษตื้นตันทรวง
|
๏ ระลวงรำลึกน้อง | | เนาวัง
|
ถวิลบ่ลืมความหลัง | | สั่งเจ้า
|
ปานฉะนี้สมรยัง | | จักโศก อยู่นา
|
ใครช่วยปลอบเปลื้องเศร้า | | สวาทให้สร่างศัลย์ ฯ
|
๏ จาบัลรันทดเพี้ยง | | พังดวง แดนา
|
บังบ่ให้ใครปวง | | รั่วรู้
|
พระโศกแต่ในทรวง | | ซ่อนเทวษ
|
ทำดั่งผ่องพักตร์ผู้ | | อื่นเอื้อมไป่ถึง ฯ
|
| | |
|
พระมหาอุปราชาพักพลที่แม่น้ำสะโตง
|
ร่าย
|
๏ ไท้ธคำนึงนุชพลาง ทางระลุงลานถวิล ขุนคชินทร์ขับคช บทจรโดยทางเถื่อน เคลื่อนแสนยากลากลาด ดาษแดนท่งแดนนา ดาดงไม้ดงเขา โดยลำเนาแนวพนัส ชระเดียดดัษดำเนิน เมิลบ่หมายสิ้นสุด พลางธให้หยุดพักพล ทุกตำบลที่ประทับ ยับยั้งรั้งแรมร้อน แล้วเตือนต้อนพลเต้า แด่ยามเช้ายามเย็น บขับเข็นรีบรัด ผัดผ่อนใจผ่อนแรง เอาแต่แขงแต่กล้า เอาแต่ร่าแต่เริง เร่งบำเทิงทุกผู้ บร้างรู้เหือดหาญ บแหนงนานเนิ่นวัน อย่าทันเหนื่อยเลี่อยล้า ทั่วช้างม้าไพร่พล ก็เสด็จดลนที มีนามน้ำสะโตง เขาก็ตั้งโรงราซมาฬก ตกแต่งค่ายถวายไท ตรงเวียงชัยจิดตอง เกณฑ์ทุกกองตั้งค่าย บ่ายหน้าลงคงคา ดูมหิมาดาดาษ พระบาทเสด็จเรือนทัพ สรรพเสนาเนืองนันต์ เฝ้าคั่งคัลเคียมคม ถ้วนทุกกรมทุกหมู่ อยู่อธึกทั้งผอง ธก็ให้เกฌฑ์กองลำเลียง ผ่อนเสบียงไปหน้า ล่วงถึงท่าดินแดง จัดแจงปลูกยุ้งฉาง วางระยะค่ายเข้า ทุกเหล้าแหล่งตำบล แล้วธเกณฑ์พลทัพน้ำ รีบไปทำมรรคา ให้พระยาจิดดอง เปินนายกองไปก่อน ผ่อนทัพหน้าไปถัด จัดพระยาอภัยคามินี คุมโยธีเป็นขุน ส่วนทัพหนุนนั้นไสร้ ให้มางจาชโร เป็นโบชุกที่สอง ยกทัพรองไปตาม ที่สามถึงทัพหลาง ตามกระทรวงพยุหบาตร ใหพระมหาราชเชียงใหม่ เป็นกองใหญ่ยกกระบัตร เดินทัพถัดที่สี่ ที่ห้าทัพหลังเต้า เจ้าเมืองละเคิ่งคุมพล พวกพหลต่างเกวียน เวียนขนข้าาส่งทัพ เครื่องศึกสรรพดินลูก แล้วธให้ผูกพ่วงแพ แปรพลข้ามคงคา คลาส่ำแสนเสนางค์ ร้อนแรมทางหลายวัน บรรลุเมืองเมาะตะมะ กะเกณฑ์ข้ามฟากฝั่ง กระทั่งเมาะลำเลิง บำเทิงใจไพร่พล ด่วนจรดลโดยดับ ถับถึงเมืองสมิ ธก็ตริให้จัดกัน สรรค์เป็นกองเสอป่า ฝ่าไปลอดสอดแนม แกมสามหอกเจ็ดหอก ออกแยกทัพจับคน เอายุบลข่าวสาร แห่งเหตุการณ์กรุงไทย ยกรีบไปตามใช้ ธก็ให้ตรวจพลผอง ส่งกองหน้าไปก่อน ผ่อนกองหนุนไปตาม ที่สามถึงทัพใหญ่ ทัพเชียงใหม่ยุกกระบัตร ถัดทัพหลังดำเนิน เดินพยุหโต่เต้า แห่บพิตรผ่านเผ้า ท่านท้าวเสด็จดล ดื่นนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๒
|
๏ ยกพลผ่านด่านกว้าง | | เสียงสนั่นม้าช้าง
|
กึกก้องทางหลวง ฯ
|
๏ ปวงประนมนบเกล้า | | งามเสงียมเฟื้ยมเฝ้า
|
อยู่ถ้าทูลสนอง ฯ
|
๏ ล่วงลุด่านเจดีย์ | | สามองค์มีแห่งหั้น
|
แดนต่อแดนกันนั้น ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ เสด็จดลแดนราชเบื้อง | | บูรพา
|
พิศพนัสเนินผา | | ป่าไม้
|
รายเรียงรุกขผกา | | แกมลูก
|
แลตระการกลใกล้ | | หัตถ์เอื้อมเอาถึง ฯ
|
๏ คำนึงนุชนาฏเนื้อ | | นวลสมร
|
แม้นแม่มาจักวอน | | พี่ชี้
|
จักบอกแก่บังอร | | ออกชื่อ เฌอนา
|
เรียมจักแนะนั่นนี้ | | โน่นโน้นเเนวพนม ฯ
|
๏ ชวนชมคูหาศห้วย | | เหวธาร
|
ทั่วทุกหนแห่งละหาน | | หุบห้อง
|
ชมไพรพิศาลสถาน | | แถวเถี่อน
|
พลางพี่จักชวนน้อง | | ช่วยชี้ชมพลาง ฯ
|
๏ ถวิลปางบำราศเจ้า | | จากเวียง
|
ยังเสนาะสำเนียง | | ละห้อย
|
ไพเราะมฤตเพียง | | ซึมซาบ ทรวงเอย
|
ไปบ่ลืมสารสร้อย | | แม่เศร้าสั่งเรียม ฯ
|
๏ เกรียมใจจักโทษน้อง | | ฤๅควร
|
เพราะพี่ห้ามแหนนวล | | นุชไว้
|
มาเดียวอดูรครวญ | | คร่ำเนตร
|
แหนงว่าทุกข์ใครให้ | | โทษแท้เรียมทำ ฯ
|
๏ ไป่โดยคำนุชไซร้ | | จึ่งกำ สรวลฤๅ
|
แม้ว่าโดยดั่งคำ | | แม่พร้อง
|
ปานฉะนี้จะเบิกบำ | | เทิงชื่น ชมนา
|
เพราะพี่มาด้วยน้อง | | จักชี้ชวนเกษม ฯ
|
๏ เปรมใจใคร่กลับห้อง | | ไหรณ
|
รับสมรมายล | | ย่านไม้
|
เกรงราชกริ่งเกรงคน | | เขาค่อน ขอดนา
|
นึกบ่ลุเลยไท้ | | ธเรศร้อนรนทรวง ฯ
|
๏ คิดปวงนาเรศรั้ง | | แรมวัง
|
ยามวิโยคเยาว์ยัง | | อยู่ห้อง
|
จักรุมอุระรัง | | รึงเทวษ
|
ถวิลบ่วายขุ่นข้อง | | คั่งแค้นใครโลม ฯ
|
๏ คิดโฉมนงโพธผู้ | | เพ็ญศรี
|
เคยร่วมรมย์ฤๅดี | | ดับร้อน
|
ถนอมนุชแนบนาภี | | พูนเสน่ห์
|
นึกนิรารสข้อน | | อกไห้โหยถวิล ฯ
|
๏ เคยยินเยาวเรศซั้น | | สารแสดง
|
ผสานดุริยดำแคง | | ขับร้อง
|
ยามร้างเสน่ห์แหนง | | เนาเถื่อน
|
สดับแต่เสียงสัตว์ก้อง | | พี่เพี้ยงขวัญหาย ฯ
|
๏ เคยสายสมรแนบเนื้อ | | ถนอมองค์
|
ถวายสุคนธ์ธารสรง | | อยู่ซ้อง
|
ยามร้างคณะอนงค์ | | แหนงโศก
|
สระแต่สายชลห้อง | | แห่งห้วยเหวธาร ฯ
|
๏ เคยผทมฐานแก้วก่อง | | ทองแกม
|
เนืองอนุชนอนแนม | | แนบหน้า
|
ยามร้างสมรแรม | | ราวเถื่อน
|
ผทมอยู่เอ้องค์อ้า | | อกร้าวหนาวทรวง ฯ
|
๏ ปวงแสนเสาวลักษณ์ล้วน | | เคียมเคย
|
คิดเมื่อยามเรียมเสวย | | แวดล้อม
|
ปางร้างนิราเสบย | | บอมเทวษ
|
เสวยบ่ยลเยาว์ห้อม | | อยู่ให้เห็นโฉม ฯ
|
๏ เคยตระโบมบัวมาศแก้ว | | กับกร
|
เกี้ยวตระกองบังอร | | อุ่นเนื้อ
|
ปางร้างนิราสมร | | มาเทวษ
|
ถวิลบ่วายรสเกื้อ | | กอดเกี้ยวก่ายเขนย ฯ
|
๏ หน่ายเชยหนักอกช้ำ | | ก่ำทรวง
|
ถนัดดั่งภูผาหลวง | | ทุ่มแท้
|
หนักหาบที่พลปวง | | ปลงพัก ได้นา
|
หนักเสน่ห์นึกแก้ | | เกี่ยงให้เบาไฉน ฯ
|
๏ ไย่ไย่คชไต่เต้า | | ตามทาง
|
พลางคะนึงนุชพลาง | | ท่านไห้
|
แลไหนบ่ลืมนาง | | หน่ายเสน่ห์
|
นึกบ่วายสวาทไท้ | | ธิราชร้าวรานสมร ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ อ้าศรีเสาวภาคย์เพี้ยง | | เพ็ญแข
|
เรียมแต่ร้างรสแห | | ห่างเคล้า
|
ฤๅลืมสมรแล อื่นชื่น | | ไปเลย
|
ถวิลทุกข์ยามเย็นเช้า | | ชอกช้ำก่ำทรวง ฯ
|
๏ แม้ดวงกมลาศได้ | | มาดล
|
โดยสถานแถวสถล | | ที่นี้
|
จักชวนแม่ชมบน | | บรรพต โพ้นแฮ
|
พลางแม่ชมเรียมชี้ | | แม่ชี้เรียมชม ฯ
|
๏ ชมพนมพนาเวศห้วย | | เหวหิน
|
ทุกเซาะซอกศีขริน | | ร่องน้ำ
|
จักชวนแม่สรงสินธุ์ | | แสนสนุก
|
สนานอุทกท่าถ้ำ | | เถื่อนท้องแถวธาร ฯ
|
๏ ทุกสถานธาเรศแม้น | | แมนผจง ไว้ฤๅ
|
หวังจักไว้ให้สรง | | เซาะน้ำ
|
ปางร้างอรอนงค์ | | แหนงโศก
|
สรงบ่สร่างใจช้ำ | | เช่นน้ำสระสมร ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ มาเดียวเปลี่ยวอกอ้า | | อายสู
|
สถิตอยู่เอ้องค์ดู | | ละห้อย
|
พิศโพ้นพฤกษ์พบู | | บานเบิก ใจนา
|
พลางคะนึงนุชน้อย | | แน่งเนื้อนวลสงวน ฯ
|
๏ พระครวญพระคร่ำไห้ | | โหยหา
|
พลางพระพิศพฤกษา | | กิ่งเกี้ยว
|
กลกรกนิษฐนา- | | รีรัตน์ เรียมฤๅ
|
ยามตระกองเอวเอี้ยว | | โอบอ้อมองค์เรียม ฯ
|
๏ เฌอปรางเปรียบนาฏน้อง | | นวลปราง
|
รักดั่งรักนุชพาง | | พี่ม้วย
|
ช้องนางเฉกช้องนาง | | คลายคลี่ ลงฤๅ
|
โศกพี่โศกสมด้วย | | ดั่งไม้นามมี ฯ
|
๏ อบเอยอบชื่นชี้ | | เฌอสม ญาฤๅ
|
อบว่าอรอบรม | | รื่นเร้า
|
อบเชยพี่เชยชม | | กลิ่นอบ เฌอนา
|
อบดั่งอบองค์เจ้า | | จักให้เรียมเชย ฯ
|
๏ ขานางนึกคู่คู้ | | ขาสมร
|
พลางพี่โอบเอวอร | | แอบเคล้า
|
กระทุ่มดั่งทุ่มกร | | ตีอก เรียมฤๅ
|
เกดว่าเกศนุชเกล้า | | กลิ่นกลั้วเสาวคนธ์ ฯ
|
๏ เล็บมือนางนี้หนึ่ง | | นขา นางฤๅ
|
ต้องดั่งต้องบุษบา | | นิ่มน้อง
|
ชงโคคิดชงฆา | | นุชนาฏ เหมือนฤๅ
|
เรียมระเมียรเดื่อปล้อง | | ดั่งปล้องศอสมร ฯ
|
๏ ซ่อนกลิ่นกลิ่นแก้วซ่อน | | นาสา เรียมฤๅ
|
ตาดว่าตาดพัสตรา | | หนุ่มเหน้า
|
สลาลิงเล่ห์ซองสลา | | นุชเทียบ ถวายฤๅ
|
สวาดดั่งเรียมสวาทเจ้า | | จากแล้วหลงครวญ ฯ
|
๏ สลัดไดใดสลัดน้อง | | แหนงนอน ไพรฤๅ
|
เพราะเพื่อมาราญรอน | | เศิกไสร้
|
สละสละสมร | | เสมอชื่อ ไม้นา
|
นึกระกำนามไม้ | | แม่นแม้นทรวงเรียม ฯ
|
๏ โม้โรกเหมีอนโรคเร้า | | รุมกาม
|
ไฟว่าไฟราคลาม | | ลวกร้อน
|
นางแย้มหนึ่งแย้มยาม | | เยาว์ยั่ว แย้มฤๅ
|
ตูมดั่งตูมตีข้อน | | อกอั้นกันแสง ฯ
|
๏ สายหยุดหยุดกลิ่นฟุ้ง | | ยามสาย
|
สายบ่หยุดเสน่ห์หาย | | ห่างเศร้า
|
กี่คืนกี่วันวาย | | วางเทวษ ราแม่
|
ถวิลทุกขวบค่ำเช้า | | หยุดได้ฉันใด ฯ
|
๏ สุกรมกรมสุขไซร้ | | ไป่มี
|
กรมแต่ทุกข์เทวษทวี | | ห่อนเว้น
|
นมสวรรค์นึกบัวศรี | | เสาวภาคย์ พี่เอย
|
ถวิลบ่เคยขาดเคล้น | | คลาดน้องใครถนอม ฯ
|
๏ โกสุมชุมช่อช้อย | | อรชร
|
เผยผกาเกสร | | ยั่วแย้ม
|
รวยรื่นรสคนธ์ขจร | | จังหวัด ไพรนา
|
กลิ่นตระการกลแก้ม | | เกศแก้วกูสงวน ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ พิศวงสังเวชโอ้ | | อกตู
|
ยามวิโยคเยาว์ดู | | ดั่งใบ้
|
บพานพักตร์พธู | | เทียมชีพ แลนา
|
เรียมจักแนะนกไม้ | | บอกน้องไหนนาง ฯ
|
๏ นางนวลนึกนิ่มน้อง | | นวลปราง
|
จากพรากพรากจากนาง | | หนึ่งนั้น
|
พิราบพิลาปคราง | | ครวญแข่ง ข้าฤๅ
|
บัวว่าบัวนุชปั้น | | อกน้องเรียมถนอม ฯ
|
๏ ไก่แก้วคิดคู่แก้ว | | กลอยใจ เรียมฤๅ
|
แสกยิ่งแสกหฤทัย | | พี่เศร้า
|
นกออกนึกออกไพร | | พลัดแม่ เหมือนฤๅ
|
ชมแขกเต้าคู่เต้า | | แขกน้องนานคืน ฯ
|
๏ ชมพูพิศพ่างผ้า | | ชมพู แม่ฤๅ
|
นกขมิ้นเหลืองดู | | ดั่งเจ้า
|
สร้อยทองเทียบสร้อยพธู | | อ่าอาตม์
|
แอ่นว่าแอ่นองค์เคล้า | | พี่เคล้าคลึงสมร ฯ
|
๏ รังนานนึกหนึ่งร้าง | | รังนาน
|
เท้งทูดทูตเท้งสาร | | สื่อน้อง
|
แขวกขวานคู่ขวานราญ | | รอนอก เรียมฤๅ
|
กวักดั่งกวักหัตถ์ร้อง | | เรียกเจ้าหาหาย ฯ
|
๏ คับแคเคียงคู่ขุ้ม | | เขาขัน
|
เอี้ยงและออกอัญชัน | | แซ่ซ้อง
|
กระหรอดกระเรียนจรัล | | เรียงร่าย อยู่นา
|
กระจิบกระจาบจ้อง | | จับไม้เมิลเมียง ฯ
|
๏ กระเต็นกระตั้วตื่น | | แตกคน
|
ยูงย่องยอดยูงยล | | โยกย้าย
|
นกเปล้านกปลีปน | | ปลอมแปลก กันนา
|
คล่ำคล่ำคลิ้งโคลงคล้าย | | คู่เคล้าคลอเคลีย ฯ
|
๏ เนืองนกจับมิ่งไม้ | | เรียมยล
|
คุมคู่อยู่ทุกตน | | ต่างร้อง
|
ตูเดียวอดูรทน | | ทุกข์ทุ่ม ทรวงนา
|
ฤๅบ่มีเพื่อนพร้อง | | พี่เพี้ยงอดสู ฯ
|
๏ สัตวาวานเห็จห้อง | | หาวโพยม
|
ยังอนุชเฉิดโฉม | | ฟ่องฟ้า
|
เชิญสมรแม่มาโลม | | ลาญเทวษ เรียมเอย
|
จงพี่พลันพบหน้า | | แม่หน้านวลเฉลิม ฯ
|
๏ เบญจวรรณวานเร่งร้อน | | เร็วบิน ไปเฮย
|
แจ้งที่แสนสุดถวิล | | วากว้า
|
ยามกินบ่เป็นกิน | | กินโศก
|
นอนดั่งนอนป่าช้า | | ชอกช้ำทรวงสลาย ฯ
|
๏ สาลิกาอย่าพลอดเพ้อ | | ลำพัง เลยนา
|
วานประเวศสู่วัง | | สักน้อย
|
จำทูลทุกข์แถลงยัง | | เยาวเรศ แม่ฤๅ
|
จงแม่รู้เรียมสร้อย | | สุดอ้างอาดูร ฯ
|
๏ แขกเต้าเต้าแขกน้อง | | นงพะงา หนึ่งรา
|
บอกว่าเรียมโหยหา | | ละห้อย
|
เชิญนุชเร่งเร็วมา | | ระงับโศก พี่เอย
|
ขอพี่พบพักตร์น้อย | | หนึ่งให้สร่างศัลย์ ฯ
|
๏ ไก่ฟ้าวานว่ายฟ้า | | หาวหน
|
หาสมรมายล | | เถื่อนท้อง
|
เชิญชมพนารญ | | เรียงรุ่น รุกข์แฮ
|
ชมพิหคเหินร้อง | | ร่ายไม้ไขเสียง ฯ
|
๏ ห่อนเห็นสุโนกเอื้อ | | เอาภาร
|
เรียมเร่งลรรลุงลาน | | สวาทไหม้
|
รำลึกวิมลมาลย์ | | บัวมาศ กูเอย
|
มือลูบทรวงไล้ไล้ | | เทวษล้ำเหลือทน ฯ
|
๏ พระโหยพระไห้ร่ำ | | รำจวน
|
พลางพระคำนึงนวล | | หนุ่มเหน้า
|
บ่เหือดบ่หายครวญ | | ครางคร่ำ อยู่แฮ
|
พระแต่โศกแต่เศร้า | | แต่สร้อยแสนทวี ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ พระโทรมนัสย์เศร้า | | แสนศัลย์
|
พลางพระขับพลขันธ์ | | เคลื่อนคล้อย
|
พระพิศอเนกนันต์ | | เนืองสัตว์ นั้นนา
|
ไปบ่เหือดละห้อย | | ห่างไห้หาศรี ฯ
|
๏ โยธีลีลาศแคล้ว | | คลาทาง
|
ทุกทั่วสัตว์ตื่นตาง | | แตกเต้า
|
กาสรสุกรกวาง | | ทรายซุ่ม ซุ้มนา
|
ละมั่งระมาดผาดผังเข้า | | ป่าลี้หนีซอน ฯ
|
๏ กุญชรชักพวกผ้าย | | แฝงพง
|
ถึกกระทิงวิ่งวง | | แหวกเร้น
|
ยองทองย่องยรรยง | | ฝีย่าง ย่องนา
|
กระต่ายกระแตเต้น | | ตื่นต้อนกันหนี ฯ
|
๏ ภูมีเมิลแมกไม้ | | ใจหวน โหยแฮ
|
เห็นแต่ลิงค่างชวน | | ท่านแย้ม
|
ลูกกกอกแอบอวล | | เต้นไต่ ไม้นา
|
บ้างเก็บผลไพล่แก้ม | | กัดปล้อนปลิดพลาง ฯ
|
๏ แลพลางทางเทวษไห้ | | หาศรี
|
ยามพระสุริยลี | | ลดฟ้า
|
พระสดับแต่เสียงผี | | เผือนพูด กันแฮ
|
ปั่นหฤทัยท่านว้า | | หวาดเพี้ยงจักรผัน ฯ
|
๏ สายัณห์หวั่นสวาทไท้ | | ธเรศตรี ศวรแฮ
|
สดับแต่เสียงชะนี | | ร่ายร้อง
|
เหวยเหวยเรียกสวามี | | มรณาศ
|
นึกดั่งเสียงนุชพร้อง | | พร่ำไห้หาเรียม ฯ
|
๏ พระเกรียมกมเลศด้วย | | ดวงสมร
|
ฤๅใคร่วายอาวรณ์ | | ว่างเศร้า
|
พระทุกข์พระทอดถอน | | ใจเทวษ ถวิลนา
|
ร้อนอุระราชเร้า | | ที่ร้างแรมขวัญ ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ พลมอญเมิลมืดท้อง | | รัถยา
|
อเนกนิกรอาชา | | ชาติช้าง
|
ทวนทองเถือกทอตา | | เปลือยปลาบ
|
เทียวธวัชแลสล้าง | | เฟื่องฟ้าปลิวปลาย ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ ฝ่ายนครกาญจน จัดพลพวกด่าน ผ่านไปสืบเอาเหตุ ในขอบเขตรามัญ เขาก็พากันรีบรัด ลัดเล็ดลอดเลาะดง ตรงไปทางแม่กษัตริย์ จัดกันซุ่มเป็นกอง มองเอาเหตุเอาผล ยลนิกรรามัญ เดินแน่นนันต์นองเถื่อน เกลื่อนมาทั่วออกทิศ หวันก่อกิจดัสกร แก่พระนครตระหนัก เห็นฉัตรปักห้าชั้น กั้นบนเบื้องหลังสาร เขาก็ทราบการโดยขนาด ว่าอุปราชขุนทัพ เร็วรีบกลับมาบอก แดออกญาผ่านเผ้า เจ้านครกาญจนบุริน ยินยุบลข่าวศึก พิลึกลาญขวัญ แหลกแสกกมลทะท้าว ร้าวอุระขุนเมือง เคืองใจราษฎร์ทุกผู้ รู้ตรลอดไพร่นาย เขาทั้งหลายตริกัน ขวัญเกี่ยงกินเผือนเผือด เลือดสลดหมดหน้า บเห็นถ้าต่อรบ รู้ว่าทบบมิทาน รู้ว่าราญบมิรอด คิดเททอดครัวแตก แหกหนีหน้าอย่าพะ เขามละบ้านเมือง เปลืองเปล่าผู้หมู่ชน ชวนกันซนกันซุก บุกป่าดงป่าแดง แฝงเอาเหตุเอาผล ยลกระแหน่เศิกไสร้ เพื่อลงลักษณะให้ ส่งท้าวแถลงความ ท่านนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ ชาวสยามคร้ามเศิกสิ้น | | ทั้งผอง
|
นายและไพร่ไป่ปอง | | รบร้า
|
อพยพหลบหลีกมอง | | เอาเหตุ
|
ซุกซ่อนห่อนให้ข้า | | ศึกได้ไปเป็น ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
ส่วนนเรนทรสมญา มหาอุปราชรามัญ ธก็ให้ผันพลผ้าย ย้ายมาโดยทางเถื่อน ทัพหน้าเคลื่อนพลเดิม ลุลำกระเพินบมิหึง จึ่งพระยาจิดตอง ให้พลกรองเวฬู ปูเป็นสะพานผ่านชล เร่งเดินพลข้ามฟาก มากนิกรคั่งคาม พวกชาวสยามเห็นตระหนัก จึ่งลงลักษณ์สารสื่อ ใส่ชื่อทั่วตัวขุน ถ้วนทุกมุลทุกนาย แดออกญามหาด ทูลบัวบาทมหิบาล เขาก็รับสารขึ้นม้า รับมาเร็วฤๅช้า บอกข้อเข็ญความ ท่านนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๒
|
๏ กองทัพตามกันเต้า | | เสียงสนั่นลั่นเท้า
|
พ่างพื้นไพรพัง เพิกฤๅ ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ ดลยังเวียงด่านด้าว | | โดยมี
|
เมืองชื่อกาญจนบุรี | | ว่างว้าง
|
ผู้ใดบ่ออกตี | | ตอยต่อทัพนา
|
ยลแต่เหย้าเรือนร้าง | | อยู่ไร้ใครแรม ฯ
|
๏ สอดแนมจักจับถ้อย | | ไถ่ความ
|
ฤๅบ่ได้ชาวสยาม | | สักผู้
|
จักสืบจักเสาะถาม | | เหตุห่อน รู้แฮ
|
รู้ว่าชาวเมืองรู้ | | เล่ห์แล้วหลีกหนี ฯ
|
๏ ธก็กรีธาทัพเข้า | | เนาเมือง
|
ประทับอยู่แรมคืนเคือง | | สวาทไหม้
|
คำนึงนุชไป่เปลือง | | จิตท่าน ถวิลนา
|
เจ็บอุระราชไข้ | | ขุนแค้นคับทรวง ฯ
|
๏ ระลวงรำลึกอ้า | | บังอร
|
ยลแต่แสงศศิธร | | ถ่องฟ้า
|
แสงจันทร์บ่ส่องสมร | | หมดเทวษ
|
ถวิลบ่ลืมนวลหน้า | | แม่แม้นนวลจันทร์ ฯ
|
๏ คิดวันเรียมสั่งเจ้า | | จำจร มานา
|
เนืองพธูถวายกร | | นอบน้อม
|
นึกเชษฐ์เฉกจันทร | | ถ่องเมฆ แม้นฤๅ
|
พิศประกายรายล้อม | | เล่ห์เพี้ยงสาวสนม ฯ
|
๏ เรียมกรมเกรียมเทวษไห้ | | โหยถวิล อรเอย
|
ฤๅใคร่จางใจจินต์ | | จืดเจ้า
|
ปางกินบ่เป็นกิน | | กินโศก
|
นอนบ่เป็นนอนเศร้า | | เสน่ห์ส้านเสียวสมร ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ พระฝืนทุกข์เทวษกล้ำ | | แกล่ครวญ
|
ขับคชบทจรจวน | | จักเพล้
|
บรรลุพนมทวน | | เถื่อนที่ นั้นนา
|
เหตุอนาถหนักเอ้ | | อาจให้ชนเห็น ฯ
|
๏ เกิดเป็นหมอกมืดห้อง | | เวหา หนเฮย
|
ลมชื่อเวรัมภา | | พัดคลุ้ม
|
หวนหอบหักฉัตรา | | คชขาด ลงแฮ
|
แลธุลีกลัดกลุ้ม | | เกลื่อนเพี้ยงจักรผัน ฯ
|
๏ พระพลันเห็นเหตุไซร้ | | เสียงดวง แดเฮย
|
ถนัดดั่งภูผาหลวง | | ตกต้อง
|
กระหม่ากระเหม่นทรวง | | สั่นซีด พักตร์นา
|
หนักหฤทัยท่านร้อง | | เรียกให้โหรทาย ฯ
|
๏ ทั้งหลายล้วนจบแจ้ง | | เจนไสย ศาสตร์แฮ
|
เห็นตระหนักแน่ใน | | เหตุห้าว
|
จักทูลบ่ทูลไท | | เกรงโทษ ท่านนา
|
เสนอแต่ดีกลบร้าว | | เผด็จเสี้ยนศึกสยาม ฯ
|
๏ เหตุนี้ผิวเช้าชั่ว | | ฉุกเข็ญ
|
เกิดเมื่อยามเย็นดี | | ดอกไท้
|
อย่าขุนอย่าลำเค็ญ | | ใจเจ็บ พระเอย
|
พระจักลุลาภได้ | | เผด็จเสี้ยนศึกสยาม ฯ
|
๏ เวียงรามฤๅอาจต้าน | | ต่อมือ ท่านแฮ
|
พระจักชาญชัยลือ | | ล่มฟ้า
|
ทุกท้าวบ่ท่าวถือ | | ตนต่อ พระเอย
|
โอนมกุฎก้มหน้า | | นอบน้อมถวายถวัลย์ ฯ
|
๏ เหี้ยมนั้นจึ่งหากให้ | | ฉัตรหัก เห็นแฮ
|
เพราะเพื่ออุปราชยศักดิ์ | | เสื่อมไสร้
|
พระภูบดีจัก | | ผดุงยศ พระนา
|
เวนพิภพพระให้ | | หน่อท้าวเสวยศวรรย์ ฯ
|
๏ ครั้นฟังบพิตรเพี้ยง | | ฟังหู หนึ่งนา
|
หูหนึ่งแหนงคำสู | | ซึ่งพร้อง
|
ไป่ไว้หฤทัยภู- | | ธรพรั่น อยู่นา
|
นึกเร่งกริ่งเกรงต้อง | | แต่แพ้ดัสกร ฯ
|
๏ พระร้อนอุระเต้น | | ตื่นภัย
|
หวาดกมลไหวไหว | | วาบว้ำ
|
กันแสงเสนาะใน | | ทรวงซ่อน โศกนา
|
พลางพระกลืนเทวษกล้ำ | | กลัดกลุ้มรุมสมร ฯ
|
๏ ภูธรพลางให้เร่ง | | พลจร มานา
|
แหนงกระลึงลางหลอน | | เล่ห์ร้าย
|
รันทดระทวยถอน | | ใจใหญ่ อยู่แฮ
|
พลางพระขับคชย้าย | | ย่างเยื้องเหย่าเดิน ฯ
|
๏ สระเทินสระทกแท้ | | ไทถวิล อยู่เฮย
|
ฤๅใคร่คลายใจจินต์ | | จืดสร้อย
|
คำนึงนฤบดินทร์ | | บิตุเรศ พระแฮ
|
พระเร่งลานละห้อย | | เทวษไห้โหยหา ฯ
|
๏ อ้าจอมจักรพรรดิผู้ | | เพ็ญยศ
|
แม้พระเสียเอารส | | แก่เสี้ยน
|
จักเจ็บอุระระทด | | ทุกข์ใหญ่ หลวงนา
|
ถนัดดั่งพาหาเหี้ยน | | หั่นกลิ้งไกลองค์ ฯ
|
๏ ณรงค์นเรศวร์ด้าว | | ดัสกร
|
ใครจักอาจออกรอน | | รบสู้
|
เสียดายแผ่นดินมอญ | | พลันมอด ม้วยแฮ
|
เหตุบ่มีมือผู้- | | อื่นต้านทานเข็ญ ฯ
|
๏ เอ็นดูภูธเรศเจ้า | | จอมถวัลย์
|
เปลี่ยวอุระราชรัน- | | ทดแท้
|
พระชนม์ชราครัน | | ครองภพ พระเอย
|
เกรงบพิตรจักแพ้ | | เพลี่ยงพล้ำศึกสยาม ฯ
|
๏ สงครามครานี้หนัก | | ใจเจ็บ ใจนา
|
เรียมเร่งแหนงหนาวเหน็บ | | อกโอ้
|
ลูกตายฤใครเก็บ | | ผีฝาก พระเอย
|
ผีจัดเท้งที่โพล้ | | ที่เพล้ใครเผา ฯ
|
๏ พระเนานัคเรศอ้า | | เอองค์
|
ฤๅบ่มีใครดง | | คู่ร้อน
|
จักริจักเริ่มรงค์ | | ฤๅลุ แล้วแฮ
|
พระจักขุ่นจักข้อน | | จักแค้นคับทรวง ฯ
|
๏ พระคุณตวงเพียบพื้น | | ภูวดล
|
เต็มตรลอดแหล่งบน | | บ่อนใต้
|
พระเกิดพระก่อชนม์ | | ชุบชีพ มานา
|
เกรงบ่ทันลูกได้ | | กลับเต้าตอบสนอง ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ เมื่อนั้นเจ้าธานินทร์ บุรินทรศักดิ์สีมา ทุกบุราราชอาณาเขต ประเทศนครสิงห์สรรค์ ศรีสุพรรณทุกภาย เขาก็ขยายครัวครอก ซอกไปซ่อนไปซุก บุกป่าแดงป่าดง แล้วก็ลงลักษณ์ข่าวสาร ส่งอาการเหตุห้าว มาบังคมทูลท้าว ธิราชผู้ผ่านถวัลย์ แลนา ฯ
|
| | |
|
สมเด็จพระนเรศวรทรงปรารภเรื่องตีเมืองเขมร
|
โคลง ๔
|
๏ ปางนั้นนฤเบศเบื้อง | | บูรพา ภพแฮ
|
เฉลิมพิภพอโยธยา | | ยิ่งผู้
|
พระเดชดั่งรามรา- | | ฆพเข่น เข็ญเฮย
|
ออกอเรนทร์รั่วรู้ | | เร่งร้าวราญสมร ฯ
|
๏ ภูธรสถิตท้อง | | โรงธาร ท่านฤๅ
|
เถลิงภิมุขพิมาน | | มาศแต้ม
|
มนตรีชุลีกราน | | กราบแน่น เนืองนา
|
บัดบดีศวรแย้ม | | โอษฐ์เอื้อนปราศรัย ฯ
|
๏ ไต่ถามถึงทุกข์ถ้อย | | ทวยชน
|
ต่างสนองเสนอกล | | แก่ท้าว
|
พระดัดคดีผล | | ใดเยี่ยง ยุกดิ์นา
|
เย็นอุระฤๅร้าว | | ราษฎร์ร้อนห่อนมี ฯ
|
๏ นฤบดีดำรัสด้วย | | การยุทธ์
|
ซึ่งจักยอกัมพุช | | แผ่นโพ้น
|
พลบกยกเอาอุต- | | ดมโชค ชัยนา
|
นับดฤษถีนี้โน้น | | แน่นั้นวันเมือ ฯ
|
๏ พลเรือพลรบท้อง | | ทางชลา
|
เกณฑ์แต่พลพารา | | ปักษ์ใต้
|
ไปตีพุทไธธา- | | นีมาศ เมืองเฮย
|
ตีป่าสักเสร็จให้ | | เร่งล้อมขอมหลวง ฯ
|
๏ พระห่วงแต่เสี้ยน | | อัสดง
|
เกรงกระลับก่อรงค์ | | รั่วหล้า
|
คือใครจักคุมคง | | ควรคู่ เข็ญแฮ
|
อาจประกันกรุงถ้า | | ทัพข้อยคืนถึง ฯ
|
๏ พระพึงพิเคราะห์ผู้ | | ภักดี ท่านนา
|
คือพระยาจักรี | | กาจแกล้ว
|
พระตรัสแด่มนตรี | | มอบมิ่ง เมืองเฮย
|
กูจักไกลกรุงแก้ว | | เกลือกช้าคลาคืน ฯ
|
๏ เยียวพื้นภพแผ่นด้าว | | ตกไถง
|
ริพิบัติพูนภัย | | เพิ่มพ้อง
|
สูกันนครใจ | | ครอเคร่า กูเฮย
|
กูจักพลันคืนป้อง | | ปกหล้าแหล่งสยาม ฯ
|
๏ สงครามพึ่งแผกแพ้ | | เสียที
|
แตกเมื่อต้นปีไป | | ห่อนช้า
|
บร้างกระลับมี | | มาขวบ นี้เลย
|
มีก็มีปีหน้า | | แน่แท้กูทาย ฯ
|
๏ ทั้งหลายสดับถ้อยท่าน | | บรรหาร หนเฮย
|
ยังบ่เยื้อนสนองสาร | | ใส่เกล้า
|
บัดทูตนครกาญ- | | จนถับ ถึงแฮ
|
พระยาอามาตย์นำเฝ้า | | บอกเบื้องเคืองเข็ญ ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๒
|
๏ พระเปรมปราโมทย์ไซร้ | | ซึ่งบดินทร์ดาลได้
|
สดับเบื้องบอกรงค์ ฯ
|
๏ ธให้หาองค์น้องท้าว | | แถลงยุบลเหตุห้าว
|
ท่านแจ้งทุกอัน แลนา ฯ
|
| | |
|
สมเด็จพระนเรศวรทรงเตรียมการสู้ศึกมอญ
|
ร่าย
|
๏ แล้วธบรรหารตระบัด ว่าเราจัดจตุรงค์ จะไปยงยอยุทธ์ ยังกัมพุชพารา ศึกมอญมาชิงควัน กันบให้ไปออก บอกให้เต้าโดยตก ควรจักยกไปยุทธ์ เป็นมหุสสวมหันต์ ปันเอาชัยชิงชื่น แล้วธก็อื้นออกพจน์ พระราชกฎประกาศ แก่เมืองราชบุรี เกณฑ์โยธีห้าร้อย คะค้อยไปซุ่มซ่อน ดูศึกผ่อนพลเดิน ผ่านลำกระเพินโดยสะพาน เพ่งพลหาญเห็นเสร็จ ให้ระเห็จเข้าหั่น บั่นเรือกขาดเป็นท่อน ค่อนพวนขาดเป็นทุ่น เถกิงกรานกรุ่นพลวกเผา อย่าให้เขาจับได้ เขากระดั่งไท้ ธิราชเอื้อนโองการ สั่งนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ นฤบาลสารเสร็จอ้าง | | ไป่ทัน หึงแฮ
|
ถับทูตทุกเขตขัณฑ์ | | ด่านด้าว
|
สิงห์สรรค์สุพรรณบรร- | | ลุถิ่น ท่านนา
|
เขาเร่งนำเฝ้าท้าว | | ถั่งถ้อยแถลงทูล ฯ
|
๏ บดีศูรสั่งให้อ่าน | | สารา
|
พระราชรับบัญชา | | ท่านไซร้
|
แถลงลักษณะทุกธา- | | นีบอก มานา
|
เสนอยุบลข่าวใกล้ | | ศึกตั้งในแดน ฯ
|
๏ บัดมอญแล่นม้าลาด | | เลยแขวง
|
วิเศษชัยชาญแสดง | | ข่าวซ้ำ
|
เขานำอักษรแถลง | | ถวายดับ นั้นนา
|
พระเร่งชื่นฤๅช้ำ | | ที่ข้อเข็ญความ ฯ
|
๏ จอมสยามขามศึกไซร้ | | ไป่มี
|
บานกลเปรมปรีดิ์ | | ปราบเสี้ยน
|
สองสุริยกษัตริย์ | | ตรัสต่อ กันแฮ
|
หาเลศมลายศึกเหี้ยน | | หั่นห้าวหายคม ฯ
|
๏ สมเด็จเผยโอษฐ์อื้น | | ปรึกษา
|
แด่ภิมุขมาตยา | | ทั่วผู้
|
จักโรมอริรา- | | มัญเมื่อ นี้แฮ
|
รับที่ถิ่นฤๅสู้ | | นอกไซร้ไหนควร ฯ
|
๏ ทั้งมวลหมู่มาตย์ซ้อง | | สารพลัน
|
ทูลพระจอมจรรโลง | | เลื่องหล้า
|
แถลงลักษณะปางบรรพ์ | | มาเทียบ ถวายแฮ
|
แนะที่ควรเสด็จค้า | | เศิกไซร้ไกลกรุง ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ โทไท้ทรงสดับถ้อย | | ทูลถวาย
|
ถูกหฤทัยท่านผาย | | โอษฐ์พร้อง
|
สูตริก็ตรงหมาย | | เหมือนตริ ตูนา
|
ตริบ่ต่างกันต้อง | | ต่อน้ำใจตู ฯ
|
๏ ภูธรสั่งให้เทียบ | | โยธี ทัพแฮ
|
ห้าหมื่นหมายบัญชี | | เรียกได้
|
เกณฑ์เมืองจัตวาตรี | | ไตรตรวจ เอานา
|
ยี่สิบสามเมืองใต้ | | เตรียบตั้งต่อฉาน ฯ
|
๏ บรรหารให้จัดผู้ | | อาจอง
|
เอาพระศรีไสยณรงค์ | | ฤทธิ์ห้าว
|
เป็นจอมพยุหยง | | ไปยั่ว ยุทธแฮ
|
นำนิกรทัพท้าว | | ออกร้ารอนเข็ญ ฯ
|
๏ พระเห็นจักเปลี่ยวข้าง | | ขุนพล
|
เยียวบ่มีเพื่อนผจญ | | จึ่งใช้
|
พระราชฤทธานนท์ | | หนึ่งช่วย กันนา
|
เป็นปลัดทัพให้ | | ศึกสู้ทั้งสอง ฯ
|
๏ กองหน้านฤนาทตั้ง | | เสร็จสาร สั่งแฮ
|
เร็วเร่งห้ำหั่นหาญ | | หักกล้า
|
บ่แตกต้านทาน | | มันรอด ไซร้ฤๅ
|
กูจักออกโรมร้า | | ศึกร้ายภายหลัง ฯ
|
๏ ทั้งสองรับถ้อยท่าน | | ทูลลา แลเฮย
|
ยกพยุหแสนยา | | ย่างย้าย
|
โดนแดนทุกราธวา | | วายถิ่น
|
ถึงนี่หนองสาหร่ายท้าย | | ทุ่งกว้างทางหลวง ฯ
|
๏ ปวงทัพปลูกค่ายสร้าง | | กลางสมร
|
ภูมิพยุหไกรสร | | ศึกตั้ง
|
เสนาพลากร | | ต่างรื่น เริงแฮ
|
คอยจักยอยุทธ์ยั้ง | | อยู่ถ้าทางเข็ญ ฯ
|
| | |
|
พระนเรศวรทรงตรวจเตรียมทัพ
|
ร่าย
|
๏ กษณะนั้นนเรนทร์ไท้ ธให้โหรหามมหุติฤกษ์ ซึ่งจะเบิกพยุหบาตรา จึ่งพระโหราผู้รู้โศลก หลวงญาณโยคโลกทีป รีบคำนวณทำนาย ถวายพยากรณ์แก่ไท้ ท้าวธได้จัตุรงคโชค อาจปราบโลกลาญรงค์ เชิญบาทบงสุ์เสด็จคลา จากอโยธยายามเช้า เข้ารวิวารมหันต์ วันสิบเอ็ดขึ้นค่ำย่ำรุ่งสองนาฬิกา เศษสังขยาห้าบาท ในบุษยมาสดฤษถี ศรีสวัสดิ์ฤกษ์อุดม บรมนรินทร์ดาลสดับ ธให้ตรวจทัพเตรียมพล โดยชลมารคพยู่ห์ สู่ตำบลปากโมก ครั้นณวันโชควันยาม พยุหสงครามเขาตรวจ ทุกหมู่หมวดสรรพเสร็จ จึ่งสมเด็จภูวนาถ กับบรมราชอนุชา ธก็สรงธาราเสาวรภย์ ตรลบสุคนธกำจร ทรงบวรวิภูษา รัตพัสตราครูเนตร ชายแครงเทศเถือกพร้อย ชายไหวห้อยเห็นเพรา พิศสนับพลายรรยง ฉลองพระองค์แลเลิศ ทับทรวงเพริศพรายพริ้ง สะอิ้งรัตนไพฑูรย์ แก้วเกยูรสวมหัตถ์ แสงนพรัตน์มลังเมลือง เรืองธำมรงค์รุ้งร่วง ช่วงพรรเหาเก้าแก้ว แพร้วพรายนิ้วอัษฎางค์ พลางสองกษัตริย์สวมทรง อลงกตกาญจนมกุฎ แสงเพชรผุดพุ่งแพร้ว แก้เก้ากอบแกมมาศ นาดกรกรายทายธนู ดูสองเจ้าจอมสยาม เฉกลักษณ์รามรอนราพณ์ ปราบอเรนทร์ทุกด้าว พลางบพิตรไทท้าว ท่านเยื้องยังฉนวน น้ำนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ มหิศวรสองราชเจ้า | | จักรพาล
|
เถลิงสมุทรพิมาน | | มาศย้อม
|
เฉกไพชยนต์สถาน | | ทิพยอาสน์ อินทร์เอย
|
แก้วก่องทองเถือกพร้อม | | เพริศพร้อยพรายแสง ฯ
|
๏ เสด็จแสดงยศยิ่งหล้า | | ลือไตร ภพแฮ
|
องค์อดิศวรไท | | พี่ท้าว
|
ทรงศรีสมรรถชัย | | ชาญชื่อ เรือนา
|
เถกิงพระเกียรติอะคร้าว | | โลกล้วนถวายกร ฯ
|
๏ ภูธรวรนุชน้อง | | นฤบาล
|
เถลิงชโลทกยาน | | ย่องน้ำ
|
ไกรสรมุขพิมาน | | มีชื่อ เรือนา
|
เรือมณีนพล้ำ | | เลิศแล้วหลากศรี ฯ
|
๏ นาวีวรวิหคตั้ง | | ต่อฉาน ชื่อแฮ
|
ชัยสุพรรณหงส์พิมาน | | มาศแพร้ว
|
ทรงพระวิชัยชาญ | | ชัยชื่อ พระนา
|
เพราะพระชาญชเยศแผ้ว | | แผกพ้นภัยเข็ญ ฯ
|
๏ เป็นมหาธวัชปักป้อง | | ปวงภัย โพ้นนา
|
นำนเรนทรไคล | | เคลื่อนคล้าย
|
กบี่ธุชโบกโบยใบ | | บังทัพ ท่านแฮ
|
ห้ามอมิตรหมู่ร้าย | | อย่าร้าโรมถึง ฯ
|
๏ พึงพิศโพโรจน์ด้วย | | อภิรุม
|
บังแทรกสุริยสายชุม | | ฉัตรแพร้ว
|
กลิ้งกลดบดบังจุม | | พลผ่าน ภพนา
|
จามเรศรำเพยแผ้ว | | ผ่องพื้นแผ่นโพยม ฯ
|
๏ ดาษโคมเวหาสห้อง | | หาวไสว
|
ประดับรัตนนาวาชัย | | เฉิดฟ้า
|
ทั้งสามศุภพิไล | | แลเลิศ แล้วแฮ
|
เพ็ญพระยศเจ้าหล้า | | โลกเพี้ยงพิศวง ฯ
|
๏ ยรรยงพยุหบาตรเบื้อง | | เรือขุน
|
ทั่วทุกนายทุกมุล | | เตรียบตั้ง
|
มวลมาตย์ราชนิกุล | | เคียงคู่ กันแฮ
|
เถือกถกลกูบกั้ง | | พร่างแพร้วดาวเดือน ฯ
|
๏ เกลื่อนกลาดดาษดั้งเรียบ | | เรือเขน
|
เรือพระครุฑภุชเคนทร์ | | เข่นแก้ว
|
เรือเศียรสัตว์เพียบเพญ | | ธารถิ่น
|
คุมคู่คอยเสด็จแคล้ว | | เคลื่อนคล้ายคลายขบวน ฯ
|
๏ ครั้นควรพิชัยฤกษ์พร้อม | | เพรียงสมัย
|
โหรคระหึมฆ้องชัย | | กึกก้อง
|
พฤฒิพราหมณ์พรอกมนตร์ไสย | | สังข์เป่า ถวายนา
|
แตรตรลบเสียงซ้อง | | แซ่ซั้นบรรสาน ฯ
|
๏ สำนานสนั่นอี้อ | | เอิกอรร ณพแฮ
|
โพนพาทย์เภรีรัน | | ครั่นครื้น
|
เสียงฆ้องแข่งขานกัน | | ตามหมวด หมู่นา
|
สระทกสระเทือนภูวพื้น | | แผ่นเพี้ยงหวั่นไหว ฯ
|
๏ ไพลึกแหล่งหล้าลั่น | | ลือถึง สรวงฤๅ
|
เสียงอัคนีศรตึง | | ตื่นฟ้า
|
พลหาญฮึกโห่อึง | | เอิกโลก แล้วแฮ
|
ตระหนกทุกทวยธเรศหน้า | | เผือดแผ้วพังขวัญ ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ พลันขยายพยุหบาตรา คลาเข้าโขลนทวาเรศ สงฆ์สวดชเยศพุทธมนต์ ปรายประชลเฉลิมทัพ ตามตำรับราชรณยุทธ์ โบกกบี่ธุชคลาพล ยลนาวาดาดาษ ดูสระพราศสระพรั่ง คั่งคับขอบคงคา แลมเหาฬาร์พันลึก อธึกท้องแถวธาร ถับถึงสถานปากโมก จึ่งพระจอมโลกลือเดช เสด็จเถลิงนิเวศวังทาง พลางธให้ตรวจเตรียมพล โดยสถลพยุหบาตร บอกพระราชกำหนด กฎแก่ขุนทัพขุนพล จักยกหพลยาตรา ในเวลาล่วงค่ำ ย่ำสิบเอ็ดสามบาท ครั้นเข้าราษตรีสมัย ภูวไนยตรัสตริการ ซึ่งจะรอนราญอริราช ด้วยภิมุขมาตยากร จนจันทรลับเลื่อน เคลื่อนเข้าตติยยาม เจ้าจอมสยามไสยาสน์ เหนือบรมอาสน์ก่องแก้ว คล้ายคล้ายสิบทุ่มแคล้ว ท่านเคลิ้มหลับฝัน ใฝ่นา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ เทวัญแสดงเหตุให้ | | สังหรณ์ เห็นแฮ
|
เห็นกระแสสาคร | | หลั่งล้น
|
ไหลลบวนาดอน | | แดนตก ทิศนา
|
พระแต่เพ่งฤๅพ้น | | ที่น้ำหนองสาย ฯ
|
๏ พระกรายกรย่างเยื้อง | | จรลี
|
ลุยมหาวารี | | เรี่ยวกว้าง
|
พอพานพะกุมภีล์ | | หนึ่งใหญ่ ไสร้นา
|
โถมปะทะเจ้าช้าง | | จักเคี้ยวขบองค์ ฯ
|
๏ พระทรงแสงดาบแก้ว | | กับกร
|
โจมประจักฟันฟอน | | เฟื่องน้ำ
|
ต่างฤทธิ์ต่างรบรอบ | | ราญชีพ กันแฮ
|
สระท้านทุกถิ่นท่าถ้ำ | | ท่งท้องชลธี ฯ
|
๏ นฤบดีโถมถีบสู้ | | ศึกธาร
|
ฟอนฟาดสุงสุมาร | | มอดม้วย
|
สายสินธุ์ซึ่งนองพนานต์ | | หายเหือด แห้งแฮ
|
พระเร่งปรีดาด้วย | | เผด็จเสี้ยนเศิกกษัย ฯ
|
๏ ทันใดดิลกเจ้า | | จอมถวัลย์
|
สร่างผทมถวิลฝัน | | ห่อนรู้
|
พระหาพระโหรพลัน | | พลางบอก ฝันนา
|
เร็วเร่งทายโดยกระทู้ | | ที่ถ้อยตูแถลง ฯ
|
๏ พระโหรเห็นแจ้งจบ | | ในมูล ฝันแฮ
|
ถวายพยากรณ์ทูล | | แต่ไท้
|
สุบินบดินทร์สูร | | ฝันใฝ่ นั้นฤๅ
|
หากเทพสังหรณ์ให้ | | ธิราชรู้เป็นกล ฯ
|
๏ นุสนธิ์ซึ่งน่านน้ำ | | นองพนา สณฑ์เฮย
|
หนปัจฉิมทิศา | | ท่วมไซร้
|
คือทัพอริรา- | | มัญหมู่ นี้นา
|
สมดั่งลักษณ์ฝันไท้ | | ธเรศนั้นอย่าแหนง ฯ
|
๏ เหตุแสดงแห่งราชพ้อง | | ภัยชลา
|
ได้แก่อุปราชา | | เชษฐ์ผู้
|
สงครามซึ่งเสด็จครา | | นี้ใหญ่ หลวงแฮ
|
แท้จักถึงยุทธ์สู้ | | ศึกช้างสองชน ฯ
|
๏ ซึ่งผจญอริราชด้วย | | เดชะ
|
เพื่อพระเดโชชนะ | | ศึกน้ำ
|
คือองค์อมิตรพระ | | จักมอด เมือเฮย
|
เพราะพระหัตถ์หากห้ำ | | หั่นด้วยขอคม ฯ
|
๏ เบื้องบรมขัตติย์ท่องท้อง | | แถวธาร
|
พระจักไล่ลุยลาญ | | เศิกไสร้
|
ริปูบ่รอราญ | | ฤทธิ์ราช เลยพ่อ
|
พระจักชาญชเยศได้ | | ดั่งท้าวใฝ่ฝัน ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๒
|
๏ ครั้นบดินทร์ดาลได้ | | สดับพยากรณ์ไท้
|
ธิราชแผ้วพูนเกษม ฯ
|
๏ เปรมปรีดิ์ปราโมทย์แท้ | | เพราะพระโหรหากแก้
|
กล่าวต้องตามฝัน ฯ
|
๏ พระพลันทรงเครื่องต้น | | งามประเสริฐเลิศล้น
|
แหล่งหล้าควรชม ชื่นนา ฯ
|
๏ สมเด็จอนุชน้องแก้ว | | ทรงสุภาภรณ์แพร้ว
|
เพริศพร้อมเพราตา ยิ่งแฮ ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ สองขัติยายุรยาตรา ยังเกยราชหอทัพ ขุนคชขับช้างเทียบ ทวยหาญเพียบแผ่นภู ดูมหิมาดาดาษ สระพราศพร้อมโดยขบวน องค์อดิศวรสองกษัตริย์ คอยนฤขัตรพิชัย บัดเดี๋ยวไททฤษฎี พระศรีสารีริกบรมธาตุ ไขโอภาสโศภิต ช่วงชวลิตพ่างยล ส้มเกลี้ยงกลลุก่อง ฟ่องฟ้าฝ่ายทักษิณ ผินแวดวงตรงทัพ นับคำรบสามครา เป็นทักษิณาวรรตเวียน ว่ายฉวัดเฉวียนอัมพร ผ่านไปอุดรโดยด้าว พลางบพิตรโทท้าว ท่านตั้งสดุดี อยู่นา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ พระมีปีติตื้น | | เต็มมาน
|
ประณตนัขสโมธาน | | เทิดเกล้า
|
พระทรงอธิษฐาน | | ขอเดช พระเอย
|
คุ้มแต่ข้าพระเจ้า | | จักสู้ศึกเข็ญ ฯ
|
๏ เป็นศรีสวัสดิ์แด่ข้อย | | ขอชัย
|
ขอชนะไพรี | | ทั่วทั้ง
|
ขอเป็นธวัชไป | | ปักทัพ เฉลิมนา
|
ขอพระเป็นฉัตรกั้ง | | เกลื่อนร้อนผ่อนเกษม ฯ
|
๏ พระเปรมปราโมทย์น้อม | | วันทนา
|
พลางพระทรงไอยรา | | ฤทธิ์แกล้ว
|
พระคเชนทร์ชื่อไชยา- | | นุภาพ พ้นแฮ
|
อาจเข่นคชศึกแผ้ว | | แผกแพ้ทุกภาย ฯ
|
๏ พลายปราบไตรจักรอ้าง | | เอิกฤทธิ์
|
อาจปราบคชทุกทิศ | | ทั่วไซร้
|
เอกาทศรถอิศ- | | วรเสด็จ ทรงนา
|
นำคเชนทเรศไท้ | | ธิราชเจ้าจอมสยาม ฯ
|
๏ งามเลิศคชลักษณ์ล้ำ | | แลลาน หลงแฮ
|
ครบเครื่องพระคชาธาร | | แต่งตั้ง
|
บรรยงก์พุดตานสถาน | | ทิพยอาสน์ เสมอฤๅ
|
เศวตฉัตรสวัสดิ์เกือบกั้ง | | ผ่องแผ้วอัมพร ฯ
|
๏ คเชนทรทั้งคู่อ้าง | | ไอรา วัณฤๅ
|
มันตกติดกายา | | หยดท้อง
|
หูกวักแกว่งงวงงา | | เสยส่าย เศียรแฮ
|
หางก่งส่งเสียงก้อง | | เกริกหล้าแหล่งไหว ฯ
|
๏ สองไทธิราชซั้น | | ทรงสาร ศึกเฮย
|
ดุดั่งองค์มัฆพาน | | ผ่านฟ้า
|
เถลิงสมิทธิคชาธาร | | ทิพยพ่าหน์ นั้นฤๅ
|
สู้อสูรศึกกล้า | | เสื่อมแกล้วกลัวหนี ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ น่ายลพยุหทัพไท้ | | อยู่หัว สองแฮ
|
ชุมค่ายรายกลบัว | | กลีบซ้อน
|
แสนเศิกเพ่งพึงกลัว | | แกลนเดช ท่านนา
|
เถกิงพระเกียรติดั่งต้อน | | ศึกให้แตกหนี ฯ
|
๏ โยธีเทียมด้วยพวก | | พลสรวง
|
ดูประดุจเต็มดวง | | ท่งกว้าง
|
กองหน้าและกองหลวง | | แลหลาก หลายแฮ
|
เสียงสนั่นม้าช้าง | | เฉกฟ้าดินไหว ฯ
|
๏ พลไกรล้วนกลั่นแกล้ว | | กลางสมร
|
อาจจักหั่นหัวมอญ | | ขาดเกล้า
|
แสนยาพลากร | | ต่างหื่น หาญเฮย
|
คอยจักโรมจักเร้า | | จักร้าราญเขญ ฯ
|
| | |
|
พระมหาอุปราชทรงปรึกษาการศึกแล้วยกทัพเข้าปะทะทัพหน้าของไทย
|
ร่าย
|
๏ ฝ่ายกองตระเวนรามัญ อันขุนศึกธใช้ ให้เอาม้ามาลาด คอยข่าวราชริปู ดูทัพชาวพระนคร จักออกรอนออกรบ จักออกทบออกทาน เอากาการมาบอก แม้บออกต่อติด จักประชิดเมืองถึง จึงสมิงอะคร้านขุนกอง รองสมิงเป่อปลัดทัพ กับสมิงซายม่วน ทั้งสามด่วนเดินพล พวกพหลหมู่ม้า ห้าร้อยมามองความ ยลสยามยาตราทัพ อยู่ท่ารับรายค่าย ขอบหนองสหร่ายเรียบพยูห์ ดูกองหน้ากองหลวง แลทั้งปวงทราบเสร็จ เร็วระเห็จไปทูล แด่นเรศรอุปราช ครั้นพระบาทได้สดับ ธ ก็ทราบสรรพโดยควร ว่านเรศวรกษัตรา กับเอกาทศรุถ ยกมาแย่งรงค์ แล้วพระองค์ตรัสถาม สามสมิงนายกอง ถ้าจักประมาณพลไกร สักเท่าใดดูตระหนัก ตรัสซ้ำซักเขาสนอง ว่าพลผองทั้งเสร็จ ประมาณสิบเจ็ดสิบแปดหมื่น ดูดาษดื่นท่งกว้าง ครั้นเจ้าช้างทรงสดับ ธก็ตรัสแก่ขุนทัพขุนกอง ว่าซึ่งสองกษัตริย์กล้า ออกมาถ้ารอรับ เป็นพยุหทัพใหญ่ยง คงเขาน้อยกว่าเรา มากกว่าเขาหลายส่วน จำเราด่วนจู่โจม โหมหักเอาแต่แรก ตีให้แยกย่นย่อย ค่อยเบาแรงเบามือ เร็วเร่งฮือเข้าห้อม ล้อมกรุงเทพทวารัติ ชิงเอาฉัตรตัดเข็ญ เห็นได้เวียงโดยสะดวก แล้วธสั่งพวกขุนพล เทียบพหลทุกทัพ สรรพแต่ยามเสร็จ ตีสิบเอ็ดนาฬิกา จักยาตราทัพขันธ์ กันเอารุ่งไว้หน้า เร็วเร่งจัดอย่าช้า พรุ่งนี้เช้าเราตี เทอญนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ เสนีรับถ้อยท่าน | | ทุกตน
|
ต่างเร่งตรวจเตรียมพล | | ทุกผู้
|
พลหาญหื่นหนรณ | | เริงร่าน อยู่แฮ
|
คอยจักขับเคี่ยวสู้ | | เข่นเสี้ยนศึกสยาม ฯ
|
๏ ครั้นยามสิบเอ็ดแล้ว | | เวลา ลุเอย
|
องค์อัครอุปราชา | | หน่อไท้
|
โสรจสรงรสธารา | | รวยรื่น ฉมนา
|
เฉลิมวิเลปน์ลูบไล้ | | เฟื่องฟุ้งเสาวคนธ์ ฯ
|
๏ เสร็จพระทรงเครื่องต้น | | แต่งกาย ท่านนา
|
สวมสอดสนับเพลาพราย | | อะเคื้อ
|
ภูษิตพิจิตรลาย | | แลเลิศ แล้วแฮ
|
ทรงสุภาภรณ์เสื้อ | | เกราะแก้วก่องศรี ฯ
|
๏ ภูมีเฉวียงมาศสร้อย | | สังวาล เวียนนา
|
ประดับมรกตกาญจน์ | | กอบแก้ว
|
พาหุรัดรัตนประพาล | | โอภาส พิศแฮ
|
ตาบเพชรเก็จมาศแพร้ว | | พร่างพร้อยพรายแสง ฯ
|
๏ ชายแครงแซงช่อช้อย | | ไฉไล
|
แลพิลาสชายไหว | | เพริศพริ้ง
|
รัตพัสตร์พิพัทธ์ไพ | | ฑูรย์ถ่อง แสงฤๅ
|
จรูญจรัสรัตนสะอิ้ง | | เจ็ดแก้วก่องศรี ฯ
|
๏ นาคีภุชแผ่เกล้า | | เกลือกเศียร
|
คลี่อาตมออกเวียน | | หัตถ์ไท้
|
นพรัตน์เรียบรายเฉวียน | | ฉวัดวิ่ง แสงนา
|
เถือกเถกิงกลไต้ | | ตากรุ้งเรืองโพยม ฯ
|
๏ แสงโสมแสงแก้วส่อง | | สุริยฉาย
|
อร่ามรัตนกุณฑลพราย | | พร่างฟ้า
|
อุณหิสวิจิตรราย | | ปัทมราช แลฤๅ
|
เจ็ดอุรุคเรียบหน้า | | ผกเกล้าเกลื่อนหงอน ฯ
|
๏ อาภรณ์พิพิธพร้อม | | เพราองค์ เอี่ยมเอย
|
มาศมุททิกท่านทรง | | สอดนิ้ว
|
เรียบรัตน์คู่ควรคง | | ขัดค่า เมืองฤๅ
|
เรืองมณีนพริ้ว | | ร่วงรุ้งรังสี ฯ
|
๏ นฤบดีทรงเครื่องถ้วน | | ถมอา คมแฮ
|
ล้วนเลขยันต์คาถา | | ทั่วแท้
|
สบสรรพพิทยา | | คุณเวท
|
หวังจะเกียดกันแก้ | | เกี่ยงพ้นภัยเขญ ฯ
|
๏ ภูเบนทร์บ่ายบาทขึ้น | | เกยหอ
|
ขี่คชชื่อพัทธกอ | | กาจกล้า
|
บ่เข็ดบ่ขามขอ | | เขาเงือด เงื้อแฮ
|
มันตกติดหลังหน้า | | เสือกเสื้องส่ายเสย ฯ
|
๏ เคยศึกสู้ศึกไซร้ | | ไป่หนี ศึกแฮ
|
หาญสง่าไพรี | | แง่ง้ำ
|
เฉกช้างวัสวดี | | คิริเมขล์ แลเฮย
|
หกศอกคืบสูงซ้ำ | | เศษนิ้วเบญูจางค์ ฯ
|
๏ สรรพางค์พิลาสล้ำ | | อลง กรณ์เอย
|
ครบเครื่องคชาธารทรง | | เพริศแพร้ว
|
พรายแพนมยูรยง | | ยลยาบ อยู่นา
|
เศวตฉัตรพัดโบกแผ้ว | | ผ่องพื้นคัคนานต์ ฯ
|
๏ โอฬารแลเลิศด้วย | | อภิรุม
|
บังแทรกสุริยสายชุม | | ฉัตรชั้น
|
เสียงฆ้องแข่งขานรุม | | ระดมแห่ ฮึกแฮ
|
โพนพาทย์เภรีซั้น | | แซ่ซ้องกาหล ฯ
|
๏ ขุนพลประจำคชแกล้ว | | เถลิงกลาง
|
สมเญศสมิงนันทมาง | | กาจกล้า
|
กรกุมมยูรหาง | | แพนเทิด ทายเฮย
|
พร่างพร่างพรายพรายฟ้า | | อยู่เพี้ยงเหินหาว ฯ
|
๏ ด้าวท้ายกเรนทเรศผู้ | | พนักงาน
|
เมืองมลวนเป็นควาญ | | ขี่คว้าง
|
กรายกรกระลึงธาร | | ขอเข่น
|
คอยขับคชง่าง้าง | | เงือดเงื้อหงายคม ฯ
|
๏ สมเด็จหน่อนาถด้าว | | อัสดง
|
อังกุสภุช | | ธำรง รูปง้าว
|
ครวัดครวีทรง | | แสดงเดช ท่านนา
|
เกริ่นพระเกียรติอะคร้าว | | ครั่นฟ้าดินไหว ฯ
|
๏ ไพบูลย์จัตุบทเบื้อง | | จำนำ คชเฮย
|
นันทสูราชสังครำ | | บาทหน้า
|
บาทหลังฝ่ายเฉวียงสดำ | | ขุนคู่ หนึ่งแฮ
|
นามชีพพรายชีพพร้า | | พรั่งพร้อมแห่แหน ฯ
|
๏ แสนยาพลามาตย์ทั้ง | | ทวยสถล
|
สารแสะส่ำผองพล | | ไต่เท้า
|
สามสิบหมื่นหมายตน | | สามสิบ ร้อยนา
|
เนืองนิกรควบเข้า | | แต่งตั้งในสนาม ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ เสด็จแสดงพิริยพ่าห์เพี้ยง | | ไพจิต- ราเฮย
|
ปองปัจจามิตรแมน | | มุ่งฟ้า
|
อมราธิปสึงสถิต | | เมรุมิ่ง เมืองฤๅ
|
เสมออยุธเยศหล้า | | แหล่งไท้เถลิงถวัลย์ ฯ
|
๏ ผี้ว์บ่นั้นคือเศิกสู้ | | สงคราม โพ้นฤๅ
|
ปางราพณ์โรมรอนราม | | เรื่องอ้าง
|
ทวยทัพเทียบในสนาม | | เสนอเดช นั้นนา
|
สนั่นแต่เสียงม้าช้าง | | เฉกฟ้าดินสลาย ฯ
|
๏ พรายแสงศัสเตรศจ้า | | จับโพยม
|
ทิวธวัชปัดปานโคม | | ไขว่คว้าง
|
ทวนมาศดาษดวดโดม | | ดูเถือก แถวแฮ
|
หอกแห่แลสลับสล้าง | | โล่ดั้งดาบเขน ฯ
|
๏ เพญพวกพยุหยุทธ์แย้ง | | แผลงผลง
|
มณฑกนกสับจรง | | ลากล้อ
|
ทวยธนูกุทัณฑ์ทรง | | กำซาบ ศรแฮ
|
หาญศึกฮึกห่อนท้อ | | ถดท้ายภายหลัง ฯ
|
๏ คับคั่งสระพรั่งพรึบพร้อม | | พลพฤนท์
|
ดูชระเดียดดื่นดิน | | ท่งท้อง
|
เฉกชโลทกธาริน | | แถวถั่ง มาฤๅ
|
ปางเมื่อพรรษาซ้อง | | สุดไซร้ไป่มี ฯ
|
๏ ธุลีฟุ้งเฟื่องห้อง | | เวหา หนแฮ
|
ชระอับสุริยอาภา | | เผือดแผ้ว
|
มลักแลเล่ห์สนธยา | | ยามย่ำ ลงฤๅ
|
คล่ำคล่ำคลาพลแคล้ว | | คลาดคล้ายคลายขบวน ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ หลายหมู่มากมิ่งม้า | | มาตงค์
|
สระพรึบพหลดุรงค์ | | ร่านร้าย
|
ศัสตราวุธทวนธง | | เถือกถ่อง แถวนา
|
อเนกนิกรผาดผ้าย | | เพียบหล้าแหล่งสถาน ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ ปวงพหลรณเรศห้าว | | หื่นหาญ ศึกแฮ
|
ดูดั่งพลมัฆพาน | | ผ่านฟ้า
|
ปางผายพยุหแผลงผลาญ | | อสุรเศิก เสมอฤๅ
|
โรมอเรนทรใต้หล้า | | กลอกเกล้าแกลนหนี ฯ
|
๏ ฤๅตรีภพนาถเจ้า | | จักรา วุธเฮย
|
โหมสิบเศียรลงกา | | ก่นมล้าง
|
พลพระพ่างพลพา | | นรพร่ำ เพรงพ่อ
|
เผด็จอมิตรอาจอ้าง | | ออกเอื้อมเอาเสมอ ฯ
|
๏ หลั่งเลอลีลาศเต้า | | เต็มพฤนท์
|
สระพรั่งพิริยหัสดิน | | ดื่นม้า
|
พลตีนตากธรณิน | | เนื่องเนิ่น แนวแฮ
|
เทียวธวัชปัดป่วนฟ้า | | ฟ่องเฟื้อยปลายปลิว ฯ
|
๏ ทิวทวนทองถ่องท้อง | | อัมพร
|
แสนส่ำศัสดรดู | | อะเคื้อ
|
ดาบดั้งดาบสองกร | | เถกิงดาบ เขนแฮ
|
ดาบโล่โตมรเงื้อ | | ง่าง้าวขาวคม ฯ
|
๏ ระดมรดาษเที้ยร | | เถมินเชิง
|
ชูสินาดดำเกิง | | กาจกล้า
|
น้าวนกยกชุดเพลิง | | ไกวกวัด อยู่แฮ
|
หามแล่นแว่นไวถ้า | | ออกเข้าคือภมร ฯ
|
๏ ไฟศรสามรรถแม้น | | ธนูรา เมศฤๅ
|
ชัยฉัตรรัตนจินดา | | ชื่ออ้าง
|
จรงเรียบเทียบทางถลา | | ล้อลาก หลายแฮ
|
มณฑกนกคุ่มล้าง | | ลวกเสี้ยนเศิกกษัย ฯ
|
๏ หัยคชบทบาทเบื้อง | | ทวยสถล
|
เพียงพกภูวดลแดน | | ท่งท้อง
|
ธุลีเลวงอน | | ธการก่อ เกิดแฮ
|
หนแห่งเวหาสห้อง | | กลัดกลุ้มเกลื่อนสูรย์ ฯ
|
๏ มั่วมูลพลเพียบพื้น | | รัถยา
|
ขนัดนิกรโยธา | | เทียบไว้
|
เฉกกระแสสมุทรสา | | ครคลื่น คลาแฮ
|
คอยฤกษ์เบิกพยุหไท้ | | ธเรศแคล้วคลายขบวน ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ ส่วนพระยาศรีไสยณรงค์ สองขุนคงควบทัพ กับพระราชฤทธานนท์ ทราบอนุสนธิสั่งไท้ ธให้ยาตรยกโยธี ออกโจมตีตัดศึก แต่ยามดึกเดินพล เร่งขวายขวนเตรียมทัพ สรรพห้าหมื่นโดยมี ตนพระยาศรีขี่คช ปรากฏชื่อมาตงค์ พลายสุรงคเดชะ เมืองสิงหะปีกขวา ออกญาสรรค์ปีกซ้าย เห็จคชผ้ายทุกมูล ขุนผู้คู่กำกับ เป็นทัพหลั่งพรั่งพฤนท์ ขี่คชินทรพาหะ นามชนะจำบัง รังปีกป้องกองขวา พระยาวิเศษชัยชาญ ขุนหาญปีกอุดร เจ้านครชัยนาท กองหน้าอาจโจมประจัญ ให้พระยาสุพรรณผ้ายพยู่ห์ ผู้ปีกซ้ายเมืองธน ทัพเมืองนนท์ปีกขวา ตรีเสนาเก้ากอง ลำลองเหล่าอาสา ส่ำศาสตราครบมือ ถือกระลับกระลอก หอกดาบปืนและสาร แสนยาหาญแน่นขนัด รัดเร่งเท้าเร่งเทา โดยลำเนาลำดับ ถับถึงโคกเผาเข้า พอยามเช้ายังสาย หมายประมาณโมงครบ ประทบทัพรามัญ ประทันทัพพม่า ขับทวยกล้าเข้าแทง ขับทวยแขงเข้าฟัน สองฝ่ายยันยืนยุทธ์ อุดอึงโห่เอาฤกษ์ เอิกอึงโห่เอาชัย สาดปืนไฟยะแย้ง แผลงปืนพิษยะยุ่ง พุ่งหอกใหญ่คะคว้าง ขว้างหอกชักคะไขว่ ไล่คะคลุกบุกบัน เงื้อดาบฟันฉะฉาด ง่าง้าวฟาดฉะฉับ ขับปีกซ้ายเข้าดา ขับปีกขวาเข้าแดก แยกกันออกโรมรัน ปักกันออกโรมรณ ทนสู้ศึกบ่มิลด อดสู้ศึกบ่มิลาด อาจต่ออาจเข้ารุก อุกต่ออุกเข้าร่า กล้าต่อกล้าชิงบั่น กลั่นต่อกลั่นชิงรอน ศรต่อศรยิงยืน ปืนต่อปืนยิงยัน กุทัณฑ์ต่างตอบโต้ โล่ต่อโล่ต่อตั้ง ดั้งต่อดั้งต่อติด เขนประชิดเขนสู้ ต่าวคู่คู่ต่าวต่อ หอกหันร่อหอกรับ ง้าวง่าจับง้าวประจัญ ทวนผัดผันทวนทบ รบอลวนอลเวง ต่างบเกรงบกลัว ตัวต่อตัวชิงมล้าง ช้างต่อช้างชิงชน คนต่อคนต่อรบ ของ้าวทบทะกัน ต่างฟันต่างป้องปัด วางเสนัดหลังสาร ขานเสียงศึกกึกก้อง ว่องต่อว่องชิงชัย ไวต่อไวชิงชนะ ม้าไทยพะม้ามอญ ต่างเข้ารอนเข้าโหม ทวนแทงโถมทวนทบ หอกเข้ารบรอหอก หลอกล่อไขว่แคล้ว แย้งธนูเหนี่ยวน้าว ห้าวต่อห้าวหักหาญ ชาญต่อชาญหักเชี่ยว เรี่ยวต่อเรี่ยวหักแรง แขนต่อแขนหักฤทธิ์ ต่างประชิดฟอนฟัน ต่างประชันฟอนฟาด ล้วนสามารถมือทัด ล้วนสมรรถมือทาน ผลาญกันกันลงเต็มหล้า ผร้ากันลงเต็มแหล่ง แบ่งกันตายลงครัน ปันกันตายลงมาก ตากเต็มท่งเต็มเถื่อน ตากเต็มเผื่อนเต็มพง ที่ยังคงบมิยู่ ที่ยังอยู่บมิหย่อน ต่างต่อกรฮึดฮือ ต่างต่อมือฮึกฮัก หนักหนุนแน่นมาหนา ดาหนุนแน่นมาดาษ บ่รู้ขยาดย่อทัพ บ่รู้ขยับย่อศึก คะศึกเข้าต่อแกล้ว คะแคล้วเข้าต่อกล้า ต่างชิงฆ่าชิงหั่น ต่างชิงบั่นชิงฟัน ปันกันยิงกันแผลง ปันกันแทงกันพุ่ง ยอยุทธ์ยุ่งบ่มิแตก แยกยุทธ์แย้งบ่มิพัง ทวยหน้าหลังต้อนผ้าย ทวยขวาซ้ายต้อนพล เข้าผจญจู่โจม โหมหักหาญราญรบ ต่างท่าวทบระนับ ต่างท่าวทับระนาด บ้างตนขาดหัวหวิ้น บ้างขาดิ้นแขกเด็ด บอยากกระหนาบหน้าหลัง ไทยประนังน้อยแง่ แผออกรลบมิรอด ถอดถอยท้อรอรับ มอญขยับยกตาม หลากเหลือล้นพลเต้า เสียงปืนตึงตื่นเร้า เร่งครื้นเครงครึก อยู่นา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๒
|
๏ พันลึกล่มลั่นฟ้า | | เฉกอสุนีผ่าหล้า
|
แหล่งเพี้ยงพก แลนา ฯ
|
๏ ดังตรลบโลกแล้ | | ฤๅบ่ร้างรู้แพ้
|
ชนะผู้ใดดาล ฉงนนา ฯ
|
๏ สองฝ่ายหาญใช่ช้า | | คือสีหสู้สีหกล้า
|
ต่อแกล้วในกลาง สมรนา ฯ
|
| | |
|
พระนเรศวรทรงปรึกษายุทธวิธีเอาชนะศึก
|
โคลง ๔
|
๏ ปางอุภัยภูเบศเบื้อง | | บูรพ์ถวัลย ราชย์แฮ
|
เรียบพิริยพลพรรค์ | | พรั่งพร้อม
|
เจียนจวบรวิวรรณ | | ร่างเรื่อ แลฤๅ
|
ทวยทิชากรน้อม | | นอบนิ้วเสนอทูล ฯ
|
๏ เชิญไท้ยูรยาตรเต้า | | เตียงสนาน
|
ถวายมุทธาภิสิตธาร | | เพรียกพร้อง
|
ศิวเวทวิษณุบรรสาน | | สังข์โสรจ สรงแฮ
|
มหรทึกครึกเครงก้อง | | เกริกหล้าหวั่นไหว ฯ
|
๏ ภูวไนยสวมเครื่องถ้วน | | อลง กรณ์เอย
|
สำหรับราชรณรงค์ | | เลิศแล้ว
|
สอดใส่สนับเพลาทรง | | ภูสิต แลนา
|
ฉลองพระองค์ตาดแพร้ว | | เพริศพร้อยพรายทอง ฯ
|
๏ เรืองรองเจียระบาดช้อย | | ชายกระสัน
|
รัตพัสตร์รัตนสุวรรณ | | เวียดอ้อม
|
สังวาลวิวิธพรร | | โณภาส เฉวียงนา
|
ประดับมณีนพพร้อม | | พร่างรุ้งฉานฉาย ฯ
|
๏ พรายแพร้วแก้วนิ้วท่าน | | ธำมรงค์
|
นพรัตน์รัตนควรคง | | คู่หล้า
|
มาลาลักษณะผจง | | กรวิก วาลแฮ
|
เสร็จเสด็จสู่เกยถ้า | | ฤกษ์ผ้ายพลหาญ ฯ
|
๏ รวิวารวราวุธไท้ | | ธนูทรง
|
คือคู่ชัยยุทธยง | | เยี่ยงท้าว
|
ทวยแสนส่ำจัตุรงค์ | | เรียงเรียบ อยู่นา
|
อเนกพหลหื่นห้าว | | หั่นเสี้ยนศึกสลาย ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ ฝ่ายชีพ่อทวิชาชาติ ราชปุริโสดม พรหมพิทยาจารย์ เบิกโขลนทวารโดยกระทรวง ปวงละว้าเช่นไก่ ไขว่สรวงพลีผีสาง พลางธส่งแสงอาชญา แต่หลวงมหาวิชัย ใจทระนงองอาจ ยาตรตัดไม้ข่มนาม ตามตำรับไสยเพท บัดนฤเบศทรงสดับ เสียงปืนทัพแย้งยุทธ์ สุดอำเภอเลอไสต โปรดโองการธใช้ ให้หมื่นทิพเสนา เห็จอาชาเร็วรีบ ถีบไปสืบเอาการ เขารับสารขึ้นม้า ควบบช้าบหึง ถึงที่ทวยพลทัพ รับพลางถอยพลางล่ามอญพม่าตามติด ประชิดไล่อลวน ผจญรับอลหม่าน ผ่านท้องท่งท้องนา ดามาโดยแดนผลู ดูคะคลาคะคล่ำ บ่รู้กี่ส่ำสับสน เขาเอาตนหมื่นหนึ่งมา ซึ่งเนาในกองทัพ กลับม้านำมาเฝ้า จึ่งพระพุทธเจ้าอยู่หัว ตรัสถามตัวหมื่นพล เยียใดกลจึ่งพ่าย เขาจำหน่ายเหตุสนอง ว่าเผือผองผาดผ้าย ท้ายดอนเผาธัญญา พอนาฬิกาหนึ่งนับ ปะทะทับดัสกร เข้าราญรอมรุมรุก คลุกคลีกันหนักหนา ปวงปัจจามิตรมาก หลากทุกคราทุกครั้ง ตั้งตนต่อบมิคง ตรงตนต่อบมิหยุด เหลือจักยุทธ์จึ่งลาด ครั้นพระบาทยินสาร ธก็บรรหารตระบัด ตรัสปรึกษาหาเลศ แห่งเหตุเพโทบาย ถ้วนทุกนายทุกมุล ทั่วทุกขุนหมู่มาตย์ คาดความคิดทั้งมวล ควรยศใดใครเห็น จักเข่นเข็ญให้มอด จักขอดเข็ญให้ม้วย ด้วยถ่ายเทเล่ห์ไหน วานเขือไขอย่าอำ เขาขานคำท่านถาม สงครามครานี้หนัก เชิญเสด็จพักพลหมั้น แต่งทัพซั้นไปหน่วง ถ่วงศึกไว้จงหนา รามือลงก่อนไสร้ ไว้สักครั้งรั้งรอ พอได้ทีจึ่งยาตร ยกพยุหบาตรออกราญ เห็นควรการชัยชอบ ธก็ตรัสตอบมนตรี ตรองคดีดูแผก ฝ่ายเราแตกย่นยับ จักส่งทัพไปทาน พอพลอยฉานสองซ้ำ ค้ำบอยู่บหยุด ชอบถอยทรุดอย่ารั้ง ให้ศึกพลั้งเสียเชิง โดยละเลิงใจอาจ ยาตรตามติดผิดขบวน ควรเรายกออกโรม โหมหักหาญราญรงค์ คงชำนะเศิกไสร้ ได้ด้วยง่ายด้วยงาม เขายินความยลชอบ นอบประณตแด่ไท้ ธให้หมื่นทิพเสนา กับหมื่นราชามาตย์ เหินหัยราชรีบร้อน ไปเตือนต้อนกองนา เร็วเร่งล่าอย่ารั้ง ทวยพหลทั่วทั้ง ทราบข้อบรรหาร ท่านนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๒
|
๏ บนานต่างตนผ้าย | | ไปบ่รอรั้งท้าย
|
ถี่เท้าผาดผัง มานา ฯ
|
๏ ผันหลังแล่นแผ่ผ้าน | | บมีผู้อยู่ต้าน
|
ต่อสู้สักตน หนึ่งนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๓
|
๏ พวกพลทัพรามัญ | | เห็นไทยผันหนีหน้า
|
ไปบ่หยุดยั้งช้า | | ตื่นต้อนแตกฉาน น่านนา ฯ
|
๏ ไป่แจ้งการแห่งเล่ห์ | | เท่ห์กลไทยใช่น้อย
|
ต่างเร่งติดเร่งต้อย | | เร่งเต้าตีนตาม มานา ฯ
|
๏ แลหลังหลามเหลือนับ | | บเป็นทัพเป็นขบวนแท้
|
ถวิลว่าพ่ายจริงแล้ | | ไล่ล้ำระส่ำระสาย ยิ่งนา ฯ
|
๏ หมายละเลิงใจอาจ | | ประมาทประมาณหมิ่นหมั้น
|
เบาเร่งเบาเชิงชั้น | | ชื่นหน้ามาสรลม สรลอนนา ฯ
|
| | |
|
ทัพหลวงเคลื่อนพล ช้างทรงพระนเรศวรและพระเอกาทศรถฝ่าเข้าไปในกองทัพข้าศึก
|
โคลง ๔
|
๏ เบื้องบรมจักรพรรดิเกล้า | | กษัตรา
|
เถลิงพิภพทวารา | | เกริ่นแกล้ว
|
สถิตเกยรัตนราชา | | อาสน์โอ่ องค์เอย
|
คอยฤกษ์เบิกยุทธ์แผ้ว | | แผ่นพื้นหาวหน ฯ
|
๏ บัดดลวลาหกซื้อ | | ชระอับ อยู่แฮ
|
แห่งทิศพายัพยล | | เยือกฟ้า
|
มลักแลกระลายกระลับ | | ลิวล่ง ไปเฮย
|
เผยผ่องภาณุเมศจ้า | | แจ่มแจ้งแสงฉาน ฯ
|
๏ คัคนานต์นฤราสร้าง | | ราคิน
|
คือระเบียบรัตนอินทนิล | | คาดไว้
|
บริสุทธิ์สร่างมลทิน | | ถ่องโทษ อยู่นา
|
นักษัตรสวัสดิเดชได้ | | โชคชี้ศุภผล ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ ยรรยงพยุหยาตรย้าย | | ยอขบวน ทัพนา
|
นองน่านสารแสะมวล | | มากผู้
|
สรรพาวุธธงทวน | | ทายเทิด เถลิงแฮ
|
ตนและตนอาจสู้ | | ศึกร้อยฤๅขาม ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ เคลื่อนพลตามเกล็ดนาค ตามเต็มท่งแถวเถื่อน เกลื่อนกล่นแสนยาทัพ ถับปะทะไพรินทร์ ส่วนหัสดินอุภัย เจ้าพระยาไชยานุภาพ เจ้าพระยาปราบไตรจักร ตรับตระหนักสำเนียง เสียงฆ้องกลองปืนศึก อึกเอิกก้องกาหลง เร่งคำรนเรียกมัน ชันหูชูหางแล่น แปร้นแปร๋แลคะไขว่ บาทย่างใหญ่ดุ่มด่วน ป่วนกิริยาร่าเริง บำเทิงมันครั่นครึก เข้าสู้ศึกโรมราญ ควาญคัดท้ายบมิอยู่ วู่วางวิ่งฉับฉิว ปลิวประเล่ห์สมพาน ส่ำแสะสารแสนยา ขวาซ้ายแซงหน้าหลัง ทั้งทวยพลตนขุน ถ้วนทุกมุลมวลมาตย์ ยาตรบทันโทท้าว ด้าวศึกสู้สองสาร ราญศึกสู้สองไท้ ไร้พิริยะแห่ห้อม พร้อมแต่กลางควาญคช กำหนดสี่โดยเสร็จ เห็จเข้าใกล้กองหน้า ข้าศึกดูดาษเดียร ธระเมียรหมู่ดัสกร มอญพม่าดาดื่น เดินดุจคลื่นคลาฟอง นองน่านในอรรณเวศ ตรัสทอดพระเนตรเนืองบร โล่โรมรอนทวยสยาม หลามเหลือหลั่งคั่งคับ ซับซ้อนแทรกสับสน ยลบเป็นทัพเป็นกอง ธก็ไสสองสารทรง ตรงเข้าถีบเข้าแทง ด้วยแรงมันแรงกาย หงายงาเสยสารเศิก เพิกพังพ่ายบ่ายตน ปนปะไปไขว่คว้าง ช้างศึกได้กลิ่นมัน หันหัวหกตกกระหม่า บ่ากันเลี่ยงกันหลบ ประทบประทะอลวน สองคชชนชาญเชี่ยว เรี่ยวรณรงค์เริงแรง แทงถืบฉัดตะลุมบอน พม่ามอญตายกลาด ข้าศึกสาดปืนโซรม โรมกุฑัณฑ์ธนู ดูดั่งพรรษาซ้อง ไป่ตกต้องตนสาร ธุมาการเกิดกระลบ อบอลเวงฟากฟ้า ดูบ่รู้จักหน้า หนึ่งสิ้นแสงไถง แลนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ จึ่งไทเทเวศอ้าง | | สมมุติ
|
มิ่งมหิศวรมกุฎ | | เกศหล้า
|
เถลิงภพแผ่นอยุธย- | | ยายิ่ง ยศแฮ
|
แสดงพระเดชฟุ้งฟ้า | | เฟื่องด้าวดินไหว ฯ
|
๏ ภูวไนยผายโอษฐ์อื้น | | โชยงการ
|
แก่เทพทุกถิ่นสถาน | | ฉชั้น
|
โสฬสพรหมพิมาน | | กมลาสน์ แลนา
|
เชิญช่วยชุมโสตซั้น | | สดับถ้อยตูแถลง ฯ
|
๏ ซึ่งแสร้งรังสฤษฏ์ให้ | | มาอุบัติ
|
ในประยูรเศวตฉัตร | | สืบเชื้อ
|
หวังผดุงบวรรัตน | | ตรัสเยศ ยืนนา
|
ทำนุกพระศาสน์เกื้อ | | ก่อสร้างแสวงผล ฯ
|
๏ กลใดไป่ช่วยแผ้ว | | นภา ดลฤๅ
|
ใสสรว่างธุมา | | มืดม้วย
|
มลักเล็งเหล่าพาธา | | ทวยเศิก สมรแฮ
|
เห็นตระหนักเนตรด้วย | | ดั่งนี้แหนงฉงาย ฯ
|
๏ พอถวายวรวากย์อ้าง | | โอษฐ์พระ
|
ดาลมหาวาตะ | | ตื่นฟ้า
|
ทรหึงทรหวลพะ- | | พานพัด หาวแฮ
|
หอบธุมางค์จางเจ้า | | จรัสด้าวแดนสมร ฯ
|
๏ ภูธรเมิลอมิตรไท้ | | ธำรง สารแฮ
|
ครบสิบหกฉัตรทรง | | เทริดเกล้า
|
บ่จวนบ่จวบองค์ | | อุปราช แลฤๅ
|
พลางเร่งขับคชเต้า | | แต่ตั้งตาแสวง ฯ
|
๏ โดนแขวงขวาทิศท้าว | | ทฤษฎี แลนา
|
บัด ธ เห็นขุนกรี | | หนึ่งไสร้
|
เถลิงฉัตรจัตุรพิรีย์ | | เรียงคั่ง ขูเฮย
|
หนแห่งฉายาไม้ | | ข่อยชี้เณอนาม ฯ
|
๏ ปิ่นสยามยลแท้ท่าน | | คะเนนึก อยู่นา
|
ถวิลว่าขุนศึกสำ- | | นักโน้น
|
ทวยทัพเทียบพันลึก | | แลหลาก หลายแฮ
|
ครบเครื่องอุปโภคโพ้น | | เพ่งเพี้ยงพิศวง ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๒
|
๏ สองสุริยพงศ์ผ่านหล้า | | ขับคเชนทร์บ่ายหน้า
|
แขกเจ้าจอมตะเลง แลนา ฯ
|
๏ ไป่เกรงประภาพเท่าเผ้า | | พักตร์ท่านผ่องฤๅเศร้า
|
สู้เสี้ยนไป่หนี หน้านา ฯ
|
๏ ไพรีเร่งสาดซ้อง | | โซรมปืนไฟไป่ต้อง
|
ตื่นเต้าแตกฉาน ผ้านนา ฯ
|
| | |
|
ยุทธหัตถี และชัยชนะของไทย
|
โคลง ๔
|
๏ นฤบาลบพิตรเผ้า | | ภูวนา ยกแฮ
|
ผายสิหนาทกถา | | ท่านพร้อง
|
ไพเราะราชสุภา- | | ษิตสื่อ สารนา
|
เสนอบ่มีข้อข้อง | | ขุ่นแค้นคำไข ฯ
|
๏ อ้าไทภูธเรศหล้า | | แหล่งตะเลง โลกฤๅ
|
เผยพระยศยินเยง | | ย่านแกล้ว
|
สิบทิศทั่วลือละเวง | | หวั่นเดช ท่านนา
|
ไป่เริ่มรอฤทธิ์แผ้ว | | เผือดกล้าแกลนหนี ฯ
|
๏ พระพี่พระผู้ผ่าน | | ภพอุต- ดมเอย
|
ไป่ชอบเชษฐ์ยืนหยุด | | ร่มไม้
|
เชิญราชร่วมคชยุทธิ์ | | เผยยอเกียรติ ไว้แฮ
|
สืบกว่าสองเราไสร้ | | สุดสิ้นฤๅมี ฯ
|
๏ หัสดีรณเรศอ้าง | | อวสาน นี้นา
|
นับอนาคตกาล | | ห่อนพ้อง
|
ขัตติยายุทธ์บรรหาร | | คชคู่ กันแฮ
|
คงแต่เผือพี่น้อง | | ตราบฟ้าดินกษัย ฯ
|
๏ ไว้เป็นมหรสพซ้อง | | สุขศานติ์
|
สำหรับราชสำราญ | | เริ่มรั้ง
|
บำเทิงหฤทัยบาน | | ประดิยุทธ์ นั้นนา
|
เสนอเนตรมนุษย์ตั้ง | | แต่หล้าเลอสรวง ฯ
|
๏ ป่วงไท้เทเวศทั้ง | | พรหมมาน
|
เชิญประชุมในสถาน | | ที่นี้
|
ชมชื่นคชบำราญ | | ตูต่อ กันแฮ
|
ใครเชี่ยวใครชาญชี้ | | ชเยศอ้างอวยเฉลิม ฯ
|
๏ หวันเริ่มคุณเกียรติก้อง | | กลางรงค์
|
ยืนพระยศอยู่คง | | คู่หล้า
|
สงครามกษัตริย์ทรง | | ภพแผ่น สองฤๅ
|
สองราชรอนฤทธิ์ร้า | | เรื่องรู้สรเสริญ ฯ
|
๏ ดำเนินพจน์พากย์พร้อง | | พรรณนา
|
องค์อัครอุปราชา | | ท่านแจ้ง
|
กอบเกิดขัตติยมา- | | นะนึก หาญเฮย
|
ขับคชเข้ายุทธ์แย้ง | | ด่วนด้วยโดยถวิล ฯ
|
๏ หัสดินปิ่นธเรศไท้ | | โททรง
|
คือสมิทธิมาตงค์ | | หนึ่งอ้าง
|
หนึ่งคือศิริเมขล์มง | | คลอาสน์ มารเอย
|
เศียรส่ายหงายงาคว้าง | | ไขว่แคว้งแทงโถม ฯ
|
๏ สองโจมสองจู่จ้วง | | บำรู
|
สองขัตติยสองขอชู | | เชิดด้ำ
|
กระลึงกระลอกดู | | ไวว่อง นักนา
|
ควาญขับคชแข่งค้ำ | | เข่นเขี้ยวในสนาม ฯ
|
๏ งามสองสุริยราชล้ำ | | เลอพิศ นาพ่อ
|
พ่างพัชรินทรไพจิตร | | ศึกสร้าง
|
ฤๅรามเริ่มรณฤทธิ์ | | รบราพณ์ แลฤๅ
|
ทุกเทศทุกทิศอ้าง | | อื่นไท้ไป่เทียม ฯ
|
๏ ขุนเสียมสามรรถต้าน | | ขุนตะเลง
|
ขุนต่อขุนไป่เยง | | หย่อนห้าว
|
ยอหัตถ์เทิดลบองเลบง | | อังกุศ ไกวแฮ
|
งามเร่งงามโทท้าว | | ท่านสู้ศึกสาร ฯ
|
๏ คชยานขัตติเยศเบื้อง | | ออกถวัลย์
|
โถมปะทะไป่ทัน | | เหยียบยั้ง
|
สารทรงราชรามัญ | | ลงล่าง แลนา
|
เสยส่ายท้ายทันต์ทั้ง | | คู้ค้ำคางเขิน ฯ
|
๏ ดำเนินหนุนถนัดได้ | | เชิงชิด
|
หน่อนเรนทรทิศ | | ตกด้าว
|
เสด็จวราฤทธิ์ | | รำร่อน ขอแฮ
|
ฟอนฟาดแสงของ้าว | | อยู่เพี้ยงจักรผัน ฯ
|
๏ เบื้องนั้นนฤนาถผู้ | | สยามมินทร์
|
เบี่ยงพระมาลาผิน | | ห่อนพ้อง
|
ศัสตราวุธอรินทร์ | | ฤๅถูก องค์เอย
|
เพราะพระหัตถ์หากป้อง | | ปัดด้วยขอทรง ฯ
|
๏ บัดมงคลพ่าห์ไท้ | | ทวารัติ
|
แว้งเหวี่ยงเบี่ยงเศียรสะบัด | | ตกใต้
|
อุกคลุกพลุกเงยงัด | | คอคช เศิกแฮ
|
เบนบ่ายหงายแหงนให้ | | ท่วงท้อทีถอย ฯ
|
๏ พลอยพล้ำเพลียกถ้าท่าน | | ในรณ
|
บัดราชฟาดแสงพล- | | พ่ายฟ้อน
|
พระเดชพระแสดงดล | | เผด็จคู่ เข็ญแฮ
|
ถนัดพระอังสางข้อน | | ขาดด้าวโดยขวา
|
๏ อุรารานร้าวแยก | | ยลสยบ
|
เยนพระองค์ลงทบ | | ท่าวดิ้น
|
เหนือคอคชซอนซบ | | สังเวช
|
วายชิวาตม์สิ้นสุด | | สู่ฟ้าเสวยสวรรค์ ฯ
|
๏ บั้นท้ายคชาเรศท้าว | | ไทยไผท
|
ถึงพิราลัยลาญ | | ชีพมล้าง
|
เพราะเพื่อพิพิธไพ- | | รีราช แลนา
|
โซรมสาดตราดปืนขว้าง | | ตอกต้องตนสลาย ฯ
|
๏ ฝ่ายองค์อิศวรนาถน้อง | | นฤบาล
|
แสดงยศคชยุทธยาน | | ยาตรเต้า
|
มางจาชโรราญ | | ฤทธิ์ราช แลฤๅ
|
เร็วเร่งคเชนทรเข้า | | เข่นค้ำบำรู ฯ
|
๏ บัดภูธเรศพ่าห์ได้ | | เชิงชน
|
ลงล่างง้างโททนต์ | | เทิดใต้
|
พัชเนียงเบี่ยงเบนตน | | เซซวน ไปแฮ
|
หัวปั่นหันข้างให้ | | เพลี่ยงพลั้งเสียที ฯ
|
๏ ภูมีมือง่าง้าว | | ของอน
|
ฟันฟาดขาดคอบร | | บั่นเกล้า
|
อินทรีย์ซบกุญชร | | เมือชีพ แลเฮย
|
เผลพระเกียรติผ่านเผ้า | | พี่น้องสองไท ฯ
|
๏ ทันใดกลางคชเจ้า | | จุลจักร
|
มลายชิพิตลาญทัก | | ท่าวซ้ำ
|
เหลือหลามเหล่าปรปักษ์ | | ปืนป่าย เอาเฮย
|
ตรึงอกพกตกขว้ำ | | อยู่เบื้องบนสาร ฯ
|
๏ พระราญอริราชด้วย | | เดโช
|
สี่ทาสสนองบาทโท | | ท่านท้าว
|
พระยศยิ่งภิยโย | | ผ่านแผ่ ภพนา
|
สองรอดโดยเสด็จด้าว | | ศึกสู้เสียสอง ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ จึ่งกองพยุหทวยทัพ สรรพหลังหน้าขวาซ้าย ผ้ายทันธิบดินทร์ ขณะอรินทรพินาศ ขาดคอคชสองเสร็จ ต่างรีบระเห็จเข้าโรม โหมหักหาญราญรุก บุกบั่นฟันแทงฆ่า พม่ามอญไทยใหญ่ ไล่ล้างลาวดาษดวน ไล่มล้างยวนดาษดื่น ตื่นกันแตกกันตายหลายเหลือนับเนืองนอง กองก่ายกายรายหัว ตัวขาแขนเด็ดดาษ กลาดกลางท่งกลางเถื่อน เกลื่อนกลางดงกลางดอน แล่นซอกซอนซนซุก บุกทุกภายพ่ายแพ้ เพราะพระเดชท่านแท้ หากให้ขาดเข็ญ แลนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๒
|
๏ เห็นประภาพเจ้าช้าง | | เชี่ยวกว่าเชี่ยวเหลืออ้าง
|
เอิกอื้ออัศจรรย์ ยิ่งนา ฯ
|
๏ ขวัญหนีดีฝ่อพ้น | | พวกอเรนทร์ด่วนด้น
|
ดัดดั้นทางทวน ไปนา ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ นฤบดีดำรัสให้ | | ขุนพล
|
ควบพยุหพหล | | ไล่มล้าง
|
เสร็จเสด็จสู่ตำบล | | ถิ่นทัพ ท่านนา
|
ปูนชอบกอบชื่อช้าง | | คู่ค้ำเข่นเข็ญ ฯ
|
๏ เป็นศักดิ์สมด้วยเผด็จ | | ปัจจา มิตรเอย
|
นามชื่อปราบหงสา | | เรียกร้อง
|
คือยอดขัตติยพา | | หนเห็จ ศึกแฮ
|
เฉลิมพระเกียรติเกริกท้อง | | ธเรศรู้สบสถาน ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
พระนเรศวรทรงสร้างสถูปและปูนบำเหน็จทหาร
|
โคลง ๔
|
๏ ราชาชัเยศอื้น | | โองการ
|
รังสฤษฏ์พระสถูปสถาน | | ทึ่มล้าง
|
ขุนเข็ญคู่รำบาญ | | สวมศพ ไว้แฮ
|
หนตระพังตรุสร้าง | | สืบหล้าแหล่งเฉลิม ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ เสร็จเริ่มรณแล้วไสร้ ธให้เจ้าเมืองมล่วน ถ้วนทั้งคชหมอควาญ จำทูลสารเสียรงค์ องค์อุปราชเอารส ขาดคชลาญชีพ รีบเร็วยาตรอย่าหึง ไปแจ้งอึงกฤษฎาการ แด่มหิบาลผู้เผ้า เจ้าแผ่นภพหงสา แล้วธให้คลาพยุหทัพ กลับคืนครองครอบเหล้า เถลิงอยุธยเย็นเกล้า ทั่วทวยสยาม สิ้นนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ กรุงรามฤทธิ์เฟื่องฟ้า | | ฟู่ภพ
|
ตระบัดบพิตรปรารภ | | ชอบพ้น
|
เจ้ารามราฆพ | | คงคู่ เสด็จนา
|
ตำแหน่งกลางช้างต้น | | ต่อด้วยดัสกร ฯ
|
๏ กุญชรวรพ่าห์ท้าย | | เถลิงงาน
|
องค์อนุชนฤบาล | | บั่นเสี้ยน
|
ขุนศรีคชคงชาญ | | ชเยศ ยิ่งนา
|
สนองบาทยาตรยุทธ์เที้ยน | | เพื่อนไท้ในรณ ฯ
|
๏ สองผจญอริราชด้วย | | โดยเสด็จ
|
คุณขอบตอบบำเหน็จ | | ท่านให้
|
ครบเครื่องอุปโภคเสร็จ | | ทุกสิ่ง สรรพแฮ
|
เงินและทองทาสใช้ | | อีกทั้งทวยเชลย ฯ
|
๏ แล้วเผยพจนารถชั้น | | บรรหาร
|
ยกชอบกอบบำนาญ | | ที่ม้วย
|
นายมหานุภาพควาญ | | กลางคช หนี่งนา
|
หมื่นภักดีศวรด้วย | | ศึกสู้เสียตน ฯ
|
๏ บัดดลดำรัสให้ | | ปูนยศ
|
ทรัพย์สิ่งศรีสำรด | | ทั่วทั้ง
|
บุตรทารท่านแทนทด | | ความชอบ เขานา
|
สมที่ภักดีตั้ง | | ต่อเหง้าเผ่าเฉลิม ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ เพิ่มบำเหน็จเสร็จไซร้ ธให้เชิญพระอัยการศึก ปรึกษาโทษขุนทัพ สรรพทั้งมวลหมู่มาตย์ ว่าอริราชริปู ยกพยูหเหยียบเขต ประเวศชานเวียงชัย พระบาทไทธทั้งสอง ปองพระศาสน์อำรุง ผดุงชุมชีทวิชาติ ทั่วทวยราษฎร์ประชา ไป่ระอาออกท้อ ข้อลำเค็ญพระองค์ ทรงพระอุตสาหภาพ เสด็จปราบราชอรี ปวงมนตรีนายทัพ สรรพทุกตนทุกตัว กลัวอเรนทร์เหลือล้น พ้นยิ่งพระราชอาชญา ไป่ยาตราพลขันธ์ ทันเสด็จด้าวรณรงค์ มละสารทรงสองเต้า เข้าท่ามกลางปัจนึก ถึงสู้ศึกหัสดี มีชเยศเสร็จสรรพ โทษขุนทัพทั้งมวล ควรประการใดไสร้ โดยระบอบแบบไว้ แต่เบื้องโบราณ รีตนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ โองการท่านสั่งให้ | | ปรึกษา
|
โทษทุกทวยมาตยา | | ทั่วผู้
|
ลูกขุนรับบัญชา | | เชิญกฎ ออกเอย
|
ค้นขนบจบเจนรู้ | | รีตตั้งแต่ปาง ฯ
|
๏ วางบทปรากฏอ้าง | | อัยการ เศิกแฮ
|
พบราชกฤษฎีกาขาน | | โทษไว้
|
เกณฑ์ใครควบในงาน | | ยุทธยาตร พระนา
|
ไปบ่ทันเสด็จไสร้ | | สู่สู้ศึกผจญ ฯ
|
๏ ตนนั้นอุกฤษฏ์แท้ | | โทษา
|
ถึงประหารชีวา | | วอดม้วย
|
จงเห็นประจักษ์ตา | | ตามโทษ เขาแฮ
|
ใครอย่าดูเยี่ยงด้วย | | ดั่งนี้แหนงตาย ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๒
|
๏ ถวายพิพากษาชั้น | | ดำรัสโดยเหตุหั้น
|
แห่งเบื้องบันทึก โทษนา ฯ
|
๏ คำนึงนึกบาปใกล้ | | วันบัณรสีไซร้
|
จวบเข้าควรงด หน่อยนา ฯ
|
๏ กำหนดพรุกเพ็ญแท้ | | พันธนาไว้แล้
|
ตรุตรึ้งตรากขัง มั่นนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๓
|
๏ ตั้งแต่ปาฏิบท | | ล่วงอุโบสถเสด็จแล้ว
|
เร่งสฤษฏ์โทษอย่าแคล้ว | | คลาดด้าวดำเนิน บทนา ฯ
|
| | |
|
สมเด็จพระวันรัตขอพระราชทานอภัยโทษ
|
ร่าย
|
๏ ไป่เกินกาลท่านสั่ง กระทั่งแรมสิบห้าค่ำ ย่ำสองนาฬิกาปลาย ทำงนงายพอเสร็จ จึ่งสมเด็จพระวันรัต วัดป่าแก้วแคล้วคลา กับราชาคณะสงฆ์ ยี่สิบห้าองค์สองแผนก แฉกงาสานสรล้าย ผ้ายลุยังวังราช พระบาทธให้นิมนต์ ดลเรือนรัตนมาฬก ตกแต่งอาสน์ลาดเจียม เตรียมเสร็จสงฆ์สู่สถิต บพิตรกรกรรมพุม ชุมบรรพชิตแช่มชื่น ขุนชีอื้นอวยพร ถามข่าวจรจอมภพ ซึ่งเสด็จรบพารณ จนอเรนทรพินาศ ขาดคอคชในรงค์ จึ่งพระองค์อิศเรศ บรรหารเหตุจำบัง จอมสงฆ์ฟังซั้นขาน พระราชสมภารมีชัย ใดทวยบาทมูลิกา ต้องอาชญายินแหนง ตรัสแสดงโดยดับ ว่านายทัพทั้งผอง เกณฑ์เข้ากองพยูห์ โยมสองตูต่อเข็ญ มันเห็นเศิกสระทก ตระดกดาระรัว ยิ่งกว่ากลัวสวามิศ บเต้าติดตูต้อย มละแต่ข้อยสองคน เข้าโรมรณราวิศ ในอมิตรหมู่กลาง แสนเสนางค์เนืองบร จนราญรอนไอยเรศ ลุชเยศมฤตยู จึ่งได้ดูหน้ามัน เพื่อมหันตบารเมศ เบื้องบุเรศบำรุง ผดุงเดชเผือพี่น้อง ผิบพ้องบุญบูรพ์ ไอยศูรย์เสียมภพ ตรลบเลื่องขามนามตะเลง ลือละเวงธาษตรี เป็นธรณีหงสา เสื่อมกฤตยาสยามยศ สาหสสหากมากมวล ควรลงทัณฑ์ถึงม้วย ด้วยพระอัยการศึก จารึกชื่อชั่วฟ้า ไว้เป็นขนบภายหน้า อย่าให้ใครยล เยี่ยงนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ สมเด็จพนรัตเจ้า | | จอมชี
|
ฉลองพจน์ราชวาที | | ท่านให้
|
ทวยทูลละอองธุลี | | บัวบาท พระนา
|
พื้นภักดีต่อใต้ | | บทเบื้องเรณู ฯ
|
๏ ดูผิดไป่รักท้าว | | ไป่เกรง
|
แผกระบอบแต่เพรง | | ห่อนพ้อง
|
พระเดชหากแสดงเอง | | อำนาจ พระนา
|
เสนอทุกทวยธเรศก้อง | | เกียรติอ้างอัศจรรย์ ฯ
|
๏ เฉกพระสรรเพชญผู้ | | ธรรมิศร
|
เถลิงอาสน์อปราชิต | | ภาคใต้
|
วรพฤกษโพธิโมลิศ | | เฉลิมโลก แลเฮย
|
เสวยวิมุตติลาภได้ | | เผด็จเสี้ยนเศิกสมร ฯ
|
๏ ปางอมรมั่วหมื่นถ้วน | | จักรพาล
|
สถิตที่มณฑลสถาน | | แท่นหญ้า
|
สายัณห์หมู่แมนมาร | | มาแวด วงแฮ
|
หวังประยุทธ์โรมร้า | | รวดรื้อบัลลังก์ ฯ
|
๏ ผิวทั้งทวยซ้อง | | สบสวรรค์
|
ชนะแต่บาบีพรรค์ | | พรั่งพร้อม
|
ไป่เป็นมหัศจรรย์ | | เจริญเกียรติ พระนา
|
เพราะอมรหากห้อม | | หากให้ชัยเฉลิม ฯ
|
๏ ดาลเพิ่มคุณยศไท้ | | ธรรมรา ชาแฮ
|
เผอิญมรุคณะธาดา | | พ่ายผ้าย
|
เสด็จเหนือรัตนพุทธา | | อาสน์เอก องค์เอย
|
ขจัดอมิตรหมู่ร้าย | | เร่งต้อนตนหนี ฯ
|
๏ โยธีบารเมศล้วน | | ดึงสา สิ้นแฮ
|
ขันเข่นมวลมารา | | อะคร้าว
|
ธรณินทรพนิดา | | ดาลน่าน น้ำเฮย
|
ถั่นท่วมทั่วธเรศด้าว | | หลั่งล้นเลอสถาน ฯ
|
๏ สมภารสมโพธิพ้น | | พรรณนา
|
รังสฤษฏ์พระสมญา | | แพร่พร้อง
|
สรรเพชญพิชิตมา | | เรศเรียก นามฤๅ
|
สนั่นสำเนียงเกียรติก้อง | | เกริกหล้าแหล่งละเวง ฯ
|
๏ ครั้นเครงนฤโฆษอื้อ | | อัศจรรย์
|
จบภวัครไกวัล | | ภพพ้น
|
เบื้องขวางเขตอนันต์ | | เนื่องจักร พาลแฮ
|
หนต่ำด่ำดึ่งด้น | | ภาคพื้นอเวจี ฯ
|
๏ พระตรีโลกนาถแผ้ว | | เผด็จมาร
|
เฉกพระราชสมภาร | | พี่น้อง
|
เสด็จไร้พิริยะราญ | | อรินาศ ลงนา
|
เสนอพระยศยิ่งยินก้อง | | เกียรติท้าวทุกภาย ฯ
|
๏ ผิวหลายพยุหยุทธ์ร้า | | โรมรอน
|
ชนะอมิตรมวลมอญ | | มั่วมล้าง
|
พระเดชบ่ดาลขจร | | เจริญฤทธิ์ พระนา
|
ไปทั่วธเรศออกอ้าง | | เอิกฟ้าดินไหว ฯ
|
๏ อย่าไทโทมนัสน้อย | | หฤทยา
|
เพื่อพระราชกฤษฏา | | แต่กี้
|
ทุกทวยเทพคณา | | ซุมซ่วย พระเอย
|
แสดงพระเดโชชี้ | | ชเยศไว้ในสนาม ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๒
|
๏ สมดั่งความตูพร้อง | | ขอบพิตรอย่าข้อง
|
ขุ่นแค้นเคืองกมล ท่านนา ฯ
|
๏ โดยยุบลถ่องแท้ | | ฤๅสนเท่ห์เล่ห์แล้
|
ถูกถ้อยแถลงการณ์ นี้นา ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ ปางนฤบาลบดินทร์ ยินสมเด็จพระวันรัต จำแนกอรรถบรรยาย ถวายวิสัชนาสาร โดยพิสดารพรรณนา เสนอสมญายศโยค พระบรมโลกโมลี ด้วยวิธีอุปมาแห่งกฤษฎาภินิหาร ดาลมนัสชุ่มชื้น ตื้นเต็มปรีดิ์ปราโมทย์ โอษฐ์ออกื้นสาธู ชูพระกรกรรพุม ชุมทศนัขเหนือผาก เพื่อยินมลากเลอมาน เจ้ากูขานคำขอบ ชอบทุกสิ่งจริงถ้อย ถวิลบ่แหนงหนึ่งน้อย แน่แท้แถลง แลนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ แจ้งเหตุแห่งเหือดขึ้ง | | ในมนัส
|
จึ่งพระวันรัตวัด | | ป่าแก้ว
|
ถวายพรบวรศรีสวัสดิ์ | | สว่างโทษ ท่านนา
|
นฤทุกข์นฤภัยแผ้ว | | ผ่องพ้นอันตราย ฯ
|
๏ ทั้งหลายทวยบาทเบื้อง | | บงกช
|
ควรโคตรโทษสาหส | | อะคร้าว
|
แต่ทูลธุลีบท | | สนองบาท มานา
|
เพรงพระอัยกาท้าว | | ตราบไท้พระเจ้าหลวง ฯ
|
๏ ล่วงถึงบพิตรผู้ | | เถลิงถวัลย- ราชย์ฤๅ
|
คือพุทธบรรษัทสรรพ์ | | สืบสร้าง
|
เชิญดอดอวยทัณฑ์ | | ทวยโทษ นี้นา
|
เลยอย่าลาญชีพมล้าง | | หนึ่งครั้งขอเผือ ฯ
|
๏ ไว้เพื่อผดุงเดชเจ้า | | จอมปราณ
|
ก่อเกิดราชรำบาญ | | ใหม่แม้
|
พูนเพิ่มพระสมภาร | | เพ็ญภพ พระนา
|
วายบ่หวังตนแก้ | | ชอบได้ไป่มี ฯ
|
| | |
|
|
ร่าย
|
๏ นฤบดีดาลสดับอรรถ ซึ่งพระวันรัตอภิปราย ถวายพระพรอาจายน์ โทษมวลมาตย์ทุกมุล เพื่อการุญบริรักษ์ ภักดีในบาทบงสุ์ จึ่งพระองค์อนุญาต พระราชทานโทษทั้งผอง โดยอันครองยศ บรรหารพจนพาที ซึ่งเจ้าชีขานขอ ข้อยยกยอโทษให้ แต่ชอบใช้ไปรอน เอานครตะนาวศรี บุรีทวายมริด ถ่ายหนผิดหาชอบ ขุนสงฆ์ตอบคำขาน ข้อโรมราญราวิศ ไป่เป็นกิจตูตาม ใช่เงื่อนงามบรรพชิต โดยพิตรอัธยา เบื้องบัญชาเชิงใช้ ขอลาไท้ลีลาศ ยังอาวาสเวียงวัด ตระบัดท่านจรลี พาเพื่อนชีอะคร้าว คืนสู่ด้าวอาราม เจ้าจอมสยามเสาวนีย์ เนืองมนตรีพ้นโทษ โปรดให้เนาตำแหน่ง แห่งฐานันดรยศ พระราชกำหนดโดยดับ ทัพเจ้าพระยาคลัง รังพลห้าหมื่นเสร็จ เห็จโหมเวียงทวาย หมายเจ้าพระยาจักรี พรักพิรีย์เทียบทัด รัดไปโรมตะนาวศรี ตีมริดเวียงชัย จึ่งชไมมาตยา บัลคลลายาตรพยู่ห์ สู่แดนเศิกโดยปอง ปิ่นเสียมสองสุริยชาติ ตรัสพิภาษพจนา ซึ่งอุตรานคเรศ เขตสีมาเมืองออก เลิกครัวครอกมาหลาย หมายบ่หมดทั้งผอง ตริไตรครองคราวศึก เสื่อมหาญฮึดแบ่งเบา จักโรมเราฤๅย่าน ฝีมือม่านมอญมวล ควรผดุงชนบท ปรากฏเกียรติยืนยง คงคู่กัลป์ประลัย เฉลิมแหล่งไผททั่วด้าว แสดงพระยศไทท้าว ธิราชไว้ไป่วาย นามนา ฯ
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ บัดผายพจน์พากย์เบื้อง | | บัณฑูร
|
เผยอยศพระยาชัยบูรณ์ | | แต่งตั้ง
|
นามเจ้าพระยาสูร | | สีหนาท เสนอนา
|
เถลิงพระพิษณุโลกรั้ง | | ราษฎร์ร้อนผ่อนเสบย ฯ
|
๏ แล้วเผยเสาวนิศตั้ง | | โดยปอง
|
รังสฤษฏ์พระเชียงทอง | | หนึ่งผู้
|
ธำรงนครครอง | | เขตราช แลฤๅ
|
เวียงวิชัยก่อกู้ | | ขอบแคว้นแดนสยาม ฯ
|
๏ เสนอนามหลวงจ่าเจ้า | | นครินทร์
|
สวรรคโลกแหล่งธานินทร์ | | หนึ่งนั้น
|
ทำนุกแผ่นปัฐพิน | | ผดุงภพ พระนา
|
คุ้มเขตสีมาขั้น | | ด่านด้าวเหนือชล ฯ
|
๏ บัดดลดำรัสให้ | | พระศรี
|
เสาวราชมาตยามี | | ชอบอ้าง
|
อำรุงประชาชี | | ชมชื่น จิตแฮ
|
หนสุโขทัยสร้าง | | สืบหล้าอย่าศูนย์ ฯ
|
๏ บัณฑูรท่านสั่งซั้น | | สี่นาย
|
ลาบาทผาดผังผาย | | สู่เหย้า
|
รวมรวบราษฎรชาย | | หญิงใหญ่ น้อยนา
|
เนานครครอบเผ้า | | ไพร่ฟ้าพูนเกษม ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ บรรหารอ่านทราบไสร้ | | โดยปอง
|
ขุนนครผู้ครอง | | เขื่อนขั้น
|
แจงจัดยุกกระบัตรสนอง | | เสนอต่าง ตนนา
|
นำทูตทั้งสามซั้น | | สู่ไท้ถึงสถาน ฯ
|
๏ กรมการอื่นอีกห้า | | หกหลาย
|
คุมศุภลักษณ์ตังวาย | | สิ่งถ้วน
|
แสดงโดยดัสกรถวาย | | ถวัลยราชย์ มาเอย
|
โผอนสบสีมาม้วน | | มอบท้าวหนาวบุญ ฯ
|
๏ เนืองขุนคุมทูตทั้ง | | สารา
|
อีกเครื่องราชบรรณา | | เนกนั้น
|
เร็วรัดเร่งนาวา | | วางวิ่ง
|
ลุแหล่งทวาเรศซั้น | | สู่ห้างแขกหอ ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ จึ่งไท้ถวัลยราชเจ้า | | จักรพาล
|
ผายพจน์ราชโยงการ | | สั่งซั้น
|
เบิกทูตเบิกศุภสาร | | สวัสดิ์สื่อ เสนอนา
|
เนืองเนกคำนัลนั้น | | นอบน้อมบทมูล ฯ
|
๏ สามแขกขุนสี่ไสร้ | | พาคลา
|
ลุแหล่งพะลานชาลา | | ท่ามท้อง
|
สรวมชีพมหาดออกญา | | ทูลเบิก แลเฮย
|
ตรีคาบกราบซ้องซ้อง | | สบถ้วนยวนสยาม ฯ
|
๏ ขุนนามนฤนาถตั้ง | | ตามนา ศักดิ์เอย
|
อาลักษณ์เลิศปัญญา | | ยิ่งผู้
|
ศรีภูริปรีชา | | เชลงอรรถ แลฤๅ
|
แถลงเล่ห์สนเท่ห์รู้ | | ราชไม้ตรีสมาน ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ ปิ่นสยามรามฤทธิ์แม้น | | เสมอเดช ท่านฤๅ
|
ดาลสดับแสดงแห่งเหตุ | | เหือดห้าว
|
ริปูหมู่มลาเขต | | โผอนออก มานา
|
บานเบิกหฤทัยท้าว | | ธิราชได้โดยประสงค์ ฯ
|
๏ จักรพงศ์ภูวนาถเผ้า | | พสุธาร
|
เผยพระราชปฏิสันถาร | | ถั่งถ้อย
|
บูรพ์ฉบับนับตรีวาร | | จารีต นั้นนา
|
ทักแขกแรกฤๅน้อย | | มากไซร้ไป่มี ฯ
|
๏ ปางนี้เชียงใหม่ผู้ | | สวามิน
|
นฤโศกโรคราคิน | | ห่อนพ้อง
|
ผ่านภพแผ่นธรณิน | | นิตย์เยี่ยง ยุกดิ์ฤๅ
|
เกษมทุกทวยธเรศซ้อง | | สวัสดิ์แผ้วภัยกษัย ฯ
|
๏ หนึ่งไสร้พิรุณร่วงฟ้า | | ฟูไพ ศรพณ์แฮ
|
โดยฤดูดาลไข | | น่านน้ำ
|
พูนพืชโภชนาใน | | นครเขต เขือฤๅ
|
อกราษฎร์ขาดเทวษช้ำ | | ชุ่มฟ้าฉ่าฝน ฯ
|
๏ ไปดลภัเยศด้วย | | ดัสกร เกิดเฮย
|
รังเริ่มรณรงค์รอน | | รบร้า
|
เวียงสูสุขสถาวร | | วายเศิก แลฤๅ
|
สบส่ำสีมาข้า | | ขอบแคว้นแคลนเข็ญ ฯ
|
๏ เย็นจิตไทไพร่พร้อม | | พราหมณ์ชี ชื่นฤๅ
|
ต่างแผ่ผลไมตรี | | ต่อตั้ง
|
บ่เบียดบ่เบียนบี | | ฑาโทษ กันแฮ
|
เลี้ยงชีพโดยสะดวกทั้ง | | ทั่วด้าวแดนไฉน ฯ
|
๏ รับไท้ธราภพเบื้อง | | บริหาร ท่านฤๅ
|
ขุนชื่ออำมาตย์ขาน | | คาบนั้น
|
ถามทูตทูตแถลงการ | | เขากล่าว สนองนา
|
สิ่งโทษโหดเหตุหั้น | | สุขสิ้นถิ่นเกษม ฯ
|
๏ พระเปรมปราโมทย์ให้ | | บำนาญ เนกเฮย
|
ตอบแต่งตังวายศาส์น | | ส่งเต้า
|
เขาลาคระไลสถาน | | ถวายราช เขานา
|
แขกราชขาดทุกข์เศร้า | | สวัสดิ์ได้ดั่งถวิล ฯ
|
.
|
.
|
.
|
| | |
|
|
โคลง ๔
|
๏ ยรรยงยศทั่วท้อง | | ธาษตรี
|
สยาเมศมิ่งโมลี | | เลิศล้น
|
ทวาราวดีศรี | | อยุธย์ยิ่ง ภพฤๅ
|
บุญบพิตรแผ่พ้น | | แผ่นหล้าเลอสรวง ฯ
|
๏ พระคลวงเคลือบมาศแม้น | | มนเทียร ทิพย์เอย
|
สรรเพชญปราสาทเสถียร | | ถิ่นท้าว
|
คิมหันต์แห่งจำเนียร | | นิตย์ท่าน สถิตฤๅ
|
จรูญจรัสรัตน์อะคร้าว | | รั่วรุ้งเรืองไถง ฯ
|
๏ อำไพรุคฤหาสน์ห้อง | | เหมันต์ ท่านแฮ
|
เรืองรพีพรรณจันทร์ | | จิ่มฟ้า
|
มังคลาภิเษกสวรรค์ | | สวัสดิ์สุข เสวยฤๅ
|
เรือนราชอาจอวดหล้า | | แหล่งเพี้ยงพิศวง ฯ
|
๏ บรรยงก์ขัตติยศอ้าง | | สุริยา มรินทร์เอย
|
ยามฤดูพรรษา | | เสพไท้
|
อร่ามรัตนอาภา | | ไพโรจน์ แลฤๅ
|
บุญแต่งแสดงยศให้ | | เหตุสร้างปางหลัง ฯ
|
๏ คลังกาญจน์คลังแก้วเกิด | | เนืองนอง เนกนา
|
ทุกทั่วประชาชนผอง | | เผือดร้อน
|
อันเพ็ญภพมูนมอง | | เมืองมั่ง แลเฮย
|
เย็นราษฎร์ขาดขุ่นข้อน | | ค่ำเช้าเนาเกษม ฯ
|
|
๑. ทานํ | | (การทำทาน)
|
๏ พระเปรมปฏิบัติเบื้อง | | ทศธรรม์ ถ้วนแฮ
|
ทานวัตรพัศดุสรรพ์ | | สิ่งให้
|
ทวยเถมินมั่วหมู่พันิ | | พกพวก แคลนนา
|
วันละวันตั้งไว้ | | หกห้างแห่งสถาน ฯ
|
|
๒. สีลํ | | (การรักษาศีล)
|
๏ เถลิงการกุศลสืบสร้าง | | เบญจางค ศีลเฮย
|
เนืองนิวัทธ์ฤๅวาง | | ว่างเว้น
|
บำเทิงหฤทัยทาง | | บุญเบื่อ บาปนา
|
แสวงสัคมัคโมกข์เร้น | | รอดรื้อสงสาร ฯ
|
|
๓. ปริจฺจาคํ | | (การบริจาคทรัพย์ทำบุญ)
|
๏ สมภารพระก่อเกื้อ | | การก ธรรมแฮ
|
ชินศาสนุปถัมภก | | เพิ่มตั้ง
|
จตุราปัจเยศยก | | บริจาค ออกเอย
|
อวยแด่ชุมชีทั้ง | | ทั่วแคว้นแขวงสยาม ฯ
|
|
๔. อาชฺชวํ | | (ความซื่อตรง)
|
๏ พระงามอุชุภาพพร้อม | | ไตรพิธ ทวารเฮย
|
กายกมลภาษิต | | ซื่อซ้อง
|
บำเพ็ญเพิ่มสุจริต | | เจริญสัตย์ สงวนนา
|
สิ่งคดปลดเปลื้องข้อง | | แต่ครั้งฤๅมี ฯ
|
|
๕. มทฺทวํ | | (ความอ่อนโยน)
|
๏ ปรานีมาโนชน้อม | | มฤทู
|
ในนิกรชนชู | | ชุ่มเผ้า
|
พระเอื้อพระเอ็นดู | | โดยเที่ยง ธรรมนา
|
อดโทษโปรดเกศเกล้า | | ผิดพลั้งสั่งสอน ฯ
|
|
๖. ตปํ | | (คาามประพฤติตบะ)
|
๏ สังวรอุโบสถสร้าง | | ประดิทิน
|
มาสประมาณวารถวิล | | สี่ถ้วน
|
อัษฎางคิกวิริยิน | | ทรีย์สงัด กามเอย
|
มละอิสริยสุขล้วน | | โลกซ้องสรรเสริญ ฯ
|
|
๗. อกฺโกธํ | | (ความไม่โกรธ)
|
๏ ทรงเจริญมิตรภาพเพี้ยง | | พรหมาน
|
ทิศทศจรดทุกสถาน | | แผ่แผ้ว
|
ชัคสัตว์เสพสำราญ | | รมย์ทั่ว กันนา
|
เย็นยิ่งจันทรกานต์แก้ว | | เกิดน้ำฉ่ำแสง ฯ
|
|
๘. อวิหึสญฺจ | | (ความไม่เบียดเบียน)
|
๏ เสด็จแสดงยศเยือกเหล้า | | แหล่งไผท
|
เพื่อพระกรุณาใน | | เขตข้า
|
บ่กอบบ่ก่อภัย | | พิบัติเบียด เบียนเอย
|
บานทุกหน้าถ้วนหน้า | | นอบนิ้วถวายพร ฯ
|
|
๙. ขนฺติญฺจ | | (คาามอดทน)
|
๏ ถาวรอธิวาสน์เค้า | | ขันตี ธรรมฤๅ
|
ดำฤษณวิโรธราคี | | ขุ่นข้อน
|
เพ็ญผลพุทธบารมี | | วิมุตติสุข แสวงนา
|
เนืองโลกโศกเสื่อมร้อน | | สิ่งร้ายฤๅพาน ฯ
|
|
๑๐. อวิโรธนํ | | (ความไม่ประพฤติผิด)
|
๏ พระญาณยลเยี่ยงเบื้อง | | โบราณ รีตนา
|
ในนิติราชศาสตร์สาร | | สืบไว้
|
บแปรประพฤติพาล | | แผกฉบับ บูรพ์เฮย
|
โดยชอบกอบกิจไท้ | | ธเรศตั้งแต่ปาง ฯ
|
|
๏ ไป่วางขัตติยวัตรเว้น | | สักอัน
|
ทั่วทศพิธราชธรรม์ | | ท่านสร้าง
|
สงเคราะห์จัตุราบรร | | ษัทสุข เสมอนา
|
สังคฤหพัสดุอ้าง | | สี่ไสร้สืบผล ฯ
|
|
๑. สสฺสเมธํ | | (การบูชาด้ายข้าวกล้า)
|
๏ ใดชนแคลนกล้าคู่ | | โคไถ
|
ทรงประสาทเสมอใจ | | จ่ายถ้วน
|
ปางผลเพิ่มพูนใน | | นาราษฎร์ นั้นฤๅ
|
ส่วนสิบหยิบยกล้วน | | หนึ่งไว้ในฉาง ฯ
|
|
๒. ปุริสเมธํ | | (การบูชาบุรุษ)
|
๏ เสนางค์เนืองเนกหน้า | | ในสนม
|
ทั่วทุกหมู่ทุกกรม | | แต่งตั้ง
|
ผจงแจกธนสารสม | | สิ่งชอบ เขาแฮ
|
หกมาสอาจอวยครั้ง | | ขวบสิ้นคราสอง ฯ
|
|
๓. สมฺมาปาสํ | | (บ่วงอันชอบ)
|
๏ ใดปองพาณิชย์สร้าง | | สินศูนย์
|
เสนอลักษณ์เพื่อเอาธูร | | ท่านให้
|
ไตรพรรษเพิ่มทวีคูณ | | คืนส่ง สนองนา
|
ปางราษฎร์ปราศทุกข์ไร้ | | สว่างร้อนผ่อนเกษม ฯ
|
|
๔. วาจาเปยฺยํ | | (วาจาเป็นที่รัก)
|
๏ เอมโอชอมฤตอื้น | | โองการ ท่านฤๅ
|
ในอเนกคณะบริพาร | | ทุกหน้า
|
บหมิ่นประมาณฐาน | | พฤติภาพ เขาเฮย
|
ควรปู่คู่ลุงน้า | | หนึ่งนั้นบัณฑูร ฯ
|
|
๕. นิรคฺคลํ | | (การไม่มีลิ่มสลักคือไม่ต้องใส่กลอนประตูบ้าน)
|
๏ ไพบูลย์สงเคราะห์ถ้วน | | ทวยชน
|
สังคฤหพัสดุผล | | เพิ่มพ้อง
|
บำเทิงธราดล | | โจรจืด แลแฮ
|
ทวารเย่าเปล่าลิ่มป้อง | | เปิดได้โดยถวิล ฯ
|
|
๏ ประดิทินกรรมบถเบื้อง | | ทศางค์ สิ้นนา
|
สืบกุศลธรรมทาง | | ถ่องแท้
|
จักรพรรดิวัตรวิริยางค์ | | ยุกดิ์เยี่ยง แลฤๅ
|
ทวารทศพจนพากย์แก้ | | ก่อเกื้อเผื่อผล ฯ
|
|
๑. อนฺโตชนสฺมึ พลกายสฺมึ | | (ทรงจักรวรรดิวัตรในชนภายใน และหมู่พลทหาร)
|
๏ ชุมชนบริรักษ์ทั้ง | | หญิงชาย
|
ทั่วทุกนางทุกนาย | | ใฝ่เฝ้า
|
ทรงขจัดอุปัทวันตราย | | บำราศ ทุกข์นา
|
ใจใส่ไปค่ำเช้า | | ชื่นหน้าอ่าโฉม ฯ
|
|
๒. ขตฺติเยสุ | | (ในกษัตริย์ทั้งหลาย)
|
๏ บรรโลมเลี้ยงโลกด้วย | | การุญ
|
ในขัตติยทุกขุน | | เขตด้าว
|
อำนวยรัตนวิบุล | | นาเนก แลเฮย
|
มีอาทิราชหัยห้าว | | เห็จเพี้ยงลมผัน ฯ
|
|
๓. อนุยนฺเตสุ | | (ในผู้ติดตามทั้งหลาย)
|
๏ เนืองนันต์นราธิปผู้ | | เผ่าพงศ์
|
โดยเสด็จดำเนินคง | | คู่ไท้
|
พระเอื้อพระอวยมง | | คลยั่ว ยานแฮ
|
ดุรงค์รถคชพ่าหน์ให้ | | ห่อนเว้นเป็นเฉลิม ฯ
|
|
๔. พฺราหฺมณคหปติเกสุ | | (ในพราหมณ์และหบดีทั้งหลาย)
|
๏ เผดิมผดุงชีพ่อพร้อม | | พราหมณ์ผอง
|
พัสตร์โภชน์โหติกูณฑ์กอง | | กอบถ้วน
|
นายกเย่าปูนปอง | | ประโยชน์ครบ ครันเฮย
|
สบสิ่งสำรดล้วน | | เครื่องใช้ไป่เหลือ ฯ
|
|
๕. เนคมชานปเทสุ | | (ในชาวนิคมและชาวชนบททั้งหลาย)
|
๏ ผจงเจือแจงแจกทั้ง | | ชนบท สิ้นนา
|
ในนอกนิคมคามหมด | | ขอบขั้น
|
ภิยโยพระยศทศ | | ทิศร่ม ร้อนฤๅ
|
เย็นเฉกพรหมฉัตรชั้น | | เชิดฟ้าฟูฉาย ฯ
|
|
๖. สมณพฺราหฺมเณสุ | | (ในสมณะและพราหมณ์ทั้งหลาย)
|
๏ ทวยหลายลอยบาปร้าง | | รำงับ ราคฤๅ
|
บริสุทธิศีลสี่สรรพ | | สฤษฏ์รั้ง
|
สมณะหนึ่งนามนับ | | นามหนึ่ง พราหมณ์นา
|
นฤนาถอาจอวยทั้ง | | สิ่งถ้วนบริขาร ฯ
|
|
๗. มิคฺคปกฺขีสุ | | (ในเนื้อและนกทั้งหลาย)
|
๏ อภัยทานท่านแต่งตั้ง | | ต่อสรรพ สัตว์เอย
|
มวลมฤคปักษีพรรค์ | | แผ่ก้าง
|
อย่าเริ่มอย่าริรัน | | ทำโทษ มันแฮ
|
ห้ามบ่ให้ใครมล้าง | | ล่วงพ้นชนม์กษัย ฯ
|
|
๘. อธมฺมการปฏิกฺขโป | | (ห้ามการไม่เป็นธรรม)
|
๏ หฤทัยอนุเคราะห์ถ้วน | | ทาสภู
|
บาปสร่างสร้างบุญขู | | เขตท้าว
|
เบญจาพิธไพรู | | โรยเริด ลงฤๅ
|
เพราะเพื่อพระนาถน้าว | | หน่วงโน้มในกุศล ฯ
|
|
๙. อธนานํ ธนุปทานํ | | (การให้ทรัพย์แก่ผู้ไร้ทรัพย์ทั้งหลาย)
|
๏ ชนใดใจขุ่นข้น | | ธนแคลน
|
ทรงจ่ายรายทรัพย์แสน | | สิ่งให้
|
อาวรณ์ห่อนหวงแหน | | หายิ่ง ยากแฮ
|
ชุบช่วยทวยธเรศไร้ | | เสื่อมร้อนรอนเข็ญ ฯ
|
|
๑๐. สมณพฺราหฺมเณ | | อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหาปุจฺฉนํ (การเข้าไปหาสมณพราหมณ์แล้วถามปัญหา)
|
๏ ปวงเป็นบาพรตพร้อม | | พรหมจรรย์
|
มานะมละสบสรรพ์ | | สิ่งเก้า
|
เสด็จสู่ศึกษาธรรม์ | | ถามโทษ คุณแฮ
|
เสร็จทราบบาปบุญเค้า | | ขาดข้อกังขา ฯ
|
|
๑๑. อธมฺมราคสฺส ปหานํ | | (ละความกำหนัดในอธรรมคือล่วงประเวณี)
|
๏ ภูวนายกนาถเกล้า | | กษัตรีย์
|
ขจัดจากอธรรมราคี | | เกลียดใกล้
|
ทุจริตราคฤดี | | โดยกล่าว ไว้นา
|
ทั่วอคมนิยฐานไท้ | | ธิราชร้างห่างขวน ฯ
|
|
๑๒. วิสมโลภสฺส ปหานํ | | (การละความโลภอันไม่สม่ำเสมอเสีย)
|
๏ ไป่ดลมหิจฉภาพเอื้อ | | เอาสาร ทรัพย์เฮย
|
แห่งบ่ให้เหตุพาล | | โอบอ้าง
|
โดยกิจกอบพลการ | | ปองประโยชน์ ตนนา
|
นามวิสมโลภมล้าง | | เล่ห์นั้นฤๅมี ฯ
|
๏ พิธีทวาทศพร้อง | | พรรณนา นี้ฤๅ
|
จักรพรรดิวัตรจรรยา | | ชื่อชี้
|
เรืองรุ่งราชกฤษฎา | | ธิการเกียรติ เกริกแฮ
|
เจริญสวัสดิ์ขัตติเยศกี้ | | ก่อสร้างสืบแสวง ฯ
|
๏ เสร็จแสดงพระยศเจ้า | | จอมอยุธ- ยาแฮ
|
องค์อดิศรสมมุติ | | เทพไท้
|
นเรศวรรัตนมกุฎ | | เกศกษัตริย์ สยามฤๅ
|
หวังอยู่คู่ธเรศไว้ | | ฟากฟ้าดินเฉลิม ฯ
|
๏ รังเริ่มรจเรขอ้าง | | อรรถา แถลงเอย
|
เสมอทิพย์มาลย์ผกา | | เก็บร้อย
|
ฉลองบทรัชนรา- | | ธิปผ่าน ภพฤๅ
|
โดยบ่เชี่ยวเชลงถ้อย | | ถ่องแท้แลฉลาย ฯ
|
๏ บรรยายกลกาพย์แสร้ง | | สมญา ไว้แฮ
|
สมลักษณ์เล่ห์เสาวนา | | เรื่องรู้
|
ตะเลงพ่ายเพื่อตะเลงปรา- | | ชเยศ พระเอย
|
เสนอฤทธิ์สองราชสู้ | | ศึกช้างกลางสมร ฯ
|
๏ อวยพรคณะปราชญ์พร้อม | | พิจารณ์ เทอญพ่อ
|
ใดวิรุธบรรหาร | | เหตุด้วย
|
จงเฉลิมแหล่งพสุธาร | | เจริญรอด หึงแฮ
|
มลายโลกอย่ามลายม้วย | | อรรถอื้นอัญขยม ฯ
|
๏ กรมหมื่นนุชิต เชื้อ | | กวีวร
|
ชิโนรส มิ่งมหิศร | | เสกให้
|
ศรีสุคต พจนสุนทร | | เถลิงลักษณ์ นี้นา
|
ขัตติยวงศ์ ผจงโอษฐ์ไว้ | | สืบหล้าอย่าศูนย์ ฯ
|
๏ ไพบูลย์โดยบทเบื้อง | | โบราณ รีตฤๅ
|
รังสฤษฏ์พระหลานตู | | ต่อบ้าง
|
กปิษฐาขัตติยกุมาร | | สมมติ นามนา
|
หน่อบพิตรเจ้าช้าง | | เผือกผู้สามทรง ฯ
|
๏ บรรจงเสาวเลขแล้ว | | หลายคุง ขวบฤๅ
|
ปางปิ่นธเรศอำรุง | | โลกเลี้ยง
|
ทำนุกเชตุพนผดุง | | เผดิมตึก เต็มเอย
|
อาวาสอาจเพ่งเพี้ยง | | แผ่นฟ้ามาเสมอ ฯ
|
๏ อำเภอพิริยภาพพ้อง | | ปรีชา เชี่ยวแฮ
|
เสาะส่องสุขุมปัญญา | | กอบกู้
|
คามภีร์พากย์สุภา | | ษิตสืบ แสวงนา
|
สบสิ่งสรรพศัพท์รู้ | | รวบร้วมรวมเฉลย ฯ
|
๏ มละเลยกิจอื่นเอื้อ | | เอาธูร เดียวพ่อ
|
สัมฤทธิ์มโนรถวิบูล | | บ่ร้าง
|
จงเป็นปัจเยศพูน | | ศราพก พระเอย
|
หนปักษ์ทักษิณสร้าง | | สฤษฏ์ได้ดั่งถวิล ฯ
|
๏ แห่งปิ่นวิสุทธเทพไท้ | | ทศพล
|
อันอุบัติอนาคตดล | | อย่าแคล้ว
|
ปัญญา ธิกญาณยล | | สี่สัจ แลฤๅ
|
มล้างเกลศลามกแผ้ว | | ผ่องเพี้ยงเพ็ญแข ฯ
|
๏ แปรมุขเมื่อมุ่งห้อง | | นฤพาน
|
พ้นจัตุเภทกันดาร | | ดัดดั้น
|
เบญจาพิธมวลมาร | | มลายล่ง แลเฮย
|
เสวยวิมุตติลาภซั้น | | เสร็จซ้องปองประสงค์ ฯ
|
๏ ผิววงว่ายวัฏเวิ้ง | | วารี โอฆฤๅ
|
บลุโลกกุตรโมลี | | เลิศล้น
|
จงเจนจิตกวี | | วรวากย์ เฉลียวเอย
|
ตราบล่วงบ่วงภพพ้น | | เผด็จเสี้ยนเบียนสมร ฯ
|
๏ จบกลอนเกลาพากย์อ้าง | | อภิปราย
|
เถลิงเกียรติราชบรรยาย | | ยศไท้
|
เฉกนพรัตน์ตังวาย | | วิจิตรแจก ไว้นา
|
เสนอหมู่เมธาให้ | | อ่านเอื้อนเตือนเกษม ฯ
|
๏ จบ เสร็จเสาวพากย์ถ้อย | | วิตถาร แถลงนา
|
ลิลิต ราชพงศาวดาร | | แต่กี้
|
ตะเลง เหล่าดัสกรลาญ | | มลายชีพ ลงฤๅ
|
พ่าย พระเดชหลีกลี้ | | ประลาตต้อนแตกสยาม ฯ
|
| | |
|
เชิงอรรถ
อ้างอิง
http://www.bloggang.com/viewblog.php?id=kavint&date=17-04-2005&group=3&gblog=1
http://www.geocities.com/independentwars/web4.html