à¸à¸¤à¸©à¸“าสà¸à¸™à¸™à¹‰à¸à¸‡à¸„ำฉันท์ ฉบับà¸à¸£à¸¸à¸‡à¸˜à¸™à¸šà¸¸à¸£à¸µ
จาก ตู้หนังสือเรือนไทย
การปรับปรุง เมื่อ 10:32, 19 สิงหาคม 2553 โดย CrazyHOrse (พูดคุย | เรื่องที่เขียน)
เนื้อหา |
ข้อมูลเบื้องต้น
ผู้แต่ง: พระยาราชสุภาวดี และ พระภิกษุอินท์ แต่งซ่อมเติมจากของเก่า
บทประพันธ์
| โคลง | |||
| ๏ สมุด นามชื่อชี้ | ขัตติยวงศ์ | ||
| กฤษณา ปัญญายัง | หญิงไซร้ | ||
| สอน จริตรักษาองค์ | นุชนาถ | ||
| น้อง รับคำจำไว้ | ใส่เกล้าเป็นเฉลิม | ||
| ๑๖ | |||
| ๏ ขอถวายกรเกศกฤษฎางค์ | ดุษฎินทร์วรางค์ | ||
| บรมไตรรัตโน | |||
| ๏ พระสยมภูวนุตโม | มหันตนาโถ | ||
| ดิลกคุณนิจไตร | |||
| ๏ ปองโปรดชคสัตว์สบสมัย | เมื่อโมควาลัย | ||
| ปลาตบ่วงเบญจมาร | |||
| ๏ สุตตันตปิฎกพิสดาร | โลกุตมาจารย์ | ||
| จะนำนิพิทมรรคผล | |||
| ๏ เผด็จบาปบรรเทาทุกข์ดล | อวยศุภมงคล | ||
| คุณาดิเรกคงตรง | |||
| ๏ อสีติอัษฎางคริยสงฆ์ | ศากยบุตรทรง | ||
| วิสุทธศีลสังวร | |||
| ๏ บริรักษ์พระศาสน์สโมสร | มโนสาทร | ||
| จะลองจะล้างราคิน | |||
| ๏ เสร็จถวายสิฌรตมาจินต์ | สรวมสวัสดิ์กมลินท์ | ||
| อมเรศอิศโรราเชนทร์ | |||
| ๏ สรวมพระพิรุณราชนาเคนทร์ | โสโมสุริเยนทร์ | ||
| เชิญช่วยบำบัดอันตราย | |||
| ๏ ขอแถลงแต่เบื้องบรรยาย | ประสมต้นปลาย | ||
| เป็นบทโศลกกล่าวกลอน | |||
| ๏ มีกษัตริย์องค์หนึ่งบวร | ทรงนามภูธร | ||
| พรหมทัตธิราชราชินทร์ | |||
| ๏ วิชาชำนาญธนูศิลป์ | เข่นฆ่าอรินทร์ | ||
| พินาศด้วยฤทธิรงค์ | |||
| ๏ กรรมสิทธิ์สมบัติเอกองค์ | เสวยสุขสมพงศ์ | ||
| พิพิธโภไคสูรย์ | |||
| ๏ เนาในกรุงราชประยูร | โดยนามนุกูล | ||
| พาราณสีโสภณ | |||
| ๏ กำแพงป้อมก่อเป็นกล | เสมามณฑล | ||
| มีล่องล่อปืนเรียงรัน | |||
| ๏ เชิงเทียนเทียมสิงขรขัณฑ์ | หอห้างนางจรัล | ||
| ขนัดคูกระทั่งสายสินธุ์ | |||
| ๏ แสนสนุกเอี่ยมเทียมอินทร์ | มาตยาพลพฤนท์ | ||
| สะพรั่งสะพร้อมเนืองนันต์ | |||
| ๏ และสารสุนทรเข้มขัน | รถรัตนาพรรณ | ||
| พิจิตรแกล้งบรรจง | |||
| ๏ มีปรางค์รัตนาสน์บรรยง | ยิ่งเทพอลง- | ||
| กตกาญจโนดำเกิง | |||
| ๏ เหมห้องสิงหาสน์บันเถลิง | ฉลุฉลักชั้นเชิง | ||
| รุจิเรขด้วยรงรจนา | |||
| ๏ มีมิ่งมเหสีสมญา | นามนางบุษบา | ||
| ทรงลักษณ์ล้ำสาวสวรรค์ | |||
| ๏ ปวงสนมถนัดหมื่นหกพัน | พิศเพียงสาวสวรรค์ | ||
| สุรางคนาถอมรินทร์ | |||
| ๏ เฝ้าแหนเป็นประดิทิน | ทิวาราตริน | ||
| พรั่งพร้อมประจำจับงาน | |||
| ๏ สมเด็จพรหมทัตมหิบาล | เสวยแสนศฤงคาร | ||
| ทิปัตติเทียมเทวา | |||
| ๏ มีหน่อสองราชธิดา | ทรงเบญจกัลยา | ||
| เยาวรูปยอดยิ่งกษัตรี | |||
| ๏ ท้าวสงวนดุจดวงชีวี | เนาวรัตน์ปรางค์ศรี | ||
| แวดล้อมด้วยแสนจัตุรงค์ | |||
| ๏ หมู่นางนั่งเฝ้ากรรกง | ถนอมวรองค์ | ||
| ทักวัน บ เว้นเวลา | |||
| ๏ แม้นมาตรเทเวศวิทยา | ธรองค์อสุรา | ||
| บ อาจจะเอื้อมคิดคม | |||
| ๏ สองนาถพนิดาอุดม | มีชันษาสม | ||
| ควรคู่จะพึงพิสมัย | |||
| ๏ สมเด็จบิตุราชฤทธิไกร | สั่งเสนาใน | ||
| รุจรังโรงราชพิธี | |||
| ๏ ศุภวารชัยฤกษ์มหุดี | ชุมมุขมนตรี | ||
| วิวาหการมิ่งมงคล์ | |||
| ๏ อภิเษกธิดาสององค์ | กับราชนุวงศ์ | ||
| เวนวรรณสมบัติคั่งคาม | |||
| ๒๘ | |||
| ๏ กล่าวเรื่องนางกษัตริย์ ทั้งสองศรีสวัสดิ์ สุริยวงศ์ทรงนาม | |||
| นางแก้วกฤษณา แน่งเนื้อเยาวราม เฉิดโฉมเฉลิมกาม กำดัดโลกีย์ | |||
| ๏ ปัญญาเปรมปราชญ์ มีทั้งมารยาท ชั้นเชิงพาที | |||
| รู้รอบชอบผิด ในกิจกษัตรี ปรนนิบัติสวามี ห้าองค์ราชา | |||
| ๏ บำเรอเชอศักดิ์ อยู่ร่วมรสรัก รมเยศปรีดา | |||
| ห่อนให้เคียดขึ้ง เท่ากึ่งเกศา ผลัดเวรเวลา ประโลมสมสอง | |||
| ๏ ห้าองค์กษัตริย์ เสวยสุขโสมนัส ประเวศเรือนทอง | |||
| ผทมทิพอาสน์ อลงกตกระหนกกรอง สนมนางเนืองนอง รอบล้อมซ้ายขวา | |||
| ๏ พระขนิษฐ์นารี พระนามเทวี ชื่อจรับประภา | |||
| ดุจสาวโสฬส แบ่งองค์ลงมา ทรงพระเยาวภา นิ่มเนื้อนฤมล | |||
| ๏ มีภัสดาเดียว บ ได้กลมเกลียว ราคร้างกามกล | |||
| เนาในปรางค์มาศ เอกากังวล หฤทัยทุกข์ทน เทวศเศร้าเดือดดาล | |||
| ๏ ถ่อมเสวยโภชนา เสวยชลธารา แหบไห้แลลาญ | |||
| สวาทดิ้นแดเดียว เปล่าเปลี่ยวสงสาร เช้าค่ำรำคาญ เพียงสิ้นสุดสกล | |||
| ๏ วันหนึ่งกัลยา สระสรงคงคา ลูบไล้สุคนธ์ | |||
| ทรงทิพอาภรณ์ พิจิตรเสด็จดล ยังห้องไหรณ นางแก้วกฤษณา | |||
| ๏ น้อมเกล้าโอนองค์ ถวายบังคมลง กับบาทพี่ยา | |||
| ส่วนพระพี่นาง เห็นนาถขนิษฐา มีเสาวนีย์ปรา- ศรัยถ้อยถามพลัน | |||
| ๏ อาดูรน้องรัก แต่ก่อนวรพักตร์ ผ่องแผ้วเพียงจันทร์ | |||
| บัดนี้เป็นไฉน เห็นเศร้าโศกศัลย์ พระวรฉวีพรรณ นิ่มนวลหมองหมาย | |||
| ๏ พระขนิษฐ์นารี รับราชเสาวนีย์ ทูลถ้อยแถลงถวาย | |||
| พี่เอยตัวน้อง บ มีสิ่งสบาย มีแต่ความอาย ติดข้องอุรา | |||
| ๏ ความโศกแสนเข็ญ ตายดีกว่าเป็น อยู่ไยอกอา | |||
| มีผัวผู้เดียว ดุจแก้วดวงตา ควรฤๅแลมา ตัดมิ่งไมตรี | |||
| ๏ บุญน้องน้อยนัก ผัวไม่ร่วมรัก ผลักหน้าหน่ายหนี | |||
| ทิ้งขว้างร้างไว้ ให้อายอัปรีย์ คิดแค้นบัดสี สุดที่เจรจา | |||
| ๏ ไม่ชอบอัชฌาสัย อยู่ใกล้เหมือนไกล สุดมุ่งพสุธา | |||
| ไม่ทอดทฤษฎี โดยทางเสน่หา ไม่ทรงกรุณา สะสร่างจาบัลย์ | |||
| ๏ ธรรมดาสวามี ปฏิพัทธ์ยินดี ดิ้นโดยทั่วกัน | |||
| สุขสมสำเริง สำราญแดยัน ย่อมนำกิจอัน อมฤตมาพูน | |||
| ๏ น้องอาภัพนัก เสียชาติมีศักดิ์ สมบัติบริบูรณ์ | |||
| ตละหญิงช่างชั่ว ผัวไม่อนุกูล ร้างไว้อาดูร เดือดร้อนลำเค็ญ | |||
| ๏ น้องไข้ใจนัก มีผัวมิรัก แค้นข้าใครเห็น | |||
| ในทรวงแสบร้อน ร้อนยิ่งไฟเข็ญ กรรมให้จำเป็น วิโยคเอองค์ | |||
| ๏ พระพี่เนียรทุกข์ เสวยแสนเกษมสุข ปรากฏยศยง | |||
| สมบูรณ์บุญญา ทั้งห้าพระองค์ เนาแนบทรวงทรง รักร่วมหฤทัย | |||
| ๏ พี่ได้คุณเวท กฤตยาวิเศษ ศาสตราคมใคร | |||
| ประสิทธิ์ประสาท ประสงค์จงใจ ให้ชายพิสมัย รักใคร่เมามัว | |||
| ๏ นางแก้วกฤษณา ฟังน้องพจนา คะค่อยคิกหัว | |||
| ตรัสห้ามว่าอย่า สิ่งนี้พี่กลัว มนต์ดลเมามัว มิใช่คุณเรา | |||
| ๏ เราเป็นกษัตรี ชอบแต่ภักดี โดยเลศลำเนา | |||
| กิริยาอัชฌาสัย กิจการแห่งเรา ปรนนิบัติบรรเทา ทุกข์โศกสวามี | |||
| ๏ เสน่หาอย่าย่ำ แม้นประสิทธิ์ทำ ให้ดิ้นยินดี | |||
| รักกันพลันจาง ราคร้างหน่ายหนี รักด้วยไมตรี ตราบเท่าวันตาย | |||
| ๏ ช้างแล่นจะฉุด ฉวยหางให้หยุด อย่าควรคิดหมาย | |||
| ค่อยลูบตระโบม ค่อยโลมให้สบาย จะค่อยผันผาย คืนด้าวโดยถวิล | |||
| ๏ โคไม่นำพา ระบัดใบหญ้า งอกแน่นแผ่นดิน | |||
| ใครห่อนข่มเขา ขืนให้วัวกิน ผิดจริตระบิล แต่เบื้องโบราณ | |||
| ๏ พี่จักสอนนาถ เป็นวรโอวาท จำไว้เยาวมาลย์ | |||
| เจ้าจักรักชาย ชมชื่นหึงนาน มิให้รำคาญ วิโยคเจียนไกล | |||
| ๏ สุดแต่ความสัตย์ กับทางปรนนิบัติ ให้ชอบน้ำใจ | |||
| อีกทั้งถ้อยคำ อัชฌาอาศัย สิ่งนี้ทรามวัย จำไว้เจิญศรี | |||
| ๏ นามชื่อบุรุษ เป็นปิ่นมงกุฎ เกิดเกล้ากษัตรี | |||
| ดุงดวงเพชรรัตน์ พลอยแหวนวงสี จะหาสวามี ยากนักควรสงวน | |||
| ๏ ธรรมดากษัตรี เป็นสาวก็ดี ปากคนเสสรวล | |||
| จะอยู่เป็นหม้าย ไม่พ้นสำรวล ประพฤติโดยควร คิดยากนักหนา | |||
| ๏ แม้นชายรูปชั่ว งุนโง่คือวัว ไม่รู้วิชา | |||
| ครั้นเป็นสวามี มีคุณอุปการ์ อาจคุ้มรักษา ทุกสิ่งโพยภัย | |||
| ๏ อย่าเยี่ยงหญิงชั่ว ไม่รู้คุณผัว ไม่สงวนน้ำใจ | |||
| ลิ้นลมข่มเหง ล้อเลียนไยไพ ต่อหน้าปราศรัย ลับหลังนินทา | |||
| ๏ คอยข้อผัวผิด เก็บไว้จำจิต พูดเล่นเจรจา | |||
| ประมาทไม่กลัว หัวร่อระอา ไม่เป็นนำพา การกินการนอน | |||
| ๏ ว่ากล่าวไม่ฟัง เมิดเมินผินหลัง บ่ยินคำสอน | |||
| ว่าใดว่าด้วย ไม่ท้อง้องอน เป็นหญิงสาระวอน ผิดจริตทำนอง | |||
| ๏ ไม่เกรงผู้ชาย ปากกล้าท้าทาย เจรจาจองหอง | |||
| ผัวว่าคำหนึ่ง ไปได้ถึงสอง ไม่ควรคู่ครอง ราศร้างห่างไกล | |||
| ๏ อย่าเยี่ยงหญิงโฉด มักหึงขึ้งโหรธ วิวาทครุ่นไป | |||
| การเรือนการเหย้า ไม่เอาใจใส่ สะดึงรึงไหม สำหรับกษัตรี | |||
| ๏ แม้จักปักเก็บ ตัดเสื้อจะเย็บ เนิ่นช้าเป็นปี | |||
| ยกไนมาตั้ง นั่งกุมสำลี ไม่ชักสักที นั่งซิกขิกหัว | |||
| ๏ บริโภคโภชนา ค่ำเช้าเวลา ใช้ชายต่างครัว | |||
| ถ้วยโถจอกจาน ทำใช่การตัว ละไว้ให้ผัว ลำดับตั้งวาง | |||
| ๏ แขกไปไทยมา เป็นที่ทักหา เจรจาขัดขวาง | |||
| กลัวเปลืองหมากพลู ดูตาผัวพลาง นั่งเอียงเคียงข้าง อึดอัดขัดใจ | |||
| ๏ อย่าเยี่ยงหญิงบาป เห็นแต่โลภลาภ โลกียวิสัย | |||
| ความอายไม่คิด คิดแต่สนุกใจ ไม่เกรงโพยภัย อาชญาสวามี | |||
| ๏ เสงี่ยมตัวต่อหน้า ครั้นเมื่อลับตา ทำการอัปรีย์ | |||
| แม้นั่งหันลอด สอดตาดูที วางระวิงจับหวี หวังหาแต่สบาย | |||
| ๏ กระทบหูกฉับฉับ ตีนเหยียบหูตรับ ฟังเสียงผู้ชาย | |||
| ตามุ่งพุ่งกระสวย หลุดหล่นลงทราย ไม่กลัวความอาย ปากคนเย้ยหยัน | |||
| ๏ แง่งอนซ่อนชู้ ไม่ให้ผัวรู้ แยบคายคมสัน | |||
| ต่อหน้าว่าฟัง ลับหลังดึงดัน เร่เล่ากล่าวขวัญ กลับตัวเป็นดี | |||
| ๏ พ่อผัวแม่ผัว บ่ได้เกรงกลัว ถ้อยคำย่ำยี | |||
| พี่น้องเพื่อนบ้าน พาลด่าพาลตี ไม่มีไมตรี ร่วมรักสักคน | |||
| ๏ แหวนทองเงินตรา แพรพรรณผืนผ้า ซ่อนไว้แต่ตน | |||
| ไม่ให้ผัวเห็น ทำเป็นเล่ห์กล หญิงอย่างนี้คน ชาติชั่วหินา | |||
| ๏ หมู่นี้เป็นโทษ จักถอยประโยชน์ ยศศักดิ์เสน่หา | |||
| ภูตพรายบเกรง ผีสางนินทา เทเวศอสุรา ดูหมิ่นถิ่นแคลน | |||
| ๑๖ | |||
| ๏ ตัวเจ้าคือนางเมืองแมน | สุดสิ้นดินแดน | ||
| จะเปรียบก็ยากถึงสอง | |||
| ๏ เป็นหน่อกษัตริย์ครอบครอง | สมบัติเนืองนอง | ||
| อเนกอนันต์สาวสนม | |||
| ๏ ประพฤติโดยชอบสบสม | รักวงศ์อุดม | ||
| แลรักองค์อาตมา | |||
| ๏ รักทั้งเกียรติยศกษัตรา | รักความสัตยา | ||
| เอาเยี่ยงอย่างทรายจามรี | |||
| ๏ เป็นสัตว์ตระกูลชาติอันดี | โลมามากมี | ||
| ประดับดูงามเรืองรอง | |||
| ๏ ขนนั้นละเอียดใยยอง | ละเส้นคือทอง | ||
| แลเลื่อมประพรายเป็นแสง | |||
| ๏ แม้ข้องขัดผ่าซัดแซง | บ่คลาโดยแรง | ||
| เกรงขนจะขาดเสียดาย | |||
| ๏ สู้เสียชีวิตวอดวาย | บ่ให้ขนสลาย | ||
| ก็ควรในคงสัตยา | |||
| ๏ เจ้าจงมีจิตเสน่หา | รักพระภัสดา | ||
| อย่าให้เห็นโทษทั้งหลาย | |||
| ๏ รักตัวสงวนตัวกลัวอาย | กันความระคาย | ||
| ที่ท้าวจะแหนงสงสัย | |||
| ๏ ข้าวร้อยพันยุ้งยศไกร | กินหากสิ้นไป | ||
| กินแหนงบ่ห่อนสิ้นสูญ | |||
| ๏ สิ่งนี้แม่จงอนุกูล | จำไว้เป็นมูล | ||
| จะมีพระเกียรติลือชา | |||
| ๏ เกิในอภิชาติกษัตรา | สู้เสียชีวา | ||
| อย่าเสียซึ่งสัตย์แห่งตน | |||
| ๏ ไว้ความสรรเสริญสากล | แต่แผ่นภูวดล | ||
| ตราบเท่าทั่วโลกลือชา | |||
| ๏ ความสัตย์เป็นสัตย์เสน่หา | อัชฌากิริยา | ||
| เป็นสัตย์สวัสดิ์วรกาย | |||
| ๏ พระขนิษฐ์จะครองใจชาย | ไม่ให้หมองหมาย | ||
| มโนภิรมย์เปรมปรีดิ์ | |||
| ๏ จงรู้พระจริตสวามี | หฤทัยธิบดี | ||
| จะชอบสิ่งใดโดยตาม | |||
| ๏ อย่าทำทรลักษณ์หยาบหยาม | ขืนถ้อยทางความ | ||
| จะเคืองจะคิดเคียดชัง | |||
| ๏ เช้าเย็นเข้าเฝ้าฝ่ายหลัง | ตรับโสตระวัง | ||
| เกลือกตรัสนุกิจสิ่งใด | |||
| ๏ ทูลถ้อยอ่อนหวานขานไข | จงชอบอัชฌาสัย | ||
| สมเด็จบพิตรนเรนทรสูร | |||
| ๏ ความจริงจึงแสดงโดยมูล | อย่านำเท็จทูล | ||
| จะเสียพระยศสุริยวงศ์ | |||
| ๏ หนึ่งรักชีวิตไฉนจง | เสมอรักเท่าองค์ | ||
| บรมราชสวามี | |||
| ๏ เมื่อท้าวเสวยสุขสวัสดี | ร่วมสุขสมศรี | ||
| อย่าทุกข์อย่าโศกสิ่งใด | |||
| ๏ เมื่อมีทุรทุกข์พระทัย | ร่วมทุกข์ภูวไนย | ||
| อย่าอยู่สุขเกษมเกลากลาย | |||
| ๏ เมื่อทรงประชวรไม่สบาย | แนบนั่งใกล้กาย | ||
| ทูลปลอบให้เสวยซึ่งยา | |||
| ๏ อยู่เยี่ยมปรนนิบัติรักษา | ถนอมนวดบาทา | ||
| ค่อยค่อยพอได้แรงลม | |||
| ๏ จงเปลื้องฤทัยชื่นชม | ถ้าเคลิ้มบรรทม | ||
| ไสยาสน์อย่าย่างเดินดัง | |||
| ๏ ถ้าตื่นเงี่ยโสตสดับฟัง | ระไวระวัง | ||
| จะตรัสจะใช้โดยควร | |||
| ๏ แท่นผทมกฤษฎางค์อย่างขบวน | ที่สูงไม่ควร | ||
| จะเอื้อมจะหยิบสิ่งใด | |||
| ๏ มาตรว่ามีที่เสด็จไป | อย่าทะนงใจ | ||
| เกลือกรู้จะรังเกียจกล | |||
| ๏ หนึ่งเป็นโทษานิจผล | จะล่วงลามลน | ||
| ใช่เชิงจริตกษัตรี | |||
| ๏ เช้าค่ำยำเกรงสวามี | สงวนรักภักดี | ||
| จงรู้ซึ่งสบายมิสบาย | |||
| ๏ ยาวท้าวสระสรงสกนธ์กาย | พระทัยสบาย | ||
| บันเทิงในห้องรโหฐาน | |||
| ๏ ทรงพระเสสรวลสำราญ | นั่งนอบหมอบกราน | ||
| บังคมยุคลบาทา | |||
| ๏ ทูลแถลงปรธโลมเสนหา | ปรนนิบัติภรรดา | ||
| จงชอบภิรมย์ฤดี | |||
| ๏ อย่าแสร้งรังเกียจกลกษัตรี | ตามการกามี | ||
| มโนมนัสสมสอง | |||
| ๏ กรค่อยถนอมตระกอง | โดยเลศทำนอง | ||
| ทำนุกผดุงเจิมใจ | |||
| ๏ ยามร้อนกระหายฤๅทัย | ถือพัชนีไกว | ||
| ค่อยโบกระบายวาตา | |||
| ๏ ถวายเครื่องสุคนธมาลา | สำหรับขัตติยา | ||
| จะลูบจะไล้อบองค์ | |||
| ๏ ถ้ามีพระราชประสงค์ | สาวสนมใดจง | ||
| นุญาติอย่าได้ขัดขวาง | |||
| ๏ เมื่อเสด็จสถิตแท่นปฤษฎางค์ | เมินเนตรพิศนาง | ||
| อย่าช้อยชำเลืองตาตาม | |||
| ๏ มีโทษทุจริตไม่งาม | ยลแยบทางความ | ||
| เป็นที่ประงอนหวงหึง | |||
| ๏ แม้นไปสุดมุ่งรำพึง | จะทรงคำนึง | ||
| นิเวศสถานเคยสบาย | |||
| ๏ ดุจน้ำนองเนืองไหลหลาย | ลั่นแทรกแพร่งพราย | ||
| ปริ่มบางแลห้วยโตรกธาร | |||
| ๏ มัตสยาเพลินชื่นเชยสนาน | แถกว่ายพิสดาร | ||
| ดิ้นตามกระแสสายสินธุ์ | |||
| ๏ สุดการกำเริบวาริน | ย่อมแห้งโดยถวิล | ||
| วิบัติลงสู่สมุทรไทย | |||
| ๏ บุรุษทั่วโลกสบสมัย | บันเทิงอาลัย | ||
| กรกัดกามปูนปอง | |||
| ๏ ครั้นคลายรักษาสมสอง | คือสินธุนอง | ||
| แลเลื่อนลงโอฆวารี | |||
| ๏ ชื่อว่าน้ำจิตสวามี | ห่อนจากกษัตรี | ||
| ซึ่งรู้ในการกิริยา | |||
| ๏ พระแขไขแสงโสภณา | มีดวงดารา | ||
| ประดับดูพริ้มพรายโพยม | |||
| ๏ กษัตริย์เสวยแสนสุขโสม- | นัสลืมประโลม | ||
| ด้วยสาวสนมนองเนือง | |||
| ๏ เฉลิมโฉมเฉกนางแมนเมือง | ประดับดูเรือง | ||
| พระเกียรติทั่วภพไตร | |||
| ๏ สำหรับขัตติยายศไกร | จักหึงหวงใจ | ||
| จะติดโทษาราคี | |||
| ๏ คือเบื้องบาทสวามี | หนึ่งมุขมนตรี | ||
| ประชาชนราษฎร์ติฉิน | |||
| ๏ หนึ่งเสียจารีตธรณินทร์ | ในขนบนรินทร์ | ||
| บรมกษัตริย์สืบมา | |||
| ๏ เป็นนางเอกอัครชายา | จงรู้รักษา | ||
| พระองค์แลองค์ภูวไนย | |||
| ๏ หนึ่งเมื่อมีราชหฤทัย | ชื่นชอบฌาสัย | ||
| จะอวยประทานปวงสนม | |||
| ๏ คือสิ่งเสื้อผ้าแพรพรม | ทองเงินอุดม | ||
| อดิเรกเครื่องโปรดปราน | |||
| ๏ อย่าควรคิดกลอาการ | ตรัสทักทูลทาน | ||
| เป็นทางจะแกล้งริษยา | |||
| ๏ เกลือกเฉลียวพระทัยโทษา | ทั้งความครหา | ||
| จะติดตัวเป็นมลทิน | |||
| ๏ แถลงผิดผู้อื่นติฉิน | มิเท่านรินทร์ | ||
| วรราชไท้ติเตียน | |||
| ๏ เสียศรีอาจอายอาเกียรณ์ | ความสุขจำเนียร | ||
| จะนำความโศกมากมี | |||
| ๏ พระขนิษฐ์ระวังองค์จงดี | รักษาทาสี | ||
| สาวใช้ชาวที่ทุกกรม | |||
| ๏ ประชุมคชาพระสนม | พี่เลี้ยงพระนม | ||
| แลนางดุริยดนตรี | |||
| ๏ ทั้งทวยนักเทศน์ขันที | ตรัสใช้จงดี | ||
| ปลูกเลี้ยงให้ชอบทางธรรม์ | |||
| ๏ อย่าทำลำเอียงเดียดฉันท์ | แม้นมีโทษทัณฑ์ | ||
| ช่วยทูลและเล้าอ้อนวอน | |||
| ๏ ผิดพลั้งครั้งหนึ่งผันผ่อน | ถึงสองสั่งสอน | ||
| ถึงสามก็ตามโทษา | |||
| ๏ จงตรัสเตือนหมู่มลิกา | ให้แต่งโภชนา | ||
| เครื่องคั่วอั่วเจียวบรรจง | |||
| ๏ จัดใส่สุพรรณภาชนาทรง | ชามแก้วเบญจรงค์ | ||
| จอกจานสุวรรณอันควร | |||
| ๏ ตกแต่งตามราชกระบวน | บังคมเชิญชวน | ||
| พระองค์ให้เสวยเปรมปรีดิ์ | |||
| ๏ เฟี้ยมเฝ้าแทบบาทบทศรี | สิ่งใดสวามี | ||
| จะชอบพระโอษฐ์อุดม | |||
| ๏ คือเค็มมันเปรี้ยวหวานขม | กำหนดอารมณ์ | ||
| บำเรอจงชอบพระทัย | |||
| ๏ น้ำสรงน้ำเสวยสุทธิ์ใส | กลั้วกลิ่นมาลัย | ||
| มาลีสุคนธกำจร | |||
| ๏ ภูษาโขมพัสถ์อลงกรณ์ | สำหรับมหิศร | ||
| จำเริญอบจรุงจรูญใจ | |||
| ๏ เพลาส่องแสงพระอุทัย | ยามย่ำฆ้องชัย | ||
| ประจำนิเวศอัครฐาน | |||
| ๏ เจ้าจงตรัสเตือนพนักงาน | แต่งห้องรโหฐาน | ||
| แลแท่นทิพนิทรารมณ์ | |||
| ๏ ปูสาดลาดสุจหนี่พรม | เขนยหนุนบรรทม | ||
| ตั้งวางวิจิตรจงควร | |||
| ๏ ผูกมุ้งม่านแพรพระขบวน | ประดับดอกลำดวน | ||
| มะลิจำปาอาเกียรณ์ | |||
| ๏ ห้อยย้อยโคมแก้วโคมเวียน | จุดตามธูปเทียน | ||
| ประทีปประเทืองชัชวาล | |||
| ๏ ยามเสด็จยุรยาตรสู่สถาน | ถนอมนาถภูบาล | ||
| จงชอบมโนสาธร | |||
| ๏ รับราชวงศ์บรมองค์อิศร | สุทธรื่นหอมขจร | ||
| โลมลูบวรบาททั้งสอง | |||
| ๏ เช็ดด้วยพัสตราผืนทอง | หมดมลทินละออง | ||
| อัญเชิญยังแท่นทองผจง | |||
| ๏ เมื่อเกษมสถิตอาสน์อิงองค์ | พระพักตร์ดุจบง- | ||
| กชมาศแลบานเพริศพราย | |||
| ๏ ทรงพระเสสรวลแสนสบาย | กรเกี่ยวเกยกาย | ||
| ตระโบมบรรทมแนบนาง | |||
| ๏ ปรนนิบัติปฐมปานกลาง | ที่สุดสิทธินาง | ||
| นุเคราะห์จงชอบเชิงกาม | |||
| ๏ เสร็จสองสังโยคย่ำยาม | แนบนั่งประณาม | ||
| อย่าเพิกหลับก่อนสวามี | |||
| ๏ ให้ท้าวบรรทมเกษมศรี | ปรนนิบัติพัดวี | ||
| ระวังเรือดไรภัยพาล | |||
| ๏ เมื่อยามอรุณตระการ | เจ้าจงจากสถาน | ||
| สั่งสาวชาวงานซ้ายขวา | |||
| ๏ เตรียมเครื่องสำอางโอ่อ่า | สุวรรณเต้าธารา | ||
| แลไม้ชำระพระทนต์ | |||
| ๏ ทั้งพานพระศรีศุภผล | ถวายปิ่นภูวดล | ||
| เมื่อเสด็จจากแท่นบรรทม | |||
| ๏ ปรนนิบัติโดยกิจนุกรม | เป็นการอุดม | ||
| วิสัยสำหรับกษัตรี | |||
| ๏ หนึ่งเมื่อพระราชสวามี | เสด็จโดยวิถี | ||
| กรีธาจัตุรงคเสนา | |||
| ๏ ตามเสด็จสมเด็จภัสดา | ทรงคชโอฬาร์ | ||
| กระโจมมีม่านหน้าหลัง | |||
| ๏ เป็นที่ปิดป้องกำบัง | อย่าแหวกม่านหวัง | ||
| เยี่ยมพักตร์ทอดเนตรพิศผล | |||
| ๏ พิศพวกทวยราษฎร์ริมถนน | ไม่ควรแก่ตน | ||
| เป็นนางกษัตริย์ขิตติยวงศ์ | |||
| ๏ ทรบถึงวรกรรณพระองค์ | กลัวเกลือกจะทรง | ||
| รังเกียจกินแหนงสงสัย | |||
| ๏ มาตรว่าบตรัสสิ่งใด | จะอยู่ในใจ | ||
| สิ่งนี้จงควรถวิล | |||
| ๏ เมื่อเสด็จสถิตปรางค์วัชรินทร์ | ละห้วยกายิน | ||
| ด้วยอายุสุริยวาตา | |||
| ๏ แม้นมีธุรกิจกังขา | อย่าพร้องพจนา | ||
| จะเคืองพระราชอัชฌาสัย | |||
| ๏ เมื่อสบายบันเทิงหฤทัย | ทุกข์โศกสิ่งใด | ||
| คอยได้โอกาสจึ่งทูล | |||
| ๏ ได้ถ้วยทางความทั้งมูล | เห็นจักบริบูรณ์ | ||
| มโนรสาสมสาร | |||
| ๏ อย่าเสียจารีตโบราณ | พระนุชเยาวมาลย์ | ||
| ทรงพระดำริจงดี | |||
| ๏ หนึ่งจงบริรักษ์ราชี | พระชนกชนนี | ||
| พระญาติวงศ์ทรงชรา | |||
| ๏ โดยชอบธรรมแท้สัตยา | ตอบแทนคุณา | ||
| ทุกเทพท้าวสรรเสริญ | |||
| ๏ พระยศยิ่งจักจำเริญ | ศรีสวัสดิเจริญ | ||
| ในมุขมงคลทั้งหลาย | |||
| ๏ มาตรว่าทวยทาสหญิงชาย | นอกในหมวดหมาย | ||
| ทุพพลภาพพิกลแก่ชรา | |||
| ๏ ควรคิดสังเวชอนิจจา | ยำเกรงกรุณา | ||
| ผิดพลั้งอดออมเอาใจ | |||
| ๏ อย่าเกรี้ยวโกรธาฟุนไฟ | ทำเป็นปากไว | ||
| ด่าด้วยถ้อยคำหยาบหยาม | |||
| ๏ มักขึ้งมักเคียดคุมความ | เสียศรีซึ่งงาม | ||
| จะหมองน้ำนวลพักตรา | |||
| ๏ หนึ่งโสดคุณปิตุมารดา | เกิดเกล้าเรามา | ||
| ประเสริฐยิ่งภพไตร | |||
| ๏ คุ้มครองป้องกันโพยภัย | แต่เยาว์เท่าใหญ่ | ||
| พระคุณก็สุดแสนทวี | |||
| ๏ ครั้นเรามีคู่สมศรี | พระคุณสวามี | ||
| เป็นมิ่งมงคลคุ้มตัว | |||
| ๏ นามชื่อกษัตรีมีผัว | ดุจแหวนมีหัว | ||
| เห็นงามแก่ตาโลกทั้งหลาย | |||
| ๏ เป็นที่สงวนรักกับกาย | อย่าทำให้สลาย | ||
| แสงแก้วจะอับเงางาม | |||
| ๏ แม้ทองเนื้อแท้สุกอร่าม | ปราศจากพลอยพลาม | ||
| สุวรรณจะเศร้าหมองมัว | |||
| ๏ ดุจหญิงพลัดพรากจากผัว | ปากคนย่อมหัว | ||
| เยาะเย้ากระซิบครหา | |||
| ๏ จะกันกลความนินทา | เห็นสุดปัญญา | ||
| ยากนักในอกกษัตรี | |||
| ๏ ทำชอบชอบใจสวามี | ทำผิดทุบตี | ||
| วิโยคร้างแรมตาย | |||
| ๏ ดวงจันทร์กระจ่างแสงพราย | มลเมฆกลับกลาย | ||
| รัศมีก็มัวมลทิน | |||
| ๏ กษัตรีเฉกโฉมกินริน | แปมปนมลทิน | ||
| เทียรย่อมจะเศร้าอัปรา | |||
| ๏ คชสารแม้ม้วยมีงา | โคกระบือมรณา | ||
| เขาหนังก็เป็นสำคัญ | |||
| ๏ บุคคลถึงกาลอาสัญ | สูญสิ้นสารพัน | ||
| คงแต่ความชั่วกับดี | |||
| ๏ ปรากฏในพื้นปัถพี | กฤษฎิศัพท์จักมี | ||
| ติดปากสรรเสริญนินทา | |||
| ๏ ยิ่งเป็นสุริย์วงศ์กษัตรา | ทำชั่วจักปรา- | ||
| กฏจบแว่นแคว้นความอาย | |||
| ๏ เป็นคนคิดศรีใส่กาย | แม้นม้วยเสียดาย | ||
| ออกชื่อจะยอวันทนา | |||
| ๏ ราชจริตกษัตรีน้องอา | เยี่ยงอย่างมีมา | ||
| พี่สอนจงจำใส่ใจ | |||
| ๏ อย่าเบิกบานแกลกว้างใหญ่ | เยี่ยมหน้าดูไป | ||
| ข้างโน้นข้างนี้มิควร | |||
| ๏ อย่าแกล้งส่งเสียงสำรวล | อย่าทำลามลวน | ||
| ลุกนั่งจริตสามผลาม | |||
| ๏ อย่าย่างด่วนด่วนโครมคราม | พลาดล้มกลางสนาม | ||
| จะอายจะเศร้าโศกแสน | |||
| ๏ ตัวเจ้าคือนางเมืองแมน | ในพื้นดินแดน | ||
| ยากรู้ซึ่งอัชฌาสัย | |||
| ๏ อย่าเดินเมินมุ่งดูไกล | เกลือกสะดุดสิ่งใด | ||
| จะเจ็บจะป่วยบาทา | |||
| ๏ อย่าเดินทัดพวงมาลา | เสยผมห่มผ้า | ||
| จีบพกแทบทางกลางคน | |||
| ๏ อย่าเดินยิ้มย่องยักตน | หัวร่อริมถนน | ||
| สะกิดเพื่อนพูดไปพลาง | |||
| ๏ อย่าเดินเฟ็ดผ้านุ่งนาง | กรลูบแก้มคาง | ||
| เหลือบเหลียวดูซ้ายแลขวา | |||
| ๏ อย่าเดินเปลี่ยวเปล่าอุรา | สไบบงเฉียงบ่า | ||
| ค่อยเยื้องค่อยย่างตามขบวน | |||
| ๏ เดินทางพบชายเสสรวล | อย่าแย้มประยวน | ||
| ตอบถ้อยทำขวยเขินใจ | |||
| ๏ เดินตามกิริยาอัชฌาสัย | แม้นลมพัดสไบ | ||
| ระวังปกปิดนมนาง | |||
| ๏ ลุกนั่งระวังผ้าขัดขวาง | อย่านั่งท้าวคาง | ||
| ท้าวแขนออกไปไกลตัว | |||
| ๏ อย่านั่งเอาบ่าแบกหัว | อย่าโงกโยกตัว | ||
| จะเป็นทุจริตอัปรีย์ | |||
| ๏ อย่านั่งคาบันไดไม่ดี | สนธยาราตรี | ||
| อย่าเร่นั่งพลอดเรือนคน | |||
| ๏ อย่านอนร่มไม้ชายถนน | อย่านอนตากตน | ||
| นอกเกยนอกชานชาลา | |||
| ๏ นามชื่อหลับลืมสติญาณ์ | เกลือกเป็นเวทนา | ||
| ปากคนจะฉินเฉยสรวล | |||
| ๏ หนึ่งโสตแม้นต้องสำรวล | ดังนักไม่ควร | ||
| หัวร่อค่อยค่อยพอสบาย | |||
| ๏ แม้นยิ้มยิ้มพอพริ้มพราย | ยิ้มนักมักสลาย | ||
| เงาฟันจะเศร้าศรีแสง | |||
| ๏ แม้นจามค่อยจามตามแรง | แม้นมีกิจแถลง | ||
| อย่าน้อยอย่ามากพอการ | |||
| ๏ แม้นนอนอย่าได้นอนนาน | คิดถึงการงาน | ||
| การมือการปากจงดี | |||
| ๏ กินน้อยซูบเนื้อเสียศรี | กินมากมักพี | ||
| แต่พอประมาณดูงาม | |||
| ๏ จะเดินนอนนั่งทั้งสาม | อุตส่าห์พยายาม | ||
| อิริยาจงพร้อมเสมอสมาน | |||
| ๏ จะสบายเอ็นสายสำราญ | ดับโรครำคาญ | ||
| จะพูนความสุขทุกอัน | |||
| ๏ ความรู้แม้นเรียนรู้ขยัน | ทุกสิ่งสารพัน | ||
| ครั้นเศร้าก็เสียแรงเรียน | |||
| ๏ มาตรว่าเก็บปักขบวนเขียน | ถ้ามีความเพียร | ||
| จะภิญโญยิ่งวิชา | |||
| ๏ รู้กานท์รู้กลเจรจา | รู้กันนินทา | ||
| รู้กินรู้รักษาตัว | |||
| ๏ เท่านี้ชอบน้ำใจผัว | รักเราเมามัว | ||
| ยิ่งกว่าทำเสน่ห์เล่ห์กล | |||
| ๏ รักตัวอุตส่าห์เสงี่ยมตน | ฝ่ายในกุศล | ||
| ถือศีลศรัทธาทำบุญ | |||
| ๏ รักผัวอุตส่าห์คิดคุณ | อย่าทำทารุณ | ||
| ปรนนิบัติให้ชอบน้ำใจ | |||
| ๏ รักสัตว์ของเลี้ยงใดใด | จงเอาใจใส่ | ||
| ให้กินอย่ามักทุบตี | |||
| ๏ รักต้นพฤกษาสาขี | ใบยอดอย่ายี | ||
| อุตส่าห์รดน้ำพูนดิน | |||
| ๏ รักคนคนเห็นแก่กิน | กินอิ่มอาจิณ | ||
| นุ่งห่มอูชูอยู่สบาย | |||
| ๏ ใช้สอยสิ่งใดง่ายดาย | รักเราเท่าตาย | ||
| บห่อนจะไปไกลตน | |||
| ๏ ผูกงูอยู่มั่นด้วยมนต์ | จับผูกบุคคล | ||
| อยู่ด้วยน้ำใจไมตรี | |||
| ๏ พี่สอนวรนาถนารี | ทุกสิ่งถ้วนถี่ | ||
| จำไว้เป็นสิ่งสถาพร | |||
| ๏ แม้นอยู่ตามคำสั่งสอน | ทวยเทพนิกร | ||
| จะอวยวรมิ่งมงคล | |||
| ๏ จะเป็นศรีสวัสดิ์แก่ตน | ทั่วโลกแจ้งยล | ||
| ย่อมล้วนจะยอยศไกร | |||
| ๏ เทพอยู่กำภูฉัตรชัย | ชมชื่นพระทัย | ||
| จะโอนศิรสาธุการ | |||
| ๏ จักจำเริญสุขเนานาน | ในนิเวศสถาน | ||
| ตราบเท่าวิโยคเมื่อมรณ์ | |||
| ๑๑ | |||
| ๏ วรนาถพนิดา | สดับโสตประณมกร | ||
| รับเสาวนีย์พร | วโรวาทพระพี่นาง | ||
| ๏ เอาอ่อนมโนใน | ประไพพักตรเปรมปราง | ||
| เสร็จสนทนานาง | ก็บ่ายบาทประคมลา | ||
| ๏ สู่มิ่งพิมานมน- | ทิโรรัตนไสยา | ||
| ดับโศกประโมชา | ฤทัยนาถผดุงองค์ | ||
| ๏ เสียผิดเผด็จโทษ | แสวงสวัสดิจำนง | ||
| จำเริญศิลาทรง | มนัสตั้ง บ แพร่งพราย | ||
| ๏ ทุกยามทิวาวัน | บ เว้นว่างจะขวนขวาย | ||
| ความสุขประกอบกาย | สะเดาะกรรม ธ อันมี | ||
| ๏ ทรงลักขณาเนา | ประพฤติพรหมจารี | ||
| คิดคุณสวามี | ชุลิตน้อมนิรันดร | ||
| ๏ วันหนึ่งประดับโฉม | พาหุรัตนาภรณ์ | ||
| ขึ้นเฝ้ามหิศร | บพิตรราชทรงธรรม์ | ||
| ๏ ท้าวตรัสประทานโทษ | ประสาทสาธุมิ่งขวัญ | ||
| คืนองคแจ่มจันทร์ | ประเวศอัครชายา | ||
| ๏ ร่วมสุขสโมสร | ตระกองสองเสน่หา | ||
| เหิมรักภิรมยา | ประยวนตฤษณาใน | ||
| ๏ ลูบโลมประเลอกาม | ก็ลั่นลงละเลาใจ | ||
| จุมพิตนุริมไร | ตะพินภาคพธู | ||
| ๏ เพรียกเพราก็เพลินพลาง | อุรุนาถอูชู | ||
| เกี่ยวกรประดับดู | ประดุจลวดลดาวัลย์ | ||
| ๏ มุจลินทร์จุลาการ | ก็บังเกิดมหัศจรรย์ | ||
| คลุ้มคลื่นตรังครัน | อุโฆษศัพทเครงโครม | ||
| ๏ บุษบันก็ทรงดวง | สะเทือนดอกวิลาสโดม | ||
| มัตสยาก็ล่องโลม | ระรื่นเชยกระแสสินธุ์ | ||
| ๏ เอิบอาบ บ เอื้ออิ่ม | สโรชสร้อยสวาริน | ||
| ตรลบกลิ่นผกาตฤณ | แสยงเศียรสบายกาย | ||
| ๏ ส่องแสงสุริโย | พยอนโยกกระแสสาย | ||
| ชลทิตประพรายพราย | ปทุมเมศกระจ่างบาน | ||
| ๏ ภุมราภมรมัว | ฤดีร่วมผสานสาร | ||
| เกลือกเคล้าสุคนธาร | ทวีราคนิทรารมย์ | ||
| ๏ สององคอ่าองค์ | สบายองค์เกษมสม | ||
| แสนสนุกนิอุดม | ถวัลย์เวียงวิเจษฎา | ||
| ๏ ยศศักดิสมบูรณ์ | อุกฤษฎ์เกียรติลือชา | ||
| ทั่วเทพเทวา | นราราษฎร์ก็ชมบุญ | ||
| ๏ สองทรงศิลาทาน | สถิตรัตนาคุณ | ||
| คุ้งชันษาสุญ | ชราภาพชีวา | ||
| ๏ เริ่มกลอนบพิตรท่าน | พระยาราชสุภา- | ||
| วดีลิขิตตรา | แสดงนามโดยมี | ||
| ๏ ผู้ช่วยบริรักษ์ | นราโลกพราหมณ์ชี | ||
| ในกรุงนครศรี | ธรรมราชบุรินทร์ | ||
| ๏ ทุกกาลผดุงการ | ประกอบชอบ บ เว้นถวิล | ||
| ซึ่งเป็นฉบับจิน- | ตนาท่าน บ ให้สูญ | ||
| ๏ นางกฤษณานาถ | ก็มีเรื่องบริบูรณ์ | ||
| สมุดเดิมก็เศร้าสูญ | สลายลบ บ เป็นผล | ||
| ๏ เชิญเราชิโนรส | พระนามอินทนิพนธ์ | ||
| พจนารถอนุสนธิ์ | จำหลักฉันทจองกลอน | ||
| ๏ ว่าไว้วิสัยโลก | โศลกสารสโมสร | ||
| เป็นสร้อยสถาวร | ประดับเกศกษัตรี | ||
| ๏ แม้นนางสุริยวงศ์ | พธูราชเทวี | ||
| สามัญกษัตรี | สดับคำประพฤติตาม | ||
| ๏ทั่วโลกก็เล็งยล | ก็ย่อมล้วนจะดูงาม | ||
| แผ่นภพทั้งสาม | นราเทวะชื่นชม | ||
| ๏ กฤษณาสุภาษิต | ประสาทไว้ทุกสิ่งสม | ||
| ศุภสวัสดิอุดม | จะพึงมี บ เว้นวัน | ||
| ๏ เสร็จสารสฤษฏอนุสนธิ์ | วรจรประจงฉันท์ | ||
| ลำนำประพฤติคฯอัน | นประกอบยุบลกลอน | ||
| ๏ แต่งตามวุโฒทยวรา | ก็เสนาะสถาวร | ||
| เอกโทประดับครุลหุสอน | กลบุตรพึงยล | ||
| ๏ มีทั้งสถิรและธนิต | ก็ประเภทอำพล | ||
| อักษรสามวรนุกล | ก็ประดับประดาการ | ||
| ๏ ไม้ทัณฑฆาตนฤคหิต | ก็ประเสริฐโอฬาร | ||
| วิสรรชนีย์ประดิษฐาน | ก็วิเศษนานา | ||
| ๏ ฟองมันประมวลนิกรกล่าว | ก็อเนกอเนกา | ||
| ฝนทองประกอบกลกถา | คณะเจ็ดประจำลง | ||
| ๏ คือสร้อยสุรัตนมุนินทร์ | สุรโลกประดับองค์ | ||
| ข้าควรจะจินตนประสงค์ | นุประเสริฐพึงเรียน | ||
| ๏ ด้วยเดชตะโบมบวรคุณ | ศิลข้าประพฤติเพียร | ||
| สารสิทธิจงสถิรเสถียร | ธรณิศประลัยสูญ. | ||
