พญาครุฑ

[Anonymous]

ต้นไม้ประจำถิ่นทวีปต่างๆ ๗ ชนิด คือ ปาตลี สิมฺพลี ชมฺพู ปาริฉตฺตก กทมฺพ กปฺปรุกฺข สิรีส นั้นเป็น "ทิพยพฤกษ์" (ต้นไม้ทิพย์)

ชื่อต้นไม้ทิพย์เหล่านี้พ้องกับชื่อต้นไม้ธรรมดาในโลกมนุษย์ด้วย--ซึ่งก็คือต้นแคฝอย ต้นงิ้ว ต้นหว้า ต้นทองหลาง ต้นกระทุ่ม ต้นกัลปพฤกษ์ ต้นซึก(หรือจามจุรี) ตามลำดับ นั่นเอง

[แหวน]

อยากทราบว่าพญาครุฑมีลูกมีเมียหรือเปล่าคะ

[นกข.]

น่าจะมีครับ ครุฑตัวที่ไปลักนางกากี มีเมียเป็นนางกากีแน่ๆ คงไม่ลักมาดูเล่นเฉยๆ หรอก ตอนกระทำการเป็นผัวเมียกันบทอัศจรรย์ได้อารมณ์มากครับ ผมจำได้แค่ "ครุฑพะวงหลงลืมสระอโนดาต..."  เท่านั้น เพราะเจอสระอื่นที่น่าเล่นกว่า (สระพระนุชเนื้อเกลี้ยง อาบโอ้ เอา... ใจ อ้าว - ผิดเรื่องครับ)
คุณ Anonymous ว่า ครุฑตัวเมียเรียก ครุฑี หรือสุบรรณี ก็คงจะเป็นเมียครุฑตามปกติแหละครับ ที่จะได้นางมนุษย์อย่างกากีมาเป็นเมียคงเป็นเรื่องนานทีมีหน

[แหวน]

ขอบคุณค่ะคุณนกข. พอจะทราบชื่อลูกเมียพญาครุฑนอกจากนางกากีบ้างไหมคะ

[ฟ้า-เวอร์ริเดียน]

ครุฑเป็นสัตว์ในตำนานทั้งของสันสกฤตและไทย (ซึ่งมาจากพุทธศาสนา)
    ครุฑในตำนานสันสกฤตมีเพียงตัวเดียวชื่อว่าเวนไตย  แปลว่า  เกิดแต่นางวินตา   ครุฑเวนไตยเป็นลูกของพระกัศยปะกับนางวินตา  ครุฑเวนไตยมีฤทธิ์มากถึงขนาดที่พระอัคนีเอ่ยปากว่ามีฤทธิ์มากเสมอพระองค์  เวนไตยได้รับชื่อใหม่ว่า "ครุฑ" เมื่อครั้งที่เดินทางไปนำน้ำอมฤตมาให้เหล่านาคเพื่อแลกกับความ
เป็นไทของแม่ (วินตา)  ตำนานเล่าว่าขณะเดินทางครุฑเวนไตยได้พบเต่ากับช้างกำลังต่อสู้กัน  จึงใช้ตีนคีบสัตว์ทั้งสองแล้วบินมาเกาะบนต้นไม้ใหญ่  แต่น้ำหนักของสัตว์ทั้งสามมากเกินไปทำให้กิ่งไม้หัก บังเอิญกิ่งไม้ที่หักเป็นกิ่งที่มีพราหมณ์กำลังนั่งร่ายพระเวทอยู่  ครุฑเวนไตยเห็นดังนั้นจึงใช้จะงอยปากคาบกิ่งไม้และใช้ตีนคีบเต่าและช้าง  แล้วค่อยๆวางกิ่งไม้ลงบนพื้นดิน  จึงสามารถช่วยชีวิตพราหมณ์ไว้ได้  เมื่อช่วยพราหมณ์เรียบรร้อยแล้วครุฑจึงหันมากินเต่าและช้างเป็นอาหาร  พราหมณ์พอใจในการกระทำของเวนไตยจึงเรียกเวนไตยว่า "ครุฑ" หมายถึง ผู้แบกรับภาระหนัก
     นอกจากนี้  ครุฑเวนไตยยังเคยต่อสู้กับพระนารายณ์แต่ไม่มีใครแพ้ใครชนะ  ในที่สุดพระนารายณ์ได้ประทานพรแก่ครุฑเวนไตย 2 ข้อ
ข้อแรกครุฑเวนไตยขอให้ตนเป็นอมตะแม้จะไม่ได้ดื่มน้ำอมฤต  ส่วนข้อสองขอให้ตนได้อยู่เหนือพระนารายณ์  ทั้งยังแสดงความอหังการโดยประกาศว่าตนจะถวายพรแด่พระนารายณ์ 1 ข้อ ซึ่งพระนารายณ์ขอว่าให้ครุฑเวนไตยเป็นพาหนะทรงของพระองค์   สุดท้ายก็ตกลงกันได้ว่าในเวลาปรกติพระนารายณ์
จะให้ครุฑเวนไตยอยู่บนยอดธงของพระองค์
ซึ่งครุฑเวนไตยก็จะได้อยู่สูงกว่าพระนารายณ์ตามที่ขอพร  แต่ในเวลาที่พระนารายณ์จะเสด็จไปที่ใดก็ตามครุฑเวนไตยก็จะต้องมาเป็นพาหนะทรงของพระองค์  
     ดังนั้นรูปครุฑที่ปรากฏบนผืนธงสีเหลืองที่ประดับบริเวณที่ประทับของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวก็คือรูปครุฑเวนไตย  ทั้งนี้เป็นไปตามคติที่ว่าในยามปรกติครุฑจะอยู่สูงกว่าพระนารายณ์ (ไทยมีความเชื่อว่าพระมหากษัตริย์เป็นองค์นารายณ์อวตาร)   ในทำนองเดียวกับรูปครุฑบนธงเหลืองที่ติดอยู่หน้ารถยนต์พระที่นั่งของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวแต่ เป็นไปตามคติที่ว่าในยามพระนารายณ์เสด็จ ครุฑจะต้องมาเป็นพาหนะทรงนั่นเอง  ส่วน รูปครุฑที่ใช้เป็นสัญลักษณ์ของทางราชการก็น่าจะหมายถึงครุฑเวนไตยตัวเดียวกันนี้เอง
     ครุฑในตำนานพุทธศาสนามิได้มีเพียงตัวเดียวเหมือนในตำนานสันสกฤต  ครุฑในตำนานพุทธศาสนามีอยู่จำนวนมากดังที่ไตรภูมิพระร่วงได้กล่าวไว้ชัดเจนว่าในดินแดนของครุฑ  มีทั้งครุฑที่มีขนาดใหญ่อย่างธรรมดา (จำไม่ได้ว่ากว้างกี่โยชน์)  และครุฑที่มีขนาดใหญ่กว่าปกติซึ่งเรียกว่าพญาครุฑ  
     นอกจากนี้ทั้งในไตรภูมิพระร่วงและในคัมภีร์โลกสันฐานและในชาดก (ชื่ออะไรนึกไม่ออกค่ะ) กล่าวถึงที่อยู่ของครุฑไว้ในทำนองเดียวกันคือ  อยู่บริเวณป่างิ้วใต้เขาพระ
สุเมรุในชาดกกล่าวไว้ชัดเจนว่าเขาพระสุเมรุมี 5 ขั้น ขั้นแรกซึ่งอยู่ติดทะเลเป็นที่อยู่ของพวกนาค  ขั้นที่ 2 เป็นที่อยู่ของครุฑ  3 เป็นของกุมภัณฑ์  4 เป็นของยักษ์  และ 5 เป็นสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิก ซึ่งเป็นที่อยู่ของจตุโลกบาล (ทั้งนี้เข้าใจว่านับเฉพาะส่วนที่ตำกว่ายอดเขา เพราะบริเวณยอดเขาพระสุเมรุก็เป็นที่ตั้งของสวรรค์ดาวดึงส์ของพระอินทร์และมีสวรรค์ชั้นต่างๆอยู่สูงขึ้นไปตามลำดับ)  
ดังนั้นจะเห็นว่าช่างไทยนิยมทำรูปครุฑแบกเขาพระสุเมรุ โดยมีนาคอยู่ใกล้ๆ
     พญาครุฑในเรื่องกากีน่าจะเป็นครุฑไทย  เป็นคนละตัวกับครุฑบนผืนธง   ที่สันนิษฐานเช่นนี้มีเหตุผล 2 ประการคือ
1. พญาครุฑในเรื่องกากีได้พานางมาหาความสุขในวิมานฉิมพลี หรือวิมานต้นงิ้ว
ซึ่งเป็นที่อยู่ของครุฑไทย  เพราะครุฑเวนไตย
ไม่มีที่อยู่แน่นอน  ต้องย้ายตามพระนารายณ์
2.เรื่องกากีมาจากชาดกเรื่องกากาติชาดกซึ่งเป็นวรรณกรรมพุทธศาสนาสายบาลีไม่ใช่สายสันสกฤต  
   เรื่องลูกเมียของครุฑนั้นก็จำเป็นต้องแยกกล่าวคือ  ครุฑเวนไตยมีเมียชื่ออะไรจำไม่ได้ค่ะ แต่มีลูกชื่อคุ้นมากคือ  นกสัมปาตี  หรือสัมพาที  หรือนกชฎายุ  หรือสดายุ
   ส่วนครุฑไทยไม่ค่อยมีบทบาทนักและมีหลายตัวจึงไม่ทราบว่าแต่ละตัวมีลูกเมียชื่ออะไรกันบ้าง  แต่เท่าที่ทราบก็มีชื่อกากีด้วยแน่ๆค่ะ

แหล่งอ้างดิง
ครุฑ  ของ ส.พลายน้อย
สัตว์หิมพานต์  ของ ส.พลายน้อย
บทความเรื่อง "เขาพระสุเมรุ" ของ ผ.ศ.ดร.มณีปิ่น  พรหมสุทธิรักษ์

 

[ฟ้า-เวอร์ริเดียน]

ขอเพิ่มเติมอีกนิดค่ะ  เพิ่งได้อ่านรายละเอียด
ที่คุณเทาชมพูเขียนไว้ช่วงต้นๆว่าในเรื่องกากี  พญาครุฑก็ชื่อเวนไตยด้วย  ดิฉันขอสันนิษฐานว่าเป็นการนำชื่อครุฑ "เวนไตย" มาจากตำนานของสันสกฤต  มาผสมกับลักษณะของครุฑตามแบบไทย  ซึ่งสุดท้ายก็ทำให้ได้ครุฑแบบผสมผสาน  คือ  เป็นครุฑของไทยแต่ชื่อดันไปเปํนสันสกฤตค่ะ  

[เทาชมพู]

ขอบคุณมากนะคะ   คุณฟ้า-เวอร์ริเดียน
ที่ช่วยอธิบายอย่างละเอียด อ่านเพลินไปเลย
ขออีกข้อ ...อย่าเพิ่งว่ากันนะ  
ถ้าพอมีเวลาว่าง   ช่วยไปตอบกระทู้ที่ ๘๗ เรื่องที่มาของมหาเวสสันดรชาดกให้คุณฟ้าใส (แบบย่อๆ) หน่อยค่ะ  เธอรออยู่
 

[นกข.]

ผมจำได้ว่าพญานกทั้งสองชื่อที่คุณฟ้าฯ เล่าว่าเป็นลูกของพญาครุฑ มีบทบาทอยู่ในเรื่องรามเกียรติ์ จำไม่ได้แล้วครับว่าเป็นนญาสัมพาที หรือนกสดายุ รู้สึกว่าจะเป็นตอนทศพักตร์ลักสีดาขึ้นรถทรงเหาะไปลงกา เจอพญานกตัวนี้เข้ามาขวาง เลยถูกทศกัณฑ์ขว้างด้วยแหวนของนางสีดา นอนเจ็บรอจนพระรามตามมาจึงได้ทูลแจ้งเรื่องราว ถวายแหวน ชี้ทางให้ แล้วก็ตาย เรื่องอื่นๆ ก็เข้าใจว่าอาจจะมีอีก เพราะชื่อคุ้นมากจริงๆ
ปักษาวายุภักษ์ ที่เป็นตรากระทรวงการคลัง เป็นญาติทางไหนกับครุฑหรือเปล่าครับ  

[พวงร้อย]

ขอบคุณคุณฟ้าฯมากค่ะ  มาอ่านเพลินไปด้วยคน  เคยคิดอยู่เหมือนกันค่ะ  ว่าการเรียว่า พญาครุฑเวนไตย นี่  
ดูเหมือนต้องการเจาะจงลงไปว่า  เป็นครุฑตนนี้ไม่ใช่ตนไหน  ถ้าอย่างนั้นก็คงต้องมีตนอื่นๆด้วยล่ะซี  
ไม่งั้นถ้ามีตนเดียว  เรียก ครุฑ เฉยๆก็คงเป็นอันรู้กัน  ย่อได้ใจความดีมากเลยค่ะ  อ่านแล้วแจ้งใจไปเลย

เอ แล้วชื่อ สหัสดายุ นี่มีตัวตนหรือเปล่าคะ  ไปเอามาจากไหนไม่ทราบ  ขออภัยถ้านอกเรื่องไปนะคะ  ดิฉันนี่ความจำชักแย่ :-)

[เทาชมพู]

เอาบทพรรณนาในกากีคำกลอนของเจ้าพระยาพระคลัง(หน) มาฝากคุณ นกข. จากข้อ ๑๗ ค่ะ
ดิฉันว่าเป็นการพรรณนา erotic love ที่ขึ้นถึงขั้นศิลปะ   แสดงฝีมือเจ้าพระยาพระคลังไว้ชัดกว่าเรื่องอื่นๆของท่าน  และยากจะหากวีคนไหนเล่นได้ทำนองนี้  ถ้าลองเทียบกับวรรณคดียุคเดียวกันอย่างรามเกียรติ์ จะเห็นว่ารามเกียรติ์จืดไปเลย

ครุฑลืมลงเล่นอโนดาต........วรนาฏลืมมิ่งมไหศวรรย์
ครุฑลืมลงเล่นสัตภัณฑ์.........สุดาจันทร์ลืมกษัตริย์ภัสดา
ครุฑลืมร่อนเล่นพโยมบน......นฤมลลืมสนมสนิทหน้า
ครุฑลืมไล่คาบนาคา.............กัลยาลืมเล่นอุทยาน
ครุฑหลงชมทรงสมรชื่น......นางหลงรื่นรสทิพปักษาศาล
ครุฑระเริงหลงเชิงยุพาพาล...เยาวมาลย์หลงเล่ห์ประหลาดโลม
ครุฑหลงหลิ่นแก้วขจรรื่น......นางหลงชื่นรสทิพอันเฉิดโฉม
ครุฑหลงกระบวนชวนตระโบม.....นางหลงโสมนัสในสกุณา

เสาร์อาทิตย์คุณฟ้าเวอร์ริเดียนเข้ามาเล่นไม่ได้  แต่ฝากข้อความให้ดิฉันมาตอบเรื่องชายาครุฑ และที่อยู่ของครุฑ ว่า
ครุฑมีชายาชื่อ อุนนติ หรือวินายกา  ข้อนี้มาจากวรรณคดีสันสกฤต
ส่วนที่อยู่ของครุฑบรรยายไว้ใน "ไตรภูมิพระร่วง" เล่าว่าที่ตีนเขาพระสุเมรุ  มีสระใหญ่ชื่อสิมพลีสระ กว้าง ๕๐๐ โยชน์  ล้อมรอบด้วยป่าไม้งิ้ว( ถึงได้ชื่อว่าสระสิมพลี ซึ่งแปลว่าไม้งิ้ว)  ต้นงิ้วเหล่านี้สูงเท่ากันดังตั้งใจปลูก  ไม้งิ้วเหล่านี้เป็นที่อยู่ของฝูงครุฑ
สรุปแล้วก็คือครุฑมีหลายตัว อยู่กันเป็นฝูง   เมื่อมีครุฑตัวผู้  มีครุฑี คือนางครุฑ ก็คงมีลูกครุฑเป็นธรรมดา แต่ชื่ออะไรไม่มีรายละเอียดบอกไว้

[แหวน]

ขอบคุณค่ะ ชายาครุฑชื่อเหมือนชายาพระคเณศเลย คนเดียวกันหรือเปล่าคะ

[บอกไป]

ลูกของพญาครุฑที่เข้าไปขวางทศกัณฑ์ตอนที่กำลังลักพานางสีดาชื่อสดายุครับ เป็นน้องของสัมพาที

วายุภักษ์แค่มีเท้าเหมือนครุฑเพราะมีพ่อเป็นยักษ์มีแม่เป็นนก แต่ไม่ได้เป็นญาติกับครุฑครับ

[นกข.]

ขอบคุณครับ
จำได้ว่าเคยอ่าน ดูเหมือนจะเป็นอาจารย์คึกฤทธิ์ หรือใครก็ลืมไปแล้ว ที่ตั้งข้อสังเกตว่าการกำหนดให้ปักษาวายุภักษ์เป็นตราประจำกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ หรือต่อมาเป็นกระทรวงการคลัง ซึ่งมีหน้าที่ดูแลสมบัติของราชการนั้น เหมาะสมมาก เพราะนกชนิดนี้ "กินแต่ลม" ครับ รับรองไม่มีโกงกินอย่างอื่น

[ฟ้า-เวอร์ริเดียน]

จากข้อ 25 ค่ะ  ไม่แน่ใจว่าอ่านคนละตำนานรึเปล่านะคะ  ดิฉันยังไม่เคยทราบเรื่องที่พระคเณศมีชายาชื่ออุนนติมาก่อนเลยค่ะ ที่คุณแหวนเขียนมาเล่าจึงเป็นความรู้ใหม่มาก ส่วนชื่อวินายกานั้นน่าสนใจเพราะพระคเณศเองก็มีชื่อมากมาย ชื่อหนึ่งก็คือพระวินายก  แต่เอาเป็นว่าขอเล่าที่ดิฉันได้อ่านและทราบแน่ๆก็คือ พระคเณศมีชายา 2 องค์ชื่อว่าพุทธิ (ความรู้แจ้ง ปัญญา) และสิทธิ (ความสำเร็จ) และมีลูก 2 องค์เช่นกันชื่อว่า เกษมและลาภ  เพราะฉะนั้นเราจึงนับถือกันว่าพระคเณศเป็นเทพเจ้าแห่งวิทยาการทั้งปวง  และเป็นเทพเจ้าแห่งความสำเร็จ ทั้งนี้ก็คงจะเป็นเพราะทรงเป็นพระสวามี (แปลว่าผู้เป็นใหญ่) ของนางพุทธิกับสิทธินั่นเองค่ะ

ดิฉันจะพยายามไปหาที่คุณแหวนบอกค่ะ  หาเจอเมื่อไหร่จะรีบเขียนมาเล่าสู่กันฟังนะคะ

[แหวน]

เคยอ่านเจอว่าชายาพระคเณศชื่อวินายิกาค่ะ วินายิกาคงเป็นคำเรียกชายาทั่ว ๆ ไปของพระวินายกหรือพระคเณศกระมังคะ