ขออนุญาตเรียนถามถึงที่มาคำเรียกเครือญาติของคนไทยภาคกลางบางคำหน่อยค่ะ

[ดาวกระจ่าง]

ขออนุญาตเรียนถามถึงที่มาคำเรียกเครือญาติของคนไทยภาคกลางหน่อยค่ะ คือดิฉันเห็นว่าคนไทยภาคเหนือ อีสาน ใต้ มีบางคำเรียกเครือญาติต่างจากคนภาคกลางอยู่ตรงนิยมนำคำที่มีอยู่แล้วมาต่อกัน แต่คนภาคกลางจะเรียกเป็นคำเดียวโดดๆไปเลย เลยอยากให้ท่านๆผู้รู้ในห้องนี้ช่วยชี้แนะหน่อยค่ะว่าเพราะอะไรคำเรียกเครือญาติของคนไทยภาคกลางบางคำถึงมักเป็นคำเดียวโดดๆ ไม่นิยมนำคำมาต่อกันเหมือนภาคอื่นๆ มีที่มา มีรากศัพท์มาจากภาษาต่างชาติหรือเปล่าคะ

ขอยกตัวอย่างมาแค่บางคำนะคะ

ภาคเหนือ เช่น
ปู่ – ตา ..ภาษาเหนือจะพูดว่า..ป้ออุ้ย
ย่า-ยาย ..ภาษาเหนือจะพูดว่า..แม่อุ้ย
ทวด ..ภาษาเหนือจะพูดว่า ..อุ้ยหม่อน

ภาคอีสาน เช่น
พ่อตา เรียก พ่อเฒ่า
แม่ยาย เรียก แม่เฒ่า
พ่อผัว เรียก พ่อปู่
แม่ผัว เรียก แม่ย่า

ภาคใต้ เช่น
ปู่,ตา  โต๊ะชาย พ่อแก่
ย่า,ย่าย  โต๊ะหญิง แม่แก่

[เทาชมพู]

แต่คนภาคกลางจะเรียกเป็นคำเดียวโดดๆไปเลย เลยอยากให้ท่านๆผู้รู้ในห้องนี้ช่วยชี้แนะหน่อยค่ะว่าเพราะอะไรคำเรียกเครือญาติของคนไทยภาคกลางบางคำถึงมักเป็นคำเดียวโดดๆ ไม่นิยมนำคำมาต่อกันเหมือนภาคอื่นๆ

ไม่จริงนะคะ
คำเรียกเครือญาติของคนไทยภาคกลาง ที่ไม่ใช่คำเดียวโดดๆก็มี    เช่น แม่เฒ่า พ่อเฒ่า   แม่แก่  แม่ใหญ่ พ่อปู่   พ่อลุง  ปู่ใหญ่  ปู่น้อย   ย่าใหญ่ ย่าน้อย ฯลฯ
เพียงแต่คนรุ่นนี้อาจไม่รู้จักเท่านั้น

[ดาวกระจ่าง]

ขอบพระคุณสำหรับคำตอบค่ะคุณเทาชมพู ถ้าไม่รบกวนไปหวังว่าคุณเทาชมพูและท่านอื่นๆจะแนะนำเพิ่มเติมได้เลยค่ะว่าคำเรียกเครือญาติของคนไทยภาคกลางที่ถูกใช้ในสมัยก่อนแล้วคนสมัยนี้ไม่ค่อยใช้กันแล้วมีคำว่าอะไรอีกบ้าง

[เทาชมพู]

แม่ใหญ่ = ยาย
แม่แก่   = ยาย  ย่า
พ่อปู่     = ปู่  คนแก่เฒ่าคราวปู่
คุณป๋า    =  พ่อ
ตอนนี้นึกออกแค่นี้ค่ะ

[naitang]

ผมมีความเห็นว่าคำเรียกเครือญาติของคนในภูมิภาคต่างๆนั้นดูค่อนข้างจะมีขอบเขตจำกัดอยู่ในวงแคบใกล้ตัว คือสืบย้อนกลับไปไม่เกินระดับ ปู่-ย่า-ตา-ยาย ของบุคคลต่างๆในครอบครัว และตามสายลงไปถึงเพียงระดับหลาน  ชื่อเรียกของเครือญาติที่จะสืบย้อนกลับไกลไปกว่าที่ได้กล่าวถึงจะเป็นการใช้วิธีการบรรยายว่าใครเป็นใคร เกี่ยวพันกันเช่นใดและอย่างไร  พวกเพลงประเภท Ballad ของภาคเหนือ(ซอ) ของภาคอิสาน(เซิ้ง ?) และของภาคกลาง(เพลงขอทาน ?) เท่าที่เคยได้ฟังมาก็ดูจะบ่งชี้ในลักษณะดังที่ได้กล่าวมา

สำหรับคนในภาคกลางนั้น มีการใช้คำเรียกเครือญาติที่มีวงกว้างกว่าและจำแนกลงไปในรายละเอียดมากกว่ามาก คือสืบย้อนไปถึงระดับ พ่อและแม่ของพ่อ-แม่ของปู่-ย่า-ตา-ยายของบุคคลต่างๆในครอบครัว ขยายวงไปถึงลูกของบุคคลในระดับหลาน  และยังขยายวงไปคนที่เข้ามาเกี่ยวดองกันทางสายโลหิตและทางการสมรส   ก็เลยมีคำต่างๆ อาทิ เทียดชาย-หญิง ทวดชาย-หญิง ย่าใหญ่-เล็ก ลูกเขยใหญ่-เล็ก สะใภ้ใหญ่-เล็ก  น้าชาย-หญิง อาชาย-หญิง น้า-อาเขย  หลานเขย-สะใภ้ เหลนชาย-หญิง ฯลฯ 

คำเรียกบุคคลที่เป็นเครือญาติของคนภาคกลางน่าจะแสดงถึงลักษณะทางสังคมอย่างหนึ่งที่ใกล้ไปในทางรูปของ clan    ต่างไปจากของคนในภาคอื่นๆที่ดูจะออกไปในทางรูปของ family ties 

ไม่ทราบว่าจะตรงประเด็นกับข้อปุจฉาหรือไม่ ครับ       

[เทาชมพู]

น่าสนใจมากค่ะ กรุณาอธิบายต่อได้ไหมคะ

[ดาวกระจ่าง]

เรื่องความหลากหลาย ความลึกของคำดิฉันไม่ทันคิดถึงประเด็นนี้เลย อย่างไรเชิญคุณ naitang มาชี้แนะต่อได้ค่ะ

อีกประเด็นหนึ่งที่ดิฉันสงสัยว่าคำเรียกเครือญาติที่คนภาคกลางใช้อยู่เป็นคำไทยดั้งเดิมไหมหรือไปรับของชาติอื่นมา คุณ naitan พอจะทราบข้อมูลบ้างไหมคะ เพราะถ้าภาคกลางมีคำหลากหลายกว่าก็แสดงว่ามีรับคำจากต่างชาติมาหรือไม่คะ

[naitang]

ขอเกริ่นไว้แต่แรกว่า ผมไม่มีความรู้อย่างเป็นเรื่องเป็นราวในเชิงวิชาการด้านสังคมวิทยา     เรื่องราวที่จะพยายามขยายความออกไปตามที่อาจารย์ขอมานั้น เป็นความเห็นที่ประมวลมาจากประสบการณ์ที่ได้เคยเดินทางไปทำงานในพื้นที่ต่างๆ ที่ได้ยิน ได้ฟัง ได้พูดคุยกับชาวบ้านทั้งที่เป็นชาวพื้นบ้านจริงๆและชาวบ้านที่อพยพย้ายถิ่น ครับ

ในภาคเหนือ คำว่า "อุ้ย" นั้น ในองค์รวมมีความหมายถึงผู้สูงวัยที่ควรแก่การนับถือเป็นอย่างสูง มิได้จำเพาะเจาะจงลงไปว่าจะต้องหมายถึงคนที่เป็น ปู่-ย่า-ตา-ยาย ของคนในครอบครัวนั้นๆ   หากเป็นการพูดคุยกันในครอบครัวหน่วยเล็ก (พ่อ-แม่-ลูก) ในสาระของเรื่องราวในระดับ ปู่-ย่า-ตา-ยาย ก็จะใช้คำว่า พ่ออุ้ย-แม่อุ้ย และเพื่อมิให้สับสนระหว่างของฝ่ายชายกับฝ่ายหญิง ก็จะบวกด้วยชื่อของอุ้ยคนนั้นๆ

พ่ออุ้ย-แม่อุ้ย ยังใช้เป็นคำเรียกรวมๆและแบบหลวมๆที่หมายถึงบรรดาผู้สูงวัยในระดับ ปู่-ย่า-ตา-ยาย ทั้งหลาย  ทั้งนี้ เมื่อลงไปถึงระดับบุคคลก็จะใช้คำว่าอุ้ยนำหน้าชื่อคน นั้นๆ หากได้ยินชาวบ้านเขาเรียกบุคคลผู้ใดเช่นนั้น ก็หมายถึงผู้สูงวัยผู้นั้นเป็นบุคคลที่ชาวบ้านต่างๆเขาให้ความเคารพนับถือ จะเป็นคนดีมากน้อยเพียงใดก็สังเกตได้จากการเรียกของผู้คนต่างหมู่บ้านต่างถิ่น และในหลายกรณีก็ดูจะไม่เกี่ยวข้องกับวัย (อายุ) มากนัก

[naitang]

สำหรับในภาคอิสานนั้น ผมไม่ได้คลุกคลีมากนักจึงมีประสบการณ์กับชาวถิ่นพื้นบ้านน้อยมาก ได้พบแต่ผู้คนที่อพยพย้ายถิ่นไปอยู่และทำมาหากินกระจายอยู่ทั่วๆไป  ซึ่งการสนทนาต่างๆที่เกิดขึ้นมิได้เป็นไปอย่างธรรมชาติบนพื้นฐานของภาษาที่เขาใช้ ด้วยที่เขาจะเลือกใช้ภาษากลาง(ภาษากรุงเทพฯ)สนทนากับเรา และถึงแม้จะใช้ภาษาอิสานและยังคงสำเนียงอยู่ ก็มิได้ใช้คำต่างๆแบบพื้นบ้านของเขา     ผมจึงจับความและมีข้อสังเกตได้แต่เพียงว่า มีลักษณะการใช้คำ(ศัพท์)ไปในทำนองเดียวกันกับของทางภาคเหนือ(โดยเฉพาะคำว่า "พ่อเฒ่า-แม่เฒ่า")   

ที่จับความได้อีกเรื่องหนึ่งจากภาษาพูด คำศัพท์ และลักษณะการใช้คำของคนอิสานก็คือ ผู้คนในอิสานมีความหลายมากมายในเชิงสังคมวิทยาเอามากๆเลยทีเดียว   ภาษาอิสานที่เราได้ยินกันในกรุงเทพฯนั้นดูจะเป็นภาษาอิสานกลางที่ใช้สนทนากันในระหว่างผู้คนที่มีพื้นเพอยู่ในภูมิภาคอิสาน  หากเราได้เดินทางไปและได้ฟังคนในแต่ละพื้นที่เขาคุยกันก็จะสังเกตเห็นความแตกต่างอยู่ไม่น้อยในเชิงของคำศัพท์และการใช้คำพูด    การแบ่งเขตการปกครองเป็นตำบล อำเภอ และจังหวัดนั้นก็ดูจะเป็นไปตามลักษณะจำเพาะดังที่กล่าวถึงและดูมีความเหมาะสมดี

[naitang]

เขียนเสร็จแล้ว ส่งไม่ทันเวลา ก็เลยต้องเรียบเรียงเขียนใหม่ 

ครับ ก็ตามประสาคนแก่ที่กำลังจะเริ่มแก่จัดไปตามกาลเวลา ที่ความช้าและการหลงลืมกำลังจะเข้ามาเป็นคุณสมบัติประจำกายแบบถาวร 

[naitang]

ก็มีการใช้คำเรียกในอีกรูปแบบหนึ่ง เป็นการใช้ในกลุ่มคนในพื้นที่บางแห่งของ จ.เลย เรื่องนี้ได้รู้มาจากคนที่ทำงานมาด้วยกันหลายปี เขามีภรรยาเป็นชาว จ.เลย  ได้มีโอกาสนั่งฟังเขาคุยกันในกลุ่มพวกเขา ฟังแล้วก็สนุกดีแถมงงดีอีกต่างหาก  เขาใช้คำเรียกเครือญาติในลักษณะของการบอกว่า ผู้นั้นเป็นพ่อใคร หรือเป็นแม่ใคร และก็ยังบอกแต่เพียงว่าเป็นพ่อหรือแม่ของลูกชายตนโตที่ชื่อนั้นๆเพียงเท่านั้น   ก็เลยมีแต่คำสนทนาที่อุดมไปด้วยคำว่า พ่อไอ้...(ชื่อลูกชายคนโต) หรือแม่ไอ้...(ชื่อลูกชายคนโต) แถมชื่อลูกชายคนโตนั้นก็ยังใช้ชื่อเล่นอีก    ชื่อเดียวที่โดดเด่นออกมาของแต่ละครอบครัวนั้นๆจึงเป็นชื่อเล่นของลูกชายคนโต   จะรู้ชื่อของพ่อหรือแม่ไอ้...ของครอบครัวนั้นๆได้ก็ไปจับความเอาจากเรื่องราวความสัมพันธ์ต่างๆที่เกี่ยวข้อง

ในปัจจุบันนี้ ไม่น่าจะยังคงหลงเหลือสิ่งที่ผมเคยได้ยินมาเช่นนั้นดั่งเมื่อ 40-50 ปีที่แล้ว     

[naitang]

แล้วก็มีการนิยมใช้คำนำหน้าชื่อว่า "น้า" ซึ่งดูจะนิยมใช้กันในพื้นที่ด้านตะวันตกของชุมชนที่เป็นเมืองในเขตพื้นที่อยุธยาลงไปจนถึงกาญจนบุรี  ทุกคนเป็นน้ากันหมด เลยไม่รู้ว่าใครเป็นใคร เกี่ยวดองเป็นเครือญาติกันอย่างไร    ที่น่าสนใจชวนให้คิดมากต่อไป (ผมเอง ) ก็คือ ในแถบพื้นที่ราบที่ว่านี้ เป็นพื้นที่ในทางยุทธศาสตร์ทั้งด้านการเดินทัพและการส่งกำลังบำรุงตั้งแต่สมัยอยุธยาโน่น ดูจะมีอะไรๆที่เกี่ยวโยงเป็นมรดกตกทอดเล็กๆน้อยๆทั้งที่เป็นนามธรรมและรูปธรรมอยู่ไม่น้อย

[เพ็ญชมพู]

คำเรียกนับญาติว่า "น้า" ใช้ในวงการบันเทิงมานานแล้ว ไม่ว่าจะเป็นนักร้องเพื่อชีวิต น้าหงา น้าแอ๊ด น้าหมู หรือตลก ๓ น้า น้านงค์ น้าพวง น้าโย่ง และที่หลายคนกำลังเป็นห่วงอยู่ตอนนี้ คือ น้าค่อม

แต่ถ้าเป็นทหารที่เข้ามามีอำนาจในวงการเมืองอยู่ขณะนี้ ไม่เรียกว่า "น้า" แต่นิยมเรียกกันว่า "ลุง"  

[เทาชมพู]

แต่ถ้าเป็นทหารที่เข้ามามีอำนาจในวงการเมืองอยู่ขณะนี้ ไม่เรียกว่า "น้า" แต่นิยมเรียกกันว่า "ลุง"

คงแล้วแต่ละท่าน    คุณเพ็ญชมพูลืม "น้าชาติ" ไปแล้ว ท่านก็เป็นนายกฯที่เป็นทหารมาก่อน

[เพ็ญชมพู]

เข้ามามีอำนาจ
แต่ก็อาจจะแตกต่าง
“น้า” เสียงประชาสร้าง
“ลุง” ปูทางด้วยเสียงปืน