สารเลข หรือ สาระเลข เป็นชื่อเดิมของ อักษรเลข เป็นตำแหน่งเจ้าหน้าที่ที่อยู่ตามเมืองต่าง ๆ มีหน้าที่เขียนหนังสืออักษรตัวเลขตามคำสั่งของเจ้าเมืองหรือผู้ใหญ่ ตำแหน่งนี้มีขึ้นในสมัยที่มีการปรับปรุงหัวเมือง ครั้งรัชกาลที่ ๕ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ทั้งนี้เพื่อรับกับสถานการณ์ล่าเมืองขึ้นของชาวตะวันตก โดยมีการรวมศูนย์อำนาจการปกครองหัวเมืองต่าง ๆ ไว้ที่ศูนย์กลางระดับมณฑลที่เรียกว่าการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล ซึ่งมีสมุหเทศาภิบาลเป็นผู้ปกครองสูงสุด ไม่ได้ปล่อยให้หัวเมืองปกครองตนเองเป็นอิสระเช่นแต่ก่อน
ในอดีตก่อนการตั้งกรมธรรมการ ซึ่งต่อมาเรียกว่า กระทรวงธรรมการ พ.ศ. ๒๔๓๕ มีข้าราชการและคนรู้หนังสือ เขียนหนังสือเป็น ใช้การได้มีน้อยมาก เพราะยังไม่มีการตั้งโรงเรียน หรือบังคับให้เรียน การเรียนรู้หนังสือเป็นไปตามความสมัครใจ ส่วนใหญ่ผู้ชายที่ได้รับการศึกษาระหว่างบวชพระ รู้อักขระ พยัญชนะ บางคนก็ได้ศึกษาภาษาบาลี และศึกษาภาษาขอมไปด้วย เมื่อสึกออกมาแล้วก็มีความรู้ทางการอ่าน เขียนหนังสือไทย และเขียนจำนวนตัวเลขตามที่ต้องการได้ บางคนมีโอกาสได้เข้ารับราชการ นำความรู้ที่เรียนมาใช้ประโยชน์ ประกอบทั้งเจ้าเมืองหรือผู้ปกครองระดับสูงก็ไม่ได้ศึกษาเล่าเรียน เขียนหนังสือไม่เป็น แต่มีความสามารถ ฉลาดรอบรู้ในการปกครอง รู้วิธีการสั่งการ บอกเรื่องให้คนอื่นเขียนตามที่พูด หรือบางครั้งผู้เขียนก็สามารถเรียบเรียง เสนอเรื่องถ้อยคำเป็นเรื่องเป็นราวตามที่ผู้ใหญ่ต้องการด้วยความรอบรู้ ความฉลาดของตนเองก็มี ผู้ทำงานลักษณะดังกล่าวนี้ จึงได้ชื่อว่า “อักษรเลข” คือ เป็นผู้เขียนตัวหนังสืออักษรและจำนวนเลขได้ จึงให้ผู้ใหญ่ตรวจสอบความถูกต้องแล้วลงลายมือชื่อ ประทับตราประจำตำแหน่ง ซึ่งมีเจ้าหน้าที่ตำแหน่งเสมียนตราเป็นผู้เก็บรักษาตรานี้อยู่
ในสมัยที่ประเทศไทยนำระบบเทศาภิบาลมาใช้ในการปกครอง เดิมใช้ชื่อตำแหน่งนี้ว่า “สาระเลข” ทำหน้าที่เลขานุการของผู้ว่าราชการเมือง เขียนหนังสือตามคำสั่งของผู้ใหญ่ดังกล่าว ต่อมาตำแหน่งนี้ได้พัฒนามาเป็น เลขานุการของผู้ว่าราชการจังหวัด ซึ่งเดิมมีหน้าที่เป็นผู้ช่วยแทนจ่าเมือง เป็นพนักงานรับส่งจดหมาย ทำบัญชี และงานธุรการ ในปัจจุบันมีหน้าที่สำคัญ เช่น ดูแลการนัดหมายงานต่าง ๆ ของผู้ว่าราชการจังหวัด กลั่นกรองแฟ้มงานที่ส่วนราชการต่าง ๆ นำมาเสนอผู้ว่าราชการจังหวัดลงนาม ประสานงานกับส่วนราชการต่าง ๆ ตามที่ผู้ว่าราชการจังหวัดสั่งการ ติดตามผู้ว่าราชการจังหวัดไปในการออกตรวจพื้นที่ และปฏิบัติงานอื่น ๆ ตามที่ได้รับมอบหมาย
ในสมัยก่อน บุคคลที่จะได้รับการคัดเลือกเพื่อบรรจุเข้ารับราชการ ให้ดำรงตำแหน่งอักษรเลขนั้น ส่วนใหญ่ได้แก่ ข้าราชการชาวพื้นเมืองที่มีความรู้ความสามารถ เคยปฏิบัติราชการมาก่อน และได้เล่าเรียนมามากพอสมควร โดยได้มีเกณฑ์การคัดเลือกว่า ผู้ที่จะเป็นอักษรเลขให้ใช้หลักเกณฑ์เช่นเดียวกับของผู้ที่จะเข้ารับตำแหน่งปลัดอำเภอ มีใจความโดยย่อว่า
“เมื่อจะมีการแต่งตั้งบุคคลเข้ารับราชการในตำแหน่งเลขานุการมณฑลและอักษรเลข ซึ่งเป็นคนที่เข้ารับตำแหน่งใหม่ให้รับแต่บุคคลที่สอบวิชาชั้นปลัดอำเภอ ส่วนเลขานุการมณฑลหรืออักษรเลขที่รับราชการอยู่ก่อนแล้ว ก็ให้ศึกษาหาความรู้ชั้นปลัดอำเภอไว้ด้วย ต่อมาตำแหน่งอื่น ๆ ที่อยู่ในสายมหาดไทย เช่น เสมียนตรามณฑล จ่าจังหวัด และเสมียนตราจังหวัดก็เป็นตำแหน่งที่ต้องคัดเลือกตามหลักเกณฑ์ของปลัดอำเภอ”
ปัจจุบัน ตำแหน่งอักษรเลขเป็นข้าราชการอยู่ในระดับปฏิบัติการ และเปลี่ยนชื่อตำแหน่งเป็นเจ้าหน้าที่บริหารงานทั่วไป และทำหน้าที่เป็นเลขานุการผู้ว่าราชการจังหวัดอีกด้วย
http://www.royin.go.th/wp-content/uploads/2016/03/อักษรเลข-4-53-ยุติ.docแผนผังการบริหารงานข้อบังคับลักษณะการปกครองท้องที่ ร.ศ. ๑๑๗ (พ.ศ. ๒๔๔๑)
