เรียนท่านอาจารย์เทาชมพู ตลอดจนท่านสมาชิกผู้ทรงคุณวุฒิ ณ เรือนไทยทุกท่านครับ
เทศกาลงานสัปดาห์หนังสือแห่งชาติที่ผ่านมา ตำรา “จินดามณี” ของท่านพระโหราธิบดีกำลังมาแรง สร้างประวัติการณ์ให้แก่สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากรอย่างไม่เคยเป็นมาก่อน หนังสือขายดียิ่งกว่าเทน้ำเทท่าเทมหาสมุทร ดังนั้น ผมเลยถือโอกาสตั้งกระทู้ขอความรู้เสียเลยครับ
จากการกลับไปอ่านทบทวนจินดามณีฉบับนี้อีกครั้ง ผมพบฉันทลักษณ์ชนิดหนึ่งซึ่งยังตรวจไม่เจอว่าชื่ออะไร อยู่ถัดจาก “ประทุมรัตนฉันท์ ๓๕” ขอนำเสนอต่อท่านผู้อ่านครับ
ประทุมรัตนฉันท ๓๕ กลอน ๕ ฯ ทำนุก ฯ
“แต่อาทิยังมี
ราชาธิบดี
ธิบดินทรมหา
กษัตราธิกชาติ
ธิกชัยเชษฐา
ทรงนามสมยา
พรหมทัตภูมี
• ท้าวนั้นเฉลียวฉลาด
รู้ศิลปะศาตร
ธนูศรศรี
หมู่ขัตติยพรรค
กลัวเดชฤทธี
ทั่วท้องธาษตรี
เลื่องฦๅฤทธิไกร ฯ
• กูเห็นคนเฒ่า
แกถือไม้เท้า
ชรรุดชรเชรบัดสี
เห็นทั้งคนไข้
• ------* (ตรงนี้ ข้อความขาดหาย)
• เห็นคนแบกผี
ไต่เต้าเดอรโดยรัถยา
• กูเห็นกูคิด
ตัวกูบผิด
บแผกแก่กายอาตมา
แห่งกูกูคิด
อนิตย์ในอนัตตา
บำเพ็ญภูตา
เกิดมาแล้วจักประไลย ฯ”
สำนวน “แต่อาทิยังมี ฯลฯ” นั้น ผมพอจะไขออกแล้วครับว่าเป็นกาพย์สุรางคนางค์ ๓๕ บทหนึ่งมี ๗ วรรค วรรคละ ๕ คำ ส่วน “กูเห็นคนเฒ่า ฯลฯ” แม้ยังไม่รู้ชื่อ ก็พอสรุปได้คร่าวๆว่า เป็นกาพย์ผสมชนิดหนึ่ง ประกอบสร้างขึ้นจากกาพย์สุรางคนางค์บวกกาพย์ฉบัง ด้วยเหตุที่ลีลาต่างกัน จึงมิน่าจะเป็นร้อยกรองรูปแบบเดียวกันไปได้ กวีแห่งกรุงรัตนโกสินทร์อย่างท่านเปโมรา ก็เคยนำกาพย์ ๓๕ ชนิดนี้ไปใช้นิพนธ์งานชุด “ฉันท์เยาวพจน์” ของท่าน ปรากฏอยู่ในเรื่อง “เสือข้ามฟาก” ท่านเขียนเลข ๓๕ เอาไว้ก่อนเริ่มคำประพันธ์ แต่ก็ไม่ระบุนามฉันทลักษณ์ ไม่แปลกหรอกครับสำหรับยุคนั้น เพราะนักปราชญ์แหละคนอ่านคนฟังร่วมสมัยคงจะรู้จักดี ทว่าพอเวลาผ่านมาหลายทศวรรษ คนรุ่นหลังอย่างผมตามไม่ทันจริงๆ ขออนุญาตเขียนข้อความทั้งหมดจากความทรงจำของผมให้ท่านอ่านนะครับ
“ครานั้นเสือเฒ่า
โดดน้ำตามเขา
ละล้าละลังลอยไป
ว่ายน้ำข้ามฟาก
ก็ลุตลิ่งทันใด
หิวหอบบอบใจ
จะจับจิงโจ้ก็โจนหาย
เที่ยวเดินซ่องแซ่ง
หิวหอบท้องแห้ง
ซระทรุดซระเซทรงกาย
อดเหนียวเปรี้ยวปาก
ประดุจเจียนจวนตาย
หมากพลูเคี้ยวคาย
ถึงปักกะตูก็แลมอง
ตั้งตาชำเลือง
พบพลูใบเหลือง
จะกละจะกลามกินลอง
เสือหิวบัดสี
บคิดแก่กายลำพอง
พบภักษ์พอครอง
ก็ร้องระแรกกระหึมครึม เอย”
เหตุที่กาพย์ดังกล่าวใช้ตัวเลข ๓๕ กำกับ ก็เพราะบทหนึ่งกำหนด ๗ วรรค โดยแต่ละวรรคบรรจุถ้อยคำดังนี้
วรรคแรก ๔ คำ
วรรค ๒ ๔ คำ
วรรค ๓ ๖ คำ
วรรค ๔ ๔ คำ
วรรค ๕ ๖ คำ
วรรค ๖ ๔ คำ
วรรค ๗ ๗ คำ
๔+๔+๖+๔+๖+๔+๗ = ๓๕
ครับ แม้ผมยังมิได้รับความกระจ่างจากจินดามณีของท่านพระโหราธิบดีก็ยังไม่หมดหวังง่ายๆ เพราะยุคดิจิทัลเช่นปัจจุบัน มีหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (อีบุ๊ค) นับมิถ้วน โชคร้ายอยู่สักหน่อยก็ตรง อีบุ๊คซึ่งมีให้ดาวน์โหลดกันส่วนใหญ่นั้น จัดเก็บในแบบอักษรภาพ (กราฟิก) โปรแกรมสังเคราะห์เสียงสำหรับช่วยเหลือคนตาบอดอ่านหน้าจอในการใช้คอมพิวเตอร์ที่ผมพึ่งพาอยู่ยังไม่มีศักยภาพมากพอจะอ่านออกครับ ผมจึงตั้งกระทู้ เผื่อว่าเหล่าท่านผู้สายตาปรกติทั้งหลาย ท่านใดมีหนังสือกระดาษ มีอีบุ๊คจินดามณีฉบับอื่นๆ อีกทั้งตำราแต่งร้อยกรองหลากหลายเล่มไว้ในครอบครอง จะสามารถช่วยเหลือผมได้บ้าง ท่านใดพอจะทราบว่า กาพย์ ๓๕ อันโบราณาจารย์กวีท่านสรรค์สร้างผสมผสานกาพย์สุรางคนางค์กับกาพย์ฉบังเข้าด้วยกัน มีชื่อเรียกจำเพาะเจาะจงว่าอะไร โปรดการุณเอื้อวิทยาทานให้ผมด้วยเถิดครับ
ขอแสดงความนับถือ
นายชูพงค์ ตรีวัฒน์สุวรรณ
แหล่งข้อมูลอ้างอิง:
๑. หนังสือจินดามณี เล่ม ๑ และจินดามณีฉบับใหญ่บริบูรณ์ สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร จัดพิมพ์ ครั้งที่ ๕ พ.ศ. ๒๕๖๑
๒. ฉันท์เยาวพจน์ของท่านเปโมรา บทเสือข้ามฟาก จากเว็บไซต์ห้องสมุดดิจิทัลวชิรญาณ
http://vajirayana.org/%E0%B8%89%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9E%E0%B8%88%E0%B8%99%E0%B9%8C/%E0%B8%89%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9E%E0%B8%88%E0%B8%99%E0%B9%8C
