"บุพเพสันนิวาส" กำลังปกคลุมสังคมไทยขณะนี้ คนไทยจำนวนหนึ่งหันมาสวมใส่ชุด "ไทยโบราณ" ใช้ภาษา "ไทยโบราณ" และหลั่งไหลไปวัดไชยวัฒนาราม ทำให้นักศึกษาประวัติศาสตร์ต้องตั้งคำถามว่าความนิยมในละครอิงประวัติศาสตร์เกี่ยวพันกับบริบททางการเมืองของแต่ละยุคสมัยอย่างไร
คำตอบที่ได้คือ ทุกครั้งที่ชาติสั่นคลอนจากการเมือง สังคมเกิดความโกลาหล ละครและภาพยนตร์อิงประวัติศาสตร์จะกลับมารุ่งเรืองเสมอ
ขอเล่าจากประสบการณ์ส่วนตัวก็แล้วกันนะคะ
ย้อนหลังกลับไปเมื่อโทรทัศน์ยังมีอยู่ไม่กี่ช่อง ละครเป็นรายการที่มีเรตติ้งสูงสุด เรียกว่าช่องไหนมีละครดังช่องนั้นก็ได้ความมั่นคงในธุรกิจไปมากกว่าเพื่อน
การทำละครนั้น ผู้บริหารในแต่ละช่องเขาจะรู้จังหวะเวลาว่า ช่วงไหนควรมีละครแบบไหนออกมา ช่วงไหนควรเอาละครเรื่องอะไรมาประชันกับเรื่องอะไร แม้แต่ละครเรื่องไหนเหมาะจะออกอากาศในวันไหนของสัปดาห์ ก็มีการคำนวณเอาไว้แม่นยำล่วงหน้าแล้ว
ทั้งนี้เพราะการผลิตและออกอากาศของละคร เป็นเรื่องของธุรกิจ ส่วนเนื้องานของละครอาจจะเป็นศิลปะก็ได้ เป็นพาณิชย์ก็ได้ หรือผสมสองอย่างพร้อมกันก็ได้
แต่ไม่เคยได้ยินเลยว่า การผลิตละครนั้นต้องดูทิศทางของลมการเมืองด้วย
ย้อนหลังไปก่อนพ.ศ. 2530 เริ่มเขียนนวนิยายอิงประวัติศาสตร์เรื่องแรก "รัตนโกสินทร์" ตอนนั้นนวนิยายไทยว่างเว้นเรื่องแนวประวัติศาสตร์มานานมาก นักเขียนก่อนหน้านี้ที่เขียนแนวนี้ ก็มีม.ร.ว. คึกฤทธิ์ ปราโมช กับ "สี่แผ่นดิน" อันลือลั่นของท่าน เป็นเรื่องที่เขียนขึ้นในช่วงพ.ศ. 2490s ผู้อ่านเรือนไทยสัก 90 % คงยังไม่เกิด
จากนั้น นักเขียนที่เขียนนิยายอิงประวัติศาสตร์ไว้หลายเรื่อง ก็มี ไม้ เมืองเดิม รพีพร และรุ่นหลังต่อมาคือศุภร บุนนาค
งานเขียนของรพีพรเช่น ลูกทาส เป็นละครของทีวีช่อง 4 วิกบางขุนพรหม ก็คงนึกออกนะคะว่านานขนาดไหน
เมื่อ "รัตนโกสินทร์" ตีพิมพ์รวมเล่ม เรื่องนี้ได้รางวัลหนังสือดีเด่นจากคณะกรรมการพัฒนาหนังสือแห่งชาติ ประจำปี 2530 ทางช่อง 7 ก็ติดต่อมา ขออนุญาตทำละคร โดยวางระยะเวลาลิขสิทธิ์ไว้ถึง 10 ปี
ทำไมนานขนาดนั้น ก็เพราะเรื่องอิงประวัติศาสตร์ไม่ได้อยู่ในกระแสความนิยมเลย แต่ผู้บริหารคือคุณสุรางค์ เปรมปรีดิ์ พอใจเรื่องนี้ จึงขอซื้อไว้โดยที่ยังมองไม่เห็นจังหวะเวลาว่าจะทำได้ในปี 2530 หรือ 2531 หรือแม้แต่ปีถัดไป
จนกระทั่งถึงปีอันเป็นมหามงคล ปีกาญจนาภิเษก คือพ.ศ. 2539 ช่อง 7 เห็นว่าทำละครประวัติศาสตร์จะถูกกาลเทศะ "รัตนโกสินทร์" จึงมีโอกาสเป็นละครขึ้นมา ต่อจากเรื่องแรกคือ "สายโลหิต" ของคุณโสภาค สุวรรณ
"รัตนโกสินทร์" ก็ประสบผลสำเร็จ ได้รางวัลละครดีเด่นของปี
ทั้งนี้ขอเล่าในฐานะผู้อยู่เบื้องหลังการทำละครอิงประวัติศาสตร์ ว่ามีความเป็นมาอย่างไร และทางช่องเขามีวิธีบริหารจัดการจังหวะเวลาอย่างไร ไม่ใช่เรื่องนี้เรื่องเดียว นวนิยายอิงปวศ. อื่นๆ เช่นสองฝั่งคลอง มาลัยสามชาย เพชรกลางไฟ ก็มีที่มาที่ไปที่ไม่ได้เกี่ยวอะไรกับการเมืองทั้งสิ้น