ปริศนาภาพ งานออกพระเมรุเจ้านายพระองค์ใด

[NAVARAT.C]

เมื่อกลางสัปดาห์ที่ผ่านมา คุณหนุ่มรัตนะพันทิป หรือหนุ่มสยามแห่งเรือนไทยได้โพสต์ภาพนี้ลงในหน้าFB ชื่อ “สยามพหุรงค์” ที่คุณหนุ่มได้นำภาพโบราณมาให้สีดูมีชีวิตชีวา แล้วนำลงเผยแพร่ให้สาธารณะชนได้ชื่นชม ซึ่งผมก็เป็นหนึ่งที่ได้ add friend กับเพจนี้ รู้สึกมีความสุขมาก รวมถึงที่ได้เห็นภาพปริศนานี้ อาจจะเป็นด้วยว่าผมไม่เคยเห็นมาก่อน หรือเคยเห็นแล้ว แต่ไม่สะดุดตาสะดุดใจเท่าครั้งนี้ โดยเฉพาะเมื่อได้อ่านคำบรรยายว่าเป็นภาพพระมหาพิชัยราชรถ อัญเชิญพระบรมโกศพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวลงจากราชรถ ด้านหลังเป็นพระมหาราชรถอัญเชิญพระโกศไม้จันทน์

ผมไม่เคยอ่านพบว่ามีโบราณราชประเพณีที่จะปฏิบัติเช่นนี้มาก่อน โดยเฉพาะการนำพระมหาพิไชยราชรถมาใช้ในการออกพระเมรุคู่กับพระมหาเวชยันตราชรถ หากมิได้ทรงพระศพเจ้านายมายังพระเมรุมาศในคราวเดียวกัน จึงคิดว่าน่าจะเป็นคราวออกพระเมรุสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ (ทรงพระโกศทองใหญ่ บนพระมหาพิไชยราชรถ) และ สมเด็จเจ้าฟ้ากรรณาภรณ์เพชรรัตน์(ทรงพระโกศทองน้อย บนพระเวชยันตราชรถ) มากกว่า

แต่คุณหนุ่มยังยืนยันความเห็นเดิม แม้จะมีการแลกเปลี่ยนเหตุผล และหลักฐานต่างๆ ทั้งในหน้าFB และในข้อความส่วนตัวแล้ว และได้มี คุณประสบโชค (Jook Prasobchoke) นำพระราชกิจจานุเบกษาในตอนต้นรัชกาลที่ ๕ มาแสดงให้ผมดูว่า ในการพระศพเจ้านาย ได้มีการนำพระโกศไม้จันทน์ตามมาในขบวนแห่ด้วย ทำให้ผมต้องหยุดเพื่อค้นคว้าทบทวนเอกสารของผมเป็นการใหญ่ แม้จะเจอข้อความสำคัญหลายแห่งที่ยืนยันถึงขนบประเพณีดังกล่าว แต่ก็ยังไม่ทำให้ผมเปลี่ยนความเห็นเดิมข้างต้นได้

แต่การจะอภิปรายกันต่อใน FB มันไม่มีความสะดวกด้วยประการทั้งปวง จึงขออนุญาตคุณหนุ่มแล้ว ที่จะนำมาถกกันต่อในเรือนไทยดอทคอม ซึ่งจะได้มีหลากหลายความเห็นมากขึ้น เกิดประโยชน์แก่ผู้สนใจมากกว่า ซึ่งคุณหนุ่มก็มิได้ขัดข้อง

[NAVARAT.C]

ต่อไปนี้เชิญอ่านเรื่องเดิมก่อนครับ

[NAVARAT.C]

.

[NAVARAT.C]

แล้วคุณประสบโชคก็ส่งสำเนาพระราชกิจจานุเบกษานี้มาแสดง

[NAVARAT.C]

ความสำคัญอยู่ในข้อความนี้ครับ

[NAVARAT.C]

.

[NAVARAT.C]

.

[NAVARAT.C]

ครับ ต่อไปนี้ต้องให้เกียรติคุณหนุ่มมาให้เหตุผลก่อนว่า ทำไมจึงคิดว่างานออกพระเมรุนี้ เป็นคราวถวายพระเพลิงพระบรมศพ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

[เทาชมพู]

   ในเรือนไทย คงมีสมาชิกจำนวนมาก รวมทั้งดิฉันด้วย ที่ยังงงงวยกับโบราณราชประเพณีในเรื่องนี้     อยากจะเข้าใจขั้นตอนเสียก่อน ว่าการอัญเชิญพระบรมโกศพระบรมศพพระเจ้าแผ่นดิน กับการอัญเชิญพระโกศไม้จันทน์นั้นคืออะไร ทำกันอย่างไร   ทำไมถึงต้องมี 2 อย่าง     ทำไมเชื่อและไม่เชื่อว่ามี
    ท่านทั้งสามคือคุณนวรัตน คุณหนุ่มรัตนะและคุณประสบโชค  ต่างคนต่างรู้เส้นทางกันดี  จึงเดินลิ่วๆนำหน้ากันไปไกลแล้ว    โปรดสงสารพวกเกาะกลุ่มต้วมเตี้ยมอยู่ตรงจุดสตาร์ทบ้าง   
    ถ้าจะกรุณาอธิบายความเป็นมาทั้งหมด ก็จะเป็นวิทยาทานอันเป็นพระคุณยิ่ง

[NAVARAT.C]

นี่เป็นเพียง Overture ยังไม่ได้เข้าเนื้อเรื่องไปถึงไหน คนที่จะตอบคำถามแรกนี้ควรจะเป็นคุณหนุ่ม ผู้ที่ทำให้ผมรู้(เมื่อสามสี่วันมานี้)ว่าสมัยโบราณ มีขนบเช่นนี้อยู่ แต่เลิกไปแล้ว(คง)ตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ ๕

[Diwali]

มารายงานตัวว่า ยังมาเข้าเรียนบ้างนะครับ

และจากที่ไปเดินเที่ยวที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ

ราชรถโถง คือ ราชรถอีกคันต่างหากนี่ครับ

จากประเด็นนี้ ที่ปรากฎในเอกสารราชกิจจาฯ
บอกว่า "รถโถงทรงพระโกษจันทน์ฯ"  ผมว่าน่าจะหมายถึงราชรถโถงองค์นี้หรือเปล่าครับ

[Diwali]

ส่วนจากในหัวข้อกระทู้ ที่ท่านอาจารย์สงสัยว่า ทำไมมีพระมหาราชรถทั้ง 2 องค์ในกระบวน

เท่าที่ผมพอจะจำได้จากที่อ่านเมื่อนานมาแล้วนะครับ
คือในตอนต้นกรุงรัตนโกสินทร์

งานพระเมรุใหญ่ครั้งแรก คืองานของสมเด็จพระพี่นางทั้ง 2 พระองค์ของรัชกาลที่ 1
จึงต้องใช้พระมหาราชรถทั้ง 2 เชิญพระโกศของทั้ง 2 พระองค์

จากนั้นก็เลยกลายเป็นธรรมเนียมไปเหมือนกับ ขบวนเสด็จทางอื่นๆ คือต้องมีพระมหาราชรถรอง เข้าในกระบวนด้วย
แบบเดียวกับขบวนเรือ ที่ต้องมีเรือพระที่นั่งรอง ในขบวน

ผมเข้าใจว่า ขบวนแห่พระบรมศพ แต่แรกเริ่มเดิมที จะต้องมีราชรถ 5 องค์ในขบวนเสมอ
คือ
พระมหาพิไชยราชรถทรงพระบรมโกศ 
พระเวชยันต์ราชรถ  เป็นราชรถรอง
ราชรถน้อย 3 องค์ สำหรับพระสังฆราช สำหรับโยงผ้า และสำหรับโปรยทาน หรือโปรยข้าวตอกดอกไม้

แล้วธรรมเนียมนี้ มาเปลี่ยนในสมัยงานพระบรมศพของรัชกาลที่ 6 ซึ่งขณะนั้นพระมหาพิชัยราชรถชำรุดทรุดโทรมมาก(เพราะไม่ได้ใช้ถึง 45 ปี)
จึงได้ใช้เวชยันต์ราชรถแทนและขนานนามว่าเป็น พระมหาพิไชยราชรถ
ตอนนั้น ขบวนบรมศพ จึงไม่มีราชรถรอง ในขบวนแห่
แล้วหลังจากนั้นไม่มีงานพระบรมศพไปอีกนาน
เมื่อมีงานพระเมรุในยุคหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง
จึงได้ใช้ธรรมเนียมปฏิบัติ ตามแบบในงานพระบรมศพของรัชกาลที่ 6


ส่วนราชรถโถงนี่ ปกติสำหรับเชิญพระโกศเจ้านายอยู่แล้วครับ
ดังนั้นหากจะมีบันทึกว่า ในงานขบวนใหญ่มีการใช้ราชรถโถงในการเชิญพระโกศจันทน์ ก็น่าจะเป็นไปตามนั้นแหละครับ



ท่านอาจารย์เห็นว่าอย่างไรบ้างครับ

[siamese]

ขอบคุณอาหน่อ Navarat ที่นำมาเสริมต่อยอดข้อสงสัยที่ว่า
1. มีธรรมเนียมการอัญเชิญพระโกศไม้จันทน์ อัญเชิญบนราชรถตามหลังพระบรมโกศด้วยหรือไม่ ?
2. พระเมรุนี้เป็นพระเมรุหรือพระเมรุมาศงานใคร ?

++++++

ทั้งนี้ในเบื้องต้นแล้ว อาหน่อ Navarat ให้ความเห็นว่าเป็นภาพพระเมรุเมื่อครั้งในสมัยรัชกาลที่ 5 คราวงานสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ แต่ผมเจ้าของกระทู้ภาพลงสีให้ความเห็นว่าเป็น "งานพระเมรุมาศของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว"

ดังนี้แล้วในขั้นต้นเราต้องมาดูกว่าพระเมรุนี้เป็นของใคร โดย

1. ภาพนี้เบื้องต้นอยู่ในงานภาพถ่ายของวิลเลียม เบอร์เกอร์ ผู้เข้ามาถ่ายภาพสยามในช่วง พุทธศักราช 2412 จะเข้ามาพบเห็นงานออกพระเมรุหรือไม่ ?
2. พระเมรุมาศเป็นของใคร จึงขอขยายภาพสิ่งก่อสร้างด้านขวามือรูปเป็นยอดปรางค์มีหลังคาลด 2 ชั้น (ภาพขยายจากไฟล์ต้นฉบับ) นำมาให้ชมกันก่อนครับ เพื่อจะได้วิเคราะห์ว่าเป็นงานใคร

[siamese]

แนบภาพสองเมรุ เปรียบเทียบระหว่างพระเมรุมาศพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ กับ พระเมรุสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์

[NAVARAT.C]

  ในเรือนไทย คงมีสมาชิกจำนวนมาก รวมทั้งดิฉันด้วย ที่ยังงงงวยกับโบราณราชประเพณีในเรื่องนี้     อยากจะเข้าใจขั้นตอนเสียก่อน ว่าการอัญเชิญพระบรมโกศพระบรมศพพระเจ้าแผ่นดิน กับการอัญเชิญพระโกศไม้จันทน์นั้นคืออะไร ทำกันอย่างไร   ทำไมถึงต้องมี 2 อย่าง     ทำไมเชื่อและไม่เชื่อว่ามี
    ท่านทั้งสามคือคุณนวรัตน คุณหนุ่มรัตนะและคุณประสบโชค  ต่างคนต่างรู้เส้นทางกันดี  จึงเดินลิ่วๆนำหน้ากันไปไกลแล้ว    โปรดสงสารพวกเกาะกลุ่มต้วมเตี้ยมอยู่ตรงจุดสตาร์ทบ้าง    
    ถ้าจะกรุณาอธิบายความเป็นมาทั้งหมด ก็จะเป็นวิทยาทานอันเป็นพระคุณยิ่ง

เอาละครับ ก่อนที่จะไปลึกขนาดนั้น ผมต้องขอตอบท่านอาจารย์เทาชมพูเสียก่อน

หากใครได้อ่านการเขียนสนทนาในFB ก็คงจะงงงวยไม่มากก็น้อยทุกคน ผมแต่แรกก็เช่นกัน ความที่ไม่เคยคิดว่าจะมีการแห่พระโกศไม้จันทน์มาพระเมรุ จึงเกิดคำถามว่า อ้าวแล้วพระศพอยู่ในพระโกศใดกันล่ะ คุณหนุ่มก็ตอบว่าพระโกศในพระมหาราชรถองค์หลังบรรจุไม้จันทน์มา(ตามที่เพื่อนบอก) ผมยิ่งไม่เชื่อเข้าไปใหญ่จนกระทั่งคุณประสบโชค(ผมไม่รู้จักท่านมาก่อน)เข้ามาแปะพระราชกิจจานุเษกษาฉบับหนึ่ง ความสำคัญในนั้นเฉลยว่า การแห่พระศพไปยังพระเมรุนั้น เคยมีธรรมเนียมที่จะนำพระโกศไม้จันทน์(ที่จะนำขึ้นไปหุ้มพระลองในบนจิตกาธาน)ตามท้ายขบวนมาด้วย ผมเห็นเอกสารชั้นต้นดังนี้ก็จำต้องถอยไปตั้งหลักใหม่