เรือนไทย
ยินดีต้อนรับ ท่านผู้มาเยือน
กรุณา เข้าสู่ระบบ หรือ ลงทะเบียน
ส่งอีเมล์ยืนยันการใช้งาน?
ข่าว: การแนบไฟล์ กรุณาใช้ชื่อไฟล์ภาษาอังกฤษเท่านั้นครับ
หน้า: [1]
  พิมพ์  
อ่าน: 2848 สงสัยเกี่ยวกับตำแหน่ง จางวาง ครับ
ศรีสรรเพชญ์
พาลี
****
ตอบ: 205



 เมื่อ 26 เม.ย. 16, 11:46

ตามความเข้าใจของผม ตำแหน่งจางวาง จะหมายถึงตำแหน่ง 'หัวหน้า'

ดังที่ปรากฏใช้กับมหาดเล็กอย่าง 'จางวางมหาดเล็ก' ซึ่งเป็นตำแหน่งที่สูงกว่า 'เจ้าหมื่น' ๔ ตำแหน่ง เช่น พระยาราชมนตรี (ปิ่น) หรือพระยาธิเบศร์บดี  ที่เป็นจางวางมหาดเล็กในสมัยพระเจ้าเอกทัศน์ และยังปรากฏมาถึงสมัยรัตนโกสินทร์อีกหลายตำแหน่งอย่าง พระยาศรีสุริยวงศ์ พระยามนตรีสุริยวงศ์ ฯลฯ

หรือไม่ก็หัวหน้ามหาดเล็กหรือข้าในพระองค์ในวังทั่วไป ซึ่งจะไม่มีบรรดาศักดิ์ มักพบในผู้ที่เล่นดนตรีไทยในวังหลวง อย่าง 'จางวางศร' ที่เป็นจางวางมหาดเล็กห้องบรรทมของสมเด็จวังบูรพาฯ หรือ 'จางวางทั่ว พาทยโกศล'ซึ่งเป็นจางวางของเจ้าฟ้ากรมหลวงศรีรัตนโกสินทร


นอกจากนี้จางวางยังได้ใช้ในความหมายเทียบกับ 'เจ้ากรม' ด้วย อย่างในพระไอยการนาพลเรือนและนาทหารหัวเมือง ที่ระบุตำแหน่ง 'จางวาง' ไว้หลายตำแหน่ง เช่น

พระเพทราชาธิบดีศรีสุริยาภิชาติสุริวงษ องคสมุหะพระคชบาล จางวางขวา
พระสุรินทราชานราธิบดีศรีสริยศักดิ องคสมุหะพระคชบาล จางวางซ้าย

พญาอะไภยรณฤทธ จางวางกรมพระตำรวจซ้าย
พระอนุชิดทะราชา  จางวางกรมพระตำรวจขวา

ซึ่งในกรมพระคชบาลเป็นกรมใหญ่ มีกรมย่อยลงไปอีกจำนวนมาก ซึ่งเข้าใจว่าตำแหน่ง 'จางวาง' น่าจะเป็นตำแหน่ง 'หัวหน้า' ที่คุมกรมย่อยไปทั้งหมด


แต่พอมาดูหลักฐานอื่นประกอบ เหมือนกับว่าในบางครั้งตำแหน่ง 'จางวาง' กลับเป็นเหมือนตำแหน่งที่ไม่ได้มีอำนาจในการบริหารจริงๆ และดูไม่เหมือนตำแหน่ง 'เจ้ากรม' เท่าไหร่ แต่กลับไปคล้ายกับผู้ช่วยราชการมากกว่า

มีตัวอย่างคือในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ช่วงสงครามเก้าทัพ เจ้าพระยาธรรมาธิกรณ์ (บุญรอด) กระทำการย่อหย่อนในราชการสงคราม จึงถูกกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาทกริ้วจะประหารชีวิต แต่รัชกาลที่ ๑ ทรงขอไว้ เลยโดนลงอาญาแล้วถอดจากฐานาศักดิ์ แต่ต่อมารัชกาลที่ ๑ ทรงเห็นว่าเป็นข้าราชการเก่ามีความรู้ขนบธรรมเนียมอยู่มาก จึงโปรดให้ตั้งเป็นพระยาศรีธรรมาธิราช จางวางกรมวังแทน แล้วให้พระยาพิพัทธโกษาเลื่อนเป็นเจ้าพระยาธรรมาธิกรณ์ เสนาบดีกรมวังแทนที่


อีกตัวอย่างคือในสมัยรัชกาลที่ ๓ เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อย) ถึงแก่อสัญกรรม โดยเจ้าพระยานครน้อยมีบุตร ๓ คนคือ พระยาพัทลุง (น้อยใหญ่) พระยาเสนหามนตรี (น้อยกลาง) นายฤทธิหลวงเวร (น้อยเอียด) ทรงโปรดให้พระยาเสนหามนตรีเป็นเจ้าพระนครแทน ส่วนพระยาพัทลุงนั้นโปรดให้เป็นจางวาง โดยทรงเห็นว่า

"...พระยาพัทลุงก็เป็นพี่ผู้ใหญ่ จะโปรดให้ว่าที่เจ้าพระยานคร ฯ เล่าก็เป็นคนง่อยเพลีย มีราชการมาจะไปก็ไม่ได้ ให้พระยาเสนหามนตรีนั้นว่าที่เจ้าพระยานครฯ เอาพระยาพัทลุงยกมาว่าที่จางวาง"


จากตัวอย่างที่ยกมา เลยสงสัยว่าในทางปฏิบัติแล้ว 'จางวาง' นั้นมีหน้าที่รับผิดชอบอย่างไรกันแน่ครับ
บันทึกการเข้า
Naris
องคต
*****
ตอบ: 421


ความคิดเห็นที่ 1  เมื่อ 26 เม.ย. 16, 13:45

ผมเคยถามปัญหานี้เหมือนกันครับ แต่จำไม่ได้แล้วว่าได้ถามไว้ในกระทู้ใด เรื่องใด
 
คราวนั้น ได้รับคำอธิบายว่า เนื่องจากข้าราชการไทยสมัยโบราณ รับราชการตลอดชีวิต การออกจากราชการ ถ้าไม่เสียชีวิต ก็ต้องได้รับพระบรมราชานุญาตให้ลาออกจากราชการ ฉะนั้น ในบางครั้ง ข้าราชการระดับหัวหน้าหน่วยบางหน่วยงาน อาจจะรับราชการจนแก่เฒ่าก็ได้ เมื่อท่านไม่ได้ทำความผิดอะไร และท่านก็ยังใจสู้ขอรับราชการต่อ จะให้ท่านออกจากราชการก็ใช่ที่ ก็ต้องให้ท่านทำราชการต่อไป

แต่เพื่อให้การบริหารราชการไม่เสียหาย ทางราชการก็จะยกท่านผู้นั้นขึ้นในตำแหน่ง จางวาง เพื่อให้ตำแหน่งเจ้ากรมว่างลง จะได้เลื่อนผู้ที่มีความเหมาะสมแต่ยังหนุ่มกว่าขึ้นทำงานบริหารแทน

เทียบกับปัจจุบันคงเทียบได้กับตำแหน่งที่ปรึกษากระมังครับ
บันทึกการเข้า
ศรีสรรเพชญ์
พาลี
****
ตอบ: 205



ความคิดเห็นที่ 2  เมื่อ 26 เม.ย. 16, 14:42

ขอบคุณคุณ Naris ครับ
บันทึกการเข้า
V_Mee
สุครีพ
******
ตอบ: 1436


ความคิดเห็นที่ 3  เมื่อ 27 เม.ย. 16, 20:42

จางวางเป็นตำแหน่่งระดับสูงเหนือเจ้ากรมหรือเจ้าเมือง  เป็นข้าราชการผู้ใหญ่ที่ผ่านงานมานานมีความรู้ความเชี่ยวชาญจนถึงเป็นเจ้ากรมหรือเจ้าเมือง  เมื่อมีอายุมากขึ้นก็ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ยกขึ้นเป็นจางวางดังที่คุณ Naris กล่าวไว้  จึงอาจกล่าวได้ว่า จางวางเป็นตำแหน่งเกียรติยศมีหน้าที่เป็นที่ปรึกษามากกว่าจะเป็นผู้ที่ลงมือปฏิบัติงาน

แต่อีกความหมายคือ จางวางมหาดเล็กของเจ้านาย  เป็นตำแหน่งหัวหน้าบังคับบัญชาไพร่พลในสังกัดเจ้านายที่ไม่มีกรม  เช่น พระยาบำเรอบริรักษ์ (สาย  ณ มหาชัย) เคยเป็นจางวางมหาดเล็กในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อแรกเสด็จกลับจากทรงศึกษา  เรียกกันว่าจางวางสาย  และพระคทาธรบดีสีหราชบาลเมือง (เทียบบ  อัศวรักษ์) เมื่อครั้งรยังไม่มีบรรดาศักดิ์ก็เรียกกันว่า จางวางเทียบ  เพราะมีตำแหน่งเป็นจางวางรถม้าหรือหัวหน้าพระราชพาหนะในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ (คือรัชกาลที่ ๖)  นอกจากนั้นในกรณีที่เจ้านายทรงกรม  มีตำแหน่งเจ้ากรม  ปลัดกรม และสมุห์บัญชีแล้ว  บางครั้งก็เรียกหัวหน้าที่คุมคนในสังกัดวังนั้นๆ ว่า จางวาง  เช่น จางวางศร  ศิลปบรรเลง เป็นจางวางดนตรี หรือหัวหน้าวงดนตรีในสมเด็จพระราชปิลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าฯ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช

นอกจากนั้นยังมี จางวางทนายอีกประเภทหนึ่ง  เป็นตำแหน่งหัวหน้าผู้คนในสังกัดสมเด็จเจ้าพระยา  เทียบได้กับตำแหน่งเจ้ากรมในเจ้านายที่ทรงกรม
« แก้ไขครั้งสุดท้าย: 29 เม.ย. 16, 18:20 โดย เทาชมพู » บันทึกการเข้า
ศรีสรรเพชญ์
พาลี
****
ตอบ: 205



ความคิดเห็นที่ 4  เมื่อ 27 เม.ย. 16, 21:12

ขอบคุณครับคุณ V_Mee

แล้วอย่างตำแหน่งที่ในพระไอยการนาพลเรือนนาทหารหัวเมืองบัญญัติมาอยู่แล้วว่าเป็นจางวาง ซึ่งมีหลายกรมมากและดูแล้วน่าจะมีอำนาจเต็ม้ทียบเท่าอย่างเจ้ากรม น่าจะแตกต่างจากจางวางที่เป็นที่ปรึกษาหรือเปล่าครับ

เพราะตำแหน่งจางวางที่เป็นที่ปรึกษานี้ เท่าที่ดูไม่มีในพระอัยการแต่เดิม น่าจะมาบัญญัติสมัยหลัง

อย่างเช่นพระเพทราชา จางวางกรมช้างในสมัยอยุทธยาก็ปรากฏว่ามีอำนาจเต็มโดยตลอด หลักฐานต่างประเทศที่ร่วมสมัยก็ต่างระบุว่าทรงเป็นเจ้ากรมช้าง มีอำนาจจนสามารถชิงราชสมบัติจากสมเด็จพระนารายณ์ได้
บันทึกการเข้า
V_Mee
สุครีพ
******
ตอบ: 1436


ความคิดเห็นที่ 5  เมื่อ 28 เม.ย. 16, 07:24

จางวางที่มีในบทพระไอยการตำแหน่งนาพลเรือนนั้นเป็นข้าราชการผู้ใหญ่ผู้ควบคุมส่วนราชการเหนือเจ้ากรมขึ้นไปอีกชั้นหนึ่งครับ
เช่น พระยาอภิชิตชาญยุทธ  พระยาอนุชิตชาญชัย เป็นจางวางกรมพระตำรวจขวา ซ้าย  สองท่านนี้เปรียบได้กับเป็นตำแหน่งแม่ทัพ
เพราะมีอำนาจควบคุม ๘ กรมพระตำรวจ คือ กรมพระตำรวจในขวา ซ้าย  กรมพระตำรวจรนอก ขวา ซ้าย  กรมพระตำรวจใหญ่ขวา ซ้าย
กรมพระตำรวจสนมทหาร ขวา ซ้าย  ซึ่งแต่ละกรมต่างก็เป็นกรมใหญ่  มีไพร่พลจำนวนมากครับ
« แก้ไขครั้งสุดท้าย: 29 เม.ย. 16, 18:19 โดย เทาชมพู » บันทึกการเข้า
ศรีสรรเพชญ์
พาลี
****
ตอบ: 205



ความคิดเห็นที่ 6  เมื่อ 29 เม.ย. 16, 18:07

ขอบคุณคุณ V_Mee มากครับ เข้าใจชัดเจนแล้ว
บันทึกการเข้า
หน้า: [1]
  พิมพ์  
 
กระโดดไป:  

Powered by SMF 1.1.21 | SMF © 2006, Simple Machines
Simple Audio Video Embedder

XHTML | CSS | Aero79 design by Bloc หน้านี้ถูกสร้างขึ้นภายในเวลา 0.036 วินาที กับ 20 คำสั่ง