ท่านผู้หญิงกลีบ มหิธร

[เทาชมพู]

ท่านผู้หญิงกลีบ มหิธร เป็นภรรยาเจ้าพระยามหิธร (ลออ ไกรฤกษ์)    ท่านไม่ได้ขอพระราชทานนามสกุลส่วนตัว  ด้วยพี่น้องผู้สืบเชื้อสายที่เป็นชายถึงแก่กรรมไปก่อนยุคคนไทยมีนามสกุล เหลือแต่น้องสาว สมรสไปอยู่สกุลฝ่ายสามี    จึงไม่ปรากฏว่าท่านผู้หญิงมีนามสกุลเดิม
ตามประวัติ ท่านผู้หญิงมาจากสกุลคหบดีทางฝั่งธน ทั้งฝายปู่และย่า   บิดาชื่อปิ่น รับราชการเป็นหมื่นนราอักษร
ส่วนมารดาผู้มีนามว่าหุ่นมีเชื้อสายขุนนาง คือเป็นธิดาของหลวงรามณรงค์(เอม)  คุณนายหุ่นเป็นหลานปู่ของหลวงธรเณนทร์ น้องชายเจ้าพระยารัตนาพิพิธ (สน)   
คุณหลวงธรเณนทร์มีภรรยาเชื้อสายเจ้าลาว ชื่อเจ้าสุพุทา   ได้มาเมื่อครั้งตามเสด็จรัชกาลที่ 1  ไปราชการสงครามที่เวียงจันทน์

[เอื้องหลวง]

ขออนุญาตปูเสื่อรอความรู้ใหม่ๆ จากอาจารย์นะคะ 

[Anna]

ขอหนูฟังด้วยคนนะเจ้าคะ

[เทาชมพู]

ประวัติท่านผู้หญิงกลีบ น่าสนใจตรงที่สะท้อนบทบาทของแม่บ้านแม่เรือนไทยสมัยรัชกาลที่ 5  เรื่อยมาจนถึงเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475     แสดงให้เห็นความเป็นนักบริหารของผู้หญิง ที่มีหน้าที่ความรับผิดชอบสูงมาก ไม่ใช่แต่กับสามีและลูกๆเท่านั้น แต่รวมเครือญาติในครอบครัวขยายอันกว้างขวางด้วย
บทบาทนี้หมดไปเมื่อสังคมไทยเปลี่ยนจากครอบครัวขยายเป็นครอบครัวเดี่ยว    ผู้หญิงออกมาทำงานนอกบ้าน   เปลี่ยนความรับผิดชอบใหม่  คล้ายกับผู้ชาย แม้ว่าจะต้องแบกภาระเดิมคือทำงานบ้านและเลี้ยงลูก แต่ในเมื่อเป็นครอบครัวเดี่ยว ก็บรรเทาลงมาอีกหน่อยค่ะ

   กลับมาเรื่องประวัติของท่าน    
   ตาทวดกับยายทวดของท่านผู้หญิง คือคุณหลวงธรเณนทร์กับเจ้าสุพุทาผู้ภรรยา อาศัยอยู่ในบ้านของพี่ชายคุณหลวง คือเจ้าพระยารัตนาพิพิธ(สน สนธิรัตน์) ที่สำราญราษฎร์   ลักษณะครอบครัวเจ้าพระยารัตนพิพิธ เป็นแบบครอบครัวไทยโบราณคือมีบ้านที่มีอาณาเขตกว้างใหญ่มาก  สามารถรองรับเครือญาติบุตรหลานได้หลายชั่วคนด้วยกัน อยู่รวมกันได้โดยไม่เบียดเสียด  ไม่เฉพาะแต่ทายาทสายตรงของเจ้าพระยารัตนาพิพิธ แต่รวมทายาทของคุณหลวงธรเณนทร์ผู้น้องชายด้วย
  

[เทาชมพู]

     เห็นได้จากลูกชายของคุณหลวงธรเณนทร์คือหลวงรามณรงค์(เอม สนธิรัตน์)ก็เกิดและอาศัยอยู่ที่นี่  จนสมรสมีธิดาคือคุณนายหุ่นมารดาของท่านผู้หญิง  เมื่อคุณนายหุ่นโตเป็นสาว สมรสกับหมื่นนราอักษร  แทนที่จะโยกย้ายออกไปอยู่บ้านสามี   ก็กลับเป็น "แต่งเขยเข้าบ้าน"   หมื่นนราอักษรในฐานะเขยก็ออกจากครอบครัวเดิมของตนที่บางยี่ขัน ฝั่งธนบุรี  กลายมาเป็นสมาชิกคนหนึ่งของครอบครัวภรรยา   
     ธรรมเนียมแต่งเขยเข้าบ้านเกิดได้ตามความสะดวกหลายอย่างในสังคมไทย ไม่เคร่งครัดว่าลูกสาวจะต้องออกจากบ้านไปอยู่บ้านสามีอย่างธรรมเนียมจีน       เช่นพ่อแม่มีลูกสาว ไม่มีลูกชาย  ต้องการเขยมาช่วยแรงงานเกษตรกรรม หรือมาเป็นหัวหน้าครอบครัวแทนพ่อที่ชราหรือถึงแก่กรรมแล้ว แม่ยายก็ให้เขยเข้ามาอยู่ในบ้าน   ตัวอย่างที่เห็นก็ในรื่องขุนช้างขุนแผน พลายแก้วแต่งงานกับนางพิมก็เข้ามาอยู่ในบ้านเจ้าสาว   ไม่ได้พานางพิมไปอยู่กับแม่ที่กาญจนบุรี
     เหตุผลอื่นๆ ก็เช่่นครอบครัวทางฝ่ายหญิงมีฐานะเป็นปึกแผ่นมั่นคง สามารถรองรับครอบครัวใหม่ของลูกสาวได้ ก็ให้เขยมาอยู่ในบ้าน แทนที่จะให้ลูกสาวแยกออกไปจากบ้านเดิม     หรือไม่ ฝ่ายชายเป็นคนพื้นเพมาจากต่างจังหวัด  ไม่สะดวกจะพาภรรยาไปอยู่ถิ่นเดิม  ก็อยู่เสียกับพ่อตาแม่ยาย   
     จะเป็นเหตุผลข้อไหนก็ตาม    ในเมื่อหมื่นนราอักษรอยู่บ้านภรรยา  ท่านผู้หญิงกลีบจึงเกิดในบ้านของเจ้าพระยารัตนาพิพิธ   ใกล้ชิดคุ้นเคยกับญาติทางฝ่ายมารดา   มากกว่าญาติทางฝ่ายบิดาในสวนฝั่งธนแถวบางยี่ขัน ซึ่งสมัยโน้นถือว่าไกล  ไม่สามารถจะเดินทางไปกลับได้ทุกวันอย่างสมัยนี้

[เพ็ญชมพู]

ท่านผู้หญิงกลีบ มหิธร เป็นภรรยาเจ้าพระยามหิธร (ลออ ไกรฤกษ์)    ท่านไม่ได้ขอพระราชทานนามสกุลส่วนตัว  ด้วยพี่น้องผู้สืบเชื้อสายที่เป็นชายถึงแก่กรรมไปก่อนยุคคนไทยมีนามสกุล เหลือแต่น้องสาว สมรสไปอยู่สกุลฝ่ายสามี    จึงไม่ปรากฏว่าท่านผู้หญิงมีนามสกุลเดิม

คุณเทาชมพูเคยบอกว่านามสกุลเดิมของท่านคือ "บางยี่ขัน"

ปีต่อมา เจ้าพระยามหิธรได้เลื่อนขึ้นเป็นเสมียนเอกเงินเดือน ๔๐ บาท  มีอายุครบปีบวชคือ ๒๐ ปี  หลังสึกออกมาแล้วก็ได้สมรสกับ นางสาวกลีบ บางยี่ขัน ธิดาหมื่นนราอักษร

ท่านใช้ครองคู่กันต่อมาจนบั้นปลายชีวิต   คุณนายกลีบได้เป็นท่านผู้หญิงกลีบ มหิธร  

[เทาชมพู]

ทีแรกก็เข้าใจเช่นนั้น ว่าสกุลเดิมของท่านผู้หญิงคือ "บางยี่ขัน" 
แต่ในหนังสือประวัติที่ท่านผู้หญิงดุษฎีมาลา มาลากุล ธิดาของท่านเขียนไว้ ระบุชัดเจนว่า
" ท่านผู้หญิงมิได้ขอพระราชทานนามสกุล   เนื่องจากน้องผู้ชายของท่านตายไปเสียแต่ยังรุ่น เหลือน้องสาวอยู่ 2 คน"
จึงเดาว่านามสกุลบางยี่ขัน อาจเป็นนามสกุลของญาติพี่น้องทางฝ่ายบิดาท่าน ที่ยังมีทายาทชายสืบต่อกันมา   จึงอนุโลมว่าท่านผู้หญิงอยู่ในสกุลนี้

[unming]

ขออนูุญาติ รอฟังนะค่ะ

[ประกอบ]

ลงชื่อเข้าจับจองที่นั่งหลังห้องตามธรรมเนียม     

[นางมารน้อย]

มาตามลงชื่อเจ้าค่ะ

[ประกอบ]

...

[เทาชมพู]

นั่งหลับในชั้น ต้องคาบไม้บรรทัด

[เพ็ญชมพู]

เกรงว่าในชั้นเรียนจะหลับกันหมด เอาเรื่องเซอร์ไพรส์ของท่านผู้หญิงมาเล่า ท่านผู้หญิงกลีบนั้นชื่อเต็ม ๆ ของท่านตั้งแต่เกิด คือ "กลีบจำปา"  แลเหลือเพียง "กลีบ" หลังแต่งงาน  ด้วยท่านเจ้าคุณเกรงว่าชื่อยาว ๆ นั้นจะเสมือนเทียบชั้นกับเจ้านาย  

[ประกอบ]

มารอคุณครู

[เทาชมพู]

  เจ้าพระยารัตนาพิพิธ (สน) มีบุตรหลายคน หนึ่งในจำนวนนั้นคือเจ้าพระยาธรรมา(เสือ) ราชทินนามเต็มๆน่าจะเป็น ธรรมาธิกรณ์ (ยังไม่ได้ค้น เพราะวันนี้ลงจากเรือนไทยมาอยู่ในที่ที่ไม่มีหนังสือให้ค้น  ฝากการบ้านให้คุณหมอเพ็ญชมพูด้วยค่ะ)
  เจ้าพระยาธรรมา(เสือ)ถึงแก่อนิจจกรรมไปก่อนท่านผู้หญิงกลีบเกิด    ท่านผู้หญิงไม่มีโอกาสรู้จัก   รู้จักแต่เจ้าจอมพุ่มบุตรีของท่าน ซึ่งมีศักดิ์เป็นป้า
  เจ้าจอมพุ่มเป็นเจ้าจอมในรัชกาลที่ ๓    ไม่มีพระองค์เจ้า  ท่านผู้หญิงเกิดในรัชกาลที่ 5   ซึ่งหมายความว่าล่วงมา 2 รัชกาลแล้วนับแต่เจ้าจอมท่านได้รับราชการฝ่ายใน      เป็นธรรมดาในสมัยนั้นว่า เมื่อสิ้นรัชกาล  เจ้าจอมที่ไม่มีพระองค์เจ้าก็ไม่จำเป็นต้องอยู่ในพระบรมมหาราชวังอีก   จะถวายบังคมลาออกมาอยู่บ้านเดิมกับพ่อแม่พี่น้องก็ได้   เจ้าจอมพุ่มจึงกลับมาอยู่ในบ้านของเจ้าพระยารัตนาพิพิธ เป็นเหตุให้เห็นหนูน้อยกลีบมาตั้งแต่เกิด    ท่านก็เมตตารักใคร่เป็นพิเศษ   ถึงขั้นเอาตัวจากเรือนมารดา   ขึ้นไปเลี้ยงดูบนตึกใหญ่ตั้งแต่เช้าจนเย็นทุกวัน    อาบน้ำเกล้าจุกให้    รับประทานอาหารกลางวัน และนอนกลางวันกับท่าน   ตกกลางคืนถึงส่งคืนตัวมานอนบ้านมารดา