ตำนานการชักรูปของสยามแต่ครั้งโบราณกาล

[NAVARAT.C]

โปรดสังเกตดวงตราที่ประดับบนฉลองพระองค์ชุดทหารเรือ ในสมัยต้นรัชกาลที่๔ สยามยังไม่มีเครื่องราชอิสริยาภรณ์ตามคติฝรั่ง จวบจนพ.ศ.๒๔๐๐ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯจึงทรงสร้างเครื่องราชอิสริยาภรณ์ดวงตราไอยราพตขึ้น องค์ที่พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ ได้รับพระราชทานรูปพรรณสันฐานเป็นรูปไข่ ไม่น่าจะใช่ดังที่ปรากฏในพระบวรฉายาลักษณ์ และเมื่อพิจารณาพระบวรสาทิสลักษณ์ในช่วงสมัยของพระองค์แล้ว หลายท่านมีความเห็นตรงกันว่า น่าจะเป็นตราจุฑามณีประจำพระองค์นั่นเอง

แปลว่าต้นฉบับภาพถ่ายตัวจริง คงจะต้องอยู่ในปารีสแล้ว ก่อนที่ฝรั่งเศสจะถวายเครื่องราช อิสริยาภรณ์ เลฌียง ดอเนอร์ แด่พระเจ้าอยู่หัวทั้งสองพระองค์ หลักฐานก็คือพระบรมฉายาลักษณ์และพระบวรฉายาลักษณ์สองภาพนี้ ถูกพบโดยศาสตราจารย์ ศักดา ศิริพันธ์ ในคลังรูปของ MEP Missions Entrangeres de Paris โดยอธิบายในหนังสือกษัตริย์ & กล้องว่า เป็นผลงานของสังฆราชปาเลอกัวส์(เพราะเจอในสำนักงานใหญ่ต้นสังกัดของท่าน)

มาในยุคอินเทอเน็ตที่วิเศษประดุจอินทรเนตร ทำให้การค้นหาข้อมูลจากทุกแหล่งในโลกเป็นเรื่องง่ายขึ้นจากเดิมมาก ทำให้เราพบเอกสารฝรั่งเศสที่ระบุว่า พระรูปต้นฉบับนี้เป็นของพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ว่าด้วยประวัติธรรมชาติวิทยาของประเทศฝรั่งเศส(Museum National D’Histoire naturelle (MNHN) Babliotheque Centrale. Paris) ที่พิพิธภัณฑ์อื่นๆที่อาจจะมีภาพนี้ เช่นที่ MEP (Missions Entrangeres de Paris) หรือในประเทศต่างๆรวมทั้งเมืองไทย จะเป็นแค่สำเนา

[NAVARAT.C]

พระบวรฉายาลักษณ์เป็นภาพลายเส้นอีกภาพหนึ่งที่หนังสือพิมพ์ฝรั่งเศสนำไปตีพิมพ์ในปี ๒๔๐๘ เป็นภาพหลังจากที่รัฐบาลฝรั่งเศสได้ถวายเครื่องราชอิสริยาภรณ์เลฌียง ดอเนอร์แล้ว ซึ่งทั้งสองพระองค์โปรดเกล้าให้นายฟรันซิส จิต(ขุนสุนทรสาทิศลักษณ์) เป็นผู้ถ่ายภาพ โปรดสังเกตุผลงานอันเกิดจากราคากล้องที่คุณภาพของเลนซ์ต่างระดับกัน กล้องในระยะแรกของท่านขุนน่าจะซื้อต่อมาจากบาดหลวงลาร์โนลินเมื่อท่านจะกลับฝรั่งเศส ถึงแม้จะเล่าเรียนมาดีจากช่างภาพคนแรกของสยาม แต่อุปกรณ์ขนาดสมัครเล่นก็ได้ผลงานที่ต่างไปจากมืออาชีพระดับอินเตอร์อย่างเห็นได้ชัด

[cameraman]

ขอบคุณครับ
การวิเคราะห์และนำเสนอของท่านอาจารย์ NAVARAT น่าสนใจมาก

ผมสงสัยอยู่ประเด็นหนึ่ง ที่ว่ากันว่านายโหมดถ่ายรูปได้
มีหลักฐานทางประวัติศาสตร์ยืนยันไหมครับ หลักฐานที่นอกเหนือจากคำบอกกล่าวของสมเด็จกรมพระยา

เพราะสมัยที่นายโหมดโลดแล่นในพระนคร พระองค์ยังไม่เจริญชันษาเท่าใดนัก
อัตชีวประวัติของนายโหมดก็มิเคยกล่าวถึงกล้องเลย

ในสาสน์สมเด็จที่สมเด็จกรมพระยาทรงตรัสสนทนากับเจ้าฟ้าอีกพระองค์หนึ่งว่ารูปไหนใครถ่าย
เมื่อพิสูจน์จากหลักฐานทางประว้ติศาสตร์ ก็หาได้เป็นไปดังบทสนทนาไม่
ดังนั้น ผมอยากให้น้ำหนักกับหลักฐานที่พิสูจน์ได้มากกว่าหลักฐานจากความทรงจำใดๆ

ขอบคุณครับ

[NAVARAT.C]

ผมเคยอ่านพบว่านายโหมด มีพื้นฐานวิชาช่างโดยได้ศึกษาวิชาการเครื่องจักรและการผสมธาตุผสมโลหะกับมิชชันนารีชาวอเมริกัน จากตำราภาษาอังกฤษ เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯทรงสั่งเครื่องปั้มเหรียญมาผลิตเหรียญกษาปณ์แทนเงินพดด้วงนั้น  ตอนแรกมีช่างชาวอังกฤษมาทำการติดตั้งให้ด้วย แต่อยู่ได้ไม่นานก็ป่วยตายด้วยโรคท้องร่วงอย่างแรง ซึ่งเป็นโรคแฝงอยู่ในน้ำดื่มเพื่อปราบเซียนฝรั่งอั้งม้อโดยเฉพาะ กงสุลอังกฤษคนแรกก็ยังไม่รอดเพราะโรคนี้  พอนายช่างฝรั่งตายไปกลางคัน นายโหมดผู้ช่วยก็เข้าทำงานต่อจนสามารถเดินเครื่องได้  จึงได้รับการโปรโมตเป็นพระวิสูตรโยธามาตย์ ทำหน้าที่กำกับการทำเงินของโรงกระสาปน์สิทธิการ

ว่ากันว่า นับจากนั้นนายโหมดก็เหมือนยาสามัญประจำบ้านในเรื่องช่าง ปัญหาไอ้โน่นไอ้นี่ไอ้นั่นในวังเสีย ท่านก็จะเรียกหาให้นายโหมดไปซ่อม นายโหมดก็สนองพระราชประสงค์ได้หมด ยกเว้นกล้องถ่ายรูปที่ควีนวิกตอเรียถวายมา นายโหมดจนปัญญาเพราะไม่มีในตำรา บาทหลวงลาร์โนลินที่ว่าแน่ๆก็ยังช่วยไม่ได้เพราะเป็นระบบใหม่ของอังกฤษ จนมีช่างภาพจากยุโรปบังเอิญเดินทางผ่านมา แล้วแวะไปที่สถานกงสุลอังกฤษเจอตัวท่านกงสุลเข้า ท่านก็เลยขอร้องให้มาช่วยแนะนำวิธีถ่ายภาพจากกล้องนั้นให้ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯก็โปรดฯให้เรียกนายโหมดมาเรียนรู้ไว้ ในที่สุดนายโหมดก็ถ่ายภาพได้ ส่วนเทคนิกว่าทำอย่างไรจะถ่ายภาพให้ดี มีองค์ประกอบสวยงาม บาดหลวงลาร์โนลินคงเป็นผู้แนะนำอีกที

ส่วนที่คุณ Cameraman  อยากให้หาหลักฐานทางประวัติศาสตร์มายืนยัน ว่านายโหมดถ่ายรูปได้นั้น ผมก็ขออ้างต่อประโยคของคุณอเนก นาวิกมูล ผู้เชี่ยวชาญในเรื่องภาพโบราณในฐานะที่คุณอเนกเป็นผู้รู้ทุกอย่างบรรดามีในหอจดหมายเหตุแห่งชาติ  ความข้างล่าง

[NAVARAT.C]

จากรูปชุดนั้น รูปที่ชัดเจนที่สุดและถูกนำไปใช้อย่างกว้างขวาง โดยให้เครดิตผู้ถ่ายบ้างไม่ให้บ้าง ก็คือรูปนี้ครับ

[NAVARAT.C]

มีหนังสือเล่มเดียวที่ลงรูปพระเมรุมาศฝีมือนายโหมดไว้มากที่สุดคือ หนังสือเรื่อง "สถาปัตยกรรมพระเมรุในสยาม" โดยศาสตราจารย์กิตติคุณ ม.ร.ว. แน่งน้อย (เกษมศรี) ศักดิ์ศรี อาจารย์ของผมเอง

ผมจะเอาให้ดูทั้งหมดนะครับ เสร็จแล้วท่านจะรู้ด้วยตนเองว่าทำไมเขาจึงไม่ค่อยนิยมเอารูปของนายโหมดมาตีพิมพ์ในหนังสือที่มีหน้ากระดาษจำกัด

[NAVARAT.C]

รูปส่วนใหญ่จากกระจกคงจะเป็นอย่างนี้ ต้องครอบเอาเฉพาะส่วนกลางของภาพมาใช้

[NAVARAT.C]

อย่างนี้เป็นต้น

[NAVARAT.C]

ท่านพอจะเข้าใจแล้วใช่ไหมครับว่า เลนซ์..อันเป็นส่วนประกอบที่ขาดไม่ได้ของกล้องถ่ายรูปนั้น มีความสำคัญอย่างไร

[เพ็ญชมพู]

ไม่แน่ใจว่ารูปข้างบนเป็นฝีมือนายโหมดหรือไม่ 

น่าจะเป็นภาพนี้ซึ่งมีบันทึกว่า พระยากระสาปนกิจโกศล (โหมด อมาตยกุล) เป็นผู้ถ่าย  

[NAVARAT.C]

น่าจะใช่ด้วยนะครับ กล้องตัวเดียวกัน แต่ไม่ทราบว่าตัวนายโหมดเองถึงพ.ศ.นั้น จะปีนที่สูงๆขึ้นไปถ่ายไหวหรือเปล่า

ในประวัติการถ่ายภาพเมืองไทยระบุว่า ยุคนั้นมีพระปรีชากลการอีกคนหนึ่งที่เป็นช่างภาพ แต่ไม่ปรากฏว่าผลงานเป็นอย่างไร
ก็คงเป็นเพราะพระปรีชาเมื่อครั้งยังเป็นนายสำอางค์ (อมาตยกุล) คงช่วยบิดาในการถ่ายภาพอยู่ด้วย ผลงานมันจึงปนๆกันไป ภาพที่คุณเพ็ญนำมาให้ชมนี้ถ่ายจากหอนาฬิกากระทรวงยุติธรรม นายสำอางค์น่าจะรับบทปีนขึ้นไปถ่ายกับลูกมือแบกกล้องก็ได้ ไม่มีใครในสมัยนี้ทราบแล้ว

[NAVARAT.C]

ไม่แน่ใจว่ารูปข้างบนเป็นฝีมือนายโหมดหรือไม่  

น่าจะเป็นภาพนี้ซึ่งมีบันทึกว่า พระยากระสาปนกิจโกศล (โหมด อมาตยกุล) เป็นผู้ถ่าย  

แต่ภาพรูปนี้ ไม่ใช่พระเมรุมาศองค์เดียวกับชุดที่ผมนำมาแสดงนะครับ ของผมนั้นเป็นของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ ส่วนที่คุณเพ็ญนำมาถามนี้ เป็นของสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทาเทวี

[NAVARAT.C]

พระเมรุมาศสององค์นี้ บวกกับของพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯอีกหนึ่ง คนจะบรรยายภาพมั่วกันไปหมดแม้กระทั่งระดับครูบาอาจารย์ เพราะความที่คล้ายกันมาก และเวลาดูภาพเยอะๆมักจะลายตา

วิธีสังเกตุให้ดูความแตกต่างของยักษ์หน้าพระเมรุครับ
ซ้ายมือของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า ขวา สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทาเทวี

[เพ็ญชมพู]

ส่วนที่คุณเพ็ญนำมาถามนี้ เป็นของสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทาเทวี

เท่าที่อ่านข้อมูลในเว็บต่าง ๆ รายงานว่าเป็นพระเมรุมาศของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ ทั้งสิ้น อยากทราบเกี่ยวกับที่มาของข้อมูลของคุณนวรัตนที่ว่าเป็นของสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทาเทวี  

[NAVARAT.C]

เท่าที่อ่านข้อมูลในเว็บต่าง ๆ รายงานว่าเป็นพระเมรุมาศของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ ทั้งสิ้น อยากทราบเกี่ยวกับที่มาของข้อมูลของคุณนวรัตนที่ว่าเป็นของสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทาเทวี  ฮืม

ตอบคุณเพ็ญชมพู

มีหนังสือเล่มเดียวที่ลงรูปพระเมรุมาศฝีมือนายโหมดไว้มากที่สุดคือ หนังสือเรื่อง "สถาปัตยกรรมพระเมรุในสยาม" โดยศาสตราจารย์กิตติคุณ ม.ร.ว. แน่งน้อย (เกษมศรี) ศักดิ์ศรี อาจารย์ของผมเอง