สิบสามห้าง ย่านการค้าประวัติศาสตร์ จากจีนสู่ไทย

[เพ็ญชมพู]

เรื่องสิบสามห้างนี้เป็นอีกเรื่องที่น่าสนใจมาก สมาชิกท่านใดสนใจ กรุณาตั้งเป็นกระทู้ใหม่ได้เลยครับ เพราะเรื่องน่าจะยาวมากและออกนอกหัวข้อกระทู้ไปไกลเกินไปครับ

คงถึงเวลาที่ คุณม้า หรือ คุณหนุ่ม จะตั้งกระทู้ "สิบสามห้าง ย่านการค้าประวัติศาสตร์ จากจีนสู่ไทย" ได้แล้ว 

[เทาชมพู]

แยกให้เรียบร้อยแล้วค่ะ     ในเมื่อเป็นความเห็นของคุณเพ็ญชมพู  คุณก็เลยได้เป็นเจ้าของกระทู้

[เพ็ญชมพู]

ทำความรู้จัก "สิบสามห้าง" ที่จีน กันก่อน 

การค้าต่างประเทศในสมัยราชวงศ์ชิงถูกผูกขาดโดย 公行 (จีนกลางอ่าน กงหัง แต่ฝรั่งเรียก cohong เพี้ยนจากสำเนียงกวางตุ้งว่า ก๊งห่อง) ที่รู้จักกันในนาม สิบสามห้างแห่งกวางเจา (广州十三行 จีนกลางอ่าน กว่างโจวสือซันหัง) หัง (行) นี้คนไทยเรียก ห้าง (ตามสำเนียงฮกเกี้ยน/แต้จิ๋ว แบบเพี้ยนๆหน่อย) กง (公) แปลว่า รวม กงหังแปลตามตัวอักษรก็คือ ห้างหลายๆห้างมารวมกัน รูปแบบของกงหังนี้เป็นการรวมตัวกันหลวมๆ เพื่ออำนาจต่อรอง ไม่ใช่เอาเงินมาลงขันกันแต่อย่างใด หนังสือไทยบางเล่มแปลไว้ว่าเป็นสมาคมการค้าก็มี ความสำคัญของสิบสามห้างแห่งกวางเจา (มีชื่อเป็นทางการว่า  外洋行 จีนกลางว่า ไว่หยังหัง) ก็คือ เป็นกงหังที่ได้สิทธิ์ผูกขาดการค้าต่างประเทศ (โดยเฉพาะชาติตะวันตก) ในกวางตุ้ง และในยุคสมัยนั้นราชสำนักจีนใช้นโยบายเปิดเมืองท่าเดียวให้ฝรั่งที่กวางตุ้งนี่แหละครับ เรือต่างชาติเข้าไปค้า จะต้องค้าขายผ่านสิบสามห้างนี้เท่านั้น ห้ามค้าขายกับคนอื่นเด็ดขาด เท่ากับว่าสิบสามห้างนี้รับผลประโยชน์มหาศาลจากการค้าต่างประเทศเต็มๆ ดังนั้นสิบสามห้างนี้จึงยิ่งใหญ่ร่ำรวยมาก

Wiki อังกฤษบอกว่า thirteen factories เป็น "ย่านที่อยู่อาศัยของฝรั่งในกวางตุ้ง" ในขณะที่ wiki จีน บอกว่าสือซานหัง คือ "ห้างจีนสิบสามห้างที่ได้สิทธิ์ขาดในการติดต่อการค้าระหว่างจีนกับชาติตะวันตก" โดยนัยยะนี้ wiki ฝรั่งดูเหมือนจะเรียกสือซานหังนี้ว่า cohong ในขณะที่ใน wiki จีน กงหังหรือ cohong นี้ก็คืออันเดียวกับสือซานหัง

ที่ตลกก็คือ wiki ฝรั่งลิสต์รายชื่อ thirteen factories เป็นรายชื่อของสือซันหังใน wiki จีน โดยแถมชื่อฝรั่งให้เรียบร้อย โดยหลายๆชื่อผูกกับชื่อประเทศตะวันตก โดยเอาชื่อเจ้าของห้างในสือซานหังมาระบุไว้ว่าแต่ละ factory ดำเนินการโดยพ่อค้าจีนตามชื่อนั้น

โดยความเข้าใจของผม ทั้งสอง wiki อาจจะไม่ผิดทั้งคู่ แต่ต่างฝ่ายต่างมองจากมุมของตัวเอง

ในระบบการค้าชาติตะวันตกในจีนในยุคนั้นจีนบังคับให้ต่างชาติค้าที่กวางตุ้งเท่านั้น และตั้งกติกามากมาย โดยรวมๆ คือห้ามต่างชาติยุ่งเกี่ยวกับคนจีน(ทั่วไป)โดยตรง ต้องติดต่อผ่านพ่อค้าผู้ได้รับอนุญาตจากรัฐบาลจีนเท่านั้น ซึ่งสมาคมพ่อค้าที่ได้รับอนุญาตนี้เรียกว่ากงหัง (cohong) ซึ่งเป็นที่รู้จักกันในอีกชื่อหนึ่งว่าสือซานหัง (สิบสามห้าง) ผมเดาเอาว่าแต่ละชาติสร้างความสัมพันธ์กับพ่อค้าแต่ละห้าง หลายห้างได้เป็นตัวแทนการค้าของบางชาติ จนเรียกได้ว่าแทบเป็นตัวแทนของชาตินั้นไปเลย

ชาติตะวันตกที่มาค้าขายในกวางตุ้งได้รับอนุญาตให้อยู่ในพื้นที่หนึ่ง ตรงนอกกำแพงเมืองทิศตะวันออกเฉียงใต้ของกวางเจา ในพื้นที่นี้ฝรั่งมาสร้างตึกที่เรียกว่าเป็น thirteen factories สภาพโดยทั่วไปคือแต่ละตึกเป็นตึก 3 ชั้น ชั้นล่างเป็นโกดังสินค้า ชั้นบนเป็นที่อยู่อาศัย ดังนั้นเจ้าของตึกใน thirteen factories ผมว่าต้องเป็นฝรั่งครับ

เราคนไทยในฐานะคนดู ถ้ามองสิบสามห้างเป็นตึก ก็ต้องว่าเป็นตึกของฝรั่ง แต่ถ้ามองว่าสิบสามห้างคือบริษัท (หัง) เห็นจะต้องว่าเป็นของคนจีนครับ

[siamese]

จะเรียกได้ว่าเป็นที่ตั้งของสำนักงานการค้าของห้างฝรั่งก็ได้ครับ ซึ่งรวมตัวกันอยู่ในย่านนี้ (ปัจจุบันไม่มีแล้ว กลายเป็นสวนสาธารณะและชื่อถนนเพื่อเป็นเครื่องระลึกถึง) จำนวนห้างร้านของยุโรปมีทั้งสิ้น ๑๓ ห้างร้านดังนี้ ไล่จากภาพซ้ายไปขวา
๑. ห้างเดนมาร์ก
๒. ห้างสเปญ
๓. ห้างฝรั่งเศส
๔. ห้าง Mingqua
๕. ห้างอเมริกัน
๖. ห้าง Paoushun
๗. ห้าง Imerial
๘. ห้างสวีเดน
๙. ห้าง Old English
๑๐. ห้าง Chowchow (Miscellaneous)
๑๑. ห้าง New English
๑๒. ห้างดัชท์
๑๓. ห้างกรีก

ด้านหน้าของห้างจะมีสวนตั้งอยู่สองสวน คือ ด้านซ้ายเป็นพื้นที่สวนของอเมริกา และพื้นที่ขวามือเป็นพื้นที่สวนของอังกฤษ และปักธงชาติของแต่ละประเทศ

[เพ็ญชมพู]

สิบสามห้างคือตรงที่เขียนในแผนที่ว่า Old Factories ครับ



แผนที่ขยายอยู่ในรูปนี้ (ในแผนที่นี้ทิศเหนือชี้ไปทางขวานะครับ อย่าลืมหมุนก่อน ม่ายงั้นงง)

[เพ็ญชมพู]

ก่อนที่จะดำเนินเรื่องต่อไปต้องขอความกรุณาท่านเจ้าเรือนช่วยยกความคิดเห็นตั้งแต่ ๑๗๓-๑๘๐ จากกระทู้ นิราศกวางตุ้งกับเส้นทางเดินเรือสายประวัติศาสตร์จากไทยสู่จีน มาต่อจากความคิดเห็นนี้ด้วย  

[เทาชมพู]

อาคารสิบสามห้าง ของกวางตุ้ง เคยอ่านพบว่า ผ่านมรสุมไฟไหม้ใหญ่ หลายครั้งด้วยนะครับคุณม้า

เขตฝรั่งที่เรียกว่า thirteen factories เคยไหม้วอดหมดราวปี 1850 เศษ (จำไม่ได้แน่ คงต้องไปหาดูครับว่าปีไหน) เลยย้ายข้ามไปอยู่ฝั่งตรงข้ามแม่น้ำ ก่อนที่จะย้ายไป Shamin (หรือ Shameen) ซึ่งเป็นเกาะที่อยู่ใกล้ๆกับ  thirteen factories ครับ

แผนที่ปี 1860 ที่ผมเคยลงไว้ว่ามีระบุตำแหน่งกงกวนสยามไว้ จะระบุตำแหน่ง thirteen factories ไว้เป็น old factories ครับ

แผนที่ปี 1860 นี้ผมคิดว่าเป็นแผนที่ที่ดีมากๆ ครับ มีฉบับความละเอียดสูง (11,952 × 7,536 จุด) อยู่ใน wiki ด้วย http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Canton1860.jpg

ในแผนที่นี้ระบุตำแหน่งสำคัญๆ ไว้อีกหลายจุด เช่นจวนของจงตก จวนของหมูอี๋ ที่ออกว่าราชการของจงตก ฯลฯ

[เทาชมพู]

ภาพวาดสีน้ำมัน Ca. 1800 วาดไว้ให้เห็นสถานีการค้าสิบสามห้าง ที่ตั้งอยู่หน้าเมืองกวางตุ้ง

ภาพขยายใหญ่ http://ocw.mit.edu/ans7870/21f/21f.027/rise_fall_canton_04/gallery_places/pages/cwC_1800c_E79708_Panorama.htm

[เทาชมพู]

เมื่อไฟไหม้ครั้งใหญ่ผ่านพ้นไปแล้ว สิบสามห้างก็กลับพัฒนาในที่ตั้งเดิม คือหน้าเมืองกวางตุ้ง มีการตั้งโบสถ์คริสต์ มีการวางแปลนก่อสร้าง มีสวน มีท่าเรือสวยงาม

จนเมื่อเกิดสงครามฝิ่นครั้งที่ 2 ในคศ. 1856 สิบสามห้างก็เกิดไฟไหม้ใหญ่เป็นครั้งทีสอง จนทำให้การณ์นี้ต้องย้ายไปยังเกาะ Honam

[เทาชมพู]

ตามข้อมูลในแผนที่ คศ. 1858 มีการตั้งสิบสามห้างขึ้นมาใหม่ บนเกาะ Honam

[เทาชมพู]

ภาพลายเส้นบรรยากาศสิบสามห้างบนเกาะ คศ. 1883 มองจากในเมืองไปยังเกาะ

[/size]

[เทาชมพู]

สองรูปข้างบนของคุณ Siamese คือ Shameen ไม่ใช่ Honam ครับ

หลังไฟไหม้ที่ Thirteen Factories ฝรั่งย้ายโกดังข้ามไปอยู่ฝั่งใต้ของแม่น้ำ ที่ฝรั่งเรียก Honam มาจาก 河南 กว่างตุ้งอ่านว่าโห่หน่าม แปลว่าฝั่งใต้ของแม่น้ำครับ พื้นที่ Honam นี้ถ้าจะเรียกว่าเป็นเกาะก็ไม่ถือว่าผิด เพราะล้อมรอบโดยแม่น้ำสาขาของแม่น้ำจูเจียง แต่ต้องเป็นเกาะที่มีขนาดใหญ่มาก พื้นที่ร่วม 100 ตร.กม. (ฝั่งธนบุรีของเราที่มีพื้นที่น้อยกว่า 10 ตร.กม.)

หลังจากอยู่ที่ Honam ไม่นาน ก็ย้ายไปอยู่ที่ Shameen ครับ (Old factories ไหม้ 1856 ในขณะที่แผนที่ปี 1860 ฝรั่งย้ายไป Shameen แล้ว) เดิม Shameen เป็นสันดอนทรายในแม่น้ำจูเจียง Shameen หรือ Shamin มาจากภาษาจีน 沙面 กว้างตุ้งอ่านว่า ซาหมี่น ครับ)

[เทาชมพู]

ดิฉันยกค.ห.มาใส่ในกระทู้ใหม่โดยตรงไม่ได้ค่ะ     เลยต้องใช้วิธีนี้   คือคลิกที่ "อ้างถึง" 
ต่อไปคุณเพ็ญชมพูคงทำเองได้

[เพ็ญชมพู]

ต้องขออภัยคุณเทาชมพูที่ทำให้ต้องลำบาก ด้วยความเข้าใจผิดว่าสามารถยกความคิดเห็นจากระทู้โน้นมาลงกระทู้นี้ได้โดยตรง อย่างไรก็ดีตัวหนังสือที่ยกมาดูจะเล็กไปหน่อย หากขยายขนาด size=10pt ก็จะอ่านง่ายขึ้น

เพิ่มเติมภาพที่ตกหล่นไป น่ากลัว ม า ก ก ก...  

ภาพวาดสีน้ำมัน ค.ศ. 1825 เกิดไฟไหม้ใหญ่ที่สิบสามห้าง หน้าเมืองกวางตุ้ง

[เพ็ญชมพู]

ภาพถ่ายทางอากาศ คศ. 1933 ถ่ายบริเวณย่านการค้าของต่างชาติ เมืองกวางตุ้ง

ขอเชิญคุณม้าและคุณหนุ่มถกกันต่อ