หลุมลึกลับ

[เทาชมพู]

แบบนี้ เจียรนัยแล้วแน่นอน

[เทาชมพู]

ค้นคำว่าบุศราคัม เขาแปลว่า yellow sapphire ค่ะ 

[naitang]

ผมมีข้อสังเกตเล็กๆน้อยๆที่อยากจะให้นำไปพิจารณาดังนี้ครับ

เพชรเป็นแร่ที่มีความแข็งมากที่สุดในบรรดาสารประกอบทั้งหลายที่เกิดในธรรมชาติ ซึ่งหมายความว่า มันทนต่อการขูดขีดให้เกิดริ้วรอยใดๆบนผิวหน้าของตัวมัน  ดังนั้น ไม่ว่ามันจะมีรูปทรงเช่นใด มันก็จะคงดำรงความใสของมันอยู่เช่นนั้น และไม่ว่าจะผ่านการใช้งานนานมาแล้วเพียงใดก็ตาม

แต่เรื่องของความแวววับ การเล่นไฟ หรือน้ำของมันนั้น เป็นอีกเรื่องหนึ่ง ซึ่งจะเกิดขึ้นมากน้อยขึ้นอยู่กับกระบวนการปรับแต่งที่เหมาะสม

ครับ เพชรซีกคงจะไม่ผ่านกระบวนการปรับแต่ง (enhancement) ใดๆมากนัก แต่ไม่ว่ามันจะถูกใช้งานมานานเพียงใดก็ตาม มันก็ควรจะยังคงสภาพความใสดังแก้วของมันเหมือนกับที่เขาเอาความงามใสของมันมาประกอบเป็นเครื่องประดับแต่แรกเริ่ม
 
ที่เรียกว่าเพชรซีกที่อยู่ในเครื่องประดับสมัยก่อนๆโน้น หากมีความขุ่นมัว ก็จึงน่าจะมิใช่เพชรแท้  น่าจะเป็นพลอย Topaz ซึ่งมีความแข็งน้อยกว่าเพชรไม่มากนัก หรือ อาจจะเป็นพลอย Corundum ก็ได้

ว่าไปตามหลักทางวิชาการนะครับผม    

[เทาชมพู]

เคยเห็นพลอยขาวชนิดหนึ่ง ลักษณะคล้ายเพชร  เรียกว่าเพทาย   บางคนนำไปทำแหวนออกมาเหมือนเพชร แต่ราคาถูกกว่ามาก
ไม่ทราบว่ามันคือ Corundum หรือเปล่าค่ะ

[naitang]

เพทาย ไม่ใช่ corundum ครับ  เป็นแร่ชื่ิอ Zircon  เป็นพวกที่มีได้หลากสีเช่นกัน  มีตวามแข็งกว่าแร่ Quartz (เขี้ยวหนุมาณ) เล็กน้อย จะเรียกว่าพอๆกันก็ได้ ส่วนมากจะพบเป็นเม็ดขนาดเม็ดทรายในลานแร่ดีบุก โดยเฉพาะในกองทรายท้ายรางล้างแร่ดีบุก ซึ่งหากนำมาผ่านเครื่องแยกแร่อีกครั้ง ก็จะเพิ่มจำนวนเม็ดมากขึ้น จัดเป็นกลุ่มแร่พวก heavy minerals

[naitang]

เซอร์คอนเป็นแร่ที่เกิดร่วมกับหินแกรนิต และพบในหิน Pegmatite vein (ซึ่งเป็นสายแร่ที่นำพาแร่ที่มีคุณค่าทั้งทางอุตสาหกรรมและเครื่องประดับ และรวมทั้งตัวมันเองด้วย) 

zircon ที่พบในเนื้อหินแกรนิตจะมีขนาดเม็ดเล็กมาก แต่หากพบในหิน pegmatite ก็จะมีขนาดโตพอจะนำมาทำเครื่องประดับได้ 

แร่นี้มีคุณสมบัติพิเศษบางประการ คือ มันมักมีฟองอากาศ (ทั้งแบบมีและไม่มีของเหลวในฟองนั้น เรียกว่า inclusions หรือ fluid inclusions)   แล้วตัวมันเองก็มีเชื้อของธาตุยูเรเนียม (Uranium) ธาตุธอเรียม (Thorium) และธาตุอื่นๆติดอยู่ด้วย (เรียกว่ามี trace elements) จึงทำให้มันเกิดมีสีได้สารพัดสี    ในทางวิชาการเราใช้ข้อมูลที่ถูกกักเก็บไว้ใน inclusion ในแร่นี้ เพื่อสืบรู้สภาพต่างๆในช่วงเวลาของการกำเนิดหินและแร่ชนิดต่างๆ     

[เทาชมพู]

ไปค้น Zircon สีต่างๆมาประกอบกระทู้ค่ะ รวมทั้ง Zircon ที่เจียรนัยแล้ว

[naitang]

กลับมาเรื่องเพชรที่พบในแหล่งแร่ดีบุกครับ

เรารู้แน่นอนว่า แร่ดีบุกพบอยู่ในหิน pegmatite ที่เกิดแทรกขึ้นมาเป็นสาย (vein) ในช่วงสุดท้ายของกระบวนการเกิดหินแกรนิต   เรารู้ว่าอุณหภูมิและความดันบรรยากาศ (temperature & pressure) ของการเกิดแร่ดีบุกนั้นไม่สูงนัก  (ไม่ขยายความนะครับว่ารู้จากอะไร เพราะจะต้องเข้าไปในเรื่องทางเคมี)  โดยนัยก็คือ ดีบุกเกิดในสภาวะใกล้กับธรรมชาติบนพื้นผิวโลก

แต่เพชรนั้น เกิดในสภาพที่ต่างกันอย่างสิ้นเชิง    เพชรเกิดในสภาวะที่มีความเข้มสูงมากๆ โดยเฉพาะในเรื่องของอุณหภูมิและความดันบรรยากาศ    เพชรสังเคราะห็จึงทำได้ยากมากกว่าพลอยสังเคราะห์

อย่างไรก็ตาม ในแหล่งแร่ดีบุกที่พบเพชรนี้  ขนาดของเม็ดแร่ดีบุกมีขนาดเล็กมาก (พอๆกับละเอียดสีดำ) ในขณะที่ขนาดเม็ดของเพชรที่พบมีขนาดใกล้หัวไม้ขีดไฟ    แต่เมื่อความถ่วงจำเพาะของเพชร (ประมาณ 3.5) น้อยกว่าแร่ดีบุก (ประมาณ 7.5)  ก็พอจะสอดคล้องกันในเชิงของ hydraulic equivalent (ขนาดต่างกันแต่น้ำหนักเท่ากัน จะตกจะกอนพร้อมกัน)    

[naitang]

ก็เพราะตกตะกอนอยู่ด้วยกัน ก็แสดงว่าน่าจะถูกพัดพามาด้วยตัวกลางเดียวกันตัวใดตัวหนึ่งในสี่นี้_น้ำไหล ลม คลื่น น้ำแข็ง  หรือถูกนำพามาด้วยตัวกลางชนิดหนึ่งแล้วก็มาร่วมอยู่ด้วยกันให้อีกตัวกลางหนึ่งนำพาต่อไป

จะเป็นภาพใดก็ได้ แต่มันก็แสดงว่าแหล่งต้นตอนั้นมันอยู่ในพื้นที่ในบ้านเราและชายขอบ คือ ภายในวงรอบของพื้นที่รับน้ำ (catchment area) ของแม่น้ำสาละวินและอิระวดี  (ซึ่งก็อาจจะไปได้ไกลถึงเขตของแม่น้ำพรหมบุตรได้เช่นกัน)

หากเป็นเช่นนั้นจริง มันก็มีสองเรื่องที่ต้องนำมาคิด คือ ในพื้นที่ละแวกเอเซียตอนล่างนี้ ต้องมีหิน kimberlite ซึ่งเป็นหินแม่ของเพชร    หรือว่าเพชรนั้นถูกอุ้มมาพร้อมๆกับตะกอนอื่นๆโดยภูเขาน้ำแข็งที่ลอยฟ่องอยู่ในทะเล (ice rafts) นมนานกาเลมาแล้ว พอน้ำแข็งละลาย พวกเศษหินดินทรายก็จะตกลงสู่ก้นทะเล เหมือนกับเราเอาก้อนหินโยนลงไปในเลนที่กำลังเริ่มแห้ง   ซึ่งในกรณีภูเขาน้ำแข็งนี้ เราก็พบว่ามีชั้นหินที่แสดงภาพของก้อนหินหล่นลงมาฝังอยู่ในตะกอนดินก้นท้องทะเล (drop stone)  พบทางด้านตะวันตกของเราตั้งแต่แถวเขตราชบุรีลงไปจนถึงฝั่งตะวันออกตอนบนของเกาะภูเก็ต   

[naitang]

ให้บังเอิญว่า หิน kimberlite ซึ่งเป็นหินอัคนีชนิดหนึ่ง กับหินตะกอนที่เราพบตลอดแนวตามด้ามขวานของประเทศเรา ซึ่งเป็นหินตะกอน นั้น มีสีดำเหมือนกัน  และเราเองต่างก็ไม่เคยได้เห็นได้สัมผัสกับหิน kimberlite กันเลย แถมการสำรวจในภาคสนามก็อยู่ในช่วงของความขัดแย้งในความคิดด้านระบบการปกครอง มีข้อจำกัดมากของการเข้าไปในพื้นที่และการเดินสำรวจในพื้นที่ป่าเขา  ก็เป็นอันว่ามีข้อมูลจำกัดมาก

อย่างไรก็ตาม เราก็พอจะรู้อยู่บ้างว่า หินของเราที่ว่านี้ก็พบอยู่ในอินเดียในบริเวณเทือกเขาหิมาลัย ซึ่งเขาเรียกหินชนิดนี้ว่า Diamictite แล้วก็มีรายงานว่า มีการพบเพชรอยู่ในตะกอนที่พัดพามาจากพื้นที่ภายในเขตพื้นที่รับน้ำที่มีแต่หินชนิดนี้ เหมือนกัน

ก็เลยทำให้เกิดเรื่องเป็นงงกันในวงวิชาการว่า แล้วเพชรมาจากใหน?  ก็ยังคงควานหาคำตอบคำอธิบายกันอยู่ แต่คำอธิบายเรื่องหินนั้นดูจะยอมรับกันแล้ว ก็คือ หินตะกอนนี้มีต้นกำเนิดมาจากการเกิดตะกอนถล่ม (submarine slide) ที่บริเวณปลายขอบที่ราบของใหล่ทวีปใต้ทะเล ซึ่งพื้นที่จะหักลาดชันลงไป (continental slope) สู่พื้นท้องมหาสมุทร (abyssal plain) ที่เราพบปลาหน้าตาประหลาดเยอะแยะไปหมด     ขื่อเรียกของหินชนิดนี้ ดูจะมีหลายชื่อ นอกจาก diamictite แล้ว ก็ได้แก่ greywacke, flysch, และ terbidite 
     

[เทาชมพู]

diamond kimberlite

[เทาชมพู]

 diamictite

[naitang]

ครับ ก็ได้เล่ามาว่า เรื่องของเพชรนี้ดูจะไปผูกพันกับหิน kimberlite เท่านั้น  แล้วเป็นความจริงดังนั้นหรือไม่ ?

ก่อนจะไปต่อ จะขอเกริ่นเรื่องว่า ในวงการวิชาการนั้น   การเรียนรู้ใดๆก็ตาม   ที่เรียกว่ารู้นั้น มีสองลักษณะ คือ รู้ในลักษณะของการมีความรู้แบบ Empirical approach (รู้ตามที่เขาได้พบได้มีการศึกษามา)   กับการรู้ในทาง Theoretical approach (รู้ในทางแก่นหรือหัวใจของเรื่องราว)    นักวิชาการที่อยู่ในสองระบบนี้จึงมีความขัดแย้งในเชิงความคิดและกระบวนการทำงาน

ผมเป็นพวกควบกล้ำครับ ไม่แน่จริงสักอย่างนึง   เป็นเป็ดครับ แล้วก็คิดว่าน่าจะเป็นพวกนกเป็ดน้ำ (มีสีสรรสวยหน่อยครับ)

[naitang]

ในเรื่องของเพชรกับหิน kimberlite ก็เช่นกัน
 
ที่ผ่านมาในอดีต หรือแม้กระทั่งในปัจจุบันนี้ก็ตาม  เมื่อจะหาแหล่งเพชร เกือบร้อยทั้งร้อยก็จะมุ่งไปสำรวจหาหิน kimberlite   ซึ่งเป็นผลทำให้กระบวนการสำรวจทั้งหลายในแต่ละขั้นตอน มุ่งไปสู่การพิสูจน์ทราบข้อมูลและข้อเท็จจริงสำหรับแต่ละเรื่อง ที่ใช้เป็นเครื่องบ่งชี้ว่ามีแหล่งแร่ ตามที่เคยพบกันมาแล้ว ความคิดทั้งหลายจึงถูกจำกัดอยู่ในกรอบของข้อมูลและเรื่องอื่นๆที่ได้พบกันมา   นี่คือ การสำรวจแบบ empirical approach   
 
ซึ่งวิธีการมาตรฐานของนักสำรวจทั้งหลาย ก็คือ การใช้วิธีการทางธรณีเคมี (Geochemical prospecting) และการบินสำรวจทางธรณีฟิสิกส์ (Airborne geophysical prospecting) เพื่อเอาข้อมูลจากการสำรวจเหล่านี้ไปกำหนดพื้นที่ให้แคบลง แล้วเดินสำรวจตรวจสอบในสนาม กำหนดพื้นที่ให้แคบลงอีก จากนั้นจึงถึงขั้นเจาะสำรวจทั่วไป (scout drilling) เพื่อพิสูจน์ทราบ แล้วก็ไปอีกหลายขั้นตอนจนถึงขั้นการทำเหมือง   
การดำเนินการต่อไปในแต่ละวันในแต่ละขั้นนั้นเสียค่าใช้จ่ายมากมาย เป็นการลงทุนที่สูงมาก   ดังนั้น ในกระบวนการสำรวจทรัพยากรธรณีทั้งหลายจึงต้องมีการตัดสินใจกันทุกวัน _จะไปต่อ หรือ พอแล้ว (go or no go)_  นักสำรวจทรัพยากรธรณีตัวจริงทั้งหลายจึงจำเป็นต้องมีความรู้หลากหลาย และมีฐานความรู้มากพอที่จะฟังและพูดคุยถกปัญหากับผู้ที่เกี่ยวข้องจากศาสตร์สาขาอื่นๆได้บ้างอย่างมีความเข้าใจ

 

 

[naitang]

แล้ว theoretical approach เป็นอย่างไร

เอาจากเรื่องจริงที่ออสเตรเลียได้พบแหล่งเพชรนอกกรอบหิน kimberlite นะครับ

มีนักศึกษาระดับปริญญาเอกมากมายทำการศึกษาวิจัยในเรื่องของสถานะหรือสภาวะของสารประกอบต่างๆ (ที่พบอยู่ในธรรมชาติ) เมื่ออยู่ภายใต้แรงอัดสูงและอุณหภูมิสูง เรียกกันง่ายๆว่า high pressure and temperature lab.   
นักธรณีวิทยาที่เรียนมาจากโรงเรียนที่สอนวิชาธรณีวิทยาจริงๆ จะได้เรียนในเรื่องนี้ในระดับหนึ่ง โดยเฉพาะในวิชาที่เกี่ยวกับองค์ประกอบของแร่ในหินอัคนีและหินแปร (Igneous petrology และ Metamorphic petrology)    เรียกกันว่า phase diagram ซึ่งจะเกี่ยวข้องกับการเคลื่อนที่ของธาตุในสภาพความร้อนและความดันต่างๆ ทำให้เกิดแร่ต่างๆ เช่น กลุ่มธาตุโซเดียม แคลเซียม และโปแตสเซียม และกลุ่มธาตุแม็กนีเซียม และเหล็ก