สอบถามค่ะ สงสัยเรื่องการตั้งกรมเจ้านายฝ่ายใน

[นางมารน้อย]

อยากทราบว่าเจ้านายฝ่ายในที่ได้รับพระราชทานกรมขณะยังทรงพระชนม์อยู่ เช่น กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร กรมหลวงทิพยรัตนกิริกุฎรินี กรมหลวงเพชรบุรีราชสินทร นี้ เมื่อได้รับพระราชทานกรมแล้ว มีการตั้งเจ้ากรม ปลัดกรม แบบฝ่ายหน้าไหมคะ แล้วเจ้ากรม ปลัดกรมเหล่านี้เป็นชายหรือหญิง

เคยอ่านชีวิตในวังของมล.เนื่อง เธอเล่าว่าเวลาเจ้ากรมเข้าเฝ้าพระวิมาดาต้องรออยู่ข้างนอก เข้าไปภายในเขตวังสวนสุนันทาไม่ได้ แสดงว่าเจ้ากรมเป็นผู้ชาย แต่ไม่แน่ใจว่าเป็นแต่เฉพาะพระวิมาดาหรือเปล่า แล้วเจ้านายอื่นๆ เช่นเสด็จอธิบดีล่ะคะ สงสัย


ขอบพระคุณค่ะ

[เทาชมพู]

ไม่มีใครมาตอบเลยหรือคะ  คุณ V_Mee คุณหนุ่มสยาม  คุณเพ็ญชมพู
คุณ NAVARAT.C

ยังไม่เคยได้ยินว่าเจ้านายฝ่ายในมีเจ้ากรมปลัดกรมแบบเจ้านายฝ่ายหน้านะคะ
ส่วนพระวิมาดา เมื่อทรงย้ายออกจากพระบรมมหาราชวังมาอยู่ภายนอก  คือที่วังสวนสุนันทา จึงทรงมีเจ้ากรมสำหรับรับผิดชอบงานที่ต้องติดต่อประสานงานกับภายนอก

[V_Mee]

เจ้านายฝ่ายในที่ทรงกรม  ตามธรรมเนียมไม่มีเจ้ากรม ปลัดกรม และะสมุหบาญชี  มีแต่จางวางที่รับผิดชอบงานทางฝ่ายหน้าแทนพระองค์ เช่น จางวางคำ  สุวรรณเสวก ที่เป็นจางวางข้าหลวงเดิมในสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถมาแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  เหตุที่ไม่มีเจ้ากรม ปลัดกรมและสมุหบาญชีสำหรับเจ้านายฝ่ายในนั้นคงจะเป็นเพราะเจ้านายฝ่ายในนั้นไม่ทรงมีเลกในสังกัดเช่นฝ่ายหน้า 

ต่อมาในรัชกาลที่ ๖ มีการตั้งราชสำนักสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปีหลวง เป็นเอกเทศ  มีการตั้งตำแหน่งกรมวัง มหาดเล็ก ราชเลขานุการเป็นอีกสำรับแยกจากที่เคยรวมอยู่ในของหลวง  จึงได้ปรากฏว่าทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ตั้งให้จางวางคำเป็นพระยาอรรเทวิทนทรามาตย์ เจ้ากรมขอเฝ้าในสมเด็จพระพันปีหลวง  รวมทั้งมีตำแหน่งปลัดกรมและสมุหบาญชีขอเฝ้าด้วย 

นอกจากนั้นเมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตแล้ว  พระบรมราชเทวี  พระราชเทวี พระอรรคชายา  ต่างก็ทรงแยกวังไำปประทับนอกวังหลวง  รัชกาลที่ ๖ ก็ได้โปรดเกล้าฯ ให้ทรงตั้งจางวางในแต่ละพระองค์เป็นเจ้ากรม ปลัดกรม สมุหบาญชีขอเฝ้า  มีบรรดาศักดิ์เป็น พระยา  พระ  หลวง ขุนลดหลั่นกันลงมาด้วย

[กะออม]

คุณ V_Mee ค่ะ 
ในรัชกาลที่ ๕ เมื่อทรงสถาปนาสมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา พระบรมราชเทวี พ.ศ. ๒๔๒๓
โปรดเกล้าฯ ให้ตั้งข้าราชการรับราชการในสมเด็จพระบรมราชเทวี
ได้แก่ พระบรมนารินทรามาตย เจ้ากรมขอเฝ้า  พระบรมนาฎนิตยภักดี ปลัดกรมขอเฝ้า หมื่นวรนาฎพลารักษ์ สมุหบาญชี ขุนบริบาลบรมบาท ขุนรัตนเทวีภัตติการ

[เพ็ญชมพู]

อยากทราบว่าเจ้านายฝ่ายในที่ได้รับพระราชทานกรมขณะยังทรงพระชนม์อยู่ เช่น กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร กรมหลวงทิพยรัตนกิริกุฎรินี กรมหลวงเพชรบุรีราชสินทร นี้ เมื่อได้รับพระราชทานกรมแล้ว มีการตั้งเจ้ากรม ปลัดกรม แบบฝ่ายหน้าไหมคะ

คำตอบคือ "มี"  

๑. กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร

ประกาศตั้งกรมสมเด็จพระเจ้าลูกเธอฝ่ายใน

ให้สถาปนาสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ สุขุมขัตติยกัลยาวดี เป็นพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าต่างกรม มีพระนามจารึกในสุพรรณบัตรว่า สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสุทธาทิพยรัตน์ สุขุมขัตติยกัลยาวดี กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร วรรคบริวาร ทรงศักดินา ๔๐๐๐๐

[เพ็ญชมพู]

ให้ทรงตั้งเจ้ากรม เป็นหลวงศรีรัตนโกสินทร ถือศักดินา ๘๐๐

ให้ทรงตั้งปลัดกรม เป็นขุนนครเขื่อนขันธสีมา ถือศักดินา ๖๐๐

ให้ทรงตั้งสมุห์บัญชี เป็นหมื่นนนทประชาภิบาล ถือศักดินา ๓๐๐

จาก ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๒๐ หน้า ๓๑๒-๓๑๓ วันที่ ๙ สิงหาคม ร.ศ. ๑๒๒ (พ.ศ. ๒๔๔๖)  

[เพ็ญชมพู]

๒. กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร

ประกาศเลื่อนแลตั้งกรมแลตั้งเจ้าพระยา

ให้สถาปนาพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ เป็นสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้าวไลยอลงกรณ์ นรินทรเทพยกุมารี กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร วรรคศรีเป็นอาทิอักษร ทรงศักดินา ๕๐๐๐๐

เจ้ากรม เป็นหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร ถือศักดินา ๘๐๐

ปลัดกรม เป็นขุนปราณนครเขตรพิพัฒน์ ถือศักดินา ๖๐๐

สมุห์บาญชี เป็นหมื่นศรีสวัสดิ์พลประมวญ ถือศักดินา ๔๐๐

จาก ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๒๘ หน้า ๑๗๑๘-๑๗๔๕ วันที่ ๑๑ พฤศจิกายน ร.ศ. ๑๓๐ (พ.ศ. ๒๔๕๔)  

[เพ็ญชมพู]

๓. กรมหลวงทิพยรัตนกิริกุฎลินี

ประกาศสถาปนาตั้งกรม

ให้สถาปนาพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านภาพรประภา เป็นพระองค์เจ้าต่างกรมฝ่ายใน มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฎว่า พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงทิพยรัตนกิริกุฎลินี วรรคอุตสาหะ ทรงศักดินา ๑๕๐๐๐

เจ้ากรม เป็นหลวงทิพยรัตนกิริกุฎลินี ถือศักดินา ๖๐๐

ปลัดกรม เป็นขุนดุษฎีวิศวิไจย ถือศักดินา ๔๐๐

สมุหบัญชี เป็นหมื่นสมไนยนุทวิจารณ์ ถือศักดินา ๓๐๐

จาก ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๔๔ หน้า ๒๔๘-๒๕๒ วันที่ ๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๗๐  

[นางมารน้อย]

ขอบพระคุณอาจารย์เพ็ญชมพูเจ้าค่ะ ชัดเจนมาก

ว่าแต่ ศักดินา กรมหลวงศรีรัตนโกสินทร กับ กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินทร ไม่เท่ากันหรอกหรือคะเนี่ย

กรมหลวงศรีรัตรโกสินทร ศักดินา ๔๐๐๐๐ กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินทร ศักดินา ๕๐๐๐๐

โอ้ เพิ่งทราบ