อักษรอริยกะในรัชกาลที่ 4

[เทาชมพู]

"อริยกะ" เป็นชื่อรูปแบบตัวอักษร  ประดิษฐ์ขึ้นในรัชกาลที่ 3  โดยพระภิกษุเจ้าฟ้ามงกุฎ เมื่อครั้งยังผนวชเป็น "พระวชิรญาณเถระ"  เป็นตัวอักษรที่ทรงใช้สำหรับใช้เขียนหรือพิมพ์ภาษาบาลีแทนตัวอักษรขอมที่ใช้กันมาแต่เดิม
บาลีเป็นภาษาถิ่นภาษาหนึ่งของอินเดีย   ใช้ในการเล่าเรื่องราวในพระไตรปิฎก    พระสงฆ์ไทยจะต้องเล่าเรียนเขียนอ่านบาลีในการศึกษาพุทธศาสนา    แต่ภาษาบาลีไม่มีอักษรของตัวเองโดยตรง  เป็นภาษาที่ใช้อักษรของชาติอื่นๆมาบันทึกเรื่องราวในพระไตรปิฎกไว้ 
อย่างการศึกษาพุทธศาสนาในไทย เดิมใช้อักษรขอมบันทึกเรื่องราวในพุทธศาสนา    อักษรขอมที่ใช้เขียนภาษาบาลีเรียก อักษรขอมบาลี ส่วนที่ใช้เขียนภาษาไทยเรียก อักษรขอมไทย ซึ่งมีอักขรวิธีต่างจากอักษรขอมกลุ่มอื่นๆพระสงฆ์ไทยจึงต้องเรียนทั้งอักษรขอมบาลี  สำหรับอ่านพระไตรปิฎกภาษาบาลี  และเรียนอักษรขอมไทย สำหรับการเขียนพระไตรปิฏกภาษาไทย

ข้างล่างนี้คืออักษรขอมไทย

[เทาชมพู]

ยังไม่พบหลักฐานว่าเจ้าฟ้ามงกุฎทรงประดิษฐ์อักษรอริยะกะขึ้นในพ.ศ. ใด     แต่น่าจะเป็นระยะที่ผนวชอยู่วัดบวรนิเวศแล้ว   ทรงได้คุ้นเคยเป็นมิตรกับสังฆราชปาเลอกัวส์  พอที่จะแลกเปลี่ยนการศึกษากันได้  สังฆราชถวายพระอักษรภาษาลาตินให้ทรงศึกษา  ส่วนพระองค์เองก็ประทานความรู้ด้านภาษาบาลีให้ท่าน      ดังนั้นจึงสันนิษฐานว่า ทรงพบว่าภาษาลาตินนั้นมีอักษรของตัวเองก็จริง แต่ก็สามารถเอาภาษาอื่นมาสะกดคำในลาตินได้เช่นกัน  
ตลอดจนอักษรลาตินเองก็พัฒนาไปเป็นตัวอักษรในภาษาชั้นหลังได้ด้วย เช่นภาษาโรมัน  ภาษาไอริชและอังกฤษโบราณ

ข้างล่างนี้คืออักษรลาติน

[เทาชมพู]

นี่คืออักษรโรมันที่เอาอักษรลาตินมาใช้

[Neepata]

อาจารย์คะ  หนูอ่านเจอว่าสมเด็จพระสังฆราชองค์ปัจจุบันท่านเชี่ยวชาญ อักษรสิงหล และอักษรเทวนาครี   มีลักษณะเป็นอย่างไงคะ  ตั้งแต่สมัยไหนใช้ในการติดต่อสื่อสารหรือว่าใช้ในทางศาสนา  ขอบคุณค่ะ

[เทาชมพู]

ดิฉันพอรู้จักอักษรเทวนาครี เพราะเคยหัดเขียนตอนเรียนปี 3 หรือ 4  อาจารย์ให้หัดเขียนชื่อนามสกุลด้วยอักษรเทวนาครี   บางคนถ้าชื่อนามสกุลมาจากภาษาบาลีสันสกฤตก็เขียนง่ายหน่อยเพราะมีอักษรครบ    ถ้ามาจากภาษาจีนก็งงไปเลยเช่นตัว ง งู  ไม่มีในอักษรเทวนาครี

ส่วนคำว่าสิงหล หมายถึงลังกา หรือศรีลังกาในปัจจุบันทราบแต่ว่าอักษรสิงหล พัฒนามาจากอักษรพราหมี (อ่านว่าพราม-มี   ไม่ใช่ พรา-หมี)  ใช้พูดกันในศรีลังกาเป็นส่วนใหญ่  นอกนั้นก็กระจายไปในสิงคโปร์ ไทย แคนาดา และสหรัฐอาหรับฯ ด้วย
ชาวสิงหลใช้อักษรนี้เขียนภาษาบาลีและภาษาสันสกฤต    ถ้ามีผู้ศึกษาก็น่าจะไว้สำหรับอ่านพระไตรปิฎกที่เขียนเป็นภาษาสิงหล

ข้างล่างคืออักษรสิงหลค่ะ

[Neepata]

ขอบคุณค่ะอาจารย์   หนูว่าอักษรสิงหลดูรูปร่างออกกลมๆ แต่อักษรลาตินจะดูเป็นสี่หลี่ยมทางตรง  อักษรขอมแลดูสวยงาม แต่อักษรไทยงดงามที่สุด      คนสมัยก่อนคิดอักษรขึ้นมาเก่งนะคะ แต่พอจะมาศึกษาตอนนี้ดูยากเหลือเกิน เพราะสมองไม่ว่องไวซะแล้วค่ะ

[เทาชมพู]

ส่วนอักษรเทวนาครี เป็นอักษรชั้นสูงของอินเดีย คือใช้กันในหมู่ชนชั้นสูงหรือชนชั้นมีการศึกษา   รวมทั้งใช้เขียนภาษาสันสกฤตที่ถือกันว่าเป็นภาษาชั้นสูงของอินเดียด้วย      ตามประวัติ อักษรเทวนาครีพัฒนามาจากอักษรพราหมีอีกทีหนึ่งค่ะ   
เมื่อเรียนอักษรเทวนาครี  แล้วจะเขียนชื่อตัวเอง สะกดชื่อเป็นอักษรโรมันก่อนแล้วเทียบเป็นตัวเทวนาครีจะง่ายขึ้น

ข้างล่างนี้คืออักษรเทวนาครี

[เทาชมพู]

ย้อนกลับมาที่อักษรอริยกะ

ในช่วงปลายๆรัชกาลที่ 3 มีนวัตกรรมทางเทคโนโลยีเกิดขึ้นในสยาม เรียกว่า "การพิมพ์"   ก่อนหน้านี้หนังสือหนังหาของไทยเราล้วนแต่เขียนด้วยลายมือกันทั้งสิ้น     หนังสือสำคัญๆก็ใช้เสมียนลอกทำก๊อปปี้เอา  ใครลายมืองามก็ได้เปรียบคนอื่นเพราะผู้ใหญ่ไว้ใจให้ลอกหนังสือหนังหาสำคัญๆ   ตลอดจนไปรับจ้างเอกชนลอกนิทานของนักกลอนอาชีพที่เขียนกลอนขาย อย่างสุนทรภู่    จึงมีคำสอนพลายงามไว้ว่า
"ลูกผู้ชายลายมือนั้นคือยศ    เจ้าจนอตส่าห์ทำสม่ำเสมียน"

เมื่อมิชชันนารีนำรูปแบบการพิมพ์หนังสือเข้ามา  ก็เท่ากับพลิกโลกหนังสือจากคัดลอกกันทีละเล่มสองเล่ม มาพิมพ์กันเป็นร้อยเป็นพันอย่างง่ายดาย
แต่การพิมพ์สมัยนั้นต้องหล่อตัวพิมพ์ เอาตัวพยัญชนะและสระ มาเรียงกันเข้าเป็นข้อความในแต่ละหน้า   แล้วจึงใช้หมึกพิมพ์ทำให้ตัวพิมพ์เหล่านี้กดทับบนกระดาษ  เป็นข้อความขึ้นมาในแต่ละหน้า      วิธีนี้ใช้กันต่อมายาวนานนับร้อยปี   สมัยดิฉันเด็กๆยังจำได้ว่าในโรงพิมพ์ต่างๆก็ยังมีคนงานเรียงพิมพ์ด้วยตัวอักษรโลหะแบบนี้  ช่างเรียงต้องแม่นการสะกดคำ  เพราะต้องเรียงตัวอักษรกลับคำ และกลับด้านด้วย

ดังนั้นตัวอักษรภาษาไทย ที่ไม่ได้เรียงกันในบรรทัดเดียวอย่างอักษรภาษาอังกฤษ  แต่มีตัวสระอยู่ข้างบนบ้างข้างล่างบ้าง  จึงค่อนข้างยากในการจัดตัวเรียงพิมพ์       ส่วนอักษรขอมที่ใช้ในการศึกษาพระไตรปิฎก ก็มีตัวเชิง  ทำให้ยากหนักขึ้นไปอีก
ด้วยเหตุนี้ พระภิกษุเจ้าฟ้ามงกุฎจึงทรงคิดอักษรอริยกะ ขึ้นมา   ไม่มีสระข้างบนข้างล่างอย่างอักษรไทย  ไม่มีตัวเชิงอย่างอักษรขอม      แต่เรียงพิมพ์ได้ง่ายในบรรทัดเดียว แบบเดียวกับอักษรโรมัน(หรือเราเรียกว่าภาษาตะวันตก)   เพื่อสะดวกที่พระภิกษุจะใช้เขียนอ่านบาลีในพระไตรปิฎก

[เทาชมพู]

คำว่าอริยกะ  หมายถึงอะไร     คำนี้มีความหมายได้ 2 ทาง คือ
๑  ชนเผ่าอารยัน ซึ่งเป็นเจ้าของภาษาที่พัฒนามาเป็นอักษรโรมัน
๒  ตามตัวแปลว่า ผู้เจริญ  อารยชน

อักษรอริยกะอาจได้ชื่อรวมทั้ง 2 ความหมาย  เพราะแบบอย่างวิธีเขียนเห็นได้ว่าดำเนินตามอักขรวิธีของโรมัน   และในภาษาอังกฤษ   ก็เขียนตัวอักษรพยัญชนะและสระ เรียงต่อกันไปในบรรทัดเดียว  ไม่มีตัวอักษรสระหรือเชิงพยัญชนะอยู่ข้างบนและล่าง   อย่างไทยและขอม  ทำให้สะดวกแก่การเรียงพิมพ์
ด้วยเหตุนี้อักษรอริยกะจึงเกิดขึ้น แต่ในตอนแรกจำกัดอยู่ในแวดวงพระสงฆ์ฝ่ายธรรมยุต  ไม่ได้ใช้เขียนหนังสือทั่วไป   

[ศานติ]

อักษรเทวนาครีที่คุณเทาชมพูให้มานั้นผมเห็นบางตัวมีทั้งตัวเล็กกับตัวใหญ่ (upper case/lower case) อันนี้มีความสำคัญยังไงครับ

[เทาชมพู]

ในรูปที่ลงไว้  พยัญชนะแทนเสียง ที่สะกดด้วยอักษรโรมัน อาจทำให้คนที่ถนัดการอ่านภาษาอังกฤษเข้าใจสับสนได้     ขออธิบายเพียงว่า t และ T แทนเสียงที่ต่างกันค่ะ
ต่างกันยังไง   มาดูข้างล่างนี้แทน อาจจะเข้าใจมากขึ้น

[siamese]

เรียนถามอาจารย์เทาชมพูว่า ต้นกระทู้เป็นเรื่องของพยัญชนะ และ รูปสระ คำถามที่ใคร่ทราบคือ หลักการผสมขึ้นมาเป็นคำ และการอ่าน เป็นอย่างไร 

[เทาชมพู]

อักษรอริยกะใช้อ่านภาษาบาลี    พยัญชนะและสระที่ใช้ก็คือใช้เรียงต่อกันในบรรทัดเดียวกันนี่ละค่ะ 
จนใจไม่สามารถหาตัวขอม และตัวอริยกะ มาพิมพ์ลงให้อ่านได้   ต้องสมมุติกันสองซ้อนสามซ้อน  หวังว่าคุณหนุ่มสยามและท่านอื่นๆคงไม่งง
สมมุติว่าตัวขอมเป็นอักษรไทยก็แล้วกัน     ในการเขียนบาลี เช่นคำว่า ปิตุ  มีสระทั้งข้างบนข้างล่าง
ถ้าเป็นอริยกะ ก็คือเรียงต่อไปเป็น ป ิ ต  ุ   อยู่ในบรรทัดเดียวกัน  เหมือนการเรียงอักษรโรมัน (หรือเราเห็นได้ในวิธีการเรียงอักษรภาษาอังกฤษ)
เอาสระไว้หลังพยัญชนะ แบบเดียวเลย  ไม่มีเอาไว้หน้าบ้าง บนบ้าง ล่างบ้าง หลังบ้าง

สมมุติอีกทีว่า ปิตุ เขียนแบบโรมันหรืออังกฤษ  พยัญชนะกับสระก็จะเรียงต่อกันไป เป็น p i t u     อริยกะก็เรียงแบบนี้ละค่ะ

[เพ็ญชมพู]

เทียบอักษรอริยกะกับอักษรไทย 

[เทาชมพู]

ศาสตราจารย์กำธร สถิรกุล ได้กล่าวไว้ในหนังสือ ลายสือไทย ๗๐๐ ปี ว่า

"ทรงเห็นว่าการเขียนภาษาบาลีนั้นแต่เดิมต้องใช้อักษรขอม คำภีร์พระพุทธศาสนาซึ่งเป็นภาษาบาลีก็ต้องคัดเขียนกันเป็นภาษาขอม จนทำให้เกิดความรู้สึกว่าหนังสือขอมเป็นของขลัง เพราะใช้บันทึกพระธรรม  จึงทรงให้สมเด็จพระสังฆราช (สา) คิดวิธีให้เอาตัวหนังสือไทยมาใช้เขียนภาษาบาลี ซึ่งก็ได้ปรับปรุงพัฒนากันจนใช้อักษรไทยเขียนภาษาบาลี เขียนคำสวดและพระธรรมทั้งปวงได้เช่นเดียวกับอักษรขอม  จนสมัยรัชกาลที่ ๕ เราก็สามารถถอดความภาษาบาลี จัดพิมพ์พระไตรปิฎกด้วยตัวอักษรไทยและตัวพิมพ์ไทยได้สำเร็จใน ร.ศ.๑๑๒ หรือ พ.ศ.๒๔๓๗..."

นอกจากจะใช้อักษรไทยเขียนภาษาบาลีแทนอักษรขอมได้แล้ว พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ ยังได้ทรงประดิษฐ์ตัวอักษรขึ้นมาอีกชุดหนึ่งที่เรียกว่า อักษรอริยกะ  ด้วยเหตุที่ทรงรอบรู้เรื่องการพิมพ์ และทรงเห็นปัญหาการหล่อและการเรียงตัวพิมพ์ จึงทรงมีพระราชดำริที่จะดัดแปลงอักษรไทยและวิธีเขียนหนังสือไทยใหม่ เพื่อให้สะดวกแก่การเขียนและการพิมพ์
โดยให้พยัญชนะและสระอยู่ในบรรทัดเดียวกันเช่นเดียวกับภาษาอังกฤษ "