มหาอำมาตย์เอก พระยาโกมารกุลมนตรี (ชื่น โกมารกุล ณ นคร)

[เทาชมพู]

ตัวอย่าง “โคลงทาย และวิสัชนา" ของพระยาโกมารกุลฯ  จะเห็นได้ว่าผู้วิสัชนาเป็นพระเถระชั้นผู้ใหญ่ทั้งสิ้น

[เทาชมพู]

อีกเรื่องหนึ่ง

[เทาชมพู]

     ข้างล่างนี้คือตัวอย่างการใช้ภาษาของพระยาโกมารกุลมนตรี   ในคำปรารภต่อข้าราชการกรมบาญชีกลาง เมื่อท่านเข้ารับตำแหน่งอธิบดี  ขอให้สังเกตสำนวนโวหารของท่านในการปราศรัย ว่ามีทั้งโวหารเปรียบเทียบ  บรรยายอารมณ์ความรู้สึก   และให้ข้อคิดข้อเตือนใจ      ไม่ใช่แต่ว่าปราศรัยพอเป็นพิธี
     ที่สำคัญคือเป็นข้อเขียนของท่านเอง  ไม่ใช่สิ่งที่เจ้าภาพเขียนขึ้นแล้วส่งให้อ่าน   เหมือนอย่างคำปราศรัยของคนใหญ่คนโตหลายๆคนในสมัยนี้      
     เราจึงได้เห็นตัวอย่างการใช้ภาษาของคนรุ่นทวด  ว่าท่านเก่งเรื่องภาษาจริงๆ แม้ว่าท่านจะไปได้ดีทางสาขาวิทยาการด้านอื่น  แต่พื้นฐานภาษาไทยของท่านก็แข็งแรงมาก

ตัวอย่างโวหารเปรียบเทียบ

ในการที่เชิญมาพร้อมกันบัดนี้ ข้าพเจ้าปรารถนาจะพูดด้วยสองสามข้อ จะขอเริ่มด้วยปรับทุกข์ให้รู้น้ำใจกันให้ชัดเจน เพราะการที่จะทำงานร่วมกันนั้น ต้องรู้จักน้ำใจกัน จึงจะได้ผลดีแก่ราชการ
     ในชั้นต้นขอให้เข้าใจเสียให้ทั่วกันว่า ในการที่ข้าพเจ้ามาเป็นอธิบดีกรมนี้นั้น ไม่ใช่มาด้วยความประสงค์ของข้าพเจ้าเอง มาด้วยทางราชการบังคับให้มา ถ้าถามอย่างส่วนตัวแล้ว ก็ตอบได้อย่างเต็มปากว่า ไม่ได้นึกอยากจะเป็นอธิบดีกรมนี้เลย แต่เกิดมาเป็นข้าราชการ ตั้งใจให้ชีวิตและร่างกายแก่บ้านเมืองแล้ว จะเอาใจสมัครของตนมาเป็นเกณฑ์ไม่ได้อยู่เอง เมื่อทางราชการเห็นว่าข้าพเจ้าจะเป็นประโยชน์ตำแหน่งนี้ ข้าพเจ้าก็จำต้องรับ แลจำต้องพยายามอย่างดีที่สุดที่จะให้ความไว้วางใจที่รัฐบาลมีในข้าพเจ้า
     ที่กล่าว่าไม่ได้นึกอยากมาเป็นอธิบดีกรมบาญชีกลางนั้น เพราะงานในตำแหน่งเก่าเป็นงานที่สนุกกว่าทางนี้ งานทางโน้นเป็นงานปั้น ปั้นกรมขึ้นทั้งกรมด้วยฝีมือ แลเห็นความเจริญทีละน้อย เปรียบเหมือนทำเก้าอี้ขึ้นเอง แลทำมาตั้งแต่ตัดไสไม้จนเป็นรูปเก้าอี้ ถึงเก้าอี้นั้นจะเล็กสักหน่อย ก็รู้สึกภูมิใจว่าเป็นเก้าอี้ที่ทำขึ้นเองด้วยฝีมือ ส่วนงานทางนี้เป็นงานที่ผู้สามารถกว่าข้าพเจ้าได้จัดขึ้นลงรูปแล้ว เปรียบเหมือนนั่งเก้าอี้คนอื่นเขาทำไว้แล้วเสร็จ ถึงจะเป็นเก้าอี้ใหญ่หรือนวมจะนุ่มสักเพียงไร ก็ไม่มีความภูมิใจเหมือนนั่งเก้าอี้ที่ทำเอง

[เทาชมพู]

ข้อความที่แสดงอารมณ์

อนึ่ง พระยาอนุรักษ์โกษากับข้าพเจ้านั้น เป็นมิตรที่รักกันอย่างสนิทสนมมาแต่ยังอยู่ในประเทศอังกฤษด้วยกัน     ถ้าข้าพเจ้ามาแทนเพราะเขาเลื่อนตำแหน่งไปอื่น การมานี้ก็จะมาด้วยเบิกบานใจ แต่นี่มาแทนเพราะเหตุเขาตาย ต้องมานั่งในห้องที่เขาเคยนั่ง สิ่งต่าง ๆ ในห้องก็จะเตือนใจอยู่ไม่วาย ให้ระลึกถึงกัลยาณมิตรที่เสียไป การที่มานี้ดังนั้นจึงเป็นการมาด้วยความเศร้าว้าเหว่ใจเป็นที่สุด
นอกจากเหตุที่กล่าวมานั้นแล้ว ข้าพเจ้ายังรู้สึกบกพร่องในตัวของข้าพเจ้าเอง จริงอยู่ข้าพเจ้าเคยรับราชการในกรมนี้มาก่อนและได้เรียนการบาญชีแลการคลัง แต่วิชานั้นได้ทิ้งมาเสียนาน เวลานี้ค่อนข้างจะเรื้อเป็นอันมาก ความบกพร่องอีกอย่างหนึ่งก็คือ อายุข้าพเจ้ารู้สึกว่ายังเป็นเด็ก ผู้ช่วยแต่ละคนที่ข้าพเจ้าจะต้องปกครองล้วนมีอายุคราวพี่ แลแต่ละคนมีความรู้ในหน้าที่เป็นอย่างดี ทั้งรักราชการช่ำชองมาด้วยกันทั้งนั้นเป็นเวลานาน ๆ
    ที่กล่าวนี้เป็นข้อปรับทุกข์ให้เห็นว่าไม่ได้มาเป็นอธิบดีเพราะอยากจะมา มาด้วยความเศร้าแลด้วยความรู้สึกบกพร่องของตนอยู่เหมือนกัน เมื่อเข้าใจกันชัดเจนดังนี้แล้ว จะกล่าวต่อไปถึงนโยบายที่จะดำเนินราชการกรมนี้

     การแสดงอารมณ์เศร้าโศกของท่านในการมารับตำแหน่ง  ก่อผลได้ 2 อย่างพร้อมกัน คือ
     1 แสดงความอาลัย และนับถืออธิบดีคนเก่าที่ถึงแก่กรรมไป    เป็นการแสดงมารยาทและให้เกียรติผู้ล่วงลับอย่างเหมาะสม  เพราะข้าราชการในกรมนี้ก็ล้วนแต่ลูกน้องของพระยาอนุรักษ์โกษา ย่อมสนิทสนมและนับถือผู้บังคับบัญชาคนเก่าไม่มากก็น้อย    การกล่าวให้เกียรติอธิบดีคนเก่าโดยอธิบดีคนใหม่ จึงน่าจะก่อความรู้สึกที่ดีให้ข้าราชการใต้บังคับบัญชา 
      2  เป็นการถ่อมตัวของอธิบดีคนใหม่ ว่าท่านมิได้ทะเยอทะยานในตำแหน่งใหญ่ที่ได้รับ    เห็นได้จากท่านออกตัวในย่อหน้าต่อมา ว่ารู้สึกว่าตัวเองยังไม่ชำนาญ เพราะทิ้งวิชาบาญชีและคลังไปเสียนาน     นอกจากนี้ท่านก็ให้เกียรติข้าราชการใต้บังคับบัญชาที่อายุมากกว่า นอบน้อมคารวะว่าเป็น "รุ่นพี่"  ไม่ได้ถือว่าตัวเองตำแหน่งใหญ่กว่าย่อมจะเหนือกว่า
     มารยาทไทยๆอ่อนน้อมถ่อมตนแบบนี้เป็นที่ยอมรับนับถือกันในสังคมไทยประมาณหนึ่งร้อยปีมาแล้ว     พระยาโกมารกุลฯ ใช้ถ้อยคำได้ตรงกับธรรมเนียมในสมัยนั้นทุกประการ

[เทาชมพู]

    บทปราศรัยนั้นมักจะต้องลงท้ายด้วยโอวาท    และการให้กำลังใจแก่ข้าราชการใต้บังคับบัญชา   พระยาโกมารกุลฯก็ไม่ลืมที่จะให้ข้อนี้   โดยมีโวหารเปรียบเทียบตามความถนัดในการใช้ภาษาของท่าน 

     ขอให้พึงเชื่อเถิดว่า ถ้าเรารักษาราชการในหน้าที่เป็นอย่างดีที่สุด ความเจริญจะมีแก่ตัวเอง เพราะหว่านพืชไว้ไปไหนเสียจะได้ผลแลขอให้ไว้ใจเถิดว่า ข้าพเจ้าเป็นอธิบดีปกครองท่านอยู่ตราบใด ถ้าท่านเป็นข้าราชการที่ดี ข้าพเจ้าจะรักท่านเหมือนดังข้าพเจ้ารักตัวข้าพเจ้าเองเสมอ อธิบดีนั้นเปรียบเหมือนหัวของกรม ลำพังแต่หัว จะหาสามารถทำอะไรให้สำเร็จไปได้ไม่ จึงเป็นหน้าที่ของอธิบดีจะต้องรักผู้ที่อยู่ใต้ความปกครองทุกคน ความเจริญของเอกชนทุกคนในกรมนั้น อธิบดีจะต้องนึกถึงอยู่เสมอ

    ที่เห็นอีกอย่างจากคำปราศรัยของท่านก็คือ  ไม่มีตรงไหนเลยที่พระยาโกมารกุลฯแสดงตนว่าเป็นผู้มีอำนาจควรแก่การยำเกรง   หรืออยู่เหนือกว่าข้าราชการใต้บังคับบัญชาของท่าน   ตรงกันข้าม มีแต่ความเป็นมิตร และอ่อนน้อม ยกย่องให้ความสำคัญแก่ผู้ทำงานในกรม  ซึ่งก็ล้วนแล้วแต่เป็นข้าราชการระดับล่างกว่าท่านทั้งสิ้น

     การปฏิบัติการงานในหน้าที่ของท่านนั้น ข้าพเจ้าเป็นคนใหม่ เข้ามายังไม่ทราบหนเหนือหนใต้ จึงขอให้คำสั่งว่า ท่านได้เคยทำมาในครั้งพระยาอนุรักษ์โกษาอธิบดีอย่างไร ก็ให้ปฏิบัติไปอย่างนั้นพลางก่อนนี้เป็นหมดข้อความที่ข้าพเจ้าปรารถนาจะกล่าวในที่นี้ ข้าพเจ้าขอบใจท่านเป็นอันมากที่มาปราชุมและตั้งใจฟังถ้อยคำของข้าพเจ้า ขออวยพรให้ท่านมีอายุแลกำลังที่จะรักษาราชการในหน้าที่ ช่วยกันคิดกันทำงานโดยปราศจากความแก่งแย่ง เพื่อความเจริญของกรมบาญชีกลาง

[เทาชมพู]

ความสามารถด้านภาษาของพระยาโกมารกุลมนตรีเป็นทักษะพิเศษประจำตัวท่าน    ยังค้นไม่พบว่าท่านเล่นดนตรีไทยหรือสากลชนิดใดชนิดหนึ่งได้หรือไม่    แต่ที่รู้แน่ๆจากผลงานด้านเพลง  คือท่านต้องรู้จักเสียงโน้ตดนตรีสากล  และแม่นยำเรื่องเสียงวรรณยุกต์ภาษาไทย  ถึงสามารถแต่งเนื้อเพลงให้ลงตัวกับเสียงโน้ตดนตรีเพลงที่เรียบเรียงแบบทำนองสากลของท่านผู้หญิง(ม.ล.)พวงร้อย สนิทวงศ์ได้หลายเพลง
คนที่ไม่รู้เสียงโน้ตดนตรีสากล และไม่แม่นเรื่องเสียงวรรณยุกต์ ตลอดจนไม่แม่นภาษาไทย แต่งเพลงเหล่านี้ไม่ได้     เพลงที่นักร้องร้องออกมาจะแปร่งเพี้ยนไปหมด
ตัวอย่างเช่นโน้ตตัว "โด" นั้น  ใช้เสียงสามัญจะเพี้ยน  ถ้าเป็นคำว่า" เธอ" ไปลงในเสียง "โด" จะกลายเป็น "เถ่อ"

เนื้อร้องของพระยาโกมารกุลฯ ไม่เพี้ยนเลย

[เทาชมพู]

เพลงที่คุณหาญบิงชอบ    ใช้ภาษารุ่นเก่า แต่ไพเราะมาก   แสดงถึงภูมิรู้ทางภาษาของท่าน
ขอแปลเป็นไทยให้ฟังอีกทีนะคะ

ตาแสนกลมแต่คมนักเจียวเจ้า          ท่อนนี้ไม่ต้องแปลมาก   เจียว ก็คือ เทียว หรือเชียว   หรือภาษาวัยรุ่นใช้ว่า เชีย
เลื่อมแหลมเงาเป็นประกายวาม         เหลื่อม หรือ เลื่อม  แปลว่า เป็นมันระยับ  เราใช้ในคำซ้อนว่า เลื่อมพราย
                                           แหลม แปลว่า คม  พบได้ในคำซ้อนว่า แหลมคม  มีความหมายเดียวกัน
แหลมเกินศรแหลมหล่อนชายคร้าม     แหลมเกินศร คือคมเกินศร  
สุกดาวงามแม้มาเทียบเปรียบแพ้ตาเจ้าเอย   สุก= สุกใส  

เชิญฟังเพลงนี้อีกครั้งจากเสียงของคุณเศรษฐา  ศิระฉายา  ศิลปินแห่งชาติ  ค่ะ

[เทาชมพู]

ขอส่งท้ายด้วยเพลงประพันธ์เนื้อร้องโดยพระยาโกมารกุลมนตรี อีกเพลงหนึ่งค่ะ