เมื่อสยามรับเสด็จกษัตริย์ฮาวายในสมัยรัชกาลที่๕

[NAVARAT.C]

และพระราชหัตถเลขา ถึงท่านกรมท่า(เจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี (ท้วม บุนนาค) ซึ่งเป็นเสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศ(คนแรก)ด้วย) ความว่า 

เจ้าปฤษฎางค์มากราบบังคมทูลว่า เมื่อได้ไปรับเสด็จกิงกาลกวัวมาตามทางนั้น กิงได้รับสั่งถึงเรื่องการค้าขาย โดยตั้งพระทัยจะได้สินค้าไทยหลายอย่าง และว่าอยากจะค้าขายกันกับไทย จึงรับสั่งขอเฝ้าในหลวงเป็นการส่วนพระองค์ แม้กระทั่งมินิสเตอร์ก็ไม่ให้ตามเสด็จไปเฝ้าฯด้วย พระองค์เข้าพระทัยว่า ไม่แน่ใจว่ากิงนั้นจะตรัสด้วยเรื่องอะไรบ้าง แต่คงจะเป็นเรื่องการค้าหรือการทำสัญญา เรื่องทำสัญญา ทรงขอความเห็นท่านกรมท่า ว่า ตอนนี้ในหลวงกำลังจะแก้ไขหนังสือสัญญาต่างๆ แต่ยังแก้ไม่สำเร็จ เพราะไทยได้ทำสัญญากับเมืองหลายเมือง บางเมืองที่ทำสัญญากับไทยไม่มีสับเยกต์และการค้าขายก็มี ซึ่งกำลังคิดจะแก้ไขสัญญาอยู่นั้น แต่ลำบากอยู่มากนัก ดังนั้นถ้าจะรับสัญญาเมืองฮาวายอย่างประเทศทั้งปวง จะยิ่งแก้ไขสัญญาเมืองอื่นที่คิดไว้ยากขึ้นไปอีก ครั้นจะรับไว้ไม่เสมอกับสัญญาประเทศอื่น ก็ดูจะทำให้เขาเสื่อมเกียรติยศ จึงได้มีพระราชดำริ ถ้าหากกิงจะยอมให้ทำสัญญาโดยฝ่ายเรายอมให้เข้ามาค้าขาย แต่เขาต้องยกอำนาจบางอย่างให้ไทยในข้อซึ่งกำลังดำริแก้ไขสัญญากับเมืองอื่นแล้ว ก็อาจจะยอมได้โดยดี ขอให้ท่านกรมท่าคิดซักซ้อมความเข้าใจเรื่องนี้ไว้ก่อน

เรื่องที่ต้องการกราบบังคมทูลขณะเฝ้าเป็นการส่วนพระองค์สองต่อสองนั้น คือเรื่องเดียวกับที่ทรงคุยกันกับพระจักรพรรดิเมจินั่นเอง แต่ฝ่ายไทยไปตีความหมายผิดหมด

[siamese]

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชทานตรามงกุฎสยามชั้นที่ ๑ ชื่อ มหาสุราภรณ์ แก่กิงกาลกะอัว และมีการดินเนอร์ที่ห้องสีน้ำเงิน จัดโต๊ะได้ดัภาพ

[NAVARAT.C]

ส่วนที่กำหนดว่ากิงจะเสด็จฯกลับวันเสาร์นั้น รุ่งขึ้นเป็นวันที่มาเข้าเฝ้าฯ แต่ยังไม่กำหนดว่าเช้าหรือบ่าย ขอให้ท่านกรมท่ากำหนดเสียและแจ้งให้ทรงทราบด้วย ส่วนรุ่งขึ้นวันศุกร์จะเสด็จฯไปทรงเยี่ยมตอบเวลาบ่าย๔โมง แต่จะมีดินเนอร์ด้วยกระชั้นไป วันมีน้อย จึงให้กรมท่าจัดดินเนอร์ในวันศุกร์ วันเสาร์ถ้ามาเฝ้าฯลา ก็ให้มาเฝ้าฯลาเป็นการไปรเวตตามที่ได้เคยขอไว้ แต่ถ้ากิงจะเสด็จฯไปตอนเช้าวันเสาร์ ก็ให้กิงเสด็จฯมาเฝ้าไปรเวตตอนเย็นวันศุกร์  ทั้งนี้อย่าเพิ่งลงโปรแกรม ให้กราบทูลกิงเสียก่อน ส่วนวันศุกร์เช้าให้เชิญเสด็จกิงเสด็จฯไปทอดพระเนตรวัดพระแก้ว พุทธรัตนสถาน และที่อื่นๆ ซึ่งก็คงหมดเวลาพอดี จึงให้เลี้ยงพระกระยาหารที่บ้านกรมท่าที่เดียว ส่วนพรุ่งนี้ค่ำเชิญเสด็จกิงทอดพระเนตรละครที่วังกรมขุนเจริญ  ทั้งนี้ได้ทรงหาละครเจ้าพระยามหิธรฯมาแสดงถวายแล้ว

[เพ็ญชมพู]

จากพระราชหัตถเลขารัชกาลที่ ๕ ถึงเจ้าคุณกรมท่า   แสดงให้เห็นว่ากิงกาลกวัวเสด็จประพาสรอบโลกและเสด็จฯ มาทรงเยือนสยาม  น่าจะเป็นเพราะกิงมีพระราชประสงค์จะหาพันธมิตรต่างชาติไว้คานอำนาจกับอเมริกา   เนื่องจากการเสด็จประพาสรอบโลกของกิงกาลกวัวนี้เกิดขึ้นหลังการเดินทางเยือนประเทศรอบโลกของเยเนราลแกรนต์ (ประธานาธิบดีแกรนต์)ของสหรัฐอเมริกา     เป็นไปได้ว่า  กิงกาลกวัวกำลังระแวงอำนาจของอเมริกาที่จะมาครอบงำหมู่เกาะฮาวายต่อไป

อย่างไรก็ตาม  รัชกาลที่ ๕ เอาพระทัยใส่กับการผูกไมตรีต่อสหรัฐอเมริกามากกว่าหมู่เกาะฮาวาย   สังเกตได้จากรัชกาลที่ ๕  มีรับสั่งให้เชิญเยเนราลแกรนต์เดินทางจากเกาะสิงคโปร์มาเยือนสยามอย่างกระทันหัน  ทั้งที่สยามไม่ได้อยู่ในแผนการเดินทางของเยเนราลแกรนต์มาตั้งแต่ต้น   ในขณะที่การเสด็จฯ มาทรงเยือนสยามของกิงกาลกวัวนั้นได้กำหนดไว้ในแผนทางเดินทางแล้วตั้งแต่ต้น  

กระนั้นรัชกาลที่ ๕ ก็ได้ทรงแสดงพระราชดำริบางประการที่สื่อให้เห็นว่า   ที่กิงกาลกวัวเสด็จฯ มาทรงเยือนประเทศไทยเพื่อหาพันธมิตร   ทั้งที่ฮาวายไม่เคยมีการติดต่อค้าขายกับไทยมาก่อน   และถึงมีก็คงมีน้อยมาก   การขอตั้งกงสุลในกรุงเทพฯ  ยิ่งไม่เห็นว่าจะเป็นการส่งเสริมการค้าขายแก่สองประเทศ   แต่จะกลายเป็นการส่งเสริมให้คนที่เป็นกงสุลฮาวายมีอำนาจหาคนมาเป็นสับเยกต์และตั้งศาลในสยาม  ทำให้สยามปกครองบ้านเมืองด้วยความลำบากยิ่งขึ้น  เหมือนกับที่ชาติอื่นๆ ที่เข้ามาขอตั้งกงสุลในสยามแล้วเกิดปัญหาคดีความต่างๆ กับสยามมากมาย  และสยามเป็นฝ่ายเสียประโยชน์จากการทำสัญญากับชาติเหล่านั้นมาก   จนรัชกาลที่ ๕ มีพระราชดำริที่จะขอแก้ไขสัญญากับทุกๆ ชาติที่ได้เคยทำไว้   และยังทรงมุ่งหมายจะเริ่มทำสัญญาแบบใหม่กับฮาวายเป็นชาติแรก  เพื่อเป็นตัวอย่างในการแก้ไขสัญญากับชาติอื่นๆ ต่อไป

จากพระราชหัตถเลขารัชกาลที่ ๕ ถึงเจ้าคุณกรมท่า   แสดงให้เห็นว่ากิงกาลกวัวเสด็จประพาสรอบโลกและเสด็จฯ มาทรงเยือนสยาม  น่าจะเป็นเพราะกิงมีพระราชประสงค์จะหาพันธมิตรต่างชาติไว้คานอำนาจกับอเมริกา   เนื่องจากการเสด็จประพาสรอบโลกของกิงกาลกวัวนี้เกิดขึ้นหลังการเดินทางเยือนประเทศรอบโลกของเยเนราลแกรนต์ (ประธานาธิบดีแกรนต์)ของสหรัฐอเมริกา     เป็นไปได้ว่า  กิงกาลกวัวกำลังระแวงอำนาจของอเมริกาที่จะมาครอบงำหมู่เกาะฮาวายต่อไป

กิงกาลกวัวนี่แหละเป็นต้นความคิดเรื่อง วงไพบูลย์แห่งเอเซีย - league of Asian countries พระองค์ทรงเสนอความคิดนี้ต่อกษัตริย์เมจิ โดยให้ญี่ปุ่นเป็นผู้นำ แต่ครั้งนั้นกษัตริย์เมจิทรงปฏิเสธ

ความคิดนี้ไม่ได้สูญหายไป โดยญี่ปุ่นนำมาปรับใช้ภายหลังเป็น วงไพบูลย์ร่วมแห่งมหาเอเชียบูรพา - The Greater East Asia Co-Prosperity Sphere

During his visit to Tokyo, Kalakaua also secretly discussed with the Emperor the possibility of forming a league of Asian countries to oppose the domination and oppression of European countries. Kalakaua said that he would propose the league to the leaders of China, Siam, India, and Persia on his world tour, if Meiji would agree to head the league. Meiji was understanding, but pointed out that China wouldn't join if Japan was leading the league; but he would consider the King's proposal and send a response. After conferring with his cabinet, Meiji declined the offer of leadership for the initiative. (Emperor of Japan: Meiji and his World, 1852-1912 by Donald Keene [New York: Columbia University Press, 2002].)

http://pvs.kcc.hawaii.edu/holokai/2007/japan_1_intro.html

[NAVARAT.C]

^
แล้วผมจะย้อนกลับมาวิจารณ์ภายหลังนะครับ
.
.
ทรงมีพระราชกระแสข้างต้นไปถึงเจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี แต่เอกสารฝ่ายฮาวายบันทึกว่าในวันเดียวกับที่กิงกาลกวัวเข้าเฝ้าพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ในเวลาเย็น กิงกาลกวัวและคณะของพระองค์ก็ได้เสด็จโดยเรือพระที่นั่งอีกครั้งหนึ่ง เพื่อข้ามแม่น้ำไปยังที่พำนักของเสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศเจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี (ท้วม บุนนาค)

ท่านเสนาบดีได้รับการสรรเสริญว่า ได้พิสูจน์ตนเองว่าเป็นคนเจริญด้วยปัญญาเช่นเดียวกับองค์พระมหากษัตริย์ ด้วยมีใจที่เปิดกว้างต่อแนวความคิดตะวันตก ท่านได้จัดเลี้ยงหรูหราตามแบบยุโรป หลังอาหารแล้วก็นำแขกไปยังระเบียงที่สามารถมองขึ้นไปตามลำแม่น้ำเห็นทิวทัศน์อันงดงามของกรุงเทพ กิงกาลกวัวตั้งข้อสังเกตว่า มันช่างคล้ายกับเป็นเมืองที่ลอยน้ำอยู่ ยาวไปไกลเท่าที่ตาสามารถมองเห็นได้จากยอดที่แหลมเสียดฟ้าของพระเจดีย์ตรงโน้นตรงนี้ ท่ามกลางบ้านเรือนราษฎรชั้นเดียวที่แผ่ลึกเข้าไปในแผ่นดิน

[NAVARAT.C]

วันถัดไป พระราชอาคันตุกะก็ได้เสด็จไปทอดพระเนตรวัดพระแก้ว พุทธรัตนสถาน ฯลฯ พร้อมคณะ สร้างความตื่นตาตื่นใจมาก ดังจะเห็นได้จากบันทึกที่ทางฝ่ายเขาว่าถือเป็นสิทธิพิเศษอันหาได้ยากยิ่ง ที่จะมีโอกาสได้เห็นภายในของพระอุโบสถที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯได้ทรงอดอาหารและอธิษฐาน(คือทรงผนวช) ก่อนที่จะมีพระราชพิธีพระบรมราชาภิเษก(ครั้งที่สอง)

ในอาคารที่ตกแต่งประดับประดาอย่างสุดยอดฝีมือนี้ มีพระพุทธปฏิมากรประทับยืนขนาดใหญ่องค์หนึ่ง พระเนตรฝังไว้ด้วยอัญมณี รายล้อมรอบด้วยดอกไม้ประดิษฐ์ประดับเพชร
อันนี้ก็แปลก คงตาลายไปหมด เห็นแต่พระพุทธรูปยืนองค์เดียว พระแก้วมรกตไม่ยักเห็นหรือกระไร จึงไม่กล่าวถึง

[siamese]

ในอาคารที่ตกแต่งประดับประดาอย่างสุดยอดฝีมือนี้ มีพระพุทธปฏิมากรประทับยืนขนาดใหญ่องค์หนึ่ง พระเนตรฝังไว้ด้วยอัญมณี รายล้อมรอบด้วยดอกไม้ประดิษฐ์ประดับเพชร
อันนี้ก็แปลก คงตาลายไปหมด เห็นแต่พระพุทธรูปยืนองค์เดียว พระแก้วมรกตไม่ยักเห็นหรือกระไร จึงไม่กล่าวถึง

พระองค์ไหนที่พระเนตรประดับด้วยอัญมณี ?

[NAVARAT.C]

อาจจะทุกองค์ก็ได้คุณหนุ่ม พระพุทธรูประดับนี้ต้องอย่างนั้นอยู่แล้ว จะสงสัยไปไย

[NAVARAT.C]

หลังจากนั้นทั้งคณะก็รีบกลับไปยังที่ประทับเพื่อเตรียมตัวรับเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวที่จะเสด็จไปเยี่ยมคำนับตอบแทน  เมื่อได้เวลา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯก็เสด็จไปถึง ใกล้เคียงกับคณะเสนาบดีที่ตามเสด็จ พร้อมบรรดาคณะกงสุลชาติต่างๆ

เย็นวันนั้น พระราชอาคันตุกะก็ได้ทอดพระเนตรการแสดงดนตรีและนาฏศิลป์ไทยแบบดั้งเดิม

วันรุ่งขึ้น กิงกาลกวัวได้เสด็จไปยังพระบรมมหาราชวังอีกครั้งหนึ่ง ในการพระราชทานเลี้ยงอำลาเพื่อถวายพระเกียรติยศ  เมื่อเข้ามายังพระราชฐานแล้วก็พบแถวทหารทั้งกองพันยืนเรียงรายพร้อมคบเพลิงหลายร้อยอันชูไว้ในมือ เพื่อให้แสงสว่างนำไปสู่ประตูทางเข้าสู่พระราชฐานชั้นใน  
พระองค์ทรงได้รับการต้อนรับอีกครั้งจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ แล้วเสด็จพระราชดำเนินนำไปยังท้องพระโรง ในขณะที่วงดนตรีบรรเลงเพลงชาติของฮาวาย  เพลงนี้กิงกาลกวัวได้ทรงปิอาโนเมื่อวันก่อนเพื่อให้นายวงดนตรีของชาวสยามได้รับฟังด้วยพระองค์เอง

[NAVARAT.C]

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯได้ถวายเครื่องราชอิสริยาภรณ์มงกุฎสยามชั้นที่๑ มหาสุราภรณ์ แด่กิงกาลกวัว เสร็จแล้วกิงกาลกวัวได้ถวายเครื่องราชอิสริยาภรณ์ The Order of Kamehameha แด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

หลังจากนั้น งานเลี้ยงอย่างหรูหราก็ได้เริ่มต้น กิงกาลกวัวทรงขอให้วงดุริยางค์เล่นเพลงไทยถวาย ซึ่งหลังจากทรงฟังแล้ว ตรัสว่าทำนองคล้ายๆกับเพลงฮาวายเหมือนกัน

ผมสงสัยเองว่าจะเป็นเพลงคลื่นกระทบฝั่ง

[NAVARAT.C]

ระหว่างงานเลี้ยงนั้น เจ้าชายน้อยพระองค์หนึ่งทรงถามผู้มาเยือนว่าฮาวายอยู่ภายใต้การควบคุมของชาวต่างชาติด้วยหรือ เพราะทรงเห็นว่ามีฝรั่งคนหนึ่งอยู่ในคณะผู้ตามเสด็จด้วย

คำถามนี้อาจจะได้รับคำตอบที่แตกต่างกันมากกับความเป็นจริงในอนาคตที่อยู่ไม่ไกลเกินรอ

ความปรารถนาของบรรดาแขกเมืองถูกเติมเต็มด้วยทุกสิ่งที่เลอเลิศในงานเลี้ยงพระราชทาน พระราชอาคันตุกะของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯถวายบังคมลาในคืนนั้นแล้ว รุ่งขึ้นเช้า ทรงมีรับสั่งให้ช่างภาพไปคอยถ่ายรูปคณะของกษัตริย์ฮาวายก่อนที่จะเสด็จพระราชดำเนินกลับ

คุณหนุ่มเคยเห็นภาพที่ว่าบ้างไหม แบบเนี้ยะ แบบรูปข้างล่างเนี้ย ช่วยสงเคราะห์หามาลงให้ด้วยเถิด

[เทาชมพู]

เจ้าชายน้อยที่ประทับที่โต๊ะเสวย  ติดกับพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว น่าจะเป็นสมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ?

[NAVARAT.C]

ดูแผนผังแล้วก็ใช่ มีฝรั่งต้องสงสัยอยู่คนหนึ่ง ผมยังไม่ทราบว่าเป็นใครเหมือนกัน

แต่ทูลกระหม่อมพระองค์น้อยนี่ใช่สมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศหรือครับ ผมนึกว่าท่านเป็นทูลกระหม่อมพระองค์ใหญ่เสียอีก ? สมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิราวุธคือทูลกระหม่อมพระองค์โต ?

[NAVARAT.C]

บันทึกฉบับสุดท้ายของฝ่ายไทย ความว่า  

ตามที่ท่านกรมท่าได้ส่งจดหมายกราบบังทูลเรื่องการพูดกับกิงกาลกวัวนั้น ทรงทราบแล้ว ทรงเห็นว่าตัดออกไปได้เป็นการดี แม้จะดื้อเสด็จมา ก็คงไม่รับตามที่พูด อนึ่งวันวานนี้ กิงได้ขอให้ห้ามเรือไว้ก่อนวันหนึ่ง ในหลวงได้ทรงห้ามที่กิงขอ วันนี้จะได้จัดดินเนอร์ถวายเป็นการไปรเวตก่อนที่จะเสด็จฯกลับรุ่งขึ้น กิงนั้นเห็นว่าจะเสด็จฯกลับเช้า ๔ โมง รับสั่งให้ท่านกรมท่าจัดการส่งเสด็จตามที่เคยปฏิบัติ ที่ปากน้ำนั้นให้ยิงสลุตคำนับเมื่อเรือพระที่นั่งผ่านออกไป ส่วนการเฝ้าฯลาในหลวงนั้น ทรงเห็นว่าไม่ต้องเฝ้าฯ เพราะเวลากระชั้นนัก

[NAVARAT.C]

ส่วนของฝ่ายฮาวายบันทึกว่า

หลังจากพิธีกรรมอันเอิกเกริกที่จัดเฉพาะการส่งเสด็จพระราชดำเนินเยือนของพระราชอาคันตุกะ กิงกาลกวัวและคณะผู้ติดตามก็ได้เสด็จโดยรถม้าพระที่นั่งไปยังเรือพระที่นั่งยี่สิบสี่ฝีพาย ซึ่งได้นำขบวนเสด็จสู่เรือกลไฟ “บางกอก” ซึ่งเป็นเรือพระที่นั่งอีกลำหนึ่ง ณ ที่นั้นพระสงฆ์ได้รับนิมนต์มาเจริญพระพุทธมนต์ โดยโยงสายสิญจน์เวียนไปรอบเรือ และประดับพวงมาลารอบๆห้องเป็นมงคลแก่ทุกคนในเรือก่อนออกเดินทาง

นอกจากนั้นแล้ว ยังทรงมีน้ำพระทัยให้นำมังคุด ทุเรียน และมะพร้าวอ่อนไปบรรจุไว้เต็มทุกตู้ เมื่อเรือแล่นผ่านป้อมใดก็มีการยิงสลุตถวายทุกป้อม จนกระทั่งเรือพระที่นั่งแล่นออกอ่าวไทยมุ่งหน้าสู่คาบสมุทรมลายู