หัสนิยายมิใช่นวนิยายตามขนบที่เรารู้กัน หรือเรื่องสั้นที่มีตอนจบในตัวเอง แต่เป็นเรื่องแต่งที่สะท้อนภาพชีวิตของสังคม ของยุคสมัยอย่างต่อเนื่อง กล่าวได้ว่า สามเกลอคือเรื่องราวที่ลำดับภาพสังคมไทยในช่วง 30 ปี ระหว่าง 2482 – 2511 สะท้อนเหตุการณ์ บรรยากาศ และสิ่งแวดล้อม พูดได้ว่าเกือบทุกด้านของสังคมไทย ซ้ำยังเคยผลิตเป็นภาพยนตร์และละครโทรทัศน์อีกด้วย
ศ.ดร. วิชิตวงศ์ เล่าให้ฟังว่า เคยพบ ป.อินทรปาลิต ตัวจริงเสียงจริง ซึ่งนับเป็นประสบการณ์ที่หาได้ยากยิ่ง
“ปี 2490 ผมไปออกนิตยสารฉบับหนึ่งที่โรงพิมพ์ใกล้ๆ เสาชิงช้า มีหนังสือพิมพ์สองฉบับมาออกพร้อมๆ กัน แบ่งที่ทำงานในโรงพิมพ์เดียวกัน ฉบับหนึ่งชื่อเอกราช รับผิดชอบโดยคุณอิศรา อมันตกุล อีกฉบับชื่อปิยมิตร มี ป. อินทรปาลิต เป็นผู้อำนวยการ ท่านยังเขียนคนเดียวทั้งเล่ม ซ้ำออกทุกวัน เป็นเรื่องอ่านเล่น นานๆ จะมีพล นิกร กิมหงวน แทรกอยู่ ท่านอายุราว 38 ปี
“ป. อินทรปาลิต มาทำงานแต่เช้า โดยขับรถยนต์มา สมัยนั้นคนยังไม่ค่อยมีรถยนต์กันหรอก ท่านนุ่งกางเกงขายาวสีขาว สวมเสื้อเชิ้ตแขนยาวสีขาว พับแขน ดูสะอาดเรียบร้อย ใบหน้ายิ้มแย้มแจ่มใส ตอนนั้นผมยังอายุแค่ 18 ปีเท่านั้น ก็เกิดความชื่นชมในตัวจริงของนักเขียนใหญ่ที่เราชอบ”
นอกจากนี้ ศ.ดร. วิชิตวงศ์ ให้ความเห็นที่น่าสนใจว่า จากงานเขียนทั้งหมดกว่า 1,000 ตอนของสามเกลอนั้น หาได้มีคุณค่าเพียงแค่การสร้างเสียงหัวเราะ ทว่ายังเป็นวรรณกรรมที่ต้องศึกษาและจดจำใน 3 เรื่องด้วยกัน
“หนึ่งคือ เนื่องจากเรื่องราวกินระยะเวลากว่าสามทศวรรษ พูดได้ว่ามีการเขียนขึ้นแทบทุกเดือน ทำให้เราเห็นถึงวิวัฒนาการของสังคมไทย ตั้งแต่ก่อนสงครามโลกครั้งที่ 2 หรือที่เรียกกันว่าสมัยบ้านดีเมืองดี จนเกิดสงคราม และหลังสงคราม มีการบันทึกไว้หมด กระทั่งเรื่องนักมวยอย่าง โผน กิ่งเพชร หรือภาพยนตร์ต่างๆ ตรงนี้ไม่มีวรรณกรรมเล่มใดสะท้อนได้ขนาดนี้ แม้เอกสารของทางราชการเองก็ตาม
“สองคือการแทรกหลักคิดทางจริยธรรมต่างๆ ปลูกฝังความรักชาติ ความกล้าหาญ ความเสียสละ สุดท้าย ที่ได้รับคือความสนุกเพลิดเพลิน คลายเครียด เป็นยารักษาโรคต่างๆ แห่งยุคสมัยได้เป็นอย่างดี นี่คือ 1 ใน 100 เล่มที่คนไทยต้องอ่าน”
https://pubat.or.th/%E0%B8%AD%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%84%E0%B8%A1%E0%B9%84%E0%B8%97%E0%B8%A2-%E0%B8%9C%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%99-%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%81/