ประวัติ พระยาอารักษ์นัฏกาภรณ์

[FolkCMU]

สวัสดีครับ ผมรบกวนอยากทราบเรื่องราวของ พระยาอารักษ์นัฏกาภรณ์(ผล ผลวัฒนะ) ครับ ใครพอมีประวัติท่าน แหล่งข้อมูล หรือ ถ้าเป็นไปได้ มีรูปถ่าย ท่าน จะเป็นพระคุณอย่างสูงครับ
ผมสนใจที่จะหาข้อมูลของ พระยาอารักษ์นัฏกาภรณ์ มาตั้งแต่เด็กๆ แล้ว แต่หายากมาก เหตุเพราะท่านเป็นต้นตระกูลผมเองครับ และตัวผมสนใจในด้านประวัติศาสตร์ โบราณคดี ปัจจุบันเรียนมานุษยวิทยา-โบราณคดี อยู่ครับ รบกวนท่านผู้รู้ ช่วยแนะนำ ให้ข้อมูลหน่อยนะครับ ขอบพระคุณครับ 

[V_Mee]

ดูจากราชทินนามน่าจะป็นเจ้ากรมคลังเครื่องโขน  สังกัดกรมมหรสพ
ในทะเบียฬนามสกุลพระราชทานมีบันทึกว่า หลวงสมิทธิ์ศุภธำรง (ผล) กรมโยธามหาดเล็ก (มีหมายเหตุต่อท้ายว่า
ต่อมาได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น หลวงบริรักษ์นัฏกาภรณ  มีตำแหน่งราชการในกรมมหรศพ)
ได้รับพระราชทานนามสกุล "ผลวัฒนะ"  เป็นนามสกุลพระราชทานลำดับที่ ๓๒๓ เมื่อวันที่ ๑๔ กรกฎาคม ๒๔๕๖ 
จากทะเบียฬนามสกุลพระราชทานดังกล่าว  พอจะระบุว่าเดิมท่านผู้นี้รับราชการในกรมโยธามหาดเล็ก  ซึ่งกรมนี้มีหน้าที่
รับผิดชอบงานโยธาในพระราชสำนักซึ่งรวมถึงงานจัดสร้างฉากและโรงละครหลวง  ต่อมาจึงได้โอนย้ายไปสังกัดกรมมหรสพ

[เพ็ญชมพู]

มีประวัติผลงานของท่านบันทึกไว้ในเรือนไทยคือบทละครเรื่อง พระมะเหล

บทละคร เรื่อง  พระมะเหล นี้  ต่อมา  พระยาอารักษ์นัฏกาภรณ์ (ผล  ผลวัฒนะ) ได้คัดลอกจากต้นฉบับในหอพระสมุด
ในครั้งนั้น พระยาอารักษ์นัฏกาภรณ์ ยังเป็นที่หลวงสมิทธิ์ศุภธำรงค์ ปลัดกรมมหรสพ  แต่ต้นฉบับที่ได้มานั้นแต่งค้างอยู่ตรง
ตอนพระมะเหลรบกับยักษ์มะลาก๋อยเท่านั้น  คุณหลวงจึงได้แต่งต่อไปอีกจนจบเรื่อง  จากนั้น  นำบทละคร เรื่อง พระมะเหล
ที่แต่งต่ิอจนจบนั้น ขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว 

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อได้ทอดพระเนตรบทละครดังกล่าวแล้ว  ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้
จำอวดหลวงในกรมมหรสพนำไปแสดงถวายเพื่อทอดพระเนตร ในงานขึ้นพระตำหนักเรือนต้นครั้งหนึ่ง
ในงานขึ้นพระที่นั่ง ในสวนจิตรลดา ครั้งหนึ่ง  และจากนั้น  ก็ได้นำออกเล่นอีกหลายครั้ง   

[เพ็ญชมพู]

ข้อมูลนี้ทำให้ทราบว่าภริยาของท่านคือ คุณหญิงอารักษ์นัฏกาภรณ์ (หงิมผล  ผลวัฒนะ)

บทละคร เรื่อง พระมะเหล ที่จะที่ได้นำมาลงต่อไปนี้ คัดลอกมาแต่สมุดบันทึกของเจ้าคุณอารักษ์นัฏกาภรณ์ (ผล  ผลวัฒนะ)
ซึ่งทายาทของเจ้าคุณได้นำบทละครดังกล่าวมาพิมพ์ไว้ในหนังสืองานพระราชทานเพลิงศพคุณหญิงอารักษ์นัฏกาภรณ์ (หงิมผล  ผลวัฒนะ)
เมื่อวันที่ ๒๐ พ.ค. ๒๕๑๐

เข้าใจว่า  เจ้าคุณอารักษ์ฯ น่าจะปรับแก้ไขคำในบทละครเดิมที่คุณสุวรรณแต่งค้างไว้
เนื่องจากมีบางคำไม่ตรงกัน  และต้นฉบับที่เจ้าคุณได้มาแต่หอพระสมุดนั้น มีกลอนยาวกว่า
ฉบับที่พิมพ์เผยแพร่อยู่ราวสัก ๒-๓ หน้าสมุดไทย

[เพ็ญชมพู]

เกี่ยวกับการแสดงโขน ท่านมีหน้าที่อยู่ในคลังเครื่องโขน

อ่านมาจาก  หนังสือ อนุสรณ์  ศุกรหัศน์  เสวกโท  จมื่นมานิตย์นเรศ  ๒๕๑๑


           พากย์และเจรจา

หมื่นพจนาเสนาะ          เหว่า  โกกิลวาที และ  ถึก  รัตนเกศ

หมื่นไพเราะพจมาน        พยอม  วิเศษสมิต และ  อาบ  สุนทรสนาน

หมื่นขานฉันทวากย์        รอด ........

หมื่นพากย์ฉันทวัจน์   เปียก  อุยยานงาม

หมื่นชัดเจรจา


         คลังเครื่องโขน

พระยาอารักษ์นัฏกาภรณ์     ผล ผลวัฒนะ
หลวง  อาทรนัฏภูษิต   จันทร์   จินตะกะเวส
ขุน  วิจิตรนัฏภูษา   ปาน  ฉันทัษเฐียร



         ผู้รักษาโรงโขน

พระบริรักษ์นาฎกาคาร        พิน  พินทุวัฒนะ   กับ  ม.ล.  ต่อ  พนมวัน

ขุน บริบาลนาฎศาลา          เกิด  วัชรเสวี

(รักษาตัวสะกดของต้นฉบับ  ซึ่งแตกต่างจากเอกสารด้านล่างเล็กน้อย)

[FolkCMU]

ขอบพระคุณมากครับ ประวัติท่านนี้ ผมทำเป็นรายงานเก็บไว้ที่บ้าน มีข้อมูลว่า ท่าน เคยอาศัยอยู่ ย่านวัดกัลยาณมิตร ฝั่งธนบุรี
ดีใจที่ได้ข้อมูลใหม่ๆ จากท่านผู้รู้มากๆ ครับ   

[เทาชมพู]

แนะนำให้ค้นในเว็บราชกิจจานุเบกษาค่ะ  เพิ่มเติมค่ะ

[ddjirawat]

เข้ามาให้กำลังใจครับ สู้ๆ ครับ

[benzene]

หมื่นพจนาเสนาะ (ถึก รัตนเกศ)
เป็นคุณตาของคุณครูผม คุณครูผมชื่อ คุณครูวัฒนา (แดงสวัสดิ์) โกศินานนท์ ผู้เชี่ยวชาญคีตศิลป์ไทย (ขับร้องเพลงไทย)
สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ กระทรวงวัฒนธรรม และอดีตผู้อำนวยการวิทยาลัยนาฏศิลปลพบุรี
 
ภรรยาของหมื่นพจนาเสนาะ (ถึก) เป็นละคร นัยว่าเป็นละครพระองค์เจ้าขาว (พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวัชรีวงศ์)
เพราะเป็นเพื่อนกับคุณครูหมัน มัลลี คงประภัศร์ ผู้ก่อตั้งคณะละครชาตรีไทยศิริ และผู้ที่เข้ามาวางรากฐานการสอนละครพระให้กับโรงเรียนนาฏดุริยางคศาสตร์ (วิทยาลัยนาฏศิลป) เมื่อปี 2477
 
ครูหมัน และภรรยาหมื่นพจนาเสนาะ เป็นละครโรงเดียวกัน เมื่อครูหมันออกมาจากวังพระองค์เจ้าขาว ได้มาสนองพระคุณ พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงฉายรัศมีหิรัญพรรณ ที่วังหน้า ทำหน้าที่สอนละครให้ข้าหลวงวังหน้า
 
ภรรยาหมื่นพจนาเสนาะ (ถึก) ได้ร่วมออกแสดงละครกับคุณครูมัลลี ยังมีภาพละครอยู่ สวยมาก
 
พอดีผมทำศิลปนิพนธ์เรื่องทางขับร้องของคุณครูวัฒนา เลยทราบประวัติ หวังว่าพอจะต่อยอดความรู้ได้ แม้ว่าจะแยกออกไปจากหัวข้อกระทู้ ก็หวังว่าจะมีประโยชน์บ้างไม่มากก็น้อย