เรียนถามถึงคำศัพท์ที่ผมหาความหมายไม่ได้

[virain]

ช่วงนี้ผมได้มีโอกาสได้อ่านวรรณคดีหลายๆเรื่อง ก็เพราะได้อานิสงส์มาจากตู้หนังสือเรือนไทย ซึ่งต้องขอขอบพระคุณอย่างมากด้วย

ผมสนใจวรรณคดีอยุธยาอยู่หลายเรื่อง แต่เพราะมีสำนวนและคำหลายคำที่ผมไม่เข้าใจ ทำให้ค่อนข้างจะติดขัด
เพราะถึงจะเปิดหาในพจนานุกรมแล้วก็ไม่ได้ความหมายที่ลงกับเนื้อหาเท่าไหร่
จึงขอมารบกวนพื้นที่ตรงนี้ เรียนถามในข้อสงสัยเป็นกรณีไปครับ

[virain]

คำแรกก็คือ คำว่าชำนันนนทรี

ผมเจอครั้งแรกในโคลงนิราศนครสวรรค์ ของพระศรีมโหสถ แต่ก็หาความหมายไม่ได้
จนไปเจออีกครั้งในลิลิตพระลอ และยังได้เจอในพระสุธนคำฉันท์ด้วย

๏ ชั้นสิงหโสภาคยชั้น      ฉานคลี
สิงหชำนันนนทรี      เถ่อหน้า
พิศเพียรพ่างโกษี      สุรโลก
สมสมภารล้นหน้า      เลิศล้ำสากล ฯ

กล่าวถึงฉานคลี พระลานในพระราชวังหลง

..


ธ ก็เสด็จยังปราสาท ให้หาราชศิลปี มีโองการบังคับ ให้สำหรับพระเมรุ เกณฑ์กำหนดทุกกรม ให้แต่งพนมอัษฐทิศ พิพิธราชวัติฉัตร กลิ้งกลดธวัชบรรฎาก
หลายหลากภาคบุษบก กระหนกวิหคเหมหงส์ บรรจงภาพจำเนียม ลางพนมเทียมอัสดร ลางมกรเทียมยยับ ประดับขับเข็นรถ อลงกฎคชสาร
อลงการคชสีห์ สารถีสถิตชักรถ ชดกรกระลึงกุมแสง รำจำแทงองอาจ เผ่นผงากขับสารสีห์ เทียมนนทรีชำนรรสึงห์ ดึงไดฉบับจับกัน สรรพ์อสุราสุรครุฑ มนุษย์ภุชงค์คนธรรพ์ บรรเขบ็จภาพเรียงราย

พบในตอนท้ายของลิลิตพระลอ เป็นเรื่องเกี่ยวกับงานพระเมรุ

..

•   พระลานแลล้ำเภรี                                     ชำนันนนทรี
ถงัลคือตนตื่นตา

บรรยายถึงพระราชวังของพระราชาแห่งปัญจาลนคร



จึงขอเรียนถามเพื่อเป็นความรู้ครับ

[Wandee]

ลองดูนะคะใน พจนานุกรมรัตนมาลา  หน้า ๒๘๐  ชำนัล(ว.)

ต่อด้วย หน้า ๔๔๗  นนทรี(น.)

[เพ็ญชมพู]

ชำนัน-ชำนรร มาจากภาษาเขมรว่า ชัน แปลว่า เหยียบ

นนทรี เป็นชื่อยักษ์เฝ้าสถานที่

แต่คุณเทาชมพูอธิบายว่าเป็นลิง 

ในรามเกียรติ์เรียกว่าท้าวอุณาราช  มีฤทธิ์มากฆ่าด้วยอาวุธธรรมดาไม่ได้ต้องเอากกแก้วมาเป็นศรแล้วยิงปักอกไว้...

ตกลงในถ้ำริมสวนขวัญ.....ตรึงมั่นไว้กับแผ่นผา
มิได้ไหวติงกายา...............พระจักราก็ซ้ำสาปไป
ให้เกิดไก่แก้วอลงกรณ์.......กับนนทรีถือค้อนเหล็กใหญ่
อยู่รักษาอสุรานี้ไว้.............ให้ได้ถึงแสนโกฎิปี
แม้นเห็นกกเลื่อนเคลื่อนคลาด.....จากอกอุณาราชยักษี
ไก่นั้นจึงขันขึ้นทันที.........นนทรีเร่งเอาพะเนินรัน

นนทรี  ในที่นี้เป็นลิงค่ะ ไม่ใช่ปลาหรือต้นไม้ตามศัพท์ในพจนานุกรมของราชบัณฑิตฯ

รูปนี้อยู่ที่ วัดถ้ำใหญ่ ทุ่งสง นครศรีธรรมราช

 

[เพ็ญชมพู]

ยักษ์นนทรี (ในรูปอยู่ซ้ายสุด) ที่ วัดไชยธาราราม (วัดฉลอง) ตำบลฉลอง อำเภอเมือง จังหวัดภูเก็ต

 

[virain]

ขอบคุณคุณwandee และคุณเพ็ญชมพูมากครับ

เดี๋ยวผมจะลองหาพจนานุกรมมาเปิดตามที่คุณwandee แนะนำอีกทีหนึ่งครับ

ส่วนอุณาราชนี้อยู่ในตอนพระรามเดินป่าใช่ไหมครับ เดี๋ยวผมจะลองไปหาดูว่าจิตรกรรมที่วัดพระแก้วเขาเขียนไว้ยังไง
ขอบคุณสำหรับรูปด้วยครับ

 

[เทาชมพู]

นนทรี ในค.ห.เก่าตั้งแต่ปี 01 ที่คุณเพ็ญชมพูไปขุดเอามานั้น  มาจากภาพประกอบในหนังสือรามเกียรติ์เล่มใหญ่   วาดเป็นรูปลิง เหาะถือพะเนินจะมาตอกอกท้าวอุณาราช   เป็นเหตุการณ์ตอนท้ายๆเรื่องรามเกียรติ์
คุณ virain ไปเช็คกับภาพผนังโบสถ์อีกทีก็ดีค่ะ ว่าศิลปินที่วาดภาพคิดว่าเป็นตัวอะไร

[virain]

ตอนนี้ผมหาภาพได้จากหนังสือจิตรกรรม ถ่ายจากที่ระเบียงวัดพระวัดพระแก้วครับ เป็นรูปตอนที่ท้าวอุณาราช ถูกศรกกตรึงไว้กับหินผา

ผมเคยได้อ่านตำนานเกี่ยวกับเขานางจันทร์ของเมืองลพบุรี http://www.oknation.net/blog/print.php?id=185233
เขาก็เล่าเหมือนกับในรามเกียรติ์ เพีงแต่เปลี่ยนจากนนทรีเป็นหนุมาน



หากแปลคำว่า ชำนันนนทรี ก็ควรจะหมายถึง อะไรสักอย่างที่เหยียบเจ้าตัวนนทรีนี้อยู่
และจากบทกวีที่ผมอ้างถึง เป็นการบรรยายงานประดับตกแต่งสถาปัตยกรรม เดี๋ยวผมจะลองหาหลักฐานที่เข้าทางดูอีกทีครับ

[art47]

๏ ชั้นสิงหโสภาคยชั้น      ฉานคลี
สิงหชำนันนนทรี      เถ่อหน้า
พิศเพียรพ่างโกษี      สุรโลก
สมสมภารล้นหน้า      เลิศล้ำสากล ฯ

น่าจะหมายความว่า

(ฐานปัทม์) ชั้นสิงห์อยู่ข้างบน (เหยียบ) ชั้นยักษ์ กระมั้ง 

[virain]

เท่าที่ผมหาได้ในตอนนี้มีเพียงรูปปั้นยักษ์แบกที่ฐานไพทีพระปรางค์ประธานวัดราชบูรณะ
ที่น่าจะเป็นหลักฐานที่เข้าข่ายที่สุดและก็ชัดเจนที่สุด
สอดคล้องกับความคิดเห็นของคุณart47 ด้วยครับ

ผมขอตั้งสมมุติฐานไว้ก่อนว่า นนทรี หมายถึง ยักษ์หรือลิงที่ทำหน้าที่คอยเฝ้าระวัง
ชำนันนนทรี หมายถึง ยักษ์แบก  ในกรณีที่ชำนันแปลว่า "ทับ" เช่น วางทับ หรือกดทับ ได้ด้วย

[art47]

ในศิลปะสมัยอยุธยา

นอกจากยักษ์แบก ลิงแบก พลแบก สิงห์แบก ฯลฯ

แล้วยังมีครุฑแบกอีก 

ถ้าจำไม่ผิดจะอยู่หลังพระอุโบสถวัดกษัตราธิราช แต่ไม่ถนัดนักว่าเป็นปรางค์ หรือเจดีย์

(กลับบ้านแล้วจะฝากรูปมาให้ชมกัน)

[luanglek]

สหายท่านหนึ่งเอากระทู้นี้มาถามผม  ผมก็ว่าไม่รู้สิ  ยังไม่เคยค้นดู
แต่เห็นเกี่ยวกับศิลปะแน่ๆ  แต่สงสัยว่า  สิงห์เหยียบยักษ์ หรือยักษ์เหยียบสิงห์

ค้นดูมีอยู่ทางเหนือที่วัดมหาวัน  พอเป็นตัวอย่างได้หรือเปล่าไม่รู้
เพราะไม่ใช่ของเก่าถึงยุคเดียวกับวรรณคดีที่คุณvirain ยกมาเป็นแน่

[เพ็ญชมพู]

แต่สงสัยว่า  สิงห์เหยียบยักษ์ หรือยักษ์เหยียบสิงห์

ดูแล้วมองได้เป็น ๒ แบบ สิงห์เหยียบยักษ์ หรือยักษ์แบกสิงห์

 

[art47]

ปกติโดยทั่วไป สิงโตศิลปะพม่า หรือศิลปะล้านนา ช่างจะปั้นให้ยืนขาตรงๆ เชิดหน้าดูเกรงขามมากกว่า

ไม่บ่อยนักที่จะเห็นสิงโตเหยียบยักษ์ (หรือยักษ์แบกสิงโต) แบบนี้


กระผมว่าสิงโตที่วัดมหาวันของคุณหลวงนั้น น่าจะได้อิทธิพลมาจากสิงโตหินจีนก็เป็นได้

เพราะสิงโตจีน ชอบที่จะมีลูกสิงโตตัวน้อยๆ หรือลูกบอลเล็กๆ อยู่ใต้อุ้งเท้าเสมอ



ไม่เช่นนั้น ก็น่าจะนำมาจากเค้าโครงเรื่องชาดกหรือนิทานพื้นถิ่นตอนใดตอนหนึ่ง มาแปลงเป็นรุปสิงโตเหยียบยักษ์กระมั้ง 

[เพ็ญชมพู]

แล้วยังมีครุฑแบกอีก  

ชำนันครุฑ

โคลงทวาทศมาส ตู้หนังสือเรือนไทย

๑๖๗  ถนิมเมืองแมนเษกสร้อง      เกษมสุข  
ล้ำเลิศกรุงโกสีย์                     หยาดหล้า  
โขลนทวารตรวจตรีมุข              ไรเรข  
ธารชำนันครุฑหน้า                  เฉิดโฉม ฯ

ครุฑชำนัน  

พระสุธนคำฉันท์ ของ พระยาอิศรานุภาพ (อ้น)

กาพย์ฉบัง ๑๖
๑๖
•   พรายพรายสิหาศน์มลังเมลือง                         แก้วเก้ากนกเนือง
พิสุทธแสงอาภา

•   อับแสงสุริยรังรจนา                                   ดุจมือแมนมา
พิจิตรด้วยแก้วแกมกล

•   เจ็ดชั้นบันเจิดหาวหน                                  เพรียมพรายอำพล
โพยมพยับยับแยง

•   บานปัทมกระหลับแคลงแคลง                         รายรัตนเรืองแสง
วิโรจโชติชัชวาลย์

•   พริ้งพรายเหมหงษพิศดาร                             คือเห็จเหิรทยาน
ยะยาบยย้ายยักยนต์

•   สูงส่งฟ้าหล้าสากล                                    ไตรโลกเล็งฉงน
ดั่งสับตแสงแสงพัน

•   กรงนาคมกรเกี้ยวกัน                                  คือเศียรอนัน-
ตนาคดูดาลแสดง

•     บันบดขบวนเขบจชรุแชรง                             แก้วเก้าฝังแฝง
ประกดประกิจยรรยง

•     ครีบครุธชำนันนิศกลง                                 ฟ้าหล้าลาญหลง
คือภาพกระพือโดยถวิล

•   ขนอบขนองรายรัตนาจิน                               ดาดาษมณิน
มณีดำกลคาคำ