อันเนื่องมาแต่หลังคาวัดราชโอรสาราม ： ศิลปะหลิงหนาน (岭南：ling nan) ในกรุงสยาม

[เทาชมพู]

พระบรมฉายาทิสลักษณ์ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวในพระอุโบสถวัดราชโอรสาราม

[เทาชมพู]

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้ทรงมีลายพระหัตถ์ทูลสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวิดติวงศ์ ตอนหนึ่งเกี่ยวกับวัดราชโอรสาราม ว่า

“หม่อมฉันเคยเห็นกลอนหรือโคลงซึ่ง พระยาไชยวิชิต (เผือก) แต่งเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว  จารึกศิลาไว้ที่ในโบสถ์หน้าพระเมรุ มีความแห่งหนึ่งกล่าวถึงทรงสร้างวัดราชโอรส   ชมพระปัญญาว่าช่างแก้ไขยักเยื้อง มิให้มีช่อฟ้า ใบระกา อันเป็นของหักพังง่ายไม่ถาวร   ก็วัดราชโอรสนั้นสร้างในรัชกาลที่ ๒ ความที่พระไชยวิชิตกล่าวถึงนั้นส่อว่าเป็นวัดแรกคิดสร้างออกนอกแบบอย่างวัดซึ่งสร้างกันอย่างเป็นสามัญ  จะเรียกต่อไปในจดหมายนี้ว่า “วัดนอกอย่าง” พิจารณาดูวัดราชโอรสเห็นได้ว่า
วัดนอกอย่างนั้นไม่ใช่แต่เอาช่อฟ้าใบระกาออกเท่านั้น   ถึงสิ่งอื่นเช่นลวดลายและรูปภาพเป็นต้น ก็แผลงไปเป็นอย่างอื่นหมด
คงไว้แต่สิ่งอันเป็นหลักของวัดอันจะเปลี่ยนแปลงไม่ได้ เช่น โบสถ์ วิหาร เป็นต้น  นอกจาก ทรงสร้างตามพระราชหฤทัย ไม่เกรงใจใครจะติเตียน   แต่ตั้งพระราชหฤทัยประจงให้งามอย่างแปลก มิใช่สร้างแต่พอเป็นกิริยาบุญ”

[Namplaeng]

ศิลปะหลิ่งหนาน ?

หลิ่งหนานเ็ป็นศัพท์เรียก ถิ่นอาศัยของคนจีน ครอบคลุมมณฑล กวางตุ้ง กวางซี และไหหลำ รวมทั้งทางเหนือของเวียตนาม

เฉพาะในกวางตุ้งเอง มีกลุ่มจีนต่างสำเนียงภาษาถึงสามกลุ่มใหญ่ คือ แคะ กวางตุ้ง และแต้จิ๋ว

จีนทั้งสามกลุ่มนี้นอกจากสำเนียงภาษาต่างแล้ว ขนบและวัฒนธรรมก็ยังแตกต่างกันด้วย เมื่อเรียกหลิ่งหนาน ซึ่งมีชนเผ่าและกลุ่มจีนที่มีวัฒนธรรมแยกย่อยแตกต่างไปอีกมากมาย

ผมเห็นว่าการตั้งหรือจัดศิลปะการตบแต่งหน้าบันของวัดราชโอรสว่าเป็นศิลปหลิ่งหนานจึงไม่เหมาะสมนัก 

เพราะลำพังการตบแต่งอาคารด้วยตุ๊กตาตามที่เจ้าของกระทู้ยกเป็นตัวอย่างนั้น เป็นเพียงการตบแต่งลักษณะหนึ่ง ที่พบในหมู่อาคารของบ้านตระกูลเฉิน และวัดฝอซันในกวางโจว อันเป็นถิ่นวัฒนธรรมของจีนกวางตุ้ง  ทั้งธรรมเนียมการตบแต่งของเขา เขาตบแต่งตุ๊กตา ไว้บนทับหลังของสันหลังคาเป็นหลัก ไม่ใช่การตบแต่งที่กรอบหน้าบัน

วัฒนธรรมของจีนแคะ และจีนแต้จิ๋ว ซึ่งต่างก็อยู่ในหลิ่งหนานไม่นิยมการตบแต่งลักษณะนี้

[Namplaeng]

ส่วนตัวอุโบสถ และหลังคา ของวัดราชโอรสนั้น สร้างตามแบบแผนของไทย เช่น หลังคาถ่ายน้ำหนักลงกำแพงหนา ประตูเข้าออกทางด้านหุ้มกลอง หลังคามุงกระเบื้องเกล็ด ทำเพดานปิดโครงหลังคา และการเน้นตบแต่งลายหน้าบัน....

ลายบนหน้าบันก็เป็นศิลปะการประดับกระเบื้องเคลือบตัดจากถ้วยชาม ไม่ใช่การประดับตุ๊กตาฝังติดกำแพงเ็ป็นตัวๆ

ที่น่าสนใจคือ ลายประดับหน้าบันของอุโบสถวัดราชโอรสนี้ ทำเป็นลายสมมาตร อย่างลายหน้าบันทั่วไป โดยแต่ละข้างเป็นลายหงส์เหินอยู่เหนือมังกร ที่ผมเข้าใจว่าเป็นการออกลายของช่างพื้นถิ่น เพราะในขนบจีนโบราณไม่นิยมทำเช่นนั้น ด้วยถือว่าหงส์เป็นอิน หรือดิน จะต้องอยู่ล่าง มังกรเป็นหยาง หรือฟ้า จะต้องลอยตัวอยู่เหนือหงส์

[han_bing]

สวัสดีครับ

ขอบคุณสำหรับคำแนะนำนะครับ ในคำว่าสถาปัตยกรรมหลิงหนาน (岭南建筑) นี้ เท่าที่ผมเคยอ่านมา ได้แบ่งแยกเด่นๆ เป็นสามพื้นที่ ได้แก่ แบบกวางฝู (广府) แบบเค่อจีย (客家) และแบบเฉาโจว (潮州) แต่ละลักษณะก็จะแตกต่างกันไป อาทิ แถบกวางฝูนิยมการประดับด้วยตัวตุ๊กตาหล่อ ขณะที่แถบเฉาโจวนิยมตัดกระเบื้องเป็นชิ้นเล็กๆ ลักษณะที่ประดับในวัดราชโอรสาราม ถ้าจะแบ่งให้ชันเจนจริงๆ ควรจะสันนิษฐานว่าเป็นแบบกวางฝู

ที่ผมสันนิษฐานว่าเป็นแบบกวางฝู หน้าบันของพระอุโบสถไม่ได้เป็นการตัดกระเบื้องเป็นชิ้นเล็กๆมาประดับ แต่เป็นการหล่อกระเบื้องเป็นเป็นรูปมาประดับ และบ้างชิ้นเป็นรูปลอยตัว ดัง รูปสิงโตจีนตัวเล็กๆเป็นต้น ดังนั้นในความคิดของผม จึงน่าจะเป็นแบบกวางฝูมากว่า เพราะไม่ได้ตัดกระเบื้องเป็นชิ้นเล็กๆมาประดับเป็นรูปใหญ่

ขอบคุณสำหรับการแลกเปลี่ยนความเห็นครับ