จำแนกนาคสวาท และ ครุฑิการจาก
ตำรานพรัตน์องคตฤาษีกล่าวกำเนิดมรกต นาคสวาท ครุฑธิการ ว่าแต่ก่อนยังมีพระยานาคตัวหนึ่งชื่อ พาสุกินนาคราช พระยาครุฑพาเอาไปกิน ณ เมืองตรุดตราด เมื่อพาสุกินนาคราชจะตาย จึงคายโลหิตออกเป็นปฐม เกิดเป็นนาคสวาท คายโลหิตออกภายหลัง เกิดเป็นมรกต น้ำลายพระยานาคอันตกลง เป็นครุฑธิการ
อันว่า
นาคสวาท มี ๔ ประการ ■ประการหนึ่งสีผลดังเห็ดตับเต่า
■ประการหนึ่งสีผลเขียวเหลืองดังงูเขียวปากปลาหลด
■ประการหนึ่งสีผลเขียวดังสีไม้ไผ่เกิดได้หนึ่งหรือสองเดือน
■อนึ่ง (สี) เขียวเจือดำ
๔ ประการดังกล่าวมานี้ ชื่อนาคสวาท มีคุณอันวิเศษนัก ถ้าเป็นฝีอันมีพิษก็ดี ตะขาบ แมลงป่อง และงูอันมีพิษ สารพัดพิษขบตอดเอาก็ดี ให้เอานาคสวาทกลั้นใจชุบลงในน้ำนั้นมาทามากิน หายปวดพิษทั้งปวง ถ้าถือรบศึกจะมีชัยชนะแก่ข้าศึกด้วยอานุภาพแห่งนาคสวาทอันมีคุณวิเศษ
ท่านให้ลองดูเมื่อเดือน ๓ เดือน ๔ ให้ทำบัดพลีเครื่องกระยาบวงสรวงนาคสวาทตั้งไว้ในที่อันสมควร ถ้าเห็นคลับคล้ายดุจดังงูในที่บัดพลีนั้น จึงจะเป็นนาคสวาทแท้
อันว่
าครุฑธิการ อันมีคุณวิเศษ ๓ ประการ ■ประการหนึ่งสีผลเขียวดังสนิมทองเหลืองอันตกอยู่ในดิน
■ประการหนึ่งสีผลดังสำริดอันต้องเปลวเพลิวสีเขียวหม่น
■ประการหนึ่งสีผลเขียวเศร้าดังทองเหลืองมิได้ชำระ
ครุฑธิการ ๓ จำพวก อันประกอบด้วยคุณวิเศษนี้ ผู้ใดถือจะมีชัยชนะแก่ศัตรู จะเป็นที่รักแก่คนทั้งปวง จะจำเริญยศศักดิ์
อันว่ามรกตอันประกอบด้วยคุณมี ๔ จำพวก
■จำพวกหนึ่งสีผลเขียวดังใบแก้ว
■จำพวกหนึ่งสีผลเขียวเหลืองดังคอนกแขกเต้า
■จำพวกหนึ่งสีผลเขียวพรายดังปีกแมลงทับ
■จำพวกหนึ่งเอาสำลีปัดดูจับสำลีเขียวไปสิ้น
มรกต ๔ จำพวกนี้เป็นอย่างดี
มรกตอันประกอบด้วยคุณเป็นกลางมี ๙ ประการ
■ประการหนึ่งสีผลเขียวใสดังสีขนคอนกกาเหว่า
■ประการหนึ่งสีผลดังตานกแขกเต้า
■ประการหนึ่งสีผลเขียวเหลืองดังใบจิก
■ประการหนึ่งสีผลเขียวพรายดังแมลงค่อมทอง
■ประการหนึ่งสีเขียวดังขี้ทอง
■ประการหนึ่งสีเขียวดังใบข้าว
■ประการหนึ่งสีดังใบโลด
■ประการหนึ่งสีดังใบแค
■ประการหนึ่งสีเขียวแก่ดังงูเขียวสังวาลย์พระอินทร์
มรกตดี ๔ อย่าง กลาง ๙ อย่าง รวม ๑๓ อย่างนี้ มีรูปบางและกลมเว้นจากโทษ ๔ จำพวก (ข้างล่าง) ผู้ใดถืองูขบมิปวดพิษ งูมิขึ้นเรือน จำเริญสุขทุกประการ
มรกตอันประกอบไปด้วยโทษ ๔ จำพวก คือ
■จำพวกหนึ่งสีผลดังสีข้าวสุกขยำกับแกงฟัก
■จำพวกหนึ่งดินเข้าอยู่ในผล
■จำพวกหนึ่งศีรษะว้าม
■จำพวกหนึ่งเบี้ยวรูปแอ่งทราย (เนื้อทราย) นอน
พลอย (มรกต) โทษ ๔ ประการดังกล่าวมานี้ ช่างเจียรนัยกระทำให้บริสุทธิ์ก็จะสิ้นโทษ แม้นกระทำมิสิ้นโทษ ผู้ใดถือจะเกิดอันตรายต่าง ๆ
พรรณามรกตสิ้นเท่านี้
