ว่าด้วยเรื่องของหลังคาแบบไทย

[ติบอ]

ขอบพระคุณ คุณ NAVARAT.C ครับ ที่พูดถึงวัสดุ
คำนี้เป็นคำสำคัญ... แต่บ่อยครั้งคนที่สนใจรูปแบบก็ลืมมันไปเสมอๆ


มีเรื่องอยากเรียนถามเรื่องหนึ่งครับ เกี่ยวกับหลังคาชนิดที่เป็น 'ชายคาปีกนก' ครับ
เพราะถ้าล้มหน้าบรรพ์ที่อยู่ด้านบนของจั่วชนิดนี้ลงเสีย
หลังคาที่เคยมีมุขก็จะกลายเป็นทรงปั้นหยาทันที
กรณีอย่างนี้ คุณ NAVARAT.C เห็นว่าทรงหลังคาสัมพันธ์กันหรือไม่ครับ?

ถ้าสัมพันธ์ คุณ han_bing อาจจะลองหาชื่อของหลังคาทั้ง 2 ทรง ในศิลปะจีนได้ครับ
เพราะดูเหมือนศิลปะจีนจะใช้ทรงหลังคาทั้ง 2 ชนิดนี้มานานพอดูแล้วน่ะครับ

[NAVARAT.C]

มีเรื่องอยากเรียนถามเรื่องหนึ่งครับ เกี่ยวกับหลังคาชนิดที่เป็น 'ชายคาปีกนก' ครับ
เพราะถ้าล้มหน้าบรรพ์ที่อยู่ด้านบนของจั่วชนิดนี้ลงเสีย
หลังคาที่เคยมีมุขก็จะกลายเป็นทรงปั้นหยาทันที
กรณีอย่างนี้ คุณ NAVARAT.C เห็นว่าทรงหลังคาสัมพันธ์กันหรือไม่ครับ?

ผมไม่คิดว่ามันจะสัมพันธ์กันอย่างมีนัยสำคัญนะครับ
 
คือ รูปทรงทั้งสอง มีอะไรแบบตัวใครตัวมัน ไม่ใช่ว่าล้มแบบหนึ่งเพื่อจะได้อีกแบบหนึ่ง นายช่างออกแบบมีโจทย์จะต้องคิดแก้ปัญหาอีกมาก เพราะผลงานไม่ได้แค่เป็นลายเส้นอยู่บนกระดาษ แต่เป็นสิ่งที่ต้องสร้างให้อยู่กลางแดดกลางฝนสำหรับคนเข้าไปอยู่อาศัยได้จริง

หลังคาทรงจั่ว มีจุดอ่อนด้านหน้าบัน(ผมสะกดอย่างนี้นะครับ)ที่แดดและฝนจะสาดเข้าทางหน้าต่าง(ถ้ามี) จึงต้องทำหลังคาปีกนกไว้เพื่อกันสาด

ส่วนหลังคาปั้นหยา ชายคาเสมอกันทุกด้าน และอยู่ในระดับต่ำ เป็นกันสาดไปในตัว

[NAVARAT.C]

กันสาดของหลังคาทรงจั่วนั้นจะอยู่ส่วนนอกตัวอาคาร ซึ่งยอมให้ฝนรั่วซึมได้บ้าง จึงทำให้ความลาดเอียงน้อยลง เพื่อความสวยงามได้


แต่ถ้าอาคารเป็นบ้านไทยสมัยก่อนที่ใช้กระเบื้องดินเผามุงหลังคา ก็จะใช้ตรงส่วนที่คลุมตัวบ้าน และทำทรงหลังคาให้ชันเพื่อระบายฝนรวดเร็ว  ส่วนหลังคากันสาดที่เรียกว่าปีกนกนั้น จะมุงด้วยจาก(ซึ่งเบา ทำให้โครงสร้างไม้ที่รองรับไม่เทอะทะสิ้นเปลือง) ต่อมาสมัยเมื่อมีสังกะสีใช้ ก็เอามาเปลี่ยนแทนจาก

[NAVARAT.C]

หลังคาทรงปั้นหยาแบบไทยแท้ ในสมัยที่เครื่องมุงทำด้วยกระเบื้องดินเผาจะไปไม่รอด โดยเฉพาะในส่วนยอดที่ตะเฆ่สันวิ่งขึ้นไปเจอกัน  นายช่างก่อสร้างท่านก็แก้ปัญหาโดยสร้างหลังคาซ้อนทับ เปลี่ยนจุดอ่อนให้เป็นจุดแข็ง แต่ความนิยมก็อยู่ในวงจำกัด ผมดูแล้วก็คงจะกันฝนรั่วไม่ได้ทั้ง๑๐๐%

[NAVARAT.C]

บังเอิญผมไปเจอมาในเวป ตรงประเด็นที่เรากำลังอภิปรายกันอยู่พอดี เชิญเข้าไปดูข้อความแบบเต็มๆครับ

http://www.oknation.net/blog/sigree-architect/2012/02/03/entry-1

สถาปัตยกรรมปัตตานี : หลังคาทรงบัว - Waqaf Roof
Posted by Sigree

เรามักจะเจอหลังคาประเภทหนึ่งบริเวญภาคใต้  จะว่าไปมันพิเศษมากมากจนมีคนถ่ายรูปเสมอ  หลายคนเรียกมันว่าหลังคาปั้นหยา 2 ชั้น แต่บรรดาผู้ศึกษาสถาปัตยกรรม อาทิผมเราเรียกมัยกเจาะจงกว่านั้นว่า หลังคาทรงบัว - Waqaf Roof

สำหรับในสังคมมุสลิมชายแดนใต้แล้ว  เราจะเรียกหลังคาประเภทนี้ว่า วากัฟ Waqaf  ซึ่งมาจากภาษาอาหรับที่แปลว่า สาธารณะประโยชน์

หลังคาแบบนี้มีการกล่าวถึงน้อยมากในงานวิจัยด้านอาคารและสถาปัตยกรรมต่างๆในพื้นที่ภาคใต้และอาคารใน 3 จังหวัดชายแดน
ศาลาริมน้ำ วัดชลธาราสิงเห นราธิวาส(Pavilion at Chonlatara Singhae Narathiwat Thailand)
หลังคาแบบนี้จะมีลักษณ์พิเศษคือ  มีลักษณ์ 2 ชั้นหรือมากกว่า เป็นปันหยาทรงจตุรัส  พบทั้งในแบบพุทธและมุสลิม

ครับ ผมเพิ่งเคยเห็นศัพท์ที่ว่าทรงบัวก็ครั้งนี้แหละ แต่ผู้เขียนยังต้องใช้คำว่า ทรงปั้นหยาขยายความคำว่าทรงบัวอีกทีหนึ่งเหมือนกัน

แต่วากัฟก็น่าจะทำให้ราชบัณฑิตสถานพิจารณาที่มาของทรงปั้นหยาได้แล้ว

[NAVARAT.C]

ตัวอย่างอาคารที่ใช้เป็นหอพระหลังคาทรงปั้นหยาแบบไทยๆนะครับ

สถาปนิกผู้ออกแบบเห็นว่าถ้าปล่อยสันหลังคาขึ้นไปสบกันเป็นยอดแหลมแบบปิรามิด  เห็นทีจะแก้ปัญหาไม่ให้ฝนรั่วซึมได้ยาก ก็เลยนำมณฑปประดิษฐานพระพุทธรูปมาตั้งบนเรือนยอด

[han_bing]

หลังคาทรงปั้นหย่าในจีน

ในเมืองจีนมีการสร้างหลังคาทรงปั้นหย่ามานานแล้ว อย่างไรก็ตามในจีนนี้การแบ่งทรงหลังคานี้ไม่ได้แบ่งว่าเป็นทรงปั้นหย่าเพียงยึดหลักว่าไม่มีหน้าจั่วเท่านั้น ยังมีการแบ่งตามรูปทรงของหลังคาอีก ทั้งนี้หลังคาจีนรูปทรงที่จัดว่าเป็นทรงปั้นหย่าของไทยมีอยู่ ๒ ตระกูล ซึ่งในจีนถือว่าเป็นคนละตระกูลกัน มีดังนี้

๑.   หลังคาแบบอู๋เตี้ยนติ่ง (庑殿顶：wu dian ding)
หลังคาประเภทนี้ในสมัยราชวงศ์ซ่งเรียกว่าหลังคาแบบ “ซืออ่าติ่ง” (四啊顶：si a ding) หลังคาประเภทนี้จะมีสันหลังคายาวอยู่ตรงกลาง แต่ไม่มีหน้าจั่ว ใช้สำหรับอาคารที่มีฐานะสูงและสำคัญมาก เช่นพระที่นั่ง หรือโบถ์วิหารต่างๆ

๒.   หลังคาแบบฉวนเจียนติ่ง (攒尖：cuan jian)
สมัยราชวงศ์ซ่งเรียกว่า ”โตว่เจียนติ่ง” (斗尖顶：dou jian) เป็นหลังคายอดแหลมแบบยอดมณฑปไทย ใช้สำหรับอาคารที่มีขนาดไม่ใหญ่นักดังศาลา หรือยอดเจดีย์ทรงหอยคอยของจีน มีตั้งแต่ทรงกลม ทรงสี่เหลี่ยม ห้าเหลี่ยม หกเหลี่ยม แปดเหลี่ยม กระทั่งสิบสองเหลี่ยมยังมี สันนิษฐานว่าน่าจะมีมาอย่างน้อยตั้งแต่ราชวงศ์ฮั่นครั้งยุคราชวงศ์หมิง ชิงก็มีปรากฎทั่วไป   

คิดว่าที่บางตำราเรียกว่า "ซือจู้ติ่ง" (四柱顶：si zhu ding) น่าจะจัดอยู่ในตระกูลอู่เตี้ยนติ่ง

ที่มาข้อมูลนำมาจากหนังสือ "จงกั๋วกู่ไต้เจี้ยนจู้ซือเปี่ย" (中国古代建筑识别: zhong guo gu dai jian zhu shi bie) ของคุณหลี่จินหลง (李金龙：li jin long)

และตามค้นได้จากเว็ปไซด์ต่อไปนี้

http://www.confucianism.com.cn/html/yishu/6087412.html
http://baike.baidu.com/view/659377.htm

[han_bing]

๑.   หลังคาแบบอู๋เตี้ยนติ่ง (庑殿顶：wu dian ding)

[han_bing]

๒.   หลังคาแบบฉวนเจียนติ่ง (攒尖：cuan jian)

[han_bing]

ทั้งนี้หลังคาหน้าจั่วมีชายคาล้อมรอบ เรียกว่า  เรียกว่า “เซี้ยซันติ่ง” (歇山顶：xie shan ding) ใช้สำหรับสถานที่ราชการหรือศาสนสถานสำคัญ จะถือเป็นหลังคาปั้นหยาหักมุข มีหน้าจั่วคงจะได้กระมัง

รูปประกอบ

[NAVARAT.C]

ผมอยากให้ท่านดูหลังคาทรงบาหลี ซึ่งเป็นทรงปั้นหยาบริสุทธิ์มุงด้วยแฝก คนไทยภาคกลางไม่นิยมใช้แฝกโดยจะใช้ใบจากแทน อาจเป็นเพราะหาง่ายกว่า หรือแฝกมันเป็นใบไม้มีคม ทำงานยากก็เหลือเดา หลังคาบ้านของเราจึงต้องออกแบบแตกต่างกว่าเขา ผมเคยลงทุนหอบตับหลังคาหญ้าจากบาหลีใส่กระเป๋าเดินทางมาไม้หนึ่ง ให้ผู้ชำนาญในเมืองไทยดูว่ามันเป็นหญ้าที่เมืองไทยไม่มีหรือเปล่า เขาบอกว่ามันเหมือนกับแฝกไทยเช๊ะ ยังงงว่าผมบ้าไปหอบกลับมาทำไม ก็ผมสงสัยว่าทำไมคนบาหลีเขาไม่กลัวว่า มันจะใช้ได้เพียงแค่ปีสองปีแบบหลังคาแฝกที่คนไทยทำ ผมเคยเห็นกับตา บางหลังในช่วงฤดูฝน พอเปิดประตูเข้าไปภายในก็ต้องผงะ เจอราขึ้นเต็มหลังคาน่าสยดสยองมาก ภายนอกตรงส่วนที่ร่มๆ มีเห็ดคล้ายๆเห็ดฟางขึ้นบนหลังคาได้ด้วย

กลับไปอีกครั้ง มีเวลาได้ดูชัดๆ คนบาหลีเป็นช่างระดับครู(ผมอยากเรียกว่าศิลปินช่างค้วยซ้ำ)ที่ประณีตมาก ไม่มีมั่วเพราะจะเอาเร็วเข้าว่า โครงหลังคาภายในปล่อยโล่งอวดแขกได้เลย ผมสงสัยว่าส่วนที่ตู้Build-inบังไว้ จะเนี๊ยบเหมือนกันไหม ลงทุนปีนขึ้นไปดูปรากฏว่าเหมือนกัน ตับแฝกมัดชิดติดกันแน่นหนาและมุงอย่างถี่ยิบ ถี่กว่าที่บ้านเราทำทางภาคเหนือหรือภาคใต้กว่าเท่าตัว ทำให้ได้ความหนาของตัวหญ้ามุงหลังคา ฝนไม่สามารถซึมทะลุผ่าน ภายในจึงไม่มีความชื้น และผมก็หาหยากไย่ไม่เจอเลย ไม่ทราบเขาว่าทำยังไงกับแมลงมุม ส่วนตะเฆ่สันก็ใช้แฝกนั่นแหละ มุงหนาพิเศษขึ้นไปอีกจนเห็นเป็นสันนูน ส่วนยอด แก้ปัญหาโดยทำเครื่องยอดด้วยดินเผาทรงระฆังมาครอบไว้ ฝนไม่อาจจะรั่วได้ หลังคาแบบปั้นหยาของเขาจึงคุ้มแดดคุ้มฝนให้คนที่อยู่อาศัยได้อยู่เย็นเป็นสุขอย่างยิ่ง

ผมหลงใหลในความสวยที่เรียบง่ายของสถาปัตยกรรมบาหลีแบบนี้มาก แต่คนไทยโบราณคงไม่ถูกรสนิยม เพราะมันไม่มีสีสันอันอลังการ ในบาหลีเองก็เถอะ มีสถาปัตยกรรมท้องถิ่นอีกแบบหนึ่งที่ละลานไปด้วยสีสดๆ และงานแกะสลักทั้งไม้ทั้งหินรุ่มรวยไปหมดเหมือนกัน น่าจะได้รับอิทธิพลมาจากชวาและสุมาตรามาไม่น้อย  

สมัยใหม่นี้ รีสอร์ททรงหลังคาปั้นหยามุงแฝกจะได้รับความนิยมจากนักท่องเที่ยวฝรั่ง ส่วนนักท่องเที่ยวชาวอินโดนีเซียเอง จะชอบแบบฉูดฉาดมากกว่า

[NAVARAT.C]

อย่างไรก็ตาม มาถึงบรรทัดนี้แล้วก็อย่าเพิ่งหลงประเด็นนะครับว่า ผมเสนอว่าภาษาไทยบัญญัติคำว่า ปั้นหยา มาจากหลังคาแบบจีนโดยที่ฟังมาจากสำเนียงจากจีน

แต่ผมเสนอสมมติฐานว่า ปั้นหยามาจากรูปทรงอาคาร ของพระตำหนักกึ่งจีนกึ่งฝรั่งแบบเสปญที่สร้างขึ้นเป็นครั้งแรกสมัยรัชกาลที่๓ ณ วัดบวรนิเวศวิหาร ซึ่งเรียกอย่างเป็นทางการว่าพระปั้นหยา

โดยที่ผู้รับเหมาและช่างก่อสร้างเป็นคนจีน เวลาเรียกตึกแบบเสปญเขาออกเสียงว่า  "ซี ปัน หย่า"  หรือ "ไซ ปัน หย่า"  หรือ "เซ ปัน เหย่" อันใดอันหนึ่งนี้แหละ พอเข้าหูคนไทยมาออกทางปากก็กร่อนเป็น ปันหย่า และ กลายมาสะกดว่า ปั้นหยา

พอจะเรียกรูปทรงหลังคาแบบที่ไม่ค่อยจะนิยมทำกันมาก่อนหน้านี้ ก็คงจะเริ่มต้นเรียกว่า หลังคาแบบพระปั้นหยา แล้วกร่อนมาเรื่อยๆ จนสุดท้ายเป็น หลังคาปั้นหยา ในปัจจุบัน

[Namplaeng]

อ้อ  และผมที่คุณเรียกว่า น้ำเพลิง อย่างให้เกียรติน้อย ก็แสดงความแย้งไว้ว่า

คนจีนเขามีชื่อเรียกหลังคาลักษณะปั้นหยา ของเขาอยู่แต่เดิม

สำเนียงจีนกลางที่ลากถูกันไป ก็ไม่ใช่สำเนียงหลักที่นิยมใช้ในกลุ่มชาวจีนใต้ที่ย้ายมาอยู่เมืองไทยแต่เก่าก่อน

[NAVARAT.C]

ขอประทานโทษครับ คุณNamplaeng ที่ผมเรียกว่าคุณน้ำเพลิง มิได้หมายจะลดเกียรติอะไรคุณเลย ถ้ารู้สึกเช่นนั้นก็ขออภัย

[เทาชมพู]

เนื่องจากแอดมินกำหนดให้สมาชิกสมัครใหม่ สะกดชื่อเป็นภาษาอังกฤษ เพราะเกรงว่าระบบจะไม่รู้จักฟ้อนท์ไทย    ชื่อไทยหลายชื่อจึงสะกดด้วยภาษาอังกฤษ    บางชื่อก็อ่านยาก  ทำให้คนอ่านอ่านผิดได้ง่าย
ดิฉันเคยอ่านชื่อคุณ Takae (ตาแก่) เป็น ตะเข้   ส่วนคุณ samun007  จนบัดนี้ก็ยังไม่รู้ว่าว่าอ่านว่าสมุนหรือสมัน     ชื่อคุณ namplaeng  ดิฉันอ่านว่า น้ำเพลง
ไม่รู้ว่าจริงๆแล้ว  คำว่า  namplaeng  คุณเจ้าของชื่อตั้งใจจะให้อ่านว่าอะไรกันแน่คะ

ไม่มีใครลดเกียรติใครในเรือนไทยหรอกค่ะ  อย่าได้คิดเช่นนั้นเลย  พวกเราส่วนใหญ่ก็มีวุฒิภาวะพอจะไม่ทำเช่นนั้น

ป.ล. แอดมินบอกดิฉันว่า  ความจริงระบบอ่านฟ้อนท์ไทยออก   ถ้าใครจะสมัครใหม่ก็ใช้่ชื่อภาษาไทยได้แล้วนะคะ