กลิ่นลำดวนหวนหอมเหมือนกลิ่นเจ้า

[Wandee]

เพลงล่องลมเถา   บทร้องที่ ๑  (นิยมร้องมาแต่โบราณ)

       ลมพัดเพลิงดับอนธการ                        ประมาณเหมือนต้อนค้างคาวมาดับไฟ

กลิ่นลำดวนหอมหวลเหมือนกลิ่นเจ้า                  พี่คลึงเคล้าเชยชิดยังคิดได้

       เดือนดับลับเมฆมืดไป                           เหมือนกับมืดในวิหารบนคีรี

แว่วเสียงสำเนียงบุหรงร้อง                             เหมือนเสียงน้องร้องทูลมะเดหวี

       วังเวงใจในเวลาราตรี                            จวนจะแจ้งแสงสีสว่างฟ้า

ไก่กระชั้นฉ่ำเฉื่อย                                       บุหรงเรื่อยร้องรับจับพฤกษา


       ครูเฉลิม  บัวทั่ง แต่งขึ้นใหม่ทั้งเถา ในปี ๒๕๒๐    เดิมมีแต่อัตรา ๓ ชั้นและ ๒ ชั้น


ขอเชิญท่านที่นับถือมาคุยกันเรื่อง บุษบาเสี่ยงเทียน   ตามอัธยาศัยไมตรีที่มีมา


ฟังเพลงบุษบาเสี่ยงเทียนสมัยนี้แล้ว    ไม่ค่อยจะเข้าใจค่ะ

เทียนจุดเวียนพระพุทธา  ตัวข้า  บุษบาขออธิษฐาน
...เทียนที่เวียนนมัสการ  บันดาลให้  หทัยสมปรารถนา
ดลจิตอิเหนา  ให้เขามารักข้า  ขอองค์พระปฏิมา  เมตตาช่วยคิดอุ้มชู
ขอเทียนที่เวียนวน  ดลฤทัยสิงสู่  ให้องค์ระเด่นเอ็นดู  อย่าได้รู้คลายคลอน
...อ้า  องค์พระพุท-ธา  ตัวข้า  บุษบาขอกราบวิงวอน
...ข้าสวดมนต์ขอพระพรวิงวอนให้  หทัยระเด่นปรานี
รักอย่าเคลือบแฝง  ดังแสงเทียนริบหรี่  ขอองค์ระเด่นมนตรี  โปรดมีจิตนึกเมตตา
ขอเทียนที่เสี่ยงทาย  ดลให้คนรักข้า  รักเพียงแต่บุษบา  ดั่งข้านี้  ตั้งใจ   

[Wandee]

มะเดหวี   ชวนบุษบาไปเสี่ยงเทียน

องค์ระเด่นมนตรีกุเรปัน                       ก็เห็นผูกพันอยู่หนักหนา

จะได้ข้างอิเหนาหรือจรกา                     เป็นที่น่าสนเทห์หฤทัย

จะไปไหว้พระปฏิมากร                        เห็นจะแก้ความร้อนของเราได้

เสี่ยงดูให้รู้แจ้งใจ                             ว่าจะได้ข้างไหนเป็นมั่นคง

[Wandee]

อิเหนานั้นคลั่งไคล้ในบุษบายิ่งนัก


พระแสนระลึกตรึกคะนึง                          ถวิลถึงบุษบาสาวสวรรค์

ให้เร่าร้อนอุราจาบัลย์                             ดังเพลิงกัลป์ลามลนสกนธ์กาย

[Wandee]

อิเหนาเก็บดอกปะหนัน   เขียนด้วยเล็บทุกดอกแล้วฝากนางค่อมไปให้บุษบา

คำกลอนนั้นลึกซึ้งกินใจ   เพราะอิเหนาเสียดสีรูปร่างของจรกา


เมื่อยิ้มเหมือนหลอกหยอกเหมือนขู่             ไม่ควรคู่เคียงพักตร์สมัครสมาน

ดังกากาจชาติข้าสาธารณ์                        มาประมาณหมายหงส์พงศ์พระยา


แม้แผ่นดินสิ้นชายที่พึงเชย                       อย่ามีคู่เสียเลยจะดีกว่า

พี่พลอยร้อนใจแทนทุกเวลา                      หรือวาสนาน้องจะต้องกัน

[Wandee]

หนึ่งเล่มเทียนระเด่นบุษบา                                ปักลงตรงหน้านวลหง

เล่มหนึ่งเทียนอิเหนาสุริย์วงศ์                              ปักลงเบื้องขวาเทวี

เล่มหนึ่งเทียนท้าวจรกา                                    อยู่เบื้องซ้ายบุษบามารศรี

เทียนทองทั้งสามเล่มนี้                                     ขอจงเป็นที่เสี่ยงทาย


มะเดหวีสอนบุษบาว่า

เจ้าอย่าขวยเขินสะเทิ้นอาย                                จงเสี่ยงทายอธิษฐานด้วยวาจา

แม้นเจ้าจะได้ข้างไหนแน่                                   ให้ประจักษ์ทักแท้จงหนักหนา

แม้นจะได้ข้างระตูจรกา                                     ให้เทียนพี่ยานั้นดับไป

แม้นจะได้ข้างอิเหนากุเรปัน                                ให้รัศมีเพลิงนั้นแจ่มใส

ให้เทียนจรกาดับทันใด                                     ขอให้เห็นประจักษ์บัดนี้

[Wandee]

มะเดหวียังสอนบุษบาให้ถามพระปฎิมาต่อไปว่า

ว่าอิเหนามาตามด้วยความรัก                             ข้อนี้ไม่ประจักษ์ยังสงสัย

ซึ่งมาจากหมันหยาเวียงชัย                                เพราะดาหามีภัยจึงไคลคลา


     พระพี่เลี้ยงชองบุษบาทั้งสี่คือ  บาหยัน  ส่าเหง็ด   ปะเสหรัน  และ ประลาหงัน

เป็นสี่คนเท่านั้นที่ มะเดหวีให้ติดตามเข้าไปในวิหารซึ่งเป็นถ้ำสูงใหญ่  มีถ้ำน้อยๆเป็นบริวารที่ค้างคาวมาเกาะอยู่      ทุกคนนั่งเงียบเรียบร้อย

ไม่ได้ลุกขึ้นร่ายระบำหงายหลังแต่อย่างใด(ดูจากการประกวดร้องเพลงของโรงเรียนหนึ่ง)

[Wandee]

อิเหนาซ่อนองค์อยู่หลังพระปฎิมาแล้วทำเสียงตอบว่า   บุษบาจะได้กับอิเหนาเป็นมั่นคง

แล้วให้บริวารไล่ค้างคาวเข้ามาเพื่อดับเทียน  แล้วเข้าไปถึงตัวนางบุษบา  โดยไม่เกรงใจมะเดหวีผู้เป็นผู้ใหญ่ที่คุมมา

มะเดหวีต้องปลอบโยนให้ปล่อยตัวบุษบาเสียก่อน     ส่วนตัวมเดหวีจะช่วยพูดจาช่วยเหลือ

อิเหนาก็ได้ขอแลกเปลี่ยนเครื่องทรงของนางไว้  แล้วจึงปล่อยนางไป


เรื่องราวก็มีเพียงแค่นี้สำหรับตอนบุษบาเสี่ยงเทียน

ไม่ใช่มาขอให้อิเหนารักตนคนเดียว   ไม่ทราบว่าไปเอาฉบับไหนมาเป็นที่ตั้ง

[Wandee]

เมื่ออภิเษกสมรส กับนางทั้งสิบ   จินตหราได้เป็นเบอร์หนึ่ง คือประไหมสุหรีฝ่ายขวา

บุษบาได้เป็นประไหมสุหรีฝ่ายซ้าย   แต่อิเหนาพอใจที่จะอยู่กับบุษบาคนเดียว

เพราะได้ตกระกำลำบากและผจญภัยมาด้วยกันเป็นสาหัส

ทั้งสองนางนั้นเป็นลูกพี่ลูกน้องกันเพราะมารดาของทั้งสองรวมมารดาของอิเหนาเป็นพี่น้องท้องเดียวกัน

เพียงแต่ท้าวกุเรปันและท้าวดาหา  เป็นลูกเทวดา  และปกครองเมืองใหญ่กว่า

เมื่อแม่ของบุษบาประชดบุษบาให้ไหว้จินตหรา   แต่จินตหรามิได้รับไหว้  อิเหนาถึงกับน้ำตาตกเพราะสงสาร

คนสมัยนี้คงไม่ได้อ่าน พระราชนิพนธ์อิเหนาเสียแล้ว

[siamese]

เทอรีมา กาซี คุณวันดี (เป็นคำขอบคุณภาษาอินโดนิเซีย) ที่ข้าพเข้าเรียนรู้ในการทำงาน อันละครรำนั้นครูเพลงท่านได้ประดิษฐ์คิดท่วงทำนองการรำให้งดงามทั้งโสตสัมผัส และจักษุสัมผัส เกิดความเบิกบานในจิตใจ

หากสมัยใหม่จะแอ่นหน้าแอ่นหลังนั้นไม่งามยิ่งนัก

บทเพลงที่ได้ยินถนัดสองหู มิรู้เบื่อคือ "เพลงเสี่ยงเทียน" นำมาร่ายรำได้งามอย่างไทยมากนัก

คำร้อง แก้ว อัจฉริยะกุล
ทำนอง เอื้อ สุนทรสนาน

"อ้า องค์พุทธา ปฏิมา ข้าน้อมเศียร
เทพ ประจำแสงเทียน ฟังข้า เสี่ยงเทียนวันทา
ด้วยกุศล ผลกรรม ขอจงโปรดนำ ให้สมอุรา
ขอความปรารถนา ของข้า สมดังสัจจา ที่มุ่งไว้

มาตรแม้น รักข้า ชื่นชม สบสมสมาน
เทียนจงโชติ ชัชวาล ดังคำ อธิษฐานทันใด
ถ้าหากรัก ของข้า ถึงต้องอัปรา สลายไป
แสงเทียน สุกใส จงดับ ลับไปต่อหน้า บัดนี้เทอญ"

มีเพลงไพเราะแล้ว ยังจะขอแทรกภาพเขียนสีน้ำมัน ของ อ.จักรพันธุ์ โปษยกฤต วาดไว้เมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๒ ไว้ให้ระรื่นตาครับ

[siamese]

ภาพวาดจัดให้มีเทียนทอง ๓ เล่ม หลังองค์พระปฏิมาเห็นเงาซ่อนกายอยู่ บรรยากาศงามยิ่งครับ

[siamese]

บุษบาอฐิษฐาน พุ่มพวง ดวงจันทร์

[เพ็ญชมพู]

อิเหนาตอน "บุษบาเสี่ยงเทียน" นี้ ให้กำเนิดเพลงสองเพลงคือ เพลงแรกที่คุณวันดีนำเสนอ "บุษบาเสียงเทียน" คำร้องโดย คุณศักดิ์ เกิดศิริ และเพลงที่สองที่คุณหนุ่มนำเสนอ "เสี่ยงเทียน" คำร้องโดย ครูแก้ว อัจฉริยะกุล  ท้งสองเพลงใช้ทำนองเพลงไทยเดิม "ลาวเสี่ยงเทียน"

เรื่องนี้มี ๒ คำถาม

๑. ทำไมเนื้อเพลงไม่ตรงกับเรื่องอิเหนาในบทพระราชนิพนธ์ ตามที่คุณวันดีตั้งข้อสังเกต

เรื่องราวก็มีเพียงแค่นี้สำหรับตอนบุษบาเสี่ยงเทียน

ไม่ใช่มาขอให้อิเหนารักตนคนเดียว   ไม่ทราบว่าไปเอาฉบับไหนมาเป็นที่ตั้ง

๒. เรื่องอิเหนาเกิดในชวา แต่ทำไมใช้ทำนองเพลงลาวเสี่ยงเทียนซึ่งเป็นทำนองเพลงทางเหนือ

สงสัยเพิ่มเติมว่า แต่เดิมตามชื่อเพลง ลาวเสี่ยงเทียนในเหตุการณ์เกี่ยวกับอะไร

 

[เพ็ญชมพู]

การเสี่ยงทายมีอยู่ในวรรณคดีไทยหลายเรื่อง และมีหลายวิธีเช่น เสี่ยงน้ำ, เสียงต้นไม้, เสี่ยงเทียน

เรื่องการเสี่่ยงทาย เป็นความเชื่อของคนไทยเวลาเผชิญปัญหาใหญ่บางอย่างที่ต้องใช้เวลาถึงจะรู้ผล

ระหว่างที่รอด้วยความกระวนกระวาย   คนที่เกี่ยวข้องก็มักใช้วิธีเสี่ยงทาย เพื่อให้รู้ผลล่วงหน้า


วรรณคดีไทยบันทึกความเชื่อข้อนี้เอาไว้ในหลายเรื่องด้วยกัน

ในลิลิตพระลอ  เมื่อพระลอออกจากเมืองจะไปหานางเพื่อนนางแพง  ตามแรงเสน่ห์ที่ถูกกระทำ  

รู้ตัวไปแล้วจะอันตรายมาก ไม่แน่ว่าจะรอดกลับมาได้หรือไม่ เพราะเมืองทั้งสองเป็นศัตรูกัน จึง"เสี่ยงน้ำ" คือเสี่ยงทายกับแม่น้ำกาหลง  ดูว่าจะไปคราวนี้ดีหรือร้าย

ผลคือแม่น้ำไหลวนเป็นสีเลือดตรงหน้า ก็รู้แน่ว่าจะไปตาย

แต่ด้วยขัตติยมานะ( และฤทธิ์เสน่ห์ยังแรงอยู่) ก็ตัดสินใจมุ่งหน้าแทนที่จะกลับบ้าน

ผลคือไปตายจริงๆ


ในขุนช้างขุนแผน   ตอนพลายแก้วไปทัพ  ซึ่งเป็นเรื่องอันตรายไม่รู้จะรอดกลับมาไหม พลายแก้วหรือขุนแผนก็ไปปลูกต้นโพธิ์เสี่ยงทายไว้ให้นางพิม

คือถ้าต้นไม้ยังงอกงามเติบโตดี แปลว่าไม่มีอันตราย  ถ้าเหี่ยวเฉาตายแปลว่าเจ้าของไปตาย

ขุนช้างก็แอบให้คนเอาน้ำร้อนไปรดต้นไม้เสียจนตาย  หลอกนางพิม และนางศรีประจันต์แม่นางพิม

เป็นส่วนหนึ่งของอุบายชิงนางพิมมาเป็นเมีย


ในอิเหนา  มะเดหวีเมืองดาหา ตัดสินใจไม่ถูกว่าบุษบาควรได้กับอิเหนาหรือจรกา

ก็ไปขอเสี่ยงทายกับพระประธานในโบสถ์   คือตอนบุษบาเสี่ยงเทียน

คือจุดเทียน ๒ เล่มแทนตัวอิเหนากับจรกา   ถ้าได้ข้างไหนก็ขอให้เทียนด้านนั้นสว่างดี  ข้างไม่ได้ก็ดับไป

อิเหนาเลยใช้อุบายไปต้อนค้างคาวในวิหารให้บินพึ่บพั่บ เทียนดับ


ในพระราชพงศาวดาร  เล่ากันมาว่า

ตอนที่พระเธียรราชากับขุนพิเรนทรเทพคิดกำจัดขุนวรวงศาธิราชและท้าวศรีสุดาจันทร์

ก็ไปเสี่ยงทายหน้าพระพุทธรูปเช่นกัน ด้วยการจุดเทียนของขุนวรวงศาฯ และเทียนของพระเธียรราชาคู่กัน ว่าใครจะดับก่อน

ตอนนั้น พระเธียรราชาท้อใจว่าแผนน่าจะไม่สำเร็จเสียแล้ว

ขุนพิเรนทรฯคายชานหมากออกมา ขว้างไป เผอิญไปถูกเทียนขุนวรวงศาดับ

หรือไม่ก็อาจเป็นเพราะเจ้าตัวขว้างแม่นจริงๆ

อย่างไรก็ตาม  พอเทียนดับก็เกิดฮึกเหิมว่าเสี่ยงทาย ผลออกมาแล้วศัตรูแพ้แน่

ก็ลงมือตามแผน  ดักจับตัวและประหารขุนวรวงศาได้ในที่สุด

(แล้วจะมาเล่าต่อถึงพระราชพิธีเสี่ยงทายโดยแทงพระธรรมบทค่ะ)

อิเหนาตอนนี้ คงเกณฑ์ให้บุษบาเสี่ยงทายตามวิธีไทย ๆ นั่นแล

 

[เพ็ญชมพู]

อิเหนาเก็บดอกปะหนัน   เขียนด้วยเล็บทุกดอกแล้วฝากนางค่อมไปให้บุษบา

คำกลอนนั้นลึกซึ้งกินใจ   เพราะอิเหนาเสียดสีรูปร่างของจรกา


เมื่อยิ้มเหมือนหลอกหยอกเหมือนขู่             ไม่ควรคู่เคียงพักตร์สมัครสมาน

ดังกากาจชาติข้าสาธารณ์                        มาประมาณหมายหงส์พงศ์พระยา


แม้แผ่นดินสิ้นชายที่พึงเชย                       อย่ามีคู่เสียเลยจะดีกว่า

พี่พลอยร้อนใจแทนทุกเวลา                      หรือวาสนาน้องจะต้องกัน

ตอนนี้นึกถึงฟักสลักของนางจันท์เทวี

 

[Wandee]

เพลงลาวเสี่ยงเทียนนั้น  ของเก่ามีบทร้องว่า

เจ้าสาวโคมเวียนเสี่ยงเทียนถวาย   ขอน้อมกายก้มเกล้าเข้ามาหา

ในปี พ.ศ. ๒๔๗๑  หลวงประดิษฐ์ไพเราะ (ศร  ศิลปบรรเลง)ได้นำเพลงนี้มาแต่งขยายขึ้นเป็นอัตรา ๓ ชั้น  

พร้อมทั้งเพิ่มลีลาเที่ยวกลับแปลกเปลี่ยนจากเที่ยวแรกไว้เป็นท่อนที่ ๒     ตลอดจนแปรเปลี่ยนจากท่อนที่ ๑ และท่อนที่ ๒  ซึ่งทำไว้แต่เดิม  

ให้แตกต่างจากเที่ยวต้น   ตัดลงเป็นชั้นเดียว  ครบเป็นเพลงเถาเมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๗(สารานุกรมศัพท์ดนตรีไทย  ภาคประวัติและบทร้องเพลงเถา

ฉบับราชบัณฑิตยสถาน  พิมพ์ครั้งที่ ๒    ๒๕๓๘    หน้า ๒๗๙)


๓ ชั้น              
       ข้อยขอบังคมองค์ทรงภพ                               เลิศลบแหล่งหล้าสุธาไหว
ทรงโฉมประโลมลักษณ์วิไล                                    ดังไทยเทวราชประสาททอง
จะเทียมทัดแต่กษัตริย์นครหนึ่ง                                ใครไม่ถึงเทียมเธอเสมอสอง
มีธิดานารีพี่น้อง                                                 ชื่อพระเพื่อนแพงทองสองอนงค์
ไม่สูงต่ำดำขาวพีผอม                                           พริ้มพร้อมสรรพสงค์ดังนางหงส์
อรชรอ้อนแอ้นเอวองค์                                          ดวงพักตร์โฉมยงดังวงเดือน
พิศพี่ก็ไม่มีเสมอสอง                                            พิศน้องก็ไม่มีเสมอเหมือน
ขนงเนตรเกศแก้มแย้มเยื้อน                                    เหมือนจะเตือนให้ต้องตาชาย

๒ ชั้น
       พระกรรณเปรียบเทียบกลีบบุษบง                      นาสิกทรงวงขอวิเชียรฉาย
ดำเนินเดินทอดระทวยกาย                                     กรกรายตล้ายงวงเอราวัณ
โอษฐนางอย่างสีลิ้นจี่จิ้ม                                        งามพริ้มเพราสมคมสัน
เกศาดำระยับขลับเป็นมัน                                      ทนต์นั้นเทียมสีมณีนิล


ชั้นเดียว
       สองถันสันทัดสัตตบุษย์                                  พึ่งผุดพ้นท่าชลาสินธุ์
ขึ้นบังใบใสสดหมดมลทิน                                       ภุมรินยังมิได้ใกล้เคียง


บทลครเรื่องพระลอนรลักษณ์
พระนิพนธ์ใน สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพ