ประตูแลป้อมในพระนครสมัยต้นรัชกาลที่ ๕

[เพ็ญชมพู]

ข่าวเพลิงไหม้ บริเวณป้อมปราบศัตรูพ่าย ตกปีใด คุณหลวงเล็กช่วยคำนวณวันอย่างฝรั่งให้ทีครับ

อาสาแย่งคุณหลวงตอบ

จ.ศ. ๑๒๔๖ - พ.ศ. ๒๔๒๗

 

[siamese]

^
คุณเพ็ญชมพู ไวมาก 

[เพ็ญชมพู]

พ.ศ. ๒๔๒๙ ไฟไหม้ไปถึงวัดญวน ตลาดน้อย ไปหยุดลงที่ป้อมปิดปัจจนึก

วันที่เกิดเหตุ

 

[luanglek]

เพลิงไหม้ที่บ้านอำแดงอ่วม  ภรรยาพระภิรมย์ (คล้าย)
นั้นตรงกับวันที่ ๙ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๒๗
ถ้านับตามอย่างปฏิทินสากล  จะเป็นปี ๒๔๒๘

[luanglek]

ส่วนไฟไหม้ตั้งแต่หน้าวัดญวนอุภัยราชบำรุง
และลามไหม้จนจรดโรงโปลิศป้อมปิดปัจจานึก
เทียบวันแล้ว ตรงกับวันที่ ๒๘ ธันวาคม  ๒๔๒๙

[luanglek]

ที่ท่านจะได้อ่านต่อไปนี้  คือ  คดีเด็ดเหตุเกิดในกำแพงพระนครเมื่อราว ๑๕๐ ปีมาแล้ว

ข้าพระพุทธเจ้า  พระยามหามนตรี กอลอแนนต์อินชีพ
พระศักดาภิเดชวรฤทธิ์  แอตยุแตน  ขอพระราชทาน
น้อมเกล้าฯ ถวายคำนับกราบบังคมทูลทราบฝ่าละอองธุลีพระบาท
ข้าพระพุทธเจ้าได้พิจารณาตัดสินคดีของราษฎร ซึ่งเกิดขึ้น
ในท้องที่  ทหารยามรักษาถนนในกำแพงเมืองจับมาส่ง
ณ สาลออฟฟิศ ได้พิจารณาตัดสิน  ดังนี้


- เรื่อง ๑  ซายันฤทธิ ยามท่าขุนนางจับตัวจีนเสง โจทย์
นายหว่าง จำเลย  โจทย์หาว่านายหว่างชกเตะจีนเสงกับภรรยาจีนเสง
ฟกบวมหลายแห่ง  นายหว่างยอมทำขวัญเป้นเงินตราสองตำลึง

- เรื่อง ๑ ซายันสี ทหารยามวัดราชบพิจับตัวนายเพง โจทย์
อ้ายบ่าย จำเลย มาส่ง  โจทย์หาว่าอ้ายบ่ายเป็นทาสผู้มีชื่อ
ค่าตัวชั่งหนึ่ง  นายเพงเป็นนายประกัน  นายเพงรับตัวอ้ายบ่าย
ไปส่งนายเงิน

- เรื่อง ๑ ซายันน้อย ทหารยามตะพานมอญจับตัวอำแดงฤท โจทย์
นายน้อย จำเลย  มาส่ง   ดจทยืหาว่านายน้อยเป็นนายประกันอีเอี่ยมทาส
ค่าตัวชั่งสิบตำลึง  ส่งไปตามกระทรวง

- เรื่อง ๑ ซายันไผ่ ยามหน้าวัดราชบุรณะ จับตัวหลวงอณุรักษ นายเงิน
อ้ายแพ ตัวทาส มาส่งหาว่าอ้ายแพเป็นทาสค่าตัวชั่ง ๑   ถามอ้ายแพ
รับถูกต้อง  นายเงินรับตัวทาสไป

- เรื่อง ๑ ซายันลี่ ทหารยามวัดมหรรพาราม  จับตัวหมื่นชำนิ โจทย์
นายเดด จำเลย  มาส่ง  ดจทย์หาว่านายเดดลักอีทรัพย์ ทาสของหมื่นชำนิไป 
อีทรัพย์ค่าตัว ๑๖ ตำลึง  ถามนายเดด รับ  ตัดสินให้คืนทาสให้นายเงินไป

[เพ็ญชมพู]

กอลอแนนต์อินชีพ - Colonel-in-Chief

แอตยุแตน - Adjutant

ซายัน - Sergeant

โจทย์ - โจทก์

 

[siamese]

ประตูพฤฒิบาศ ริมวัดปรินายก

[siamese]

เรื่องชื่อนามแห่งประตูเมืองของแต่ละแห่งนั้น เคยเรียนถามคุณหลวงเล็กแล้ว จึงนำมาให้อ่านว่าสูญหายไป

๑. ประตูพฤฒิบาศ

๒. ประตูนกยูง

๓. ประตูสำราญราษฎร์

[เพ็ญชมพู]

คุณสุจิตต์ วงษ์เทศบรรยายว่า

ประตูพฤฒิบาศ และป้อมมหากาฬ มองเห็นยอดภูเขาทองอยู่ลิบ ๆ  รูปเก่าเกือบร้อยปีมาแล้ว บริเวณขวามือปัจจุบันคือหัวมุมลานเจษฎาบดินทร์ ด้านหน้าเป็นถนนราชดำเนิน

 

[เพ็ญชมพู]

นี่เป็นอีกรูปหนึ่ง มีการบรรยายว่าที่เห็นลิบๆคือประตูสำราญราษฎร์หรือประตูผี

ผมขยายดูยังไงก็ไม่เห็นสิ่งที่ว่าเห็นลิบๆ เห็นแต่ป้อม ไม่เห็นประตู เลยไม่ทราบว่าประตูที่ว่าหน้าตาเป็นอย่างไร

 

[siamese]

ประตูเยอะจังค่ะ  
เขาบอกว่า
ประตูวังหลวงชั้นกลางที่เรียกกันว่า ประตูผี คือประตูกัญญรวดี
ส่วนชั้นนอก คือ ประตูพิทักษ์บวร ค่ะ
ผิด ถูก ประการใด รอท่านsiamese แถลงค่ะ

ประตูพิทักษ์บวร อยู่ล่างสุดของกำแพงพระบรมมหาราชวัง เสมือนประตูหลังบ้าน ซึ่งใช้สำหรับการอวมงคล เห็นตัวอย่างการตั้งริ้วกระบวนอัญเชิญพระโกศ ก็ตั้งต้นตรงนี้

[siamese]

ถามคุณหลวงเล็กว่า ลักษณะป้อมหอรบ แบบนี้ละครับ เคยตั้งอยู่ในกรุงเทพด้วย จะเรียกว่าอะไรดี 

[luanglek]

คุณหนุ่มสยามจะคาดคั้นเอาข้อมูลอะไรจากผม
แต่ผมสงสัยว่า ศิลาจารึกชื่อประตู ๒-๓ ประตู คือ

๑. ประตูพฤฒิบาศ

๒. ประตูนกยูง

๓. ประตูสำราญราษฎร์

คงจะทำขึ้นติดที่ประตูตอนที่มีการบูรณะปฏิสังขรณ์สิ่งก่อสร้างในพระนคร
ให้เสร็จทันก่อนที่จะจัดงานพระราชพิธีฉลองสมโภชพระนครครบ ๑๐๐ ปี กระมัง
มิฉะนั้น  ในรายงานของพระเจ้าราชวรวงษเธอ กรมหมื่นภูวไนยนฤเบนทราธิบาล
ก็น่าจะปรากฏชื่อประตูตามที่คุณว่านั้น  หลักฐานที่นำมาแสดงล้วนยืนยันว่า
เป็นหลักฐานหลังการฉลองพระนคร ๑๐๐  ปีแล้วทั้ง ๒ ชิ้น

ผมยังสงสัยว่า  ประตูผี  จริงๆ แล้วคือ ประตุยอด หรือประตูช่องกุดกันแน่
อยากได้หลักฐานยืนยันจากเอกสารเก่า (ที่เก่าจริง  ไม่ได้อ้างต่อมาจากคนอื่น)

ส่วนป้อมหอรบนั้น  เท่าพิจารณาจากชื่อป้อมในรายงาน
ของพระเจ้าราชวรวงษเธอ กรมหมื่นภูวไนยนฤเบนทราธิบาล
ก็ไม่ได้ระบุไว้ว่าป้อมเหล่านั้น  แต่ละป้อมมีรูปร่างหน้าตาเป็นอย่างไร
ป้อมที่สร้างสมัยรัชกาลที่ ๑ - ๓ คงเป็นป้อมแบบเก่าสมัยอยุธยา
ป้อมที่สร้างหรือซ่อมแซมสมัยรัชกาลที่ ๔ เป็นต้นไป คงเปลี่ยนรูปแบบ
เป็นอย่างตะวันตก (กระมัง?)  

[art47]

กระผมเกิดความสงสัย
เพราะเคยเล่าเรียนกันมาว่า
กรุงรัตนโกสินทร์นี้ มี "ประตูผี" เนื่องจากเป็นประตูที่หามศพออกนอกพระนคร ไปเผาที่วัดสระเกศ

แต่ในหนังสืออธิบายแผนที่พระนครศรีอยุธยานั้น มีกล่าวไว้ว่า

"ด้านขื่อทิศบูรรภ์ศรีอยุทธยานั้น...... มาถึงประตูใหญ่ห้ามมิให้เอาศพออก ชื่อประตูเจ้าจันน์ ๑......"

แต่กลับไม่มีข้อความแห่งใดที่บ่งบอกว่า มีประตูที่เฉพาะนำศพออก เช่นกรุงรัตนโกสินทร์

เช่นนี้แล้วทุกประตูกำแพงพระนครของกรุงศรีอยุธยานอกจากนี้สามารถนำศพออกได้หรือ
แลหากเป็นจริง กรุงเก่าก็ไม่มี "ประตูผี" ซิขอรับ



อ่อ... อีกข้อที่สงสัย
ดูเหมือน "พ่อสง่า" จะเคยเขียนบอกเอาไว้ว่า ประตูสามยอด (สำราญราษฎร์) เป็นประตูกำแพงเมืองยอดเดียว
และชื่อว่า "ประตูพฤฒิบาศ " ต่อมาพังลงทับคนตาย แล้วสร้างเป็นประตูสามยอดขึ้นแทน

เลยสงสัยว่า "ประตูพฤฒิบาศนี้"
อยู่หนใดกันแน่
1. ริมป้อมมหากาฬ ทางวัดบวรนิเวศ หรือ
2. คือประตูสามยอด หลังเก่า ก่อนพังลงสร้างใหม่ในสัมยรัชกาลที่ 5