คุณท้าวศรีสัจจา หรือเจ้าคุณประตูดิน

[siamese]

เมื่อเป็นเช่นนี้แล้วก็เกิดคำถามขึ้นมาคือ

๑. ในสมัยรัชกาลที่ ๑ กำแพงพระบรมมหาราชวังก่อสร้างไว้เป็นรูปสี่เหลี่ยม และต้องมีประตูอนงคลีลากำเนิดขึ้นแล้วในยุคต้นรัชกาล และการเรียกชื่อลำลองว่า "ประตูดิน" จะหมายเอาอย่างการเรียกอย่างในสมัยกรุงศรีอยุธยาหรือไม่ ? หรือเพิ่งจะมีการเรียกเมื่อครั้งแผ่นดินรัชกาลที่ ๑ ?

๒. จากที่สนทนากัน "ดิน" มีทั้ง "ดินปืน" "ดินจอมปลวก" และอย่าลืมว่ากำแพงพระนครเมื่อแรกสร้างทำด้วยไม้มัดติดกันทาสี "ดินแดง" ไว้ก่อนที่จะอิฐถือปูน

[NAVARAT.C]

^
เอ้า ปวดขมองกันต่อปาย

[siamese]

บทบาทของประตูอนงคลีลา ในสมัยรัชกาลที่ ๒-๓

บริเวณพระราชฐานชั้นใน เป็นที่ประทับของฝ่ายในอันได้แก่ ตำหนักแดง ตำหนักเขียว พระตำหนักตึก และยังมีเจ้านายที่ยังคงอาศัยอยู่ที่พระราชวังเดิมอีก การที่ท้าวศรีสัจจาได้เฝ้าประตูอนงคลีลานี้ ถือเป็นเรื่องสำคัญ เป็นประตูที่ชาววังยำเกรง

ด้านท้ายของฝ่ายในก่อสร้างทิมชั้นเดียว (ยังไม่เริ่มก่อสร้างเรือนสองชั้น (เหล่าเต็ง)) หรือแถวเต็งขึ้น

การค้าขายแลกเปลี่ยนของใช้ของผู้คนในวังคงเดินลัดออกไปสู่ช่องกุดที่ตรงกัน (ตามภาพทำเป็นช่องไว้)

จนเมื่อมีการสร้างเต็งด้านใต้ขึ้นจำนวนมากในสมัยรัชกาลที่ ๔ และ ๕ ซึ่งเป็นที่พักของข้าหลวงต่าง ๆ ทำให้เกิดเป็นเมืองขึ้นย่อย ๆ บริเวณท้ายวัง ประตูศรีสุดาวงศ์ (ใหม่) จึงได้ถือกำเนิดขึ้นเป็นต้นมา ประตูอนงคลีลาเลยลดบทบาทลงไป

[NAVARAT.C]

^
จุดแดงๆทางซ้ายมือ หมายถึงอะไรครับ

[siamese]

^
จุดแดงๆทางซ้ายมือ หมายถึงอะไรครับ

ผมจะลองดูการเดินไปมาสัญจรของผู้คนฝ่ายใน ว่าเดินจากเขตพระราชฐานชั้นกลางสู่ประตูอนงคลีลา (คงมีแต่เจ้านายต่าง ๆ และคุณท้าวที่มีตำแหน่งหน่อย) กล้าพอที่จะเดินช่วงนี้ไปได้ เสมือนเราเดินผ่านหน้าห้องผู้ใหญ่ ย่อมมีเกรงบารมี ส่วนท้ายฝ่ายใน คงเป็นที่ไม่เคร่งครัดในการเดินเหินมากนัก และเลี้ยวลัดออกมายังถนนเขื่อนขันฑ์นิเวศน์ เป็นจุดประสีแดง ๆ ให้เห็นครับ (หนุ่มสยามโมเดล  )

[NAVARAT.C]

^
เจ่านาย ท่านจะไม่เสด็จออกถ้าไม่จำเป็น ถ้าจำเป็น จะมีประตูเฉพาะ ส่วนใหญ่แล้วอยู่ด้านหน้า และด้านถนนมหาไชย
ถนนเขื่อนขัณฑ์นิเวศน์ถือเสมือนหลังบ้าน จะมีเฉพาะข้าราชการ ข้าหลวงนางกำนัลใช้กัน

พวกที่ไม่มีหน้าที่เกี่ยวข้อง จะเฉียดไปในเขตพระราชฐานส่วนกลางอันเป็นที่ประทับไม่ได้ กฎระเบียบเคร่งครัดนัก

ประตูศรีสุดาจึงเป็นเส้นทางที่ใช้งานเป็นหลักของชาววังในการติดต่อกับโลกภายนอก

[siamese]

ขอให้ภาพพระราชฐานฝ่ายในให้ อ.NAVARAT.C และสมาชิกเรือนไทยได้นำชมครับ ภาพนี้เป็นการถ่ายในสมัยรัชกาลที่ ๕ เป็นช่วงมีการไว้ทุกข์กัน บริเวณขวามือคงเป็นเต็ง (บานหน้าต่างแบบกระทุ้ง) และซ้ายมือเป็นเรือนตำหนักของเจ้านาย

ในภาพบรรยากาศคงเป็นตอนเจ้านายเสด็จ มีการหมอบกราบรอไว้ และมีเจ้าพนักงาน ๒ - ๓ ท่านน่ายำเกรง ยืนค้ำอยู่ (คงก่อนเวลาเสด็จไม่นาน)

[siamese]

ใช้อินทรเนตรสอดส่องไปปะเอาภาพนี้เข้า

แสดงว่าท่านผู้เกี่ยวข้องคิดได้แล้วว่าจะเอาอะไรใส่มือสาวใช้ของคุณท้าว

แต่ผมขอประท้วงครับ

ขอประท้วง ณ ที่นี้ว่าผิดประวัติศาสตร์
ไหนๆก็ไหนๆ จะกล้าแล้วต้องกล้าให้สุดๆ ไม่ต้องอายฝรั่งหร๊อก ชาติไหนๆมันก็มีตำนานประเภทนี้เหมือนๆกันทุกชาตินั่นแหละ

หาไม้เคาะตาตุ่มมาให้แสดงเลย
อย่าให้เด็กจำตำนานเกี่ยวกับเรื่องที่คนไทยถือธรณีประตูผิดเพี้ยนไป

ในเมื่อเห็นภาพหวายไว้หวดแล้ว ก็จะขอนำภาพซึ่งได้ลิขสิทธิ์มาเฉพาะผมเท่านั้น นำมาให้ชมว่า "ตำรวจหวาย" มีลักษณะเป็นแบบนี้ มัดเรียบร้อย แน่นหนา ยาว เป็นลำใหญ่ ไม่ใช่แบบที่กำลังจัดแสดงขอรับ

[siamese]

ภาพถ่ายหน้าตรงจากมุมมองแม่น้ำเจ้าพระยา

[NAVARAT.C]

วันนี้ แหล่งข่าวของผมอีกท่านหนึ่งที่ทำงานในสำนักพระราชวังตอบความอยากรู้ของผมว่า

ประตูดิน คือประตูช่องกุด
ไม่ใชทั้งประตูอนงคลีลา  และประตูศรีสุดาวงศ์

ผมถามท่านว่าท่านทราบมาจากใครครับ
ท่านบอกว่า บิดาของท่านทำงานอยู่ในสำนักพระราชวัง ตั้งแต่เด็กจำความได้ท่านเติบโตวิ่งเล่นอยู่ในวัง ประตูช่องกุดนั้น มีอีกชื่อหนึ่งว่า ประตูดิน

ผมคิดในใจว่า เข้าท่าแฮะ
ประตูช่องกุดคือประตูของกำแพงพระบรมมหาราชวังด้านนอก พวกเจ้าชู้ประตูดินทั้งหลาย น่าจะต้องคอยเยี่ยมกรายอยู่ด้านนอก ไม่ใช่มาเที่ยวมั่วอยู่ในภายในกำแพงวัง ถึงจะมีกำแพงชั้นในอีกทีก็เถอะ

และท่านบอกต่อว่า คุณท้าวศรีสัจจา หรือเจ้าคุณประตูดินนั้น ท่านนั่งอย่ที่ประตูศรีสุดาวงศ์
แต่ท่านไม่ทราบ ทำไมเขาจึงเรียกประตูช่องกุดว่า ประตูดิน

[NAVARAT.C]

ประตูช่องกุด มีถนนรถวิ่งได้ผ่านเข้าไปได้ เมื่อถึ่งสี่แยก หากเลี้ยวซ้ายถนนจะเลียบกำแพงพระบรมมหาราชวังชั้นนอกและชั้นในที่ขนาบข้างอยู่มุ่งไปทางทิศเหนือ หากตรงไปหรือเลี้ยวขวา จะเข้าสู่เขตพระราชฐานชั้นนอกหรือท้ายวังด้านทิศใต้ เดิมเป็นที่อยู่และที่ทำงานของชาววัง ปัจจุบันเป็นโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ
 
บริเวณสี่แยกทางส่วนท้ายวังด้านใต้นี้ เหมาะที่จะติดตลาดนัด พวกหนุ่มๆ ข้าราชการเช่นคุณเปรมน่าจะหาเส้นสายพาเข้ามาเหล่สาวๆชาววังได้

ภาพแรกนี้ เป็นถนนที่ตรงไป เห็นกำแพงพระบรมมหาราชวังชั้นในอยู่ซ้ายมือ

[NAVARAT.C]

ทางขวามือ เป็นอาคารในเขตพระราชฐานชั้นนอกหรือท้ายวังด้านทิศใต้ ปัจจุบันเป็นโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ เดิมเป็นที่อยู่และที่ทำงานของชาววัง มีที่ว่างเป้นสนามแยะ บรรยากาศร่มรื่นน่าจะเป็นตลาดนัดชาววังได้

[NAVARAT.C]

มุมของกำแพงพระบรมมหาราชวังชั้นใน มีประตูเข้าเขตพระราชฐานชั้นใน ที่เรียกว่าประตูศรีสุดาวงศ์

[เพ็ญชมพู]

ยังมี "ประตูดิน" อีกแห่งหนึ่งในคุณนวรัตนงงคือ "ประตูอุดมสุดารักษ์"

ประตูอุดมสุดารักษ์ หรือบางที่ชาววังเรียกว่า " ประตูดิน " เป็นทางสำหรับคนสามัญออกไปนอกวัง บางครั้งก็จะมีหนุ่ม ๆ มาดูสาวชาววังจนเป็นที่เรียกติตปากว่า " เจ้าชู้ประตูดิน " นอกจากนั้นยังมีประตูเขื่อนเพ็ชร หรือ ประตู ศรีสุดาวงศ์  เป็นทางสำหรับคนในวังจะติดต่อกับภายนอกมากที่สุด ( ในปัจจุบันประตูศรีสุดาวงศ์เป็นทางที่จะเข้าไปในวิทยาลัยในวังหญิง ) ประตูนี้บางทีเรียกว่า " ประตูบ่าว " เพราะว่า เจ้านาย , เจ้าจอม , พระสนม , หรือท้าวนางข้างในผู้มีบรรดาศักดิ์ จะไม่มาบริเวณประตูเหล่านี้ถ้าไม่จำเป็น ที่บริเวณประตูนี้เป็นตลาด ( คล้ายตลาดนัด ย่อยๆ ) ที่สาวชาววังจะออกมาซื้อของที่ต้องการ เช่น ของใช้ เสื้อผ้าและของเบ็ดเตล็ดต่าง ๆ ตลอดจนผลไม้ทั้ง สด และกวน นอกจากนี้ยังเป็นสถานที่สำหรับแม่สื่อแม่ชัก ที่จะนัดชายหนุ่มให้มาดูตัวสาวชาววัง อีกด้วย ปัจจุบันประตูศีรสุดาวงศ์ก็ยังคงเปิดใช้เป็นประจำ แต่เหตุการณ์ที่เป็นตลาดน้อย ๆ นั้น ไม่มีอีกแล้ว

ข้อมูลจาก บล็อกโอเคเนชั่น

 

[เพ็ญชมพู]

ดูเหมือนชาววังจะเรียกประตูดินเป็นชุด ๆ ตามทิศทางการเดินเข้าออกนอกวัง

ประตูดินเก่า = ประตูอนงคลีลา + ประตูอุดมสุดารักษ์