บรรดาศักดิ์ มหาดเล็ก เกี่ยวข้องกับ บรรดาศักดิ์ขุน หลวง...... หรือไม่

[จมื่นฌองฌาค ล่ามโซ่ ิblacelet@hotmail.com]

เรียน ท่านผู้รู้
          กระผมสงสัยว่า เมื่อได้รับตำแหน่งสูงสุดทางมหาดเล็กแล้วนั้น ถ้าทำความดีความชอบ จะได้รับบรรดาศักดิ์ ขุน หลวง......  ต่อไปเลยใช่หรือไม่

ด้วยความเคารพ
จมื่นฌองฌาค ล่ามโซ่

[เทาชมพู]

ึใช่ค่ะ
จากจมื่น ก็มีสิทธิ์เลื่อนเป็นลำดับขึ้นไปได้ถึงเจ้าพระยา
จมื่นสรรเพชญภักดีในรัชกาลที่ ๔  ต่อมาในรัชกาลที่ ๕ คือเจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง(เพ็ง เพ็ญกุล)
ผู้ที่เลื่อนขึ้นไปถึงสมเด็จเจ้าพระยา คือจมื่นไวยวรนารถในรัชกาลที่ ๓  ต่อมาในรัชกาลที่ ๕ คือสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์

[วรวิชญ]

มหาดเล็กนั้นรับใช้เฉพาะพระเจ้าแผ่นดิน ส่วนตำแหน่งขุน หลวง นั้นเป็นบรรดาศักดิ์การบริหารแผ่นดิน ซึ่งแต่เดิมไทยเรามีเวียง วัง คลัง นา เจ้านายแต่ละคนจะชุบเลี้ยงคนของตน ภายหลังในสมัย ร.๕ มีการปฏิรูปการปกครองหลายอย่าง จึงเริ่มมีกระทรวงต่างๆ ก็ให้เจ้านายไปปกครอง เช่น กระทรวงมหาดไทยมีกรมพระยาดำรงฯเป็นเสนาบดี
กระทรวง เป็นต้น ในกระทรวงก็จะมีขุน... หรือหลวง ..... เป็นข้าราชการ
ส่วนสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์นั้น เป็นตำแหน่งสูงสุดที่สามัญชนจะเทียบเท่าพระมหากษัตริย์ได้ กรุงรัตนโกสินทร์มีสมเด็จเจ้าพระยาอยู่สามองค์ องค์สุดท้ายคือสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์(ช่วง บุนนาค) ได้รับการแต่งตั้งในสมัยรัชกาลที่ ๕ เนื่องจากเป็นผู้สำเร็จราชการแผ่นดินในช่วงที่ ร.๕ ทรงเยาว์วัย ก่อนที่จะมาเป็นสมเด็จเจ้าพระยา ท่านก็ต้องเป็นเจ้าพระยามาก่อน คือเป็นเจ้าพระยาพระคลังสมัย ร.๓

[จมื่นฌองฌาค ล่ามโซ่]

เรียงลำดับ บรรดาศักดฺ์ ตามต่อไปนี้ไม่ทราบว่าถูกหรือไม่
1.สมเด็จเจ้าพระยา
2.เจ้าพระยา
3.พระยา
4.พระ
5.หลวง
6.ขุน
7.หมื่น
8.จมื่น
กรุณาแก้ด้วยนะครับ ถ้าผิดพลาดประการใด

[เทาชมพู]

แก้ข้อ ๘ ค่ะ  ต่ำจากหมื่นคือพัน
จมื่นไม่เกี่ยวกับลำดับพวกนี้   เคยได้ยินผู้ใหญ่เทียบให้ฟังว่า จมื่นสูงกว่าพระแต่ต่ำกว่าพระยา

[ประชาชน]

 เรียงใหม่

เรียงลำดับ บรรดาศักดฺ์ ตามต่อไปนี้ไม่ทราบว่าถูกหรือไม่
1.สมเด็จเจ้าพระยา
2.เจ้าพระยา
3.พระยา
4.พระ , จมื่น (เฉพาะมหาดเล็ก)
5.หลวง
6.ขุน
7.หมื่น
8.พัน
9. นาย

[หยดน้ำ]

 อย่างที่คุณเทาชมพูบอกแล้วอ่ะครับ  "จมื่น"  สูงกว่า  "พระ"  แต่ต่ำกว่าพระยาครับ

พระยา เรียกอย่าลำลองว่า  เจ้าคุณ
จมื่น  ---------------------  คุณพระนาย
พระ  ---------------------   คุณพระ

[V_Mee]

 บรรดาศักดิ์มหาดเล็กในทำเนียบ  แต่เดิมแบ่งเป็น ๔ เวร คือ เวรศักดิ์  เวรสิทธิ์  เวรฤทธิ์  เวรเดช  แต่ละเวรจะมีหัวหมื่นมหาดเล็ก  ซึ่งมีบรรดาศักดิ์เป็น เจ้าหมื่น หรือที่เรียกกันอย่างลำลองว่า คุณพระนาย  เป็นหัวหน้า   ในสมัยรัชกาลที่ ๖ เจ้าหมื่นมียศเป็น หัวหมื่น ซึ่งเทียบเท่ากับนายพันเอกของทหาร  (ถ้าเป็นวังหน้าเรียก จมื่น  ยศเท่ากับ รองหัวหมื่น)

เจ้าหมื่น ๔ ตำแหน่ง มีราชทินนาม ดังนี้
เจ้าหมื่นสรรเพธภักดี  (เวรศักดิ์)
เจ้าหมื่นศรีสรรักษ์     (เวรสิทธิ์)
เจ้าหมื่นไวยวรนาถ    (เวรฤทธิ์)
เจ้าหมื่นเสมอใจราช   (เวรเดช)

ลำดับถัดลงไปเป็นชั้นนายเวร  เรียกกันว่า คุณหลวงนาย  มียศเป็นรองหัวหมื่น ซึ่งเทียบเท่า นายพันโท ของทหาร  หลวงนาย ฒี ๔ ตำแหน่ง  มีราชทินนาม ดังนี้
หลวงศักดิ์ นายเวร  เรียกกันว่า หลวงนายศักดิ์
หลวงสิทธิ์  นายเวร  เรียกกันว่า หลวงนายสิทธิ์
หลวงฤทธิ์  นายเวร  เรียกกันว่า หลวงนายฤทธิ์
หลวงเดช  นายเวร  เรียกกันว่า หลวงนายเดช

ต่อจากนั้นลงไปเป็น จ่า  มียศเป็น จ่า เทียบเท่านายพันตรีทหาร  มีราชทินนามเป็น
นายจ่ารง
นายจ่ายง
นายจ่ายวด
นายจ่าเรศ

ลำดับถัดลไปเป็นชั้นหุ้มแพร  มียศเป็น หุ้มแพร เทียบเท่านายร้อยเอก  มีจำนวนทั้งหมด ๒๐ ตำแหน่ง  แต่มที่สำคัญอยู่ ๔ ตำแหน่งเรียกว่า หุ้มแพรต้นเชือก  มีลำดับอยู่หน้าหุ้มแพรทั้งหลายใน ๔ เวร คือ นายกวด หุ้มแพร  นายขัน หุ้มแพร  นายฉันหุ้มแพร  และนาชิด หุ้มแพร  หุ้มอพรต้นเชือกนี้จะมีศักดินาสูงกว่าหุ้มแพรอีก ๑๖ ตำแหน่งที่กระจายกันอยู่ในเวรทั้ง ๔ นั้น ซึ่งมีราชทินนาม ดังนี้
นายสนิท   หุ้มแพร
นายเสน่ห์  หุ้มแพร
นายเล่ห์อาวุธ  หุ้มแพร
นายสุจินดา  หุ้มแพร
นายพลพ่าห์  หุ้มแพร
นายพลพัน  หุ้มแพร
นายไชยขรรค์  หุ้มแพร
นายสรรพวิไชย  หุ้มแพร
นายบำเรอบรมบาท  หุ้มแพร
นายบำรุงราชบทมาลย์  หุ้มแพร
นายเสนองานประภาษ หุ้มแพร
นายสนองราชบรรหาร  หุ้มแพร
นายพินัยราชกิจ  หุ้มแพร
นายพินิจราชการ  หุ้มแพร
นายพิจารณ์สรรพกิจ  หุ้มแพร
นายพิจิตรสรรพการ  หุ้มแพร

ถัดจากหุ้มแพรลงไปก็จะถึงบรรดาสักดิ์ชั้นนายรอง มียศเป็นรองหุ้มแพร เทียบเท่า นายร้อยโททหารบก  มี ๒๐ ตำแหน่งเช่นเดียวกับมหาดเล็กหุ้มแพร  เพียงแต่เติมคำว่ารองลงในราชทินนาม  และไม่มียศ หุ้มแพรต่อท้ายราชทินนาม  ดังนี้
นายรองกวด  นายรองขัน  นายรองฉัน  นายรองชิด
นายรองสนิท  นายรองเสน่ห์  นายรองเล่ห์อาวุธ  นายรองสุจินดา
นายรองพลพ่าห์  นายรองพลพัน  นายรองไชยขรรค์  นายรองสรรพวิไชย
นายรองบำเรอบรมบาท  นายรองบำรุงราชบทมาลย์  นายรองเสนองานประภาษ  นายรองสนองราชบรรหาร  
นายรองพินัยราชกิจ  นายรองพินิจราชการ  นายรองพิจารณ์สรรพกิจ นายรองพิจิตรสรรพการ

ต่อจากนั้นลงไปเป็นมหาดเล็กวิเศษ  มีจำนวนมากที่สุด  ไม่มีหลักฐานว่ากำหนดอัตราไว้เท่าใด  มียศเป็นมหาดเล็กวิเศษ ซึ่งเทียบเท่านายร้อยตรีของทหาร  แต่ไม่มีราชทินนาม  เวลาออกนามก็จะเป็น  มหาดเล็กวิเศษหยิบ  ณ นคร เป็นต้น

นอกจากนั้นยังมีมหาดเล็กในลำดับเหนือเจ้าหมื่นขึ้นไป  เรียกว่า จางวางมหาดเล็ก  มีบรรดาศักดิ์เป็นพระยา  เช่น พระยาวรพงษ์พิพัฒน์  พระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ  และมีบรรดาศักดิ์เป็นชั้นจางวาง ซึ่งเทียบเท่าชั้นยศนายพลของทหาร  แบ่งเป็น จางวางเอก จางวางโท จางวางตรี ซึ่งก็เทียบได้กับ นายพลเอก โท ตรี ตามลำดับ

ในสมัยรัชกาลที่ ๕ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนเจ้าหมื่นเสมอใจราช เป็นพระยาเสมอใจราช จางวางมหาดเล็ก  ก่อนที่จะโปรดให้เลื่อนเป็นพระยาธรรมจรรยานุกูลมนตรี (ทองดี  โชติกเสถียร) ในที่สุด

ผู้ที่ได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์มหาดเล็กในทำเนียบนี้ส่วนใหญ่จะได้รับพระราชทานเลื่อนบรรดาศักดิ์ในทำเนียบมหาดเล็กนี้ตามลำดับ  จาก มหาดเล็กวิเศษ  นายรอง  หุ้มแพร  จ่า  หลวงนาย  และเป็นเจ้าหมื่นหรือคุณพระนายตามลำดับ  ก่อนที่จะเลื่อนขึ้นเป็นพระยา  จางวางมหาดเล็กในที่สุด  

และอาจมีกรณีที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายออกจากมหาดเล็กในทำเนียบไปรับราชการนอกทำเนียบมหาดเล็กหรือนอกกรมมหาดเล็กได้ เช่น เมื่อรัชกาลที่ ๖ โปรดให้ย้ายนายจ่ายง (แฉล้ม  กฤษณามระ) ออกจากมหาดเล็กในทำเนียบแล้วได้โปรดพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น พระประสิทธิ์บรรณการ  หรือโปรดให้ย้ายนายขัน หุ้มแพร ไปเป็นปลัดกรมโรงเรียนมหาดเล็กหลวง  ก็ได้พระราชทานเปลี่ยนบรรดาศักดิ์เป็น ขุนสรรสารกิจ เป็นต้น

ในเรื่องบรรดาศักดิ์มหาดเล็กชั้น หุ้มแพร และนายรอง นี้  เนื่องจากไม่มีการพระราชทานบรรดาศักดิ์อีกเลยนับแต่เปลี่ยนแปลงการปกครองแล้ว  ท่านที่เคยได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์มาแต่เดืมท่านก็ยังใช้บรรดาศักดิ์ของท่านกันต่อมา  ปรากฏว่าเด็กรุ่นผมนี่แหละครับ  บางคนไม่ทราบ  พอเห็นนามคุณมหาดเล็กว่า นายกวด  หุ้มแพร  นายขัน  หุ้มแพร  ก็พากันไปทึกทักเอาว่า  ท่านเหล่านั้นชื่อ นายกวด  นายขัน  นามสกุลหุ้มแพรไปเสียนี่  ที่ร้ายที่สุด คือ นายรองสนิท (รองสนิท  โชติกเสถียร)  เดิมท่านชื่ออะไรผมจำไม่ได้  แต่เรียกกันว่า นายรองสนิท จนติดปาก  สุดท้ายจากราชทินนามท่านเลยกลายเป็นชื่อตัวของท่านไปเลย

[ประชาชน]

 ผมจำได้ว่า สมัย ร. 6 หัวหน้ามหาดเล็กมีบรรดาศํกดิ์เป็นถึงพระยา มีอยู 6 ตำแหน่ง คล้องจองกัน แต่ผมจำไม่ได้ทั้งหมดคือ


- พระยาบุรุษรัตนราชพัภลภ
- พระยานรรัตน์ราชมานิต


ที่เหลือจำไม่ได้แล้ว
คุณ V_Mee ช่วยหาให้ครบได้ไหมครับ

เข้าใจว่า พระยานรรัตน์ราชมานิต คือ ท่านเจ้าคุณนรรัตน์

[ประชาชน]

 อ้อเกิดจำได้พอดีครับ คือ ตำแหน่งจางวางมหาดเล็กในสมัยรัชกาลที่ 6 มีดังนี้

1. พระยามนตรีสุริยวงศ์
2. พระยาวรพงศ์พิพัฒน์
3. พระยาบุรุษรัตนราชพัภลภ
4. พระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์
5. พระยานรรัตน์ราชมานิตย์


----
พระยาวัฒนวงศ์วโรปการ

ส่วนบรรดาศักดิ์สุดท้ายนี่ผมไม่ใคร่จะแน่ใจ คลับคล้ายคลับคลา ว่าจะลงท้ายด้วย วโรปการ นี่แหละครับ แต่ไม่มั่นใจ

[ประชาชน]

 เข้าใจว่า ที่ถูกต้องควรจะเป็นอย่างนี้ครับ

ตำแหน่งจางวางมหาดเล็ก
----------
1. พระยามนตรีสุริยวงศ์
2. พระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์
3. พระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์
4. พระยานรรัตนราชมานิต
5. พระยาวรพงศ์พิพัฒน์
6. พระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ

---------

ซึ่งเป็นตำแหน่งที่ตั้งเพิ่มขึ้นมาในสมัยรัตนโกสินทร์ เพิ่มเติมจากสมัยอยุทธยาที่มีอยู่ในทำเนียบพระไอยการนาตำแหน่พลเรือน นาทหาร หัวเมือง

[หลวงมหาดุริยางค์]

 1.สมเด็จเจ้าพระยา(ตั้งขึ้นเทื่อมีเหตุการณืจำเป็นหรือคนๆนั้นดีสุดๆ)
2.เจ้าพระยา
3.พระยา
4.พระ , จมื่น (เฉพาะมหาดเล็ก)
5.หลวง
6.ขุน
7.หมื่น เจ้าสิบ เจ้าร้อย เจ้าพัน เจ้าหมื่น ส่วนเจ้าแสน แล้วก็มาฑ้าวพระยา เป็นบรรดาศักดิ์ ที่กษัตริย์จะส่งไปครองเมืองต่างๆ
8.พัน
9. นาย
10.มหาดเล็ก

[V_Mee]

 ขอเพิ่มเติมครับ
บรรดาศักดิ์มหาดเล็กชั้น เจ้าหมื่นนั้น สูงกว่าพระ  แต่ต่ำกว่าพระยา  
เจ้าหมื่น  เป็นบรรดาศักดิ์หัวหมื่นมหาดเล็กของวังหลวง
ส่วน จมื่น เป็นบรรดาศักดิ์มหาดเล็ก สูงกว่าหลวง  แต่ต่ำกว่าพระ
จมื่น  เป็นบรรดาศักดิ์หัวหมื่นมหาดเล็กวังหน้า  ในวังหลวงก็มีบรรดาศักดิ์จมื่นใช้เหมือนกัน