ส่วนพระเถ้าอัฐิของ Queen ที่ว่ามา ดิฉันเข้าใจว่าหมายถึงเถ้าพระอัฐิพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ หรือพระนางเรือล่ม ที่สิ้นพระชนม์ในพ.ศ. ๒๔๒๓
^
ตรงนี้ฟังดูหม่างๆอยู่
ตามธรรมเนียมไทย ไม่มีใครเที่ยวเอาอัฐิอังคารของบุคคลที่ตนรัก ไปเที่ยวมอบให้ผู้ที่มิใช่ญาติสนิทของผู้ตาย ฝรั่งคงจะเข้าใจอะไรผิดสักอย่าง อ่านเอกสารฝรั่งแล้วจึงไม่สามารถจะเชื่อทุกอย่างได้
ก่อนจะผ่านเรื่องนี้ไป ผมพยายามทำใจให้เป็นกลางที่จะวิเคราะห์เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นโดยสรุป
เหนือสิ่งอื่นใด กรณีย์วิกฤตวังหน้านี้ ผมขอกราบถวายบังคมด้วยเศียรเกล้าฯแทบพระบาท พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ ในพระปรีชาสามารถสมเป็นมหาราชที่ยิ่งใหญ่ของชาติไทย ที่ทรงใช้ความสุขุมคัมภีรภาพ ทั้งอ่อนทั้งแข็ง แก้ไขวิกฤตการณ์ที่มาจากต่างประเทศและในประเทศอย่างสุขุมคัมภีรภาพ สยบข้อขัดแย้งทั้งปวงลงโดยทิ้งความร้าวฉานไว้น้อยที่สุด ส่งให้เกิดพระบารมีจนผู้ใดในแผ่นดินมิอาจทัดทาน และเป็นพลานุภาพให้ทรงปฏิรูประบบระบอบอันล้าสมัยของสยาม ให้เทียมเท่าบรรดาอารยะประเทศได้เป็นอย่างบรรลุผลในรัชสมัยของพระองค์
ในด้านผู้แพ้นั้น ผมเห็นว่า ไม่ว่าจะผิดอย่างใด กรมพระราชวังบวรท่านก็มีเหตุผลรับฟังได้ ในการเลือกที่จะหนีตายไปพึ่ง”ร่มธงอังกฤษ” ในยามที่สถานการณ์เฉพาะหน้าบังคับนั้นไปทีหนึ่งก่อน แต่เรื่องที่มิอาจปฏิเสธได้ คือท่านได้ทำให้เกิดความสุ่มเสี่ยงอย่างยิ่งต่อการที่มหาอำนาจจะฉวยเป็นโอกาสปล้นเอกราชของชาติ โดยใช้ตัวท่านนั่นแหละเป็นเหยื่อ
โชคดีที่อังกฤษยังไม่พร้อม เพราะกำลังอยู่ในระหว่างศึกยืดเยื้อกับพม่า และต้องรีบปิดเกมก่อนที่ฝรั่งเศสซึ่งพร้อมกว่า จะเข้ามาหาเหตุแทรกแซง เรื่องร้ายจึงยุติลงอย่างที่เราทราบๆกัน
เหตุการณ์ในระหว่างความตึงเครียด นายนิวแมนจะเล่นเกมการเมืองข้างนอกกงศุลอย่างไร กรมพระราชวังบวรฯจะทรงทราบหรือไม่ มากน้อยแค่ไหน ผมก็ไม่อยากเดา จากนิราศ ก็เห็นได้ว่า นายนิวแมนก็มิได้บอกอะไรทั้งหมด จนฝ่ายที่หิวข่าวรู้สึกได้ว่ามีอะไรที่ดูเหมือนเสแสร้งอยู่เหมือนกัน
