“นิราศกรมหมื่นสถิตย์” ว่าด้วยวิกฤตวังหน้า

[NAVARAT.C]

ครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ผมได้รับหนังสือเป็นกระดาษพิมพ์โรเนียว เย็บขอบจากคุณอาคนหนึ่งของผม อ่านแล้วก็เก็บไว้ เพราะไม่ใช่เรื่องน่าภูมิใจเท่าไหร่ ที่ดูเหมือนว่า บรรพบุรุษของผมมีส่วนเกี่ยวข้องกับเรื่องที่ไม่เป็นมงคลนักของวังหน้าองค์สุดท้ายของสยาม ในฐานะที่ท่านเป็นน้องชายร่วมชนกชนนีคนเดียวของกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ

ประวัติศาสตร์ตอนนี้จะได้รับการชำระอย่างไรก็สุดแล้วแต่  และที่ถูกนักเขียนสารคดีนำไปใส่ไข่เติมสีให้ผู้อ่านตื่นเต้นเกินจริงก็มี เป็นเรื่องธรรมดา แม้ในความเป็นจริงแล้ว บุคคลในราชตระกูลที่สืบสายจากวังหน้าทั้งหลาย จะมีความจงรักภักดีต่อพระเจ้าอยู่หัว ไม่ยิ่งหย่อนไปกว่าคนไทยกลุ่มอื่นใดก็ตาม ทว่าในเรื่องนี้ เมื่อถูกเขากล่าวหาว่าเป็นพวกก่อกวนความสงบ ก็คงต้องก้มหน้าอ้าปากไม่ออก

ขณะนี้กระทู้ “เจ้าชายยอร์ช วอชิงตัน แห่งสยาม กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ วังหน้าพระองค์สุดท้าย” กำลังออกรสอยู่ในวิกข้างๆ ผมจำเป็นต้องเอาหนังสือของคุณอาออกมาปัดฝุ่น เรื่องหนึ่งในนั้นเป็นนิพนธ์ของพระองค์เจ้าเนาวรัตน์ กรมหมื่นสถิตย์ธำรงสวัสดิ์ ในรูปแบบของนิราศ ที่มิได้ทรงให้ชื่อว่านิราศอะไร คุณเอนก นาวิกมูลเคยคัดเอานิราศบทนี้ไปจากหนังสืองานศพบุคคลในราชสกุลนวรัตนท่านหนึ่งไปพิมพ์ แล้วตั้งชื่อเอาเองว่านิราศวิกฤตวังหน้า ผมเห็นแล้วรู้สึกว่าชื่อดังกล่าวไม่ค่อยจะเป็นนิราศนัก ขอตั้งชื่อใหม่ส่งเข้าประกวดมั่งตามสิทธิ์ ว่า “นิราศกรมหมื่นสถิตย์ ว่าด้วยวิกฤตวังหน้า” ก็แล้วกัน

นิราศกรมหมื่นสถิตย์ เป็นเรื่องที่ท่านผู้นิพนธ์ ทรงประสงค์จะเล่าให้ลูกหลานได้รับรู้ว่าเกิดอะไรขึ้นในครั้งนั้น ท่านผู้อ่านจะถือว่าเป็นคำชี้แจง หรือคำแก้ตัวก็ได้ ผมปรารถนาจะให้ท่านอ่านควบคู่กันไปกับกระทู้ในวิกข้างๆ แบบเฉลี่ยข้อมูลกัน ส่วนท่านที่เขียนอยู่ทางโน้น จะเข้ามาเขียนทางนี้ หรือเอาเรื่องทางนี้ไปเขียนทางโน้น ก็ไม่ผิดกติกาอันใด ขอเชิญตามอัธยาศัยครับ

[NAVARAT.C]

ผมต้องขออภัยที่มิได้คัดลอกมาด้วยการพิมพ์เอาใหม่ แต่ใช้วิธีสแกนจากหนังสือ และหนังสือของคุณอาก็เก่าคร่ำคร่า ตัวอักษรไม่สวยเท่าหนังสือที่คุณเอนก นาวิกมูลนำเรื่องนี้ไปพิมพ์ไว้  ก็ขออนุญาต ณ ที่นี้ที่จะใช้เป็นต้นฉบับ เอามาถ่ายทอดลงในกระทู้นี้อีกทีหนึ่ง
 
อนึ่ง ผมได้ถือวิสาสะ ที่จะแก้บางถ้อยคำ บางตอน ที่ผมเชื่อว่ามีการคัดลอกมาผิดๆ ตั้งแต่เดิม เพราะไม่ได้สัมผัสตามฉันทลักษณ์ หากว่าสิ่งที่ผมทำลงไปนี้ทำให้นิราศกรมหมื่นสถิตย์ด้อยค่าลง ก็กราบขอขมาท่านผู้นิพนธ์และขออภัยต่อท่านผู้อ่านด้วย

[NAVARAT.C]

เริ่มเรื่อง

[NAVARAT.C]

อ่านตอนนี้ก็ดูเหมือนว่า เมื่อเกิดไฟไหม้ในพระบรมมหาราชวังขึ้นแล้ว ทางวังหลวงจะเป็นผู้เริ่มระดมพล และเริ่มเข้ามา”แมวมอง”ทางวังหน้า ในขณะที่ทางกระทู้โน้น มีเอกสารระบุว่า ทางวังหน้าเป็นฝ่ายเริ่มขึ้นก่อน

[NAVARAT.C]

ความตอนนี้มีนัยสำคัญว่า กรมพระราชวังบวรนั้น กำลังประชวรด้วยโรคเก้าท์ นอนโอดโอยต้องประคบต้องนวดอยู่ตลอดเวลา ตั้งแต่ก่อนเกิดเมื่อเกิดอัคคีภัย เรื่องนี้หมอฝรั่งในบางกอกตอนนั้นรู้ดี สังคมชาวตะวันตกจึงไม่เชื่อว่า วังหน้า ที่เกือบจะพิกลพิการด้วยโรคเกาท์กำเริบ จะคิดก่อการกบฏ และเริ่มD-dayด้วยการวินาศกรรมโรงไฟฟ้าของวังหลวง ในขณะที่ตนจะไปไหนมาไหน ยังต้องใช้คนพยุงคนหามเช่นนั้น

ส่วนพระองค์เจ้าเนาวรัตน์เล่า เป็นที่ทราบกันว่าท่านเป็นฝ่ายบุ๋น และท่านเองก็บอกว่า ท่านนอนป่วยอยู่ ไม่ทราบว่าเป็นอะไร อาจแค่ปวดหัวตัวร้อนธรรมดา แต่การที่ไม่ได้เป็นทหาร จึงไม่มีพิษสงทางการเมืองกับใครทั้งสิ้น

[NAVARAT.C]

คือเมื่อได้รับข่าวมาว่า พระเจ้าอยู่หัวจะทรงเอาโทษพระองค์เรื่องอัคคีภัย ก็คิดเสด็จหนีไม่ได้คิดสู้ โดยทรงพาเอาพระชนนี และพระองค์เจ้าหญิงวงจันทร์ พระขนิษฐาร่วมพระชนกชนนีไปพึ่งกงศุลอังกฤษด้วย

ขณะที่เกิดเรื่องนี้ นายน๊อกซ์(มิศหนอก) กงศุลตัวจริงก็มิได้อยู่ แต่กลับไปราชการที่เมืองเกิด หากนายน๊อกซ์รู้เห็นเป็นใจด้วยในแผนการณ์ ตามที่มีผู้ตั้งข้อกล่าวหา  มีหรือที่จะทิ้งเรื่องสำคัญ คอขาดบาดตายเช่นนี้ไว้กับผู้ช่วยหนุ่มที่ชื่อนายนอร์แมน(มิศนุแมน)

การที่วังหน้าท่านหนีตายไปพึ่งอังกฤษนั้น  เพราะท่านทรงมีความรู้ว่าเรื่องอย่างนี้ ฝรั่งเขามีความเป็นอารยะที่จะให้ความคุ้มครองแก่ผู้ถูกกล่าวหาทางการเมือง และเหตุที่มิได้ทรงมุ่งไปที่สถานกงสุลชาติอื่น เพราะนายน๊อกซ์เป็นข้าเก่าเต่าเลี้ยงของพระราชบิดาของพระองค์ มีความมักคุ้นกันอยู่แล้วก่อนที่จะได้ดิบได้ดี รัฐบาลอังกฤษแต่งตั้งให้เป็นถึงกงศุลในสยาม ส่วนที่กล่าวว่า นายน๊อกซ์มีมักใหญ่ใฝ่สูง พยายามยัดเยียดลูกสาวของตนให้ เพื่อหวังว่าวันหนึ่งวังหน้าจะได้เป็นกษัตริย์นั้น ….ก็ว่ากันไป

ส่วนผู้ติดตามทั้งหกที่ตามเสด็จ แม้ว่าจะเป็นการปฏิบัติหน้าที่ด้วยความจงรักภักดี(ความจริงคือกึ่งอุ้มกึ่งหามกรมพระราชวังบวรฯ ลงเรือวิ่งไปสถานกงศุล) ก็ถือเสมือนว่าไปตายเอาดาบหน้าเหมือนกัน เพราะหากถูกจับภายหลัง ก็คงไม่พ้นพระราชทัณฑ์ คนคณะนี้ ถ้ามีแผนการใหญ่จะกบฏก็ไม่น่าจะรีบหนีอย่างทุลักทุเลเช่นนี้ ถ้าจริงตามที่ถูกกล่าวหาถึงขนาดเป็นฝ่ายลงมือก่อน เท่ากับชักดาบออกจากฝักแล้ว ไฉนไม่ประดาบดูสักครั้งให้รู้กันไป

[NAVARAT.C]

ทรงมีรับสั่งให้เรือกลับไปรับพระองค์เจ้าเนาวรัตน์ ท่านมิได้ประทับอยู่ในวังหน้า แต่อยู่ที่ตำหนักริมถนนพระอาทิตย์ ติดแม่น้ำเจ้าพระยา ที่ปัจจุบัน ASTV เช่ากับทายาทราชสกุลปราโมชใช้เป็นที่ทำการอยู่

เสียงเรือปลุกให้ท่านตื่นบรรทม และรีบลงเรือมาแต่ตัวพระองค์เดียว เพื่อสมทบกับแม่และพี่น้องที่สถานกงศุลอังกฤษ

[NAVARAT.C]

ผมอ่านไม่เห็นอย่างอื่น นอกจากความทุกข์

[NAVARAT.C]

ระหว่างนั้นก็มีการเจรจา และการปรึกษาหารือควบคู่กันไป กงศุลของชาติต่างๆได้รับเชิญมา เพื่อให้รับฟังว่า นายนิวแมน(เด็กเมื่อวานซืน)กระทำการเกินเหตุ ให้ความคุ้มครองเจ้านายชั้นผู้ใหญ่ของสยามและดึงรัฐบาลอังกฤษมาแทรกแซงกิจการภายใน แต่เรื่องนี้ กงศุลอเมริกันชี้แจงว่า กงศุลมีสิทธิ์ที่จะพิจารณาการควรมิควรในเรื่องดังกล่าว

[NAVARAT.C]

รายละเอียด การเสนอเงื่อนไขประนีประนอม และเบื้องหน้าเบื้องหลังของความบาดหมาง ผมจะละเว้นที่จะกล่าวถึงก่อน โดยขอlinkให้ท่านเข้าไปอ่านเอาเองจากกระทู้นี้

http://www.monnut.com/board/index.php?topic=1725.0

[NAVARAT.C]

นานวันเข้าก็มีผู้คนมาสมทบ มาเยี่ยม มาถือหางให้กำลังใจมากขึ้น

พระองค์เจ้าเนาวรัตน์ท่านอดที่จะค่อนขอดพฤติกรรมของคนไทยด้วยกันในเรื่องความสกปรกมักง่ายไม่ได้ เรื่องบ้วนน้ำหมากใส่บ้านเขาก็อย่างหนึ่ง คนสมัยนี้คงนึกภาพไม่ออก ผมยังพอทันเห็นคนที่นึกอยากจะบ้วนน้ำหมากสีแดง ปริ๊ดไปบนถนน หรือผนังตึกในที่สาธารณะเมื่อใดก็ได้ นึกถึงเรื่องนี้แล้วขนลุก

ส่วนเจ้านายก็เฝ้าคอยคนของรัฐบาลอังกฤษ ที่จะเข้ามาเป็นหลักค้ำประกันความปลอดภัยหลังข้อตกลง

[NAVARAT.C]

อ้อ นารีแปลก ท่านทรงหมายถึงแหม่มน่ะครับ

นารีแปลกทั้งสองศรี คือแหม่มสองคน ที่เป็นแม่บ้านผู้ให้การรับรองการมาพำนักของอาคันตุกะสำคัญคณะนี้

[NAVARAT.C]

ยิ่งนานวันเข้า เจ้ากรมข่าวลือทั้งหลายก็เริ่มสนุกปาก ยิ่งสร้างความสับสนและหวาดผวา คงมีคนเขียนหนังสือมาด่าว่าแบบไม่ลงชื่อด้วย สิ่งเหล่านี้ใครโดนเข้าก็คงจิตตก

อังกฤษนั้นส่งเรือรบล่วงหน้ามาก่อน นายนิวแมนอาจขอร้องไปให้ส่งมาคุ้มกันสถานกงศุล ก่อนที่รัฐบาลอังกฤษจะตัดสินใจว่าจะเอาอย่างไรกับกรณีย์พิพาทภายในของสยามนี้

[NAVARAT.C]

ท่อนนี้ยาวหน่อยนะครับ

[NAVARAT.C]

เหตุการณ์นี้แม้จะตึงเครียด แต่ก็ไม่มีอะไรรุนแรง กินเวลาไปประมาณ๕๐วัน สิงคโปรก็ได้คำตอบชัดเจนจากลอนดอน ผู้สำเร็จราชการได้เดินทางมาถึงกรุงเทพ และพระพุทธเจ้าหลวงท่านทรงให้การต้อนรับเป็นอย่างดี การเข้าเฝ้าเจรจาดำเนินไปอย่างราบรื่นโดยอังกฤษก็มิได้แทรกแซงยื่นข้อเสนอที่น่ารังเกียจแก่สยาม ในการแก้ปัญหาภายในของสยามเอง พระพุทธเจ้าหลวงท่านทรงมีพระราชดำรัสรับรองความปลอดภัยของกรมพระราชวังบวรฯ ให้อังกฤษเบาใจว่าจะไม่มีสงครามกลางเมืองระหว่างกันให้เดือดร้อนการทำมาหากินของคนอังกฤษ เรื่องก็จบลงด้วยดี